Seizoen Gebonden 2009-2010 by Buro voor de Boeg

Het Gelders Orkest daar horen we

Seizoen gebonden 2009 2010

Hoofdsponsor:

Inhoud

120 jaar Het gelders orkest jubileumboek Voorwoord Ronald Plasterk |

Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

pag. 4

Jan Douwe Kroeske | Sjostakovitsj nr. 10

pag. 14

Ernst Daniël Smid | Die Lustige Witwe Hans Esmeijer | War Requiem

Jard van Nes | Groots & Onvoltooid

Peter van den Tweel | Symfonische Dansen

pag. 8 pag. 20 pag. 26 pag. 32

Eiso Alberda Van Ekenstein | Kobayashi & Tsjaikovski pag. 38 Klaas Gubbels | Scandinavische sferen

pag. 44

Harm Edens | Blaaskwintetten

pag. 54

Marian Louppen | Brahms nr. 4

Bert Heerink | Daphnis en Chloé Hannie Kunst | Joyeux Noël

Pauline Krikke | An American in Paris

pag. 48 pag. 58 pag. 62 pag. 68

Martin Sieghart en Roberto Benzi |

Monumentale dirigenten van Het Gelders Orkest

pag. 72

Herman Krebbers | Strijkkwartetten

pag. 88

Fokko Spoelstra | Bruckners nr. 5 Clemens Cornielje | Jupiter

Hans Dorrestijn | Thibaudet speelt Brahms Roland Wanders | Mahler nr. 10

Margreet Blanken | Zomerdromen

Alexander Pechtold | Strijkkwintetten

Jan Terlouw | Beethoven Tripleconcert

Fons Plasschaert | Gelders Mahler Ensemble Guus Tangelder | Trombonissimo

Jan Jansen | Mahler 4

Pierre Courbois | Russische Contrasten

pag. 82 pag. 94 pag. 100 pag. 104 pag. 110 pag. 114 pag. 118 pag. 124 pag. 130 pag. 134 pag. 138

hier horen we

Ronald Plasterk, Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Ondanks de respectabele leeftijd van 120 jaar onderscheidt Het Gelders Orkest zich nog altijd door het jeugdige elan van een pas opgericht muziekgezelschap. Zo staat het jubileumseizoen 2009-2010 in het teken van een frisse aanpak om een nieuw publiek te bereiken. Daartoe zijn 24 ‘bekende Gelderlanders’ gevraagd om een wervende column te schrijven over een van de concertprogramma’s die het komende seizoen worden uitgevoerd. In dit jubileumboek zijn deze columns verzameld. Een originele en literair verantwoorde manier om een breder gehoor te vinden. 5

Ook de seizoenbrochure 2009-2010 is een goed voorbeeld van een eigenzinnige manier om tot de verbeelding van het publiek te spreken. Vanzelfsprekend vinden we hierin een uitgebreid overzicht van de tientallen programmaâ&#x20AC;&#x2122;s die het orkest te bieden heeft. Maar Het Gelders Orkest wist ook van deze uitgave iets heel bijzonders te maken, door de musici van het orkest met hun kostbare instrumenten op ongewone plaatsen in het schitterende Gelderse landschap te laten opduiken. Mooie beelden die verwachtingen wekken, verwachtingen die met de aangekondigde programmaâ&#x20AC;&#x2122;s en de namen van de dirigenten en solisten volledig ingelost lijken te worden. Ik complimenteer het orkest met zijn vitaliteit, die ook blijkt uit de toekomstplannen die bij mijn departement zijn ingediend. Daarin is niet alleen sprake van de verantwoordelijkheid voor het in stand houden van het symfonische deel van ons muzikaal erfgoed, maar ook van de behoefte om nieuwe repertoiregebieden te ontdekken en veel aandacht te geven aan de kwaliteit van uitvoeringen en presentatie. Daarnaast onderstreept het orkest de zorg voor de toegankelijkheid van de concerten voor een groot en breed publiek. Het is goed om te constateren dat Het Gelders Orkest veel om zijn publiek geeft en alles doet om het in aanraking te brengen met de magische klank van het symfonieorkest. Hoe magisch, lyrisch, visionair, vrolijk 6

en humoristisch de programma’s in dit jubileumseizoen precies zijn, kunt u lezen op de volgende pagina’s waar belangrijke Gelderse prominenten hun zeer persoonlijke visie zullen geven op de programma’s en u laten delen in hun ervaringen met de muziek. Ik wens Het Gelders Orkest nog een lang leven en een trouw publiek voor de toekomst. Dr. Ronald H.A. Plasterk Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

“Slecht verhaal, briljante muziek” 8

Die Lustige Witwe Ernst DaniĂŤel Smid, zanger

De plaats Bad Ischl ligt in het zuiden van de deelstaat Opper-Oostenrijk, niet ver van de deelstaten Stiermarken en Salzburg. Het mondaine kuuroord geniet bekendheid, omdat de Oostenrijks-Hongaarse keizer Franz Jozef I en zijn echtgenote Elisabeth van Oostenrijk-Hongarije zich er ooit te goed hebben gedaan aan de helende werking van lucht en baden. Maar in de klassieke muziekwereld staat Bad Ischl voornamelijk te boek als de voormalige woonplaats van Franz LehĂĄr, componist van Die Lustige Witwe.

Een tijdje terug mocht Ernst Daniël Smid met

van bedevaartsoord. Van minuut tot minuut

mensen van de TROS op pad naar Oostenrijk

herinnert hij zich zijn bezoek aan het centraal

voor een documentaire en belandde toen

gelegen spadorp. “Ik heb daar voor z’n huis

plotsklaps in Bad Ischl. “We maakten een reis

gestaan, echt geweldig. Als je door de straten

van Salzburg naar Wenen en op onze weg

dwarrelt, bekruipt je een heel raar gevoel. Het

kwamen we allerlei illustere plaatsen tegen.

is natuurlijk de plaats waar de kroonprins en

Salzburg van Mozart, Bad Ischl van Franz

zijn meisje Sissi zijn verloofd, en bovendien

Lehár, Sankt Florian van Anton Bruckner – met

hangt er een conservatief Oostenrijks geurtje;

het befaamde Bruckner-orgel – en Wenen

om je heen ruik je nog altijd appelgebak. Dat

van Johann Strauss. Vier totaal verschillende

daar een van de revolutionairen van de ope-

culturen met ieder zijn eigen charme. Maar

rette heeft gewoond, vind ik natuurlijk heel

mij fascineerde vooral Lehár, want hij flikte

bijzonder.”

het begin twintigste eeuw om een operette te

Revolutionair was Lehár op het gebied van de

“LeháÁaár gaf de Weense operette een nieuw gezicht” schrijven die hij in zijn carrière nooit meer heeft

Weense operette, waaraan hij nieuw elan gaf.

overtroffen. A one day fly, een eenmalige hit.”

En dat was broodnodig, verzekert Smid. “Franz

Het werk sloeg destijds in als een bom, weet

Lehár is degene die de compleet ingedutte

hij. “Het was echt een topper; vroeger werd

Weense operette – altijd maar diezelfde deun-

een operette tweehonderd keer gespeeld, maar

tjes – met een nieuw gezicht de twintigste

Die Lustige Witwe werd al binnen een jaar

eeuw introk. Hij staat over de hele wereld be-

duizend tot tweeduizend keer gespeeld over

kend als vernieuwer. Bij Strauss en de periode

de hele wereld. Lehár had dus echt de jackpot,

daarvoor heb je het gevoel dat de operette

niet te geloven. Hij kon niet meer kapot. Het is

telkens is gebaseerd op dezelfde melodieën en

overigens nog steeds de meest gespeelde

muziek, maar Lehár componeerde veel meer

operette ter wereld. Jammer genoeg heeft hij

in de stijl van Puccini.”

zichzelf nooit meer overtroffen. Doodzonde natuurlijk.”

Frans Bauer in het klassiek Puccini was de man die tegen het einde van

Bedevaartsoord

de negentiende eeuw, in de tijd van Verdi, op-

Ruim honderd jaar geleden, in 1905, compo-

kwam en de gevestigde opera-orde geheel

neerde Lehár het werk in Bad Ischl. Voor Ernst

opzij schoof. “Weg van de romantiek en terug

Daniël Smid is deze plaats dan ook een soort

naar de waarheidsgetrouwe weergave van

emoties. Geen koningsdrama, maar verhalen

horen, maar de melodieën blijven natuurlijk

van jou en mij. Frans Bauer, maar dan in het

onvergankelijk. Net als het Wilhelmus, dat

klassiek. Je zou je het kort door de bocht

verleer je nooit. Als je een kerkganger bent ge-

smartlappenklassiek kunnen noemen. Lehár

weest, dan zijn er psalmen die je nooit meer

was volledig op Puccini geïnspireerd. Maar ge-

vergeet – De heer is mijn herder en noem ze

makkelijk is het niet gegaan, want operette is

allemaal maar op. Dat geldt ook voor opera,

natuurlijk een oud instituut, dus dat heeft wat

operette, klassiek en muziek in het algemeen.

tijd nodig gekost om het allemaal te kunnen

Of het nou John Lennon, de Beatles of Frans

verwerken. Hij was daarom tegelijkertijd een

Lehár is.”

man die geweldig onder vuur heeft gelegen.”

Niet te pruimen

Maar zijn vernieuwingen werden uiteindelijk

De muziek en de stemmen in Die Lustige Witwe

geaccepteerd. En ruim honderd jaar na de

zijn volgens Ernst Daniël Smid schitterend. Hoe

première is het werk zoals gezegd nog steeds

anders is dat met het verhaal. “De verhalen

immens populair. “Ik denk dat Lehár van tevo-

van operettes en opera’s zijn soms om de

ren nooit van z’n leven heeft bedacht dat hij

vinger van in je strot te duwen, maar de bril-

zo’n hit in huis zou hebben. En dat is ook het

jantheid van componisten maken het tot wat

mooie ervan, want als je wilt scoren, scoor je

het is. Kijk bijvoorbeeld naar Così fan tutte.

nooit. Hij is begonnen en gegrepen door z’n

Een vreselijk verhaal, werkelijk niet om te

werk. Maar waarom het nog steeds populair is,

pruimen. Was het niet Mozart geweest, dan

vind ik lastig om aan te geven. Er zijn momenten

hadden we het waarschijnlijk al lang door de

waarop ik Die Lustige Witwe niet meer kan

plee getrokken. Het genie van Mozart heeft

het werk groot gemaakt en dat geldt voor

je hoog moet zingen met heel veel moeite. Dat

Lehár precies hetzelfde. Je bladert als het

krijgt een soort vertwijfeling, die op sommige

ware door een flutromannetje, die Lehár van

momenten nodig en bruikbaar is. Als het voor-

een diamanten lijst heeft voorzien. Want de

komt, denk je: wow, dat is lastig. Ik weet niet

muziek is en blijft prachtig.”

of Lehár het met opzet op die hoogte heeft

De componist heeft er voor de stemmen een

geschreven, maar het is heel apart dat je soms

loeizware partij van gemaakt, oordeelt Ernst

een tussenstem hebt.”

Daniël Smid. Dat heeft hij zelf diverse malen

Zelf vindt hij Die Lustige Witwe een prachtig

ondervonden; naar eigen zeggen heeft hij het

stuk en ook de uitvoering en casting van Het

werk zo’n tachtig keer ten gehore gebracht.

Gelders Orkest kunnen hem bekoren. “Het zit

“Ik heb het ontzettend vaak gezongen en nooit

moeilijk in elkaar en het eist ontzettend veel

met tegenzin. Alleen al die onsterfelijke melo-

van zangers. Wie de uitvoering tot een goed

dieën van Lippen schweigen, Oh Vaterland, Jetzt

einde wil brengen, moet dus echt van goeden

geh’ ich ins Maxim en Weibermarch maken het

huize komen. Martin Sieghart mag het dirige-

heerlijk. Bij hem was een operette voortaan

ren. Als er iemand is die het gevoel van een

niet meer iets simpels wat je er zo bij kon

Oostenrijker kent, is hij dat wel. Bovendien

zingen. Die hele orkestratie was anders, waar-

heb ik de bezetting van Het Gelders Orkest

schijnlijk omdat Lehár van oorsprong orkest-

gezien met bijvoorbeeld Annemarie Kremer

leider bij militairen is geweest.”

als Hanna. Echt een gek wijf, dat het fantas-

Tenor of hoge bariton?

haar samenwerken tijdens het nieuwjaars-

tisch doet. Ik ken haar goed, want ik mocht met Volgens hem zitten de moeilijkheden van het

concert van 2009 en dat was geweldig. Zij

werk in de zang- en ademlijnen en in de orkes

is een van de allergrootste zangeressen van

trale begeleiding die dikker, dramatischer, maar

Nederland wat mij betreft. Een goede kleur,

ook sfeerbepalend is. Al bij de eerste op-

een goed mens, een goede persoonlijkheid.”

wachting die Ernst Daniël Smid maakte in Die

Ook voor Frans Fiselier, die de rol van Zeta

Lustige Witwe werd hem dat duidelijk. In zijn

heeft, is er niets dan lof. “Hij is van mijn gene-

eerste uitvoering had hij de rol van Danilo en

ratie – ziet er alleen beduidend jonger uit –

gierden voorafgaand aan het optreden de

en tevens een oud-studiegenoot. Naar mijn

zenuwen door zijn lijf. “Echt waar, het is een

mening is het een fantastische zanger, dat zeg

moeilijk stuk. In principe levert Danilo altijd

ik oprecht. Liedzanger, opera, operette - het

een twistpunt op, want is het nou een tenor of

geeft maar aan hoe compleet Frans Fiselier is.

hoge bariton? Als je in de hoogte moet zingen

Hij en Annemarie Kremer hebben een speciaal

en je doet dat met het grootste gemak, heb je

plekkie bij me.”

een andere uitdrukking in je stem, dan wanneer

“Ik moet achterhalen waarom hij dit stuk heeft geschreven” 14

Sjostakovitsj nr. 10 Jan Douwe Kroeske, presentator Wie het over Jan Douwe Kroeske heeft, noemt in een adem: muziek. Al van kinds af aan zit het in zijn bloed. Ooit speelde hij orgel en volgde hij zanglessen op de pedagogische academie, maar naar eigen zeggen zonder noemenswaardig resultaat. Kroeske maakte wel naam als presentator en programmamaker bij radio en televisie, waar hij opnieuw in aanraking kwam met muziek. Tot eind jaren negentig werd zijn veel beluisterde radioprogramma Twee Meter De Lucht In uitgezonden, waarin steevast intieme en exclusieve live performances van artiesten met landelijke en internationale allure voorbij kwamen. Een tijd lang is er ook een televisieversie van geweest.

In zijn programma’s hebben totaal verschillende muziekstijlen elkaar regelmatig geraakt en een keer samenwerken met Het Gelders Orkest lijkt hem daarom ook wel wat. “Ik heb het nog nooit geprobeerd, maar zou het wel willen. Als ze mij vragen, dan vind ik dat echt een uitdaging en doe ik er alles aan om er iets goeds van te maken. Ik koppel bijvoorbeeld de rapper van Osdorp Posse of de blues van Harry Muskee aan Het Gelders Orkest. Wij zijn absoluut geen tegenpolen, maar twee werelden die elkaar niet genoeg raken.” De muziekwereld is voor hem bekend terrein en zijn voorkeur gaat dus vooral uit naar de pop waarmee hij groot werd. Maar op zijn tijd maakt hij ook uitstapjes naar overige genres, omdat Kroeske zo nu en behoefte heeft aan iets heel anders. “Ik ben gespitst op nieuwe dingen, altijd nieuwsgierig naar nieuwe platen en ga er ook actief naar op zoek. Sjostakovitsj nr. 10 is zo’n werk dat ik eigenlijk niet ken, maar waarvan ik wel kan gaan houden.”

Kruiperig begin

vragen opgeroepen. Te meer, omdat hij de

Het is in één woord samengevat een heftig

achtergrond van het werk niet kent. “Wat mij

werk, vindt hij zelf. “Dit is echt heavy metal, al

het meest intrigeert: nadat ik het werk voor

begint het heel kruiperig, slijperig, een beetje

’t eerst had gehoord, wilde ik direct weten

langzaam. Naar verloop van tijd verandert dat

waarom hij deze composities heeft gemaakt.

en hoor je oorlog en proef je strijd en onvrede.

Er zitten namelijk kronkels in die ik niet kan

Het lijkt me niet één compositie, maar meer

verklaren. Dat komt misschien ook omdat ik

een verzameling van allerlei verschillende

niet gewend ben om te werken met dit soort

beelden, want er zitten zoveel tempo-, sfeer-,

lange stukken, meer met liedjes die ergens

“Sjostakovitsj nr. 10 is heftig werk. Heavy metal!” en stijlwisselingen in. Je voelt ook heel goed

tussen de drie en tien minuten duren. Dat

aan wanneer het overgaat in een volgend deel.

neemt niet weg dat ik wil weten waar dit

Hij heeft waarschijnlijk met de partituur die

Wagner-achtige werk vandaan komt – dat is

hij klaar had in zijn hoofd nieuwe stukken

ook heel heftig. Sjostakovitsj kan Mozart- en

gecreëerd. Zoals ik het hoor, heeft hij daar

Puccini-achtig lief beginnen, waarna het over-

maanden aan gewerkt.”

gaat in een kletterend onweer dat niet ophoudt.

De Tiende van Sjostakovitsj heeft bij hem veel

Wat heeft iemand bezield om deze woede uit-

eindelijk te kunnen opschrijven in muziektaal?

ken zijn gemaakt weet ik niet, maar er zitten

Volgens mij is het dodelijk vermoeiend en in-

heftige elementen van Sjostakovitsj nr. 10 in.”

tensief om dit te kunnen spelen.” Geen Mozart Zeefdrukken

Ook al is de klassieke muziek niet zijn ding,

De grote tegenstellingen uit de Tiende symfonie

toch kan Kroeske hier heel erg van houden.

komen terug in drie zeefdrukken, die Kroeske

Daarvoor moet hij het stuk nog wel een paar

kreeg nadat hij in 1993 een huis in Harderwijk

keer vaker beluisteren, vindt hij zelf. “Het ge-

kocht. Of beter gezegd: een kerk. Bruickman,

mak waarmee je Mozart en Puccini consu-

destijds eigenaar van het gebouw, was een

meert – dat is allemaal een stuk lichter en

groot liefhebber van Sjostakovitsj en schilder-

voelt als een lied met een refrein – vind ik

de op zijn muziek. “Bruickman staat er om

hierin niet terug. Maar naarmate je het vaker

bekend dat hij naar Rusland is geweest om

beluistert, snap je wel waarom mensen in een

zich te laten inspireren door de herkomst van

stuk als dit kunnen komen.”

