bkkcsymposium de waarde van cultuur osium de waarde van cultuur de van cultuur 10.00 - 18.00 1 november 2012 1931 Congrescentrum Brabanthallen Den Bosch www.bkkc.nl/ waardevancultuur
over het symposium strijdvaardig Vandaag tonen we de waarde van kunst en cultuur in alle mogelijke gedaanten. Onze sprekers zijn strijdvaardig, optimistisch en vastberaden de bijzondere rol die kunst en cultuur in de samenleving spelen te benadrukken. Sprekers en bkkc maken de economische, sociale, identiteitsvormende en innovatieve waarde van kunst en cultuur zichtbaar en ervaarbaar. We geven zo argumenten om het debat over de waarde van kunst en cultuur aan te gaan. waarde van kunst en cultuur Over de waarde van kunst en cultuur wordt verschillend gedacht, maar onomstreden is dat kunst en cultuur maatschappelijke betekenis hebben. Meer dan om het directe economische belang van de creatieve sector gaat het dan om de betekenis van de culturele infrastructuur voor het woon- en werkklimaat en om de identiteitsvormende rol die kunst en cultuur spelen voor een dorp, een stad, een regio of een land. bkkc laat met dit symposium niet alleen zien wat de waarde van kunst en cultuur is voor (regionale) identiteit, sociale cohesie en economisch welzijn. Ook wil het zichtbaar maken hoe deze waarde bereikbaar wordt
voor beleidsmakers, ambtenaren, bestuurders en ondernemers, hoe cultuurbeleid tot stand kan komen in samenhang met het beleid ten aanzien van onderwijs, economie en ruimtelijke ordening. En hoe de culturele sector optimistisch en met opgeheven hoofd de toekomst tegemoet kan gaan. dagvoorzitter & keynotes Dagvoorzitter is Tracy Metz. In de ochtend spreekt Maarten Doorman, filosoof en essayist, over de rol van kunst en cultuur in de hedendaagse samenleving. Lex ter Braak, directeur Jan van Eyck Academie, spreekt over engagement en de sociale relevantie van kunst. Maxim Februari, filosoof, gaat in op de morele rol van de kunst en de kunstenaar. middagprogramma De bouwstenen van de ochtend worden gebruikt tijdens de deelprogramma s van de middag. De onderwerpen die aan bod komen zijn: leegstand en herbestemming, kunst in geografisch perspectief, kunst en cultuur in de zorg, de economische en maatschappelijke waarde van kunst, visies op de moderne culturele instelling en community art.
programma 9.00 - 10.00
Ontvangst
10.00 - 10.15
Opening Tracy Metz
10.15 - 10.30
Welkomstwoord Brigite van Haaften
10.30 - 11.00
Over de toekomst van de kunst | keynote | Maarten Doorman
11.00 - 11.30
Moraalelasticiteit | keynote | Maxim Februari
11.30 - 12.00
Pauze
12.00 - 12.30
Over de rol en de betekenis van de kunstenaar | keynote | Lex ter Braak
12.30 - 12.45
Samenvatting ochtendprogramma
12.45 - 14.00
Pauze inclusief lunch
14.00 - 15.30
deelprogramma’s middag I Herbestemming: postindustriële terreinen II De kunstenaar en de publieke ruimte in de actuele stad: kunst vanuit geografisch perspectief III Radicale veranderingen en structurele uitdagingen: creative thinking in de zorg IV Uitgeschreven ruimte: literatuur en beeldende kunst in het publieke domein V Ruimte voor kunst: de maatschappelijke en economische meerwaarde van kunst VI Hoopvol, strijdbaar en gericht op de toekomst: de moderne culturele instelling VII De kunst van het samenleven: community art en sociale cohesie
15.30 - 16.00
Pauze
16.00 - 16.30
Slotdebat onder leiding van Tracy Metz. Aftrap door Bastiaan Vinkenburg
16.30 - 18.00
Netwerkborrel
praktische informatie symposium | de waarde van cultuur 1 november 2012 10.00 - 18.00
contactpersonen Jenneke Harings Erik Luermans
meer informatie en aanmelden www.bkkc.nl/waardevancultuur
locatie 1931 congrescentrum brabanthallen (www.1931.nl)
prijs € 125
meepraten? #waardevancultuur
over de deelprogramma’s I herbestemming: postindustriële terreinen
Herbestemming en cultuurhistorie worden steeds belangrijker elementen bij het actuele beleid bij gebiedsontwikkeling. Tijdens dit deelprogramma wil het bkkc aan de hand van twee voorbeelden interactief en creatief nagaan met de aanwezigen wat de kansen voor het herbestemmen van leegstand zijn, maar ook waar knelpunten liggen en wat de actuele vraagstukken zijn. De uitgangspunten voor deze interactieve sessies zijn ‘het nieuwe wonen en zorg’ voor het Mariadalklooster in Roosendaal en ‘het genereren van nieuwe energie’ voor de Dongecentrale in Geertruidenberg. Met Thom Aussems, Clemens Bolhaar, Arno Boon, Arno van den Hurk.
