Toekomstverkenning Vogelbuurt | IJplein

Ve r s l a g w e r k c o n f e r e n t i e

TOE KOMSTVERKENNING

VOGELBUURT | IJPLEIN

21 april 2009

✕ ✕

1.

Introductie

3

2.

Analyse buurt

7

3.

Scenario’s voor de toekomst

12

4.

Naar een voorkeursscenario

14

5.

Slot

26

Inhoud Gebruikte literatuur Programma werkconferentie Vogelbuurt/IJplein Scorecard Colofon

Op 21 april 2009 was Buurthuis de Meeuw in Amsterdam Noord het toneel van een werkconferentie over de toekomst van de Vogelbuurt en van de omgeving van het naastgelegen IJplein. Het voorliggende document is een kort verslag van die dag; niet in de vorm van notulen of chronologisch relaas, maar een weergave van de belangrijkste bevindingen, ingeleid door een paar feitelijke basisgegevens over de buurt.

1. Introductie

Aanleiding Om de werkconferentie in een groter geheel te kunnen plaatsen, is het behulpzaam om de directe aanleiding ervan te kennen. Die aanleiding begint in de zomer van 2008, toen de Vogelbuurt/IJplein samen met 16 andere Amsterdamse buurten als ‘Vogelaarwijk’ werd aangemerkt, in het kader van de wijkaanpak van het ministerie van VROM. Met dat predicaat kwamen er meer middelen en aandacht vrij om de buurt op sociaal-economisch en fysiek gebied vooruit te helpen en de achterstand ten opzichte van de rest van Amsterdam in te lopen. De wijkaanpak was tevens het startschot om achtereenvolgens een tweetal plannen (soms ook programma’s genoemd) te maken: 1. Een buurtuitvoeringsplan 2008-2009 (korte termijn); 2. Een wijkvernieuwingsplan 2010-2015 (lange termijn);

Het eerste buurtuitvoeringsplan rolde al in 2008 van de pers en er werd direct begonnen met de uitvoering ervan. Zo kwamen er huismeesters in complexen die bewoners ondersteunen of aanspreken, er werden sportactiviteiten georganiseerd voor kinderen en er kwam meer aandacht voor bewonersinitiatieven. Het plan wordt inmiddels volop uitgevoerd en de voorbereidingen voor een buurtuitvoeringsplan 2010-2011 zijn gestart.

Naast de korte termijn buurtuitvoeringsplannen komt er ook een plan voor de langere termijn; het wijkvernieuwingsplan 2010-2015. Met ook daarin aandacht voor sociaal-economische ontwikkeling en diverse beheerkwesties, maar met daarnaast ook een visie op de ruimtelijke en fysieke ontwikkeling van de buurt.

Introductie

Maar voordat het werk kon beginnen, hebben de woningcorporaties Eigen Haard, Rochdale, De Key, Stadgenoot, Ymere en stadsdeel Amsterdam Noord eerst in een intentieovereenkomst (december 2008) hun commitment uitgesproken om als coalitiegenoten de onderlinge samenwerking op te tuigen, de genoemde plannen samen op te stellen en tot een goed einde te brengen.

3

Opdracht toekomstverkenning Op 10 februari 2009 gaven de bestuurders van de coalitiepartners (stadsdeel Noord en de vijf in het gebied actieve woningcorporaties) het startschot voor dit plan door hun toekomstdromen voor deze buurt aan elkaar te presenteren. Hoe verschillend deze dromen soms ook waren; er was onmiskenbaar ook een rode draad in te ontdekken. De Vogelbuurt/IJplein liet zich namelijk treffend karakteriseren als een ‘verborgen schat aan de oever van het IJ’.

De kunst is om verbindingen tussen deze verborgen wijk en nieuwe ontwikkelingen in de omgeving te leggen, op een wijze die de eigenheid behoudt en versterkt. Er moet enerzijds dus aansluiting worden gezocht op de nieuwe kansen en dynamiek die een ligging in het hart van Amsterdam met zich meebrengt, maar anderzijds hoeft het volkse karakter ook niet zomaar te verdwijnen. De toekomstige ontwikkelingen dienen dus oog en oor te hebben voor de huidige en de toekomstige bewoners. Door op die basis ruimtelijk, economisch en sociaal in de wijk te investeren is het er in de toekomst voor iedereen goed wonen, werken en toeven.

Na afloop gaven de bestuurders de opdracht mee om een verdere verkenning te doen voor de Vogelbuurt/IJplein, met vragen als:

Met deze vragen in het achterhoofd konden professionals (beleidsmedewerkers stadsdeel, gebiedsontwikkelaars bij corporaties, huismeesters e.d.) zich gaan buigen over de toekomst van de buurt - in ruimtelijk, demografisch, economisch, cultureel en sociaal opzicht.

Opzet werkconferentie In april was het zover. Een kleine dertig deelnemers, afkomstig van het stadsdeel, de vijf woningcorporaties, huismeesters en externe deskundigen, kwamen bij elkaar in De Meeuw - een buurthuis op het kruispunt van de Vogelbuurt, de IJpleinbuurt en het Hamerstraat bedrijvengebied. Van tevoren was de deelnemers gevraagd om zich terdege voor te bereiden op een aantal inhoudelijke vragen en door zelf foto’s te nemen van de buurt. Deze

Introductie

• Welke fysieke en ruimtelijke mogelijkheden doen zich voor?

• Waar zit de economische kracht in de wijk, of waar kan die ontwikkeld worden?

• Hoe moet de wijk ingericht worden om mee te kunnen gaan in de huidige - en deels veranderende - vraag van bewoners?

4

foto’s mochten representatief zijn voor de kracht van de buurt, of van de zwakte. Deze foto’s werden aan alle deelnemers getoond ter inspiratie. Een aantal van deze beelden zijn in dit verslag opgenomen.

