Mest#11

In dit nummer vind je ook: FRESKU (op de spirituele pijnbank van Jeroen de Leijer), een BEZEM MET EEN GOED DOEL (of: hoe servies je leven kan veranderen), MARGA MINCO (ja, die van je boekenlijst), de BESTE AFSTUDEERDERS van dit jaar, de BESTE KINDERBOEKENWINKELS van Noord-Brabant (want: Kinderboekenweek) en: WAAROM BESTEDEN BRABANTSE GEMEENTEN ZO VERDOMD WEINIG AAN CULTUUR?

nr 11

oktober 2015 € 7,95 bijzondere cultuur in Noord-Brabant

SOCIAL DESIGNER

MANON VAN HOECKEL

NOG MEER: FRANK VERHALLEN OVER CABARET

“Ik geloof in verandering van onderop”

MEST nr 11

1

[advertentie]

Samen werken aan kunstzinnige ontplooiing van alle Brabanders

2

MEST nr 11 Ontwerp: Beelenkamp Ontwerpers, fotograďŹ e: Jostijn Ligtvoet

INHOUD Nr 11

54

FRESKU LAAT ZICH SPIRITUEEL VERWENNEN De meest authentieke rapper van Nederland bij Jeroen de Leijer op de spirituele pijnbank. Om middels de kaarten van onze huissjamaan zijn licht te laten schijnen op zijn nieuwe cd, discriminerende denkfouten in ons onderbewustzijn, zombies en aangespoelde vissen.

7

20

RUBRIEK ER LOOPT WEER EEN HOND OVER MIJN GRAF. DEZE KEER: FILOSOOF CORNELIS VERHOEVEN CABARETEXPERT FRANK VERHALLEN OVER WAT DAT NOU EIGENLIJK IS, CABARET

28

DE BESTE POSTERS VAN HET GRAPHIC DESIGN FESTIVAL BREDA

40

VERGETEN BRABANTSE CULTUURHELDEN. MET MARGA MINCO

60

HOE REDDEN WE DE BIBLIOTHEEK VAN DE ONDERGANG?

MEST nr 11

10

SERVIES KAN JE LEVEN VERANDEREN Jolinda Vos maakt samen met designer Edwin Vollebergh haar eigen, unieke borden en kopjes. Social Label koppelt vooraanstaande designers aan mensen die om fysieke of mentale redenen moeite hebben met ‘normaal’ werk.

“Dit werkt beter dan alle therapieën.”

3

[advertentie]

Medewerkers actief en gezond aan het werk houden!

Cubiss kan (n)u ondersteunen met ESF-subsidie Duurzame inzetbaarheid is actueel. Niet verwonderlijk, want we werken langer door, personeelsbestanden vergrijzen en tegelijkertijd hebben organisaties in de huidige tijd weinig ruimte om nieuwe werknemers aan te trekken. Gemotiveerd en gezond aan het werk blijven is dus een belangrijk thema voor zowel werkgevers als werknemers.

Cubiss ondersteunt organisaties bij het vergroten van duurzame inzetbaarheid van medewerkers.

Toegesneden op uw wensen en behoeften bieden we handvatten om vorm te geven aan duurzame inzetbaarheid. Onderwerpen hierin zijn:

• • • •

Innovatie en ondernemerschap Werken met vrijwilligers Communitybased werken en leren Werkplezier en arbeidsmobiliteit

Subsidie beschikbaar!

Het Europees Sociaal fonds (ESF) stelt subsidie beschikbaar met als doel de duurzame inzetbaarheid van medewerkers te vergroten en hen tot aan hun pensionering gezonder, competenter, gemotiveerder en productiever te laten werken. Met de subsidie kunt u uw aanpak voor het vergroten van de duurzame inzetbaarheid binnen uw organisatie voor de helft bekostigen.

Meer informatie?

Wilt u meer informatie over de mogelijkheden die deze ESF-subsidie biedt voor uw organisatie?

Laat het ons weten!

Marinka Koppejan 06 14 81 72 29 | m.koppejan@cubiss.nl

Mark Neefs 06 12 08 48 87 | m.neefs@cubiss.nl

Postbus 90114 | 5000 LA Tilburg | 013 46 56 700 Statenlaan 4 | 5042 RX Tilburg • Mercator 1 | 6135 KW Sittard Cubiss is onderdeel van

www.cubiss.nl

16

DE NIEUWE 013

Ambitie

Op 13 november gaat na een fikse verbouwing poptempel 013 weer open. In de grote zaal kunnen nu 3000 bezoekers (was eerst 2000). Wat maakt 013 zo bijzonder? “De liefde voor underground is sterk. Ik hoop dat ze dat vasthouden.”

is werkverschaffing voor mensen die niet durven handelen

T

opkunst, co-creatie, innovatie, kwaliteit, schoonheid, participatie, verdienmodel; als we het over kunst en cultuur hebben, dan herbergt de taal die we daarbij hanteren vaak de tijdsgeest.

36

ZELDZAME PARADIJSJES ZONDER TIJD

Kinderboekenkenner Pjotr van Lenteren ging op zoek naar de drie beste kinderboekenwinkels van Noord-Brabant. “Pulp komt er bij ons niet in.”

42

BRABANTSE GEMEENTEN INVESTEREN OPVALLEND WEINIG IN CULTUUR Uit onderzoek blijkt dat Brabantse gemeenten veel minder in cultuur investeren dan gemeenten elders.

Hoe komt dat? En is dat erg? “Wie niet investeert in cultuur, ondergraaft zijn gemeenschap.”

48

DE BESTE KUNSTACADEMIESTUDENTEN VAN 2015 Vier specialisten struinden de eindexamenexposities af en pikten er de acht beste afstudeerders van dit jaar uit.

MEST nr 11

Want achter de woorden die we gebruiken gaat veel schuil. Daarom bevraag ik in deze column clichétermen. Groot voorbeeld hierbij is Flaubert, die zich met zijn Woordenboek van Pasklare Ideeën afzette tegen de maatschappelijke verstarring door stereotype zienswijzen.

Afgelopen zomer las ik op een Grieks strand de mooiste Voetbal International van het jaar.

Het was de seizoenstart. Elke voetballer, coach en technisch directeur had ambities.

Voor een basisplaats, transfer of titel. Zoveel ambitie, het werd saai en ongeloofwaardig.

Ambitie is een stopwoord. Tegen beter weten in. Ik zou graag eens een interview willen lezen met een ambitieloze voetballer. Die realistisch toegeeft: “Ik zit op de bank komend seizoen.

Ik ben toch niet goed genoeg. En de coach heeft de pik op me.”

Terug van vakantie zat mijn mailbox vol met uitnodigen voor pressure-cookers, denktanks, klankbordgroepen en taskforces. Eén ding hadden ze met elkaar gemeen: een gezamenlijke ambitie bepalen. Een stip op de horizon zetten. Waarom eigenlijk? De mooiste horizonnen zijn die zonder stippen. Die geven je vrij zicht.

Ambitie, het testosteronbroertje van visie.

Als je vrouw vraagt wat je ambitie binnen de relatie is, moet je gaan oppassen. Als een stad een ambitie gaat bepalen, gebeurt er niks.

Voor ambitie is moed nodig. Als de ander je vraagt om ambitie te tonen, rekt hij tijd. Durft hij niet te beslissen. Wie vraagt om ambitie, vraagt niet naar het ‘wat’, maar naar het ‘waarom’. Maar er is altijd weer een waarom achter een waarom. Het bepalen van ambitie is werkverschaffing voor mensen die niet durven te handelen. Ambitie, trap er niet in.

Joost Heijthuijsen

5

[advertentie]

ADVERTEREN IN

Kan zowel in het magazine als online.

Interessant voor:

Culturele instellingen zoals musea, bibliotheken en poppodia die de Brabantse cultuurliefhebber willen bereiken.

Bedrijven die hun product willen aanbieden aan cultuurliefhebbers en de culturele en creatieve sector in Noord-Brabant.

Overheden en fondsen met belangrijke informatie voor de cultuursector.

Kijk op de site voor meer informatie.

www.mestmag.nl

ABONNEREN Een abonnement nemen op MEST kan natuurlijk ook! Wie nu een jaarabonnement afsluit, krijgt de nieuwste cd van Björn van der Doelen, Caballero zonder filter, cadeau.

Of je kiest een van de andere cadeaus. Kijk op onze website voor meer info, www.mestmag.nl.

facebook.com/MestMag

@mestmagazine

mestmagazine

linkedin.com/company/ mest-magazine

ER LOOPT WEER EEN HOND OVER MIJN GRAF Schrijver / journalist Eric Alink bezoekt graven van illustere Brabanders. Dit keer: Cornelis Verhoeven (1928–2001)

Kuilpad

A

an het begin van het Kuilpad in Udenhout waarschuwt verkeersbord L8. Het betekent ‘doodlopende weg’. Er hangt een bordje onder. Het zegt: ‘uitgezonderd bestemmingsverkeer’. Een zinnetje dat ook voor de urn met zijn as geldt.

Want Cornelis Verhoeven kende elke meter van dit pad. Tegenover het weggetje lag zijn ouderlijk huis. Op een hete zomerdag in 2003 is de as van de filosoof op het Kuilpad verstrooid. Die handeling zou wijziging van verkeersbord hebben gerechtvaardigd. Geen L8 maar F8: ‘Einde alle verboden en beperkingen’. De dood maakt zelfs denkers vrij.

Cornelis Verhoeven (1928-2001) was hoogleraar in de wijsbegeerte. Een moerassig woord, maar zijn bedachtzaamheid voorkwam dat hij erin wegzakte. Liever hunkerde hij naar wijsheid dan dat hij wijsheid in hunker zocht.

Dat bracht hem ver. In 1980 kreeg hij de P.C. Hooftprijs toegekend voor zijn onthutsend grote oeuvre. “Zijn hoofd had nooit vrij”, zou essayist Kees Fens vaststellen.

Ik sta aan het Kuilpad. Ik zie dertien populieren op een rij en een weitje met kamille, geschikt voor thee die de rusteloze geest kalmeert. Maar ik aarzel om dat op te schrijven. Verhoeven waarschuwde bij herhaling dat wat we denken en zeggen over de dingen nooit samenvalt met wat het is. Dat dacht en zei hij. Aan het Kuilpad val ik samen met zijn onvermogen.

Rondom de leegte heet een van zijn prachtige werken.

Een Kuilpadboek, denk ik zachtjes. Want op dit weggetje omsingel ik vergeefs het ongekende. Hij had het al voorspeld: denken gebeurt altijd rondom leegte. Vermoedens en intuïtie omgrenzen de leegte, geven haar een aanwezigheid. Dichterbij kun je niet komen.

MEST nr 11

Walmt hier wierook? Nee. Weliswaar doorliep Verhoeven het seminarie, maar zijn twijfel aan God lijkt een gram zwaarder dan God zelf. In De glans van oud ijzer, een verzameling jeugdherinneringen aan het boerengezin met zeven kinderen waarin hij opgroeide, schrijft hij: “Het blijft voor mij onverteerbaar dat iemand achter mijn rug om en eeuwen vóór mijn geboorte besluit te lijden voor zonden die ik nog niet heb begaan.”

Aan het Kuilpad staat geen kruis. Wel een scheve paal. Er heeft iets tegenaan geleund – een reus op doortocht of een zwaar vermoeden. Zo op het zicht staat de paal exact 37 graden uit het lood, maar Verhoeven wist al dat je je ogen niet blind kunt vertrouwen. Aan het uiteinde van de paal zit een bordje: ‘Verboden vuil of puin te storten’. De as van een gerespecteerd filosoof valt evenwel mijlenver buiten die omschrijving. Zijn verwaaide resten zijn vooral stof tot nadenken.

In zijn essay De duivelsvraag verklaart Verhoeven zijn liefde aan het beschouwen. Waarom iets is, vindt hij niet bijster interessant. Dat iets is, wel. Eindeloos kijken in verwondering; hetzelfde anders leren zien. Dat is de opgave.

Ik fiets terug naar het begin van het Kuilpad. Tien meter verder hangt een reclamebord aan een boom. Van Indoor Entertainment Tilburg: ‘Krisis? Karten! Voor één euro!’ Vraag jezelf niet af waarom je zachtjes snikt, zal Verhoeven me troosten. Besef enkel dat je het doet.

Tekst Eric Alink Beeld Anouk Essers

7

MOOI-LEKKER-HANDIG-

BOEIEND-PIJNLIJK-GRAPPIG

IEDEREEN IS

te koop

STILLE VERGANKELIJKHEID

€25

fotogr afi

e

e tijd is stil, je vergaat zwijgend. Dat bracht kunstenares Mo van Hal D indrukwekkend in beeld. Ze fotografeerde de eenzame levens van kluizenaars Henk en Peer. Het onderwerp doet je in eerste instantie verzuchten: ‘Weer dat thema?’ Maar Van Hal toont in het boek Kluister, dat eind juni verscheen, een volstrekt oorspronkelijke kijk op de sporen van de stilte. Het boek is daarbij niet enkel een portret van de kluizenaars, maar ook een persoonlijke zoektocht van de kunstenares zelf, waarvan ze verslag doet in een aantal openhartige teksten. www.kluister.com

SOCIALE BEZEM

€60

n

desig

et Tilburgse Nexus Instituut heeft een indrukwekkend track record als het gaat om grote namen. Het intellectuele geweten van Brabant (en Nederland) haalde eerder dit jaar al Garry Kasparov naar Tilburg. De eerstvolgende editie van de Nexus Conferentie (14 november in Amsterdam) kent de befaamde Israëlische schrijver Amos Oz als openingsspreker. Titel van de conferentie: Waiting for the barbarians.

Centrale vragen: vanwaar wreedheid? Wat geeft voeding aan barbaarsheid? Wie zijn de hedendaagse barbaren? En hoe beschaafd zijn wij nu eigenlijk? Met ook o.a.: de Libanese oud-president Amin Gemayel, historica van de goelag Anne Applebaum, Amerikaans politicoloog Robert Putnam en Eichmannspecialist Bettina Stangneth. www.nexus-instituut.nl

H

r

tuu

8

€85

cul

et idee: koppel mensen met afstand tot de arbeidsmarkt (weet iemand een betere omschrijving?) aan (bekende) ontwerpers.

Dan ontstaan er bijzondere producten. Dat doet de stichting Social Label (zie ook het artikel op pag 10). Mooi voorbeeld: deze bezem.

Product van de samenwerking van buurtbeheerbedrijf Cambio uit Deventer en ontwerper Dick van Hoff. Oude fietsframes worden opnieuw hergebruikt voor een zelfgemaakte schoonmaakcollectie, te beginnen met deze mooie bezem. Social Label heeft een eigen winkel in Den Bosch, op het oude bedrijfsterrein van De Heus, niet ver van het station. De opbrengst van de producten stroomt voor een groot deel terug naar de deelnemende werkplaatsen. www.sociallabel.nl

H

NEXUS HAALT AMOS OZ NAAR NEDERLAND

MEST nr 11

e rafi

g foto

COL HUISHOUDEN VAN JAN STEEN

€1200

et MEST-volk dwaalt elk jaar neurotisch rond op de eindexamenexposities.

Het oog viel dit jaar al snel op fotografe Tahné Kleijn van St. Joost in Breda (zie ook artikel pag 50). En niet alleen óns oog, Tahné maakte de afgelopen maanden een zegetocht langs NRC Next, het radioprogramma Nooit meer slapen en andere media. En haar werk werd geselecteerd voor de Best of Graduates-expositie van de befaamde Amsterdamse galerie Ron Mandos. Tahné Kleijn maakte een serie foto’s over haar eigen gezin. Dat doen meer afstudeerders. Ze koos als motto 'een huishouden van Jan Steen'. Geïnspireerd op de schilderijen van Jan Steen, maakte zij ensceneringen met haar gezinsleden, die kampen met verslavingen en financiële problemen. Tricky uitgangspunt, maar Kleijn is een goede fotografe, die met de juiste composities, kleuren en lichtinvallen precies op de goede manier langs de afgrond van het cliché scheert. Zoals met deze foto (geprint op Hahnemühle William Turner, verlijmd op MDF, formaat 105 x 134,5 cm) van haar broer. www.tahnekleijn.com

H

literatuur

VOGELTJES

€5

e Vlaamse schrijfster Annelies D Verbeke presenteerde eind augustus haar kleine bundel Vogeltjes, die ze schreef over haar verblijf in Tilburg in maart dit jaar, als writer in residence op uitnodiging van literatuurfestival Tilt. Ze liep vijf dagen door de stad met als opdracht: zoek de waanzin van Tilburg. De Tilburgers konden de verhalen volgen op haar blog en zo hun eigen stad bekijken door de ogen van een ‘getikte Belgische’. Ze schreef Vogeltjes op basis van haar blogs en het resultaat is een charmante, bibliofiele uitgave, gedrukt in een oplage van 500. Elk exemplaar is persoonlijk gesigneerd door de auteur. Met illustraties van Ivo van Leeuwen.

Te koop bij boekhandels Livius de Zevensprong en Gianotten. Woon je niet in Tilburg? Stuur dan een mail naar info@tilt.nu, dan sturen ze de bundel op. Je betaalt dan wel verzendkosten. www.tilt.nu

MEST nr 11

UMN

Incestueus bolwerk

I

n de zomer lijkt de theaterwereld wel te varen.

Het wemelt van de festivals en naar die festivals komen mensen. Veel mensen. Zo liep ik in juli meermaals op een volgepropte Parade rond en woonde ik in augustus op Theaterfestival Boulevard.

Twee festivals die meer delen dan een voorliefde voor klapstoeltjes.

Ooit splitste de Parade zich af van het Bossche Boulevard of Broken Dreams. De Parade ging reizen, de rest bleef in Den Bosch en werd ‘de Boulevard’.

De Parade bleef laagdrempelig theater en sfeer als handelsmerk hanteren, de Boulevard legde zich meer toe op avondvullende producties, locatietheater en talentontwikkeling. De Parade houdt zelf het hoofd boven water middels entreegeld en bloeiende horeca, de Boulevard ontvangt subsidie.

Daar willen publiek en organisatie van de Parade nog wel eens smalend over doen. Welk oud zeer daar precies ettert, daar wil ik vanaf wezen, maar in de welbekende wandelgangen mag er graag laatdunkend gedaan worden over het Bossche broertje. Een gotspe.

Begrijp me niet verkeerd, ik kom er graag, de Parade.

Het is een afgesloten wereldje met een aangename ambiance die meandert tussen zaterdagse hysterie en zondagse loomheid. Zalig. Maar nauwelijks relevant.

Want het publiek bestaat grofweg uit twee soorten mensen: ‘geoefend’ theaterpubliek en yuppen. Dat flaneert en wordt gezien, deelt wat flessen wijn en slaat elkaar op de schouder. En dat is het dan.

Op de Boulevard hangt zoals gezegd de vlag van talentontwikkeling hoog in de vaandelstok. Verder is het festival open, in de meest letterlijke zin van het woord. Midden in het stadscentrum is het voor iedereen gratis toegankelijk. Dit levert een potpourri van mensen op. Dezelfde theaterliefhebbers en yuppen als op de Parade, maar ook jongeren, verdwaald koopavondpubliek, betonvlechters, daklozen. Die zien daar iets wat ze normaal gesproken mijden. Ze waarderen het straattheater, bezoeken een tentje, en al is het er maar één op de honderd; sommigen kopen een kaartje voor een grotere productie. Maar vooral zien ze dat de theaterwereld niet per se een incestueus bolwerk hoeft te zijn.

Wie zich afvraagt hoe je theater bij de elite wegtrekt en van ‘ons allemaal’ maakt: de Boulevard flikt het jaarlijks.

Lucas de Waard

9

— Marina van Overdijk —

10

MEST nr 11

D E S I G N D AT L E V E N S V E R A N D E R T

“Dit werkt beter dan alle therapieën die ik heb gehad”

ocial Label wil de wereld veranderen. Door bekende designers te koppelen aan sociale werkplaatsen. Om zo voor mensen ‘met afstand tot de arbeidsmarkt’ (excuus voor de politiek correcte formulering) nieuwe, waardevolle ervaringen te creëren. Tijdens de Dutch Design Week presenteert Social Label twee nieuwe productlijnen. “Ik ben zo vaak weggezet als een gek.

Dat taboe wordt nu doorbroken.”

Dutch Design Week

Van 17 t/m 25 oktober, grootste designevenement van Nederland, op diverse locaties in Eindhoven. www.ddw.nl

MEST nr 11

ervies kan je leven veranderen.

Vraag het maar aan Jolinda. Samen met designer Edwin Vollebergh maakt zij haar eigen, unieke borden en kopjes. Hoe het eindresultaat eruit gaat zien, weet Jolinda niet precies. Ze is nog druk bezig.