III radicale veranderingen en structurele uitdagingen: creative thinking in de zorg Of we het willen of niet, de gezondheidszorg in Nederland zal de komende jaren radicale veranderingen doormaken. Deze veranderingen hangen samen met structurele uitdagingen waarvoor de zorgsector staat. Kunst en cultuur kunnen daar een belangrijke rol in spelen. Kunst en cultuur, of dan toch zeker de creatieve industrie wordt steeds belangrijker en steeds vaker ingezet. Niet omdat er nog meer schilderijen opgehangen moeten worden in zorginstellingen, maar omdat de zorg enorm en in vlug tempo aan het veranderen is. Creatief denken is nodig om tot vernieuwing te komen die anders niet of niet zo snel bereikt zou kunnen worden.
II de kunstenaar en de publieke ruimte in de actuele stad: kunst vanuit geografisch perspectief
Met Kees Theeuwes, Jan Samsom, Tom van Gestel.
Martin Zebracki, cultureel geograaf, promoveerde in 2012 op het waarom en het hoe van de stedelijke publieke ruimte. Zijn onderzoek verscheen in boekvorm, Public Artopia. Zebracki gaat in op de relatie tussen kunstwerk, publieke ruimte en de gebruikers, beschouwers en/of toevalliger voorbijganger. Geografie biedt de mogelijkheid de stad mede te ontwerpen en tekent daarmee de wereld. Het heeft een innige band met kunst, dus de geograaf verhoudt zich tot de kunstenaar. Aldus Zebracki, die deze middag wordt uitgedaagd door kritische lezers van zijn werk.
IV uitgeschreven ruimte: literatuur en beeldende kunst in het publieke domein
Met Martin Zebracki, Liesbeth Jans, Rob Schoonen, Sandra Smets.
Wat is de rol van taal in het publieke domein? Welke betekenislaag wordt aan de openbare ruimte toegevoegd als er niet alleen te zien, maar ook te lezen is. Kunnen schrijvers ook als kunstenaars in de openbare ruimte werken? Bkkc wil laten zien dat het materiaal van schrijvers zich niet beperkt tot computer, papier en pen en dat kunstenaars anders leren kijken als ze met een schrijver werken. Nieuwe samenwerkingen zorgen voor nieuwe inzichten over de waarde van kunst en cultuur. Schrijvers, kunstenaars en beschouwers vertellen. Met Dennis Gaens, Ester Naomi Perquin, Eveline van de Griend, Marco Goud, Hanneke Marttin.
V ruimte voor kunst: de maatschappelijke en economische meerwaarde van kunst Het doel van dit deelprogramma is drieledig: ten eerste wordt het onderzoek gepresenteerd dat het bkkc samen met Kunstenlab Deventer door onderzoeksbureau Wing in samenwerking met Witteveen + Bos heeft laten uitvoeren. Het onderzoek biedt handvatten om de inzet van kunstenaars op een effectieve wijze te koppelen aan de opgave van de opdrachtgever. Daarnaast richt het onderzoek zich op de maatschappelijke meerwaarde van kunstinbreng bij ruimtelijke processen. Essentieel is de vraag of deze meerwaarde in kwalitatieve en kwantitatieve termen meetbaar is. Inzicht in mogelijke baten kan verkregen worden door de MKBA (maatschappelijke kosten en baten analyse), een afwegingsinstrument dat voor toekomstige investeringen in kunst essentieel kan zijn. Ten slotte geeft een tafelgesprek naar aanleiding van dit onderzoek inzicht in de meetbare economische waarde van kunst en cultuur en hoe cultuurbeleid hierop moet en kan worden afgestemd. Met Jannemarie de Jonge, Cas Smithuijsen, Mieke Conijn, Netty van de Kamp, Erna Hooghiemstra.