De werkconferentie werd daarnaast gevoed door vier inhoudelijke presentaties door deskundigen, met als thema’s: • • • •

Stedenbouwkundige ontwikkelingen in en rond de buurt; Economische ontwikkelingen en bedrijvigheid; Demografische analyse van huidige en toekomstige bewoners; Ruimtelijke analyse van de buurt, met kansen en kwesties in de openbare ruimte.

Vervolgens gingen de deelnemers uiteen in drie werkgroepen. Per werkgroep werden drie mogelijke toekomstscenario voor de Vogelbuurt/IJplein besproken en bediscussieerd. De drie scenario’s verschilden onderling sterk van elkaar. Elk scenario werd daarbij doorgelicht op zijn stedenbouwkundige, economische, demografische en ruimtelijke merites. Tot slot werden de bevindingen plenair met elkaar besproken en konden de deelnemers ook individueel op scorekaarten hun eigen voorkeuren en prioriteiten kenbaar maken.

Introductie

Leeswijzer Voordat de resultaten van de werkconferentie aan de orde komen, worden in hoofdstuk 2 eerst een paar feitelijke en cijfermatige basisgegevens van de Vogelbuurt/IJplein gepresenteerd. Die helpen de lezer om de toekomstscenario’s en resultaten uit de conferentie beter te plaatsen. In hoofdstuk 3 worden de drie gebruikte toekomstscenario’s inhoudelijk toegelicht. Hoofdstuk 4 geeft de belangrijkste bevindingen uit de werkconferentie weer.

In hoofdstuk 5 is ruimte voor enkele slotopmerkingen over deze toekomstverkenning en de komende maanden.

5

Gebiedsgrenzen

6 Introductie

2. Analyse buurt

De Vogelbuurt/IJplein wordt ten oosten begrensd door de Sixhaven en het tracé van de Noord/Zuid lijn, ten noorden door het Vliegenbos en het Volewijkspark, ten westen door het Hamerstraat bedrijvengebied en ten zuiden door het IJ. Tijdens de werkconferentie werd echter veelvuldig over de formele gebiedsgrenzen heengekeken. Met name de toekomstige invulling van het Hamerstraat gebied en de wisselwerking daarvan met de Vogelbuurt/IJplein werd als erg belangrijk gezien.

Op de kaart bij hoofdstuk 1 staan de buurtgrenzen aangegeven. Daarbinnen is in de praktijk sprake van de volgende deelgebieden: • • • • •

IJplein (oostelijk en westelijk deel); Vogelbuurt (het gebied ten westen van de Meeuwenlaan); Vogelbuurt Noord (‘de punt’ boven de Johan van Hasseltweg); Vogeldorp (de 1e tot en met de 6e Vogelstraat); Hamerstraat bedrijvengebied, inclusief de daarbij horende havens aan het IJ.

Hieronder volgt een beknopte typering van de buurt, in termen van stedenbouwkundige ontwikkeling, economisch profiel, het wonen en zijn bewoners, en de openbare ruimte.

7 Analyse buurt

Stedenbouw Amsterdam Noord is stedenbouwkundig gezien een versnipperd gebied, met buurten en wijken die uit heel verschillende tijdsperioden stammen. Wijken met typische jaren zestig flats worden afgewisseld met stukken tuindorp, een eeuwenoude dijk, moderne eengezinswoningen. Daartussen weeft zich het vele groen in de vorm van linten, parken en scheggen. Flinke stukken van Noord stammen uit een tijd waarin aan de noordelijke IJ oever nog mammoettankers werden gebouwd en tal van reparatiewerven actief waren.

De Vogelbuurt is zo’n buurt. Waar nu de flats van het IJplein staan, zaten tot de jaren zeventig nog de werven waar kleine zeeschepen in het dok lagen. In de aangrenzende Vogelbuurt woonden veelal de gezinnen die daar hun brood verdienden. De Meeuwenlaan vormde toen reeds de brede boulevardachtige afscheiding tussen de bedrijven in het oosten en de woningen in het westen.

In de jaren tachtig maakten de scheepswerven plaats voor woningbouw, aan de hand van een stedenbouwkundig plan van de toen nog jonge Rem Koolhaas, met urban villa’s in het westelijke deel en strokenbouw in het oostelijke deel. De meningen over dit gebied lopen nog steeds erg uiteen. Sommigen vinden het een architectonische misser en anderen

hebben het leren waarderen. Ideeën over sloop ervan zijn herhaaldelijk over tafel gegaan, maar serieus zijn die plannen nooit geworden.

Op dit moment en in de nabije toekomst verandert er veel in de nabijheid van de Vogelbuurt/IJplein. Op het oude Shell terrein (Overhoeks) verschijnt komende jaren een hoogstedelijk woonwerkgebied, met een nieuw filmmuseum. De Noord/Zuid lijn krijgt vlakbij een station, waardoor de verbinding met het centrum van Amsterdam sterk verbetert. Het Hamerstraatgebied verkleurt van een traditioneel bedrijventerrein, naar een gemengd gebied, waar zich ook steeds meer bedrijven uit de creatieve sector vestigen. De Sixhaven zal nauwelijks veranderen, maar diens aansluiting met de omgeving zal wel verstevigd worden. En tenslotte krijgt het groen een impuls met de realisatie van het Noorderpark, de openstelling van de Tolhuistuin en op termijn de ‘boardwalk’ langs de oever van het IJ.

8 Analyse buurt

Economie en bedrijvigheid De Vogelbuurt/IJplein maakt deel uit van het gebied dat bekend staat als Oud Noord.

Delen daarvan zijn benoemd als economische kansenzones, waardoor het bedrijven makkelijker wordt gemaakt om zich daar te vestigen, te overleven en te investeren. Uit de bestanden van de Kamer van Koophandel blijkt dat er zich zo’n 400 bedrijven in het gebied bevinden. Afgezien van een fors aantal bedrijven in de bouwnijverheid zijn de meeste ondernemingen van de straat gezien niet zichtbaar; vaak zijn dat zelfstandigen zonder personeel, freelancers en andere ondernemingen die vanuit huis worden gedreven.