Toch is ze nu al razend enthousiast. “Dit werkt beter dan alle therapieën die ik heb gehad.”

Jolinda Vos is 48 en zit bij Demarrage/ Reinier van Arkel, een zorgaanbieder voor mensen met psychische en psychiatri-

sche aandoeningen. Edwin Vollebergh is grafisch ontwerper bij Studio Boot. Twee verschillende mensen in totaal verschillende werelden, die samenkomen door Social Label.

DESIGN ALS SLEUTEL Petra Janssen (grafisch ontwerper & medeoprichter Studio Boot) en Simone Kramer (werkzaam met cultuur en communicatie met haar eigen bureau C-mone) zijn de initiatiefnemers van Social Label.

Hun missie? Een nieuwe kijk op arbeid

11

Niet meer fröbelen

Het idee voor Social Label ontstond in 2011 tijdens het Huttenfestival in Tilburg. WoodWorks, een sociale houtwerkplaats, hielp daar de timmermannen van ontwerper Piet Hein Eek met het maken van de banken voor het bouwfestival. De deelnemers van WoodWorks waren enthousiast en Petra Janssen en Simone Kramer kregen de ingeving om de werkwijze verder te ontwikkelen: laat designers en medewerkers van sociale werkplaatsen samen designproducten maken.

Petra: “Er is in de zorg veel bezigheidstherapie. Dan zitten mensen urenlang te fröbelen, voor niks. Dat vind ik treurig. Zo neem je mensen niet serieus.

Waarom zou je in die tijd niet samen iets moois maken, dat je ook nog met trots kunt presenteren en verkopen?”

Naast de samenwerking met verschillende (sociale) werkplaatsen, organiseert Social Label debatten en publiekscolleges. Fysiek presenteert de stichting zich in het Werkwarenhuis, aan de Tramkade op het terrein van de oude mengvoederfabriek De Heus, aan het spoor in Den Bosch. Een open ruimte, waar niet alleen de producten van Social Label worden verkocht, maar tegelijkertijd wordt geëxperimenteerd, gewerkt en waar mensen elkaar kunnen ontmoeten.

— Jolinda Vos —

en participatie met behulp van bijzondere ontwerpen. “We willen bijdragen aan de ontwikkeling van een mensgerichte economie. Socio-economics, noemen we dat,” vertelt Simone. Petra: “Met Social Label willen we de tweedeling in de samenleving verkleinen door verbeelding. Design is daarbij de sleutel.”

Designers en sociale werkplaatsen uit het hele land creëren samen een designpro-

12

duct. “Wij willen duurzame veranderingen teweegbrengen,” aldus Simone. “Niet even een leuke activiteit organiseren en dan weer wegwezen. Nee, we willen echt de wereld veranderen, socialer maken.”

SERVIES MET EEN LEVENSVERHAAL Social Label heeft ondertussen vijf labels opgezet. Bijvoorbeeld Vaas, een samenwerking tussen de bekende ontwerper Roderick Vos en de Tilburgse werkplaats Artenzo,

MEST nr 11

voor mensen met een verstandelijke beperking. Dat resulteerde in een serie potten en vazen. Voor Veeg ontwierp designer Dick van Hoff samen met mensen van werkplaats Cambio uit Deventer een bezem.

Tijdens de Dutch Design Week worden in de fabriek van Piet Hein Eek op Strijp R in Eindhoven twee nieuwe labels geïntroduceerd. De eerste is Schort, een kledinglijn van jonge schoolverlaters met textielontwerper Borre Akkersdijk en leer/werk-atelier Citydwellers. De tweede is Kom, het project waaraan Edwin Vollebergh meewerkt.

Een bijzonder project, omdat niet alleen Demarrage/Reinier van Arkel meedoet, maar ook Cello, zorgaanbieder voor mensen met een beperking.

Verhalend servies, dat is Edwins idee voor Kom. De makers van de werkplaatsen vertelden allemaal hun levensverhaal in een serie interviews. Van die verhalen maakt Edwin afbeeldingen die de makers zelf op keramisch servies plakken. “Ieder bordje of kopje wordt uniek en vertelt zijn eigen verhaal.”

Tatoeages vormden een belangrijke inspiratiebron. “Veel makers hebben vervelende dingen meegemaakt in hun leven. Tattoos kunnen het mooie en het lelijke verenigen.

Daarnaast vertalen ze het persoonlijke naar een universele symboliek, zodat iedereen de verhalen kan begrijpen.”

ROLSTOEL MET VLEUGELS Jolinda moest wel even nadenken of ze haar levensverhaal wilde vertellen. Tijdens haar jeugd was ze het slachtoffer van misbruik. Om dat leed te verwerken, volgde ze allerlei therapieën, met wisselend succes.

“Vertrouwen is de basis”, vertelt Jolinda.

“Als die basis in je jeugd wordt weggeslagen, heb je alleen jezelf nog. Dan wordt het leven erg eenzaam en moeilijk.”

Tot overmaat van ramp zijn Jolinda’s benen vanwege een zenuwziekte acht jaar geleden geamputeerd. “Een nieuwe klap.” Een levensverhaal met tegenslagen, maar toch is ze blij dat ze het heeft verteld. “Edwin heeft me echt begrepen. Op een van de plaatjes zit ik in een rolstoel met vleugels. Dat vind ik zo mooi.”

Niet alleen vindt Jolinda het fijn om aan een serieus project te werken, het helpt haar ook geestelijk. “Doordat je die plaatjes continu in je handen hebt, word je steeds weer geconfronteerd met je eigen verhaal. Daardoor

MEST nr 11

— Inge van Bezouw —

“Je wordt gezien, daar ben ik blij mee”

kun je er uiteindelijk beter mee omgaan.

Op deze manier kan ik van mijn negatieve levensverhaal toch iets positiefs maken. Dat had ik nooit kunnen denken.”

JE WORDT GEZIEN Marina van Overdijk (ook 48, ook Demarrage) en Inge van Bezouw (34, Cello) delen de positieve ervaringen van Jolinda.

Ook Marina is in haar jeugd misbruikt en kampt daardoor onder meer met manische depressies. Ze vindt het een verademing om iets voor anderen te maken, en niet alleen voor zichzelf bezig te zijn. “Mensen willen weten wat je maakt, ze zijn ineens geïnteresseerd. Je wordt gezien. Daar ben ik blij mee.”

13

14

MEST nr 11

Door een zuurstoftekort bij haar geboorte heeft Inge een verstandelijke handicap. Het werk op de sociale werkplaatsen beviel haar vroeger lang niet altijd. Maar voor Social Label werkt ze met plezier. “En je maakt iets bijzonders, dat mensen later echt gaan kopen.” Ook over de samenwerking met de mensen van Demarrage is ze te spreken.

“Iedereen helpt elkaar en de mensen zijn aardig voor elkaar. Dat is fijn.”

Voor het geld doet Edwin het niet. “Ik wil als designer vooral mijn steentje bijdragen.”

En dat steentje zorgt voor behoorlijke aardverschuivingen, in ieder geval bij sommige deelnemers. “Mensen denken vaak dat ik helemaal niks kan”, vertelt Inge. “Nu kan ik laten zien dat ze ongelijk hebben.”

VEEL EMOTIES Mensen met een beperking worden bij Social Label niet vanuit hun zwakte, maar vanuit hun kracht benaderd. En dat heeft een weldadig effect op de makers. Annet Henskens is activiteitenbegeleider bij Demarrage en ziet dagelijks hoe de makers opleven als ze voor Social Label werken.

“Het maakt een hoop emoties los. Veel mensen die bij ons zitten hebben nooit deelgenomen aan een normaal arbeidsproces, omdat ze altijd hoorden dat ze daarvoor niet geschikt waren. Nu kunnen ze het tegendeel bewijzen. Dat geeft zoveel zelfvertrouwen.”

Social Label nodigt de makers ook uit voor presentaties, fotoshoots en debatten.

“Zo worden ze zichtbaar”, meent Annet, “kunnen ze laten zien dat ze er ook zijn en

ertoe doen.” Of zoals Marina het zegt: “Ik ben zo vaak weggezet als een gek. Ook door mensen uit mijn familie. Dat taboe wordt nu langzaam doorbroken.”

BEZEM VAN ZESTIG EURO De opbrengst van de Social Labelproducten stroomt voor een groot deel terug naar de deelnemende werkplaatsen. Maar: een bezem bij de Blokker kost vijf euro, die van Dick van Hoff en Cambio zestig euro.

Wie gaat de producten kopen? Daarvoor moet nog een slag gemaakt worden, vindt professor Arie de Ruijter, inmiddels met emeritaat. Hij verzorgt de publiekscolleges voor Social Label, over onderwerpen als solidariteit en ‘inclusief denken’. “Ik ben benieuwd of je Nederlanders zo ver kan krijgen dat ze die prijs betalen.” Juist daarom is het verhaal erachter zo belangrijk, vindt hij.

“Pas als mensen anders gaan denken, zullen ze hun geld anders gaan besteden.” Simone: “Zestig euro voor een bezem lijkt veel geld.

Maar als je het achterliggende verhaal kent, kijk je anders tegen die prijs aan. Onze producten staan niet op zichzelf. Ze hebben een waarde voorbij geld. Er ligt een hele wereld achter.”

“Social Label slaagt erin om mensen die in de marge leven, terug in de maatschappij te plaatsen”

De Ruijter noemt Social Label een prachtvoorbeeld van origineel en betrokken sociaal ondernemerschap. “Social Label slaagt erin om mensen die in de marge leven, terug in de maatschappij te plaatsen. Geen geringe prestatie.” A

Tekst Bart Smout Fotografie Milan Vermeulen

Nieuwe manier van werken

In een tijd waarin de overheid steeds meer zorgtaken afstoot, is een initiatief als Social Label meer dan welkom, denkt Simone Kramer. De samenleving schreeuwt volgens haar om een nieuwe manier van werken. “Het huidige systeem klopt niet meer. Het is veel te star. We hebben een toekomstperspectief waar iedereen op in kan pluggen. Wie mee wil doen, doet mee.” De basis van dat toekomstperspectief?

Vertrouwen. Petra Janssen: “Alles is bij ons op vertrouwen gebaseerd. Mensen moeten elkaar willen helpen, samen iets moois willen maken.” www.sociallabel.nl

MEST nr 11

15

Heel popminnend Nederland staarde op 13 november 1998 naar de nieuwbouw in de Tilburgse Veemarktstraat. Onder die zwarte, gewatteerde sprei vol cd-schijfjes was een nieuwe zaal geboren: het eerste nieuwe gebouw speciaal voor popmuziek. Een revolutie! Na een grondige verbouwing wordt de poptempel op 13 november officieel heropend. Rowwen Hèze wijdt de nieuwe grote zaal alvast in op 9 oktober.

WAT GAAT ER ZOAL VERANDEREN? Wees nou eens liieeff/Of heb je genoeg van ons twee/Wees nou eens liieeff/Of heb ik iets fout gedaaan. Ook na de verbouwing is de kans klein dat Henk Bernard uit Sint-Michielsgestel ooit in 013 zal staan. Maar dankzij de bouwvakkersradio galmde zijn hit Wees nou eens lief menigmaal door de popzaal deze zomer, vergezeld van machinegekletter en meebrullende bouwvakkers. Als de noeste mannen hun hamers in september neerleggen, kunnen er 3000 mensen in de grote zaal (eerst 2000). De kleine zaal gaat van 325 naar 700 concertbezoekers. Beide zalen krijgen een eigen ingang.

De bovenzaal Stage01 verdwijnt, evenals de repetitieruimtes. Wie tijdens een concert stoom wil afblazen kan dat doen in een rookruimte achterin de grote zaal. Als metalbands Slayer en Anthrax (25 oktober) de boxen niet meteen opblazen, mag u van de nieuwe 013 ook een kraakhelder geluid verwachten.

16

SNOOP DOGG

MEMO RABEL

Snoop Dogg speelde in 2010 in Tilburg. De enige echte dee-o-double-gee in zwetende lijve. Het was bijzonder warm die avond. En het was WK Voetbal. Die combinatie zorgde ervoor dat de rapper het rustig aan wilde doen. Om half tien stond de grote zaal bomvol – getuigen schatten de temperatuur op 45 graden. Alleen Snoop Dogg was er niet.

Backstage keken medewerkers van de popzaal zenuwachtig de straat in, terwijl het voorprogramma door zijn extra liedjes begon te raken. Om half elf kwam de tourbus aanrijden. Hoera! Eén probleem: Snoop zat er niet in.

Hij wilde de wedstrijd van het Nederlands elftal afkijken in Amsterdam en had zijn karavaan vooruitgestuurd.

Uiteindelijk slofte de rapper om half twaalf het podium op.

Iedereen in de zaal boe-roepen natuurlijk. Snoop haalde zijn schouders op, dropte twee hits, trok bij het derde liedje een Willem II-shirtje aan en, voilà, de zaal at uit zijn handen. You can’t say no to Don Doggy Da Boss.

MEST nr 11

BEVRIJD UIT Z’N JONGENSLIJF

MEST nr 11

GEEN 013 ZONDER NOORDERLIGT

WAAROM VERBOUWEN?

Even terug naar 1984. Toen gingen aan de Veldhovenring in Tilburg de deuren open van Noorderligt – de prachtige, gammele voorloper van 013. De oude bioscoopzaal werd eerst nog verhuurd aan de anarchistische folkband RK Veulpoepers BV. U weet wel, van ‘T is niet woar/‘t is allemaal geloge/‘t is niet woar/‘t is Telegraafgelul.

Maar Fons van Iersel zag er een volwaardige popzaal in. Onder zijn zakelijke leiding werd Noorderligt een begrip in het zuiden. Van Iersel: “Alles aan die zaal ademde rock-‘nroll. We hebben er grote rockbands gehad: Bon Jovi, Def Leppard, Motörhead, Tool.

Zulke acts trokken zo’n 100.000 concertbezoekers per jaar naar Noorderligt.” Alleen: de zaal stond midden in een woonwijk. Niet handig. “Het is lang goed gegaan, maar eind jaren negentig moesten we op zoek naar een alternatief. Zo is 013 ontstaan. Dat gebouw draagt nog steeds sporen van zijn voorganger. Wist je dat die oplopende grote zaal is afgekeken van de oude bioscoopzaal?

De beste elementen van Noorderligt leven voort in 013.”

Heeft u even? Ruud Lemmen, programmeur bij 013, komt vingers te kort bij het opsommen van argumenten voor de verbouwing.

Hier schuiven we zaken als de verouderde geluidsinstallatie en meer comfort voor het publiek maar even opzij. Als we ons beperken tot één hoofdreden, komen we uit bij het nieuwe, jaloersmakende gebouw van TivoliVredenburg in Utrecht. Lemmen: “Bij de opening had 013 een unieke positie. Alle bands die ongeveer 2000 bezoekers trokken, kwamen naar ons vanwege de passende zaalcapaciteit. Er is sindsdien een wildgroei aan popzalen ontstaan, maar vooral Tivoli komt nu in ons vaarwater. Het heeft dezelfde zaalgrote. In een aanbodafhankelijke markt gaat dat boekingen kosten.”

Berend Schans, directeur van de Vereniging Nederlandse Poppodia en –Festivals (VNPF): “Ik snap wel dat 013 die concurrentie wil vermijden. Utrecht is aantrekkelijk voor bands vanwege de ligging: midden in het land, dichtbij Schiphol. 013 zoekt opnieuw een unieke positie, met een capaciteit van 3000 wordt die herpakt.”

17

“Door bezuinigingen verkiezen popzalen de bierverkoop steeds vaker boven innoveren. Het zou jammer zijn als 013 deze trend volgt na de schaalvergroting”

WIE GAAT DIE VERBOUWING BETALEN? ‘En dat moet zeker allemaal van mijn zuurverdiende belastingcenten!’, zo klinkt de collectieve reflex op internetfora en sociale media. Inderdaad! Applaus voor uzelf.

Tilburg stopt 7,7 miljoen in de verbouwing.

“Zodat het de gemeente uiteindelijk geld gaat besparen”, legt programmeur Ruud Lemmen uit. “013 krijgt ieder jaar 534.000 euro subsidie. Daar komt al jaren twee ton aan incidentele subsidie bovenop, omdat we anders niet rondkomen. Doordat we nu in schaal vergroten, komt er meer geld binnen en hebben we die twee ton straks niet meer nodig. Bovendien kunnen we geld opzijzetten om bijvoorbeeld het licht- en geluidssysteem regelmatig te vernieuwen. Het zal de zelfredzaamheid van 013 vergroten.”

18

HERDENKINGSDIENST GUUS VAN HOVE

MEMO RABEL

Geen concert in 013 was zo emotioneel als de herdenkingsdienst voor Guus van Hove. In 2003 volgde hij Fons van Iersel op als 013-directeur. Hij bleef in die functie tot hij op 22 augustus 2011 overleed in het Joshua Tree National Park in Californië. Tijdens een reis door het snikhete, verlaten gebied strandde hij met zijn huurauto. Van Hove kwam door uitdroging om het leven en werd een paar kilometer van de wagen gevonden, zijn vriendin even verderop.

“Niet alleen hun dood, maar ook de manier waarop sloeg in als een bom bij de 013-crew”, zegt programmeur Ruud Lemmen. “We hebben de uitvaart zelf georganiseerd. De kisten stonden in de Kleine Zaal, Christina Branco speelde in de grote. Ik heb 013 nooit zo stil meegemaakt.” Berend Schans (VNPF): “Guus heeft 013 na de beginperiode op de kaart gezet. Met grote reorganisaties maakte hij zich niet altijd populair, maar hij deed alles met een hart voor de zaal. Hij was de ideale culturele ondernemer.”

MEST nr 11

300 VRIJWILLIGERS U koopt een ticket aan de deur, krijgt bij binnenkomst een programmaboekje, dumpt uw jas bij de garderobe, haalt muntjes en verruilt ze aan de bar weer voor een biertje.

Proost. De vijf mensen die u zojuist hielpen, deden dat allemaal uit vrije wil. 013 heeft

THE XX VOOR TWINTIG BEZOEKERS

Jacco Gardner en band backstage

Ga ‘s aan de toog hangen in het plaatselijk cultuurcafé en vertel over het goede concert dat u laatst bezocht. Dan is er altijd wel een ongezond ogende snob die u onderbreekt: ‘O, geinig, ik heb ze gezien toen ze nog voor een handjevol mensen in een bovenzaaltje speelden’.

In Tilburg lopen twintig mensen rond die dat kunnen zeggen over The XX. In 2009 speelden de – nu wereldberoemde – Britten in de bovenzaal van 013. Niemand had van het bandje gehoord en op de poster van dansavond Loos bungelde hun naam onderaan. Van het optreden werden de bezoekers ook niet veel wijzer: in zichzelf gekeerde indiekids met zwarte lokken en galmpedalen. Alleen programmeur Joep Smeets zag er een wereldband in en hij schaamde zich kapot voor de slechte opkomst. Hij kreeg gelijk. Zo krijgen de programmeurs van 013 wel vaker gelijk. Queens of the Stone Age. Kleine zaal. 1999.

Iemand?

Fink

zo’n driehonderd vrijwilligers. Oude Noorderligt-rotten, maar vooral veel studenten.

Marc de Roover bijvoorbeeld: 24 jaar, student architectuur. “De studentenvereniging is een beproefde manier om een sociaal leven op te bouwen in je studentenstad, maar dat is niet echt mijn ding. Ik sloot me dus aan bij 013. Als vrijwilliger voor het promoteam deel ik flyers uit en vervang ik de posters. Als ik drie diensten draai, mag ik de hele maand gratis naar concerten.

Het leukste vind ik de vergadering. Gratis drank en toffe mensen. Zo heb ik aardig wat vrienden gemaakt. Vrienden met een goede muzieksmaak, niet onbelangrijk.”

MEMO RABEL

VOORLOPER MET LIEFDE VOOR UNDERGROUND Wat stelt 013 eigenlijk voor anno 2015?

Berend Schans (VNPF): “Als we praten over het Nederlandse clubcircuit, vallen de namen Paradiso, Melkweg en TivoliVredenburg vaak als eerst. Daar hoort 013 gewoon bij. Tilburg zette in 1998 grote stappen met hun speciaal op popmuziek gerichte gebouw. We hebben er nooit onderzoek naar gedaan, maar het moet een van de eerste dergelijke popzalen in Europa zijn geweest.

