Integratieopdracht: Tweelingverlies Hilde Lingier Opleiding postgraduaat rouwconsulent Artevelde Hogeschool Gent Academiejaar 2017-2018
Doelstelling integratieopdracht • De kwaliteit/nood van de zorg voor rouwenden verbeteren. • De opleiding verwerken op een persoonlijke, creatieve en verdiepende manier verwerken.
Opzet integratieopdracht tweelingverlies Mijn persoonlijk verlies was de aanleiding om rond tweelingverlies te werken. Lieve, mijn tweelingzus is op 20 augustus 2014 gestorven. Ze was 51 jaar en moeder van 3 dochters. Meer inzicht krijgen in tweelingverlies aan de hand van gesprekken en het driedimensionaal DNA-model van rouw: de drie V’s (VerliesVerbinding-Verder leven)(Gerke Verthriest en Johan Maes). Meer inzicht krijgen in tweelingidentiteit (de aangeboren WIJ en Ikidentiteit)* aan de hand van een van een creatieve verwerking. *Onderzoek TWEELING ALLEEN: Rouw & Dubbele Identiteit; Tanja van Dongen 2017
Dank aan alle tweelingen, tweelinghelften en familie van twins waarmee ik in contact kwam sinds de dood van mijn tweelingzus Lieve voor jullie getuigenissen. • Vera en Bea, Cathérine en Veronique, Eva en Hanna, Leen en Jeroen, Esther en Omer, Cindy en haar broer, Maria, Anja en Sandra, Ria en Janneke, Christine;dank voor de getuigenissen via persoonlijke gesprekken, mailverkeer, forum tweelingalleen, facebook…
Dank aan hulpverlenende organisaties • Frans Tukken ervaringsdeskundige en stichter van het forum www.tweelingalleen.nl • Kathleen van het huisvandeMens Gent https://demens.nu/huisvandemens/huisvandemens-gent/ • Tanja Van dongen, psychodynamisch therapeut van https://www.pdapeldoorn.nl/index.php/overmij • Ria Krijnenburg, ervaringsdeskundigehttps://www.riaknijnenburg.nl/geeneenling-geen-tweeling/ • Hendrikje en Marion van Carpet of Live https://www.ecolifestyle.be/carpet-of-life-handgemaakte-tapijten-meteen-eigen-verhaal/ • Familie en vrienden (mijn persoonlijke hulpverlenende organisatie)
Tweelingen
Wat is een tweeling? Twee even oude kinderen van dezelfde moeder. Bron: De Dikke van Dale.
Tweeling kan verwijzen naar: Biologie Meerling - tegelijk geboren kinderen van ĂŠĂŠn moeder, waaronder: Eeneiige tweeling - genetisch gelijke tweeling (splitsing tussen 3-12 dagen) Twee-eiige tweeling - genetisch ongelijke tweeling Siamese tweeling - samengegroeide tweeling (splitsing na 12 dagen) (splitsing na 12 dagen) Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Tweeling
Tweeling en identiteit • Tweelingen hebben net als eenlingen een eigen identiteit. • Het verschil met eenlingen is echter dat tweelingen daarnaast een tweelingidentiteit ontwikkelen, een dubbele binding. • Identiteiten binnen de dubbele binding zijn: • • • • • •
Eenheid identiteit Onafhankelijke identiteit Split identiteit Ongelijke tweelingen Geïdealiseerde identiteit Concurrerende identiteit
• Bron: Tweelingverlies; Auteur Tukker, Frans; onderzoek Judith Dekker 2010 & Barbara Schave and Janet Ciriello 1983
Wat is tweelinggevoel? Voor tweelingen is het een gevoel dat IS: Een onvoorwaardelijke liefde, ĂŠĂŠn zijn met elkaar, door de bijzondere manier van communiceren aan een half woord genoeg hebben, het wij-gevoel en een diepe zielsverbinding. Bron: Tweelingverlies; Auteur Tukker, Frans; onderzoek Judith Dekker 2010
Getuigenissen tweeling zijn • Al bij al is het wel aangenaam om een tweeling te zijn.....je bent nooit alleen. • Enig nadeel aan een tweeling zijn is dat je soms nagekeken wordt en dat mensen vooral op zoek zijn naar vergelijkenissen , wat soms knap vervelend kan zijn !!! • Toen je mij in oktober van vorig jaar machteloos opbelde en mij zei hoe je mijn blijvend respect voor je voelde, heb ik de diepe band tussen ons gevoeld.