Sjostakovitsj. Er zitten verschillende muziek-

Inleven is overigens sowieso iets wat hem fas-

noten in de zeefdrukken en er komen heftige

cineert binnen de klassieke muziek. De passie

kleuren in terug: felroze, hardgeel en zwarte

en liefde voor het instrument is vele malen

strepen. Ik begrijp nu ineens wat de schilder

groter bij een klassiek musicus dan bij een

hiermee heeft willen zeggen. Als je alle stuk-

popartiest, zo heeft hij ervaren. “Waarschijn-

ken bij elkaar zet, dan heb je waarschijnlijk

lijk is het een volstrekt monomane beleving:

een complete compositie van Sjostakovitsj.”

als ik popmuzikanten met een instrument aan

Kroeske heeft ze intussen netjes opgeborgen

het werk zie, dan voelt dat als een bevrijding.

in zijn woning, maar herinnert zich nog wel

Een drummer slaat er flink op los en een toet-

het moment waarop hij de zeefdrukken in

senist leeft zich uit, net als een zanger en een

ontvangst nam. “Omdat we dat huis hadden

gitarist. Als je naar de performance van pop-

gekocht, boden zij ons een etentje aan in de

muzikanten kijkt, is het voornamelijk geven

kerk. Je moet je voorstellen dat je daar dan in

en uitleven, maar mensen van een klassiek

een ruimte van veertien bij veertien en acht

orkest leven zich juist in. Een orkest geeft

meter hoog zit. Wij werden keurig bediend

alles in zijn totaliteit, terwijl de individuen

door een ingehuurde ober en na afloop over-

onderling heel together zijn.”

handigde Bruickman de kunstwerken. Hij gaf

ze vol liefde en was gehecht aan de gedachte

Was hij boos?

dat hij ze had gemaakt en vervolgens aan ons

En hoe zit dat dan bij een heftig klassiek ‘oor-

overhandigd. Op welk werk de drie zeefdruk-

logswerk’ als Sjostakovitsj nr. 10? “Dat is niet

zozeer een vorm van uitleven. Als ik muziek van Sepultura, dat is speedmetal met Zuid-Amerikaanse invloeden, vergelijk met Sjostakovitsj, dan komen er bij de eerste klanken straaljagers vanaf het podium. Het werk van de componist wil ik eerlijk gezegd niet vergelijken met een verzameling straaljagers. Ik word in dat stuk gezogen, omdat ik zoveel vragen heb. Waarom heeft die man dit geschreven? Was hij zo boos? Zat hij in een oorlogssituatie in bepaalde fragmenten? Wat is zijn kritiek? Om daarachter te komen ga ik naar een boekhandel in Leeuwarden voor een biografie over het leven van Sjostakovitsj. Ik wil echt weten hoe gelukkig of ongelukkig hij is geweest en wat hem heeft bezield om dit te componeren.â&#x20AC;?

â&#x20AC;&#x153;Het War Requiem verdient oorverdovende stilteâ&#x20AC;?

War Requiem

Hans Esmeijer, Gedeputeerde Cultuur provincie Gelderland Een indrukwekkende uitvoering van het War Requiem van Benjamin Britten verdient na afloop natuurlijk een daverend applaus. Toch zou Hans Esmeijer, nadat de laatste tonen wegsterven van dit grootse werk, het liefst een overdonderende stilte horen. Het zou in zijn beleving nog meer de impact van dit concert onderstrepen. Vanuit zijn werkkamer in het Huis der Provinciën kijkt Hans Esmeijer uit op de Rijnbrug en het oorlogsmonument. “Dit is een historische plaats, hier stonden gebouwen die tijdens de Slag om Arnhem in september 1944 zijn weggebombardeerd. Ik vind het goed passen om hier in Arnhem het War Requiem uit te voeren, alsook in steden als Nijmegen en Rotterdam. Het is een muzikaal oorlogsmonument. Ik beleef het als een sociaal-cultureel hoogtepunt, overweldigend qua tekst en uitvoering en vanaf de eerste tot de laatste toon indrukwekkend. Het is een mooie traditie van Het Gelders Orkest om dit stuk elke vijf jaar in september uit te voeren. September is de maand van de herdenking van de verschrikkingen die in onze provincie hebben plaatsgevonden tijdens de Slag om Arnhem in 1944.” 21

Grootse bezetting

anti-oorlogsdemonstratie. De tekst is ontnucht

Esmeijer hoorde de uitvoering van Het Gelders

erend, het gaat in een oorlog nauwelijks nog

Orkest vijf jaar geleden voor het eerst live en

om hoge idealen, eerder om overleven. De tekst

was meteen zwaar onder de indruk. De groot-

kun je beter van tevoren hebben gelezen of

se bezetting met orkest, kamerorkest, orgel,

tijdens de uitvoering meelezen. Een toelichting

drie solisten, groot koor en jongenskoor vulde

voorafgaand aan het concert helpt om dieper

het complete podium van Musis Sacrum en

in de betekenis van dit veelomvattende werk,

ook het koor daarachter tot in alle hoeken en

rijk aan symboliek, te kunnen doordringen.”

gaten. De muziek noemt hij indringend, soms

Unieke gebeurtenis

schreeuwerig, dan weer verstild, contemplatief.

Voor Hans Esmeijer biedt het War Requiem een

“Het is fantastisch hoe de componist Benjamin

goede manier om te herdenken en gedenken.

Britten zijn visie op de oorlog heeft weerge “Ik vond het fantastisch om vijf jaar geleden geven, de zinloosheid ervan. En dat in de vorm

dat concert mee te maken. Wat de mensen in

van een requiem met Latijnse en Engelse tek-

de zaal met elkaar beleven, dat is echt uniek.

sten. Het stuk is geschreven ter gelegenheid

Het is jammer dat het om financiële redenen

van de inwijding in 1962 van de kathedraal in

niet ieder jaar kan worden uitgevoerd. Ik vond

Coventry, waar de oorspronkelijke kerk in de

direct al dat Omroep Gelderland bij zo’n spe-

Tweede Wereldoorlog was verwoest. Britten

ciale gebeurtenis betrokken zou moeten zijn.

maakt in zijn teksten gebruik van de oorlogs-

Die zou het concert kunnen uitzenden, waar-

gedichten van de Britse frontsoldaat Wilfred

door je een nog veel groter publiek bereikt.

Owen, die in 1918 sneuvelde in Frankrijk. Dit

Maar ook daar is een flink prijskaartje aan ver-

werk is een aanklacht, een waarschuwing, een

bonden. En, ik geef toe, de beleving in de zaal

is toch van een andere orde dan thuis op de

Duitse bariton en een Engelse tenor inhuren.

bank voor de tv.”

Die Russische sopraan is niet gelukt, die kreeg

De gedeputeerde zegt het van groot belang te

geen visum. De Koude Oorlog!”

vinden om stil te staan bij de gevolgen van een oorlog. Als cultuurliefhebber beschouwt

Serieuze zaak

hij muziek daarbij als een geschikt middel, al

De oorlogservaringen in zijn familie werkte

kan het ook een schilderij, een beeld, een film,

deels door in Esmeijers opvoeding. “We mochten

een toneelstuk of een ballet zijn. “We hebben

geen oorlogje spelen, geen klappertjespistolen

hier de organisatie Bridge to the Future, die

gebruiken. Oorlog was een serieuze zaak, daar

ieder jaar een programma samenstelt rond-

viel niet mee te spotten. We waren niet pacifis-

om de Slag om Arnhem. De uitvoering van het

tisch, want mijn vader was beslist van mening

War Requiem is daar een onderdeel van. In

dat je jezelf wel moest kunnen verdedigen tegen

tussenliggende jaren wordt met andere artis-

een aanvaller.

tieke uitingen geprobeerd de Slag om Arnhem

Ik heb verder geen bijzondere interesse in de

in herinnering te houden en van een nadere

oorlog, ik ben niet iemand voor oorlogsboeken

duiding te voorzien.”

of films. Ik ken de oorlog vooral uit de verhalen thuis, de geschiedenislessen, musea, maar ook

Anti-oorlog

uit de literatuur: Marga Minco, W.F. Hermans,

Een aantal jaren geleden werd het War Requiem

Jan Wolkers, Harry Mulisch en een dichter als

ook in Esmeijers geboortestad Rotterdam uit-

Leo Vroman.”

gevoerd. “Ook dat is natuurlijk een bijzondere stad om dit werk ten gehore te brengen. Het

Plaatsvervangende trots

bombardement in 1940 heeft daar een wond

Buiten het War Requiem beleefde Hans

geslagen, die pas heel geleidelijk na jaren weer

Esmeijer ook andere hoogtepunten samen

kon genezen. Mijn ouders hebben in Rotterdam

met Het Gelders Orkest. “Ik ben twee keer met

de hongerwinter meegemaakt. Ik ben in 1946

het orkest meegeweest naar Japan. Zeker de

geboren en bij ons thuis heb ik heel sterk erva-

eerste keer was dat heel bijzonder, toen was ik

ren dat in de jaren na de oorlog een anti-Duits

drie dagen in Tokio. Ik was verschrikkelijk on-

sentiment heerste. Dat verdween zo’n beetje in

der de indruk van de grote concertzalen, die

de jaren zestig, toen de tegenstellingen tijdens

helemaal volzaten met Japanners die kwamen

de Koude Oorlog manifest werden. Er ontston-

kijken naar óns Gelders Orkest. Dat vervulde

den andere vijandbeelden in de wereld. Ik vind

mij met plaatsvervangende trots. En dan met

het mooi dat Benjamin Britten heeft gepro-

zo’n dirigent als Kobayashi, dat is een fenomeen.

beerd een verzoenende gedachte in de uit-

Ik ben bijzonder gecharmeerd van de bezieling

voering mee te geven. Hij wilde voor de eerste

die hij in het orkest legt. Ik vind sowieso dat

uitvoering in 1962 een Russische sopraan, een

Het Gelders Orkest kan beschikken over fan-

tastische dirigenten. Of je nou de Rus Nikolai

zo’n lange traditie, nu al 120 jaar, heeft grote

Alexeev neemt, de Japanner Kobayashi of

culturele en maatschappelijke betekenis. Dat

honorair gastdirigent, de Oostenrijker Martin

moeten we wel met zijn allen blijven waarde-

Sieghart, het is top. Het orkest behoort mede

ren. Ons provinciebestuur is erg voor cultuur-

daardoor tot de Nederlandse elite.”

educatie en ook daarin stopt Het Gelders Orkest bijzonde veel tijd en energie. Er is in het land

Symfonie in bed

van tijd tot tijd een discussie over het voort-

Eigenlijk is jazz de grote passie van Hans

bestaan van de regionale orkesten. Het publiek

Esmeijer en dan vooral het big band repertoire.

vergrijst en er zijn steeds minder bezoekers.

“Zowel in de jazz als in de symfonische muziek

Maar je haalt kleur weg uit de samenleving als

heb ik een voorkeur voor grotere bezettingen.

je een orkest als het Het Gelders Orkest zou

Binnen de klassieke muziek heb ik een voorkeur

opdoeken. Orkestleden wonen hier, geven les,

Monumentaal symbool van Gelderse herdenking ontwikkeld voor de laatromantische Russen:

hebben kinderen op school, zijn daar van be-

Prokofjev, Rachmaninnov, Sjostakovitsj. Grote

tekenis, ja, tot in de horeca en platenzaken is

orkestbezettingen. Maar ook Bruckner, Wagner

die invloed merkbaar.”

en Mahler kunnen mij bekoren. Ik heb in 2006 vanwege een gebroken rugwervel een lange

Vriend van Het Gelders Orkest

periode in bed doorgebracht. Dan luisterde ik

Hans Esmeijer beheert tot uiterlijk 2011 de

’s nachts, als ik niet kon slapen, met een kopte-

cultuurportefeuille van de provincie Gelderland.

lefoon naar de symfonieën van Mahler en

Zijn rol als fervent bepleiter van Het Gelders

Sjostakovitsj. Ik heb ze allemaal. Ik ben toen

Orkest in Den Haag is dan formeel uitgespeeld.

erg onder de indruk geraakt van de menselijke

In 2008 ontving hij van de Vereniging Vrienden

emoties die deze componisten in de muziek

van het Gelders Orkest voor zijn belangen

hebben weten te leggen. Ik heb de symfonie-

behartiging het eerste cadeaulidmaatschap.

ën in die periode stuk voor stuk beluisterd, ik

Esmeijer blijft ook in de toekomst Het Gelders

had er eindelijk de tijd voor.”

Orkest een warm hart toedragen. “Ik hoop nog vaak te mogen genieten van de mooie traditie

Toporkest

om het War Requiem eens in de vijf jaar uit te

“Dat wij hier in Gelderland zo’n toporkest heb-

voeren. Want dat blijft voor mij een cultureel

ben is fantastisch, voor mij behoort het tot

hoogtepunt. Met of zonder applaus.”

het Gelders cultureel erfgoed. Een orkest met

â&#x20AC;&#x153;Ons huis stond open voor dirigenten en solistenâ&#x20AC;?

Groots & Onvoltooid

Jard van Nes, zangpedagoge / mezzosopraan Voormalig wereldvermaard mezzosopraan Jard van Nes bezoekt samen met haar man Hans Hierck nog graag concerten van Het Gelders Orkest. Ze genieten van de prestaties van het orkest, waar ze zich nog altijd sterk mee verbonden voelen. “We hebben hier spannende tijden beleefd.” Die ‘spannende tijden’ duiden vooral op de fusieperikelen rondom HGO gedurende de periode dat Hans Hierck directeur was. Er was sinds 1981 een landelijke discussie gaande over de betekenis van de symfonie orkesten en de overheidsgeldstroom er naartoe. Vooral de regionale orkesten moesten het ontgelden en er werden plannen gesmeed om orkesten samen te voegen. Er was sprake van een fusie met het Utrechts Symfonie Orkest en begin jaren negentig kondigde het Ministerie van WVC nog eens een fusie aan met het Forum Philharmonisch in Enschede. “Ze beseffen in Den Haag niet hoe groot de afstand is tussen Arnhem en Enschede. Het was een buitengewoon slecht plan om deze twee orkesten te laten fuseren.” 27

Muzikaal protest

en ONS voor Oost Nederlands Symfonieorkest.

Het Gelders Orkest besloot actie te voeren en

Er trok een heuse protestdemonstratie door

organiseerde een concert in de Tweede Kamer.

de Arnhemse binnenstad met tal van muziek-

Bernard Haitink, Yehudi Menuhin en Jard van

korpsen en zelf trad ik op tijdens een door

Nes namen zitting in een comité van aanbe-

Gelderse culturele instellingen georganiseerde

veling. Ook werd een manifestatie gehouden in

actieavond in het stadhuis.”

Wereldberoemd, maar het liefst thuis in Arnhem het Arnhemse voetbalstadion Nieuw-Monniken

Verlossende woord

huizen. “Vitesse-voorzitter Karel Aalbers steun-

In huize Hierck-Van Nes werd heel wat gedis-

de ons volledig in ons verzet. Heel Arnhem

cussieerd over de fusieplannen. “Hans sprak

werd gemobiliseerd, er waren spandoeken met

eens met Hedy D’Ancona, destijds minister

kreten als ‘Het Gelders Orkest blijft, BASTA’ en

van WVC. Hij vertelde haar dat ze foutief

‘Het KAN niet zonder ONS orkest’. KAN stond

werd voorgelicht en toen is ze een keer bij ons

daarbij ook voor Knooppunt Arnhem-Nijmegen

komen praten. Uiteindelijk sprak de Tweede Kamer op 28 april 1993 het verlossende woord:

Schubert op zijn best

Het Gelders Orkest mocht zelfstandig blijven.”

“De achtste, de Unvollendete, vind ik

Ook nu wordt nog wel eens een balletje opge-

een van Schuberts mooiste symfonieën.

worpen over een fusie met het Orkest van het

In die twee prachtig melodieuze delen

Oosten. “Er zijn inmiddels veel orkesten ver-

wisselen intimiteit en spanning, charme

dwenen. Ik vind dat we nu uitbezuinigd en

en dramatiek elkaar af. Het is Schubert

uitgefuseerd zijn. Cultuur kost geld, maar

op zijn best, je hoort hierin zijn groots-

mensen hebben behoefte aan muziek.”

heid. Hij heeft een heel eigen signatuur, na een paar maten weet je direct dat

Maestro aan tafel

het Schubert is. Van Schubert heb ik

Bij het echtpaar kwamen geregeld dirigenten

veel liederen gezongen en dat voelt

en solisten over de vloer, zoals pianist Jean-

soms als een olifant in een porselein-

Yves Thibaudet, die al op jonge leeftijd soleerde

kast. Om recht te doen aan tekst en muziek moet je wendbaar zijn en over een enorme beheersing beschikken.”

bij Het Gelders Orkest. “Hans wist van mij hoe eenzaam je kunt zijn als je op tournee bent. Daarom stond ons huis open voor gasten van Het Gelders Orkest. Zo kwam ook chef-dirigent

Roberto Benzi regelmatig bij ons eten. Hij

de Artistieke Commissie zei: ‘Jard zingt overal

kookte graag en nam dan het vlees of de vis

behalve hier’ was dat echter geen belemme-

voor zijn rekening. Met hem kregen we een

ring meer.

warme band. Bij zijn afscheid van Het Gelders

De mezzosopraan trad op over de hele wereld,

Orkest zou Hans op voorstel van de Artistieke

maar reisde tussen de concerten door zo vaak

Commissie het orkest dirigeren. Roberto kwam

mogelijk naar huis. “Toen onze twee zoons

bij ons om hem te coachen en zorgde ervoor

nog klein waren, wilde ik er zoveel mogelijk

dat Hans de ouverture Nabucco van Verdi goed

voor ze zijn, tenslotte hebben we zelf voor

onder de knie kreeg. Onze twee zoons volgden

kinderen gekozen.”

vanaf het terras door het raam de verrichtin-

Bezeten van muziek

gen van die twee en amuseerden zich daarbij

Muziek is altijd aanwezig in het leven van Jard

kostelijk.”

van Nes. “Mijn zangcarrière is mij min of meer

Podium bij Het Gelders Orkest

stemtype veel repertoire was. Ik heb met veel

overkomen en ik had geluk dat er voor mijn In haar ruim vijfentwintig jaar durende loop-

verschillende dirigenten mogen werken en

baan als zangeres stond Jard van Nes regel-

zowel klassieke als moderne stukken gezon-

matig bij Het Gelders Orkest op het podium.

gen. Mijn grootste geluk was dat ik direct na

“Ik heb daar echt een geweldige tijd meege-

het concours in Den Bosch vaak werd uitge-

maakt. Het ligt altijd gevoelig als de vrouw

nodigd door het Residentie Orkest. Artistiek

van de directeur solist is bij een orkest. Nadat

directeur Piet Veenstra was van mening dat

je geen zangers uit het buitenland hoefde te

Coachen is fascinerend

halen als je ze in Nederland kunt vinden.”