Die voortrekkersrol is het een beetje kwijtgeraakt. Toch staat het nog altijd midden in het podialandschap, met een lichte voorkeur voor stevige rock. Bovendien is de liefde voor de underground sterk. Festivals als Incubate, Roadburn en Neurotic Deathfest geven 013 een eigen gezicht. Ik hoop dat ze dit vasthouden. Door bezuinigingen verkiezen popzalen de bierverkoop steeds vaker boven innoveren. Het zou jammer zijn als 013 deze trend volgt na de schaalvergroting.” A

GROTERE ACTS DUS. EN DE KLEINTJES DAN? De eerste ‘wow’ galmde deze zomer door Tilburg toen Belle and Sebastian werd aangekondigd. Voor het eerst in tien jaar speelt de Schotse indiepopband een clubshow in Nederland. Exclusief in 013! Lemmen: “De nieuwe zaal zorgt ervoor dat zo’n band ons verkiest boven de Randstad. Hetzelfde geldt voor Alabama Shakes.

Dat zijn de spannende namen uit het alternatieve circuit. No offence, maar die hebben wij liever dan UB40 voor de honderdste keer.” Wij ook! Maar waar moeten die leuke undergroundbandjes nu blijven? Lemmen: “In principe kunnen we alles tussen de 300 en 3000 bezoekers kwijt. De zaal is met schermen aan te passen en een act als Kovacs, zeg maar DWDD-segment, past mooi in onze Kleine Zaal. Maar ook die obscure sludgemetalband uit Noorwegen blijven we naar Tilburg halen. Die programmeren we in onze collega-zalen, zoals Little Devil, Cul de Sac en Hall of Fame – Tilburg heeft veel mooie podia.”

Tekst Thomas Snoeijs Fotografie William van der Voort

MEST nr 11

19

WAT IS CABARET?

‘Cabaret is bestemd voor geestelijk meerderjarigen die zich ontspannen voelen wanneer ze zich inspannen’ Cabaret, wat is dat eigenlijk? Cabaret-expert Frank Verhallen betoogt dat veel mensen ten onrechte denken dat cabaret zich eerst en vooral op de lachspieren richt. Met als gevolg dat mensen aan de kassa van het theater hun geld terugvragen als ze niet genoeg hebben gelachen.

Waanzin, vindt Verhallen. Echte cabaretiers leveren een bijdrage aan het denken over onszelf en de wereld waarin we leven.

Eerste deel van een serie essays over cabaret.

abaret… wat is dat eigenlijk? was de titel van een educatieve uitgave, geschreven door cabarethistoricus Wim Ibo, in 1974. De vraag is anno 2015 veel meer op zijn plaats dan veertig jaar geleden.

Want destijds was het Nederlandse cabaret nog overzichtelijk. Toen wist men nog wat cabaret nou eigenlijk is.

Cabaret kreeg de laatste decennia de naam dat het vooral de lachspieren prikkelt. Hoe kan het ook anders: televisie en schouwburgen drukken de duurste cabaretstempels op het goedkoopste amusement. Wie een groot publiek wil bereiken, legt de drempel niet hoog, maar schroeft die fors omlaag. Daardoor komt het accent op grappen te liggen en niet op mooie verhalen en poëtische liedjes. Oftewel: op consumeren in plaats van concentreren. Om aandacht vragen kost immers alleen maar kijk- en luistercijfers.

20

Toen de Bossche Verkadefabriek cabaret in 2012 aan haar aanbod toevoegde, noemde een technicus, vertrouwd met het toneel- en dansaanbod van dat podium, het genre nog Theater Light. Ik sprak hem onmiddellijk tegen.

Hij verdedigde zich door te stellen dat hij niet meer van cabaret weet dan wat hij heeft horen vertellen en op televisie ziet. Zag hij het verkeerd? Nou, dan hoopte hij dat ons aanbod verandering zou brengen in zijn negatieve beeldvorming. Theater Light heeft als doel te vermaken, maar cabaret wil raken: het hoofd of het hart en nog liever allebei en gelijktijdig. Cabaret wil verbazen, vervreemden, verwarren, verstoren en zelfs verontrusten. Cabaret brengt iets teweeg, raakt niet noodzakelijk de lachspieren, maar de zintuigen en opereert vanuit die noodzaak. Cabaret wordt gemaakt door theaterpersoonlijkheden met boeiende gedachten. Zij staan niet op het podium om hun publiek en hun ego te plezieren. Humor is voor hen weliswaar een belangrijk middel, maar nooit het doel. Dat is namelijk om met gesproken en/of

MEST nr 11

— THEO —

MEST nr 11

21

Wim Ibo noemt Wim Kan, Wim Sonneveld en… tekstschrijfster Annie M.G. Schmidt de grote namen van het Nederlandse cabaret van de jaren vijftig en zestig. Heel consequent. Maar zo is het nu allang niet meer. In 2000 staat Tineke Schouten in de theaterbrochures onder het genre cabaret en in 2010 geldt dat net zo voor De Ashton Brothers. Dat kwartet sleept een paar jaar later zelfs een nominatie in de wacht voor de Poelifinario, de hoogste Nederlandse Cabaretprijs, nota bene toegekend door een vakjury, bestaande uit cabaretrecensenten en theaterdirecteuren. Die nominatie dankt het aan een sprakeloos programma, ook in letterlijke zin, terwijl taal er in het cabaret nu juist zo toe doet.

— GUIDO —

gezongen teksten een bijdrage te leveren aan ons denken over onszelf en de wereld waarin we leven. Het kan daarbij net zo goed gaan over een economische als een relationele crisis, net zo goed over politici in het algemeen als de eigen zieke moeder in het bijzonder.

CABARETIERS EN VOLKSENTERTAINERS Wat betrokkenen - zoals recensenten, onderzoekers, theaterdirecteuren en -programmeurs, radio- en televisiemakers, opleidingen, impresariaten en cabaretiers - zichzelf moeten aanrekenen, is dat zij het merk cabaret de laatste decennia onvoldoende hebben beschermd. Rond 1900, toen het cabaret pas in de wieg lag, sprak men over cabaretier Eduard Jacobs en humorist Lou Bandy. En in de jaren dertig had men het vol bewondering over de ontwikkeling die Louis Davids doormaakte van revue-artiest tot cabaretier. Vanaf 1950 noemde men Wim Kan wel een cabaretier, maar Toon Hermans beslist niet. De laatste gold als een volksentertainer. Cabarethistoricus

Cabaretcolleges Frank Verhallen verzorgt een serie cabaretcolleges in de Verkadefabriek en het Theater aan de Parade in Den Bosch. De tien avonden in de Verkadefabriek zijn gestart op 21 september, de eerste van vier avonden in Theater aan de Parade is op 3 november.

22

LEKKER AVONDJE LACHEN De devaluatie van het merk cabaret is geen andere ontwikkeling dan die andere kunstdisciplines doormaakten. In de vorige eeuw keek men op tegen het handjevol literaire auteurs dat ons land rijk is. Onlangs bleek uit onderzoek dat op dit moment een miljoen Nederlanders de aspiratie heeft een roman te schrijven. De enkele nog levende grote beeldend kunstenaars, onder wie Co Westerik, verbazen zich erover dat tekenen en schilderen op de kunstacademies allang geen hoofdvakken meer zijn. Een aantal vaardigheden hoef je niet meer te beheersen; schilderen en tekenen zijn bijvakken geworden. Hoe kan het ook anders: als je er veel voor moet kunnen, is kunst alleen maar voor de elite. Maar kunst behoort niet meer toe aan de elite; kunst is net zo goed van en voor… Henk en Ingrid. En om via deze omweg weer terug te keren naar het cabaret: voor dit theaterkunstgenre bestaan inmiddels zelfs MBO-opleidingen.

Alsof je met een middelbare beroepsopleiding architect of arts kunt worden… Cabaret: gemaakt door theaterpersoonlijkheden met boeiende gedachten over de wereld waarin zij leven? Nee joh: cabaret is niets meer dan lekker een avondje lachen!

Ik schreef het al: we hebben het zelf gedaan door deze bedreigde theaterkunstsoort niet te beschermen. De noodzaak daarvan zag men eerder wel in, met zorgvuldige afwegingen als gevolg. Toen de Akademie voor Kleinkunst in 1960 voortkwam uit de Cabaretschool van Bob Bouber, koos men bij de naamgeving niet opnieuw voor cabaret, maar voor de term kleinkunst. Dit omdat die overkoepelend is. Kleinkunst staat voor het grotere geheel van cabaret en muzikaal theater, zoals chanson en musical. De opleiding is in de loop der jaren niet veranderd en trouw gebleven aan haar doelstelling: op de Akademie voor Kleinkunst, inmiddels weliswaar gefuseerd met de Amsterdamse toneelschool, studeer je nog altijd breed af als theatermaker. Op de enige Academie voor Cabaret, zoals de Bossche Koningstheateracademie inmiddels geldt, studeer je enger af, namelijk als cabaretier. Ook daar is het inzicht over de verschillen tussen het een en het ander zo helder als wat.

Maar lees je nu de theaterseizoensbrochures, dan zie je dat daarin de termen cabaret en kleinkunst steevast naast en door elkaar gebruikt worden. Alsof de groenteboer naast appels ook fruit verkoopt. Kleinkunst staat tegenwoordig voor dichter-zangers als Gerard van Maasakkers en Maarten van Roozendaal. Voor de eerste is dat juist, want Van Maasakkers is een singer-songwriter, of beter gezegd: dichter-zanger. Een kleinkunstenaar dus. Maar kleinkunstenaar Van Roozendaal mocht wel degelijk beschouwd worden als cabaretier.

ERNST EN LIEDJES Ik zie lezers al bedenkelijk kijken. Maarten van Roozendaal een cabaretier? Maar die zong toch liedjes? Weer zo’n misvatting:

MEST nr 11

de cabaretier vertelt alleen grappige verhalen. Is dat de invloed geweest van de stand up comedy, het genre dat ons land kwam binnenwaaien uit Engeland en Amerika via Brabanders als Theo Maassen en Hans Teeuwen? Is het die buitenlandse invloed, zoals een eeuw eerder het cabaret artistique ons land bereikte vanuit Parijs? Nee, het verkeerde beeld is veroorzaakt door de omroepen die stelden dat zij het cabaret zo’n warm hart toedroegen, zoals de VARA en BNN. Zij hadden en hebben al die jaren alleen aandacht voor het lichtvoetige, gesproken cabaret, want van ernst en liedjes gaan kijkers lopen. En je wilt nu juist dat zij gekluisterd blijven aan de buis.

De artisticiteit waarzonder kunst niet kan gedijen, mag niet van de wijs worden gebracht door misvattingen en kijkcijfers.

Cabarethistoricus Wim Ibo schreef vijftig jaar geleden al: “Cabaret is bestemd voor geestelijk meerderjarigen die zich ontspannen voelen wanneer ze zich inspannen en die zich gaan vervelen wanneer een artiest hun op geen enkel terrein iets te zeggen heeft.” Als Wim Ibo in 1970 de eerste 75 jaar van het Nederlandse cabaret beschrijft, definieert hij de term cabaret dan ook als literair-muzikale theaterkleinkunst die het moet hebben van een intelligent publiek.

“Artisticiteit mag niet van de wijs worden gebracht door misvattingen en kijkcijfers”

Frank Verhallen Frank Verhallen (1956) is directeur van de Cabaretfirma (voorheen Koningstheater) en in die hoedanigheid onder meer verantwoordelijk voor de stadsprogrammering cabaret en theatermuziek van de Bossche theaters. Hij is medeoprichter van de Koningstheateracademie, schreef jarenlang over cabaret voor dagblad Trouw en geldt als een vooraanstaand cabarethistoricus. Hij schreef inmiddels vijftien boeken, is de auteur van het oeuvreboek over Freek de Jonge en geldt als de biograaf van Youp van ’t Hek.

Unieke lino’s Kunstenaar Ivo van Leeuwen maakte speciaal voor dit artikel drie linosneden van bekende Brabantse cabaretiers.

Hij drukte de lino's af in een oplage van ieder vijftig, genummerd en gesigneerd. Formaat afbeelding 18x21 cm, gedrukt op A3 formaat. De lino-portretten zijn tot en met 31 december dit jaar te bestellen voor €125,- per stuk, dan krijg je er een MEST-abonnement gratis bij. De lino’s zijn te bestellen op de site van MEST, www.mestmag.nl. Of stuur een mailtje naar: info@mestmag.nl.

Anno 2015 reik ik theaterstudenten deze definitie aan:

Cabaret is een professionele literaire of literairmuzikale theaterkunstvorm waarbij de persoonlijkheid van de uitvoerder (v/m) voorop staat en inzet is van het particuliere of maatschappelijke engagement dat hij verbeeldt. Hij zoekt een intieme verbintenis met zijn publiek en maakt daarbij onder meer gebruik van literaire stijlmiddelen, zoals vormen van humor (ironie en cynisme bijvoorbeeld) en overdrijving.

NIET GELACHEN? GELD TERUG Echt gebeurd: een jonge vrouw liep mijn theaterzaal uit en eiste aan de kassa haar geld terug. De cabaretier was namelijk al een kwartier aan het woord en zij had nog niet één keer gelachen.

Geen cabaret dus! Ik heb haar van repliek gediend, want de enige oplossing is het goede antwoord te blijven geven op de vraag: Cabaret… wat is dat eigenlijk? A

Tekst Frank Verhallen Linosnedes Ivo van Leeuwen

MEST nr 11

— HANS — 23

KRONIEK DER

MINIMUSEA

DAF-MUSEUM

Perfecte esthetica van zuinigheid

E

Er wordt wat afgejankt in het DAFmuseum. Vrijwilliger Henri kan het weten.

Al jarenlang werkt hij er. “Hier komen vaak bezoekers die vroeger vrachtwagenchauffeur waren. Sommigen hebben hun hele leven in een DAF gereden. Als ze dan in de cabine van hun vroegere wagen zitten, komen de tranen vanzelf.”

Vandaag geen huilende mannen. Wel lachende kinderen.

Ze worden in de gele cabine van een enorme DAF XF Euro 6 getild en mogen achter het stuur zitten. Metershoog torenen ze boven hun ouders uit.

Vanuit de verhoogde ‘Daffetaria’ kijk ik samen met Henri uit over het museum. Een grote ruimte, groter dan je zou denken als je door de schuifdeuren naar binnen loopt.

“Dat moet ook wel”, zegt Henri. “Of je nou wilt of niet, auto’s zijn een volumeproduct.”

Dat klopt natuurlijk als een bus. Net zoals de collectie.

Werkelijk alles wat de Eindhovense auto- en vrachtwagenfabrikant ooit heeft gemaakt, lijkt aanwezig te zijn.

Van brandweerwagens tot betonmixers, van de weinig geliefde personenauto’s met automaat (“Truttenschudders met jarretelaandrijving”) tot aan de standaardstreekbussen, alles staat er.

En dan zijn er nog de bijzondere pareltjes. The Bull bijvoorbeeld, een monstertruck die werd gebruikt voor Parijs-Dakar. Of het enige prototype van De Regenjas (zie hierboven), een grappig dwergautootje, waarvan DAF-oprichter Hub van Doorne dacht dat heel Nederland er eentje zou aanschaffen.

Glanzend en stralend staan de wagens erbij. Het is alsof je langs uitvergrote Dinky Toys loopt. Of je wilt of niet, de wagens rijden je in sneltempo terug naar je jeugd.

Zo herken ik de gele streekbus die vroeger door mijn geboorteplaats reed. En de DAF 66 waar een vriend verliefd op was. Het automerk blijkt een vast plekje in mijn geheugen te hebben.

Ook wie niks met auto’s heeft, vindt het hier prachtig.

Er zijn de herinneringen, maar voor iedereen met een

24

beetje gevoel voor schoonheid, zijn de meeste DAFs een lust voor het oog. Elegant zonder te pronken.

De perfecte esthetica van de zuinigheid. Nederlandser wordt het niet.

Er is meer te zien dan auto’s alleen. Zoals de oude werkplaats waar DAF in 1928 begon. En in de etalage van een nagemaakt oud-Hollands winkeltje staan de cadeaus uitgestald die DAF-medewerkers met Sinterklaas kregen.

Wat een topjaar moet 1988 zijn geweest, toen iedereen een minigrill kreeg. Stukken beter dan de citruspers uit 1980. Teleurgesteld zie je de mannen ermee naar huis lopen en het ding aan hun vrouw geven.

Die mannen, de oude DAF-medewerkers, kun je ook bezichtigen. In een openbare werkplaats waar oude DAFs worden gerestaureerd. Tijdens mijn bezoek wordt er door vier man gesleuteld aan een busoplegger. “Kwam kaal binnen”, zegt Pierre. “Na drie jaar renoveren zijn we bijna klaar.”

Pierre werkte zijn hele leven voor DAF, net zoals de andere drie mannen. Nu ze met pensioen zijn, zetten ze zich vrijwillig in voor het museum. “Van alle dagen thuis zitten wordt niemand vrolijk.”

Knoop een gesprek met ze aan en je bent zo een uur verder. Want auto’s maken, dat was vroeger nog een ambacht. Iets waar liefde en toewijding bij kwam kijken.

Iets om trots op te zijn. “Tegenwoordig gebeurt alles machinaal”, zegt Pierre. “Ze hebben geen mensen meer nodig. Niet meer om auto’s te maken en straks ook niet meer om erin te rijden.”

Hij valt stil. Zijn hand ligt liefkozend op de busoplegger.

Het verbaast mij niks dat er wat wordt afgejankt bij de wagens in het DAF-museum. Geen truttenschudders zijn het, maar tranentrekkers.

Tekst Bart Smout Fotografie Erik van der Burgt

MEST nr 11

DAF-museum Tongelresestraat 27, Eindhoven dinsdag t/m zondag van 10.00-17.00 uur www.dafmuseum.nl MEST nr 11

25

K

ekbesprekingen [advertentie]

Boekbesprekingen

1

Doe je mee ?

Boekbesprekingen

D

D

Meld dan een project – van jezelf of van een ander –

Wie de ?Brabantse Doewint je mee aan voor de Brabantse Erfgoedprijs 2015.

Erfgoedprijs 2015?

Kijk op: www.erfgoedbrabant.nl/BEprijs2015 Meld dan een project – van jezelf of van een ander – Laat uw stemErfgoedprijs horen!2015. aan voor de Brabantse

m

Me

aa

De Brabantse Erfgoedprijs is de prijs voor innovatie Kijk op: www.erfgoedbrabant.nl/BEprijs2015

Kij

met Brabants erfgoed als vertrekpunt.

Stemmen kan cultureel via www.erfgoedbrabant.nl/beprijs2015

De

De Brabantse de prijs innovatie Stemmen kan vanErfgoedprijs 23 septemberis2015 t/mvoor 12 oktober 2015, 12met uur Brabants ’s middags!cultureel erfgoed als vertrekpunt.

1

1

1

Boek auteur Boekbesprekingen titel Boek auteur

Boek auteur Boekbesprekingen

Boekbesprekingen titel

door Boekbespreking naam

door Boekbespreking naam

me

door Boekbespreking naam

Boek auteur Boekbesprekinge

Boekbesprekingen platte tekst. Pero molorion prestiu rehentis conecus moluptur? Ad modit mcevewvedBoekbesprekingen platte tekst. Pero molorion prestiu cero molorion prestiu rehentis conecus moluptur? rehentis conecus moluptur? Ad modit mcevewvedAd modit mi. Pero molorion prestiu rehentis conecus cero molorion prestiu rehentis conecus moluptur? moluptur? modit mcevewvedcero molorion prestiu Ad Ad modit mi. Pero molorion prestiu rehentis conecus rehentismoluptur? conecus moluptur?

Ad modit mi.

Ad modit mcevewvedcero molorion prestiu Boekbesprekingen boldmoluptur? italic. rehentis conecus Ad modit mi.

Boekbesprekingen platte tekst. Pero m rehentis conecus moluptur? Ad mod cero molorion prestiu rehentis cone Ad modit mi. Pero molorion prestiu reh moluptur? Ad modit mcevewvedcero m rehentis conecus moluptur? Ad modit Boekbesprekingen bold italic.

Boekbesprekingen bold italic.

door Boekbespreking naam Illustratie: Doret Eeken Illustratie: Doret Eeken Illustratie: Doret Eeken

88 i n b r a b a n t

Boekbesprekingen platte tekst. Pero rehentis conecus moluptur? Ad m cero molorion prestiu rehentis co

T I J D S C H R I F T V O O R B R A B A N T S H E E M E N Ei R nFbGrOaE bD

88 i n b r a b a n t

a nat nNt UNMUMMEMRE R5

T I J D S C H R I F T V O O R B R A B A N T S H E E M E N Ei R nFbGrOaE bD

8i 8n O K T O B E R 2 0 1 1 88 5 O K T O B E R 2 081 8 1

brabant

TIJDSCHRIFT VOO

[advertentie]

SLEM: een bijzondere werkplaats in Brabant www.slem.nl

SLEM is een internationaal instituut voor innovatie en educatie in de schoen- en lederindustrie. SLEM staat voor shoes, leather, education en museum. Door de combinatie van traditionele en hightech methodes is SLEM hét instituut voor vernieuwing in deze branch.