Getuigenissen tweeling zijn • Toen ik zwanger was van mijn zoon, was zij ook zwanger, (zoals een echtgenoot) samen hebben we voor de voornaam gekozen. Niet met de papa maar met haar, dat zegt genoeg voor me en de papa was akkoord ja want wat kon hij beginnen tegen die tweelingzussen. • Samen in en samen tegen de grote buitenwereld, ik zeg altijd als mensen me vragen wat betekend dat een tweeling zijn, dan zeg ik: ontstaan uit één eitje en bijna 55 jaar getrouwd!
Tweelingverlies: wat nu?
Het driedimensionaal DNA-model van rouw: de drie V’s (Verlies-Verbinding-Verder leven) (Gerke Verthriest en Johan Maes)
Verlies kan je zien als de rouw, de impact van het verlies in ons leven. Het is moeilijk om de woorden “nooit meer” te dragen. • Vergelijkende onderzoeken naar rouwbeleving hebben consequent aangetoond dat rouw en verdrietbeleving onder tweelingen zwaarder en dieper gaat dan andere vormen van verlies binnen de familie. • De dubbele binding zorgt bij tweelingverlies bijna altijd voor een verlies aan identiteit, ook aan de eigen IK-identiteit.
• Bron: Segal and Bouchard, 1993; Segal-Wilson-Bouchard and Gitlin, 1995
Getuigenissen Verlies • Het stervensproces van mijn zus heeft een soort burn-out te weeg gebracht . Het is de rouw en de fysieke verzwakking die me nu de afgelopen 2 jaar veel aan en in huis heeft gehouden. Een helende cocon waar ik nog niet veel uit wil. • Ik had er nooit aan gedacht dat mijn zus mogelijks vroeger zou sterven. • Mijn levenslijn is doorgeknipt. • Mentaal is mijn leven met minstens 10 jaar ingekort.
Getuigenissen Verlies • Een zeventigjarige vrouw. Zij had haar tweelingzus een jaar tevoren verloren. Op de laatste dag van het congres, tijdens de lunch, kwam ze afscheid nemen van de Nederlandse Vereniging van Tweelingen. Ondanks dat haar tweelingzus en zij als volwassenen onafhankelijk van elkaar hadden geleefd, met ieder een eigen identiteit en gezinsleven, vertelde ze me dat het overlijden van haar tweelinghelft voelde als een amputatie in haar verdere leven. Ze was geen eenling, maar ook geen tweeling meer. En in deze woorden herkende ik me het meest. Bron: https://www.riaknijnenburg.nl/geen-eenling-geen-tweeling/
Verbinding is de afdruk of indruk die iemand achter laat, de integratie in ons zijn. (betekenisvolle relatie) • Het op een symbolische manier verbonden blijven krijgt op verschillende manieren vorm: zichtbaar en onzichtbaar, in denken en doen, in stille en gedeelde verhalen, in objecten en idealen. Rouwen is m.a.w. het antwoord op het verlies van iemand of iets waarmee een betekenisvolle relatie bestáát. • Mijn tweeling zus is in september 2016 overleden. Ik schrijf veel over het verlies wat me helpt om met de heftigheid van de emoties om te gaan. Iets in je plan van je project herinnerde me aan het gedicht wat ik na haar dood maakte.
