Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 4
Inhoud
7 11
Voorwoord Inleiding
1 2 Achtergrond
Koppen en displayletters zetten
17
34 36 38 40 42 44 46
1.1 /De geschiedenis van lettertypeontwerp in het kort
20
1.2 /De oorsprong van typografische termen
22 24 26 28
1.3/Lettertypes meten
30
1.7/Letterfamilies
1.4/Romeinen 1.5/De anatomie van letters 1.6/Waarom sommige lettertypes groter lijken
2.1 /Een lettertype selecteren 2.2/Koppen en displayletters 2.3/Vorm 2.4/Hangende interpunctie 2.5/Optisch centreren 2.6/Tittel, of de puntjes op de ‘i’ en ‘j’ 2.7/Inktvallen
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 5
3 Tekst zetten 50 54 56
3.1 /Een lettertype selecteren
58 60 62 64 68 70 72 80
3.4/Kerning
3.2/Interlinie 3.3/Verhouding tussen lettergrootte en zetbreedte
3.5/Cijfers 3.6/AanspatiĂŤring
86 88 90 92 94 96 98 100 104 106 108 112 116 118 120 122 124 126
3.12/Cijfers in teksten 3.13/Nadruk in tekst 3.14/Hangende interpunctie 3.15/Botsingen 3.16/Woordafbreking 3.17/Weduwen en weeskinderen 3.18 /Apostroffen en aanhalingstekens 3.19/Ligaturen 3.20/Ampersand-tekens 3.21 /Diftongen 3.22 /Initialen 3.23/Kapitalen en kleinkapitalen 3.24/Script-lettertypes 3.25/Haakjes 3.26/E-mailadressen 3.27/Drie regels 3.28/Inciezen 3.29/Correctietekens
3.7/Grijswaarde 3.8/Begrijpbaarheid en leesbaarheid 3.9/Vorm 3.10/Uitlijning 3.11 /Alinea’s aanduiden
129 139 143 149
Glossarium Bibliografie Adressen Index
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 16
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 17
1.1 /De geschiedenis van lettertypeontwerp in het kort
Van het vroegste gothische schrift via de experimentele schreeflozen van de Bauhaus fonts tot de typografische diversiteit die we vandaag de dag aantreffen: de geschiedenis van lettertypeontwerp leest als een rijk en gevarieerd verhaal. Eentje met een aantal belangrijke historische ontwikkelingen onderweg. 17
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 18
1.1 /De geschiedenis van lettertypeontwerp in het kort
Frakturen Frakturen of gebroken letters (ook wel Gotische letters genoemd) – hier geïllustreerd door de Cloister Black BT– ontstonden midden 15e eeuw en werden geïnspireerd door de letters uit de noordelijke, Germaanse manuscripten van die tijd.
Antiqua Antiqua-lettertypes – hier geïllustreerd door de Original Garamond BT – hebben eigenschappen die dateren uit de periode van de 15e tot de 17e eeuw. Bij deze groep lettertypes is het contrast tussen dikke en dunne strepen subtieler en de schreven zijn concaaf.
Overgangslettertypes Overgangslettertypes – hier geïllustreerd door de Baskerville MT – overbruggen de kloof tussen Antiqua-types en Modernen. Kenmerkend voor dit lettertype is het duidelijke verschil tussen de horizontale strepen en de dunnere verticale.
18
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 19
Modern
Moderne lettertypes (hier geïllustreerd door de Bauer Bodoni BT) dateren uit de late 18e eeuw en staan bekend om hun rechte schreven en het scherpe contrast tussen dikke en dunne strepen.
Egyptiennes Egyptiennes of Slab Serif-lettertypes (hier geïllustreerd door Rockwell MT) werden ontwikkeld in de 19e eeuw en worden gekenmerkt door een monotoon gewicht van de strepen en de zware, blokkerige schreven.
Schreeflozen Schreeflozen of linearen (Sans Serifs) – hier geïllustreerd door de Franklin Gothic Book – zijn lineair en hebben geen schreven. Ze hebben typisch 19e en 20e eeuwse ontwerpeigenschappen en kunnen worden onderverdeeld in drie groepen: Groteske, Humane en Geometrische schreeflozen.
19
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 20
1.2/De oorsprong van typografische termen
De typografische termen en maateenheden die in computersoftware worden gebruikt, vinden vaak hun oorsprong in het puntenstelsel dat voor loden drukletters werd gebruikt.
20
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 21
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 22
1.3/Lettertypes meten
Bij loden drukletters wordt de grootte van het lettertype bepaald door de hoogte van het loden blokje (het corps) waaraan de drukletter is bevestigd. Deze hoogte meten we in punten en wordt daarom ook wel de ‘lettergrootte' genoemd. Elk letterblokje apart noemen we een letterstaafje. De letter op het letterstaafje staat in spiegelbeeld, zodat deze correct en leesbaar kan worden afgedrukt.
epy T 22
Typografische specificaties geven we weer door eerst de lettergrootte te noemen en daarna de interlinie (de ingevoegde witruimte tussen twee regels). Bijvoorbeeld: bij 16/18pt Janson Text heeft het font een grootte van 16 punten met twee punten interlinie.
