Waalstand
Jaargang 21 nummer 1, mei 2010
Leren van een autofabrikant:
Lean bouwen
Ouderwets aanwezig op
de Provada Het gaat niet om teams, het gaat
om de klant
Inhoudsopgave Projecten Renovatie 188 woningen, Vlaardingen
4
De Elbe, Maassluis
8
Paulinesymfonie, Rijswijk
9
Mariënhove, Leidschendam
10
Hogeschool INHolland, Den Haag
11
De Werelden, Rotterdam-zuid
16
De verdieping Toyota en Waal: meer overeenkomsten
dan je zou denken
Kunst als metafoor
6 13
Lean bouwen! In deze editie van Waalstand gaat het over lean bouwen. Dat klinkt nieuw en dat is het voor de bouw ook, maar in Japan doen ze al een halve eeuw niet anders. In een paar woorden gaat het bij lean bouwen om het vergroten van waarde en het terugdringen van verspilling. Al snel ontdekten we dat de filosofie van het lean bouwen nauw aansloot bij die van het werken in teams, een andere nieuwe ontwikkeling bij Waal. Dat was het moment waarop we zeiden: met het concept van lean bouwen móeten we iets gaan doen. Samen met ARPA, een bureau voor organisatieontwikkeling, zijn we bezig die principes te vertalen naar de bouwsector. Daar ligt de toekomst. Er is weleens een analyse gemaakt van de verhouding tussen waarde en verspilling in de bouw. Die verhouding lag op 80% verspilling en 20% waarde. Als we die verhouding nu eens naar 60/40% terugbrengen, dan is het al een revolutie.
Alleen: lean bouwen vraagt een compleet andere denktrant.
Zegt u het maar Financieel manager Jaap Brinkman
staat op scherp
12
Voetbalterminologie van
interim HR-manager Kees Duivestein
14
Kort nieuws Waal Bouw gaat naar de Provada
COLOFON: Ontwerp en productie: Buro voor de Boeg | Rotterdam Redactie: Johan Krijgsman, Janneke Alblas Teksten: Jan Luyendijk, Dik Gussekloo Fotografie: Michael van Oosten Waal Schiedamsedijk 22 Postbus 165, 3130 AD Vlaardingen Tel. 010 - 248 28 28, Fax. 010 - 248 28 48 info@waal.nl, www.waal.nl
2
3
Een voorbeeld van die andere denktrant is de planning. Voorafgaand aan een project gaan we het werk van dag tot dag plannen met alle bouwpartners. Een van de eerste keren dat we dat hebben gedaan, bleken we al in staat te zijn om de doorlooptijd met 30% terug te dringen! Dat betekent dat je een project van 240 werkbare dagen ook in 175 dagen kunt doen. De werkvloer maakt de planning, maar de leiding van het bedrijf moet de werkwijze wel faciliteren. Als de directie niet gelooft in ketenintegratie, dan loopt de werkvloer daar continu tegenaan. Het moet bottom up worden gedaan en top down worden gedragen. Precies de manier zoals ons die bij Waal voor ogen staat! Ebert van der Wal
Ouderwets aanwezig op de Provada Bezoek Waal op de Provada 8 t/m 10 juni 2010 Amsterdam Rai Hal 11
groot denken klein beginnen
Bezoek Waal op de Provada 8 t/m 10 juni 2010 Amsterdam Rai Hal 11
Het is een bijzonder evenement, met bijzondere ont足 Kleine schaal, grote voordelen moetingen. Daarom is Waal ook dit jaar weer aanwezig Gelukkig zijn er ook opdrachtgevers die dit op de Provada. We willen hier ons verhaal, onze missie pad met ons willen bewandelen. Investeren in nieuwe samenwerkingsvormen en echte verder uitdragen. En onze missie is dat het beter moet integratie. We hebben ook een groot aantal en kan. Ketenintegratie, lean bouwen, 3D-integratie: uitstekende voorbeelden met harde bewijzen: het kan namelijk werken. En dat alles begint dat zijn de betoverende woorden en toverdaden waar足- bij een goed gesprek, met een goeie kop koffie. Zeker nu Waal ook oplossingen biedt voor mee Waal voor de troepen uit loopt. woningbouw in kleine series, met grote voordelen. Voor dit concept zoeken we uitdagende, tot nu toe niet realiseerbare, projecten.
