het nederlands zorglandschap 2017 trends en thema’s
ZORGGROEP NOORDWEST-VELUWE
Wendbaarheid en je lenig kunnen aanpassen aan de dagelijks veranderende realiteit: het zijn onmisbare vaardigheden voor hedendaagse zorgorganisaties. Bestuurder Margreeth Kasper de Kroon van Zorggroep Noordwest-Veluwe is ervan doordrongen dat radicale verandering nodig is in de ouderenzorg. Zij staat dan ook aan het roer van de transitie van de Zorggroep van zorginstelling naar zorgonderneming. Met compleet nieuwe rollen voor cliënten, hun naasten, vrijwilligers en letterlijk álle medewerkers.
Van zorginstelling naar zorgonderneming Zorggroep Noordwest-Veluwe biedt kwaliteits zorg aan ouderen, die kan variëren van lichte tot zware en complexe zorg. De organisatie heeft een breed pakket diensten op het gebied van wonen, zorg, behandeling en welzijn dat zowel binnen als buiten haar zorgcentra, dus ook aan huis wordt aangeboden, in Ermelo, Harderwijk, Nunspeet en Putten. Zorggroep Noordwest-Veluwe is een organi satie die de blik sterk naar buiten heeft gericht en actief inspeelt op allerlei ontwikkelingen. Dit heeft geresulteerd in een groot aantal initiatieven en intensieve samenwerking met andere partijen die de huidige dynamiek van de organisatie goed weergeven. De missie van Zorggroep is: waarde toevoegen aan de vitaliteit en het welbevinden van ouderen vanuit een christelijke levensvisie. De organisatie heeft zich tot doel gesteld om in 2020 koploper in zorg en welzijn te zijn, met en voor elkaar. Zorggroep focust op een aantal kernkwaliteiten waarin de medewerkers en de organisatie willen uitblinken, te weten: • De organisatie is specialist in ouderenzorg: dat geldt voor iedereen, van hoog tot laag. Iedereen in de organisatie is ouderenspecia list op zijn eigen terrein. Of je nu verzorgende
bent of bestuurder: medewerkers kennen de oudere in al zijn of haar facetten, hebben een groot hart voor ouderen, zijn nieuws gierig en willen de ouderen graag beter leren kennen. • De organisatie is dichtbij: de Zorggroep levert zorg thuis, in de wijk en in de regio, afhankelijk van de ondersteuningsbehoefte en de mogelijkheden van de cliënt. De regio en de cultuur zijn door en door bekend. • De organisatie is innovatief: Zorggroep Noordwest-Veluwe wil in 2020 Koploper in de Zorg en Welzijn zijn. De organisatie staat open voor nieuwe zienswijzen en wil kans rijke ideeën uitproberen. • De Zorggroep is gericht op verbinding en samenwerking: je hebt anderen nodig om je doelen te bereiken. De volgende stap: de transitie naar zorgonderneming De nieuwe uitdaging die de Zorggroep zich heeft gesteld, is de transitie van een systeem gerichte zorginstelling, naar een zorgonder neming waarin het klantdenken centraal staat. In het verlengde hiervan verandert de mede zeggenschap van de klant in daadwerkelijke zeggenschap. De Zorggroep realiseert zich dat radicale veranderingen in de zorg nodig zijn om het bestaansrecht te behouden: het volstaat niet langer om activiteiten vooruit te plannen
“Koploper zijn houdt voor ons in dat je voorop loopt en de meeste wind vangt. Dat je de rest meeneemt en bereid bent om soms je hoofd te stoten. Je wilt het verschil maken om de zorg voor ouderen in Nederland op een hoger peil te brengen.” Margreeth Kasper de Kroon, bestuurder
KOPLOPERS IN DE ZORG
115
ZORGGROEP B NOORDWEST-VELUWE E RG E N