Nadat de zangeres in 2001 een punt had ge-

Ook bij het Concertgebouworkest was Jard

zet achter haar indrukwekkende carrière, vond

van Nes een graag geziene gaste. Ze heeft met

zij in het werk als zangpedagoge een nieuwe

diverse orkesten meegewerkt aan zo’n zeven-

passie. “Dat vind ik echt fascinerend, te merken

tig cd-opnames, met dirigenten als Bernard

dat iemand kan groeien door jouw aanwijzin-

Haitink, Georg Solti, Carlo Maria Giulini, Roberto

gen. Het is interessant om met mensen te

Benzi, Kurt Masur, Charles Dutoit en Riccardo

werken, met hen over het vak te praten en ze

Chailly. “De concerten waren natuurlijk be-

te coachen. Alle aspecten van het vak komen

langrijk, maar voor mij is het proces naar het

aan de orde, inclusief de podiumpresentatie

optreden toe altijd veel interessanter geweest.

en de kleding die je aan moet trekken. Een jurk

Ik was nooit bezig met het applaus, maar

moet van goede stof zijn, mooi zitten, tot op

werkte keihard aan een zangstuk, sleutelde

de grond komen en de bandjes mogen niet af-

er voortdurend aan. Ik ben bezeten van mu-

zakken. Ik kocht veel stoffen in het buitenland,

ziek, speel nog altijd dagelijks piano.”

vaak zijde omdat die soepel valt en goed ademt. Mijn moeder naaide mijn concertkleding en

Jard van Nes

van de vele jurken die ik nog in de kast heb

Mezzosopraan Jard van Nes studeerde

hangen, geef ik er regelmatig eentje weg aan

piano aan het Utrechts Conservatorium

een leerling. Zij vinden het bijzonder om in

en solozang aan het Koninklijk Conser-

een jurk van mij te zingen.”

vatorium in Den Haag, waar zij later als hoofdvakdocente zang aan verbon-

Oude bekenden

den was. Nadat ze in 1978 tijdens het

Jard van Nes mist het concertpodium niet,

Internationaal Vocalisten Concours

maar komt graag naar Gelderland om Het

’s-Hertogenbosch een prijs won, groei-

Gelders Orkest te beluisteren en oude beken-

de zij uit tot een mezzosopraan die

den te ontmoeten. “Als wij in de zaal zitten,

ook buiten Nederland veel roem ver-

gebeurt het vaak dat musici ons herkennen.

wierf. Jard van Nes stond regelmatig

Dan stoten ze elkaar aan en sturen ze een

op het podium van Het Gelders Orkest

vriendelijke lach onze kant op. We worden ook

en kondigde hier eind 2000 haar afscheid

nog steeds uitgenodigd voor het afscheid van

als zangeres aan. Haar man Hans Hierck

musici of voor andere speciale gelegenheden.

was van 1980 tot 1995 directeur van

Soms zingt er een leerling van mij, dat is ook

Het Gelders Orkest. Het echtpaar

bijzonder om mee te maken.”

woont sinds tien jaar in België, waar Jard van Nes werkt als zangpedagoge.

â&#x20AC;&#x153;Passages, zo spannend als de bronst van hertenâ&#x20AC;?

Symfonische Dansen

Peter van den Tweel, Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen Past het orkest in het Gelders landschap? “Net zoals het Geldersch Landschap en de Stichting Gelderse Kasteelen bij de provincie horen, hoort Het Gelders Orkest en zijn muziek óók bij Gelderland. Wanneer je naar Gelderland kijkt, zie je dat de provincie een enorme geschiedenis heeft. Het gaat met het oog op onze werkzaamheden om een grote hoeveelheid landschappen, landerijen, kastelen, landgoederen – wij noemen dat het ensemble – die je als een eenheid probeert te beheren. Daarbij hoort ook muziek, vind ik. Kijk naar een willekeurige film uit het verleden: vaak zijn er bijeenkomsten op kastelen waarbij muziek een belangrijke rol speelt. Men deelde de vreugde en leerde elkaar daar kennen. Ik denk dat de overeenkomst tussen ons en Het Gelders Orkest groter is dan iedereen in eerste instantie denkt.”

Is dat zo?

kest? In een later stadium kan het bijvoor-

“Als ik naar Het Gelders Orkest luister, dan is

beeld in een prachtige kasteeltuin. Zowel voor

het ontzettend knap dat iedereen precies zijn

natuur als cultuur creëer je dan nog meer

rol weet en er uiteindelijk als geheel iets moois

draagvlak, denk ik. Dan schep je een nog gro-

op de planken komt. Rachmaninovs Symfoni-

tere band met de Gelderse bevolking.”

sche Dansen hebben dat net zo. Maar het leuke is: binnen onze organisatie proberen we eigen

Horen natuur en cultuur bij elkaar?

lijk precies hetzelfde te doen. Een kasteel is

“Muziek roept bij mij vaak heel natuurlijke

een kasteel. Maar een kasteel behoort een

beelden op. Persoonlijk getinte, vaak ook ro-

uitstraling te hebben. Bij een kasteel, maar

mantische voorstellingen, om het zo maar te

dat geldt ook voor het koetshuis en de tuin,

zeggen. Ik heb veel gevoel bij natuur en muziek,

probeer je er weer leven in te brengen. Ook dat

maar dat kan zowel met klassiek als pop zijn.

moet afgestemd zijn. En als je dat goed doet,

Ik ben absoluut geen figuur die alleen maar van

heb je een ensemble, want gezamenlijk maak

klassieke muziek houdt. Met de Symfonische

je weer iets moois. Dat is voor mij de overeen-

Dansen heb ik wel weer wat, want daar straalt

komst tussen ons en Het Gelders Orkest.”

rust vanuit. Daar zitten verschillende passages

Een muzikale tocht door verschillende landschappen Zijn er nog meer verbindingen?

in met violen, die geven je rillingen. Rillingen

“Jazeker. Het nieuwe onderdeel ‘Passie voor

kan ik ook in een prachtig landschap hebben

muziek op Gelderse kastelen’ is natuurlijk

op een winterse dag. Als je in een mooi wit bos

prachtig. Wij brengen de kastelen en een goe-

loopt waar de rijp nog aan de bomen zit.”

de entourage in, Het Gelders Orkest zorgt voor de muzikale component. Het vindt plaats op

Dus u stelt zich een compleet landschap

drie locaties waar je natuurlijk niet het hele

voor bij het muziekwerk?

Gelders Orkest kwijt kunt, maar door klein te

“Nou, dat is het moeilijke. Het gaat maar om

beginnen, gaat er vanzelf iets bloeien. Dit is

een aantal passages waarbij de violen zo mooi

vooralsnog kleinschalig, maar waarom kun-

soleren, want tegelijkertijd zitten er ook druk-

nen we het straks niet op een mooie Gelderse

ke stukken op tempo tussen. Bovendien sluit

buitenlocatie houden met het complete or-

het werk vrij fors af. Eigenlijk zouden we kun-

nen stellen dat we een tocht door verschillen-

landschappen erbij. Zie het als een soort van

de landschappen maken, dat vind ik wel een

lange wandeling door de provincie, waarbij je

mooie vergelijking.”

steeds weer een ander landschap aandoet.”

Wat herkent u in Symfonische Dansen?

Je zou haast zeggen dat dit werk speciaal

“Het zijn dingen die iedereen voor zichzelf te-

voor jullie is geschreven…

rug kan vinden. Wat bijvoorbeeld heel erg leuk

“Dat is natuurlijk niet zo, maar de titel is wel

is: er zijn passages die veel spanning oproe-

heel erg leuk. Dansen is vanzelfsprekend ook

pen. Daarbij denk ik vrijwel direct aan de

iets wat wij in ons werk doen. Als je een goed

bronst met de herten op de Veluwe in septem-

gevoel hebt bij de zaken waarvoor jij staat,

ber en oktober. Ik weet niet of je het zelf ooit

dan roept dat warme en goede gevoelens bij

hebt meegemaakt, maar dat levert een soort

je op. Zo’n muziekstuk doet dat ook, waardoor

van spanning op die ik duidelijk herken in de

je dan eenzelfde soort beleving met elkaar

muziek. Het gevoel dat je je best hebt gedaan

hebt. Dan is dit stuk misschien niet voor ons

in de zoektocht naar herten en ze uiteindelijk

geschreven, maar je herkent er wel degelijk

in alle statigheid ziet staan. Dat zijn passages

onderdelen in die voor jouw werk van toepas-

die je kunt vinden in de Symfonische Dansen.

sing zijn.”

Er zijn ook onderdelen waarbij de muziek een beetje kabbelend is, waardoor het allerlei associaties oproept met beken en sprengen. Zo heb je allemaal verschillende beelden van

Heeft u wel eens optredens van Het Gelders Orkest bijgewoond? “Nee, dat heb ik nog niet. Ik woon een paar jaar

gaan vinden, omdat ik de moeite heb genomen

sindsdien verscheidene keren over gehad, maar

om er belangstelling voor te krijgen. Ik heb nu

het is er nog niet van gekomen. Tegelijkertijd

een voorkeur voor violen en piano, niet dat ex-

heb ik wel een leuke andere binding, want Het

perimentele. Het mag solo zijn, maar ook in een

Gelders Orkest is mij een aantal jaren geleden

gezelschap zoals bij de Symfonische Dansen.”

al opgevallen. Dat was met de cd Für Elise van Herman van Veen, die in samenwerking met Het Gelders Orkest tot stand is gekomen. Het zijn allemaal delen uit bekende werken. En als je toch eens wist hoe vaak ik die in de auto heb gedraaid… Als je kleine kinderen hebt die je wat belangstelling voor klassieke muziek wilt meegeven, dan moet je dit draaien. En ze worden er ook nog rustig van.” Vindt u klassieke muziek in de opvoeding belangrijk? “Ik vind het belangrijk dat ze ermee worden opgevoed, maar hun belangstelling moet er ook naar uitgaan. Als het hun belangstelling niet heeft, dan kun je niet verwachten dat ze dit ook willen beluisteren. Het is een ontwikkeling die ze zelf maken, maar iets wat je in je jeugd meekrijgt, dat komt altijd terug in een latere fase in je leven. Zo’n cd is natuurlijk een goede koppeling naar de jeugd. En een van de problemen die je vaak hebt, is dat klassieke muziek moeilijk wordt overgedragen op jeugd. Mij had je op die leeftijd ook niets over klassieke muziek moeten vragen. Ik wilde er niets van weten op de middelbare school en dacht er nog nauwelijks over na tijdens m’n studie.

Zo’n tien jaar geleden ben ik het echt mooi

in Arnhem en met mijn vrouw heb ik het er

“Kobayashi heeft een fantastische klik met zijn musici” 38

Kobayashi & Tsjaikovski Eiso Alberda Van Ekenstein, Teijin Aramid

Kobayashi & Tsjaikovski: de Japanse dirigent die, samen met Het Gelders Orkest, verschillende werken van de Russische componist ten gehore brengt. Symfonie nr. 4, Symfonie nr. 3, Souvenir dâ&#x20AC;&#x2122;un lieu cher en Het Zwanenmeer, waarvan verschillende delen de revue passeren. Van oorsprong geldt laatstgenoemde als het hoogtepunt van het klassiek-romantische balletgenre en door de jaren heen is het uitgegroeid tot een van de meest uitgevoerde balletten wereldwijd. Tsjaikovski deed er ongeveer een jaar over om de muziek ervoor te componeren.

“Het werk kan ik dromen. Als je naar een klas-

Maar wanneer je eenmaal daar bent en dit

sieke radiozender luistert, komt Het Zwanen-

hoort, is het schitterend.

meer in de regel altijd een keer voorbij. Dit is

Wanneer ik in een zaal heb plaatsgenomen,

gewoonweg een echte klassieker. Net zoals de

zitten er om me heen grote aantallen mensen

An der schönen blauen Donau van Johan Strauss

met een heel fijn gehoor die het meteen op-

junior heb je Het Zwanenmeer. Het is heerlijke

merken als er iets verkeerd gaat. Ik niet, want

muziek om naar te luisteren. Al moet men niet

ik let op het totaalbeeld. Die gave om fouten

van mij verwachten dat ik een dusdanige mu-

en verbeterpunten bij een orkest te ontdek-

ziekkenner ben, dat er bij mij allerlei speciale

ken, heb ik überhaupt niet. Nogmaals: noem

gevoelens naar boven komen drijven. Ik ben

me eerder een echte liefhebber. Vroeger heb

een liefhebber. Na een zware werkdag luister

ik zelf achter de piano gezeten, maar nooit op

ik in de avonduren naar van alles, maar het is

topniveau gespeeld, omdat ik nou eenmaal

niet zo dat ik de muziek diepgaand analyseer.

liever buiten voetbalde. En als het vroeger om

Muziek is goed, of het is niet goed. En Tsjaikovski

muziek ging, dan hield ik van de Beatles en de

valt in die eerste categorie.

Stones. Die laatste iets minder, want vroeger

Overigens zet ik thuis eerder een stuk van

was het óf de Beatles óf de Stones. Tegen-

Mozart op dan van Tsjaikovski, omdat die

woordig houd ik er nog steeds van, maar vind

muziek me net iets meer aanspreekt. Voor

ik country en klassiek eveneens prachtig. Mijn

Tsjaikovski ga ik eerder naar de concertzaal en

voorkeur is veel breder geworden.

eenmaal thuis heb ik meer behoefte aan easy-

Alberda van Ekenstein (Teijin Aramid) kan het Zwanenmeer dromen listening music, zo is mijn gevoel. Daarvoor vind

Hoofdsponsor

ik Mozart wat geschikter. Maar voor Tsjaikovski

Als hoofdsponsor van Het Gelders Orkest ga ik

breng ik geregeld met veel plezier een bezoek

geregeld naar hun concerten. Ik ben een groot

aan Het Gelders Orkest, want het leuke van

fan, maar vanwege mijn werk kan ik niet alles

zo’n concert is dat er vaak muziek wordt ge-

bijwonen. Toch zie ik ze gemiddeld een of

speeld die je thuis niet zo snel opzet. Tsjaikovski

twee keer per maand. Bovendien ben ik twee-

is er een van, maar ook de composities van de

maal met Het Gelders Orkest op tournee naar

laatste zestig jaar van de twintigste eeuw.

Japan geweest. De eerste keer de volledige

reis, samen met mijn vrouw, een collega en

binnen Europa manifesteert – ze zijn destijds

diens vrouw. Als groupies hebben we het reilen

een aantal keer naar Oostenrijk (onder lei-

en zeilen van het ensemble gevolgd. De afge-

ding van Martin Sieghart) en Spanje geweest –

lopen tournee hebben we alleen de laatste

maar ook daarbuiten’. Adams had zelf veel in

vier concerten meegemaakt. Beide keren wa-

Japan opgetreden, onderhield daar nog altijd

ren gewoonweg fantastisch. We zijn continu

contacten en het was zijn droom om daar een

met de musici opgetrokken; mee in de bus,

tournee te maken. Het bleek een dure operatie,

vliegtuig en trein. Natuurlijk ken je er al veel –

maar wij als Japans bedrijf wilden graag mee-

je laat gedurende de jaren je gezicht geregeld

werken, omdat we zo ook wat terug konden

zien bij concerten – maar op deze manier krijg

geven aan de bevolking daar. Alleen heb ik

je een bijzondere band met de orkestleden.

destijds wel gezegd: “Als we een tournee maken,

De reizen naar Japan waren kortweg een groot

dan zou het mooi zijn als dat met Kobayashi

succes.

gebeurt”. Hij had in die jaren als gastdirigent

Het was voor Teijin Aramid schitterend, maar

al wat optredens mogen leiden en iedere keer

voor Het Gelders Orkest zelf natuurlijk nog

bleek weer hoe fantastisch de klik tussen

mooier dat er zo’n tournee werd georgani-

hem en de muzikanten was. Tel daarbij op dat

seerd. Ik herinner me nog goed hoe toenmalig

Kobayashi een beroemdheid is in eigen land,

directeur Albert Adams de fundamenten heeft

zodat er wellicht extra toehoorders zouden

gelegd. Hij was diegene die zei: “Het zou mooi

komen. Het lag natuurlijk gevoelig, omdat de

zijn wanneer Het Gelders Orkest zich niet alleen

chef-dirigent, Martin Sieghart, een pas op de

plaats moest maken, maar dat heeft zich uiteindelijk opgelost. Extravert en dynamisch Tijdens de tournee werd opnieuw duidelijk hoe goed de chemie was tussen orkest en Kobayashi. Op de meeste Nederlanders komen oosterlingen over als stoĂŻcijnse personen, vaak ook ietwat afstandelijk misschien. Maar Kobayashi past helemaal niet in dat profiel en is een zeer extravert en dynamisch figuur. Hij is de zestig al gepasseerd en nog altijd springt hij als een jonge god op en neer, vol energie. Alles maakt hem geweldig: zijn enthousiasme, de energie die hij uitstraalt, zijn binding met het orkest, zijn grote deskundigheid op het gebied van muziek en de interpretatie van werken. Ik verwonder me er vaak over: hij staat daar voor de musici zonder partituren, doet alles uit zijn hoofd en weet precies wanneer iemand in moet zetten. De timing is perfect, op een tiende van een seconde nauwkeurig. Hij doorleeft de stukken helemaal en kan dat op een fantastische manier overbrengen. Kobayashi heeft een grote liefde voor de muziek. De relatie tussen Kobayashi en mijzelf is prima. We spreken elkaar altijd voor en na een concert, want de maestro behoor je goedendag te zeggen. Op zulke momenten is hij altijd gezond gespannen en zie je aan hem af dat hij met het concert een prachtige performance wil neerzetten. Met Kobayashi & Tsjaikovski gaat dat ongetwijfeld opnieuw gebeuren. Ik ben er in ieder geval van overtuigd dat hij dit werk verstaat.â&#x20AC;?