We zien u graag op de Provada, we hebben een nieuwe plek in een nieuwe hal. Maar u zult ons echt niet kunnen missen, dat garanderen we u!
3
Een totaalaanp onderhoud Dit is geen verhaal over opstandige bewoners, rellerige buurtcommissies en spaaklopende planningen. Dit is gewoon het verhaal van de renovatie van 188 woningen. Opdrachtgever is Waterweg Wonen, we spraken met Gerard Koppelman, Michel Schipper van Waal Onderhoud & Renovatie en een van de bewoners.
4
V.l.n.r. Gerard Koppelman, de heer E. Velda, Michel Schipper.
pak in en renovatie Gerard Koppelman: “In eerste instantie zouden alleen de gevels en kozijnen worden gerenoveerd, maar na overleg bleken ook alle keukens en badkamers aan een opknapbeurt toe te zijn. Ik heb weleens van Waal een verhaal gehoord over hoe zij een renovatie zouden aanpakken. Heel ambitieus. Wel, ik kan niet anders zeggen dan dat die aanpak werkt in de praktijk. De mede werkers van Waal zijn heel enthousiast. Je merkt echt dat iedereen de mentaliteit heeft om voor de klant te gaan.” Een belangrijk aspect is de communicatie. Voor Michel Schipper is het heel helder “Wat ons bij Waal is opgevallen is dat de bewoners behoefte hebben aan een luisterend oor. En het werk dat je gaat doen, moet je visueel maken. Als uitvoerders van Waal gaan we minstens driemaal op een dag langs bij huizen waar we aan de
slag zijn. ‘s Morgens vroeg vertellen we wat we die dag gaan doen. Tussen de middag kijken we even om een hoekje: hoe bevalt het? En om half vier gaan we afronden. Even checken of de waterleiding het weer doet en of de centrale verwarming draait.” De heer E. Velda, de bewoner van Koolmeesstraat 3: “Het is fantastisch verlopen. Echt pico bello. Iedereen was altijd heel vriendelijk als we iets te vragen hadden, als er wat was, werd het meteen opgelost. We hebben een nieuwe keuken gekregen, het toilet is vernieuwd en de ramen zijn aangepakt. Een rompslomp? Dat is ons honderd procent meegevallen. En dan moet u weten dat we allebei in de tachtig zijn. Eerlijk, we vonden het bijna jammer dat ze weer klaar waren!”
5
Leren van een autofabrikant:
Lean bouwen “De Japanners, de tweede economie van de wereld, zijn heel ver in de filosofie van het lean produceren. Als je het zwart/wit uitlegt, denken zij alleen in stappen van waarde en stappen van verspilling. Waarde is alles waarvoor een klant wil betalen. Verspilling is een noodzakelijk kwaad. Daar heeft een klant geen geld voor over. Traditioneel ligt de focus op stappen in waarde. De grootste winst zit echter in het verminderen van verspilling.“ Zo. We zitten goed en wel of Ebert van der Wal maakt in enkele zinnen duidelijk welke kant het op moet met Waal: die van lean bouwen.