“De medewerkers krijgen alle ruimte om ‘out of the box’ te denken en wij moedigen een cultuur aan waarin huidige werkwijzen ter discussie worden gesteld.” Margreeth Kasper de Kroon
en uit te voeren. De norm wordt lenigheid; de Zorggroep wil flexibel meebewegen met de vraag van de klant waardoor deze niet langer afhankelijk is van de mogelijkheden van de Zorg groep. Dat stelt een aantal eisen aan de cliënt, de medewerkers, de organisatie en de omgeving. De cliënt écht kennen is belangrijk De Zorggroep wil cliënten persoonlijke zorg op maat en behoeftegedreven diensten bieden. ‘De cliënt in regie’ is bij alles uitgangspunt. De sleutel hiertoe is dat men de oudere écht leert kennen en oprechte belangstelling voor hem heeft. Dit gebeurt onder andere via het achterhalen van iemands levensverhaal. De levensverhalen kleuren de context van de cliënt: ze brengen het ‘zijn’ letterlijk in beeld in een fotoboek of collage. Alleen als je de cliënt écht leert kennen, kun je persoonlijke zorg bieden en emoties rond gebeurtenissen als de 4 en 5 mei-viering leren begrijpen. Bij het bepalen van de ondersteuning staan de wensen van de cliënt centraal. ‘Shared Decision Making’ is een van de methoden die hierbij wor den ingezet: cliënten en hun naasten beslissen zoveel mogelijk zelf over de behandeling. Samen met de zorgverleners bespreken zij welke zorg en ondersteuning wanneer wenselijk is. Pas daarna kijkt de organisatie op welke wijze dit kan worden gefinancierd. “Niet kennis over ouderdom, maar ouderen kennen maakt ons koploper.”
116
KOPLOPERS IN DE ZORG
POP-UP IN DE MOSKEE Een voorbeeld van een ‘pop-up’ is het verhaal van een medewerker die de moeilijk bereikbare doelgroep allochtonen wilde bereiken. Hij richtte in de moskee een spreekuur op waar hij bloeddruk en bloedsuikerspiegels van de bezoekers opnam. Op deze wijze leerde de gemeenschap van de moskee hem en de achterliggende Zorggroep kennen en andersom.
Aanvullend is er een familiezorgleefplan: daarin bekijken de familie en het netwerk wat zij kunnen en willen betekenen voor de cliënt en welke zorg daarop aanvullend nodig is. Het behouden van vitaliteit, een van de doelen van de Zorggroep, houdt in dat mensen fysiek actief blijven. Vandaar dat iedereen een Beweegplan heeft en een Voedingsplan met eiwitrijke voeding. Rondom dit laatste werkt de Zorggroep samen met de Wageningen Universiteit. Het Beweegplan heeft al geleid tot minder valincidenten. Het Team van de Toekomst speelt ook een belangrijke rol bij maatwerkzorg voor de cliënt. Dit is een klein team dat bestaat uit naasten, vrijwilligers en medewerkers. In dit team staat de cliënt centraal met daaromheen een aantal cirkels van ondersteuners. Deze ondersteuners staan met elkaar in contact, al dan niet onder steund door de social media, zodat een ieder voortdurend op de hoogte is van de actuele situatie van de cliënt en de ondersteuning daarop kan worden afgestemd. Het succes van het Team van de Toekomst is voor een groot deel te danken aan het feit dat verwachtingen over-en-weer duidelijk zijn uitgesproken. Wendbare en lenige organisatie De wensen van cliënten op het gebied van wonen, zorg, behandeling, welzijn en gemaks diensten zijn meer dan ooit aan verandering onderhevig. Om ‘fit for the future’ te zijn, past de Zorggroep zich wendbaar en lenig aan aan