“Ik ben gelukkig geïindoctrineerd met strijkkwartetten” 44

Scandinavische sferen Klaas Gubbels, kunstenaar

Drie schildersezels met werk van Klaas Gubbels staan rustig te wachten op wat er gaat gebeuren, in afwachting van de hand van de meester. De gelauwerde kunstenaar is er niet zeker van of hij zijn penseel nog een streek laat zetten op het middelste doek. “Dat rechtse werk is te mooi geworden, te bedacht. Daarom vind ik deze versie van de compositie beter. Die extra lijnen maken het rauwer. Dat is mijn bedoeling. Denk ik. Nu.” Terwijl Gubbels enthousiast vertelt over zijn kunst en over muziek beent hij heen en weer in zijn Arnhemse atelier. Toont een schilderij, laat voorstudies zien en grijpt af en toe naar een van zijn vele cd’s. Op de achtergrond klinkt een solo voor piano. Werken op muziek, kan dat? “In deze hoge ruimte klinkt de accordeonist Johnny Meijer fantastisch, maar ook het volledig orkest van Count Basie. Vroeger schilderde ik op de prachtige muziek van Glenn Gould, met zijn Bach-uitvoeringen. Maar – eerlijk gezegd – als ik bezig ben, hoor ik meestal niets.”

De koffiepot

maar verder ben ik een chaoot. Voor mij is

Zijn atelier bevindt zich op een landgoed in de

het de kunst om de koffiepot telkens weer, al

omgeving van Arnhem. Hier werkt hij al vijftig

scheelt het een millimeter, op een andere

jaar gestaag aan zijn omvangrijke oeuvre.

manier te benaderen. Op het moment gaat het

Het werkdomein van Klaas staat en hangt

schilderen moeizaam, dat heb ik in het verle-

barstensvol koffiepotten, in alle soorten en

den vaker meegemaakt. Meestal volgt er dan

maten en van allerhande materialen. De koffie

een periode dat ik ontplof, dan spuit het eruit.

pot is momenteel zijn grootste inspiratiebron,

Ik heb een calvinistische inslag en ik vind dus

nadat hij eerder in zijn carrière vooral gegre-

dat ik om 10.00 uur in mijn atelier moet zijn,

pen werd door de tafel. De objecten zijn voor

vaak zeven dagen per week.”

hem een manier om stemmingen en gevoelens uit te drukken. Hij vertaalt ze in sculpturen,

Beroemde buurman

schilderijen en houtdruk.

Klaas Gubbels werd in 1934 geboren in Rotter dam. “Naast ons woonde componist Willem Pijper, hij flirtte een beetje met mijn moeder. In mijn jonge leven had ik er geen weet van dat hij een beroemd componist was.” De eerste bewuste herinnering aan muziek heeft Gubbels toen hij drie jaar was en hij een draaiorgel voor de deur hoorde spelen. “Dat was de opera Violetta. Mijn moeder gooide dan – we woonden twee hoog – twee centen in een papiertje naar buiten. Je zag ook mensen om het orgel heen dansen. In Rotterdam was de Marinierskapel erg populair; de mensen stonden drie, vier rijen dik om hen te zien. Ik was vaak bij mijn grootouders, die als een van de eersten een grammofoon hadden. Daar

Ontploffen

op draaiden ze het mooie liedje Scheiden doet

Foto’s, uitnodigingen en uitgeknipte artikelen

lijden van Willy Derby.”

laten zien dat het hier een hooggewaardeerd en actief kunstenaar betreft. Lijstjes aan de

Strijkkwartet in de huiskamer

wand met belangrijke boodschappen tonen

Rond zijn achttiende verhuisde Klaas met zijn

dat hij moeite moet doen om orde te schep-

moeder naar de burgemeesterswijk in Arnhem,

pen in de chaos die om hem heen hangt.

waar hij nog altijd woont. Hij ging hier naar de

“In schilderen ben ik de grootste mierenneuker,

kunstacademie en via zijn tweede vader, Huib

Kieviet, kwam hij in aanraking met klassieke

haar genoemd. Ook een aantal zeefdrukken

muziek.

zijn op muziek gebaseerd, of verbeelden per-

“Daar had ik eerst helemaal niets mee. Huib

sonen die ik ken uit de muziekwereld. Zoals

speelde heel mooi viool, zeg maar op beroeps-

Billie Holiday, Ben Webster en Lester Young

Muziek kleurt het leven van kunstenaar Klaas Gubbels niveau, en hij had een strijkkwartet. Zij repe-

op de zeefdruk To Steven, voor mijn vriend

teerden twee keer per week bij ons in huis, dus

Steven Quint.”

in die periode ben ik geïndoctrineerd met

Klaas Gubbels hoopt nog heel wat jaren door

klassieke muziek. In het begin had ik daar niet

te kunnen brengen in zijn Arnhemse atelier.

zoveel waardering voor, maar ik ben de muziek

Een leven zonder werken kan hij zich niet

langzaam steeds mooier gaan vinden. Ze heb-

voorstellen, een leven zonder muziek even-

ben me gelijk lid gemaakt van de Arnhemse

min: “Ik ben gek op muziek.”

Vereniging voor Kamermuziek. Ter gelegenheid van een jubileum heb ik onlangs voor de ver-

Pianoconcert van Grieg

eniging een houtdruk van een strijkkwartet

Klaas Gubbels beluisterde op verzoek

gemaakt. Strijkkwartetten vind ik een van

het Pianoconcert van Edvard Grieg.

de mooiste muziekvormen. Prachtig, zo’n

“Vooral het eerste deel vind ik mooi.

strijkkwartet van Schubert bijvoorbeeld.”

Toen ik het hoorde, dacht ik direct ‘dat ken ik’. Maar ik wist niet dat deze

Jazz-helden op zeefdruk

muziek van Grieg is. Hoe vaker ik het

Naast klassieke muziek is Klaas Gubbels ook

hoor, hoe mooier ik het vind. Meer kan

een groot liefhebber van jazz. Hij heeft heel

ik er niet over zeggen. Van de andere

wat concerten van de ‘groten-der-aarde’ ge-

stukken kan ik geen chocolade maken,

zien. Zoals trompettist Chet Baker in George

het is niet mijn cup of tea.

Jazzcafé in Arnhem, het vroegere walhalla

Ik vind het fantastisch dat Het Gelders

voor jazzliefhebbers. Klaas kwam er geregeld

Orkest er is, zo’n orkest hoort bij de

over de vloer. Trompettist Miles Davis zag hij

stad. Een van de mooiste concerten

op de Champs Élysées en Louis Armstrong in

die ik bij Het Gelders Orkest heb ge-

de Houtrusthallen in Den Haag. “Ik was ook helemaal gek van Billie Holiday, zij heeft mij sterk geïnspireerd in mijn werk. Ik heb diverse van mijn werken naar songs van

hoord, is een optreden met de violist Zino Francescatti. Dat is me altijd bijgebleven.”

â&#x20AC;&#x153;Klassieke muziek raakt de diepere lagen in mijn zielâ&#x20AC;?

Brahms nr. 4 Marian Louppen, voorzitter vereniging Vrienden van Het Gelders Orkest

Ze noemt zichzelf ‘goed beluisterd in de klassieke muziek, maar daarmee nog geen deskundige’. In de Arnhemse thuishaven Musis Sacrum mist Marian Louppen op jaarbasis hooguit één of twee concerten van Het Gelders Orkest en wanneer ze thuis is, klinkt op de achtergrond met enige regelmaat een klassieke noot. Een keuze voor een bepaald werk is echter niet snel gemaakt, want ze beschikt over de oeuvres van een aantal componisten, waaronder het complete werk van Brahms.

De Vierde symfonie is voor haar dus geen on-

gespeeld. Als je technisch en inhoudelijk onder

bekende. “Voor mij gaat het er vooral om dat

legd bent, waardeer je het stuk waarschijnlijk

muziek uiteindelijk een emotie oproept. Dat is

nog meer. Dat is het vakmanschap waarmee

ook de conclusie die ik opnieuw heb getrokken

een werk is gemaakt. Maar ik zoek juist het

naar aanleiding van de Vierde van Brahms.

vakmanschap van componisten die aan m’n

Het is een erkend meesterwerk – het is zijn

emotie komen en minder oog hebben voor

laatste symfonie – maar het doet me niet zo-

een steengoede constructie. Dat is overigens

veel. Dat komt omdat het vooral technisch

een smaakoordeel, geen oordeel over kwali-

een sterk stuk is. Er zijn ontzettend veel varia-

teit. Componisten als Tsjaikovski, Schubert en

ties in tempi en thema’s, die snel achter elkaar

Rachmaninov raken me net even iets meer

komen, maar door al die wisselingen is er

dan Brahms.”

weinig samenhang, terwijl ik houd van muziek die me meeneemt en vloeit.”

Dicht bij mijn hart

De Vierde mag dan technisch ingewikkeld zijn,

Over de hele lijn dringt klassieke muziek door

toch betekent dat niet dat Louppen geen be-

tot in het diepst van haar ziel. “Voor mij is mu-

wondering heeft voor deze symfonie. De klas-

ziek de kunstvorm die het dichtst bij m’n hart

se van de compositorisch knappe constructie

en de emotie komt, omdat je van binnen

staat buiten kijf, verzekert ze. “Je kunt veel

wordt geroerd en gepakt. Dat voelt echt ge-

respect hebben voor hoe een stuk in elkaar is

weldig; ik ben niet voor niets een muzieklief-

gezet en voor de manier waarop het wordt

hebber. Je kunt niet zonder menselijke relaties,

maar als je die even uitzondert, dan is muziek

de boel verkennen. Ik heb ontdekt dat je an-

misschien wel het allerbelangrijkst voor me.

tennes moet krijgen; je moet als het ware het

Voor het beleven van schoonheid en emotie

idioom van de componist leren begrijpen en

en voor het aanraken van diepere lagen in

spreken. Vergelijk het met een vreemde taal:

je ziel is muziek de enige kunstvorm die dat

als je er voor het eerst mee in aanraking komt,

bereikt.”

snap je er hoogstwaarschijnlijk niets van. Zo

Het had overigens weinig gescheeld of Louppen

heeft het bijvoorbeeld even geduurd voordat

was niet eens in aanraking gekomen met klas-

het tussen mij en Sjostakovitsj klikte. Maar

sieke muziek. In de opvoeding kreeg ze er

wanneer je eenmaal door hebt hoe de muziek

niet of nauwelijks iets van mee, maar een-

in elkaar zit, en de antennes staan goed afge-

maal tiener gaf haar toenmalige vriend een

steld voor de ontvangst, dan is het prachtig en

tekst op een bandrecorder, een echte ouder-

ongelooflijk mooi.”

wetse spoel. “Dat was een persoonlijke verkla-

De relatie met Het Gelders Orkest ontstond in

ring aan mij en daarachter had hij muziek van

de jaren zeventig. Louppen kocht jaarlijks een

Mozart gezet. Het was de eerste keer dat ik

abonnement voor de zondagmiddagconcerten

de tijd nam voor klassiek werk, voornamelijk

in Musis Sacrum. Het avondprogramma was

omdat ik zijn verhaal wilde horen. Toen ik dat

voor haar geen optie, omdat ze politiek be-

een paar keer had afgedraaid, vroeg ik hem

dreef en in de avonduren vaak in vergadering

van wie de muziek was. Hij was ermee opge-

was. In 1991 werd de band nog hechter, toen

groeid en zei dat ik nog wel meer kon krijgen.”

Louppen lid werd van Gedeputeerde Staten

Het Gelders Orkest is Marian Louppens tweede grote liefde Bandrecorder

van de provincie Gelderland met cultuur in

Vanaf dat moment had Louppen twee grote

haar portefeuille. Naast de jarenlange persoon

liefdes die in een korte periode enorm op-

lijke belangstelling kreeg ze vanaf dat moment

bloeiden. Het vriendje dat ooit vol romantiek

ook een zekere verantwoordelijkheid over het

een verhaal had ingesproken op de bandre-

orkest, dat subsidiegelden van de provincie

corder werd haar man en tegelijkertijd ontwik

ontving.

kelde zij zich steeds verder binnen de wereld van klassieke muziek. “Je vindt Mozart op dat

Demonstreren bij Vitesse

moment mooi, want zijn muziek ligt gemak-

Halverwege de jaren negentig dreigde Het

kelijk in het gehoor. Maar gaandeweg ga je

Gelders Orkest te worden opgeheven in het

kader van allerlei bezuinigingen. Een fusie met

voorzien. Ik heb altijd meegestreden, niet al-

het Orkest van het Oosten – en daarmee een

leen omdat ik politiek verantwoordelijk was,

verplaatsing naar Enschede – lag op de loer,

maar ook omdat het me echt aan m’n hart

maar Louppen sprong samen met enkele

ging. Ik kan slecht tegen onrecht en daar word

anderen boven op de barricaden. “Dat fusie-

ik onrustig van. Dan moet er actie komen en

orkest moest Overijssel en Gelderland maar

moeten er dingen worden ondernomen.”

bedienen, zo was de bedoeling van Den Haag. Maar het was óns Gelders Orkest. Er ontstond

Vrienden

een oproer. We hebben allerlei demonstraties

Intussen zijn Louppen en Het Gelders Orkest

en optochten gehouden en zijn zelfs nog

nog nader tot elkaar gekomen. Nadat ze geen

tijdens een thuiswedstrijd van Vitesse op

gedeputeerde meer was, kreeg ze een tele-

Nieuw-Monnikenhuize wezen demonstreren.

foontje van de toenmalige orkestdirecteur

Het complete orkest liep over het voetbalveld

met de vraag of ze in de raad van toezicht

met de koperblazers voorop en wij met span-

wilde komen. Acht jaar lang heeft ze die rol

doeken er achteraan. Het was tijdens de rust

vervuld, waarna haar formele binding met het

en ik weet zelf niet hoe we op het gekke idee

orkest ten einde leek te lopen. Maar er kwam

zijn gekomen. Contrabasspeler Jacinta Molijn

opnieuw een belletje, want er werd een nieuwe

kan er nog altijd smakelijk over vertellen. Zij

voorzitter voor de Vereniging Vrienden van

roept altijd dat ik het orkest heb gered, maar

Het Gelders Orkest gezocht. Louppen hapte

dat gaat me wel wat ver. Gemeente en provin-

toe en sindsdien voert ze met verve haar ta-

cie hebben er gezamenlijk voor gezorgd.”

ken uit voor de vereniging, die bestaat uit leden

Voor veel mensen was Louppen destijds een

die Het Gelders Orkest een warm hart toedra-

van de gezichten van het Gelderse oproer. Ook

gen. “Iedereen kan een vriend worden en door

al was het een hectische periode, ze heeft er

wat contributie te betalen, steun je het orkest.

toch een aantal komische herinneringen aan

Je krijgt er meer voor terug dan het kost: cd’s,

overgehouden. Bijvoorbeeld nadat een camera

voorrang bij de kaartverkoop en korting op de

ploeg van de NOS haar in Arnhem had geïn-

toegangsbewijzen. We hebben inmiddels ruim

terviewd over de problematiek. “Ze vroegen

tweeduizend leden en dat is niet weinig, want

me waarom ik tegen de overheidsplannen was

er zijn grotere orkesten met minder leden. De

en wat ik er verder van vond. Na een tijdje

rol die ik vervul is mooi en zo onderhoud ik

keek de interviewer op zijn horloge en zei dat

een goede band. Ze krijgen me hier echt niet

het team over een half uur in Enschede moest

meer weg bij Het Gelders Orkest.”

zijn. Die mensen hadden geen idee van de afstand tussen beide steden en het gezamenlijke orkest moest ze dus allebei maar van muziek

“goede muziek dwingt stilte af” 54

Blaaskwintet HARM EDENS, TV-PRESENTATOR

Past klassiek wel bij Harm Edens? “Door alle drukte kom ik zelf amper aan muziek toe maar ik kan wegdromen bij composities van bijvoorbeeld Chopin, Bach of Schuman. Bij Nocturne nr. 1 van Chopin, gespeeld door Maria João Pires, weet ik bij voorbaat al dat de tranen in mijn ogen schieten, of ik nou de loterij heb gewonnen of in een negatieve stemming ben. De eerste keer dat ik werd gegrepen door klassieke muziek was in mijn vroegere jeugd rond de jaarwisseling. M’n vader stond in de keuken oliebollen te bakken terwijl uit een afgeplakte transistorradio de Messiah van Händel klonk. Ik zat tegen de koelkast aangeplakt en dacht bij mezelf: wat is dit nou weer voor een mooie muziek?”

Spreekt het programma van het

Een snikkende ondertoon voor iemand

Blaaskwintet u ook zo aan?

die een en al vrolijkheid uitademt?

“Wat mij opvalt is de wonderlijke samenstel- “Dat klopt, ik ben vrolijk en druk van mezelf. ling van dit concert; het is heel gevarieerd.

Het is, zo vermoed ik, een aangeboren afwijking.

Jurriaan Andriessen kun je over het algemeen

Mensen die bijna lethargisch door het leven

modern noemen, maar dit is toch weer echt

gaan en veel zuchten, zweten en ploegen, kost

iets klassieks. Het verbaasde me dat het een

het waarschijnlijk nog meer energie. Voor hen

ontzettend frisse blaasklank heeft en dat het

is het veel moeilijker dan voor mij. Het is ove-

zeer toegankelijk is. Het luistert prima weg.”

rigens niet zo dat ik altijd maar enthousiast

En de andere werken?

noeg ellende te maken. Maar zoveel tegenzin

“Mozart is gesneden koek voor me, maar voor

heeft geen enkel nut. Ik ben soms lichtzinnig

ben want ook ik heb net als iedereen met ge-

mijn gevoel ken ik Ein Stück für ein Orgelwerk

en soms juist ook helemaal niet. Vaak bind ik

in einer Uhr niet en heb ik het ook nog nooit

in bij muziek want goede muziek dwingt stil-

eerder gehoord. Veel van zijn composities ken

te af. Dit programma doet dat ook. Sommige

ik daarentegen wel. Ik vind het vaak wat te

delen ontpoppen zich zo verbazingwekkend,

lichtvoetig maar dit gaat gelukkig wat richting

dat het mij het hele concert stil kan krijgen.”

het Requiem, op het eerste gehoor.” Kun je je daarentegen ook uitleven in Zit er nog een voorkeur tussen?

klassieke muziek?