Hechting
Haar kleren pleisteren mijn lijf en hechten me opnieuw. Ze duwen kneden buik en bil in beeld en naar gelijkenis. Zo woon ik in gestold gemis en houd ons bij elkaar. Paste ik me vroeger in haar blik, nu spiegel ik me buiten haar en zie door overlapping iets ontstaan. Zo ruilde ik het dodenmasker voor dit versluierd wezen. Wederkerigheid zij weeft ons, spint ons in een nieuw bestaan. Dit kleed als door een Veronica gedreven vangt iets dat geen foto vangen kan. Haar doeken baren troost. Mijn voet in die van haar zo hoeft ze niet te dwalen kan zo in mij weer verder gaan. Mijn netvlies draagt de flitsen uit een verloren tijd. Ik rits bedreven twee werelden aaneen. Met ingehouden adem verken ik de mij toebedeelde ruimte en in de sluimer er omheen, in die rozerode waas blaas ik de dood toe: ontdoe haar van haar boeien. Leef op, ontslaap, groei in dit vezelrijke nest van schoonheid en gemengde geuren. Bloei door zo lang we zijn van stof, rek me uit de huid en sluier ons daarmee opdat we hernieuwd leven. Beeldendragers bij elkaar geregen door de tijd en ver daarover heen. Maria; 7-2-2015
Verder leven is het traject, de reorganisatie en heroriëntatie in je leven. Misschien een nieuw doel of een nieuw spoor dat getrokken wordt. Nieuwe herinneringen worden gecreëerd. Ook in dat nieuwe is hij/zij aanwezig. Hij/zij blijft bij ons, maar we hebben een nieuwe stap gezet in ons nieuwe leven. Nieuwe herinneringen want er is het leven “voor” en het leven “na”.
Verder leven: de verjaardag • https://radio1.be/wat-doe-je-op-je-verjaardag-nu-de-helft-er-nietmeer De leegte van tweelingverlies weegt zwaar. Het is een zware tocht om je leven weer op snelheid te krijgen. De gezamenlijke verjaardag en sterftedatum zijn moeilijk te overbruggen.
Getuigenissen Verder leven • Mijn verjaardagen vier ik niet meer, de eerste verjaardag na haar dood heb ik alle vrienden en familie bij mij thuis voor een drink en hapje uitgenodigd en dat was heel gezellig, maar nu kan ik het gewoon niet meer, het is te moeilijk te emotioneel voor me. • Leen zorgt dat ze niet moet werken op de dag van overlijden en geboortedag. Het gevoel die ze die dag ervaart staat te veraf van een werkdag. Op de dag van hun verjaardag wordt er jaarlijks na het overlijden een kampvuur georganiseerd. Een vriendin is eveneens jarig op dezelfde dag en is in hetzelfde jaar geboren. Zij is altijd aanwezig op het kampvuur. Voor Leen is dit van heel grote betekenis, zo zijn ze opnieuw jarig met twee die dag jarig.
Integratieopdracht: uitwerking • Idee: een creatieve uitwerking van verlies-verbinding-verder leven door tweelinghelften die een tweelingzus of tweelingbroer verloren zijn in de prenatale fase, jeugd of als volwassenen. Het is een manier om een persoonlijk verhaal vorm te geven. De creatieve uitwerking (collage, schriftelijke neerslag, stilleven-foto van het verlies) kan het verhaal zichtbaar maken van het vaak ongekend, niet bespreekbaar tweelingverlies. Misschien wordt het als het ware een zichtbaarheid van de aangeboren WIJ-identiteit nu de overblijvende tweelinghelft aan een IK-identiteit werkt?
Creatieve uitwerking Verlies-Verbinding-Verder Leven: • Cindy en broer • Leen en Jeroen • Eva en Hanna • Hilde en Lieve • Esther en Omer
Cindy en broer • °17 augustus 1972 - 17 augustus 1972 broer • Cindy wordt levend geboren, haar broer dood. • Cindy vindt het heel jammer dat zowel haar ouders en tante niet verteld hebben dat ze een tweelingbroer had op het moment dat ze merkten dat ze met haar onzichtbare broer aan het spelen was. • Ze is een volwassen vrouw voor het haar wordt verteld. • Het gemis wordt groter nu Cindy weet dat ze een tweeling is.
Cindy: creatieve uitwerking • Cindy noteert de vele vragen die vandaag bij haar opkomen. Enkele dagen was ze er mee bezig. Het geeft haar op dit moment een rustiger gevoel.
