Wie op weg is, is gezien

We kunnen ze niet meer wegdenken: (slimme) camera’s.

Overal worden we gevolgd, gefilmd en gemeten, onder het mom van onze veiligheid. Maar draagt het bij tot onze veiligheid? Wat gebeurt met die beelden?

Wie krijgt en beheert onze data?

En is dat betrouwbaar?

Met Wie op weg is, is gezien (WOW) wil beweging.net het maatschappelijk debat over het gebruik van camera’s in de publieke ruimte aanzwengelen. “We zijn niet tegen het inzetten van camera’s. Ze hebben zeker hun nut bij gerechtelijke onderzoeken, verkeershandhaving, ... Maar we zijn wel verbaasd dat er dagelijks nieuwe camera’s bijkomen zonder dat iemand zich vragen stelt. Het hoort blijkbaar zo. We geven allemaal wat privacy op in ruil voor meer veiligheid”, vertelt Tom Van Lierde, stafmedewerker MI van beweging. net. “Maar is dat ook zo”, vraagt Jelle Janssens, professor criminologie aan de UGent, zich af. “Camerabewaking is geen mirakeloplossing en de effectiviteit ervan is in wetenschappelijk onderzoek nog steeds niet eenduidig aangetoond. Dit is voor een lokaal beleid relevant omdat de druk om camera’s te installeren groot kan worden, waardoor men verleid kan worden tot het (ritueel?) installeren van camera’s.”

“Wat ons betreft zijn veiligheid en privacy belangrijk in een democratische samenleving”, gaat Tom verder. “Om dit evenwicht te behouden is het dan ook essentieel dat de burger de mogelijkheid heeft en in staat is om vragen te stellen aan het beleid. Waarom worden op specifieke locaties camera’s geplaatst? Wat moeten ze bereiken? Wie bekijkt en verwerkt de beelden? Welke informatie wordt verzameld, en waar en voor hoelang bijgehouden? Zijn er alternatieven en wanneer worden de geplaatste camera’s geëvalueerd? Dit lijken ons eenvoudige en terechte vragen. Vragen waarop we zelf niet meteen konden antwoorden, vandaar dat we professor Jelle Janssens inschakelden.”

WOW-safari

Professor Janssens stelt dat slechts weinig mensen wakker liggen van de camera’s. We zijn het gewoon en ze horen bij het straat- beeld. “Het komt er dus op aan om mensen opnieuw bewust te maken van de camera’s die ze dagelijks voorbijlopen, zonder hen schrik aan te jagen of achterdochtig te maken. Daarom vind ik het een goed idee dat beweging.net in diverse steden en gemeenten WOW-safari’s organiseert.”

Dat is een wandelzoektocht waarbij deelnemers gevraagd wordt om de camera’s in het straatbeeld in kaart te brengen. “En dat mag je letterlijk nemen”, zegt Tom. “Ze worden een stad ingestuurd met een blanco stratenplan en de opdracht om elke camera die ze voorbijlopen aan te duiden en een optelsom te maken. Zo wijzen we hen op de hoeveelheid aan camera’s. Maar zo’n safari is meer dan tellen alleen. Je krijgt als deelnemer ook info mee over het gebruik van camera’s en het beleid. Die wordt toegelicht op de kaart en kan je via korte filmpjes bekijken op je smartphone. In deze filmpjes staat professor Jelle Janssens samen met jou even stil bij enkele aspecten die te maken hebben met het gebruik van camera’s. Zo krijg je antwoorden op heel wat vragen. Wie plaatst en beheert al deze camera’s? Maken al deze toestellen deel uit van één netwerk? Heb je als lokaal bestuur iets te zeggen wanneer het over camera’s gaat?”

Informeren en sensibiliseren

Wanneer er tijdens de voorbereiding van zo’n safari of na afloop voldoende interesse is, wordt de WOW-safari gevolgd door een infosessie/debat met vertegenwoordigers van het lokale beleid en de politie. Naast de wandeling is ook achtergrondinformatie voorzien, als basis om gerichte vragen te stellen aan het lokale beleid.

“Voor de organisatie van deze safari’s kijken we in de eerste plaats naar onze eigen bewegingspunten, maar natuurlijk gaan we ook graag de samenwerking aan met andere lokaal actieve partners”, zegt Tom. “Zowel van binnen als buiten de beweging. In oktober 2022 testten we een eerste versie van zo’n safari in Mechelen. Al snel werd duidelijk dat het wel werkt. Een WOW-safari laat je stilstaan bij het aantal camera’s dat jou in de gaten houdt. Een opmerking die we kregen was dat de toenmalige safari te vrijblijvend was, dat er meer inhoud mocht zijn. Dat namen we ter harte. Tijdens de volgende safari’s zal je als deelnemer meer info krijgen en heb je toegang tot de filmpjes op wieopwegis.be, die we maakten samen met professor Janssens.”

Toekomstplannen

Deze finale versie werd voor de eerste keer uitgerold in Ieper op Rerum Novarum (18 mei 2023). De Ieperse vrijwilligers waren meteen zo enthousiast dat ze van de WOW-safari een vrije wandeling maakten, die je kan volgen tot 26 september. De kaart die je nodig hebt, zal beschikbaar zijn bij Toerisme Ieper.

Vanaf september 2023 zal WOW ruimer uitgerold worden. Momenteel zijn er plannen om in minstens twintig steden en gemeenten een safari te organiseren. “Zoals het er nu naar uit ziet zullen er nog meer volgen. Als het ook nog zou lukken om in het merendeel van deze steden en gemeenten in dialoog te gaan met het lokale beleid, dan zou dit super zijn”, besluit Tom.

Zin om zelf een traject op te starten in jouw gemeente? Neem dan zeker eens een kijkje op de website www.wieopwegis.be of neem contact op met de stafmedewerker Maatschappelijke Innovatie of stadscoördinator in jouw regio.