Tot slot kent de buurt de nodige detailhandel en een groot filiaal van Dirk van den Broek.

De detailhandel (bakker, groenteboer e.d.) kan net het hoofd boven water houden. Dat zal wellicht nog moeilijker worden als de vernieuwing van het dichtbijgelegen Mosplein is voltooid, waar een verdere concentratie van winkels is gepland.

Kracht

Zwakte

• Sterke sociale samenhang

• Concentratie werklozen en armoede

• Veel bewoners willen zich inzetten voor de buurt

• Individueel extreem bewonersgedrag

• Multiculturele buurt zonder veel sores

• Concentratie multi-probleem huishoudens

• Sociale spanning ontbreekt grotendeels

• Te weinig samenwerking sociale instanties

• Weinig jeugdoverlast op straat

• Imago Vogelbuurt als ‘armoedig’

• Gedrag jongeren ontwikkelt zich positief

• Veel zwerfaval

• Betere aanpak multi-probleem huishoudens

• Kwaliteit privé tuinen en achterpaden matig

• Veel grotere parken/groen in de omgeving

• Weinig openbare ruimte en Vogelbuurt

• Aantrekkelijke architectuur (Vogelbuurt)

• Toegankelijkheid met rollator/rolstoel slecht

• Stedenbouw IJplein Rem koolhaas

• Eenzijdig woningaanbod en teveel sociale huur

• IJplein aan zonzijde van IJ

• Onderhoud woningen matig

• Nabij centrum

• Gehorige woningen in Vogelbuurt

• Veel kleinschalige bedrijvigheid en detailhandel

• IJplein oost als stedenbouwkundige misser

• Veel maatschappelijk vastgoed

• Detailhandel bedrijfsmatig kwetsbaar

9 Bedreigingen

• Huismeesters/beheer woonomgeving uitbreiden

• Sociale kloof nieuwe en oude bewoners

• Sterk verbinden verschillende instanties

• Zittende bewoners in verouderde huizen

• Regie op multi-probleem huishoudens

• Sociaal economische kloof omliggende gebieden

• Bewonersbeheer openbare ruimte steunen

• Teruglopend voorzieningenniveau

• Ligging aan IJ en ander water

• Mismatch tussen bewoners en arbeidsmarkt

• Boardwalk naar Overhoeks gebied

• Opleiding/taal hinderen bewonersparticipatie

• Ontsluiten Sixhaven

• Hardnekkig imago van armoedige buurt

• Komst halte Noord/Zuid lijn

• Komst Noord/Zuid lijn halte

• Meeliften op imagoverbetering Noord

• Onduidelijke ambities centrale stad IJ oevers

• Mogelijkheden differentiatie woningen

• Continuïteit van aandacht coalitiepartners

• Stedelijk karakter benadrukken (verdichten)

• Samenwerking tussen (te)veel partners

• Gebied nodigt uit tot gentrification

Bron: Schema (ingekort) uit het rapport ‘Broeden op vernieuwing – ontwikkelingsvisie Vogelbuurt/IJplein’, DHV, 2008

Analyse buurt

Kansen

Zoals gezegd is de buurt onderdeel van een economische kansenzone en wordt gezocht naar kansen om qua bedrijvigheid nieuwe, levensvatbare initiatieven te ontplooien. Zo wordt gespeeld met het idee om de Koekoekstraat om te toveren in een ‘broedstraat’ (als een serie broedplaatsen) en zien deskundigen kansen om meer met het Motorkanaal in het Hamerstraat gebied te doen. Maar de Vogelbuurt zelf lijkt in de nabije toekomst waarschijnlijk toch vooral gewoon een woonbuurt te blijven.

Woningen en de bewoners In de Vogelbuurt/IJplein wonen nu ruim 8.300 mensen en dat zal rond het jaar 2015 iets zijn teruggelopen naar circa 7.780 inwoners. Opvallend veel inwoners zitten in de leeftijdscategorie van 15 tot 25 jaar, waaronder veel alleenstaande starters en eenoudergezinnen, terwijl er anders dan voorheen weinig oudere senioren wonen. De helft van de inwoners is van allochtone oorsprong.

In de buurt woont een kleine groep huishoudens met een hoog inkomen, maar het merendeel heeft een laag inkomen en leeft in veel gevallen van de bijstand. Het feit dat zich een voedselbank in de buurt bevindt is veelzeggend. Bij deze getallen wekt het geen verbazing dat het woningbestand als volgt is opgebouwd:

Analyse buurt

Sociale huurwoningen: Koopwoningen: Vrije sector huur:

83,0% 12,5% 4,5%

Driekwart van de woningen is kleiner dan 80 m2, met de kleinste woningen in de Vogelbuurt en de iets grotere in de IJplein buurt. Het woningbezit is verdeeld over 5 woningcorporaties. Deze hebben het voornemen om een deel van de sociale huurwoningen te verkopen, totdat in de loop der jaren het percentage sociale huur zal zijn gezakt.

Rapportcijfer van bewoners voor de woning en de woningomgeving Vogelbuurt/IJplein

10

Amsterdam Noord

Amsterdam

Woning

7,7

7,9

7,7

Woningomgeving

6,9

7,3

7,4

Bron: Facts & Figures Vogelbuurt/IJplein, DHV, juni 2008

Openbare ruimte In de achttiende en negentiende eeuw was de noordelijke IJ oever een gewilde bestemming voor Amsterdammers, die het overvolle centrum even wilden ontvluchten en in het groen aan de overkant rust kwamen zoeken, met een teug frisse lucht. Tegenwoordig heeft het die functie niet meer. Integendeel, bewoners zijn er relatief ontevreden over de kwaliteit en onderhoud van de openbare ruimte. De klachten gaan vaak over zwerfvuil, overlast van hangjongeren en de (op sommige plekken) povere, uitstralingsloze aanblik van de openbare ruimte. In het verleden is de ruimte dan ook slordig ingericht met een ratjetoe aan vaak laagwaardige materialen, hekjes en ander straatmeubilair. De genoemde klachten gaan de laatste tijd overigens vaker over de IJplein buurt dan over de Vogelbuurt, waarschijnlijk omdat er op dit moment in de Vogelbuurt meer beheersmaatregelen worden getroffen, zoals het reinigen van gevels.