Leen en Jeroen • ° 29 juni 1988 - 13 april 2010 Jeroen • Leen is 21 jaar oud als haar tweelingbroer sterft. • In hun jeugd was het een evidentie dat ze een tweeling was. Pas wanneer haar broer overlijdt beseft ze hoe het was een tweeling te zijn, het is een deel van haar. • De kamer van Jeroen is vandaag de dag nog altijd zoals op het moment dat hij gestorven is op aandringen van broers en zus. • Ze vraagt zich of de kostbare leegte haar in de toekomst meer inzicht zal geven wanneer mensen die ze op dit moment kent of nog zal ontmoeten een dergelijk verlies zullen meemaken.
Leen: creatieve uitwerking • Dit is het voorontwerp voor een schilderij. Het is de bedoeling dat het schilderij zichtbaarheid geeft aan haar tweelingverlies, een communicatiemiddel om over Jeroen te spreken met nieuwe mensen, toevallige ontmoetingen.
Eva en Hanna • 27 jaar Hanna • Eva is 27 jaar oud als haar tweelingzus Hanna sterft door ziekte. • Eva vertelde haar verhaal in een artikel. Het artikel verscheen op het online platform Charlie magazine, maart 2018. • Uit artikel: “Vaak kroop ik bij Hanna in bed. Dan gaf haar vriend ons even de ruimte met ons tweetjes. Op zo’n momenten konden we goed praten. Afscheid nemen is heel erg, maar we hebben alles kunnen zeggen.” “Het kon evengoed ik zijn. Dat dacht ik voortdurend tijdens Hanna’s ziekte. Het is een erfelijke vorm van kanker, wij zijn een identieke tweeling. Waarom heb ik het niet en zij wel?”
Eva: creatieve uitwerking • Eva laat een fair trade tapijt aanmaken met kleren van haar tweelingzus door Carpet of Live. Uit artikel: “Ik vind het leuk dat ik nu echt iets heb van haar dat aanwezig is in het huis. Het tapijt staat nog dichter bij mij dan haar foto’s in mijn doos of de kleren in de kast. Het is echt een stukje van haar. De meeste kleren herken ik in het tapijt. Ik ben blij om ze op die manier terug te zien.”
Hilde en Lieve • ° 31 juli 1963- 20 augustus 2014 Lieve • Alhoewel we elk ons leven hebben uitgebouwd weegt het traumatisch overlijden veel zwaarder dan verwacht. • Het niet hebben van een graf waar ik kan naar toe gaan ervaart ik als een groot gemis. • Ik laat drie tapijten aanmaken met Carpet of Live om zichtbaarheid te geven aan mijn verlies. Er is een tapijt aangemaakt op basis van een textielontwerp van Lieve. • Ik volg in het verlengde van haar dood de opleiding rouwconsulent.
Hilde: creatieve uitwerking • Ik maak een zelfportret. De ene helft nog levend, de andere helft dood, ik ben wijzer, verdrietiger en geeft mijn zus gedachtenknuffels. • De stronken van de overige wilgen zijn tapijten aangemaakt met de kleren van Lieve en stoffen waar herinneringen aan vast hangen.
Esther en Omer • ° 13/04/1932- 29/11/1982 • Esther is 50 jaar oud als haar tweelingbroer sterft. • Esther en Omer zijn een tweeling, geboren in 1932 en maken heel bewust op de boerderij de tweede oorlog mee. Het is een groot gezin met meerdere brussen (broers en zussen). • Ze herinnert dat ze aan het vluchten waren via het veld en ze naar elkaar keken, plat gedrukt op de grond. Ze waren heel erg bekommerd om elkaar.
Esther en Omer • Op de koer van de kleuterklas verdedigden ze altijd elkaar ! Ze zouden door het vuur gaan voor elkaar ! • In alles wat ze deden voelden ze zich verbonden. • Als volwassen personen leven ze binnen hun eigen huwelijk op zo’n 10 km van elkaar, elk op een boerderij. Omer sterft op 50 jarige leeftijd ten gevolge van een hartaderbreuk. • Esther: “Nu ervaar ik hem in alles wat ik doe. Hij leeft diep in mijn hart. Daar ik diep gelovig ben, ben ik er van overtuigd dat ik “zijn aanwezigheid” ooit intens zal ervaren. De meeste mensen doen beroep op een psycholoog/therapeut om hun verdriet te kunnen plaatsen en het gemis te aanvaarden. Ik haal mijn kracht uit het gebed !”