VI hoopvol, strijdbaar en gericht op de toekomst: de moderne culturele instelling Dit programma toont het belang van samenwerking en ondernemerschap bij culturele instellingen en laat zien hoe het publiek op een actuele manier betrokken wordt bij de bedrijfsvoering. Instellingen zoeken grenzen op, worden ondernemender, ook in het zoeken naar samenwerkingen in het bedrijfsleven, en leggen actuele verbanden met de wereld zoals die op de dag van vandaag is. Het is de
opdracht die vanuit de overheid werd geformuleerd: de zoektocht naar alternatieve financiering zou voor creatieve culturele ondernemers een fluitje van een cent moeten zijn, maar hoe realistisch is deze opdracht? Met Bastiaan Vinkenburg, Elly Stegeman, Renée Steenbergen, Mary Ann Schreurs, Edwin Jacobs.
VII de kunst van het samenleven: community art en sociale cohesie Het Makershuis ontwikkelt en produceert kunstprojecten in een sociale context, vaak in (aandachts)wijken met een negatief stigma. Wanneer Het Makershuis met een kunstenaar in een wijk aan de slag gaat gebeurt er iets met de bewoners. Niet omdat ze letterlijk participeren, maar omdat ze zich, na een kwalitatieve kunstingreep op basis van onderzoek van de wijk, opnieuw verhouden tot hun eigen leefomgeving. In de ogen van Het Makershuis kan een participant daarom gezien worden als bron, opdrachtgever, onderwerp, leerling, materiaal, publiek en maker. Samen met Prins Bernhard Cultuurfonds en Provincie Noord-Brabant speelt Het Makershuis een belangrijke rol in de ontwikkeling van community art. Staat de identiteitsvormende waarde van kunst en cultuur hier voorop? Met Kirsti Pol, Pierre Rutgers, Joy Arpots.
over de sprekers keynotes Lex ter Braak is sinds juli 2011 directeur van de Jan van Eyck Academie, postacademisch instituut voor onderzoek en productie op de terreinen van beeldende kunst, ontwerpen en theorie. Tot die tijd was hij directeur van het Fonds BKVB. Daarnaast is hij actief als schrijver en criticus. Over de rol en betekenis van de kunstenaar | keynote Wat is de rol van een postacademisch instituut binnen het culturele veld in Nederland en hoe verhoudt die rol zich tot internationale ontwikkelingen? Welke rol en betekenis zijn er voor de kunstenaar weggelegd, wat is zijn perspectief? Maarten Doorman is filosoof, criticus, dichter en essayist. Hij is bijzonder hoogleraar Journalistieke Kritiek van Kunst en Cultuur aan de Universiteit Amsterdam vanwege Stichting de Volkskrant en doceert cultuurfilosofie aan de Universiteit Maastricht. Recente boeken zijn Art in Progress. A Philosophical Response to the End of the Avant-Garde (2003), De romantische orde (2004), Paralipomena. Opstellen over kunst, filosofie en literatuur (2007), Denkers in de grond. Een homerun langs 40 graven (met foto’s van F. Beckmans, 2010) en Rousseau en ik. Over de erfzonde van de authenticiteit (2012). Over de toekomst van de kunst | keynote De kunsten hebben het moeilijk in deze tijden. Het lijkt soms haast wel of je je moet verdedigen wanneer je een kunstenaar bent. Overal wordt op de kunsten bezuinigd. Het is nog niet zo makkelijk tegenover de scepsis van het populisme uit te leggen waarom kunst belangrijk is. En wat is eigenlijk de toekomst van de kunst in de 21e eeuw? Waar komen de problemen vandaan? Maxim Februari is schrijver en rechtsfilosoof; hij is lid van het zelfstandig adviescollege DEGAS, schrijft essays over veiligheid en andere maatschappelijke onderwerpen en wekelijks een column voor de opiniepagina van NRC Handelsblad. Zijn colums werden in 2011 gebundeld onder de titel Ons soort mensen. Hij publiceerde romans en een proefschrift over de verhouding tussen economie en ethiek; voor zijn literaire werk, waaronder De literaire kring (2007), ontving hij meerdere literaire prijzen. Moraalelasticiteit | keynote Februari pleit al lange tijd voor invoering van het begrip ‘moraalelasticiteit van de vraag’. In analogie met de ‘prijselasticiteit van de vraag’, die aangeeft hoe de vraag reageert op een prijsverandering, zou moraalelasticiteit kunnen aangeven hoe de vraag reageert op morele verbeteringen in de productie van goederen. Leiden morele verbeteringen in de productie van goederen, zoals het maken van kunst en cultuur, ook tot een morele verbetering van de vraag ernaar?