6
Lean bouwen wordt de toekomst, weet hij zeker. En dat terwijl de principes al tientallen jaren oud zijn. Toyota is er groot mee geworden. Voor de bouw kan de productiefilosofie twee vliegen in één klap slaan: meer klantwaarde, minder faalkosten. Voor Waal is lean bouwen een logische stap in haar evolutie. “We zijn al een aantal jaren bezig. We hebben het procesprotocol neoHOTPLANS ontwikkeld, we zijn gestart met 3D-modelleren. De 3D-tekening vervangt het traditionele produceren aan de hand van door de ontwerper gemaakte productieteke ningen. Daarachter zit een complete bibliotheek om het proces te optimali seren en de productie aan te sturen. Je hebt dan bouwpartners nodig die je helpen om die databank te vullen. Dan heb je het over ketenintegratie, wat weer nauw aansluit bij lean bouwen. Intern zijn we die weg al lang ingegaan. We zijn bezig
geweest met een kanteling, om het werken in afdelingen om te bouwen naar het werken in teams. Dat zien we als voorwaarde om extern ook ketenintegratie te bereiken. De traditionele bouwketen is gefragmenteerd en aanbodgestuurd. Dat leidt tot verspilling. Er is niet één partij die de regie voert, de partners hebben niet een gezamenlijk doel voor ogen.”
Gezonde marge gunnen Ketenintegratie is meer dan alleen maar de banden aanhalen. “Bij ketenintegratie gaat het om het besef: blijf je altijd maar met de partners werken die de laagste prijs hanteren? Of ga je verder met partners die je een marge gunt om gezond te kunnen opereren en die in staat zijn gezamenlijk op te trekken, om de bouwtijd te verkorten en de bouwkosten te reduceren om uiteindelijk gezamenlijk een zo laag mogelijke integrale prijs te bereiken?”
Doorlooptijd verkorten Doorlooptijdverkorting is een doel, maar ook een middel. “Het doel is om sneller te kunnen bouwen. Dan ben je eerder klaar, maar je kunt ook later beginnen. Dan heb je het over een lagere rentelast gedurende de bouw, een klant heeft meer tijd voor de besluitvorming. Maar die verkorting is ook een middel. Door met elkaar die planning te maken, forceer je partners om de verspilling gezamenlijk te benoemen en aan te pakken. Als je dat twee of drie keer hebt gedaan, wordt het een automatisme. Dan gaan mensen vanzelf al het initiatief nemen. ‘Kun jij eerder?’ ‘Ja, maar dan moet jij dit of dat alvast doen.’ Die manier van samenwerken geeft mensen energie. Als je de planning gaat inkrimpen, dan ben je wel gedwongen de verspilling aan te pakken. Als je elkaar recht in de ogen kijkt, dan is er commitment. Dan kún je die werkbare afspraken maken.”
7
De Elbe Voortvarende
verkoop
Plaats: Maassluis Locatie: Het Hoge Licht
Aanneemsom: € 7.500.000, Opdrachtgever: Bouwfonds/ Maasdelta Architect: Theo Verburg Architecten
8
Bouwtijd: 06/10 – 09/11
Op een plek als deze kán het bijna niet fout gaan: pal aan de voet van de Nieuwe Waterweg. Maar toch was ontwikkelingsmanager John de Geus van Bouwfonds Ontwikkeling voorzichtig bij de verkoop van het project De Elbe, onderdeel van Het Balkon in Maassluis. “We hebben getwijfeld tussen een grotere toren met kleinere appartementen en deze, een iets kleinere toren met ruime appartementen. Na een marktonderzoek leek deze het meest kansrijk.” Die keus pakte goed uit: de 45 appartementen, verdeeld over 15 woonlagen, waren snel verkocht. Vanaf elke verdieping is er een adembenemend uitzicht over de Waterweg. Waal bouwt de drie- en vierkamer-appartementen in opdracht van ontwikkelingscombinatie Het Balkon, een samenwerkingsverband tussen Bouwfonds en de Maasdelta Groep. John de Geus: “De samenwerking verloopt goed. Waal is een nieuwe samenwerkingspartij voor ons. Dat is altijd even wennen. We hebben er alle vertrouwen in.