Esther: creatieve uitwerking • Toen ik definitief afscheid nam van Omer in het mortuarium, begon ik pas te beseffen dat hij echt gestorven was. Op de dag van de begrafenis drong het nog meer door dat ik mijn tweelingbroer nooit meer ging zien. • In de kleutertijd werd Omer op school eens opgesloten in het kolenhok. Hij was stout geweest. Zij zat aan de andere kant van de deur op de speelplaats heel hard te huilen. Deze herinnering nu zo’n 80 jaar gelden is nog heel levendig.
• Tot op vandaag heb ik minstens nog 1-maal per week telefonisch contact met Hilda (mijn schoonzus). En bij elk telefoontje komt “Omer” ter sprake !
WIJ-identiteit • Een tweeling blijf je voor het leven, daar doet de dood niets aan af.’ • Mijn tweelingzusje Janneke vervaagd, maar de wij-identiteit blijft. Zoals ik me altijd heb gevoeld sinds haar overlijden. (3 jaar) Als een schaduwbeeld staat ze nu naast me. Bron: https://www.riaknijnenburg.nl/geen-eenling-geen-tweeling/
WIJ-identiteit: mama van een lone twin • Ik zie hier in mijn eigen gezin de weg van mijn dochter (levende tweelinghelft) en ikzelf, mis dag na dag de specifieke band en eigen typische omgang van een tweeling. Ik mis het zooooo ontzettend. • Ik volg academie sinds vorig jaar. Voor haar verjaardag heb ik haar 2 tekeningen gegeven. ik had die vorig jaar nog niet kunnen maken. Het is voor mij een vorm geven aan mijn verdriet en hoop, mijn gemis en erkenning naar mijn dochter toe. (verloor haar tweelingzus in 2014)
Verder ontwikkelen IK-identiteit • Ik ga dinsdag met twee andere vrouwen beginnen met een drieluik. Het wordt voor mij een poging ergens een nieuw begin te vinden. Ik merk dat mijn zus als een diepe essentie aanwezig is. Het ruis wat in ons dagelijks leven nog al eens kon opkomen is verdwenen. Ik ervaar ook hoe sommige karaktertrekken van haar in mij opkomen en dat het a.h.w een nieuw weefsel aan het worden is. Ik ben ook benieuwd hoe dat in de toekomst in mij een weg zal vinden. Benieuwd naar een nieuw zelf. • Wanneer Catherine terugblikt op de periode na haar overlijden merkt ze dat ze haar identiteit verder is gaan ontplooien binnen haar creatieve zelfstandige zaak. De Wij-identiteit heeft invloed gehad in haar leven, ontwikkeling.
Tweelingverlies en aandachtspunten binnen de hulpverlening • Het onderzoek van Tanja van Dongen toont aan dat een overlevende tweeling een andere benadering vereist dan een eenling. Een tweeling is namelijk, totdat één helft overlijdt, in de kern nog nooit alleen geweest. Dit is een heel belangrijk gegeven omdat bij eenlingen juist wordt uitgegaan van het altijd terug kunnen vallen op jezelf als basis. De tweeling leeft vanuit de basis altijd terug te kunnen vallen op elkaar. Bewust en onbewust. • Bron: Onderzoek “TWEELING ALLEEN Rouw & Dubbele Identiteit” door Tanja van Dongen, Januari 2017
Tweelingverlies en aandachtspunten binnen de hulpverlening • Het is een bekend verschijnsel bij tweelingverlies dat onder lotgenoten er een snellere psychologische en fysieke aftakeling is. (Bryan 1983)
• De bijzondere uitdaging voor ouders die een deel van een meerling verliezen, manifesteert zich veelal in een unieke ontwikkelingscontext voor het overlevende kind. Of ouders nu direct door het rouwproces gaan of dat zij het verwerken kort of voor onbepaalde tijd uitstellen, de impact op het overlevende kind is enorm. (Case 1991; Bryan, 1991; Bryan &Hallet, 1997) • Bron: Onderzoek “Tweelingverlies” door Tukker, Frans; onderzoek Judith Dekker, 2010 p14