Joy Arpots is momenteel adjunct artistiek leider van programmabureau 2018Eindhoven/Brabant. Hiervoor was hij onder meer programmeur bij Chassé Theater in Breda en artistiek leider van muziekcentrum Vredenburg. VII
van industrieel erfgoed. BOEi doet dit vanuit verschillende invalshoeken: als ontwikkelaar, als belegger of als adviseur. Of een combinatie van deze drie. I Mieke Conijn is directeur/bestuurder en coördinator kunstbeleid van Kunstenlab Deventer. Het Kunstenlab organiseert tentoonstellingen op het gebied van hedendaagse beeldende kunst waarbij onderzoek, experiment en de aandacht voor grensgebieden richtinggevend zijn. V Dennis Gaens is dichter en programmamaker bij literair productiehuis De Wintertuin. Hij is stadsdichter van Nijmegen en debuteerde in 2010 met de bundel Ik en mijn mensen bij Uitgeverij Contact. IV Tom van Gestel is artistiek leider bij Stichting Kunst in de Openbare Ruimte (SKOR) en voorheen hoofd van het Praktijkbureau voor Beeldende Kunstopdrachten. Hij is wegbereider geweest van kunst in ziekenhuizen en zorgcentra. III Marco Goud is neerlandicus met als specialisatie moderne letterkunde. Hij promoveerde in op de poëtica en poëzie van P.C. Boutens en was hoogleraar aan de VU en Universiteit Leiden. Goud publiceerde artikelen over poëzie in de openbare ruimte. IV Eveline van de Griend is kunstenaar en woont en werkt in Berlijn. Ze is een van de deelnemende kunstenaars aan het project Uitgeschreven ruimte van bkkc. IV Brigite van Haaften is gedeputeerde van de provincie Noord-Brabant en heeft de portefeuille Cultuur en Samenleving. welkomstwoord Erna Hooghiemstra is directeur/bestuurder van Het PON. Het PON is een kennisinstituut op het sociale en culturele domein. Het levert een actieve bijdrage aan de ontwikkeling van een sociaal duurzame samenleving. V Arno van den Hurk is programmamanager Grote Erfgoedcomplexen Bureau Vastgoed, Directie Ruimtelijke ontwikkeling en Handhaving bij de provincie Noord-Brabant. I Edwin Jacobs is directeur van Centraal Museum Utrecht. Daarvoor was hij directeur bij SM’s Den Bosch. VI Liesbeth Jans is hoofd van de afdeling Overheden, Maatschappelijke Organisaties en Bedrijfsleven van bkkc. II Jannemarie de Jonge is mede oprichter en partner van Wing. Wing begeleidt en ontwerpt processen in de groene ruimte. Daarbij brengt het bureau partijen bij elkaar en verbindt het verschillende belangen. De Jonge heeft als landschapsarchitect brede ervaring in ruimtelijk ontwerp, beleid en onderzoek. Ze promoveerde in januari 2009 onder de titel ‘Landscape Architecture between Politics and Science’ op het regionaal ontwerp en de ‘ontwerpdialoog’ als vorm van interactief ontwerpend onderzoek. V Netty van de Kamp is adviseur/projecteider bij bkkc en heeft als specialisme kunst in de openbare ruimte. V
Thom Aussems is bestuursvoorzitter van de Woningcorporatie Trudo. Trudo richt zich naast de klassieke taken verhuur en beheer ook op bijzondere klanten, stedelijke vernieuwing en maatschappelijk vastgoed. I
Hanneke Marttin is medewerker communicatie bij het Letterenfonds en verantwoordelijk voor pers, publicaties en websites en de communicatie rondom projecten. IV
Clemens Bolhaar is directeur van BIM, vastgoed voor ondernemen. BIM richt zich op bedrijfsverhuur, herontwikkelen en participatie. Een van de laatste loten aan de stam van deze organsatie is de ontwikkeling van de voormalige De Gruyterfabriek in Den Bosch. I
Tracy Metz is journalist en publicist. Zij schrijft ondermeer voor NRC Handelsblad en is internationale correspondent voor het Amerikaanse tijdschrift Architectural Record. Haar vakgebied is eigentijdse beeldende kunst, landschap, architectuur en stedenbouw. dagvoorzitter
Arno Boon is directeur van BOEi, een non-profit organisatie die zich bezighoudt met herbestemmen
Ester Naomi Perquin schreef drie dichtbundels: Servetten Halfstok (2007), Namens de ander (2008)