11 Analyse buurt

Het stadsdeel is inmiddels al enige tijd actief aan de slag om verbeteringen aan te brengen.

Dat is niet eenvoudig, want de veelal smalle straten in de Vogelbuurt zijn niet echt geschikt voor parkeren en toch ook een hoogwaardige prettige inrichting. In elk geval hanteert het stadsdeel tegenwoordig de zogenaamde ‘Puccini methode’ voor inrichting van de openbare ruimte. Met deze nieuwe stedelijke standaard is het mogelijk om hoogwaardige en goed op elkaar afgestemde materialen en straatmeubilair te kiezen, die de algehele aanblik van straten en pleinen straks al een stuk zullen verbeteren.

Het werken met toekomstscenario’s kan erg behulpzaam zijn voor het bepalen van een koers voor een buurt, programma of project. Daarom is ook in de werkconferentie voor de Vogelbuurt/IJplein voor deze methode gekozen. Verschillende disciplines aan één tafel onderzochten de eigenschappen van drie uiteenlopende scenario’s voor de buurt, met als horizon het jaar 2020:

3. Scenario’s voor de toekomst 1. De zorgzame volkswijk De wijk houdt in principe zijn huidige samenstelling van bevolkingsgroepen en inkomens; een uitgesproken volksbuurt die geleidelijk wordt opgeknapt. De sociale cohesie is sterk.

Waar de zelfredzaamheid van bewoners of winkeliers tekortschiet, is er voldoende zorg om dat op te vangen: qua onderhoud van woningen en tuinen, bijstand, scholing, medische zorg en maatschappelijke opvang;

3. Ontspannen en cultuur aan het IJ De huidige kiem van creatieve bedrijfjes in de wijk wordt uitvergroot en komt helemaal tot wasdom, met broedplaatsen, leisure en ateliers. Een beetje vergelijkbaar met het oude NDSM terrein, dat nu een hippe mix is geworden van creatieve industrie, horeca en media.

De verwachting was dat geen deelnemer puur voor één van deze scenario’s zou kiezen.

Maar dat was ook niet de bedoeling. Belangrijker is, dat door deze denkoefening allerlei kansen, onderzoeksideeën en bezwaren boven komen drijven die anders onder de oppervlakte zouden blijven. Daarom wordt deze vorm ook wel ‘out of the box’ denken genoemd. Met het uiteindelijke resultaat kunnen meer realistische toekomstopties worden ontwikkeld, maar dan wel beter beargumenteerd dan voorheen.

12 Scenario’s voor de toekomst

2. De krachtige economische wijk In dit scenario wordt de strategische plek van de buurt - aan het IJ, de metrohalte, Overhoeks als buurman, het van Hasseltgebied - ten volle uitgebuit. Er worden meer (sterke) bedrijven en speciaalzaken aangetrokken, en in het kielzog daarvan horeca en bewoners met middeninkomens. Daartoe worden bestaande woningen samengevoegd en verkocht;

De oefening in het denken in drie scenario’s werd apart uitgevoerd voor de Vogelbuurt en voor de IJplein buurt. Als houvast voor het onderzoek moesten daarin tenminste een viertal aspecten worden betrokken: wat voor bewoners wonen er in dat geval, wat gebeurt er met de woningen of andere gebouwen, welke bedrijvigheid kent de buurt dan, en hoe ziet de openbare ruimte eruit?

In onderstaande tabel staan de scenario’s en de vier aspecten overzichtelijk gepresenteerd:

Analysekader van 3 toekomstscenario’s voor de Vogelbuurt/IJplein Bewoners

Gebouwen

Bedrijvigheid

Openbare ruimte

1. De zorgzame volkswijk

?

?

?

?

2. De krachtige economische wijk

?

?

?

?

3. Ontspannen en cultuur aan het IJ

?

?

?

?

13 Scenario’s voor de toekomst

4. Naar een voorkeursscenario Gedurende een deel van de middag gingen deelnemers in drie groepen aan de slag. Elke groep boog zich achtereenvolgens over toekomstscenario’s voor de Vogelbuurt en voor de IJplein buurt. Hun bevindingen zijn ingevuld in een analysematrix, volgens het model dat aan het slot van het vorige hoofdstuk is getoond. Met andere woorden: per scenario werden toekomstige gevolgen en ideeën verzameld voor de aspecten bewoners, gebouwen, bedrijvigheid en openbare ruimte.

14 Naar een voorkeursscenario

De deelnemers gingen een levendige en vruchtbare discussie met elkaar aan, waaruit veel ideeën, toekomstverwachtingen, wensen en opties naar voren kwamen. Die zijn allemaal integraal overgenomen in de 3 tabellen op de volgende bladzijden. Ze zijn gerangschikt per scenario en per buurt. Aan het einde van de werkconferentie was ruimte voor terugkoppeling uit de drie groepen en een plenaire bespreking van alle resultaten. Ook konden de deelnemers met individuele puntenscores aangeven welk scenario zij het meest waarschijnlijk achtten. Daardoor bleek het mogelijk om in de veelheid aan resultaten een lijn te ontdekken. Hieronder wordt eerst kort ingegaan op de algemene uitkomst van de middag, daarna worden enkele highlights van toekomstideeën besproken en tot slot wordt gepresenteerd welke prioriteiten van de deelnemers individueel de hoogste score kregen. Het bijgevoegde kaartmateriaal vormt een illustratie en aanvulling op dat verhaal.