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 23
12/14pt ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ Janson Text abcdefghijklmnopqrstuvwxyz 0123456789 14/16pt Janson Text
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ abcdefghijklmnopqrstuvwxyz 0123456789
16/18pt Janson Text
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ abcdefghijklmnopqrstuvwxyz 0123456789
18/20pt Janson Text
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ abcdefghijklmnopqrstuvwxyz 0123456789
21 /23pt Janson Text
24/26pt Janson Text
28/30pt Janson Text
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUV WXYZ abcdefghijklmnopqrstuvwxyz 0123456789
ABCDEFGHIJKLMNOPQRS TUVWXYZ abcdefghijklmnopqrstuvwxyz 0123456789
ABCDEFGHIJKLM NOPQRSTUVWXYZ abcdefghijklmnopqrstuvwxyz 0123456789
23
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 24
1.4/Romeinen
500pt Franklin Gothic BT
24
500pt Adobe Garamond Pro Italic
500pt Venus Linkskursive
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 25
Dit is een romein Dit is is een een romein romein Dit Franklin Gothic BT
Dit is een romein Dit is is een een romein romein Dit Tango BT
Dit is een romein Dit is is een een romein romein Dit Adobe Garamond Pro Roman
Dit is is een een cursief cursief lettertype lettertype Dit Dit isis een een cursief cursief lettertype lettertype Dit Adobe Garamond Pro Italic
Dit is is een een terughellend terughellend lettertype lettertype Dit Dit is een terughellend lettertype Dit is is een een terughellend terughellend lettertype lettertype Dit Venus Linkskursive
Een romein is normaal gesproken een rechtopstaande letter, niet cursief of terughellend.
25
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 26
1.5/De anatomie van letters
Stok
Schreef
JHb Dwarsstreep
Kapitaalhoogte
Oog
Stam
Schreef
Spur
Buik
Staart
Elke individuele letter noemen we een karakter. De termen om de verschillende onderdelen van een karakter te beschrijven zijn gestandaardiseerd; we spreken vaak over lettertypeanatomie om dat aan te duiden. Hoofdletters noemen 26
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 27
Vlag
Tittel Schouder
Oor
b fgipx Stok
Oog
Oog
x-hoogte
Verbindingsstuk
Lus
Basislijn
Staart
Staart
we kapitalen of bovenkast. Kleine letters noemen we onderkast. De termen boven- en onderkast zijn afkomstig uit de boekdrukkunst, waarbij de letterkast waarin de hoofdletters zaten boven de kast met kleine letters was geplaatst.
27
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 28
1.6/Waarom sommige lettertypes groter lijken
Type Een typograaf is iemand die drukwerk ontwerpt dat geschikt is en zijn beoogde doel bereikt. Uit woorden, papier, drukletters, lijnen, kaders, illustraties en drukinkt creëert hij nuttige en mooie dingen. Eerst brengt hij zijn ideeën over op papier, in de vorm van een geschetste layout of blauwdruk. De meest verfijnde versie hiervan geeft een haast exact beeld van het gedrukte eindresultaat en fungeert als hulpmiddel bij de verkoop van het drukwerk. De ruwere versie ervan (en toch even nauwkeurig) wordt gebruikt om het werk in de zetterij te bespoedigen. Kortom, een typograaf kent niet alleen alle fysieke handelingen met betrekking tot de kunst en de praktijk van het drukken door en door, hij kan deze ook coördineren. 14/16pt Adobe Garamond Pro links uitgelijnd op een zetbreedte van 111 mm.
28
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 29
Type Een typograaf is iemand die drukwerk ontwerpt dat geschikt is en zijn beoogde doel bereikt. Uit woorden, papier, drukletters, lijnen, kaders, illustraties en drukinkt creëert hij nuttige en mooie dingen. Eerst brengt hij zijn ideeën over op papier, in de vorm van een geschetste layout of blauwdruk. De meest verfijnde versie hiervan geeft een haast exact beeld van het gedrukte eindresultaat en fungeert als hulpmiddel bij de verkoop van het drukwerk. De ruwere versie ervan (en toch even nauwkeurig) wordt gebruikt om het werk in de zetterij te bespoedigen. Kortom, een typograaf kent niet alleen alle fysieke handelingen met betrekking tot de kunst en de praktijk van het drukken door en door, hij kan deze ook coördineren. 14/16pt News Gothic BT links uitgelijnd op een zetbreedte van 121 mm. Hoewel deze twee lettertypes dezelfde lettergrootte hebben, lijkt de News Gothic groter door de grotere x-hoogte, kortere staarten, de grotere en meer open ogen en de grotere letterbreedte.
29
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 30
1.7/Letterfamilies
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ abcdefghijklmnopqrstuvwxyz 0123456789 20/22pt Adobe Garamond Pro
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ abcdefghijklmnopqrstuvwxyz 0123456789 20/22pt Adobe Garamond Pro Italic
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ abcdefghijklmnopqrstuvwxyz 0123456789 20/22pt Adobe Garamond Pro Bold
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ abcdefghijklmnopqrstuvwxyz 0123456789 20/22pt Adobe Garamond Pro Bold Italic
30
Een letterfamilie is een groep lettertypes met dezelfde stijl en naam, gelijke kenmerken en met slechts lichte variaties in gewicht, verhouding en helling.
Type Matters_totaal_Layout 1 22-10-12 15:18 Pagina 31
News Gothic Light News Gothic Light Italic News Gothic Roman News Gothic Italic News Gothic Demi News Gothic Demi Italic News Gothic Bold News Gothic Bold Italic News Gothic Condensed News Gothic Condensed Italic News Gothic Bold Condensed News Gothic Bold Condensed Italic News Gothic Extra Condensed News Gothic Bold Extra Condensed 20/28pt News Gothic BT familie, links uitgelijnd met een zetbreedte van 89 mm. Bovenstaand zetwerk geeft de complete News Gothic-familie van de Bitstreambibliotheek weer en toont aan hoe uitgebreid een familie kan zijn.
31