Landmark voor Rijswijk
Paulinesymfonie
Plaats: Rijswijk Locatie: Klaroenstraat
Aanneemsom: â‚Ź 26.150.000, Opdrachtgever: Vidomes Rijswijk Architect: Van Dop + Mathot architecten
Bouwtijd: 03/10-12/11
Met een locatie aan de Klaroenstraat mag duidelijk zijn dat een eerste paal niet zonder klaroengeschal voorbij gaat. Op woensdag 17 maart startte de bouw van het project Paulinesymfonie in Rijswijk officieel. Het is een ambitieus project van corporatie Vidomes: een langwerpig deel van acht bouwlagen, een toren van 23 verdiepingen. Met de toren krijgt de Rijswijkse horizon er een landmark bij: met zijn glazen gevel is het gebouw al van verre zichtbaar. In de Paulinesymfonie komen 172 appartementen, 21 zorgwoningen en een wijkcentrum voor de bewoners van de Muziekbuurt. Op de locatie stond eerder een ander complex, de Paulineburch. Aardig detail: oud-bewoonster Pauline van de Paulineburch mocht de officiĂŤle delegatie bijstaan bij het slaan van de eerste paal. Onderdeel van de festiviteiten rond de eerste paal was de presentatie van een graffitiproject van een tiental jongeren.
9
Boren in stilte in Mariënhove
Plaats: Leidschendam Locatie: Mariënpark
Aanneemsom: € 825.134, Opdrachtgever: Vidomes Architect: VD+M Architecten B.V.
10
Bouwtijd: 02/10-05/10
Een flink project voor Waal Onderhoud en Renovatie: het vervangen van alle kozijnen van het atriumgebouw Mariënhove in Leidschendam. Het gebouw met aanleunwoningen moet voldoen aan verscherpte brandveiligheidseisen. De nieuwe kozijnen zullen dertig minuten brandveilig worden uitgevoerd. In circa twaalf weken tijd moeten 182 kozijnen worden aangepast. “Het gaat om woningen in bewoonde staat, bovendien zijn er medische voorzieningen in het gebouw. We moeten daarom heel goed communiceren en zaken planningstechnisch goed op elkaar afstemmen. Zomaar even gaan boren is er niet bij”, legt Ton van Jaarsveld, projectleider van Waal Onderhoud en Renovatie uit. Op termijn staat er nog veel meer te gebeuren op de locatie waar het atrium staat. Woningcorporatie Vidomes is van plan seniorenappartementen en servicevoorzieningen te bouwen op de plek van het huidige verzorgingshuis en het klooster.
Geslaagd op
Hogeschool
INHolland Hogeschool INHolland kampt met ernstig ruimtegebrek. Precies tussen de twee locaties aan de Bezuidenhoutseweg en de Theresiastraat lagen nog uitbreidingsmogelijkheden, maar geen voor de hand liggende. Zowel in bouwkundig als in logistiek opzicht stond Waal Bouw voor een flinke uitdaging. “Het is eigenlijk een project in de achtertuin van twee gebouwen”, zegt projectleider Cees Vink, namens adviesbureau Burgers De Greef betrokken bij de bouw. “Er moesten speciale oplossingen worden bedacht voor de aansluiting op de bestaande bouw. Bovendien zitten we nu middenin de tentamentijd en moet geluidsoverlast worden voorkomen. ”Waal Bouw bleek een ideale partner voor de uitbreiding van 3.000 m2. “Het heeft heel wat afstemming gevraagd met Waal Bouw, maar het is altijd goed gegaan. Vooral logistiek gezien hebben ze er een enorme kluif aan gehad.”