In 2017 wordt het Nederlands Schoen en Ledermuseum getransformeerd tot een nieuw museum in het centrum van Waalwijk, als onderdeel van SLEM. Educatie, museum en Shoelab vallen dan onder één dak.

Shoelab is het enige instituut ter wereld dat werkelijk draagbare, comfortabele

Ook een bijdrage ontvangen uit het Impulsgeldenprogramma?

Kijk voor richtlijnen en meer informatie op www.bkkc.nl/impulsgelden

schoenen kan printen en waar het experiment centraal staat. Shoelab werkt samen met bedrijven in de regio. In deze unieke postacademische Brabantse werkplaats komen ontwerpers uit binnen- en buitenland. De belangstelling voor de experimenten met printers en software om verdere toepassingen te ontwikkelen is groot.

Grenzen verleggen en technieken leren kan alleen door te oefenen en kennis te maken met de machines. SLEM geeft designers en kunstenaars deze kans.

Om het Shoelab verder door te ontwikkelen ontvangt SLEM een bijdrage uit het Impulsgeldenprogramma van bkkc.

Zupagrafika studio – Polen

MEST nr 11

28

Het tweejaarlijkse Graphic Design Festival Breda (GDFB) – het enige festival voor grafisch ontwerp in Nederland – laat zien hoe hedendaagse ontwerpers een bijdrage leveren aan ons wereldbeeld. Van 25 september tot en met 25 oktober 2015, in de binnenstad van Breda, met ruim 110 toonaangevende ontwerpers.

VA N U I T J E

DE WERELD

MOOI E R MAKEN

MEST nr 11

29

Wat doet een ontwerper nou eigenlijk?

Het GDFB organiseert voor elke editie een internationale Call for for Posters.

Posters.Ontwerpers Ontwerperswereldwijd wereldwijdworden wordenuitgenodigd uitgenodigdmet meteen eenposter poster uitdrukking te geven aan een thema. Dit jaar was de vraag: leg maar eens visueel uit hoe jij als ontwerper de wereld mooier of beter maakt vanuit je bureaustoel.

Het festival ontving 1400 visuele antwoorden uit zestig landen. Een jury selecteerde de vijftig beste posters, die tijdens het GDFB worden tentoongesteld. MEST-vormgevers MEST-vormgeversJanine JanineHendriks Hendriksen enSuzanne SuzanneHertogs Hertogs selecteerden uit die vijftig weer de in hun ogen zes besten.

airbnb betaalt beter dan grafisch ontwerp.

4

9

2

4

5

7

I help

companies

sell

stuff!

Disruption Challenging the status quo.

i made yo u read t hi s

form follows fun

Dennis Elbers, directeur van het Graphic Design Festival Breda:

“Visuele “We onderscheiden informatie beïnvloedt ons als festival iedereen, met elke namedag door en onze op veel focus verschillende op de maatschappeplekken.

We lijkeonderscheiden betrokkenheidons vanals defestival ontwerper. met Mede name door daarom onze presenteren focus op dewe maatschappelijke ons programma betrokkenheid niet alleen in een vanmuseum, de ontwerper. maar op Mede zoveel daarom mogelijkpresenteren plekken waar wewe ons ook programma een publiek niet van ‘niet-ontwerpers’ alleen in een museum, bereiken. maarVisuele op zoveel mogelijk informatie plekken beïnvloedt waar iedereen, we ook een elke publiek dag en van op veel ‘niet-ontwerpers’ verschillende plekken.” bereiken.”

“De komende edities belichten we tijdens het festival telkens vier specifieke specifieke rollen of houdingen van de ontwerper. De ontwerper als auteur, journalist, wetenschapper en provocateur. Elke houding brengt een specifieke specifieke denk- en werkwijze met zich mee.

Zo verbeeldt en reflecteert reflecteert de auteur op het leven van alledag en geeft de journalist visueel inzicht in ‘het nieuws'. De onderzoeker analyseert complexe informatie en maakt deze overzichtelijk, de provocateur zet aan tot debat door actuele kwesties op een confronterende manier in beeld te brengen.”

https://www.airbnb.nl/rooms/5973469

I’M TRYING TO BE RE SPON SIVE

gDfB GDFB

www.gdfb.nl www.gdfb.nl

WHAT DO I DO?

using a 6 50 p t s sized Bebas neu bol d wit h a kerning of 1 00 and a 56 5 p t leading in a c ent ered alignm ent p rint ed in ric h c m y k blac k ( 75% cyan, 6 8% M agenta, 6 7% Y ellow, 89 % blac k) on a whit e pap er size A0

#t hat s w hat i do

9:03 PM

100%

Status

Still looking for a job

Edit

Pay student loan

Current budget

ouch

I’m a colorblind graphic designer with dyslexia I like to make books CALL ME

F I LT E R

making

F I LT E R

you

Paolo Berra ITALY +39 349.6624189

look

Typeface: Infini, Sandrine Nugue / CNAP

OP GDFB THINK

LOOK

THINK

LOOK

THINK

LOOK

DO

DO

DO

DECIDE

DECIDE

DECIDE

DECIDE

DO

THINK

LOOK

THINK

LOOK

30

DECIDE

DO

DESIGN IS A PROCESS THAT HARDLY EVER CHANGES

DESIGN: MAX WEINLAND — WWW.MAXWEINLAND.COM

Deze editie van MEST wordt gepresenteerd op het Grafisch Design Festival Breda, op vrijdag 2 oktober. Hoofdredacteur Stan van Deze editie van MEST wordt gepresenteerd Herpen en vormgevers Janine Hendriks en op het Grafisch Design Breda, op Suzanne Hertogs zullenFestival een presentatie vrijdag 2 oktober.

Hoofdredacteur Stanvan van geven over de bijzondere vormgeving Herpen en vormgevers Janine Hendriks MEST. Informatie over tijd en locatie is deen Suzanne zullen eenenpresentatie vinden opHertogs www.mestmag.nl www.gdfb.nl. A geven over de bijzondere vormgeving van MEST. Informatie over tijd en locatie is de vinden opStan www.mestmag.nl Tekst van Herpenen www.gdfb.nl. A

OP GDFB

MEST nr 11

MEST nr 11

31

Mariano M. Fazzi – Italië

F I LT E R Manuel Boden – Duitsland

F I LT E R 32

MEST nr 11

MEST nr 11

33

Sebastian Schneider – Duitsland

Thomas & Jurgen – Nederland

MEST nr 11

34

MEST nr 11

35

Fatih Yapar – Turkije

DE DRIE BESTE WINKELS VOOR KINDERBOEKEN IN BRABANT

ZELDZAME PA R A D I J S J E S ZONDER TIJD

Het is bijna Kinderboekenweek. Daarom: wat zijn de drie beste winkels voor kinderboeken in Noord-Brabant? Pjotr van Lenteren, kinderboekenrecensent voor de Volkskrant, zocht het uit. En vond ze in Eindhoven (de compleetste), Tilburg (de modernste) en Den Bosch (de echtste). Een top drie zonder volgorde.

I

E茅n op de vijf boeken die over de toonbank gaat, is een kinderboek. De Kinderboekenweek en Sinterklaas werden afgelopen herfst en winter gevierd als redders aan het eind van een rampjaar vol faillissementen. Eigenlijk zouden de boeken voor volwassenen achterin boekwinkels moeten staan in plaats van andersom.

Kinderboekwinkels worstelen net als gewone boekwinkels om het hoofd boven water te houden. Vreemd, want hoewel de verkoop van literaire boeken sinds het begin van de crisis in 2009 hard terugloopt, is het kinderboek het al die tijd goed blijven doen.

Helaas: het internet lokt kopers weg bij de kenners die de hele week klaarstaan tussen hun goedgevulde kasten, zonder dat zoekmachines ooit zullen weten wat zij weten: precies welk boek bij precies wel kind past. Misschien is dat wel een ander boek dan de titels die iedereen al kent. De kinderboekspecialisten kunnen een steuntje in de rug gebruiken en als dank krijgt je kind een leven lang leesplezier cadeau.

Daarom: de drie beste winkels voor een kinderboek in Noord-Brabant.

nkt in vrolijke kleuren ruikt anders dan serieuze inkt.

Doe je ogen dicht, de deur open, luister naar het belletje, haal diep adem door je neus en je weet het: je bent in een kinderboekwinkel. Paradijsjes zonder tijd, om urenlang te snuffelen, net als in grotemensenboekwinkels zoals je die alleen in Parijs of Oost-Europa nog vindt. Je mag er dromen, verdwalen en iets anders vinden dan je zocht.

Sterker nog: dat m贸et.

36

MEST nr 11

De compleetste Ω

Naam: Kinderboekwinkel de Boekenberg Adres: Kleine Berg 48, Eindhoven.

Tweede vestiging op Strijp-S, in Urban Shopper (gebouw Anton) Bestaat sinds: 1986 (bijna 30 jaar) Eigenaars: Marianne van Eeuwijk en Jos Walta Geheim: schoolbibliotheken in het hele land vernieuwen, aanvullen en onderhouden met nieuwe boeken. Wat een continue stroom aan opdrachten oplevert én een eindeloze bron van boekbeoordelingen van kinderen en leerkrachten uit de eerste hand Tip: De jongen die met piranha’s zwom, David Almond

I

n het hippe deel van de Eindhovense winkelstraat, schuin tegenover yuppentent Mangiare en het kosmopolitische restaurant Umami, omgeven door kroegen, andere boekhandels en een stripwinkel, vind je, bijna als een stralend middelpunt, kinderboekwinkel De Boekenberg. Je kunt in deze buurt een boekentocht maken en daarna je tassen uitpakken en de oogst bewonderen met een kop koffie of een borrel binnen een cirkel van honderd meter rond de winkel.

De winkel zelf is makkelijk over het hoofd te zien. Ikea-kasten, zwart-wittegels en neutraal gekleurde muren.

“Toen ik startte dacht ik meteen: het wordt geen kinderkamer”, stelt eigenaresse Marianne van Eeuwijk. Ze is niet zo’n zachtaardige lettervreter die je normaal in het vak ziet, maar in de eerste plaats een ondernemer. “Geen kleurtjes en frutsels alsjeblieft.”

WINDEIEREN Die eigengereidheid heeft haar geen windeieren gelegd. Als ze bijna dertig jaar geleden naast haar werk als schoolbegeleider samen met collega en partner Jos Walta de winkel begint, pakt ze het meteen groot aan: er is van begin af aan personeel, de collectie MEST nr 11

blinkt uit in compleetheid en na tien jaar kunnen ze ervan leven.

Waarom hun winkel in slechte tijden toch goed loopt? “Wij hebben Jos”, zegt Marianne. “Bij boeken luistert het heel nauw: een titel waar het ene kind idolaat van is, doet bij een ander kind helemaal niks. Je moet alles van boeken weten én van kinderen. Jos zit, als hij niet aan het vertellen is, te lezen. Ik lees ook alles hoor, maar er moet ook wat verkocht worden. Daar hou ik me het liefst mee bezig.”

“Een beetje zakelijkheid kan ook geen kwaad”, grijnst Jos bescheiden terug.

“Marianne zorgt ervoor dat we een begrip zijn in Eindhoven. We doen overal aan mee.”

HET GESPREK De Boekenberg moet een échte boekenwinkel blijven, vindt Jos. “Als het alleen via internet moet, schei ik er morgen mee uit. Wat is je vak dan nog? Dan kan ik alles wel gaan verkopen. Het gaat om de communicatie met de klanten, het gesprek.”

“Dat is zo”, bemoeit Henk van Himbergen (62) zich met het gesprek.

Hij is gepensioneerd leerkracht van basisschool De Stapsteen in Maarheeze en komt hier al bijna dertig jaar. Sinds hij niet meer voor de klas staat alleen maar vaker. “Met Jos en Marianne klikte het dertig jaar geleden meteen.

Ze hebben gewoon alles. Het kan niet dat je hier weggaat zonder een passend boek.”

37

De modernste Ω

Naam: Livius de Zevensprong Adres: Nieuwlandstraat 27, Tilburg Bestaat sinds: 1991 (bijna 25 jaar) Eigenaars: Barbara van Gaal (sinds twee jaar)

en Anja Snaterse (sinds zes jaar) Geheim: alleen kwaliteitskinderboeken,

die ook volwassenen aanspreken Tip: Mijnheer Eekhoorn en de maan,

Sebastiaan Meschenmoser

H

et is nog wat wennen bij de net heropende samenwerkingsboekwinkel Livius de Zevensprong. Is het nu een kinderboekwinkel, zoals de levensgrote Mees Kees bij de voordeur suggereert?

Of is de winkel er toch vooral voor grotemensenliteratuur, met de koele, gestreken betonnen vloer en de rechte kasten vol stemmig gekleurde boeken, keurig in het gelid?

Als je doorloopt, ontdek je links achter in de winkel de typische kleurexplosies van de toch wel heel grote kinderboekafdeling. Met een indrukwekkende familie knuffels die op de kasten woont. Livius de Zevensprong is anders dan andere kinderboekwinkels, maar het heeft wel wat. Deskundig, professioneel, modern.

De fusie tussen de twee boekwinkels, beiden een begrip in Tilburg en al bijna buren in twee panden in de Nieuwlandstraat, is een redding maar ook een verlies. De oude Zevensprong was een sprookjesachtige winkel die zo uit de fantasiewereld van Tonke Dragt – naar wiens beroemde boek de winkel is vernoemd – kon zijn gestapt: een potpourri van oranje-gele muren, antieke tafeltjes en krullig gipsplafond.

ONWENNIG Het is er een komen en gaan van klanten en bij elke binnenkomer is het voor het personeel nog even aftasten wie er naar voren schiet. Zoekt de klant iets voor zichzelf, voor zijn of haar kind of voor een kleinkind? Kinderen zelf zijn er vanmiddag niet, want de scholen zijn nog niet uit. Buiten staan de steigers nog tegen de gevel en schalt de radio van de schilders. Tussendoor komen de ouders van mede-eigenares Anja Snaterse, die hebben helpen 38

schilderen, bloemen brengen. Het is allemaal nog een beetje onwennig, geven de eigenaren toe.

Toch hopen ze van elkaar te profiteren.

“Gewoon een kinderboekenwinkel werkte niet meer, we konden er niet twee inkomens uithalen. Samenwerking biedt de mogelijkheid om een grote collectie te handhaven. Iets kleiner dan we hadden, maar zeker drie keer zo groot als die in een gewone boekhandel.”

Dat opent mogelijkheden om, naast de gebruikelijke ouders met boekenwurmen, ook liefhebbers van alle leeftijden te bedienen met bijzondere kinderboeken. Het prachtig geïllustreerde ridderboek Ferguut van John

Rabou bijvoorbeeld. Of de aparte, volwassen Alice in Wonderland van Rébecca Dautremer en Ed Franck.

Jeugdliteratuur voor gevorderden.

PULP KOMT ER NIET IN Van de betere populaire boeken, zoals het veel verslonden oeuvre van Paul van Loon en de Grijze Jager-serie, zijn ze ook niet vies. Maar plastic, roze en pasteltinten vind je hier niet.

Voordeel: voor wat oudere kinderen, die volgens Barbara in een gewone kinderboekwinkel “nog niet dood gevonden willen worden”, is de winkel aantrekkelijker. Anja: “We kiezen voor kwaliteit, pulp komt er bij ons niet in.

We weten dat het verkoopt, maar we doen het gewoon niet.”

MEST nr 11

S

tephanie de Coo had illustrator willen worden, deed de kunstopleiding in Den Bosch en dat is te zien. Haar knusse winkel, de kleinste van de drie, lijkt rommelig maar zit doordacht in elkaar. Overal staat wat, in ieder hoekje is wat te zien. En dat is precies hoe Stephanie het wil. Als het ook maar even rustig is in de zaak en er niets besteld hoeft te worden, loopt ze rond om na te denken of het weer anders kan.

Haar grootste succes is het zelfgemaakte Nijntje-huisje middenin de winkel, waar Pluk van de Petteflet langs het raam rijdt en waar aan het tafeltje getekend en gekookt kan worden. Terwijl hun ouders de tijd nemen voor een aankoop, zit hun kroost hier te spelen. Of te lezen natuurlijk. Boeken, knuffels, gadgets; alles leunt tegen alles in deze winkel met een eindeloze reeks hoekjes, waar je nooit meer uit weg wilt.

winkel was eigenlijk logisch. “Ik zie bij kinderen hetzelfde plezier dat ik had toen ik klein was in zo’n winkel.

Kinderen kijken niet rond, ze beléven het hier echt. Ik hou dat in stand.”

Ze doet het helemaal alleen en kan zelden op vakantie, één week per jaar.

Bij voorkeur tussen zaterdagen in, want zaterdagen zijn de beste dagen en die kan ze niet missen. Is dat niet moeilijk? “Tsja, het moet wel echt je passie zijn. Het lukt, maar je moet geen gekke dingen doen.”

In augustus was er taart voor alle klanten en een bevriende illustrator in de winkel. Stephanie weet: “Ik besta omdat er mensen zijn die me dat gunnen.” Je moet goed zoeken, maar dan vind je rechts van de ingang het postertje met de lieve krijtletters van Mies van Hout, de illustrator van deze Kinderboekenweek. ‘Koop in de kinderboekwinkel.’ A

Tekst Pjotr van Lenteren Fotografie Rene van der Hulst Beeldbewerking Janine Hendriks

De winkel zelf is ook in een hoekje van de stad verstopt, schuin tegenover vintagewinkel Hittupuhtit en naast tattooshop Daan Dera, maar goed te vinden met ballonnen, opblaasrups en fiets voor de deur.

“Gelukkig lig ik aan de toeristische route. Naast al mijn vaste klanten staat het hier soms ook ineens vol met Japanners op zoek naar een souvenir.”

ZELDEN OP VAKANTIE Stephanie zelf is niet het soort literaire boekendeskundige dat je in andere winkels aantreft. Natuurlijk is een goede tekst belangrijk, maar ze kijkt vooral ook naar boeken die ze mooi geïllustreerd vindt. Ze spaarde als kind al boeken en dat ze ging werken in een kinderboek-

De echtste Ω

Naam: Nooitgenoeg Adres: Stoofstraat 22, Den Bosch Bestaat sinds: 1995 (20 jaar) Eigenaar: Stephanie de Coo (sinds 14 jaar) Geheim: steeds je winkel veranderen

en blijven verrassen Tip: Hoe je een wollige mammoet

moet wassen in tien lessen, Michelle Robinson & Kate Hindley

MEST nr 11

39

VERGETEN

HELDEN

Vergeten grootheden van Brabantse grond, die meer verdienen dan een voetnoot bij de cultuurgeschiedenis.

Aflevering 3:

Marga Minco

“I

k denk er nooit meer aan, geen moment, ben het allemaal kwijt”, zegt de 90-jarige schrijfster in de documentaire De schaduw van de herinnering. Om het vervolgens een uur lang vanachter een schrijfmachine minutieus gedetailleerd over die verschrikkelijke oorlog te hebben, fanatiek rokend.

Marga Minco, in maart wordt ze 96. Greatest hit: het autobiografische debuut Het bittere kruid uit 1957, nog datzelfde jaar bekroond met de Multatuliprijs. In twintig talen verschenen, recent voor de vijftigste keer herdrukt. De (wan)hoop van een joods meisje in WOII, sober maar intens verpakt in 93 pagina’s. Een Bredaas meisje, dat in tegenstelling tot Anne Frank, de oorlog wél overleeft. Nog altijd een topper in de scholierentoptien.

HOED, PAK EN GEBEDENBOEK Als Sara Menco wordt ze in 1920 geboren, in de Prins Hendrikstraat 194 (nu een ‘barbershop’) in Ginneken, twintig jaar later opgeslokt door Breda. Derde kind van een orthodox joods gezin. Vader was bestuurslid van de joodse gemeente in Breda en zat op zaterdagen met hoed, pak en gebedenboek vooraan in de synagoge, op feestdagen vergezeld door de rest van zijn gezin. Als Menco vijf is, verhuist het gezin naar de Loopschansstraat, de woning zoals beschreven in haar bestseller.

Ze doorloopt de Nutsschool voor meisjes en wordt in 1938 aangenomen bij De Bredasche Courant, voorloper van BN DeStem, waar ze kunstkritieken en cursiefjes schrijft. Twee jaar later wordt ze ontslagen, op last van de bezetter. “Ik was als joodse verslaggeefster niet langer op de redactie gewenst”, schrijft ze 68 jaar later in Een sprong in de tijd, een beschrijving van haar ‘laatste zorgeloze Bredase zaterdag’ – 4 mei 1940. “Een snellere maatregel ten aanzien van het Jodenvraagstuk in die eerste dagen van de bezetting was nog niet getroffen.”