Zorgzame volkswijk

15 Naar een voorkeursscenario

Scenario 1. De zorgzame volkswijk in 2020 Huidige bewoners en starters Investeren om gebrekkige cohesie tussen bewoners te versterken Bewoners Huidige bewoners, starters en lage middeninkomens Wijk voor iedereen (mengen rijk en arm) met veel doorstroming en individuele bewoners Niet alleen maar ‘zorgen’, maar ook positie inwoners verbeteren, emanciperen Renovatie en groot onderhoud Toevoegen iets meer nieuwbouw middensegment en maatschappelijk vastgoed Gebouwen Groot onderhoud, woningisolatie (geluid en warmte) en renovatie (soms samenvoegen) Bescheiden verkoop en koesteren, verbeteren wat er staat Maatschappelijk vastgoed uitbreiden Eventuele aanpassingen in moderne typologie van de tuinstad 16

Vooral maatschappelijke functies en buurtgerichte winkels, met zorgloket in buurtcentrum

Naar een voorkeursscenario

Werk voor mensen met geestelijke en lichamelijke beperkingen Bedrijvigheid Maatschappelijk vastgoed, leer/werkbedrijven, stages en kinderopvang Kleinschalige buurtgerichte voorzieningen en winkels Verbeteren verlichting en intensiever beheer Inrichten openbare ruimte naar doelgroep, functies, zones Openbare ruimte

Iets doen aan anonimiteit van openbare ruimte rond urban villa’s (een ‘warmer’ IJplein) Verbeteren openbaar en semi-openbaar gebied; openbaar gebied als ontmoetingsplaats Inrichten openbare ruimte naar doelgroep, functies, zones Dorps karakter behouden, met woonerven en binnenspeelplaatsen (denk om verkeersveiligheid) Vogelbuurt fonds in leven roepen voor financiering IJplein/Hamerstraat Vogelbuurt

Algemene lijn Tijdens de werkconferentie viel op dat de opvattingen van de groepen op heel natuurlijke wijze convergeerde naar een gedeeld toekomstbeeld voor de twee buurten. Sterker nog, gaandeweg ging het gesprek feitelijk over drie buurten, omdat iedereen vond dat het Hamerstraatgebied onlosmakelijk verbonden is met de toekomst van zowel het IJplein als de Vogelbuurt. Het één valt niet los te zien van het ander.

Het vertrekpunt voor de Vogelbuurt/IJplein is wat het nu reeds is: een typische, nononsense, zorgzame volkswijk. Dat karakter moet ook de basis zijn van elk toekomstig scenario. Dat wil zeggen, het rücksichtslos wegsaneren van huidige buurten en vervolgens transplanteren van andere functies of mensen in het vrijgekomen gat, is niet de wenselijke route. De Vogelbuurt/IJplein moet dus organisch toegroeien naar zijn toekomstige potentie, waarbij wel chirurgische ingrepen mogelijk zijn, maar geen botte bijl. En wat is die toekomstige potentie? Volgens de deelnemers gaan de drie buurten zich tussen nu en 2020 langzaam specialiseren in een bepaalde richting, met de volgende gewenste karakters:

Let wel, het gaat hier om een algemene karakteristiek of kleur. In elk van de drie buurten is en blijft ruimte voor de volkse oorsprong, arm en rijk, bedrijven met witte boorden en met blauwe kiel, jong en oud. Dit gezegd hebbende wordt hieronder wat dieper op elke buurt en plek ingegaan.

17 Naar een voorkeursscenario

• De Vogelbuurt blijft een volkswijk gericht op wonen, maar met culturele hotspots; • Het IJplein gebied volgt geleidelijk een metropolitaan scenario van cultuur en ontspanning; • Het Hamerstraatgebied wordt een sterke economische motor, met leisure en creatieve industrie.

Krachtige economische wijk

18 Naar een voorkeursscenario

Scenario 2. De krachtige economische wijk in 2020 Deel huidige bewoners heeft baat bij meer scholing en opleiding, en wordt woningeigenaar Daarnaast meer actieve senioren, studenten, gezinnen en middeninkomens Veel meer bewoners met werk en inkomen Bewoners

Naast huidige bewoners meer middeninkomens, forenzen en gezinnen Meer kansrijke starters uit de stad (‘wat nu naar IJburg gaat’) Verkoop flink deel sociale huurwoningen, deels na hoog niveau renovatie Verdichten met woningen voor midden- en hoger segment, commerciële verhuur Dure hoogbouw appartementen aan IJ-boulevard (oostelijk deel) Realiseren van een bouwwerk met ‘icoon’ uitstraling

Gebouwen Extra verkoop sociale huurwoningen, koop- en huurprijzen gaan stijgen Woningen samenvoegen, renoveren groot onderhoud Buurt heeft goede uitstraling, ook het maatschappelijke vastgoed Meer bedrijvigheid (vooral ambachtelijk en creatieve industrie)

19 Naar een voorkeursscenario

Uitbouwen positie Hamerstraatgebied (ook aan het IJ) en Van Hasselt zone (Noord-as) Grootstedelijke voorzieningen op de Motorwal Verpauperde bedrijfszones saneren Jachthavens in Hamerstraatgebied Bedrijvigheid

Ambachtelijke bedrijvigheid, horeca en speciaalzaken (zoals Czaar Peterstraat) Aanhaken op draagkrachtige omgeving (Overhoeks, Hamerstraat, Nieuwendammerdijk) Kleinschalige menging van eenvoudige detailhandel, creatief en wat exclusiever Toename parkeerdruk door hoger eigen woningbezit en komst metrohalte: ondergronds parkeren Ontwikkeling van pleinen, IJ-boulevard en een manifestatieterrein. Meer flaneerplekken

