Aralık 2009
7. B Ö L Ü M BASİT EĞİLME TESİRİNDE TRAPEZ KESİTLER 7.1 Trapez Kesitlerin Tanımı Statik hesap sonucu zemin kat kolonlarının alt uçlarında meydana gelen Moment, Normal Kuvvet ve Kesme Kuvveti ile, bu kuvvetlerden dolayı temel tabanında meydana gelebilecek olan (σ1, σ2 ) zemin gerilmeleri ile bu gerilmelerden dolayı temel tabanına tesir eden ( Ma) momenti ve bu momenti karşılamak için konulması gereken A s donatısı Şekil 7.1 de verilmiştir. M
N
a
M T
B
b
b
M
a
aa
b
a
b
As B
σ1
σ2
σ2
σ1
Şekil 7.1b Şekil 7.1a Temel altındaki zeminde meydana gelen σ1 ve σ2 basınç gerilmelerinden dolayı temelin a-a kesitinde Ma momenti meydana gelecektir. Bu momentin tesiri ile Şekil 7.1.b de olduğu gibi temel kesitini üst kısmında meydana gelen beton basınç bölgesi trapez şeklinde olacaktır. Beton basınç bölgesinin geometrik şekli, betonarme hesap üzerinde etkili olduğundan bu şekildeki kesitlere, trapez kesitler denilmektedir. Gereken donatı, kesitin çekme bölgesi olan alt tarafa konulmaktadır. Trapez kesit simetrik ise b-b kesitindeki gerilmeler dolayısıyla moment küçük olacağından bu kesit için ayrıca hesap yapılmayacaktır. 7.2 Trapez Kesitlerde Hesap Esası b
Trapez kesitin boyutları Şekil 7.2 de verilmiştir.
u h1
y1
As
v
d
h c
B Şekil 7.2 b : Trapez kesit üst genişliğidir. Kolon boyutlarına bağlıdır. Her iki doğrultuda da kolon boyutlarından 5 cm. daha büyük yapılması yapının aplikasyonu açısından uygundur.
124
B : Trapez kesitin alt genişliğidir. Zeminde meydana gelen gerilmenin şiddetine ve dağılımına göre hesaplanır. d : Kesit faydalı yüksekliğidir. Kesite tesir eden momentin büyüklüğüne göre betonarme hesap sonucu bulunacak değerdir. c : Beton örtü kalınlığı. Çekme bölgesindeki donatının ağırlık merkezinden itibaren donatıyı örten beton tabakasının kalınlığıdır. (Paspayı) cc : Net Beton Örtü kalınlığı. Temel kesitlerinde net beton örtü kalınlığının en az 5 cm. alınacağı TS500 de verilmiştir. h : Kesit toplam yüksekliğidir. h = d+c dir. h1 : Trapez kesitin, yüksekliği sabit olan kısmıdır. Genel olarak 0.4*h alınır. Yukarda da görüldüğü gibi trapez kesitler, sadece çekme bölgesine donatı konularak tek donatılı olarak hesap edilirler. εc, beton birim deformasyonu, sınır değerlere yaklaştığında çift donatı yapmak yerine kesit boyutu artırılarak daha rijit bir temele doğru gidilmesi daha uygundur. Temellerin, üst yapıdan gelen yükleri zemine aktarmakla beraber zeminden gelen tepkileri de emniyetle karşılayabilmesi gerektiğinden, diğer yapı elemanlarına göre daha rijit yapılması uygun görülmektedir. Bu sebepten dolayı normal betonarme kesitlerde müsaade edilen beton deformasyon oranı (εc) 0.003 olduğu halde temellerde εc = 0.002 civarında kalması tavsiye edilmiştir. Ayrıca temellerin rijit yapılmasının bir sonucu olarak temellerde meydana gelen büyük kesme kuvvetleri de beton kesit tarafından karşılanmakta, kesme kuvveti için ilave fazla donatı kullanılmamaktadır. Trapez kesitlerin betonarme hesabında, daha önceki dikdörtgen kesitlerin hesabına benzer bir yol izlenebilir.