“Ibert met Trois pièces brèves is me in positieve

“Ooit heb ik in het Cantorijkoor van de Grote

zin opgevallen (ik kende het helemaal niet) als

Kerk van Enschede gezongen. Het was vier-

ik let op de kwaliteit van een blaaskwintet

stemmig en dat ging heel goed. Ik ben nog een

in het algemeen. Individueel klinkt het goed,

half jaar alt geweest en toen was op mijn elfde

maar ook de samenhang klopt hier. Het is plat

de koek ineens op. Maar ik heb er een schitte-

gezegd bijzonder goed getoeter en de eerste

rende tijd gehad. Wij studeerden sopraanpar-

inzet voelt als krachtig en duidelijk. Gelukkig

tijen in, Bach en Buxtehude, en links en rechts

niet van ‘retteketet, we zijn begonnen’. Dit is

werd het kerkkoor steeds verder ingevuld. Je

het concertwerk waarin ik het lekkerst zit.

voelde dat je een deel van het grote geheel

Ik ben iemand van de lichtmelancholische

was en dat gaf me een kick. Mensen moeten

muziek; er moet bij mij altijd een snikkende

in ieder geval meer zingen want daarin komen

ondertoon in zitten zodat ik mijn gevoelens

emoties los en je wordt er gewoon vrolijk van.

erin kwijt kan. Dat heeft dit werk ook, vandaar

Met een gitaar in de armen bij een kampvuur,

dat het mijn favoriet is.”

bijvoorbeeld. Niet dat ik zelf gitaar speel, want het past absoluut niet bij m’n lijf om

m’n handen in die stand te zetten, maar ik kan

van Tjsechov. Vlak voordat de mooie oude

ervan genieten. Piano, dat zou meer iets voor

bomen worden omgehakt. Die dreiging... er

mij zijn, denk ik.”

is geen ontkomen meer aan. De bomen gaan eraan. Het oude moet weg, de nieuwe tijd be-

Achter welke theater- of televisiescène

gint. Met grof geweld. En dan die mooie, zielige

past een van deze concertwerken perfect?

muziek waar het gehak langzaam doorheen

“Tja, dat moet een regisseur maar bepalen.

komt. Dat kan het effect heel erg veel sterker

Maar ‘Trois pièces brèves’ van Ibert is heel

maken. Het mooie is: als ik goed luister herken

mooi behang voor een tekstloze stilspel-scène.

ik een regisseur soms aan de muziek die hij

Daarvoor is Andriessen weer ietwat te blij.

gebruikt.”

Bijvoorbeeld aan het eind van De kersentuin

“dit leent zich voor een film van Hitchcock” 58

Daphnis en Chloe Bert Heerink, zanger

Wat vindt Bert Heerink van Daphnis en Chloé? “Daar houd ik wel van. Ik ben gek op Hitchcock-films en de dartelende partijen van het koper en hout doen me daar constant aan denken. Deze muziek zou zich perfect lenen voor één van zijn films, want het klinkt gewoonweg heel filmisch. Je zou het eveneens onder een prachtige documentaire van Jacques Cousteau kunnen zetten, ware het niet dat het dan wat verstilder is, want dit is toch wel iets meer om te beluisteren. Zijn film, maar dan de muziek in een iets luidere vorm erachter.”

En verder?

een teleurstelling worden. Dan denk je: bah,

Wat ik ook nog mooi vind is dat er een koor bij

waarom zijn ze niet doorgegaan? Hier zit juist

zit. Daar zijn m’n partner Irma en ik ook hele-

een goede climax en open afbouw in.”

maal lyrisch over. Het is iets wat ik nog nooit zelf heb gedaan, waardoor het voor mij een

Een rocker die naar klassieke muziek luis-

uitdaging blijft om er heen te gaan. Ik leer na-

tert, gaat dat eigenlijk wel samen?

melijk graag dingen. Ik kom zelfs bij de repeti- “Absoluut. Ik ben geïnteresseerd in alles wat ties van het kamerkoor van mijn partner kijken,

met muziek te maken heeft; of het nou heavy

omdat ik daar weer van alles opsteek. Alles

metal is of een prachtig strijkkwartet van

wordt dan uitgekleed en je krijgt te zien hoe

Mozart. Als het mijn oren streelt, dan ga ik

de dirigent het stuk voor ogen heeft en waar-

ervoor. M’n ouders hadden vroeger al regel-

om hij bepaalde dingen wil. Als zanger leer ik

matig klassieke muziek op staan, maar dat kon

daar een hoop van.”

af en toe ook een heel ander genre zijn. M’n

Rocker van Kayak en Vandenberg laat zijn oren strelen door klassiek Leert u hier ook iets van?

moeder zette bijvoorbeeld net zo lief de Beat-

“Je leert luisteren. En je leert allerlei nieuwe

les op. Waarschijnlijk heb ik daar die algemene

klanken. Ik heb er van genoten.”

belangstelling van overgenomen, want mij

Wat is de kracht van dit werk dan?

Beethoven, Bublé of Ravel. Als het maar mooi

“De stiltes worden opgevangen door de bijna

is. Wat ik wel belangrijk vind is dat er een

melancholische klanken van bijvoorbeeld de

zekere harmonie in zit.”

maakt het niet uit wat er opstaat – Coltrane,

hobo en een stukje strijk. Die stiltes worden dan op een goede manier benut, wat ik erg

Zijn er nog meer relaties met de klassieke

leuk vind. Bovendien begint het orkest dit stuk

wereld?

heel klein en werkt het vervolgens naar een

“Ik heb een tournee gemaakt met het Noord

bepaalde climax toe – dat is heel vaak zo bin-

Nederlands Orkest, waar ook Antonie Kamerling

nen de klassieke muziek. Maar in het midden

en Erik Mesie aan hebben meegewerkt. Dat

gaan ze weer terug naar heel iets kleins en

concert stond in het teken van het cross-over-

moet er iets bijzonders gebeuren, wil het niet

programma Symphonic echoes of Pink Floyd.

Het was een heel gemêleerd gezelschap:

zo dat het specifiek bij mij hoort, want bij

Antonie komt natuurlijk uit de film- en toneel-

andere groepen zie je het ook terug. Moet je

wereld, Erik heeft weer wat met pop en ik ben

maar eens goed luisteren naar Deep Purple.

een rocker. Maar het gaat allemaal prima sa-

Dat komt door de toetsenman, die dan toeval-

men. Natuurlijk is het voor toeschouwers wel

lig ook conservatorium heeft gedaan. Hij heeft

even wennen, want die vragen zich af wat

veel klassieke bagage meegekregen net zoals

zo’n rockzanger nou bij klassieke muziek moet.

Vandenberg.”

Maar de mensen zijn overstag gegaan bij het zien van deze supercombinatie.” Raken de verschillende stijlen elkaar te weinig? “Een bekende band als The Fortunes heeft decennia geleden You’ve got your troubles met een orkest opgenomen. Weliswaar in een zeer lichte vorm, maar men begon elkaar in die jaren al langzaam af te tasten. Later nam Deep Purple een nummer met een Londens symfonieorkest op, net zoals de Beatles hadden gedaan. Ook vandaag de dag zie je dat de stijlen veel samengaan. Maar tegelijkertijd zeg ik: laat het niet te veel versmelten, want het muziekgenre moet ook een eigen gezicht

Leent Daphnis en Chloé zich ook voor een

behouden. Het moet niet één grote wereld-

rocknummer?

muziek worden, want dan wordt het een grote

“Het stuk dat ik heb beluisterd vind ik niet echt

kakofonie van stijlen.”

iets voor de rockwereld. Of er moet iemand

Zijn er parallellen tussen uw nummers en

Frank Zappa bijvoorbeeld, al leeft hij niet meer.

klassieke muziek?

Hij had er iets interessants van kunnen maken.”

experimenteel slim zijn, die dit om kan zetten.

“Het kan raar klinken, maar zeker met Vandenberg. Dat was een wereldwijde hardrockband. Ik denk dat alle composities en akkoorden daarvan zijn gebaseerd op klassieke muziek. Maar ook met Kayak waren er veel raakvlakken met de klassieke wereld. Het is overigens niet

“Rapsodie Espagnole is geen gesneden koek”

Joyeux Noë l Hannie Kunst, wethouder cultuur Nijmegen

Wat spreekt u aan in dit concert? “Vooral Rapsodie Espagnole van Ravel, ook al kende ik het helemaal niet. Omdat je er nog niet mee bekend bent, moet je je er echt in verdiepen en dat kost veel energie, zo heb ik het ervaren. Er zijn een heleboel concerten waarvan de muziek gewoonweg wijdverbreid is. Daar hoor je de melodie van en je weet direct wat er komt. Je luistert en neuriet in stilte mee. Maar dit is nieuwe muziek voor mij en dan weet ik voor mezelf: ik moet m’n best doen om er actief naar te luisteren.”

Lukt dat bij deze compositie?

Welke instrumenten worden ingezet? Wat

“Ik ga geregeld hier in Nijmegen naar Concert-

gebeurt er met het orkest?”

gebouw De Vereeniging en daar merk ik het ook. Als ik goed wil kunnen luisteren naar

Hoe typeert u deze muziek?

nieuwe, ingewikkelde muziek, moet ik eigen- “Het is heel afwisselend: zo nu en dan zijn er lijk mijn ogen dicht doen, zodat ik niet word

passages waarin het complete orkest partici-

afgeleid. Bij Rapsodie Espagnole is dat even-

peert en is er ontzettend veel volume. Maar

eens het geval. Ik ben namelijk sterk visueel

ook zijn er lichte momenten in het werk,

ingesteld. Als ik alleen maar kijk naar het

waardoor de muziek ietwat gemakkelijker is te

orkest, dan ben ik heel snel afgeleid door de

volgen. Maar nee, echt toegankelijke muziek

mooie jurk van een muzikant, het haar van de

vind ik het niet.”

dirigent of de aankleding van de concertruimte en omgeving.”

Dus u zet het thuis niet op? “Juist wel, want daar zegt de moeilijke toegan-

Lijkt me niet echt gemakkelijk…

kelijkheid niets over. Ik heb inmiddels wel ge-

“Het is ook spannender en uitdagender omdat

leerd, dat je bij sommige muziek je best moet

het nieuw is. Wat dat betreft heeft de medaille

doen om het te leren waarderen. Er is ook wel

twee kanten: de grote concentratie die het

eens muziek op de radio of in De Vereeniging

vergt vraagt energie, maar anderzijds is het

waarvan ik van tevoren weet dat ik het niet

aantrekkelijk omdat je niet weet wat er volgt.

ken, maar waar ik later wel van kan houden.

Als je die instelling al niet hebt, dan kom je

deze muziek wat er bij mij voor zorgt dat die

vast en zeker nooit verder dan muziek van

verschillende beelden tevoorschijn komen - ik

Mozart en Bach. De voorbije jaren ben ik in

heb geen flauw idee wat dat is. In het geval

mijn rol als cultuurwethouder geregeld uitge-

van de gebergtes probeer ik namen te verzin-

nodigd voor concerten van de Stichting Kamer

nen bij de voorstelling die ik maak. Ik ben heel

muziek hier in Nijmegen. Kamermuziek vind

visueel ingesteld en misschien heeft het ook

ik persoonlijk niet de meest toegankelijke mu-

iets met mijn ervaring met meditaties te ma-

ziek en toch heb ik het leren waarderen, puur

ken. De kunst daarvan is dat je in een moment

doordat ik daar in die zaal was. Je verdiept je

bent, en dus ook in de muziek van het moment.

er gewoonweg in.”

Het vergt oefening en discipline om op te gaan

Dit werk van Ravel leert u straks ook

het lukt dan is dat prachtig. Maar soms ge-

in muziek en ook te horen wat er gebeurt. Als waarderen?

beurt er ook helemaal niets en krijg ik geen

“Door de jaren heen heb ik steeds meer werk

beelden. Dat heb ik bijvoorbeeld bij het werk

van Ravel leren luisteren, waarbij de Bolero

van Mozart. Het roept niets visueels op. Ik

natuurlijk het bekendst is. Het is ook een werk

geniet dan vooral van de compositie, de kwa-

dat ik al heel lang ken en in mijn jeugd ben

liteit en het samenspel.”

gaan waarderen, geloof ik. Dat is dus voor mij gesneden koek, maar de Rapsodie Espagnole

Vergelijk de Rapsodie Espagnole eens

is nieuw. Mijn eerste reactie zegt me dat het

met uw eigen klassieke muziekvoorkeur…

stuk mooi is, voornamelijk de afwisseling in

“Mozart is veel gemakkelijker te begrijpen,

volume en intensiteit. Bovendien roept het

heeft structuur en is keurig afgebakend. In de

allerlei beelden bij me op. Rapsodie Espagnole

regel weet je van tevoren precies wat er komt.

laat mij een aantal fragmenten zien uit de

Bach heeft dat natuurlijk ook. Zijn werk is vaker

natuur, bedreiging en onweer. Bij een viool

keurig geordend, maar dat betekent niet dat

verbeeld ik me bijvoorbeeld een kabbelend

het per definitie beter of slechter is. Eine Kleine

beekje. Er zijn ook momenten die heel mas-

Nachtmusik van Mozart bijvoorbeeld vond ik

saal klinken, waarbij voor mijn gevoel het hele

als meisje vroeger prachtig, maar nu raakt het

orkest meespeelt. Dan zie ik bergen voor me;

me helemaal niet meer en vind ik het zelfs af-

niet de Jura, maar de Alpen en Pyreneeën, om-

schuwelijk. Sommige muziek is naar verloop

dat die zwaarder zijn.”

van tijd zo voorspelbaar geworden, dat je het niet meer mooi vindt. Anderzijds is er muziek

Best speciaal, nietwaar?

die ik mooi blijf vinden, omdat het steeds weer

“De emoties zijn heel wisselend en eigenlijk

iets met je doet. Het heeft telkens een andere

gebeurt het altijd vanzelf. Er is iets binnen

dimensie, waardoor je er keer op keer op een

andere manier naar kijkt. Het Requiem van

eerste klassieke werken die ik me als meisje

Mozart is zo’n prachtig voorbeeld dat me ont-

kan herinneren. Die laatste vond ik indruk-

roert. Na al die jaren heb ik nog steeds het ge-

wekkend. Alle Menschen werden Brüder en dat

voel dat het me ergens raakt.”

koor, echt schitterend. Door de jaren heen heb ik me steeds verder verdiept in klassieke

Hoe is de liefde voor klassieke muziek

muziek en inmiddels houd ik van een breed

ooit ontstaan?

scala aan componisten. Naarmate je jezelf

“M’n vader draaide vroeger op zondag steevast

erin ontwikkelt, kun je ook verder met het

grammofoonplaten, en dan was er na de koffie

ontdekken.”

“Muziek van Ravel roept allerlei beelden bij me op” zijn vaste muziekuurtje. Hij draaide klassieke

Bespeelt u zelf een instrument?

muziek uit het repertoire Beethoven en Haydn. “Nee, vroeger heb ik wel even piano gespeeld, Dat vond ik zo mooi dat ik er vrijwel meteen

maar ik merkte dat ik daar geen aanleg voor

door ben gegrepen. Als jong meisje van negen

had en ben er dus al snel weer mee gestopt.

of tien jaar heb ik altijd genoten van deze mu-

Talent is nodig om ergens ver in te komen. Mijn

ziek. Later hoorde je op de radio allerlei con-

ouders vonden het bij de opvoeding horen dat

certen en op de middelbare school – ik heb

ik piano speelde, maar het klikte niet tussen

hbs mms gevolgd – had ik wekelijks twee uur

mij en de piano. Wanneer ik speelde, moest ik

muziekles van een docent, die ons leerde

me te veel focussen op het lezen van de noten

om van klassieke muziek te houden. Telkens

en dat omzetten in de aanslag op de toetsen.

lichtte hij een stuk uit en vertelde iets over

Het was puur een technische kwestie. Als je

de componist en wat het stuk betekende. Je

voelt dat het niet met jezelf strookt, dan moet

moest dan ook wel eens iets over een compo-

je het niet gaan doen.”

nist leren of er opstellen en werkstukken over maken. We kregen les vanuit het boek X-Y-Z

Maar u had de gave graag gehad, proef ik.

der muziek van Casper Höweler. Dat was toen

“En of. Het lijkt me prachtig om een instrument

een van de bekendste lesmethodes op het

te kunnen bespelen. Ik kom zo’n drie of vier

gebied van muziek. Eine Kleine Nachtmusik en

keer per jaar bij Het Gelders Orkest en als ik

de Negende symfonie van Beethoven zijn de

hen zie, dan denk ik: ‘kon ik maar zo goed viool

of piano spelen’. Het lijkt me zó mooi als je dat in de vingers hebt zitten. Het liefst was ik er ook zangeres bij geworden. Maar als je weet dat het je talent niet is, dan ben ik niet een type dat het ten koste van alles toch gaat proberen. Mijn kwaliteiten liggen veeleer op het terrein van besturen en managen, maar dan kan ik nog wel met bewondering of zelfs een beetje jaloezie naar mensen binnen de muziek wereld kijken. Als ik iemand zie zingen, dan sta ik daar vaak even bij stil. Dat belemmert mij overigens niet in genieten van muziek. Aan de ene kant is het fijn om zelf actief te zijn, maar aan de andere kant brengt de kwaliteit van anderen ook enorm veel genot. Want waar om ga je naar Het Gelders Orkest in De Vereeniging? Omdat je ervan wilt genieten. Het voegt een bepaalde kwaliteit aan je leven toe.”

“lyrische reacties in japan”

An American in Paris Pauline Krikke, burgemeester van Arnhem

“Je kon een speld horen vallen in de Suntory Hall in Tokio. Geconcentreerd wachtte het publiek op de eerste noten van het ‘Arnhem Philharmonic Orchestra’. Dirigent Kobayashi hief zijn dirigeerstok. De eerste noten klonken. Het Japanse publiek zoog de muziek in zich op. In de zaal was het muisstil. Aan het einde van het concert kwam de ontlading. Een daverend applaus van een overenthousiast publiek. Trots zaten wij op de eerste rij. Ons Gelders Orkest had Tokio veroverd.

De tournee van Het Gelders Orkest door Japan

slaat hier bijna geen enkele uitnodiging af. Ook

was een indrukwekkende gebeurtenis. Ik denk

omsiert Het Gelders Orkest de nieuwjaarsre-

er vaak en met warme gevoelens aan terug.

ceptie van de gemeente jaarlijks met prachtige

Ik vond het een eer om mee te mogen reizen.

klanken.