die wisselende realiteit. Telkens voorafgegaan door de strategische afweging: make, buy or ally? Oftewel: wie kan dit het beste bieden? Vervolgens worden snel knopen doorgehakt. Binnen het grotere strategische kader moet je kortcyclisch durven denken: do – check en pas na een succesvolle ‘pop-up’ wordt de hele cyclus van plan-do-check-act doorlopen. Zo moeilijk is alles immers niet. “Wij zijn doeners!” Duidelijke richting, maar hobbelige weg De richting die de Zorggroep wil inslaan is helder. Maar de weg daar naartoe zal zo nu en dan hobbelig zijn. Je bent immers niet opeens een zorgonderneming. Alle medewerkers daarin meekrijgen is een uitdaging op zichzelf. Met hoofd en hart zijn zij bezig met waarvoor zij ooit kozen: de best mogelijke zorg verlenen aan de kwetsbare ouderen die aan hun zorg zijn toevertrouwd. De focus ligt op de zorg, terwijl de cliënt vooral aan het léven is. De kunst ligt erin náást de cliënt te gaan staan en de weg, met al zijn hobbels en onbekende zijpaden, sámen te bewandelen. Ondernemerschap vraagt daarnaast van zorgmedewerkers dat zij zich de rol van zorg makelaar aanmeten. Wat is de vraag (achter de vraag) van de cliënt en wie kan daarop het beste een passend antwoord bieden? Het ‘make, buy or ally’ -vraagstuk nodigt hen uit om letterlijk de nek uit te steken om óver
“Zelforganisatie vraagt om een cultuurverandering en dat heeft tijd nodig.” Margreeth Kasper de Kroon
de grenzen van de eigen organisatie heen te kunnen kijken. De medewerkers moeten bovendien leren dat veranderen een continu gegeven is en dat morgen echt anders dan vandaag kan zijn. Ieder mens is immers elke dag anders en het is de uitdaging om elke dag de juiste combi natie, de klik, te maken. Je moet met andere woorden elke dag weer kijken hoe je het beste waarde kan toevoegen voor de cliënt. Omdat dit plaatsvindt in de relatie cliënt – zorgver lener, moet de beslisbevoegdheid ook laag in de organisatie liggen. Dat was dan ook de belangrijkste reden voor zelforganisatie. Om de zelforganiserende teams gelegenheid te geven verantwoordelijkheid te nemen en te anticiperen op wat nodig is, beschikken zij over real time-inzicht in hun cijfers zodat ze daarop kunnen sturen. Ook van de ondersteunende diensten verwacht de Zorggroep dat zij zich als ondernemers opstellen naar hun klanten en dat zij verzoeken vanuit de organisatie met een volmondig ‘ja’ beantwoorden en met een passend aanbod komen. Omgevingssensitiviteit: samen kom je verder In verlengde het adagium ‘make, buy or ally’ participeert de Zorggroep in een groot aantal netwerken. Een daarvan is GezondVeluwe, een samenwerkingsverband van inwoners, zorg- en welzijnsaanbieders, gemeenten en KOPLOPERS IN DE ZORG
117
ZORGGROEP B NOORDWEST-VELUWE E RG E N
“De focus op een wijkgerichte organisatie en ketenbenadering is een succesfactor voor kwaliteit.” Margreeth Kasper de Kroon
zorgverzekeraars. In GezondVeluwe vormen de wensen en behoeften van de 150.000 inwoners in de regio Noordwest-Veluwe en Zeewolde het uitgangspunt voor een gezamenlijk opgesteld regioplan. Dit regioplan is de basis voor onder handelingen met zorgverzekeraars met als centrale vraag welke zorgverzekeraar in aanmerking komt om de zorgaanbieders te contracteren: een omgekeerde marktsituatie waarbij de bal bij de cliënt en zorg- en welzijns organisaties ligt en niet bij de zorgverzekeraar. Een onderdeel van de samenwerking binnen GezondVeluwe is het Communicatieplatform OZOverbindzorg. OZOverbindzorg brengt alle partijen rondom de oudere en mantelzorger samen en zorgt er voor dat deze online met elkaar over de zorg kunnen communiceren. De cliënt staat centraal en