Plaats: Den Haag Locatie: Theresiastraat
Aanneemsom: € 4.408.731, Opdrachtgever: Hogeschool INHolland
Architect: SP Architecten
Bouwtijd: 07/09 - 06/10
11
“Je wordt kritischer op de partijen waarmee je samenwerkt”
Jaap Brinkman, financieel manager
Het zijn zware tijden in de bouw. Financieel vooral. Maar Jaap Brinkman, financieel manager bij Waal, maakt niet de indruk recent veel slapeloze nachten te hebben gehad. “Of we er meer bovenop zitten? Dat deden we bij Waal eigenlijk altijd al. Maar zeker nu met de crisis is het essentieel dat je de kostenbewaking tijdens de projecten goed in de gaten houdt.” Een gesprek over de PYNG-rating van Waal en risicobeheersing in de bouw. We zijn nu wel op het punt beland dat de crisis in volle hevigheid om zich heen slaat. Desondanks: Waal heeft in 2009 een omzetgroei gerealiseerd. Het bedrijf heeft een degelijke portefeuille, constateert Jaap Brinkman, met 22 jaar Waal-ervaring (“het gras is nergens groener als je het mij vraagt”). “Je let beter op de partijen waarmee je samenwerkt. Die partijen ga je beter toetsen voorafgaand aan het proces, maar ook gedurende het proces. Dat betekent dat je niet automatisch meer kiest voor de partners die het goedkoopst zijn, maar voor degenen die de zaken op orde hebben. Ook de juridische aspecten bij de contractvorming ga je met heel andere ogen bekijken. Waar je risico loopt, probeer je die om te bouwen naar beheersbare risico’s. Het is essentieel dat je de zaken aan de voorkant goed regelt, in de fase van de contractvorming.” Opmerkelijk: sinds 2009 heeft Waal een triple A PYNG-rating gekregen van Graydon. “Dat is een rating die nog maar weinig bedrijven hebben, zeker in de bouw”, zegt Jaap niet zonder trots. “Een triple A-rating wil zeggen dat we een heel solvabel bedrijf zijn dat afspraken waarmaakt. Die PYNG-rating is voor banken en voor opdrachtgevers een heel belangrijk signaal. Na alle negatieve berichten over de bouw gaat een bank extra letten op de solvabiliteit van bouwbedrijven. Een bank stuurt daarom heel actief aan op het zaken doen met bedrijven met een hoge PYNG-rating. Want als een bouwbedrijf omvalt, zit die bank ook in de problemen.”
Investeren in ICT Investeren in nieuwe ICT-oplossingen is een ander middel om alerter te rea geren op de markt. Jaap Brinkman: “Nu kom je in het bedrijf nog veel ‘eilandsoftware’ tegen. Dat betekent dat je handelingen dubbel doet. Met het nieuwe pakket zijn we in staat om die zaken efficiënter aan te pakken en ervoor te zorgen dat iedereen in het bedrijf over dezelfde informatie beschikt. Het werken met bouwinformatiemodellen past daar naadloos in. De daadwerke lijke kosten van een gerealiseerd project kunnen we dan weer als input voor toekomstige calculaties gebruiken. Daarmee krijg je een beter zicht op de kostprijzen in de calculatiefase en kun je concurrerender aanbiedingen doen”
12
Vijana wanataniana katika hali ya kawaida.
Devankunst het veranderen In het kantoor van Waal hangt een opvallend schilderij. Het is van de
hand van George Lilanga, een Tanzaniaanse kunstenaar (1934-2005). Met zijn kunst werd hij wereldberoemd.
Omdat hij hout ging beschilderen, negeerde zijn omgeving hem: zijn dorpsgenoten vonden dat hij het hout onrecht aandeed. Maar door hout te bewerken, gaat het langer mee. Het is een opvallende metafoor voor lean bouwen. Alles wat nieuw is – lean bouwen niet uitgezonderd – wordt in het begin angstvallig afgehouden. Totdat blijkt dat die verandering zinvol is. Bijvoorbeeld omdat de duurzaamheid erbij gebaat is. Er zijn meer parallellen. Zo verandert het materiaal van
karakter door het beschilderen. Net zoals lean bouwen het bouwproces sterk verandert. Het kunstwerk is min of meer het ‘beeldmerk’ geworden van de lean-operatie bij Waal. Onder het doek staat de titel ‘Vijana wanataniana katika hali ya kawaida’. Dat betekent, vrij vertaald: nor maliter hebben jongelui lol met elkaar. Precies wat de transformatie naar lean bouwen beoogt: meer lol in het werk!