en Celinspecties (2010). Op dit moment is ze stadsdichter van Rotterdam. Ze schrijft columns voor De Groene Amsterdammer en VPRO’s De Avonden. Ze is een van de deelnemende dichters aan het project Uitgeschreven ruimte van bkkc. IV Kirsti Pol is beleidsmaker bij het kunstenaarsinitiatief het Makershuis in Den Bosch. VII Pierre Rutgers is ambtelijk secretaris bij het Prins Bernhard Cultuurfonds Noord-Brabant. De provinciale afdeling is betrokken bij beleid op het gebied van buurtcultuurwerk (community arts, sociaal-artistiek werk) en beheert een van de buurtcultuurfondsen. VII Jan Samsom is beeldend kunstenaar en adviseert over kunst in de openbare ruimte. III Rob Schoonen is chef kunstredactie bij het Brabants Dagblad. II Mary Ann Schreurs is wethouder van de Gemeente Eindhoven en heeft in haar portefeuille: Innovatie, Cultuur en Openbare Ruimte. VI Sandra Smets is journalist en freelance publiciste en schrijft onder meer voor NRC Handelsblad en de gemeente Rotterdam. Haar vakgebied is eigentijdse kunst in relatie tot de openbare ruimte en stadsontwikkeling. II Cas Smithuijsen is socioloog en directeur van de Boekmanstichting, het onderzoekscentrum en kenniscentrum op het gebied van cultuurbeleid. Hij initieerde het kwartaaltijdschrift Boekman en publiceerde zelf sinds 1976 zo’n tweehonderd artikelen over kunstbeleid. V Renée Steenbergen is kunsthistorica, onderzoeker en publicist. VI Elly Stegeman is conservator moderne kunst bij het Stedelijk Museum Den Bosch. VI Kees Theeuwes is directeur van meerdere zorgcentra waaronder woonzorgcentrum Padua in Tilburg. Voor zijn opvallend creatief beleid ontving hij in 2009 en 2012 de gastvrijheidszorg Award. III Bastiaan Vinkenburg is sinds 2008 managing consultant bij Berenschot en hij is hoofd van het marktteam Kunst & Cultuur. Hij houdt zich bezig met strategische en bedrijfsmatige vraagstukken op het gebied van kunst en cultuur in het algemeen. Zijn belangrijkste aandachtsgebied op dit moment is cultureel ondernemerschap in tijden van bezuiniging. VI Ab van de Wakker is als senior adviseur/onderzoeker verbonden aan Het PON in Tilburg. Het PON is een kennisinstituut op het sociale en culturele domein. Het levert een actieve bijdrage aan de ontwikkeling van een sociaal duurzame samenleving. VII Martin Zebracki is geowetenschapper, en zelfbenoemd cultureel geograaf. Hij promoveerde dit jaar met zijn boek Public Artopia op kunst in de openbare ruimte, waarin hij met name aandacht vraagt voor de relatie van kunst met de locatie, met het stadse leven en voor de mening van het niet-deskundige publiek. II
wij weten dat kunst ons verrijkt in ervaring en de vonk is voor debat en vernieuwing
bkkc voor overheden, instellingen, organisaties en bedrijven bkkc is het brabants kenniscentrum kunst en cultuur. Een onafhankelijk platform waar zakelijke creativiteit en creatieve zakelijkheid bij elkaar komen. Met overtuiging bouwen we mee aan een sterke culturele infrastructuur voor Noord-Brabant. Want wij geloven in kunst en cultuur. We zien dat een bruisend cultureel klimaat profiel geeft aan onze provincie. Dat het een vliegwiel is voor economische groei en sociale aantrekkingskracht. Tastbare resultaten waarmee we de waarde van kunst en cultuur zichtbaar maken. Iedereen die werk maakt van kunst en cultuur heeft aan bkkc een krachtige en inspirerende partner. We zijn een levend netwerk dat kennis, middelen en werk laat stromen. Een plek waar mensen en ideeĂŤn elkaar vinden en versterken.
symposium | de waarde van cultuur 1 november 2012 locatie 1931 congrescentrum brabanthallen (www.1931.nl) contactpersonen Jenneke Harings Erik Luermans beeld voorkant Iwan Baan bkkc brabants kenniscentrum kunst en cultuur spoorlaan 21 i-k 5038 CB Tilburg 013 7508400 info@bkkc.nl www.bkkc.nl/waardevancultuur @bkkc_nieuws /brabantskenniscentrumkunstencultuur
bkkc
wij maken de waarde van kunst en cultuur tastbaar