k1x
x Md
d
bx
As
0,85fcd
εc
b
z Fs
εs
B
Fc
Şekil 7.3 0,85f b Trapez kesitte tarafsız eksenin üzerinde kalan beton basınç bölgesicd(x) derinliğinde ise, beton basınç bloğu derinliği k1x olarak alınacaktır. Şekil 7.4 e k1x x Fc bi
b b1 bx
bi Şekil 7.4
125
Dolayısıyla üst genişliği b, alt tabanı b1, derinliği k1x olan ve trapez şeklinde olduğu kabul edilen beton basınç gerilmelerinin Fc bileşkesi; Fc= 0.85fcd*k1x*(b+b1) / 2 olacaktır. (x) tarafsız eksen mesafesi malzeme birim deformasyon oranlarına bağlı olarak uygunluk şartından yazılabilir. kx= εc / (εc+εs) ;
x= kxd olarak bulunur.
b1 mesafesinin hesabı: b1= b+2*bi tan α= u / v belli olduğundan Cot α= bi / (k1x) ; bi= k1x*Cot α b1= b+2*k1x*Cot α olarak bulunabilir. Yatay denge denkleminden Fs= Fc ; Fs= As*fyd As= 0.85*(fcd / fyd)*k1x*(b+b1) / 2 donatı bulunabilir. (Fc) Beton basınç bloğunun bileşkesinin üst kısmından olan uzaklığı: e= k1x*(2b1+b) / [3 (b1+b)] olacaktır. Fc, Fs kuvvetleri arasındaki manivela kolu ise: z = d - e dir. Dış kuvvetlerin momentinin iç kuvvetlerin momentine eşitlenmesiyle; Mr= Fc*z Mr= 0.85fcd*k1x*(b+b1)/2*d- k1x*(2b1+b) / [3*(b1+b)] moment ifadesi bulunur.
k1x
x b1
e
0,85fcd
εc
b
Fc z
d
Fs
As εs
B Şekil 7.5
126
7.3. Tablolar Yardımıyla Çözüm Trapez kesitlerin bileşke ve ağırlık merkezi hesabı, dikdörtgen kesitlerde olduğu gibi basit olmadığından, trapez kesitlerin hesabının tablolar yardımıyla yapılması daha kolay olmaktadır. Trapez Kesitlerin Tablo İle Hesabı b
α
v
u
d A
y1
s
B
x
x
bo
Şekil 7.6
Boyutları ve tesir eden momenti belirli olan trapez kesitte gereken donatıların hesabı ile beton ve çelikte meydana gelen deformasyonların bulunması: Boyutlar belirli olduğundan tan α= u/v bulunduktan sonra: tan α = y1/ x λ = b0/ b
x= y1/ tan α
x= ...
b0= B+2*x
(b0) bulunur.
m= M / (b0*d²*fcd)
λ ve m değerleri ile tabloya girilerek εc, εs ve w değerleri okunur. (Tablo 22)
Tesir eden M momenti için gereken donatı alanı aşağıdaki ifade ile bulunur. As= w*b0*d / (fyd / fcd) Bulunan bu donatının trapez kesitin 0,002 sinden az olmaması gerekir. (B+b) u] 2 Kesitin trapez kesit olması için tarafsız eksene bağlı k 1x değeri, yüksekliği değişen bölge içinde olması gerekir. Asmin= 0.002* [ B*y1 +
127
Tarafsız eksen mesafesi: kx= εc / (εc+εs) ;
x= kx d ;
k1 x ≤ u olmalıdır.