Het gezin vlucht en belandt in Amsterdam, waar Marga in 1945 trouwt met dichter/vertaler Bert Voeten (19181992), die ze uit Breda kent.

SCHULDGEVOEL Na Het Bittere Kruid in ‘57 verschijnen nog vijftien boeken, de laatste in 2010. Onvermijdelijke rode draad: de oorlog. Je hoeft niets beleefd te hebben om te kunnen schrijven, aldus de auteur, maar het is een meevaller als je wél iets beleefd hebt. Dat heeft Minco. Als enige van het gezin overleeft ze – in Amsterdam – de oorlog: ze ontsnapt (via het beroemde tuinpoortje) en duikt onder. Wat overblijft, is een knagend schuldgevoel, een leven lang. “Ik ben weggelopen, de dood ontsprongen, daarom ben ik nu zo oud.”

De laatste decennia was het rustig rond haar persoon, al zorgen het Boekenweekgeschenk De Glazen brug (1986) en de Constantijn Huygens-prijs (2005) voor korte oplevingen. Nooit scoort ze meer een kraker als Het bittere kruid, dat in 1985 wordt verfilmd, al verzet Minco zich fel tegen deze versie omdat de hoofdpersoon hier vriendschappelijk omgaat met een NSB-gezin. Maar ook andere werken verdienen meer lezers, zoals de zwart-humoristische bundel Meneer Frits en andere verhalen uit de vijftiger jaren (1974), waar het absurdisme van afdruipt.

EERBETOON Hoewel Minco sinds 1942 in Amsterdam woont – met oudste dochter Bettie – houdt ze een band met Breda. Vier jaar geleden zou ze bij de onthulling van een oorlogsmonument zijn. Het liep anders. “Ik ben niet in reisconditie”, tekende BN DeStem op. “Helaas. Ik draag de stad een warm hart toe en vind het een waar genoegen er rond te zwerven langs de plaatsen van mijn jeugd.” Of het er ooit nog van komt, is zeer de vraag.

Dat Marga Minco niet helemaal vergeten is, blijkt uit het eerbetoon van Van Oorschot. Begin oktober verschijnt bij de uitgeverij de bundel Na de sterren met de beste verhalen, plus Een leeg huis (1966), samen met De val (1983) een andere, redelijk succesvolle roman. Een eer die eerder te beurt viel aan Carmiggelt en M.G. Schmidt.

Het moet voor de hoogbejaarde schrijfster een bonus zijn. In De schaduw van de herinnering: “Ik ben zeventig jaar ouder geworden dan de bedoeling was.”

Tekst Dieter van den Bergh Illustratie Trumpstein & De Leijer 40

MEST nr 11

MEST nr 11

41

G EMEENTEN I NV ES TER EN OPVALLE ND WE INIG IN CU LTU UR

Is Brabant een culturele middenmoter?

Uit recent onderzoek blijkt dat Brabantse gemeenten veel minder in cultuur investeren dan gemeenten elders. Zo’n twintig euro minder per jaar per inwoner dan het landelijk gemiddelde van honderd euro. Hoe komt dat?

En is dat erg? “Wie niet investeert in cultuur, ondergraaft zijn gemeenschap.”

'W

e’ dachten in Brabant altijd dat we te bescheiden waren.

Dat we het cultureel gezien stiekem veel beter deden dan we zelf dachten. We riepen het niet te hard – Calimero steekt nog steeds wel eens de kop op – maar ondertussen, diep van binnen, durfden we het wel te geloven. ‘We’ zijn immers qua inwonersaantal en economisch gezien de derde provincie van Nederland.

En op cultureel gebied zijn we na de Randstad toch zeker de belangrijkste regio van ons land? Met al die festivals, musea als De Pont en het Van Abbe, historische steden als Den Bosch en Breda, het design, wereldberoemde dj’s, cultuurenclave Strijp-S in Eindhoven, de rijke muziektraditie (van harmonie tot metal), het veelgeroemde verenigingsleven, ga maar door. Welke andere provincies, na Zuid- en Noord-Holland, doen ons dat na?

42

En nu ligt daar dat onderzoek. En lijkt die inschatting een arrogante misrekening. Alsof een nieuwe vriend ons opeens vertelt dat onze neus scheef staat. “Goh, had je dat zelf nog nooit gezien?” Niks te bescheiden, we hebben onszelf op hautaine wijze te groot gemaakt.

Tenminste, dat moet de conclusie zijn als je de cijfers uit het onderzoek Cultuur in Noord-Brabant – een benchmark serieus neemt. Half juni werd de uitslag van het onderzoek, uitgevoerd door wetenschapper Henk Vinken in opdracht van enkele Brabantse cultuurorganisaties, bekend. Niks plek drie of vier, Noord-Brabant eindigde van de twaalf provincies op plek zeven, als een bescheiden culturele middenmoter. Waarbij gezegd moet worden dat die uitkomst is gebaseerd op de uitkomsten per hoofd van de bevolking. Kijk je naar de absolute resultaten, dan zou Noord-Brabant op plek vier eindigen.

MEST nr 11

Bergen op Zoom €176 ’s-Hertogenbosch €170

Breda €149

Tilburg €139

Eindhoven €137

Valkenswaard €125 Helmond €111 Uden €108 Veghel €105 Oosterhout €100

Gilze en Rijen €31

Boekel €29 Halderberge €28 Goirle €27

Alphen-Chaam €27 Waalre €26

Zundert €24

= De 10 gemeentes die het MEEST = De 10 gemeentes die het MINST besteden aan kunst en cultuur, in euro's per inwoner, in Noord-Brabant (2014) (Bron cijfers: bkkc) Noord-Brabant eindigt van de twaalf provincies op plek zeven in het onderzoek MEST nr 11 Cultuur in Noord-Brabant – een benchmark.

Haaren €18 Maasdonk €16

Drimmelen €19

43

KLASSIEKE REFLEX We hadden als MEST-redactie wel wat reuring verwacht na de publicatiedatum, maar het is opvallend stil. De reacties die er zijn, zijn vooral defensief, merkt Henk Vinken van onderzoeksbureau Pyrrhula Research Consultant. Meest gehoorde kritiek: cultuur is niet in cijfers te vangen, want cultuur wordt overal anders gedefinieerd. Dat vindt Vinken onzin. “De ene gemeente zal de braderie wel onder cultuur scharen en de andere niet, dat klopt. Maar door naar provincies als geheel te kijken, worden zulke variaties eruit gefilterd.”

Moeten we de cijfers relativeren? Of maken we ons als Brabantse cultuursector onterecht wijs dat we heel wat voorstellen? Misschien mankeert er wel degelijk iets aan ons zelfbeeld en lopen we te makkelijk weg voor zelfkritiek. Vinken: “We lopen hier in Brabant erg tevreden te zijn met onszelf. Dan valt zo’n onderzoek koud op het dak.”

Een van de dingen die naar voren komt, is de opvallend kleine hoeveelheid geld die vanuit de rijksoverheid naar cultuur in Noord-Brabant gaat. We zijn nog net geen hekkensluiter met de €3,30 die per Brabander naar zogeheten BIS-instellingen (culturele instellingen die vallen onder rechtstreekse financiering van de rijksoverheid, de Basis Infra Structuur) gaat. Landelijk is dat gemiddeld €22 per hoofd van de bevolking. We trokken die conclusie eerder al, in MEST in mei 2013.

Daarin stelde Gerard Rooijakkers, oud-hoogleraar Nederlandse Etnologie en lid van de Raad voor Cultuur, de raad die de overheid adviseert over de subsidietoekenningen: “De Raad was kritisch over de kwaliteit van veel aanvragen in Brabant. De ambitie mag wel een beetje worden aangescherpt. Dat heeft niets te maken met vermeende bescheidenheid of achterstelling van Brabanders, laat staan vriendjespolitiek. Brabant denkt zelf dat ze het erg goed doet, maar Limburg scoorde aanzienlijk beter. De klassieke reflex om verongelijkt naar de ander te wijzen is te gemakkelijk.”

BRABANTSE GEMEENTEN: HAND OP DE KNIP Er was nóg een verontrustende conclusie: over de financiële bijdragen van Brabantse gemeenten aan cultuur. Die blijken opvallend lager dan in de rest van Nederland. Bedenk daarbij dat gemeenten van alle overheden verreweg de grootste financier van cultuur zijn. Gemiddeld besteedde een Nederlandse gemeente in 2014 €96 euro per inwoner per jaar aan cultuur. In Noord-Brabant lag dat getal met €79 bijna twintig euro per inwoner lager. Henk Vinken was ook verrast door die uitkomst. Een verklaring heeft hij zo snel niet.

We bellen met een aantal gemeenten. Zoals Haaren, plattelandsgemeente aan de N65 tussen Den Bosch en Tilburg, met ruim 13.000 inwoners. Haaren, thuishaven van de veelgeprezen harmonie Sint Gregorius, bungelt met een besteding van €18 per inwoner aan cultuur in 2014 helemaal onderaan de lijst (bron: bkkc).

Gevraagd naar een reactie antwoordt een woordvoerder dat de verantwoordelijke wethouder op dit moment niet zo bezig is met cultuur, vanwege alle drukte rondom de plannen voor Haaren in het kader van een mogelijke 44

gemeentelijke herindeling. “U begrijpt dat zijn hoofd momenteel niet zo naar cultuur staat.” Nou, dat begrijpt de nieuwe cultuurgedeputeerde van de provincie Henri Swinkels eigenlijk helemaal niet. “Cultuur moet een kerntaak zijn voor een gemeente. Je gemeenschap drijft op cultuur, het is de brandstof voor je samenleving. Niet investeren in cultuur betekent dat je de basis van je gemeenschap ondergraaft” (zie ook pag 46).

VERBINDEND VERMOGEN Zou de houding in Haaren exemplarisch zijn voor meer gemeentelijke bestuurders van kleine en middelgrote Brabantse gemeenten? Het vooroordeel: kleine gemeenten worden geleid door bestuurders van lokale partijen bij wie de affiniteit met cultuur niet verder gaat dan de jaarlijkse braderie, een paar monumenten en een verzameling ouwe trekkers. We gaan te rade bij een andere gemeente die verrassend laag scoort, Zundert.

Score in 2014: €516.720 euro op de cultuurbegroting, dat is omgerekend €24 euro per inwoner. Geboortedorp van Van Gogh, thuishaven van een van de meest indrukwekkende bloemencorso’s ter wereld, hoe kan dat?

Burgemeester Leny Poppe is zelf ook oprecht verbaasd.

“Ik ken Zundert als een enorm culturele gemeente, met een sterk ontwikkelde amateursector.” Je hoeft haar ook niet te overtuigen van het belang van cultuur voor een lokale gemeenschap, zegt ze. “Ik ben een Zeeuw en voor mij was de gemeenschapszin hier een eyeopener, dat had ik ergens anders nog nooit zo sterk gezien.

Cultuur speelt daarin een belangrijke rol.” Kijk naar ons bloemencorso, zegt ze, en de enorme betrokkenheid van alle buurtschappen. “Daar gaat zo’n sterk verbindend vermogen van uit, daar kan ik echt ontroerd door raken.”

Maar toch, waar komt dat lage cijfer dan vandaan? De burgemeester kan alleen maar raden. “Zulke cijfers zeggen lang niet alles over de mate van aanwezigheid van cultuur. Ik denk dat hier in Zundert veel uit de mensen zelf komt en wordt gerealiseerd zonder of met weinig subsidie. Dat zou voor andere gemeenten ook een verklaring kunnen zijn.” Mary-Ann Schreurs, wethouder Cultuur in Eindhoven, deelt die mening. “Ik was dit jaar bij de Brabantsedag in Heeze. Als je ziet wat ze daar voor elkaar krijgen, met vrijwel alleen maar vrijwilligers. Maar dat vind je niet terug in de cijfers.”

GROTE GEMEENTEN De grote gemeenten in Noord-Brabant lopen redelijk in de pas met hun landelijke equivalenten. Mede omdat die relatief veel erfgoed en monumenten herbergen. Al is teveel borstklopperij ook hier misplaatst. Eindhoven, qua inwoneraantal de vijfde gemeente van Nederland, hangt met €137 per inwoner in 2014 ergens op plek 25. Gemeenten als Nijmegen en Arnhem besteden ongeveer hetzelfde aan cultuur gemeten per hoofd van de bevolking. Ja, kun je dan roepen, maar dit is de provincie. Maar Groningen staat in de top 10, evenals Maastricht en Heerlen. Bergen op Zoom (€176) en Den Bosch (€170) scoren van de Brabantse gemeenten het best. Mary-Ann Schreurs legt uit dat het cultuurbudget in haar stad voorheen inderdaad hoger was. “Maar veel voormalige cultuurbudgetten zijn elders ondergeMEST nr 11

bracht .” En d a t er ve wa a r va el is ve n het g rander ros va n geg a a n d bij de de w ijk . “Dat p bibliot en n a a heken, a st bet r de s c er bij d holen is Wat is e z e tijd.” zijn ind Het ec hte lee r u k va b estuur d n het c s chuilt meente ders in ulturee volgen n. “Da a collega d l bew u a s ha a r t d r k nelt e -gemee w Voora l stzijn b a a r de v bij de k het mo nten? “ door d ij de a le d n in o c m o Mijn e e u r e r e lt e ge loka le nteel e nieuwe u zo’n sit u r r var ing v a a k te bestuu nor m fi zorg ta uatie m ders zij is weinig rders.” nancie ken vo oet je r geld vo n wordt D e ver zich er el. or gem eëel zij or cult g a e m e n d z e t ie e r n n w u e n : t sta l no oordeli k va n V en . I n uur ver de disc andere g w el v jke wet lies je d an Mer ussie o oplossin moeilij a h m n w a o n e b um r e a o e w g l de . “ M er gemee ke fina en ver z snel. D ust , is a a r g em n s c h ap nciële de inus moe innen. er bij b b szin. E e t Z e e je s o n li e gemee e t z s k e singen uinig in n st a a n die in d n in sa nten. K momen g en a l cultuu menwe e a anw voor ijk hoe snel na r g ekek teel. D kunt sa rk ing m ezige je bijvo a an wor e menwe r n e ‘z . t g a O a e chtere orbeeld ndere n in cu mdat d dt rk e n m Da ar li sectore ltuur n e result a ls g ro et omli g t voor n’ a ls iet a ltij t e g em A ls da a t en v a ggende ons a ls d n e geb eu r n e d d n in ir e k t e leine g af weg in ect zich vester in st a d oo t n a uw voor de emeen t- en m g moet k nog e elijk s.” t en . muziek eetba a en t a a k worden school r zijn. snel ge , want g e ma a k t of voor ma a k t d at VERR A t u s s en de zorg a ls je n ST g e en r e geld , dan is iet uitk Da n m den om de k e u ijkt. D a a r e en c u a ze a lt g t is voo uur nie enda te s t e ra d die het r mij e t hoog houden e bij ee cijfer m chter op de b .” n midd atig da estuur Uden. elg rote n w e er lijke Score: g M emeen opva lle a r 108 eu y A zonder te nn Sch nd goe r o p er opva lle reurs z d doet: inwone & cultu iet het nd vee zen. Po r in 20 ur het me led l er fgo slachto 1 ppodiu 4 . zijn me E n d at e e ogen d b ffer wo m in M a rk a De P u l nen de nsen, w aan als rden va nt ook g k e kunst e e c m n D r n bezu n e e a ëren, d en w e n enteg r arom is , en he Ma a r v iniging at is de en t Muse atuurli c u lt erder? u en. “W u u m vo o k v jk r e a e r n , e n T n o W ij h v ns leve intrins an ons e a t er ethoud zelf oo r Relig n. Maa iek en bestaan er M a t k ver r a ieuze K stadsbe r wij, d in thie va st door . te u g n r ge z egd s s aal ond t. tuurde e same n Mer w de hog niet dir rs, heb erdeel nleving hokje g e score erode is ben cu e c t e en , en oo het iet estopt . “Ik he ltuur te k wij a verk lar s met d e n b d e V r a e v ls a e e e in r e l e e m r b l g b li e in e e voor. M jk Weinig stuurd e onno volk ing een ap ers zijn dig kw isschie indust artje ssamen slagroo e r ie, vee c n ts u s h b lt t actieve m e a e u e ll a . u ft r gema Maar c ing te m r gaan l diens gemee akt. dat sch ultuur zien als t verlen a ken . n s c h ap eelt uit maakt ing. W een toe , da a r h e m e in fje e z d n ij e s n e en oor t cu en gelu lijk ook ltuur b kkiger. in de z ij.”

En orgkos Tekst S ten.” t a n va n Herpe Infogra n phics S u za n n e H e r to g s

Enkele conclusies uit Cultuur in Noord-Brabant – een benchmark • Vooral op het thema capaciteit scoort Noord-Brabant opvallend slecht volgens het onderzoek, en eindigt het op de achtste plaats van de twaalf provincies. De Brabantse cultuursector heeft bijvoorbeeld minder theaterzalen, minder bioscopen, minder filmtheaters, maar ook minder boekwinkels, minder rijksmonumenten en minder centra voor de kunsten per hoofd van de bevolking.

• Gemeten naar de hoeveelheid geld die er vanuit de rijksoverheid, provincie en gemeenten per hoofd van de bevolking naar cultuur gaat, eindigt Noord-Brabant op een zevende plek. Zowel de bijdragen van gemeenten als de die van de rijksoverheid zijn laag in Noord-Brabant. Landelijk is de bijdrage van de rijksoverheid aan zogeheten BIS-instellingen gemiddeld €22 per hoofd van de bevolking, in Noord-Brabant €3,30.

MEST nr 11

45

GED EPUTEE RDE HE NRI SWINKE LS:

“Belang van cultuur nauwelijks te overschatten” Henri Swinkels (SP) is sinds eind mei lid van Gedeputeerde Staten van de provincie Noord-Brabant en verantwoordelijk voor cultuur. Cultuureducatie heeft zijn bijzondere aandacht, en dan met name de teloorgang van de centra voor amateurkunsten. Daarnaast: wat vindt hij ervan dat Brabantse gemeenten relatief zo weinig bijdragen aan cultuur? “Als provincie zien we cultuur als een kerntaak, dat zouden gemeenten ook moeten doen.”

N

og ontroerd geraakt door iets cultureels de afgelopen maanden?

“Ik was eind juni bij een optreden van harmonieorkest Sint Gregorius uit Haaren met de philharmonie zuidnederland. Het harmonieorkest begeleidde tuba-speler Ries Schellekens van de philharmonie bij zijn solo. Ongelooflijk, ik wist niet dat dat kon op een tuba. Indrukwekkend, verwonderend en ontroerend tegelijkertijd.”

U trad eind mei aan als gedeputeerde voor cultuur.

Met welk goed voornemen?

“Eén ding is zeker: ik ga niet als een olifant door de porseleinkast. Er is al genoeg onrust gecreëerd de afgelopen jaren; het is tamelijk schokkend wat de cultuursector met alle bezuinigingen over zich heen heeft gekregen. Om een voorbeeld te noemen: buitenschoolse cultuureducatie in gemeenten heeft snel aandacht nodig. Ik maak me zorgen over de basis, het verdwijnen van voorzieningen voor cultuureducatie, zoals de muziekscholen. Hebben we straks nog een breed, vakkundig en toegankelijk aanbod? En hoe zorgen we ervoor 46

dat goede vakdocenten hun werk kunnen blijven doen?

Als we daar een goede oplossing voor kunnen vinden, wil ik kijken wat we als provincie kunnen doen.”

“Ik volgde zelf jarenlang slagwerkles, ik weet hoezeer je dat vormt. Je leert samenwerken. En je ervaart dat je zelf wat wezenlijks kunt bijdragen. Dat zijn ervaringen waar je de rest van je leven wat aan hebt en die je niet leert bij de lessen Engels of wiskunde.’

In een artikel elders in deze MEST gaan we in op de resultaten van een onderzoek, waarbij de mate waarin we in Noord-Brabant investeren in cultuur en cultureel participeren vergeleken wordt met andere provincies.

Economisch gezien is Brabant de derde provincie van het land, maar dat onderzoek plaatst Noord-Brabant cultureel gezien pas op de zevende plek. Veel mensen, met name in de cultuursector, waren op z’n zachts gezegd verrast door die uitslag. En u?

“Als je de kop en de samenvatting leest, denk je wel: Hoe kan dat? Maar het is een getalletje, waar we vooral nuchter naar moeten kijken. Wat betekenen die cijfers nu precies? Ik wil er niet teveel aan ophangen.”