13
“Het gaat niet om teams... Kees Duivestein, interim HR-manager bij Waal
14
Na een lange warming-up is het werken in teams bij Waal in een stroomversnelling geraakt. Schouderklop voor Kees Duivestein, die als interim adviseur het Waal-management bijstaat bij de kanteling van de organisatie. Verwacht van Kees geen typisch organisatieadviseursjargon. Daarvoor staat hij met twee benen te stevig op zijn Westlandse geboortegrond. En daarvoor kent hij de bouwsector te goed. “Het team moet anders leren voetballen.”
Hij raakte een keer met Johan Krijgsman van Waal in gesprek en vond het ‘een heel interessante uitdaging’. Zijn eerdere ervaring met zelfsturende teams bij KPN en zijn kennis van de bouw waren genoeg voor de klik van Kees Duivestein met Waal. “Het lijkt in eerste instantie een vraag over het werken in teams. Het gaat echter om een kanteling van de organisatie, om klant gerichter te kunnen werken. Johan vroeg mij: we willen verder, maar we krijgen het nog niet van de grond. Voor mij was dat een mooie start, want de hele Waal-organisatie had de fase van de bewustwording dus al achter de rug. Die ervaring kon ik heel goed gebruiken. De beste manier om een organisatie duidelijk te maken wat die nieuwe manier is, is het laten ervaren.” Na een rondje door het bedrijf ging Kees aan de slag. “Johan Krijgsman en Ebert van der Wal hebben een duidelijk beeld voor ogen. Als die richting is gekozen, kun je naar de volgende stap, het inrichten van de organisatie. Wat betekent het nu precies, dat hele werken in teams? Met degenen die eraan gaan meewerken, hebben we een blauwdruk gemaakt. Vergeet niet dat iedereen moet groeien in zijn of haar nieuwe rol, teamleiders en directie. Vanaf dat moment gaan we over naar het verrichten, het daadwerkelijk implementeren. Het is een proces van jaren, voordat je zover bent dat die teams zichzelf kunnen bedruipen.”
Vier teams Alle medewerkers die nu op het kantoor in Vlaardingen opereren, maken straks deel uit van een van de vier teams. Alleen een aantal ondersteunende diensten blijft over, zoals HRM en PZ. Belangrijk in het proces is de rol van de nieuwe teamleiders. Die moeten op een andere manier, ‘coachend’, leiding gaan geven. Een omslag in een traditioneel ingestelde sector als de bouw, weet Kees Duivestein. “De bouw is sterk in sturend leiding geven, maar Waal moet toe naar een meer delegerende stijl van leiderschap. Dat is veel lastiger. Binnen die teams wordt veel meer een beroep gedaan op de eigen verantwoordelijkheid. Het team moet anders gaan voetballen. Medewerkers zullen veel meer met elkaar moeten gaan communiceren. Ook van de mede werkers vragen we veel. Maar ze kunnen ook veel winnen: je gaat er in werkplezier fors op vooruit.”
...het gaat om de klant” 15
De Werelden opgeleverd De eerste opleveringen zijn inmiddels achter de rug. En de verkoop, die aanvankelijk bij de verwachtingen achterbleef, begint ook aan te trekken. Met de realisatie van De Werelden is Rotterdam-Zuid weer een stapje dichterbij een nieuwe toekomst gekomen. In Hillesluis heeft Waal Bouw 102 woningen gebouwd, in opdracht van Woonstad Rotterdam en naar een spraak makend ontwerp van architectenbureau KOW. Met de bouw van meer grondgebonden woningen wil ‘Zuid’ het imago van de grijze portiekflats van zich afschudden. De drie- en vierlaagse woningen moeten meer jonge gezinnen naar Hillesluis trekken. Projectontwikkelaar David Emous van Woonstad Rotterdam: “Sinds we met een kortingsregeling zijn begonnen, is de verkoop goed op gang gekomen. Er is een modelwoning ingericht, zodat de doelgroep die graag ziet wat ze koopt beter bediend wordt. We hebben daarom alle vertrouwen in de verkoop en hopen alles verkocht te hebben voor de oplevering van de laatste woning.”