bepaalt wie toegang krijgt en heeft daarmee de regie in handen. Op deze wijze kunnen de oudere, mantel zorgers en professionals elkaar op de hoogte houden van allerlei ontwikkelingen. Hierbij staan het leven en de gezondheid van de cliënt centraal en kan de inzet van de betrokkenen tijdig worden bijgestuurd, waardoor bijvoor beeld ziekenhuisopnames voorkomen kunnen worden. Een ander initiatief is de coöperatie Rand meren (COPARA in de volksmond): hier bieden zorgverleners elkaar over en weer diensten aan. Zo kunnen cliënten van de Zorggroep bij voorbeeld meewerken op de houtzagerij van
118
KOPLOPERS IN DE ZORG
Ambulante Hulpverlening Midden-Nederland. En bewoners van ’s Heeren Loo, een organisatie voor mensen met een verstandelijke beperking, werken in de brasserie van de Zorggroep. Zo worden de grenzen van de organisatie opgezocht en lopen organisaties steeds meer in elkaar over. Het uiteindelijk doel is om alleen dát te doen waarin je goed bent en wat de meeste toegevoegde waarde voor de cliënt heeft. De rest kan beter door andere (zorg) aanbieders worden opgepakt die juist dáárin weer beter zijn. Ambities voor de toekomst De ambities van Zorggroep Noordwest–Veluwe zijn voor een deel hierboven al geschetst. Ter aanvulling is een aantal burgerinitiatieven, vanuit de gemeenschap zelf ontstaan, een be langrijke bron van inspiratie. Deze burgerinitia tieven trekken zich niets van huidige systemen en structuren aan. Een van die concepten die de Zorggroep bijzonder aanspreekt, vindt zijn oorsprong in het Duitse project Liebenau, waar wijkbewoners elkaar in wederkerigheid allerlei diensten aanbieden. Bijvoorbeeld: oudere be woners verzorgen het ontbijt voor de kinderen van de bewoners die ’s ochtends vroeg naar hun werk moeten of er wordt samen gekookt en gegeten. Een zogenaamde Buurtkamer is het hart van de sociale activiteiten. De Zorg groep heeft dit vertaald naar de Nederlandse situatie en gaat op korte termijn een dergelijke woonwijk in Ermelo realiseren – met woningen van koop tot sociale huur – waar de bewoners
elkaar op basis van wederkerigheid onder steunen en helpen. Dit zou een revolutionair concept voor Nederland zijn. “Burgerinitiatieven in het vizier krijgen is één. Maar het vergt lef en ondernemerschap om ze ook echt gerealiseerd te krijgen.” Een ander aansprekend burgerinitiatief is een dagopvang voor ouderen. Aanvankelijk werd deze verzorgd door vrijwilligers. Maar toen de zorgzwaarte toenam ontstond er behoefte aan professionele ondersteuning. Hiervoor wordt nu een speciale voorziening gebouwd door de zoon van een van de ouderen in de rol van projectontwikkelaar. De Zorggroep zal daar de zorg en ondersteuning leveren. Tevens is er ruimte voor kamerbewoning van jongeren die ambulante begeleiding krijgen en voor een kin dercrèche. Zo ontstaat een inspirerende mix van mensen en zorgvoorzieningen. Ook dit initiatief is vanuit de burgers ontstaan. De Zorggroep speelt hier met veel enthousiasme op in. “Het blijft vaak bij praten. Wij doen het echt.” In de toekomst zal de Zorggroep de focus blijven houden op de cliënt en alles in het werk stellen om hem of haar nog beter te leren kennen. Maar ook zal zij haar deuren openhou den voor nieuwe initiatieven en samenwerken over alle schotten heen, los van de regels en alles wat moet. Want dat is de combinatie die de toekomst heeft en die ons ook op de langere termijn bestaansrecht verschaft.
KOPLOPERS IN DE ZORG
115