De professionaliteit en de overweldigende

Bovendien afficheert Het Gelders Orkest zich

toejuichingen waren verpletterend. ‘Dat doen

in het buitenland met de stad waar haar wor-

ze fantastisch’ dacht ik vooral als Het Gelders

tels liggen. Dat is wel logisch. Het is in Arnhem

Orkest opnieuw lyrische reacties wist te ont-

immers van enkele personen tot een 100

lokken aan de tot de nok gevulde zalen.

koppig gezelschap uitgegroeid en inmiddels 120 jaar geworden. De geschiedenis is aansprekend. Met een voorzichtige aanzet in 1889 trad Het Gelders Orkest als de Arnhemse Orkest Vereniging in de schijnwerpers. Ik heb wel eens een foto gezien van de begintijd van het orkest. Dan bedenk ik dat het orkest tijdloos maar tegelijk ook steeds zeer eigentijds is geweest. Hoe kon het anders meer dan een eeuw de tand des tijds doorstaan? ‘120 jaar en in de kracht van haar leven’ is op Het Gelders Orkest heel nadrukkelijk van toepassing. Het Gelders Orkest musiceert niet alleen, het maakt ook veel mensen enthousiast voor klas-

Arnhem en dit befaamde orkest horen bij

sieke klanken. De lessen van het orkest zijn

elkaar. De stad vormt gelukkig de thuisbasis

boeiend en leerzaam. Het Gelders Orkest leert

van het gezelschap. Daar ben ik heel blij mee.

jonge en oude Arnhemmers met veel overgave

Het Gelders Orkest draagt daarnaast royaal bij

klassieke en hedendaagse muziek te interpre-

aan ons culturele aanbod. Regelmatig dragen

teren en te waarderen.

de volle, volumineuze klanken van het orkest

Graag schaar ik mij met belangstelling en

over het Velperplein de stad in. De unieke stijl

grote waardering onder de toehoorders van

van Het Gelders Orkest doet het oor van de

Het Gelders Orkest. Ik hoop dat met velen van

fan spitsen.

u op verschillende locaties in onze provincie

Gelukkig is er een wederkerigheid in de band

nog vele malen te mogen doen. Het Gelders

tussen het orkest en de stad. Het Gelders Orkest

Orkest was, is en blijft voor ons in het culturele

treedt hier bij diverse gelegenheden op. Het

leven van Arnhem van ongekende betekenis.”

Martin Sieghart

Monumentale van Het 72

en Roberto Benzi

dirigenten Gelders Orkest een Dubbelinterview

Martin Sieghart en Roberto Benzi zijn als voormalige chef-dirigenten onlosmakelijk met Het Gelders Orkest verbonden en dirigeren dit jubileumseizoen verschillende concerten. Wie zijn deze twee maestroâ&#x20AC;&#x2122;s die in de afgelopen jaren zo nadrukkelijk hun stempel op Het Gelders Orkest hebben gedrukt? Een dubbelinterview.

Hoe bent u eigenlijk tot het dirigeren

1947 in Parijs bij de beroemde Maestro André

gekomen? Wanneer is de belangstelling

Cluytens. Ik was toen negen jaar oud. Mijn de-

ontstaan; zat de voorliefde voor het

buut voor een orkest vond een jaar later plaats

dirigeren er al van kinds af aan in?

in het zuiden van Frankrijk. Sindsdien ben ik

En door wie bent u beïnvloed?

nooit meer gestopt met dirigeren.”

Sieghart: “Toen ik een jonge jongen van acht jaar was, mocht ik voor de eerste keer met

Hoe maakt u een partituur tot uw gees-

mijn ouders mee naar een concert van het

telijk eigendom? Hoe leert u een partituur

Wiener Philharmoniker, onder leiding van Carl

en hoeveel tijd kost dat?

Schuricht (Bruckner 8). Ik begreep destijds

Sieghart: “Mijn probleem is dat ik een parti-

niets van de muziek maar ik was wel diep on-

tuur te snel leer. Dat is geen misplaatste trots,

der de indruk geraakt. Als kind wil je niet een

maar een ‘cadeau van boven’. Tegelijkertijd is

graaf worden maar de koning. Geen bisschop

het ook een vloek. Ieder jaar raak ik er meer

maar de paus. Op dat moment stond voor mij

van doordrongen dat ‘het leren’ eigenlijk niets

vast dat ik dirigent wilde worden. Inmiddels

voorstelt. Het gaat er om dat je een muzikaal

weet ik dat een dirigent geen Paus is, maar

werk in je hart hebt opgenomen voordat je

‘slechts’ een primus inter pares!”

het podium opstapt. En dat kost veel tijd, ei-

Benzi: “Mijn vader was een solfeggio-leraar.

de 9de van Beethoven zou moeten dirigeren,

(Om muziek te spelen, heb je een muzikaal ge-

dan ga ik daarvoor aan de slag alsof het de

genlijk een heel leven. Stel dat ik nu weer eens

hoor nodig. Wanneer je niet allereerst een

eerste keer is. Ik bedoel te zeggen dat ik nooit

klank kan voorstellen, kan je het daarna ook

klaar ben met mijn interpretatie. Het veran-

niet op een instrument spelen. Dit is de reden

dert voortdurend.”

dat men in veel landen begint bij de essentie: solfeggio gehoortraining.) Ik was drie jaar toen

Benzi: “Het leren van een stuk dat je al eerder

mijn omgeving ontdekte dat ik een ‘absoluut

hebt gehoord, is natuurlijk veel gemakkelijker

gehoor’ had. Dat wil zeggen, ik kon tonen mu-

dan het voorbereiden van een partituur voor

zikaal benoemen zonder eerst een referentie-

een première. Echter, om je eigen interpreta-

toon te hebben gehoord. Vanaf dat moment

tie te vinden van een groot meesterwerk dat

kreeg ik de eerste muzieklessen van mijn vader

al vaak is gespeeld, vereist een lange tijd. Het

en vervolgens leerde ik piano spelen. Omdat ik

is een rijpingsproces. Wanneer ik word gecon-

zeer onder de indruk was van de specta-

fronteerd met een totaal onbekend werk, dan

culaire Leopold Stokowski en het Philadelphia

lees ik het eerst met behulp van de piano. In

Orchestra in de Walt Disney film Fantasia,

beide gevallen, beetje bij beetje, maak ik mij-

vroeg ik om dirigeerlessen. Dit gebeurde in

zelf de details eigen door de muziek te zingen

en het te leren. Ik ga dan op zoek naar mijn

Hoe reageert u als dirigent op vergissingen

eigen interpretatie. Een spannend moment

van een solist of van de musici? Kunt u

doet zich voor wanneer deze plotseling tus-

voorbeelden geven?

sen de noten tevoorschijn komt, als logisch

Sieghart: “Als het om een bekend werk gaat:

uitvloeisel van een diepgaande verworven

gewoon doorgaan. Uiteindelijk kom je toch

kennis. De noodzakelijke tijd om een partituur

weer terug bij waar je wezen moet. Als het

eigen te maken, hangt af van de lengte en de

om een nieuw stuk gaat, de linkerhand naar

complexiteit. Soms is het een kwestie van en-

boven en dan met alle kracht naar beneden.

kele dagen, soms van jaren.”

Als dat niet lukt: afslaan en weer opnieuw be-

Wat is de essentie van het dirigeren?

en een symfonie speelde met een Kurorkest

Sieghart: “De essentie is de dialoog met het

in Bad Ischl. Het was een arrangement met

orkest. Mijn interpretatie moet duidelijk en

vijf verschillende instrumenten. Eerst hielde

sterk zijn. Maar ik moet vooral ook heel goed

de piccolo er mee op, toen het orgel en vervol-

ginnen. Ik kan me herinneren dat ik cellist was

luisteren naar wat ik terugkrijg van de orkest-

gens stopte ook de altviool. Er was geen enkele

leden. Ik sla niet de maat, maar probeer met

kans om nog ‘terug te komen’. De toenmalige

elkaar te ademen.”

dirigent, een ontzettend lieve, oudere man, kon niets anders doen dan afslaan. Hij draaide

Benzi: “Dan moet ik een aantal zaken benoe-

zich om naar het publiek en verontschuldigde

men. De vreugde van muziek maken. Een per-

zich met de opmerking: ‘jammer!’”

fecte kennis en een persoonlijke benadering van een partituur. Een goede en nauwkeurige

Benzi: “Een dirigent heeft zich vrijwel nooit

techniek van ritme slaan, ritme aangeven. De

te bemoeien met de interpretatie van een in-

vaste overtuiging en inspiratie van eigen in-

strumentale solist die min of meer zijn eigen

terpretaties. Duidelijke, heldere aanwijzingen

aanpak van een concerto oplegt. In sommige

geven aan het orkest. Een goede en efficiënte

gevallen, vooral met vocalisten, kun je een

communicatie met de spelers, om hen te be-

suggestie of advies geven (met betrekking tot

trekken. Charisma en een natuurlijke autoriteit.

bijvoorbeeld een beter moment om adem te

Een goed geheugen. Een totale zelfcontrole.

halen). Naar de spelers van een orkest toe is

Een zeer nauwkeurige manier van luisteren.”

de situatie heel anders: zij verwachten van de dirigent verbeelding en originele suggesties over de interpretatie, een persoonlijke aanpak die hen in staat stelt om hun werk te verrichten. Dit gaat om vele dingen tegelijk. Om tempo, ritmische samenhang, dynamiek, intonatie,

balans, stijl, karakter en een manier van spelen,

had hij een groot contact met de musici. Het

kwaliteit van de klank, kleur, frasering, adem-

gaat om de uitstraling van de dirigent: armen,

haling, buigingen, enz.”

ogen, adem…”

Het kan natuurlijk ook voorkomen dat u

Benzi: “Een permanente visuele controle op

als dirigent zelf even de ‘weg kwijt bent’.

het orkest is een essentieel onderdeel van

Een black-out heeft. Is het u wel eens

mijn dirigeren. Dit is een van de belangrijkste

overkomen en hoe sprong u daarmee om?

redenen om te dirigeren zonder een partituur,

Sieghart: “Gelukkig niet vaak. Je schaamt je

zo gauw mijn voorbereiding voldoende is

dood als dat gebeurt. Ik ben verantwoordelijk

geweest.”

voor de musici en ik kan me geen fouten veroorloven. Maar uiteindelijk ben ik ook een

In hoeverre wordt u als dirigent positief,

mens van vlees en bloed.”

of misschien ook negatief, beïnvloed door het publiek? Er zijn bijvoorbeeld

Benzi: “In de regel geldt: dirigeer nooit uit het

dirigenten die zich mateloos ergeren aan

hoofd als je je onzeker voelt of niet voldoende

hoestende, kuchende of snotterende

bent voorbereid. Een orkest vangt onmiddel-

mensen in de zaal. Hoe gaat u met dit

lijk je aarzelingen op, en giftige gevoelens

soort zaken om?

van onzekerheid verspreiden zich dan door de

Sieghart: “In de opera is het me eens over

hele groep. Ze provoceren negatieve resulta-

komen dat het publiek tijdens de ouverture

ten die kunnen leiden tot een soort van paniek!

nog niet klaar was met het vertellen van een

In meer dan 60 jaar van dirigeren heb ik slechts

mopje of het uitwisselen van keukenreceptuur.

zeer weinig fouten gemaakt en, Godzijdank,

In het algemeen ligt die rumoerigheid aan de

nooit een desastreuze fout. Wanneer het zich

dirigent. Als ik hoor dat het publiek niet rustig

helaas toch voordeed, verontschuldigde ik mij

is, moet ik mezelf de vraag stellen waarom ik

zo spoedig mogelijk. Het is belangrijk om op

ze niet ‘te pakken’ krijg.”

dat moment eerlijk en nederig tegenover de spelers te zijn.”

Benzi: “Het uitvoeren jegens een ontvankelijk publiek is voor ons de laatste fase. Daarom

Hoe belangrijk is oogcontact

verwachten wij van onze luisteraars interesse,

met de musici?

respect, stilte and eventueel genieten. Kunste-

Sieghart: “Er moet contact zijn, maar dat

naars kunnen uitermate gestoord worden in

hoeft niet per se oogcontact te zijn. Laten we

hun innerlijke muzikale concentratie door een

niet vergeten dat bijvoorbeeld Karajan vaak

luidruchtig hoestend publiek. Om het beste

met gesloten ogen heeft gedirigeerd en toch

van jezelf te geven, hebben we een goed en

beschaafd publiek nodig. Een publiek dat in

Het orkest speelde toen voor ons een wals

staat is om het wonder van stilte te waarde-

van Strauss, gedirigeerd door concertmeester

ren en op zoek gaat naar de hoge kwaliteit

Roeland Gehlen. Dat moment zal ik nooit ver-

van luisteren.”

geten. Het meest vervelende moment kan ik me niet herinneren.”

Hoe zou u Het Gelders Orkest willen typeren?

Benzi: “De negen jaren bij Het Gelders Orkest

Sieghart: “Ik heb het orkest in twintig jaar

waren waarschijnlijk de gelukkigste jaren uit

goed leren kennen. Het is een club waar kei-

mijn carrière. Ik heb, Goddank, nooit een aan-

hard gewerkt wordt en veel inzet wordt ge-

varing of confrontatie met een instrumenta-

toond. Twintig jaar geleden had Het Gelders

list gehad. Als hoogtepunten in al die tijd be-

Orkest een goed niveau, maar geen topniveau.

schouw ik onze tour naar Duitsland en Spanje,

Ik heb ze ‘de 120%-club’ genoemd. Ze spelen

een aantal fantastische concerten die we

altijd boven hun ‘valeur’. Maar inmiddels heb-

gaven in het Concertgebouw in Amsterdam,

ben ze de weg naar boven ingeslagen. Het is

onze commerciële opnames voor Ottavo

niet voor niets dat ze gevraagd zijn om cd’s

(Mahler, Des Knaben Wunderhorn) en Naxos

op te nemen en naar het buitenland te reizen.

(C. Franck, Symphony in D kl.t.) en de samen-

Er wordt nu een uitstekende reputatie opge-

werking met het Nederlands Kamerkoor

bouwd. En het leuke is dat het Het Gelders

(Ravel’s L’Enfant et les Sortilèges).”

Orkest altijd mijn 120%-club is gebleven.” Naar welk repertoire gaat uw voorkeur Benzi: “Het Gelders Orkest kenmerkt zich

uit, en vanwaar die liefde?

door een optimale sfeer. Er is heel veel inzet en

Sieghart: “Er is eigenlijk geen muziek waar ik

motivatie. Eigenlijk is één grote muzikale fami-

niet achter sta. Op dit moment ben ik weer

lie. Elke dirigent zou blij moeten zijn om deel

bezig met de symfonieën van Beethoven en ik

te mogen uitmaken van zo’n kostbare schat.”

studeer nu ook op Rachmaninov, Zemlinsky, Händel.”

Wat was uw meest plezierige én meest lastige of vervelende moment

Benzi: “Het Oostenrijks/Duitse repertoire van

bij Het Gelders Orkest?

Mozart en Haydn tot Mahler, Richard Strauss

Sieghart: “Ik heb het mooiste moment beleefd

en Hindemith. Is dit het gevolg van mijn

na afloop van de uitvoering van Beethoven 9.

Noord-Italiaanse oorsprong? De streek Pie-

Mijn vrouw werd op het podium gevraagd

monte is gedurende een lange periode bezet

en zij nam naast mij plaats op de canapé.

geweest door de Oostenrijkers. Maar ik heb

ook een voorliefde voor Debussy en Ravel, en

Als u Het Gelders Orkest afzet tegen

dit is met zekerheid een van de gevolgen van

andere orkesten, kunt u aangeven waar

mijn Franse cultuur.”

het staat, nationaal en internationaal? Sieghart: “Het is niet mijn stijl om orkesten

Vindt u het belangrijk dat een dirigent

met elkaar te vergelijken. Als dat mogelijk zou

zelf ook een orkestinstrument beheerst

zijn, zou dat inhouden dat die orkesten geen

en zo ja welk?

eigen speelcultuur hebben. Ik heb in de laatste

Sieghart: “Voor elke dirigent is dat een pré.

jaren bij Het Gelders Orkest nadrukkelijk ge-

Maar vaak bespelen dirigenten alleen maar

werkt aan het ontwikkelen van een eigen ge-

een piano en kunnen daardoor weinig zeggen

luid. Men mag het mooi vinden of niet, maar

over de strijkers. Mijn leerlingen moeten een

het is wel een eigen HGO-geluid geworden en

duidelijke basiskennis hebben van de strijkin-

dat is wat telt! Internationaal krijgt het orkest

strumenten en de pauken, vanwege de timing

steeds meer aanzien. En in mijn optiek is er

en het ritme.”

nog ruimte om door te groeien.”

Benzi: “De piano is een vereiste en een snaar-

Benzi: “Het Gelders Orkest heeft inmiddels

instrument noodzakelijk. Ik ben nooit een

een hoog niveau bereikt. Het is het beste van

sterke instrumentspeler geworden omdat ik

de zogenaamde ‘provinciale’ Nederlandse or-

zo jong met dirigeren ben begonnen.”

kesten. Het Gelders Orkest kan zich vrijwel meten met de landelijke topklasse. Laten we

Hebt u als dirigent wel eens last gehad

niet vergeten dat Nederland wat orkesten

van plankenkoorts? Hoe uit zich dat en

betreft tot de toonaangevende landen in Eu-

hoe gaat u er mee om?

ropa behoort. Met dank aan onze oude muzi-

Sieghart: “Het wordt steeds erger! En dat

kale cultuur en de sterke traditie om in een

komt omdat ik elk jaar meer bewondering en

groep te spelen.”

respect voor de muziek krijg. Dat maakt me soms angstig. Bang om een muziekstuk te ver-

Welk repertoire ligt

knallen. Ik heb dan ook steeds vaker last van

Het Gelders Orkest het best?

zweetaanvallen, onrust, hartkloppingen.”

Sieghart: “Ik zou zeggen: alles, met uitzondering van het barokrepertoire. Het Gelders Orkest

Benzi: “Als dirigent ben ik nooit in paniek ge-

kan net zo goed overweg met Mozart en Haydn

weest, maar ik ben wel bang om in het open-

als met Beethoven, Brahms, Bruckner, Mahler,

baar een instrument te bespelen.”

Schönberg of Henze. Het ligt ze allemaal.”