Openbare ruimte Invloed van metrohalte (om een hotel met kantoren heen) Verbinden groene zones Versterken entreegebieden (metrohalte en Meeuwenlaan) IJplein/Hamerstraat Vogelbuurt

Vogelbuurt De Vogelbuurt is niet de plek voor grootschalige ontwikkelingen of een ‘extreme makeover’. Wel moet er snel worden ingegrepen om het als volksbuurt voor afglijden te behoeden. Probleemplekken als de hoek Kraaienplein en een paar slecht lopende winkelpanden aan het Spreeuwenpark vragen om een ingreep. Daarnaast geldt voor de hele buurt dat het beheer en de inrichting van de openbare ruimte (en semi-openbare) voortvarend aangepakt moet worden; de Puccini methode mag hier best versneld worden toegepast. Daarbij bieden de pleinen en pleintjes bijzondere kansen. Voor een succesvol resultaat zou het goed zijn als het beheer (van corporaties, stadsdeel) meer in één hand komt te liggen, met een speciaal fonds voor een hoogwaardige inrichting van de openbare ruimte.

De buurt blijft primair een volksbuurt, maar geleidelijk wel wat meer divers van samenstelling. In 2020 mag het aandeel sociale huurwoningen zijn gedaald van 80% naar 60%.

Om afglijden van de buurt te voorkomen, en om andere inkomenscategorieën te trekken, is het aanpakken van de woningvoorraad wenselijk. Gedacht wordt aan mix van opknappen, groot onderhoud en soms renovatie met samenvoeging. Bij dat alles is isolatie tegen warmte en geluid een terugkerend aandachtspunt.

20 Naar een voorkeursscenario

De Vogelbuurt blijft vooral een woonbuurt, met alleen een paar kleinschalige, buurtgerichte winkels en voorzieningen. Toch zijn er kansen om op een paar plekken iets bijzonders aan de buurt toe te voegen; kleinschalige, low budget werkplekken en woningen voor kunstenaars - wellicht in de muzieksector. De Koekoekstraat kan een functie krijgen als ‘broedstraat’, met de kerk als ‘kunstkerk’. Daarnaast lenen niet courante voormalige winkelpanden zich goed voor ateliers, culturele hotspots en atelierwoningen.

Cultuurwijk aan het IJ

21 Naar een voorkeursscenario

Scenario 3. Ontspannen en cultuur aan het IJ in 2020 Naast huidige bewoners (50%) instroom van kunstenaars, studenten en senioren (middeninkomens) Zone aan het IJ is toplocatie, waar ook cultureel geïnteresseerde, hoge inkomens willen wonen Bewoners Huidige bewoners en kunstenaars-aan-huis (met groeiend inkomen) Meer instroom inwoners met hogere inkomens, startende creatieve ondernemers, jonge gezinnen Meer ‘hippe’ bewoners met werk/studie in de stad en s’ avonds terug Nieuw museum, muziekkoepel op manifestatieterrein Ateliers en atelierwoningen Luxe woningen aan insteekhaven Motorwal en langs IJ Verdichten met andere typen woningen, optoppen bestaande flats Gebouwen Ateliers en atelierwoningen (vooral in de nu dooie hoekpanden) Een ‘broedstraat’ (flexibel omzetten woningen in bedrijfsruimte) Groot onderhoud en ‘historiserende’ renovatie (met ook ‘kluswoningen’) Behouden karakter, maar met andere invulling en hier en daar ‘opgepimpt’ 22 Naar een voorkeursscenario

Leisure, ambachtelijke bedrijven, veel horeca (ook grand café) en wellness (ook alternatieve sector) Winkelpromenade aan de Motorwal, jachthaven, avondmarkt aan het IJ Toevoegen hogeschool Bedrijvigheid Ambachtelijke bedrijvigheid met expositieruimten Speciaalzaken, kleinschalige leisure, horeca (theehuis, wijn, hapje eten e.d.)

Winkels boven metrohalte, Dirk van de Broek verplaatsen naar Hamerstraatgebied Ontwikkeling IJ-boulevard (met brug tussen Motorwal en Hamerstraatgebied) met voorzieningen Pontaanlegplaats aan de Motorwal Geluidssculpturen aan het IJ i.s.m. Muziekgebouw Strandje aan het IJ, meer speelplekken en een groot reuzenrad Westelijke zone stedelijker en verdichten, oostelijke zone autovrij en groen (of andersom) Openbare ruimte Pleinen ontwikkelen, met toevoegen (tijdelijke) kunst en kunst op ventilatie IJ-tunnel Spreeuwenpark herinrichten en postzegelpark aan Meeuwenstraat Versnelde toepassing Puccini methode van inrichting

IJplein/Hamerstraat Vogelbuurt

IJplein De IJplein buurt (oost en west) ondergaat een geleidelijke verandering naar een meer metropolitaan karakter, met een mix van volks, duur, bedrijfjes, cultuur en ontspanning. Die toekomstverwachting komt niet uit de lucht vallen, want dit gebied leent zich bij uitstek voor zogeheten ‘gentrification’. Het ligt immers op steenworp afstand van het centraal station, met een fantastisch uitzicht aan de zonbeschenen oever van het IJ en vlakbij grootstedelijke functies in de stad. Een toplocatie dus, waar metropolitane, kunstminnende, studerende en ook vermogende huishoudens (ook senioren) maar wat graag willen wonen.

Tot op zekere hoogte moet daar ook ruimte aan worden geboden. Daardoor kan in 2020 het aandeel sociale huurwoningen in deze buurt fors zakken - nog méér dan in de Vogelbuurt.