MEST nr 11

Henri Swinkels cultuurgedeputeerde van de provincie Geboren in Vught op 25 oktober 1963.

Woont daar nog steeds, is getrouwd en heeft twee kinderen.

Werd opgeleid tot evolutiebioloog aan de Universiteit Utrecht

Foto Wim Roefs

Werkte onder andere als: fractiemedewerker Tweede Kamer voor de SP (2014 – 2015), fractievoorzitter SP gemeenteraad Vught (2006 – 2015), opleidingscoördinator Nederlandse Politiebond (1999-2013), trainer/opleider bij de FNV (1993-1999), artsenbezoeker Janssen Farmaceutica (1990-1993).

Het onderzoek wijst er weer eens op dat er op dit moment nauwelijks culturele instellingen zijn in Noord-Brabant die door de rijksoverheid worden ondersteund. Vergeleken met andere provincies bungelen we ergens onderaan. Doet de professionele cultuursector in Noord-Brabant kwalitatief iets niet goed doet of zijn we te weinig zichtbaar in de randstad?

“Ik vind het zorgelijk dat we er blijkbaar onvoldoende in slagen een podium te vinden in Den Haag. Want daar worden uiteindelijk de beslissingen genomen.

We moeten ons beter profileren daar.”

Maar het is voor u geen indicatie dat er kwalitatief iets structureel mis is?

“Kwaliteitsoordelen zijn moeilijk. Ik zie in Noord-Brabant veel culturele initiatieven die prachtige dingen produceren en zich overeind weten te houden, ook in deze financieel moeilijke tijden. Ik wil me niet mistroostig laten maken door een benchmark en me terug laten zetten in een soort onderklasse omdat we in die cijferbrij ergens zevende zijn geworden. Als iets zich niet laat vangen in cijfers, dan is het cultuur. Ik wil niet te veel ophangen aan cijfers over het aantal theaterbezoekers om maar wat te noemen, terwijl er daarnaast ook een rijk gemeenschapsleven is met voorstellingen die zich buiten de reguliere podia afspelen. We hebben een goede infrastructuur in Noord-Brabant, met bijvoorbeeld veel goede gezelschappen en onderscheidende festivals. En veel individuele makers slaan de nationale stap over en gaan meteen internationaal. Dat concludeert het benchmark-onderzoek ook. Maar er staat ook in dat we als Brabantse cultuursector in nationaal perspectief tamelijk alleen staan. En daarmee MEST nr 11

Cultuur? Volgde jarenlang slagwerkles en is al sinds zijn middelbare schooltijd (aan het Vughtse Maurick College) bezig met theater. Is sindsdien met name actief in het muziektheater, schrijft theater- en liedteksten en speelde bij verschillende amateurgezelschappen.

mis je kansen, het nationale podium hoort er ook bij.”

Opvallend is dat uit het onderzoek blijkt dat met name de kleine en middelgrote gemeenten in Noord-Brabant relatief weinig bijdragen aan cultuur. Landelijk gaven gemeenten gemiddeld €96,13 per inwoner aan cultuur uit in 2014, in Noord-Brabant was dat slechts €79,72. Er zijn zelfs gemeenten die uitkomen op minder dan twintig euro vorig jaar, of helemaal niks uitgaven aan kunst.

“Dat laatste vind ik tamelijk schokkend. Al zal het ook een kwestie van definitie zijn en weet ik vrijwel zeker dat elders op hun begroting wel culturele bestedingen staan. Bijvoorbeeld voor een toneelvereniging die onder ‘leefbaarheid’ valt. Maar ik wil niet weglopen voor die cijfers. Er zijn ongetwijfeld bestuurders en politici in gemeenten die zich onvoldoende beseffen wat de functie van cultuur kan zijn. Als provincie zien we cultuur als een kerntaak, dat zouden gemeenten ook moeten doen. Je gemeenschap drijft op cultuur. Niet investeren in cultuur betekent dat je de basis van je gemeenschap ondergraaft. Het is de brandstof voor je samenleving.”

“Veel facetten van het leven die er werkelijk toe doen, komen terug in cultuuruitingen. Kunst en cultuur roepen ervaringen op die je de rest van je leven bijblijven.

Mijn vader kon ons jaren na zijn bezoek aan de Sixtijnse Kapel nog met tranen in zijn ogen vertellen wat hij daar had gezien. De verbouwing van een keuken verandert mijn leven niet, cultuur wel. Je kunt het belang van cultuur nauwelijks overschatten.”

Tekst Stan van Herpen 47

Brabantse kunstacademies: de beste afstudeerders van

(V O LG E N S O N S D A N)

Tekst Anneke van Wolfswinkel Beeld kunstenaars zelf

48

MEST nr 11

René Daniëls deed het ooit, JCJ Vanderheyden volbracht het, evenals fotokunstenaar Ruud van Empel, lingeriekoningin Marlies Dekkers en designtopper Hella Jongerius.

Allemaal studeerden ze ooit af aan één van de Brabantse kunstacademies. Dus zijn elk jaar de verwachtingen weer hooggespannen wanneer de afstudeerders hun werk presenteren op de eindexamen-exposities. Waar gloort een grote belofte? MEST stuurde vier verkenners naar Breda, Den Bosch en Tilburg om de oogst te inspecteren.

4

kunstacademies zijn er in Brabant: Fontys Hogeschool voor de Kunsten in Tilburg, AKV | St. Joost met vestigingen in Breda en Den Bosch, en de Design Academy in Eindhoven. Iedere academie heeft zo zijn specialiteiten. St. Joost (Breda) staat bekend om de sterke animatieen fotografie-afdelingen, in Den Bosch vormen illustratie en grafisch ontwerp het zwaartepunt. Tilburg heeft een goede docentenopleiding en de Design Academy is hofleverancier van top-ontwerpers.

MEST nr 11

Het eindexamenwerk wordt op alle Brabantse academies altijd begin juli geëxposeerd. Alleen de Design Academy bewaart de Graduation Show tot de Dutch Design Week (DDW) in oktober.

In dit artikel komen de beste jonge Eindhovense designers dus nog niet aan bod, die bespreken we later op onze site, tijdens de DDW.

Still uit de animatie A morning without coffee van Jelle van Meerendonk

49

Tahné Kleijn – Soo d’oude songe, soo pypen de jonge

FOTOGRAFIE

Deskundige: Petra Cardinaal, Galerie Pennings Eindhoven

(Fotografie, Breda)

De familie van Tahné Kleijn is bepaald niet doorsnee, en wordt gekenmerkt door geldproblemen en verslavingen.

De situaties waarin ze haar familieleden fotografeert (zittend rond de tafel, een glas in de hand, of achter een computer omringd door stapels ongeopende post) zijn gebaseerd op schilderijen van Jan Steen. Logisch: de taferelen van Steen zijn spreekwoordelijk chaotisch, én Jan Steen gebruikte ook vaak eigen familieleden en zichzelf als model.

Petra Cardinaal: “Tahné Kleijn appelleert op een boeiende manier aan de schilderkunst. Net als veel anderen die afstuderen aan de kunstacademie, neemt ze zichzelf en haar eigen familie als onderwerp voor haar project. Maar door de doordachte uitvoering stijgt ze boven het persoonlijke uit – en dat lukt echt niet iedereen. Ook de presentatie in de vorm van een schilderijengalerij, met mooie houten lijsten, was zorgvuldig en mooi gedaan.”

50

Anna Püschel – Layers of Reality (Fotografie, Breda)

Anna Püschel heeft synesthesie, een neurologische aandoening waarbij verschillende zintuiglijke waarnemingen zich vermengen.

Daarbij kun je denken aan het ‘zien’ van muziek of het ‘proeven’ van woorden. Bij Püschel combineren de hersens gevoelens met kleuren. In haar werk, onder meer een mozaïek van tot grote formaten opgeblazen pixels, wil ze de kijker zo dicht mogelijk bij haar synesthetische ervaring brengen.

Petra Cardinaal: “Anna Püschel probeert niet de zichtbare werkelijkheid weer te geven, maar een onzichtbare ervaring. Dat is binnen de fotografie een ongebruikelijk uitgangspunt. Ik vond haar presentatie een interessante en geslaagde poging om op een andere manier dan gebruikelijk met beeld te communiceren.”

MEST nr 11

ANIMATIE

Deskundige: Erik van Drunen, animatiedeskundige en programmeur, onder andere voor het Holland Animation Film Festival.

Eric Giessmann – Typewriterhead

Jelle van Meerendonk – A morning without coffee (Animatie, Breda)

(Animatie, Breda)

Een animatiefilm over een man met een typemachine als hoofd.

De lappen tekst die eruit komen verstikken hem, en hij breekt los, op zoek naar een rustige plek.

Uiteindelijk vindt hij stilte om zich heen en kalmte in zijn hoofd.

Erik van Drunen: “Een krachtig beeld, en verrassend voor een jonge maker voor wie het typemachine-tijdperk een grijs verleden is. De metafoor voor de chaos die er in je hoofd kan ontstaan is goed gekozen. Ook technisch is het van hoog niveau: de film is op de computer gemaakt, maar heeft toch een sterke grafische look. De camerabewegingen geven de film een cinematografisch karakter.

Het heeft een retro-gevoel, maar is ook echt van nu.”

MEST nr 11

Een zwevende man in een ruimtepak die een kop koffie probeert te drinken, een krokodil met een snorkel, een kerel in een cactuspak die een opblaasbare vrouw omhelst, een reuzin die condooms baart; het universum in Jelle van Meerendonks afstudeerfilm is op z’n zachts gezegd absurd. Het heeft trekken van een nachtmerrie of hallucinatie, maar kent toch een klassiek happy end: ze krijgen elkaar.

Erik van Drunen: “Dit is echt een gedroomde auteursfilm. Helemaal met de hand getekend, een eigenzinnige keuze in een wereld die in hoog tempo digitaliseert. Jelle van Meerendonk werkt met de precisie die illustratoren eigen is. De volledige vrijheid die je binnen animatie hebt om een eigen werkelijkheid te creëren, benut hij optimaal.”

51

Bram Knol – Mephisto (Illustratie, Breda)

Kort filmpje met de presentatie van een ‘concept car’, driedimensionaal ontworpen en geanimeerd. Het voertuig is letterlijk een droom-auto: een futuristisch ontwerp, gecombineerd met een ornamentiek die historisch aandoet. Hij lijkt zo weggereden uit een phantasy-universum à la Game of Thrones.

Dennis Elbers: “Bram Knol studeerde af bij Illustratie, maar heeft veel breder gekeken.

Het viel me op hoe hoog de kwaliteit van de animatie is, niet alleen technisch, maar ook in zijn aandacht voor ieder detail. En, het belangrijkst: je ziet dat hij al een eigen handschrift aan het ontwikkelen is, gevormd door zijn eigen persoonlijkheid en fascinaties.”

GRAFISCH ONTWERP EN ILLUSTRATIE

Deskundige: Dennis Elbers, onder andere directeur van het Graphic Design Festival in Breda.

Stef Verberk – Knikker(coding)

(Grafisch ontwerp, Breda) Knikker(coding) is een instrument om kinderen van drie tot zes jaar vertrouwd te maken met de basisprincipes van het programmeren. Het bestaat uit losse onderdelen waarmee je allerlei varianten op de klassieke knikkerbaan kunt maken. Stef Verberk ontwikkelde ook het bijbehorende lesmateriaal.

Dennis Elbers: “Denkend vanuit een grafisch ontwerpproces kwam Stef Verberk uit bij een ingenieus product. Hij overstijgt het klassieke vak van grafisch ontwerpen op een indrukwekkende manier. Heel goed hoe hij een eenvoudig kinderspelletje als basis gebruikt om complexe kennis over te brengen. Helemaal terecht dat hij de St. Joostpenning heeft gewonnen.”

52

MEST nr 11

Merel Stolker – Him

(Beeldende kunst, Den Bosch) In een performance gaat Merel Stolker een interactie aan met een witte, manshoge paal: een abstracte vorm die refereert aan een fallussymbool.

Ze leunt ertegen, schuift hem van zich af, laat hem wankelen, gaat er onder liggen.

Angelique Spaninks: “De performance was eenvoudig, maar overtuigend. Het aantrekken en afstoten tussen haar en het object was mooi gedaan. Ook de metalige klank van de paal en de stijlvolle kleding van haarzelf droegen bij aan het effect van de performance.”

BEELDENDE KUNST Deskundige: Angelique Spaninks, directeur MU en STRP, Eindhoven

Steven van Wingerden – Future Fossils (Art Communication & Design, Tilburg)

Steven van Wingerden ontwikkelde een onderzoekslab, gesitueerd in de nabije toekomst, waar onderzoek wordt gedaan naar kleinschalige en esthetische energiesystemen. In video’s vertellen wetenschappers over een methode om elektriciteit op te wekken uit genetisch gemanipuleerde waterlelies.

Angelique Spaninks: “Dit is een goed voorbeeld van ‘speculatief design’. Dat is een kunstvorm die je hier nog niet zo veel ziet, maar die bijvoorbeeld in Engeland en de VS al veel langer in ontwikkeling is. Ik vind het interessant hoe Steven van Wingerden een actuele kwestie als het energievraagstuk op een poëtische manier heeft verwerkt in zijn project. De details en de stilering van de filmpjes resulteren in een mooi, klinisch beeld.” A

MEST nr 11

53

KENJEZELF KIT-SESSIE 6

MET JEROEN DE LEIJER EN FRESKU

“

BLIJF AAN JEZELF TWIJFELEN,

ANDERS WORD JE EEN AANGESPOELDE

VIS

”

Jeroen de Leijer, naast briljant tekenaar ook sjamaan, spiritueel gids en bedenker van de Kenjezelf Kit, ontvangt een bekende culturele Brabander op zijn sofa. Aan de hand van de Kenjezelf Kit biedt hij haar of hem de unieke mogelijkheid om middels de spirituele kaarten te komen tot een bijzondere mate van zelfreflectie.

In deze aflevering: Fresku. De meest authentieke rapper van Nederland, die in teksten en leven laveert tussen vaderliefde, maatschappijkritiek, ironie en action figures.

Vorige maand kwam zijn nieuwe album uit.

54

JEROEN DE LEIJER (Hilvarenbeek, 1969) “De Kenjezelf Kit is een methode die ik heb ontwikkeld om met 48, intuïtief getekende kaarten, onbestemde momenten te duiden en te laten voor wat ze zijn. Tijdens momenten die geen bestemming hebben, is er ruimte voor rust en contemplatie.”

FRESKU (Eindhoven, 1986) Fresku, Papiaments voor ‘brutaal’, is het pseudoniem van rapper Roy Michael Reymound.

Hij werkt samen met producent en filmmaker Teemong. Nooit meer terug is het derde album van Fresku. Eerder verschenen de albums Fresku (2010) en Maskerade (2012). Op de State Awards 2012 werd hij uitgeroepen tot beste hiphop-artiest van Nederland.

MEST nr 11

MEST nr 11

55

n de lobby van het hotel wijst Roy ‘Fresku’ Reymound (28) naar een gemorft hertje van zilver gelakt aardewerk. Het kopje is vervangen door een vaas waar gladiolen in steken. “Gruwelijk hè”, zegt hij.

goed opleidt. Ik denk dat dat gewoon een beetje ontbreekt.”

J: “Zeg dat wel. Ik had nog nooit van Keti Koti gehoord terwijl jij op de Antillen waarschijnlijk wel leerde waar Heerenveen ligt.”

F: “Ja, al moet ik zeggen dat ik het nu alweer kwijt ben. Ik ken mensen op Curaçao die thuis een ingelijst portret van Beatrix aan de muur hebben hangen. Hoe kan het dan dat ik terug kom naar Nederland en mensen vragen: ‘Hoe voelt het in ons kikkerlandje?’

Terwijl ik gewoon uit Nederland kom. Dat zegt iets over een eenzijdige opvoeding en eenzijdige informatie. Ik denk dat je je als Nederlander alleen maar trotser voelt als je je een beetje verdiept in de cultuur en de historie.”

De Eindhovense rapper is met vrouw en kind in Amsterdam om zijn nieuwe album Nooit meer terug te promoten. Afgelopen tijd was Fresku volop in de media aanwezig.

In de clip van zijn single Zo doe je dat schminkt hij zich langzaam wit terwijl hij rapt over de witte sound die je jezelf aan moet meten om op de radio gedraaid te worden. Het is een drukke dag maar hij maakt een ontspannen indruk.

“Normaal gesproken ben ik supernerveus voor interviews en had ik gisteren al in mijn eentje in een hotel gezeten. Nu heb ik gezegd: ‘Nee, ik neem mijn vrouw en kind mee.’ Het kan gewoon samen. Ik ben blij dat de kleine Netflix zit te kijken met een houding van: papa is gewoon aan het werk.”

J: “Zullen we de kaarten erbij halen? Jij mag ze schudden.”

F: “Vooruit, ik zal ze één keer schudden.

Het moet wel intuïtief blijven.”

FAMILIE

KETI KOTI Alisha (5) zit met een grote koptelefoon op het hoofd geboeid te kijken naar bruin geschminkte figuren in vrolijk gekleurde pakjes die over het scherm van haar laptop buitelen. “Hee, Zwarte Piet!” zeg ik verbaasd, want het is immers een warme middag in augustus. “Wij noemen ze gewoon Pieten”, zegt Fresku, “Zwarte Piet, dat klinkt zo beladen.”

Met een grote grijns: “Ze zoekt de filmpjes zelf op Netflix. Ze vindt de verhaaltjes leuk.”

J: “Wat vind je van de discussie over Zwarte Piet?”

F: “Ik vind dat we het koloniale verleden in de herinnering moeten houden. Nu doen we gewoon alsof het geen mensen zijn.

Alsof Zwarte Pieten een soort smurfen zijn die we een ander kleurtje kunnen geven.

Terwijl iedereen weet waar het om gaat. Als we die discussie voeren kunnen Keti Koti en Sinterklaas misschien ooit als één feest gevierd worden.”

J: “Keti Koti?”

F: “De jaarlijkse viering van de afschaffing van de slavernij. Sinterklaas en Keti Koti kunnen hand in hand gaan als je mensen 56

PASTINAAK

FAMILIE F: “Vet. Wat dit mij zegt... Het is heel awkward. Tomaten die allemaal op elkaar lijken en elkaar toch onwennig aankijken.

Uiteindelijk, als we alle buitenkanten, alle cultuur en dogma’s weghalen, blijven we alleen met onszelf over. Onze emoties. Dan zijn we eigenlijk een eenheid, een broederschap.”

J: “Een familie van ontvelde tomaten.”

F: “Dit is fucking vet. Ik vind dit echt vet.”

J: “Wat vind je van de reactie van Giel Beelen op Zo doe je dat? Dat hij zegt dat je cabarap maakt?”

F: “Hoe ik het zie.... Giel is een werknemer van een groot merk. Al die werknemers proberen zich te houden aan wat dat merk volgens een of andere hoge pief moet zijn.

En binnen zijn bewegingsruimte zet hij de deur voor mij op een kiertje door mij een cabarapper te noemen.”

J: “Je voelt je niet in een hokje geduwd?”

F: “Mensen kunnen me nu zien in een context. Ik denk dat er voor mij als ‘gewone rapper’ nog minder ruimte zou zijn op de radio. Het feit dat ik nu af en toe langs mag komen, heb ik zeker te danken aan het feit dat Giel mij dat stempel geeft.”

J: “Ik vind dat wel een heel positieve benadering van je…”

F: “Dat is niet bewust denk ik. Er is natuurlijk geen systeem dat de zwarte artiest eronder probeert te houden. Maar ik denk

MEST nr 11

F: “Een film lijkt me super. En ik zou graag een boek willen schrijven. Maar dan wel een boek met plaatjes. Want ik hou van tekenen.

En ik ben een superfan van strips. Vroeger tekende ik als kind mijn eigen stripboeken.”

J: “Wat is je favoriete strip?”

F: “Ken je Spawn? Een Amerikaanse comic, heel duister. Ik ben niet zo van die superheldendingen, maar Spawn is voor mij een uitschieter.”

J: “Ben je een verzamelaar?”

F: “Ja, van Spawn zeker. Ik heb het speelgoed, de action figures. Dat klinkt stoerder dan speelgoed, maar het zijn gewoon poppetjes natuurlijk.”

wel dat we ons ervan bewust moeten zijn dat er denkfouten bestaan in ons onderbewustzijn.”

PASTINAAK Weer verschijnt er een grote glimlach op Fresku’s gezicht. “Wauw. Die pastinaak kijkt heel bang maar is ook verrast. Zo van: ‘O, dat had ik niet verwacht. Daar ben ik effe stil van.’ Ja, zo’n reactie probeer ik ook uit te lokken bij mensen. Laat mensen mij maar onderschatten, dat is de beste positie die je kunt hebben. Als mensen teveel van je verwachten en je presteert gewoon op niveau, dan is het ‘mwhoh’. Als je onderschat wordt en je komt er dan bovenuit, dan blijft mensen dat bij. Ik vind het een fijne positie om als hiphopper tegen de stigma’s van de rap aan te boksen.”