Benzi: “Ontegensprekelijk ligt het grote

de Nederlandse radio heb ik commissieop-

Oostenrijks/Duitse repertoire Het Gelders

drachten uitgevoerd van componisten als

Orkest het best. Tijdens de jaren van mijn

Robert Heppener, Hans Kox en Tristan Keuris.”

leiderschap heb ik geprobeerd de ritmische samenhang te verbeteren, door het dirigeren

Hoe belangrijk is de interactie met het

van tal van programma’s gericht op Bela

publiek? Na afloop van een concert is er

Bartók en Igor Stravinsky. Dit hielp om het

tegenwoordig vaak een ‘nazit’ waar het

orkest een nieuwe impuls en een hogere

publiek, de dirigent, een aantal musici

standaard in precisie te geven.”

en de directie elkaar ontmoeten. Vindt u

Hoe kijkt u aan tegen het hedendaagse,

noodzakelijk kwaad?

moderne repertoire en hebt u daar

Sieghart: “Persoonlijk vind ik de interactie

affectie mee?

met het publiek voorafgaand aan een concert

Sieghart: “In mijn tijd in Linz heb ik veel pre-

belangrijk. Niet om aan bezoekers uit te leg-

dat prettig of beschouwt u het als een

mières en opdrachtwerken gedirigeerd. Dat is

gen dat ik een prachtige Mahler ga dirigeren,

in Arnhem bij Het Gelders Orkest iets minder

maar wel om een persoonlijke toelichting op

geworden. Maar ik ben ervan overtuigd dat

het werk te geven. In Arnhem verzorg ik soms

wij, de dirigenten, onszelf ook nadrukkelijk

samen met Maarten Brandt een inleiding, on-

moeten bezighouden met de muziek die nu ge-

der begeleiding van pianomuziek. Hartstikke

schreven wordt. Alleen maar achterom kijken

leuk.”

is niet genoeg.” Benzi: “De ‘vrienden’ van een orkest zijn een Benzi: “Eén van de ambities van een hoofd-

onmisbare steun voor het voortbestaan van

dirigent is de invoering van eigentijdse com-

een orkest. Zeker in een financieel kritieke

posities in de programma’s, naast traditionele.

periode zoals nu. Dit specifieke, informele

Met Het Gelders Orkest hebben we de 75ste

contact met het publiek is overgewaaid van-

verjaardag van de Franse componist Henri

uit de VS, waar dit ‘sociale aspect’ al lang is in-

Dutilleux herdacht door een groot gedeelte

geburgerd. Ik vind het verstandig dat wij dat

van zijn werken uit te voeren. Olivier Messi-

in Europa nu ook gaan doen.”

aen is ook weergegeven in mijn programma’s met Het Gelders Orkest. Naast mijn werk voor Het Gelders Orkest heb ik tijdens gast-dirigeersessies in het land vaak hedendaagse Nederlandse muziek voorgedragen. En voor

Wat kost u als dirigent de meeste energie?

Het Gelders Orkest bestaat 120 jaar.

Sieghart: “Een orkest dat mij niet volgen wil…”

Wel advies zou u ze voor de toekomst

Benzi: “Natuurlijk de vele repetities die nodig

Sieghart: “Ze doen er goed aan als een ‘120%-

zijn ter voorbereiding van een groot werk zo-

club’ te blijven. Ad multos annos!!!”

willen meegeven?

als een opera van Wagner of een symfonie van Mahler. Maar ik moet ook zeggen dat het vele

Benzi: “Het Gelders Orkest heeft het geluk

reizen steeds zwaarder wordt.”

regelmatig in prachtige concertzalen te mogen spelen zoals in Arnhem, Nijmegen, Apeldoorn.

Met welke vroegere en hedendaagse

Een efficiënte akoestiek is van wezenlijk be-

dirigenten voelt u zich het meest verwant?

lang voor een orkest om een goede geluids-

Sieghart: “Met Martin Sieghart.”

kwaliteit te ontwikkelen! Ik wens mijn dier-

Benzi: “Een groot deel van mijn muzikale cul-

niveau van 2009 weten te handhaven en (in-

baar Gelders Orkest toe dat ze het zeer hoge tuur is gebouwd op het beluisteren van live

dien mogelijk) zelfs weten te verbeteren. Het

concerten of opera-uitvoeringen, geleid door

is de beste waarborg om zich van toekomstige

beroemde collega’s als Wilhelm Furtwängler,

subsidies te verzekeren.”

Herbert von Karajan, Bruno Walter, Leonard Bernstein, Carlo Maria Giulini, Charles Münch, Sir George Solti, Hans Knappertsbusch, Clemens Krauss en Karl Böhm. Ik heb ook de loopbanen gevolgd van Arturo Toscanini, Fritz Reiner en andere giganten zoals Carlos Kleiber, Eduard van Beinum, Paul van Kempen. Onder mijn favoriete nog levende collega’s noem ik Claudio Abbado, Zubin Mehta, Lorin Maazel, Sir Colin Davis en Sir Simon Rattle.”

“Bruckner op mijn iPod, fietsend over de Veluwe” 82

Bruckners nr. 5

Fokko Spoelstra, wethouder cultuur Apeldoorn “In 2008 stond Apeldoorn in het teken van het Landschap. Bij de eerste editie van de Triënnale werd gediscussieerd over de bedreigingen van het bestaande landschap en kon men genieten van het zelf gecreëerde miniatuurlandschap, vaker aangeduid als ‘tuin’. Maar de Triënnale Apeldoorn was ook een manifestatie voor kunstenaars. Het landschap is zelf maaksel geworden van de mens, en niet in alle gevallen een landschapsarchitect. Het landschap is bovenal een grote bron van inspiratie voor dichters, schilders, fotografen en componisten.

Daar moet ik aan denken als ik de Vijfde sym-

hun geboorteland of -streek, maar ook door de

fonie van Bruckner beluister, fantastisch uit-

Gelderse omgeving. Martin Sieghart zal zeker

gevoerd door Het Gelders Orkest. Als ik mij

‘zijn’ Oostenrijkse landschap voor ogen heb-

mee laat voeren door de klanken, zie ik de ene

ben bij het dirigeren van de symfonie, maar

keer grote, woeste bossen aan mijn geestes-

ook hij is na al die jaren Gelderland ongetwij-

oog voorbij gaan en dan weer een klein dap-

feld een klein beetje ‘Gelders’ geworden.

per bosplantje dat zich staande houdt in het natuurgeweld. Ruig, bijna bombastisch land-

De ontwerpers van de HGO-programmabro-

schap met daarbinnen kleine hoekjes van rust:

chure voor het jubileumseizoen 2009 - 2010

weideveldjes met grazende herten.

hebben zich ook laten inspireren door het

Anton Bruckners leefomgeving was Oosten-

Gelders decor. Als het geen fotomontage is,

rijk, maar ik zie geen bergen in mijn fantasie.

moeten zelfs enkele strijkers hun dure muziek

Het decor van de muziek is voor mij het Gel-

instrumenten hebben blootgesteld aan de

derse landschap, nee veel preciezer, een

gevaren van stuifzanden door te poseren op

Veluws landschap. Dat kun je wijten aan het

het Kootwijkerzand. Landschap en muziek

feit dat ik, zelf wonend in Apeldoorn, het

versterken elkaar.

meest met dat landschap wordt geconfron-

De opening van de Triënnale door Hare Majes-

teerd, maar ook aan het feit dat de uitvoering

teit de Koningin werd muzikaal ondersteund

komt van Het ‘Gelders’ Orkest. De individuele

door een trombonistenensemble gedirigeerd

musici in het orkest brengen allemaal hun ei-

door HGO-directeur George Wiegel. De muzi-

gen stukje in en dat zit vol met Gelderse val-

kanten stonden verspreid op plaatsen in de

leien, grazende koeien langs Rijn, Waal en IJs-

buurt van het voormalig zendgebouw in Radio

sel, zicht op Zutphen, Nijmeegse heuvels en

Kootwijk: op en onder de toren en op de bijge-

Ook theater Orpheus biedt Het Gelders Orkest een prachtig podium Veluwse vergezichten. Niet omdat de musici

bouwen. Vanwege de afstand tussen de musici

allemaal uit Gelderland, of zelfs uit Neder-

communiceerde de dirigent met verschillende

land, komen, maar wel omdat ze zich verbon-

vlaggen. Een schitterend en zeer landschappe-

den weten aan Het Gelders Orkest en onge-

lijk optreden. Niet helemaal Het Gelders Orkest,

twijfeld niet alleen geïnspireerd worden door

maar toch niet minder indrukwekkend.

De kracht van de muziek wordt ook beïnvloed

liet te wensen over, maar dat werd ruim-

door de ruimte waar zij wordt uitgevoerd.

schoots gecompenseerd door de sfeer van

Gelderland kent een paar prachtige podia en

luisterende mensen die zich weerden tegen de

daar hoort ‘ons’ Orpheus ook bij. Ik ben regel-

regen, muisstil luisterend naar het concert.

matig getuige geweest van schitterende optredens van Het Gelders Orkest, maar geen

Vaak ben ik bij optredens in gezelschap van

heeft zoveel indruk gemaakt als die van de

mijn echtgenote Corine. Zij deelt met mij de

Zevende symfonie van Mahler waar de uit-

passie om naar premières te gaan van nieuwe

voerende musici niet alleen op het podium

uitvoeringen. Dan zitten we in het Arnhemse

zaten, maar ook erachter. Daar produceerden

Musis Sacrum (‘gewijd aan de Muzen’), bij

zij geluiden die de sfeer van de bergen en andere

voorkeur op het balkon, en luisteren naar werk

landschappen moesten brengen. Overweldi-

van Bach of Mahler. En omdat Het Gelders

gend zoals sommige symfonieën van Mahler

Orkest ook uitvoeringen brengt gericht op

kunnen zijn.

kinderen bezoeken we ook regelmatig een

En dan te bedenken dat mijn eerste kennis-

tussen Het Gelders Orkest en Edwin Rutten

concert met onze kinderen. De samenwerking making met Het Gelders Orkest wel bij Orpheus

leverde een geweldige middag op. Mijn kinde-

was, maar niet erin. Het was een buitenop-

ren weten nu meer over Mozart dan over

treden, zo’n tien jaar geleden, dus voordat de

Sponge Bob - en dat is mij wat waard. Ik vind

nieuwe zaal erbij was gebouwd. De akoestiek

het geweldig dat mijn kinderen zo in aanraking

komen met klassieke muziek, of zoals mijn

Het Gelders Orkest is de trots van de provincie,

tienjarige zoon Age altijd vol respect zegt

maar is nooit ‘provinciaal’. Het Gelders Orkest

‘klasse muziek’. En niet alleen mijn kinderen

maakt muziek op wereldniveau, met gasten

leren op deze manier de klassieke muziek ken-

die op internationale podia een reputatie heb-

nen. Via de kinderen familieconcerten, maar

ben opgebouwd, en dat doet het orkest nu

ook via de vele educatieve projecten maken

120 jaar. Dat is een lange tijd, maar toch ook

jaarlijks duizenden kinderen kennis met Het

weer niet. Bruckner schreef zijn Vijfde symfo-

Gelders Orkest. Deze educatieve kant van het

nie rond 1875 en dat is maar 14 jaar voordat

orkest is van niet te onderschatten belang voor

Het Gelders Orkest werd opgericht. Het einde

de Gelderse jeugd, en dus voor de Gelderse

van de negentiende eeuw was de periode

samenleving. Hoe geweldig moet het zijn om

waar de technische vernieuwingen hun

als kind met je hele klas een kijkje te kunnen

oorsprong kennen: de grammofoonplaat, de

nemen achter het orkest, de musici zelf te

telefoon, de ponskaartenmachine als voor

spreken en misschien wel op het podium tus-

loper van de computer. Die ontwikkelingen

sen de musici te mogen zitten?

zijn van grote invloed geweest op heel het maatschappelijk leven. Dankzij die vooruit-

De combinatie met een verteller voor kinde-

gang kan ik nu luisteren naar de Vijfde symfo-

ren, ook dat is Het Gelders Orkest: zoeken naar

nie van Bruckner op mijn iPod terwijl ik fiets

nieuwe wegen. Ook de samenwerking met het

tussen de Veluwse vergezichten. “

Apeldoornse avant-garde orkest ‘de ereprijs’ past in die categorie. Ze staan nu al in de brochure als gast vermeld, maar er wordt gefluisterd dat er meer combinatievoorstellingen gaan komen. Stelt u zich eens voor: eerst de uitvoering van een bekende ‘klassieker’ door Het Gelders Orkest, dan bijkomen in de pauze met een kop koffie om daarna de moderne interpretatie van hetzelfde stuk te horen door ‘de ereprijs’. Beide orkesten kunnen elkaar en het publiek ongetwijfeld verrassen, verwonderen en verblijden met nieuwe en bijzondere combinaties. Ik verheug mij op die voorstellingen.

“Ik heb altijd heimwee naar Arnhem”

Strijkkwartetten Herman Krebbers, violist

Ruim 300 verschillende miniatuurviolisten staan uitgestald in diverse kasten in de huiskamer van Herman Krebbers. Ze zijn afkomstig uit de hele wereld, gekregen van vrienden en bekenden of zelf meegebracht na een bezoek aan het buitenland. Herman Krebbers (86) is een gelauwerd concertmeester en een fameus muziekpedagoog. De basis van zijn muzikale kennis, pedagogische inzichten en leider schap is gelegd in Arnhem, bij Het Gelders Orkest. Tot voor kort gaf Herman Krebbers in zijn kamer in Tilburg nog les, maar daar heeft hij een punt achter gezet. Hij geniet nu samen met zijn vrouw van ‘een rustig leven’. In al zijn bescheidenheid vindt de topviolist dat hij dat heeft verdiend, na 75 jaar actief te zijn geweest in de muziek.

“Er zijn weinig mensen die zo intens hebben

overal met Jaap Spaanderman, de toenmalige

geleefd. Toen ik vijf jaar was kreeg ik mijn eer-

dirigent van Het Gelders Orkest.”

ste vioolles en op mijn twaalfde vertrok ik van Ede naar Amsterdam, om daar onderricht

Toen Het Gelders Orkest in 1940 een concert-

te krijgen van de beroemde vioolpedagoog

meester nodig had, noemde Spaanderman de

Oskar Back. Ik woonde bij een mevrouw in huis,

naam van Herman Krebbers, maar daar kwam

droeg zwarte lakschoentjes en witte sokken

de nodige kritiek op. Want de jonge Herman,

en kwam netjes een handje geven als de

hij was pas 17 jaar, kon dan wel fenomenaal

bridgeclub er was. Het viel voor mij niet mee

viool spelen, maar leiding geven was toch een

om daar te zijn, maar het kon niet anders. Ik

ander vak. “Een concertmeester is de rechter-

mocht maar één keer per maand naar huis.

hand van de dirigent. Dus je moet met hem

Ik weet dat mijn ouders het ook verschrikkelijk

kunnen samenwerken, en tegelijk het orkest

vonden dat ik weg was, maar we hebben er nooit

te vriend houden en hun belangen behartigen.

over gesproken. De interesse voor muziek heb

Mijn tweede collega was een man van over de

ik van mijn vader meegekregen, die naast zijn

vijftig jaar en ‘in a way’ moest ik hem vertellen

werk saxofoon speelde in een jazzband. Ik

wat te doen.”

hield er een voorliefde voor jazz aan over.”

Herman Krebbers was de jongste Nederlandse concertmeester ooit Snotneus als concertmeester

Partituren betekenen

Tijdens zijn eerste viooloptreden was Kreb-

Maar Spaanderman was er van overtuigd dat

bers net tien jaar. Bij muziekpedagoog Oskar

Krebbers geschikt was als concertmeester.

Back ontmoette hij Theo Olof, die ook les

“Dus liet hij mij vanaf de eerste repetitie

kreeg. Samen zouden ze later concertmeester

’s middags apart langskomen op de Catten-

worden bij het Residentie Orkest en daarna

poelseweg in Arnhem. Iedere dag moest ik

ook bij het Concertgebouworkest.

een partituur van een symfonie betekenen.

“Doordat ik van kleins af aan intensief viool

Bovendien liet hij mij overal als solist optreden

speelde, heb ik een eenzijdige jeugd gehad.

en na iedere repetitie vertelde hij mij waar ik

Anderzijds deed ik op jonge leeftijd al ongelo-

op moest letten. Stel je voor, dan speelde ik

felijk veel ervaring op. Als snotneus speelde ik

in een seizoen wel twintig keer de soli in de

Mattheus Passion. Op die manier heb ik ont-

In enkele jaren tijd deed Herman Krebbers

zettend veel geleerd en is in Arnhem de basis

enorm veel ervaring op als concertmeester,

gelegd voor mijn verdere loopbaan.”

solist, muziekpedagoog en in het spelen van

Hij was als 17-jarige de jongste concertmees-

kamermuziek. “Ik heb vier jaar abnormaal hard

ter ooit. “Het Concertgebouworkest heeft een

gewerkt, dat kon ik niet volhouden. Ik wilde

gooi naar mijn record gedaan. Toen Jaap van

ook meer als solist op het podium staan.

Zweeden mij daar opvolgde, was hij 19 jaar.

Uiteindelijk verhuisde ik naar Amsterdam en

Maar mijn record bleef daarmee in stand”,

daar ben ik in 1947 getrouwd met mijn hui-

glimlacht Krebbers fijntjes.

dige vrouw.”

Jonge pedagoog

vriend Theo Olof concertmeester van het

De concertmeester van Het Gelders Orkest

Residentie Orkest in Den Haag en in 1962 de-

In 1950 werd Herman Krebbers met zijn goede

maakte in zijn vroege carrière een stormacht

den ze hetzelfde bij het Concertgebouworkest

ige ontwikkeling door. “Mensen vroegen mij al

in Amsterdam. Na een ongeval moest Krebbers

snel of ik ze les wilde geven. Dat heeft fantas-

hier in 1979 zijn werkzaamheden beëindigen.

tisch uitgepakt. Iedere musicus is nog geen

Zijn veelzijdige carrière is doorspekt met

leraar, maar ik had er ongelofelijk veel plezier

hoogtepunten en loftuitingen vanuit de hele

in en ik leerde er zelf ook weer van. Dus vanaf

wereld. In zijn huis zijn daar onder andere een

die tijd heb ik haast ongemerkt mijn pedago-

Edison en diverse gouden platen stille getui-

giek al kunnen ontwikkelen.”

gen van.