23 Naar een voorkeursscenario

De instroom aan metropolitane huishoudens kan worden gehuisvest in gerenoveerde (en samengevoegde) woningen, hier en daar enige verdichting en in een toevoeging van luxe hoogbouw aan de koppen van IJplein oost. Daardoor dreigt de parkeerdruk sterk toe te nemen. Om de openbare ruimte te ontlasten en te verbeteren zou er een grote ondergrondse parkeergarage kunnen komen onder de groenstrook tussen het westelijk en oostelijk deel van het IJplein.

Gegeven zijn unieke plek in Amsterdam en aan het water, heeft de buurt de potentie om meer bedrijven in de leisure sector (vrijetijdsbesteding) te huisvesten. Een paar concrete suggesties: inrichting van de zojuist genoemde groenstrook als cultureel manifestatieterrein met een muziekpodium, commerciële wellness, sportcentra, een museum, luxe atelierwoningen, een avondmarkt aan IJ, de IJ boulevard als flaneerstrook en een strandje aan de oever van de groenstrook. Die suggesties leven op gespannen voet met dezelfde groenstrook als zichtlijn op het IJ, waardoor met nieuwe functies behoedzaam omgesprongen zou moeten worden.

Dit toekomstprofiel houdt overigens sterk verband met de toekomstpotentie van het aangrenzende Hamerstraatgebied, waarover hieronder meer.

Metrohalte van Hasseltweg Wat de gevolgen van dit station van de Noord/Zuid lijn precies zullen zijn weet niemand, maar het biedt zeker mogelijkheden voor de Vogelbuurt. Er liggen kansen voor bijvoorbeeld een luxueus hotel, kantoren en winkels, die op hun beurt weer uitstraling zullen hebben naar de rest van de Vogelbuurt. Kortom, iets om verder op door te broeden in vervolgplannen.

24 Naar een voorkeursscenario

Hamerstraatgebied Misschien zijn vreemde eenden in de bijt zoals Pand Noord en restaurant Goudfazant wel de voorbode van een interessante ontwikkeling van het Hamerstraatgebied. De eerder genoemde ‘gentrification’ van de hele noordelijke IJ-oever straalt ook uit naar onontdekte en relatief laagwaardige bedrijfsterreinen als het Hamerstraatgebied. In het toekomstscenario van de werkconferentie ondergaat het Hamerstraatgebied dan ook een upgrade tot een sterke economische motor, met leisure, stoer industrieel wonen en creatieve industrie.

Wie goed naar de kaart kijkt, ziet inderdaad een gouden kans liggen: het huidige Motorkanaal, dat vanuit het IJ als een diepe haven het gebied in steekt. Zulke plekken zijn er niet veel langs het IJ, in de nabijheid van het stadscentrum. Dit kanaal, met de aangrenzende Motorwal kade, kan het bruisend hart worden van het Hamerstraatgebied, met een forse jachthaven, een nieuwe pontaanlegsteiger in de buurt en allerlei grootstedelijke voorzieningen, horeca aan de kade, winkels, bedrijfjes, woningen. De eventuele verhuizing van de Dirk van den Broek naar dit gebied kan daartoe ook een aanzet geven en ervoor zorgen dat verpauperde bedrijfjes en loodsen worden gesaneerd. In het scenario van de werkconferentie is ook sprake van een nieuwe voet/fietsbrug over het Motorkanaal, waardoor het IJplein beter wordt verbonden met het Hamerstraatgebied en de IJ-boulevard kan worden doorgetrokken. En als laatste troef ligt er nog een flink (deels) braakliggend terrein aan de oostzijde van het Motorkanaal, dat in handen is van een woningcorporatie.

Daar ligt een uitstekende mogelijkheid om de toon te zetten voor de toekomst van dit gebied.

Meeuwenlaan De Meeuwenlaan is voor Amsterdamse begrippen een brede laan, die sierlijk tussen de Vogelbuurt en het IJplein door slingert. Toch heeft het nog niet de allure die het in potentie in zich draagt. Het is een wat winderige, kale verkeersas gebleven, met de Dirk van den Broek locatie die als een stenige bult de brede zoom langs de laan doorsnijdt. In 2020 kan de Meeuwenlaan een heel andere indruk wekken, bijvoorbeeld als een fraai ingerichte en lommerrijke parklaan, die de verschillende buurten met elkaar verbindt.

Sixhaven Tijdens de werkconferentie is het gebied rond de Sixhaven nauwelijks aan de orde geweest, maar wel werd erkend dat het gebied vanuit de Vogelbuurt/IJplein gezien een ontoegankelijke en gesloten indruk wekt. Dat is jammer, want het complex van sluizen, de jachthaven en route naar Overhoeks zou een interessante en uitnodigende wandeling of fietstochtje kunnen zijn, die meteen de IJ Boulevard langs het IJplein naar het westen zou verlengen. Binnen scenario 3 (ontspannen en cultuur aan het IJ) zou de Sixhaven in deze opener vorm een volmaakte plaats innemen.

Als meest waarschijnlijke scenario voor de Vogelbuurt gaf men het meeste gewicht aan ‘De zorgzame volkswijk’ en voor de IJplein buurt kreeg ‘Ontspannen en cultuur aan het IJ’ de hoogste score. Maar ook de twee andere scenario’s kregen voor elke buurt punten, wat opnieuw laat zien dat het om relatieve accentverschillen gaat en niet om een extreem volgen van één toekomstbeeld.

Op de derde vraag kwam het antwoord dat het fysiek opknappen van de openbare en semi-openbare ruimte de hoogste prioriteit had. Pas op de tweede plaats kwam het aanpakken van de woningen, het economisch programma en het sociaal programma.

25 Naar een voorkeursscenario

Deelnemers delen scores uit Als uitsmijter van de werkconferentie kregen de deelnemers gelegenheid om ook individueel aan te geven welk toekomstscenario zij voor de Vogelbuurt het meest waarschijnlijk achtten, en welk scenario voor de IJplein buurt. Als derde vraag kon men aangeven welke ontwikkelingen met voorrang opgepakt zouden moeten worden. De hele scorecard is in de bijlagen bij dit verslag opgenomen.