εc betonda, εs donatıda meydana gelen birim deformasyonlardır. Kesitin (d) yüksekliği o şekilde ayarlanmalıdır ki, moment için gereken As donatısı ile şartname gereği konması gereken Asmin donatıları birbirine yakın bulunsun. Uygun çözüm, hesap donatısı ile şartname donatısının birbirine yakın olduğu çözümdür. Kesit (d) yüksekliği gereğinden küçük seçildiği takdirde beton basınç bölgesi küçüleceğinden (εc) beton birim deformasyonu artacaktır. Beton kesit küçük olduğundan hesap sonucu gereken donatı artacak ve Asmin değerinden fazla olacaktır. Kesit (d) yüksekliğinin gereğinden büyük seçilmesi halinde de beton basınç bölgesi büyüyeceğinden beton birim deformasyonları küçük çıkacaktır. Buna karşılık hesap sonucu gereken donatı, Asmin değerinden çok daha az olacağından kesite Asmin şartname donatısı konulacaktır. Moment ve deformasyon durumunun belli olması halinde kesitin (d) yüksekliği ve donatının hesabı: Kesitin (d) faydalı yüksekliği dışında bütün boyutlarının bilindiği kabul edilmiştir. Tabloyu kullanabilmek için gerekli olan m ve λ sayıları (d) boyutuna bağlıdır. (d) Boyutu bilinmediğinden tablo hemen kullanılamaz. (d) Boyutu için bir kabul yapmak gereklidir. Yapılan kabul gerçek değere ne kadar yakınsa sonuca o kadar kısa varılacaktır. Temelin eğimli kısmının açısını 45 derece kabul ederek bunun yardımıyla yüksekliğinin ilk tahminini yapabiliriz. Tahmin edilen bu faydalı yüksekliğe d1 denilir. α1 = 45 derece kabulü yapıldığı takdirde u=v olacaktır. v= (B-b) /2 olarak bellidir. d1= u+y1 bulunur. x1 = y1 olacaktır. b0= B+2*x1 ; λ = b0/ b bulunur. λ ve deformasyon durumu ve belli olduğuna göre tablo 22 den (m) değeri okunabilir. m= M / (b0*d²*fcd) ifadesinden d ikinci defa bulunur. Bu değere d2 denirse d2 ≠ d1 olduğu takdirde (d2) esas alınarak işleme devam edilir. u= d2- y1 tan α2 = u / v= ... tan α2 = y1/x2 ; x2 = y1 / tan α2 b0= B+2*x2 ; λ = b0/ b ; λ ve deformasyon durumu ve belli olduğuna göre tablo 22 den (m) değeri yeniden okunabilir. m= M / (b0*d²*fcd) ifadesinden (d ) üçüncü defa bulunur. Bu değere de d3 denirse ve d3 ile d2 birbirine yakın olduğu takdirde işleme son verilerek uygun olanı seçilir.
128
Burada deformasyon durumunu da dikkate alarak sonuçta karar verilen son yükseklik d3 ve d2 den birisi esas alınarak m , λ değerleri tekrar hesap edilmelidir. λ ve m değerleri tekrar hesabedildikten sonra ile tablo 22 den εc, εs ve w değerleri okunur. εc nin verilen deformasyon sınırının altında olması gerekmektedir. Gereken donatı ise; As= w*b0*d / (fyd / fcd) ifadesi ile bulunacaktır. Bulunan bu donatı minimum As ile karşılaştırılmalı ve büyük olana göre donatı seçmelidir. Kesit ve donatının verilmesi halinde, taşınabilecek moment ve deformasyon durumunun hesabı: Kesit verildiğine göre tan α = u/ v= ... ; x= y1/tanα ; b0= B+2*x1 ; λ = b0/ b değerleri bulunabilir. As= w*b0*d/(fyd/fcd) ifadesinden
w= ... değeri hesaplanabilir.
λ ve w değerleri bilindiğine göre tabloya girilerek m, εc ve εs değerleri okunur. m= M/(b0*d²*fcd) ifadesinde tek bilinmeyen olarak M momenti hesaplanabilir.