J: “Je komt elke keer vanuit een andere hoek aanvliegen. Je zet mensen op het verkeerde been en er zit veel ironie in je werk. Het is vaak tweeledig. Je speelt, je bent kwetsbaar, maar je slaat ook stoere praat uit, over penissen en zo. Je zorgt voor verwarring.”

J: “De laatste kaart?”

F: “Gaan we er drie doen? Oké.” Hij wrijft in zijn handen.

REDDINGSBOEI

Fresku lacht. “Ik ontregel vaak. Je moet constant je eigen stellingen in twijfel blijven trekken, anders raak je vastgeroest, eindig je als een aangespoelde vis of zo.”

“Ik ben erg intuïtief maar tegelijkertijd ook super analytisch. Ik kan iets doen uit intuïtie, er vervolgens vanaf een afstand naar kijken en dan zeggen: ‘Hmm... hoe kan ik de kracht hiervan, de kern, beter neerzetten?’

Wat zou de kritiek hierop kunnen zijn? En hoe kan ik dat voor zijn? Dat soort dingen probeer ik wel altijd. Dat je publiek zit te kijken en denkt: ‘Hij flikt het tóch weer’, weet je wel. Het wordt steeds moeilijker om dat te doen, maar het blijft leuk.”

J: “Heb je altijd al geschreven?”

F: “Ik vond schrijven altijd al heerlijk.

Als kind schreef ik verhalen over draken, kastelen.”

J: “Sprookjes.”

F: “Ja. En op een gegeven moment gingen die verhalen over zombies en schietpartijen.

En vervolgens ben ik gaan rappen. Eerst rapte ik heel stoer, ik wilde een soort 2Pac zijn. Naarmate ik ouder werd, werd de muziek semi-volwassener. Dus ja, ik kan echt niet zonder het schrijven. Het lijkt me ook superleuk om het theater in te gaan.”

J: “Of iets anders te schrijven...”

MEST nr 11

REDDINGSBOEI Fresku staart lang naar de kaart en zegt dan zacht: “Eindhoven.”

F: “Dit geeft mij het gevoel van alleen zijn.

Alleen in Eindhoven.”

J: “Een beeld dat regelmatig opduikt in je clips. Dat je alleen in Eindhoven op straat loopt ’s nachts.”

Fresku lacht. “Ergens is dat heel fijn. Alleen in je eigen wereldje. Mijn manager heeft eens gezegd: ‘Je wilt dat de hele wereld openstaat voor jou, maar jij staat voor niemand open.’ Ik ben een super open guy volgens mij, maar ik kom wel uit Eindhoven, ik heb niks met Amsterdam. Dat moet ik een beetje loslaten denk ik, als ik niet op deze boei wil eindigen. Zwaaiend, help mij, kom naar mij toe.”

“Eindhoven is een eigen wereld. Het mooie is: ik kan jou niet vertellen wat mijn beleving is van Eindhoven. Dat kan ik je echt niet vertellen. Maar ik kan je wel vertellen dat Eindhoven je de ruimte geeft om je eigen beleving helemaal te ervaren. Hier in Amsterdam moet je met de stroom mee. In Eindhoven moet je het helemaal zelf doen.

Dat is heerlijk.” A

TOURDATA FRESKU 16 oktober Hedon Zwolle 17 oktober W2 Den Bosch 22 oktober De Helling, Utrecht 23 oktober Doornroosje Nijmegen 30 oktober Underground Lelystad 26 november Paard van Troje, Den Haag 28 november 013, Tilburg

Tekst en illustraties Jeroen de Leijer

Een fragment van het interview is te horen op onze website, www.mestmag.nl

57

HET Oftewel: hoe een boek, lied, kunstwerk

LICHT of voorstelling iemands leven heeft veranderd.

Process engineer Geert Haans

“Het gedicht kwam precies op een moment van grote nood” Geert Haans (56) is process engineer bij CZL in Tilburg en in zijn vrije tijd dichter en schrijver. In zijn woonhuis in Nieuwkuijk vertelt hij over het gedicht dat hem troost in deze moeilijke periode van zijn leven.

“W

e waren 37 jaar samen toen Coby zei dat ze het huis naast haar zus in Boxtel ging huren. We waren uit elkaar gegroeid, andere mensen geworden. Toch was zij tot op het eind mijn maatje. Daarom had ik moeite met haar rigoureuze besluit. Ik was liever zachtjes uit elkaar gegaan: samen het huis verkopen, elk een klein huisje vlakbij elkaar in Boxtel kopen… zoiets. Nu vertrok ze van het ene op het andere moment en ik bleef achter met onze zoon. Niet lang daarna kreeg ik een scheidingsaanvraag in de bus.”

VRIENDEN “Coby en ik hadden dezelfde vrienden. De meesten uit Boxtel, waar Coby vandaan komt. Met hen keken we naar WK-wedstrijden, The Voice of barbecueden we. Sommige avonden eindigden met samen muziek maken. Dan pakte ik mijn gitaar en zongen we. Dat waren gouden momenten van groepsgevoel.”

“Na Coby’s vertrek hoorde ik weinig meer van die Boxtelse vrienden. Ik weet niet waarom. Alsof ze voor Coby hadden gekozen. Laatst kwam ik er toevallig eentje tegen. Die zei: ‘Geert, als er iets is, kun je altijd bij me terecht.’ Ik antwoordde: ‘Jij kunt ook naar mij toe komen als je wilt weten hoe het met me gaat.’ Hij zei dat hij dat zou doen, maar ik heb nooit meer iets van hem gehoord.”

ZWARTE TUNNEL “Op een avond zat ik achter mijn computer op Facebook te kijken. Ik ben aangesloten bij een groep die vaak wijze uitspraken of gedichten deelt. Er verscheen een gedicht van Toon Hermans en toen moest ik ineens denken aan een ander gedicht van hem: Vriend. Ik zocht het op en dacht: ‘Waar zijn mijn vrienden?’ Ik bekeek op YouTube hoe Toon Hermans het gedicht voordroeg en huilde.”

“Toen klopte er iemand op mijn raam. Ik schrok. Ik zag een rare fietshelm en herkende tot mijn vreugde mijn

58

goede vriend Gé. Ik opende de deur en hij vroeg of het gelegen kwam. Hij had niet op een beter moment kunnen komen.”

“We dronken samen een kop thee in het tuinhuisje. Ik vertelde dat ik me apathisch voelde, dat de levenslust uit mijn lijf vloeide. Hij zag wel dat ik op huilen stond. Hij kan mij lezen, heeft aan één blik genoeg. We zijn in 2013 eens samen een week op wandelvakantie geweest. Toen hebben we elkaar heel goed leren kennen. Hij bood me geestelijke steun met zijn bezorgdheid, maar gaf me ook een schop onder mijn kont. Hij zei: ‘Verdriet hoort erbij’ en ‘Je zult nu wel in een zwarte tunnel zijn, maar je moet gewoon doorlopen. Je moet toch verder. Je zult vanzelf weer licht zien’.”

GEERT 2.0 “Die avond haalden we fijne herinneringen op en maakten we plannen voor een nieuwe wandelvakantie.

We deelden het fijne verleden en het pijnlijke heden en ik voelde hoe hij me naar de toekomst probeerde te trekken om me op te vrolijken.”

“Toen Gé weg was, wist ik: ik heb in elk geval één vriend en die heet Gé. Ik heb Toon Hermans’ gedicht uitgeprint en op de bijzettafel gelegd. Ik voelde nieuwe energie.

Ik voelde me getroost. Op het moment dat ik in grote geestesnood was, waren dit gedicht en Gé er voor mij.”

“Mijn levensgezellin ben ik kwijt. Van de twaalf vrienden die ik had, zijn er drie over en Gé steekt daar met kop en schouders boven uit. Ik zal nieuwe vrienden moeten zoeken. Geen twaalf, maar een paar. Na die avond met Toon Hermans en Gé nam ik me voor te herrijzen als Geert 2.0 zodra de scheiding is afgerond.” A

Tekst Esther Wittenberg Fotografie An-Sofie Kesteleyn

MEST nr 11

MEST nr 11

59

DE BIBLIOTHEEK VAN DE

TOEKOMS EEN PLEK VOOR VERWONDERING EN ONTMOETINGEN

Heeft de bieb zijn langste tijd gehad? Niet als het aan de Bibliotheek MiddenBrabant ligt. Rond 2018 moet in de Tilburgse spoorzone een bibliotheek verrijzen die helemaal state-of-the-art is. Om de ontwerpers van de bibliotheek te voeden, speurden negen jonge kunstenaars wereldwijd naar originele ideeën voor de bibliotheek van de 21e eeuw.

En dat blijkt nog niet zo eenvoudig. “De fysieke collectie blijft van waarde en zal als een soort decor in de bibliotheek een plek krijgen.”

De dagen van de bibliotheek als enig en onvervangbaar kennisbastion lijken definitief geteld. De wereld digitaliseert in ijltempo, kennis ligt overal voor het grijpen in informatiezwangere clouds en wereldwijd vertakte webben. Bovendien worstelen bibliotheken met steeds strakkere budgetten in tijden van aanhoudende crisis. ‘Oude’ digitale media als cd’s en dvd’s verdwijnen in rap tempo uit de collecties en het lot van de boeken blijft vooralsnog ongewis. De digitalisering ligt op ramkoers,

60

het visioen van de ‘Bibliotheek van Babel’ lijkt bewaarheid te worden. Een raadselachtige verhaal uit 1941 waarin de Argentijnse schrijver Jorge Luis Borges het universum onthult als een oneindige bibliotheek die alle boeken omhelst.

Alleen zijn het nu geen boeken die rond fladderen in het oneindige Babel, maar ongrijpbare hoeveelheden nulletjes en eentjes.

Wil het overleven, dan moet de bibliotheek een nieuwe koers gaan inzetten, ook in het nog tamelijk boekgekke

MEST nr 11

MEST nr 11

61

Nederland. Het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken liet een commissie een toekomstperspectief voor 2025 uitstippelen. De uitkomst laat nog veel open: de bibliotheek wordt beschreven als een kennisknooppunt waar het stimuleren en faciliteren van waardevolle verbindingen tussen klanten centraal staat. ‘Van collectie naar connectie’ en ‘van lenen naar delen’ zijn de begeleidende leuzen.

KOKERDENKEN TABOE De bibliotheek in Den Bosch bereidt een grondige facelift voor, maar met name de plannen in Tilburg spreken tot de verbeelding (zie kader pag 69). Om toekomstbestendige ideeën voor die twee bibliotheken te ontwikkelen, namen een aantal culturele instellingen in Noord-Brabant het initiatief voor het project Out-of-the-Bieb. Negen jonge kunstenaars dienden vijf winnende reisvoorstellen in om rond te kijken in de wereld, op zoek naar onverwachte inspiratiebronnen.

‘Het belang van de fysieke omgeving is alleen maar toegenomen’ Kokerdenken is taboe. De bibliotheek als instituut moet voor alles open staan. “Ruim honderd jaar geleden verrees de bibliotheek in een tijd van kennisschaarste”, aldus Martin Hol, hoofd stadsbibliotheken in Den Bosch. “Het werd een plek van volksverheffing die voor iedereen toegankelijk was. Een pijler van de democratie. In principe is die basisgedachte niet veranderd. Maar nu moet de bibliotheek opereren in een periode van kennisovervloed.

Vroeger was de bibliotheek ontworpen als een iconisch gebouw van wijsheid. Maar het blijven diezelfde statische, stabiele kennisruimtes. Deze tijd vraagt om meer instabiele, open ruimtes waar we de ontmoeting benadrukken.”

DE BIEB ALS BETA-BUILDING Architecten Max Cohen de Lara en David Mulder Van der Vegt van het Amsterdamse bureau XML reisden voor Out-of-the-Bieb af naar de westkust van Amerika. Het duo onderzocht vooral de effecten van de verdergaande digitalisering op de bibliotheek. Een van de hotspots is natuurlijk Silicon Valley bij San Francisco. Facebook, WhatsApp en Google beleven er glorietijden, en de Valley wordt continu overspoeld met startende digitale goudzoekers. Cohen de Lara en Mulder Van der Vegt merken dat deze grote digitale bedrijven blijven investeren in gebouwen. “Voor hen is dat nog steeds de plek waar mensen elkaar ontmoeten en nieuwe ideeën ontwikkelen en uitwisselen. Daarnaast is fysieke ruimte voor deze bedrijven een belangrijke uitdrukking van een bedrijfscultuur, of van het delen van bepaalde waarden met medewerkers. Hier kan de bibliotheek - als belangrijke publieke ontmoetingsplek in een steeds verder digitaliserende samenleving- van leren.”

Eén van de markantste locaties die ze aandeden was de in 2004 geopende Seattle Central Library, naar een ontwerp van Rem Koolhaas’ architectenbureau OMA. “Dit is één van de eerste openbare bibliotheken waar een poging is gedaan de implicaties van de opkomst van digitale technologie mee te nemen in een nieuwe toekomst voor de bibliotheek.” Nu, tien jaar later, is er geen definitief antwoord op de vraag hoe digitalisering de bibliotheek zal veranderen, ervaren ze. “Terwijl digitaliseren steeds meer mogelijkheden biedt om onafhankelijk van vaste locaties te werken en informatie te vinden en te delen, heeft dit er niet voor gezorgd dat fysieke plekken er niet meer toe

OUT-OF-THE-BIEB VOORBEELD: SCRIPTED SPACES De vanuit Eindhoven opererende kunstenaars Angela de Weijer en Florian de Visser vlogen in het kader van ‘Out-of-the-Bieb’ uit naar drie wereldsteden: Istanbul, Londen en Tokyo. De Weijer is actief als geluidskunstenaar en De Visser bedenkt projecten in de openbare ruimte. Het duo ontdekte een wereld van ‘scripted spaces’ die als een leidraad voor de bibliotheek van de toekomst kunnen dienen. De bibliotheek als louterend ervaringsoord. Een ruimte vol verwondering waar het publiek door verschillende ruimtes langs een verhalend parcours wordt meegevoerd. De Weijer: “Bezoekers volgen

62

een parcours door een gebouw. Van een plek waar overlegd kan worden tot een stilteruimte. De contrasten tussen de ruimtes zijn groot en worden geaccentueerd door bijvoorbeeld materiaalgebruik en belichting.

Als bezoeker beland je steeds in een andere sfeer. Een bezoek aan een bibliotheek wordt zo een ervaring.”

De choreografie van een ruimte verleidt en leidt de bezoeker. De Visser: “Alle componenten maken een ruimte. Het is uiteindelijk de detaillering van het ruimtelijk ontwerp dat het verschil kan maken.”

REIZENDE TENTOONSTELLING De negen kunstenaars/architecten werken nu aan presentaties, die dit najaar te zien zijn tijdens speciale ‘Out-of-the-Biebtentoonstellingen’ in de Kennismakerij (Spoorzone) in Tilburg, vanaf 1 oktober.

De mobiele expositie reist 2 november door naar de Bossche bibliotheek, en is daar vervolgens de hele maand te zien.

MEST nr 11

“Wij moeten de bezoeker wegwijs maken in het woud van informatiestromen” doen. Sterker nog, het belang van de fysieke omgeving is alleen maar belangrijker geworden, wat je ook kunt zien aan de aanhoudende beweging van mensen naar steden.

Fysieke ruimten geven mogelijkheden voor toevallige ontmoetingen en uitwisselingen van ideeën. Ook een bibliotheekgebouw zou hierin in de toekomst een functie kunnen hebben. De bibliotheek heeft een belangrijke sociale functie waarin iedereen toegang heeft tot vaak geprivatiseerde digitale omgevingen.”

Het duo ziet de bibliotheek van de toekomst als een zogenaamd beta-building. “Een instabiele en steeds veranderende plek voor steeds nieuwe manieren van informatie delen, kennis ontwikkelen, voor leren, en voor ontmoetingen. Een architectuur die bepaald wordt door programmering (wat je er kunt doen) in plaats van programma (wat de officiële functie van het gebouw is).

De vraag is wel of zo’n beta-building één enkel groot gebouw is, of eerder een verzameling kleinere ruimtes en gebouwen met elk een duidelijke identiteit en verbinding naar lokale gemeenschappen. Plekken die vervolgens door digitale netwerken als geheel kunnen werken.”

COLLECTIE ALS DECOR Staat de bibliotheek van de toekomst straks vol computers? “Waarschijnlijk zie je niet één terminal staan”,

vermoedt Martin Hol van de bibliotheken in Den Bosch.

“Iedereen heeft namelijk zijn eigen apparaat bij zich, van iPhone en iPad tot laptops. Dat zie je nu al. Als bibliotheek moeten wij vooral faciliteren en de bezoeker wegwijs maken in het woud van informatiestromen. De fysieke collectie blijft wel van waarde en zal als een soort decor in de bibliotheek een plek krijgen.”

Volgens Moniek Wegman, hoofd product en account van Bibliotheek Midden-Brabant, is de bibliotheek van de toekomst vooral een plek van inspiratie waar de zelfredzaamheid van mensen gestimuleerd wordt. “In Tilburg hebben we bijvoorbeeld al een Digilab waar we bezoekers wegwijs maken in de digitale wereld. Mensen met dezelfde passies kunnen ervaringen uitwisselen via bijvoorbeeld een digitaal platform. Als bibliotheek kun je verdieping aan zo’n kennisplatform geven.” A

Tekst Mark van de Voort Illustratie Jenna Arts

DE BIBLIOTHEEK VAN DE TOEKOMST IN NOORD-BRABANT? In Tilburg en Den Bosch verrijzen binnen afzienbare tijd gloednieuwe bibliotheken.

In Den Bosch ketsten de plannen voor het grootscheepse Groot Gasthuis/Agoraproject op het oude Groot Ziekengasthuisterrein dit jaar af. In het verzamelgebouw zouden onder meer de nieuwe stadsbibliotheek en het stadsarchief worden ondergebracht.

Het bestaande bibliotheekgebouw aan de Hinthamerstraat wordt nu herontwikkeld en uitgebreid. Eind 2017 moet de nieuwe stadsbibliotheek Den Bosch gereed zijn.

Ambitieus zijn de plannen van de Bibliotheek Midden-Brabant (regio Tilburg). De vernieuwde bibliotheek wordt ondergebracht in de gigantische oude Locomotiefhal (LocHal) in de Spoorzone. Daarnaast wordt er in de LocHal een openbare Stadshal ontwikkeld. In de stadshal worden volgens een open werkplaatsgedachte verschillende culturele instellingen ondergebracht, zoals de Kunstbalie, Erfgoed Brabant, Brabants Kenniscentrum Kunst en Cultuur en open werkplekorganisatie Seats2meet. De enorme renovatie van de LocHal is in handen van architectencollectief The Cloud Collective, Braaksma & Roos en Inside Outside. In 2018 moet de Tilburgse bibliotheek van de toekomst gereed zijn.

MEST nr 11

63

GOED

GRUT

KUNSTPODIUM T

K

Vier à vijf studenten werken samen met hun master artist en stellen gezamenlijk een expositie samen. Uiteindelijk zullen er zo in 2015-2016 26 exposities worden georganiseerd, verspreid over heel Europa. Acht exposities zijn bij Kunstpodium T te zien.

unstpodium T noemt zichzelf ‘hét onafhankelijke laboratorium en platform voor kunststudenten en startende kunstenaars’. De club uit Tilburg wil jonge kunstenaars helpen een brug te slaan tussen kunstacademie en beroepspraktijk. Opvallende en al veel geprezen activiteit: het Apprentice/Master project. Jonge kunstenaars in hun afstudeerjaar worden gekoppeld aan bekende hedendaagse kunstenaars.

Die helpen hun jonge collega’s bijvoorbeeld bij het opzetten van een (internationaal) netwerk.

Enkele activiteiten dit najaar: B 29-10-2015/16-11-2015: Apprentice/Master Expo met master artist Maura Biava.

Locatie: Kunstpodium T, Tilburg.

B 04-12-2015/13-12-2015: speciale Apprentice/Master Expo met ex-master artist (seizoen 2013-2014) Simon Kentgens en zijn toenmalige apprentices Karina Beumer (Antwerpen), Simon Niks (Groningen) en Thomas Koevoets (Den Bosch).

Kunstpodium T gaat dit seizoen voor de tweede keer internationaal. Met kunstacademiestudenten uit heel Europa.

Locatie: Het Wilde Weten, Rotterdam .