Recapitulerend was de werkconferentie eenstemmig van opvatting dat de Vogelbuurt, het IJplein en het Hamerstraatgebied op organische wijze moet toegroeien naar zijn toekomstige potentie, waarbij wel chirurgische ingrepen mogelijk zijn, maar geen botte bijl. Volgens de deelnemers gaan de drie buurten zich tussen nu en 2020 langzaam specialiseren naar:

5. Slot

• De Vogelbuurt blijft een volkswijk gericht op wonen, maar met culturele hotspots; • Het IJplein gebied volgt geleidelijk een metropolitaan scenario van cultuur en ontspanning; • Het Hamerstraatgebied wordt een sterke economische motor, met leisure en creatieve industrie.

Het gaat hier om een algemene karakteristiek, dus in elk van de drie buurten is en blijft ruimte voor de volkse oorsprong, arm en rijk, bedrijven met witte boorden en met blauwe kiel, jong en oud.

Op de vraag wat nu de hoogste prioriteit heeft, kwam het veelzeggende antwoord dat het opknappen van de openbare en semi-openbare ruimte als eerste ter hand moet worden genomen.

26 Slot

Vervolg De uitkomsten van deze werkconferentie worden gebruikt om ideeën over de toekomstige ontwikkeling van de Vogelbuurt/IJplein verder aan te scherpen, en daarin ook keuzes te maken. In de stuurgroep zullen daaromtrent stappen worden gezet, waarin duidelijk wordt in welke richting, in wat voor organisatievorm, met welke prioriteiten en in welk tempo de verschillende domeinen opgepakt gaan worden. De stuurgroep zal daarnaast gevraagd worden aan te geven op wat voor wijze bewoners en stakeholders bij de vervolgstappen betrokken moeten worden.

De keuzes die in de stuurgroep worden gemaakt leiden tot een volgende fase in de wijkaanpak Vogelbuurt/IJplein. Het komende halfjaar wordt gebruikt om de toekomstige samenwerking voor te bereiden, die eind 2009 met het tekenen van een samenwerkingsovereenkomst wordt bekrachtigd.

Conclusiekaart

27 Slot

Gebruikte literatuur

• Broeden op vernieuwing - ontwikkelingsvisie Vogelbuurt/IJplein, DHV, 2008; • Vergezichten - resultaten van het de stuurgroep Vogelbuurt/IJplein, 10 februari 2009; • Vogelbuurt/IJplein - facts and figures, DHV, 2008; • Powerpoint presentatie Economie Vogelbuurt/IJplein, H. Rombouts (RIGO), 2009;

28 Gebruikte literatuur

Programma werkconferentie Vogelbuurt/IJplein, 21 april 2009 11.00 - 16.30 in buurthuis de Meeuw, Motorwal 300 10.30

Inloop

(ophangen fotomateriaal, voor wie dat nog niet gedaan heeft)

11.00

Ontvangst

Welkom door dagvoorzitter, Esther Blok, doel van de bijeenkomst, toelichting op het programma

11.15

Inleiding

• Menno Slijboom: stedenbouwkundige ontwikkelingen, • Herriette Rombouts: economische ontwikkelingen, bedrijvigheid • Esther Blok: demografische ontwikkelingen, (toekomstige) bewoners • Aafke Post: ruimtelijke ontwikkelingen, de openbare ruimte

12.15

Foto presentatie

Presentaties en toelichting op foto’s

12.30

Lunch

Gelegenheid foto’s, kaarten en ander materiaal te bekijken

13.15

Toekomstblik

Toelichting op het werken in scenario’s; scenario’s worden gebruikt om verschillende toekomst-

Werken met scenario’s

beelden te maken en vervolgens met elkaar te vergelijken. Vanmiddag worden de 4 belangrijkste aandachtspunten (de thema’s uit de inleiding verbonden met drie scenario’s over de wijk) 29 • De zorgzame volkswijk • De krachtige economische wijk • Ontspannen en cultuur aan het IJ

De scenario’s worden aan de hand van een matrix ontwikkeld. En worden zowel voor de Vogelbuurt als voor de IJpleinbuurt afzonderlijk ingevuld.

Vervolgens invullen van individuele score kaarten 15.15

Pauze

(verwerking van de scorekaarten)

15.30

Presentatie van de scenario’s

Uitwisselen van resultaten uit de werkgroepen

16.15

Afronding

Samenvatting van de middag

16.30

Afsluiting, drankje en hapje

Programma werkconferentie

In werkgroepen werken aan drie scenario’s:

Scorecard Verdeel onder elk van de drie onderstaande vragen steeds 10 punten op grond van waardering of prioriteit.

1. Welk scenario vind je het meest waarschijnlijk, m.b.t. de Vogelbuurt?

De zorgzame volkswijk De krachtige economisch wijk Ontspannen en cultuur aan het IJ Eigen visie / een combinatie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Welk scenario vind je het meest waarschijnlijk, m.b.t. de IJplein buurt?

De zorgzame volkswijk De krachtige economisch wijk

Eigen visie / een combinatie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Welke ontwikkelingen zouden met voorrang opgepakt moeten worden?

Fysiek / woningen Fysiek / openbare en semi-openbare ruimte Economisch programma Sociaal programma

Eigen visie / inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Scorecard

Ontspannen en cultuur aan het IJ

30

Colofon

Uitgave Coalitie Wijkaanpak Vogelbuurt/IJplein. Dit is een samenwerking van: Stadsdeel Amsterdam Noord Eigen Haard Rochdale Stadgenoot De Key Ymere

Begeleiding Esther Blok (projectleider), Gerard Pouw (foto’s) en Menno Slijboom (kaarten) 31

Vormgeving Vanessa Rutgers (WisselWerking)

15 mei 2009

Colofon

Tekst Endre TimĂĄr (www.endretimar.com)