Zero #3 - Maura Biava

NOVEMBER MUSIC

E

cht urgente muziek bestaat niet meer, verzuchten we elk jaar na een wederom ondraaglijk lichtvoetige festivalzomer. Gelukkig wordt het altijd weer vanzelf november. Dan wordt in Den Bosch de vinger doorgaans treffend aan de pols van de tijdgeest gelegd. Dit jaar voor de 22ste keer: November Music.

Foto: Klaus Welp

Kimmo Pohjonen (l.) en Samuli Kosminen

64

De meest rake boeking van deze editie heet Julia Holter. Een Amerikaanse schone die voortdurend lijkt te zoeken naar een popliedje, maar altijd uitkomt bij ongrijpbare ambient en folk. Laurie Anderson anno nu.

de elektronica van Magnus is er nu ook jazzkwartet Taxiwars. Met Turnhoutenaar Robin Verheyen op saxofoon en Barman die op (uiteraard) filmische wijze zijn instant poëzie declameert.

U heeft uw muziek liever klassiek, groots en meeslepend? Mis dan niet het slotconcert door Kimmo Pohjonen en Samuli Kosminen. Het Finse duo (een accordeonist en een samplemeester) voert Uniko uit – ooit opgenomen met Kronos Quartet, nu uitgevoerd met officieus huisorkest Ragazze Kwartet. Bombast! (TS) 4 t/m 8 november.

Een muzikant die altijd actueel blijft: Tom Barman. Zeker met zijn zijprojecten. Na

www.novembermusic.net

MEST nr 11

Foto: Mo van Hal

Still uit de animatie Before your very eyes van Andrew Thomas Huang.

PLAYGROUNDS

H

et najaar is de topperiode voor de festivals in NoordBrabant, met naast GLOW en November Music ook het Playgrounds International Digital Arts Festival. Vier dagen in Breda en Amsterdam, met een impressie van de meest actuele ontwikkelingen in de digitale kunsten.

Playgrounds heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld tot hét festival in Nederland voor digitale animatie,

games, visual effects en graphic design.

Hoogtepunten zijn vrijwel altijd de artist talks, met veel bekende makers uit binnen- en buitenland. Met deze editie onder andere Aaron Duffy en Emanuelle Walker.

GLOW

2-6 November 2015, in Chassé Theater Breda en Stadsschouwburg Amsterdam www.playgroundsfestival.nl

KERSOUWE 70 JAAR

N

atuurtheater De Kersouwe bestaat 70 jaar. Bijzondere locatie met bijzondere activiteiten, centrale plek in het culturele leven van Heeswijk-Dinther en omstreken. Niet alleen een prachtig buitentheater op een mooie plek, maar ook met twee eigen theatergezelschappen.

En een locatie die meer doet dan alleen amateurtoneel produceren en vertonen.

Youp van ’t Hek toonde zich uitermate gecharmeerd door het theater en gaf er in 1995 een voorstelling. Karin Bloemen, Paul de Leeuw, de Vliegende Panters, Margriet Eshuijs en vele anderen volgden. Allemaal na te lezen in het boek 70 Jaar, De Kersouwe, in woord, beeld en kleur. www.kersouwe.nl

MEST nr 11

De projectie van een draak boven het Eindhovens kanaal, GLOW 2013.

H

et grootste evenement van Noord-Brabant, lichtkunstfestival GLOW in Eindhoven, trok vorig jaar een recordaantal van 650.000 bezoekers. Dit jaar van 7 tot en met 14 november 2015. Zo’n vijftig kunstenaars bieden met lichtinstallaties, -sculpturen, -projecties en performances een nieuwe kijk op de stad. www.gloweindhoven.nl

65

[advertentie]

Ook adverteren in MEST?

Neem contact op met Angela Hoogduin 040-8447636 | 06-86884481 a.hoogduin@bcm.nl

Winnaar Boekhandelsprijs 2015

Het Parool

jeroenboschhuis.nl

de Volkskrant

Leeuwarder Courant

Foto: Ronald Tilleman

MUSEUM ONDER DE GROND

N

a een spectaculaire verbouwing opende eind juni het vernieuwde Biesbosch MuseumEiland de deuren. Directeur Peter van Beek: “Architect Marco Vermeulen heeft het museum zo uitgebreid en aangepast dat het naadloos samensmelt met de omgeving. Bezoekers kunnen straks vanaf het groene dak de Biesbosch overzien.”

Het museum beschikt nu over een nieuwe tentoonstellingszaal, een bezoekerscentrum (gratis toegang) en een horecavleugel, met mooi uitzicht.

In zeven themapaviljoens vertelt het museum het verhaal van Nationaal Park De Biesbosch: van het ontstaan tijdens de Sint-Elisabethsvloed in 1421 tot het natuur- en recreatiegebied dat het nu is.

WE ARE ELECTRIC

TIENDE EDITIE SPEEDFEST

T

iende editie van rockfestival Speedfest, initiatief van Peter Pan Speedrock-frontman Peter van Elderen. Met een mooie line-up, met onder andere Eagles of Death Metal, Danko Jones, Napalm Death, Obituary, Voivod en Nick Oliveri's Mondo Generator.

Van Elderen: “Dit moet de meest spraakmakende editie tot nu toe worden."

A

ls we het dan toch over het Klokgebouw hebben: een week voor Speedfest daar een festival met een heel ander toontje: de jaarlijkse binnen-editie van outdoor dancefestival We Are Electric.

Met het Belgische drum 'n bass-fenomeen Netsky (live), de Franse housepredikant Tchami, trap and bass-held Baauer (bekend van de Harlem Shake) en verder Joris Voorn, Camo & Krooked, What So Not, Dekmantel Soundsystem, Secret Cinema, Kuenta I Tambu en Arjuna Schiks. Op drie podia, met de gebruikelijke opvallende decors en lichtshows.

Netsky

Zaterdag 14 november, Klokgebouw Eindhoven, 20.00 - 7.00 uur.

“Omdat het de tiende keer is dat we ons eigen feestje organiseren én omdat Peter Pan Speedrock ook nog eens twintig jaar bestaat, stellen we alles in het werk om dit de meest spraakmakende editie tot nu toe te maken. En we zijn ook happy dat we de ticketprijs onder de vijf tientjes kunnen houden. Hopelijk vieren de bezoekers onze tiende Speedfest wel dubbel zo hard, want een extra baromzet kunnen we goed gebruiken.”

Zaterdag 21 november, Klokgebouw (Strijp-S) Eindhoven. www.speedfest.nl

MEST nr 11

67

DE ZONE

Locaties met een nabije toekomst. Dichter en fotograaf adopteren alvast een locatie waar de komende tijd wat gebouwd of anderszins gecreëerd wordt.

Het Philips Paviljoen (hun dappere tent) Zo is dat meneer, blagen die in het bos spelen, takken afbreken, ze in de grond steken, er hun jas over werpen en verrukt naar binnen kruipen om elkaar verhalen te vertellen, ongekende verhalen in hun dappere tent.

En anderen valt het rauw op de maag.

Of draait de maag om. Ze plassen in hun broek.

Panikeren. Klokgebeier, barbaars en antimens!

Toch komen ze gretig voor een hap uit de toekomst, in processie door de tent. Toekomst is wat je nooit gezien hebt, nooit gehoord, geproefd of geroken, een elektrificerende storm van licht, beeld, kleur en klank.

Maar barbaars! Antimens! Ongekend!

En ze vertrekken in stilte.

Naarmate je ouder wordt, wordt alles kleiner.

Het waren maar kunstenaars, meneer, zo is dat.

Met hun tent en hun toekomst van toen.

Is de geschiedenis niet voorbij, het vergezicht gezocht?

Smoel heb je of niet, zeg ik tot mijn verdriet, blaagvrij gestald.

Maar als we het genoegen van de herinnering willen smaken weet ik nog wel een plek (aan de rand, gezellig in het groen) voor de toekomst van toen.

68

Poème électronique Le Corbusier ontwierp in opdracht van Philips een futuristisch paviljoen voor de wereldexpo in Brussel van 1958. In het paviljoen werd tijdens de expo het Poème électronique uitgevoerd, wat algemeen wordt beschouwd als het allereerste multimediaspektakel ooit.

Met experimentele elektronische muziek van Edgar Varèse en (bewegende) beelden op de binnenmuren van het paviljoen. De uitvoering, waarvoor 425 luidsprekers werden gebruikt, was ook een demonstratie van het technisch kunnen van Philips. Bij de ingang verscheen een door Le Corbusier ontworpen installatie, het Objet Mathématique, dat sinds 1998 te zien is op de campus van de TU Eindhoven.

Ruim tien jaar geleden vatte een groep cultuurliefhebbers uit Eindhoven het plan op om het Philips Paviljoen van Le Corbusier ergens in Eindhoven te herbouwen. Het idee om een replica te bouwen op Strijp-S, sneuvelde zo’n twee jaar geleden. Maar Arie van Rangelrooy, voorzitter van de Stichting Reconstructie Philips Paviljoen, maakte eind juni bekend dat er plannen zijn voor de bouw van het paviljoen aan de A2, bij knooppunt De Hogt. Realisatie van het project zou ruim acht miljoen euro gaan kosten.

Nick J. Swarth Nick J. Swarth (Tilburg) is dichter en performer. Tevens lid van de band BETONFRAKTION. Wordt wel eens verward met zijn tweelingzus Janine Ensslin, die sinds enkele jaren furore maakt als gastvrouw. Was stadsdichter van Tilburg (2005-2007), in 2012 verscheen zijn tweede (landelijke) dichtbundel bij uitgeverij IJzer, Mijn onsterfelijke lever.

Gedicht Nick J. Swarth Fotografie David Stevens

MEST nr 11

[advertentie]

FIJNE TIPS VAN DE

MENSEN

SUZANNE HERTOGS grafisch vormgever

JANINE HENDRIKS grafisch vormgever

LUCAS DE WAARD schrijver

JEROEN DE LEIJER tekenaar

MARK VAN DE VOORT journalist

Zonnerock op 3/10 in Lochem (Gelderland). Jawel, Peter Pan Speedrock is erbij.

En Navarone. Ook niet mis.

Het is buiten dus trek een dikke trui aan.

Cultuurnacht Tilburg, staat die er al tussen? Uitgebreid programma door heel de stad. Hop van culturele hotspot door open atelier naar huiskamerconcert.

24/10.

Bridge of spies. De Coen Brothers schreven, Spielberg regisseerde.

Over de Koude Oorlog, ook dat nog eens.

Vanaf 16/10.

Dansgezelschap T.R.A.S.H. combineert brute en tedere momenten met het betere gooi- en smijtwerk. Auf Wiedersehen, première 9/10 De NWE Vorst, Tilburg.

Een dag lang Helmut Lachenmann, eerste dag November Music in Den Bosch, 5/11. De Duitse meestercomponist excelleert in intens klankdrama, en geeft zelf uitleg.

ERIK VAN DER BURGT fotograaf

ANNEKE VAN WOLFWINKEL journalist en schrijver

THOMAS SNOEIJS Journalist

DIETER VAN DEN BERGH journalist en eindredacteur

STAN VAN HERPEN hoofdredacteur MEST

Lustwarande in barokpark De Oude Warande (Tilburg) heeft zich bewezen als een van de belangrijkste buitenexposities in Nederland. Altijd meer dan 100.000 bezoekers.

Toegang gratis. T/m 25/10.

Solo-expositie van Markus Selg in De Hallen in Haarlem.

Een Gesamtkunstwerk met ambachtelijk beeldhouwwerk, Afrikaanse religie (slangen!) en westers hightech spul dwars door elkaar. T/m 3/1.

Utrechtse festival Le Guess Who? heeft weer een goddelijk affiche.

Met Sunn O))) (de dronemetalgoden), Kamasi Washington (de jonge jazzgod) en Arthur Brown (the God of Hellfire).

19/11 t/m 22/11.

Horror van Jakop Ahlbom.

Intrigerende horrorhommage in inventieve mix van theater, muziek, dans en special effects. Nog te zien o.a.

22/10 Oosterhout, 10/12 Roosendaal, 18/12 Waalwijk.

Arno Fooy: fotograaf, voorheen bankier, vrijwilliger Leger des Heils Eindhoven.

Maakt prachtige portretten van cliënten en medewerkers.

Expositie tot 27/1, Dienstencentrum Leger des Heils, Visserstraat 11 Eindhoven, elke woensdag 15.00-19.00.

Samen werken aan kunstzinnige ontplooiing van alle Brabanders

IS EEN UITGAVE VAN bkkc, Cubiss, Erfgoed Brabant, Kunstbalie, het PON, VisitBrabant, met medewerking van het Prins Bernhard Cultuurfonds en de Provincie Noord-Brabant.

Oplage: 4500 MEST verschijnt medio eind maart, eind juni, eind september en eind december.

ISSN 2214-451X CONTACT Redactie magazine en website: redactie@mestmag.nl

HOOFDREDACTIE Stan van Herpen, redactie@mestmag.nl BASISONTWERP GOOD Inc. www.goodinc.nl Luis Mendo + Masaya Takeda VORMGEVING Janine Hendriks en Suzanne Hertogs

Abonnementen, adreswijzigingen of nazendingen: www.mestmag.nl of info@mestmag.nl Advertenties: www.mestmag.nl/adverteren

REDACTIEADRES MEST, Postbus 72, 5000 AB Tilburg www.mestmag.nl

EINDREDACTIE Dieter van den Bergh en Stan van Herpen GIER-TEAM VAN #11 Maria van der Heyden (beeldredactie), Thomas Snoeijs, Anneke van Wolfswinkel.

Aan dit nummer werkten verder mee: Eric Alink, Erik van der Burgt, Nick J. Swarth, Anouk Essers, Frank Verhallen, S. Lloyd Trumpstein, Mark van de Voort, Rene van der Hulst, Bart Smout, Lucas de Waard, David Stevens, Jenna Arts, An-Sofie Kesteleyn, Esther Wittenberg, Pjotr van Lenteren, Milan Vermeulen, Jeroen de Leijer.

LITHOGRAFIE Plusworks Amsterdam

COPYRIGHT Alle zorg is besteed aan het achterhalen van de rechthebbenden. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen contact opnemen met de redactie.

DRUKWERK PreVision Eindhoven PAPIER Munken Print White FONTS

ABONNEMENTEN Een abonnement kost € 30,- voor vier nummers per jaar. Zie ook pag 6.

Aanmelden kan via www.mestmag.nl.

Ook voor vragen, adreswijzigingen of nazending van een editie kun je op de site terecht. Abonnementen worden aangegaan tot wederopzegging.

Opzegging kan schriftelijk, per mail (info@mestmag.nl) of via de website tot uiterlijk één maand voor het einde van de lopende abonnementsperiode.

Macula, Brandon Text, Miller Text en Miller Display.

© Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder nadrukkelijke toestemming van de uitgever.

MEST #12 VERSCHIJNT HALF DECEMBER 2015 www.mestmag.nl

70

MEST nr 11 Ontwerp: Beelenkamp Ontwerpers, fotografie: Jostijn Ligtvoet

JONG OP

DE COVER

‘Mijn mening doet er niet toe in mijn werk’ Social designer Manon van Hoeckel (1990) studeerde vorig jaar cum laude af aan de Design Academy.

Ze speelt zich nu in de picture met het spraakmakende In Limbo Embassy, een mobiele ambassade voor uitgeprocedeerde vluchtelingen.

z

e heeft spierpijn, zegt Manon van Hoeckel bij een cappuccino in het Eindhovense grandcafé Usine.

Ontzettende spierpijn. Ze kocht een oude bouwkeet en die moest worden geschuurd. De schaftkeet, omgebouwd tot ambassade, gaat dienst doen als de nieuwe In Limbo Embassy, een mobiel kantoor voor uitgeprocedeerde asielzoekers, die in limbo, tussen wal en schip leven. “De vorige was te groot, daar mochten we maximaal 25 kilometer per uur mee rijden.” Niet handig als je ermee het land wilt doorkruisen.

niet werken, ze mogen zelfs geen vrijwilligerswerk doen. Dit leidt vaak tot ziekte en depressiviteit.

Maar iedereen heeft vrijheid van pers en expressie.” Van Hoeckel maakte ‘staatsieportretten’ van de vluchtelingen, gehuld in wollen deken als koningsmantel. Foto’s die de vluchtelingen zelf verkopen in de openbare ruimte.

Vanwege de klus – de keet staat op het Sectie C-terrein – is Manon van Hoeckel even terug in Eindhoven, waar ze vorig jaar cum laude afstudeerde aan de Design Academy. Sinds een tijdje woont ze in Amsterdam.

SPANNEND Het idee voor de In Limbo Embassy ontstond een jaar geleden. “We weten nauwelijks iets van de migranten die ons land binnenkomen. Ik heb contact gezocht met de Wij Zijn Hier-groep, een groep uitgeprocedeerde vluchtelingen die in Amsterdam verblijft. Ik heb hen vier maanden gevolgd, vooral in kraakpanden en kerken die hen opvingen. Mensen uit de wijken spraken mij aan. ‘Waarom spreek je ze zelf niet aan?’, dacht ik, maar ik besefte ook dat de drempel hoog is. Wie moet je aanspreken in zo’n pand? Spreken ze wel Engels?” Dus moest er een plek komen waar burgers en asielzoekers contact konden hebben: de In Limbo Embassy. In de ambassade kunnen burgers een gesprek aangaan met uitgeprocedeerde asielzoekers, ‘ambassadeurs’, die aan een bureau zitten. “Ze worden door niemand vertegenwoordigd, vandaar de ‘ambassade’.”

De ambassade werd deze zomer ‘uitgetest’ op theaterfestival De Parade. “Heel spannend. Wat willen mensen weten, hoe doen de ambassadeurs het, hoe voelen ze zich? Bij de IND zitten ze normaal aan de andere kant van het bureau.”

Vanaf oktober moet het project door wijken gaan trekken, langs evenementen, festivals, debat-avonden, musea. Van Hoeckel werkt nog aan het onderdeel Printed Matters. “Vluchtelingen mogen

MEST MEST nr nr 11 11

MANON VAN HOECKEL

B Geboren in 1990 in

Diessen. Moeder is maatschappelijk werkster, vader ondernemer.

B Studeerde in 2010 af aan St. Lucas in Boxtel, in 2014 (cum laude) aan de Design Academy in Eindhoven.

B 2014: tentoonstellingen in Veenhuizen (Bouw en Bind) en Amsterdam (WinterSalon).

B 2015: tentoonstellingen Milaan (Salone del Mobile) en Amsterdam (WOW), genomineerd voor de Melkweg prijs, Keep An Eye Grant en Dutch Design Award.

In oktober is de In Limbo Embassy aanwezig op de Dutch Design Week in Eindhoven.

MENING ALS DRIJFVEER Van Hoeckel is het schoolvoorbeeld van de social designer. Engagement druipt als rood kaarsvet door designer al haar werk. Ze maakte een magazine waarin gedetineerden hun verhaal kwijt konden (RAAM), ging — om de sociale cohesie te bevorderen — zogenaamd namens de buren met appeltaarten langs de deur in de Eindhovense wijk Woensel, maakte pr voor de soepbus voor daklozen. “Ik heb nooit zo veel interesse gehad in gebruikersvriendelijke, productiegerichte dingen, zonder verhaal. Ik wil een verschil proberen te maken met mijn projecten.”

“Natuurlijk heb ik een mening over de onderwerpen die ik aanpak, maar die doet er niet toe in mijn werk.

Ik wil een probleem aan de orde stellen, stel vooral vragen en laat mensen vragen stellen. Ik heb niet de oplossing. Bij In Limbo Embassy gaat het om het directe contact tussen burger en vluchteling. Ik wil dat mensen zich na een gesprek met een ambassadeur afvragen: “Wat is mijn rol in deze kwestie eigenlijk?”

VERANDERING VAN ONDEROP Tot nu toe betaalde Van Hoeckel het Embassy-project uit eigen zak, maar met crowdfunding is net tienduizend euro opgehaald. Dat geld gaat bijvoorbeeld naar de verbouwing van de Ambassade en de reiskosten van de ambassadeurs. “Ik geloof in verandering van onderop. Daar is crowdfunding een uitstekend middel voor.”

Om af en toe ook iets te verdienen, runt ze met vriendin Yoni van Oorsouw vanuit Amsterdam het bedrijfje Wintervacht, dat jassen van wollen dekens maakt. “Heeft weinig met mijn andere werk te maken. Ontwerpen bedenken, materialen zoeken en produceren maar. Soms ook wel even lekker.”

Tekst Dieter van den Bergh Fotografie Milan Vermeulen (cover en achterpagina)

71 71

Manon van Hoeckel in haar mobiele ambassade voor uitgeprocedeerde vluchtelingen. { zie ook pagina 71 }