Dol op piano

me op mijn herstel. Toen ik weer kon spelen,

“Voor mij is de Kreuzersonate die van

vroeg ik me echter af of ik wel terug wilde naar

Beethoven, voor piano en viool. Met die

mijn ontzettend drukke bestaan. Ik zag op te-

van Janacek ben ik niet bekend. Ik ben

gen de sfeer van spanning, publiciteit, kritiek

dol op piano; als ik muziek luister is het

en verantwoording. Bovendien was ik bang

naar pianomuziek. Waarom ik viool

dat ze zouden zeggen ‘hij is toch niet meer

ben gaan spelen? Dat weet ik eigenlijk

wat hij is geweest’.

niet, maar ik denk dat de aanschaf van

Die angst voor kritiek heeft mij weerhouden,

een piano te kostbaar was. Mijn eerste

maar ook de behoefte aan een ander leven. Ik

viool heb ik te leen gehad van dokter

heb nooit spijt gehad van die beslissing, heb

Gerritse uit Lunteren.”

het concertpodium nooit gemist. Lesgeven ervaarde ik als een enorme compensatie en

Na val podium niet gemist

dat ben ik tot voor kort blijven doen. Boven-

Het ongeluk in 1979, waarbij de topviolist

dien werd ik over de hele wereld uitgenodigd

van zijn boot viel en letterlijk tussen wal en

als jurylid van internationale vioolconcoursen.

schip raakte, maakte een abrupt einde aan

Met mijn vrouw heb ik zodoende heel wat

zijn carrière op het concertpodium. Het spier-

reizen gemaakt, van Japan tot Canada.”

stelsel van zijn rechterarm en schouder was flink beschadigd en aanvankelijk zag het er

Rillingen over de rug

naar uit dat hij nooit meer viool zou kunnen

Arnhem heeft nog steeds een speciale plek

spelen. “De herstelperiode heeft zes jaar ge-

in het hart van Herman Krebbers. “Op de een

duurd en het zijn voor mij zes kostbare jaren

of ander manier heb ik altijd heimwee naar

geweest. Ik had mijn werk als pedagoog in

Arnhem. Ik ga regelmatig naar Oosterbeek, als

Amsterdam en Düsseldorf en ik concentreerde

ik daar ben voel ik mij ‘happy’. Meestal rijd ik

Mooiste en moeilijkste vorm Herman Krebbers was concertmeester bij drie orkesten, speelde vele soli en bracht kamermuziek in diverse bezettingen over de hele wereld. Maar aan een strijkkwartet heeft hij zich nooit gewaagd. “Strijkkwartet is de mooiste vorm van kamermuziek, maar ook de moeilijkste. Moeilijker dan het in stand houden van een huwelijk. Ik heb het altijd van me afgehouden, want ik dacht: als ik er verliefd op word, dan ben ik verloren. Het kan ongelofelijk lastig zijn om zo vaak bij elkaar in de buurt te zitten. Ik ken strijkkwartetten die apart reizen, omdat ze zich anders teveel aan elkaar ergeren.”

even door naar Arnhem en als ik dan langs Musis Sacrum loop of er een kopje koffie drink, krijg ik rillingen over mijn rug. Ik voel me daar 120 procent thuis. Dan denk ik aan al die ervaringen en gevoelens die ik hier heb gehad, dat is echt fantastisch geweest. Soms denk ik ‘zal ik naar binnen gaan en een repetitie bijwonen van Het Gelders Orkest’. Maar dat durf ik dan niet. Misschien is het ‘in a way’ ook goed om al mijn herinneringen te koesteren. Ze zijn mij in elk geval enorm dierbaar.”

“Mijn hoofd schokte als de pauken werden bespeeld. Boem!” 94

Jupiter

Clemens Cornielje, Commissaris van de Koningin in Gelderland “Voor het eerst naar Het Gelders Orkest. Ik was vijftien toen ik voor het eerst een concert bijwoonde van Het Gelders Orkest. Ik reisde toen met bus en trein van Lobith naar Arnhem, samen met mijn neef Marcel C. Wij vonden het een belevenis. De dirigent daalde af, luid applaus, en wij stonden gelijk op en klapten enthousiast mee. Als enige twee. Weggezakt in de fauteuils hebben we daarna deel 1 aangehoord. In de pauze keek het (toen al wat oudere) publiek vertederd naar ons. ‘Dat moeten echte fans zijn, zo jong en zo enthousiast,’ dat zag je ze denken. Ze zaten er niet ver naast. Op muziekgebied ben ik altijd een amateur gebleven. Ik weet wat ik mooi vind en heb ook duidelijk een oordeel over dat wat ik hoor en de stukken die worden uitgevoerd. Ik leg alles langs de meetlat ‘Word ik geraakt, heb ik genoten, was ik geroerd’. De staande ovatie bewaar ik nu voor die momenten.

De Jupiter en de wiskunde

in het oneindige snijden. Zoiets schept een band.

Waar en wanneer ik voor de eerste maal de

Laat ik maar gelijk vertellen dat ik met groot

Jupiter-symfonie van W.A. Mozart heb gehoord,

plezier naar de opname heb geluisterd. Ik werd

herinner ik me niet. Deze muziek klinkt overal

er door meegesleept, ging meezingen en mee-

en zowel in de muziekzaal en musea als in de

deinen, riep ‘Wow’, sloeg op mijn manier de

betere koffiehuizen. Ik heb een opname van

maat, en mijn hoofd schokte als de pauken

deze symfonie door Het Gelders Orkest be-

werden bespeeld. Boem! Is deze muziek wer-

luisterd van vrijdag 27 januari 2006. Twee

kelijk in 1788 geschreven en is het toeval dat

dagen eerder waren de Gelderse Staten bij

die laatste twee cijfers op het oneindigheids-

elkaar gekomen voor hun maandelijkse ver-

teken lijken? Is dit een symfonie of een opera?

gadering en hadden o.a. gesproken over het

Wat een drama en wat een geweldige muziek,

Plan van Aanpak Luchtkwaliteit. Ik was toen

dat was mijn slotconclusie, en applaus voor de

nog geen vijf maanden Commissaris van de

paukenist!

Koningin in deze prachtige provincie. Het orkest werd op die vrijdagavond geleid

Tip voor de kucher

door de dirigent Roy Goodman. Ik heb uiterst

Een concert in januari trekt altijd veel kuchers,

aandachtig en meerdere malen de opname

dat was in deze opname ook goed te horen.

beluisterd. Eerst liet ik de muziek als een frisse

Een logopedist gaf ooit de volgende tip. Open

douche over me heen stromen en daarna ging

de mond bij een opkomende kuch, adem in en

ik wat analytischer te werk. Ook vroeg ik me

trek de huig zo hoog mogelijk op. Als het goed

af in hoeverre buitenmuzikale gegevens mijn

is verdwijnt dan de kuchprikkel.

luisterervaring beïnvloedden. Ik weet bijvoorbeeld dat de Jupiter-symfonie de laatste sym-

De symfonie met de paukenslag

fonie van Mozart is en ongeveer drie jaar

Op dit programma staat verder Symfonie

voor zijn dood werd geschreven. Luister ik

nr. 94 van Joseph Haydn. Op het Europese

daardoor anders naar deze muziek? Zonder

continent wordt deze meestal de symfonie

enige twijfel.

‘Mit dem Paukenschlag’ genoemd, in Engeland

Dit geldt ook voor alle feitjes en weetjes over

heet ze ‘The Surprise’. Voor de bijnaam ‘The

de bijnaam van de symfonie, waarin de com-

Big Bang’ zou ik ook begrip kunnen opbrengen.

ponist naar verluidt tot voorbij de sterren wil

Op zaterdag 6 december 2003 speelde Het

reiken, het ontelbare wil tellen en nadenkt

Gelders Orkest dit werk onder de dirigent Jan

over het oneindige. Een sprongetje naar de

Willem de Vriend. Hier ging het om passie, had

wiskunde is dan snel gemaakt. Ooit onder-

ik het gevoel. De opening is dramatisch. Eerst

wees ik dat vak met veel plezier, en sprak ik

is alles langzaam en dan gaat het donderen,

bijna dagelijks over parallelle lijnen die elkaar

geweldig. Het orkest geeft alles, zo lijkt het.

‘Ja, dat is even wat,’ was mijn reactie aan het

te beluisteren en ben vergeten de rillingen te

eind van deel 1. Maar alles draait natuurlijk

tellen. Maar ze waren er en ze waren er meer

om deel 2, een thema met variaties is en zeer

dan eens. Wat een geweldige muziek, dat was

geschikt voor de Last Night of the Proms.

wederom mijn slotconclusie, wat een gewel-

Hier spelen de pauken, die meestal op de

dig orkest, en ook nu weer: applaus voor de

achtergrond hun taken uitvoeren, ineens de

paukenist. Dit is roestvrij ijzeren repertoire.

hoofdrol. Het werk is in 1792 geschreven, dus

vrij kort na de bestorming van de Bastille en

Wat doet muziek met iemand?

het uitbreken van de Franse Revolutie. Zouden

Muziek heeft vele functies. Het volkslied be-

de nieuwe, moderne gelijkheidsideeën, zo over

vestigt bijvoorbeeld de eenheid van het land

woog ik, misschien van invloed zijn geweest

en de provincies. Het Wilhelmus zing ik na-

op dit werk van Haydn? Zou hij daarom de rol-

tuurlijk vaak en graag, maar ook Gelderland

len hebben omgedraaid en de achtergrond

heeft een prachtig volkslied: ‘Waar der beuken

naar de voorgrond hebben verschoven? Zou

breede kronen, ons heur koele schaduw biên;

er dus een politieke boodschap schuilgaan in

Waar we groene dennebosschen, paarse heide-

deze symfonie? Ik zal de professionals er eens

velden zien’, etc. De Doesburgse onderwijzer

naar vragen.

C.J.C. Geerlings (1865-1951) schreef zowel

Waar Mozart naar de sterren reikt, zet Haydn

de tekst als de muziek van dit lied. U kunt het

je schaakmat. Dit is spelen zoals schaken spelen

beluisteren op de vernieuwde website van de

is. Ik vond het heerlijk om dit werk weer eens

provincie: www.gelderland.nl.

Muziek helpt ook deelnemers aan wandelen

Hoe belangrijk is Het Gelders Orkest

fietstochten de finish te halen. Muziek troost

voor Gelderland?

en stemt tot nadenken bij herdenkingen.

Ik gun iedereen de ervaring waarmee ik deze

Moderne muziek rekt je oren op en laat je

bijdrage begon. Ook nu lopen er in Gelderland

denken: zo kan het dus ook. Al eeuwenlang

jongens en meisjes van vijftien rond die bin-

rangschikken componisten dezelfde twaalf

nenkort voor het eerst een concert van Het

noten en toch ontstaan er steeds weer nieuwe

Gelders Orkest bezoeken. Of ze op het goede

composities en nieuwe stromingen. Dat blijft

moment klappen, doet volstrekt niet ter zake.

een fascinerend proces.

Van belang is dat ze kunnen en leren genieten

Muziek verhoogt de feestvreugde. Niet erg lang

van oude en nieuwe muziekwerken die werkeÂ

geleden werd ik vijftig en voor die bijzondere

lijk van betekenis zijn, dat die op hoog niveau

verjaardag ontving ik van Arjen Eijgenraam

worden uitgevoerd, dat ze iets kunnen ervaren

(medewerker Kabinet) als cadeautje een gele-

van de passie van de dirigent en orkestleden,

genheidscompositie voor pianoÂ tweehandig.

dat ze zien en horen hoe ver je kunt komen

Dat was nog eens een feestelijk geschenk.

met talent en jarenlange training. Ik hoop dat

U hebt het allen kunnen horen.

Het Gelders Orkest op hun levenspad komt.â&#x20AC;?

Op 10 juni 2008 is het op het carillon van de Eusebius ten gehore gebracht. Ik kan het niet spelen, maar alleen al het boekje openen en weer dichtdoen levert mij plezier op.

â&#x20AC;&#x153;Ik vind het doodeng om op het podium te staanâ&#x20AC;? 100

Thibaudet speelt Brahms

Hans Dorrestijn, tekstschrijver en cabaretier Voor een tekstschrijver/cabaretier weet Hans Dorrestijn heel wat van muziek. Als het even kan luistert hij – met koptelefoon – iedere dag minstens een uur naar klassiek. In een speciaal schriftje noteert hij steeds wat hij heeft gehoord. “Want ik heb een waanzinnig slecht geheugen en anders luister ik steeds naar dezelfde stukken.”

101

Zijn huiskamer in Bennekom weerspiegelt twee

voor. Ik heb ook een lied gemaakt dat qua

passies in het leven van Hans Dorrestijn. Ener-

muziek de moeite waard.”

zijds wordt een hele wand in beslag genomen

Hij vertelt over ‘de Bekeerling’. “Daar zit ge-

door een grote, uitpuilende boekenkast. Er is

woon de Mondscheinsonate van Beethoven

Muziek is voor Hans Dorrestijn een tweede grote passie geen computer te bekennen, wel een trouwe

onder. Zonder het stuk aan te tasten, heb ik er

typemachine. Anderzijds liggen her en der

allerlei trucs mee uitgehaald. Hier en daar

verspreid door de kamer, tot de vensterbank

moest ik een maat wegknippen, maar dat hoort

toe, stapels cd’s.

niemand. En het Paaslied, daar ligt een vier-

“Ik ben een echte cd-luisteraar. Door mijn be-

stemmige fuga van Bach onder, dus helemaal

roep kon ik niet naar concerten, dat vond ik

een sukkel ben ik niet. Ik raak er heel opge-

best jammer. Als ik al eens bij een concert zat,

wonden van als ik daar mee bezig ben. En

kon ik erg genieten van alles eromheen. Het

doodsbang, dat het niet lukt.”

opkomen van de dirigent, de zaal, de spanning. Een musicus zit dan heel dichtbij, een

Brutaal en angsthaas

cd is abstracter.”

Hoe staat het met uw carrière? “Als cabaretier

In de kamer staat ook zijn piano. “Ik heb een

en als schrijver heb ik heel verschillende

behoorlijke kennis van muziek, speel elke dag

kanten. Aan de ene kant brutaal, in staat om

iets van Bach. Ik heb nu een Partita onder

mensen te schofferen. Aan de andere kant ben

handen, die echt niet mals is. Opeens merk ik

ik een angsthaas, vind ik het doodeng om op

dat ik ook van blad ingewikkelde patronen

het podium te staan. Voor mijn afscheid in

begrijp, dat ik weet wat Bach bedoelt. Soms

Carré, in 2008, heb ik wekenlang niet geleefd.

schiet je in de lach, denk je: hij is een uitge-

Van uitputting was ik op de avond zelf hele-

kookte donder. Wat voor een leek een prachtige

maal rustig.

klank is, kan evengoed een geweldige grap zijn.

Dorrestijns Vogelgids, die rond die tijd ver-

Een hele melodie opeens binnenste buiten

scheen, was fijn om te doen. Ik ben goed in de

keren bijvoorbeeld. Daar heeft hij bij zitten

kunst van het bewonderen, kan goed details

lachen, dat kan niet anders. Eigenlijk weet ik

ergens uitpikken. Daarom is de gids denk ik zo

meer van klassieke muziek dan van vogels,

goed geworden, ik krijg fanmail uit alle delen

waar ik nu bekend mee ben geworden. In elk

van de wereld. Ik typte op mijn schrijfmachine

van mijn boeken komt wel klassieke muziek

met een brede marge, daarna plakte ik foto’s

102

van de vogels bij de stukjes tekst. Ik was diep

mij was vergeten. Maar ik vertelde het tegen

gelukkig met schrijven. Inmiddels ben ik be-

een musicus en die zei “oh, dat is typisch iets

gonnen met een volgend boek, Dorrestijns

voor dirigenten’. Toen dacht ik, die wereld is

Natuurgids. De meeste mensen op mijn leef-

dus genadeloos. Ik ben er kapot van geweest,

tijd zijn op hun retour. Ik ben een moeizaam

kwam gebroken thuis. Het was het hoogte-

talent, had een lange weg te gaan, maar pluk

punt in mijn carrière en nog ging ik af voor

nu de vruchten van al mijn harde werken. Ik heb

mijn gevoel. Overigens heeft die hele zaal

veel geklaagd, maar ik voelde mij nooit tekort

niets gemerkt.”

gedaan of miskend.” Een groot componist “Het Tweede pianoconcert van Brahms ken ik heel goed, bijvoorbeeld in uitvoeringen van de pianisten Pollini, Richter en Sviatoslav. Brahms is een van mijn favoriete componisten. Ik ken het stuk zo goed dat ik even bang was voor de uitvoering van Het Gelders Orkest. Ik heb het hen nooit zien spelen, maar je hoort echt het verschil niet tussen Het Gelders Orkest en het Concertgebouworkest. En wat vond u van Dvoráks Zesde symfonie? Gouden Harp

“Het is een leuk, levenslustig stuk. Dvorák is

Hans Dorrestijn kreeg de Gouden Harp 2003

een gedegen romanticus, stijgt boven het

voor zijn hele oeuvre, dat teksten, liedjes,

maatwerk uit. In het laatste deel komt een

boeken en cabaretprogramma’s omvat. “Tijdens

passage voor waarvan ik dacht: sodemieters,

de uitreiking heb ik gezongen met het Metro-

daar zullen ze wel even goed op moeten

pole orkest. De dirigent zou de maat aangeven,

oefenen. Dvorák was trouwens een groot

zodat ik wist wanneer ik moest invallen. Bij de

bewonderaar van Brahms.”

repetities deed ik het geweldig, echt waar.

Is het denkbaar dat u samen met Het Gelders

De aanwezigen sloegen steil achterover en ik

Orkest een stuk van Brahms zou uitvoeren?

zelf ook. Maar tijdens het optreden keerde de

“Van Brahms? Ik? Nee, dat zou lachen worden.

dirigent zich langzaam terug naar het orkest.

Van Beethoven zou ik het eerste pianoconcert

Ik begon te zwemmen, raakte de tekst kwijt

aandurven, dat is minder moeilijk. Maar ook

en heb stukken gezwegen. Later viel ik weer

daar zou ik bij de snelle passages gigantisch

in, maar ik had die man kunnen vermoorden.

moeten knoeien om er doorheen te komen.

Ik dacht eerst dat het toeval was, dat die man

Het is een vak apart.”

103

“Op zondag komt Mahler nr. 10 thuis wel eens voorbij” 104

Mahler nr. 10 Roland Wanders, oud-voorzitter stichting Partners van Het Gelders Orkest Nee, een echte muziekkenner mogen we hem niet noemen. Beschouw Roland Wanders eerder als een fervent aanhanger van klassieke muziek en Het Gelders Orkest. Mahler nr. 10 vindt hij naar eigen zeggen een moeilijk stuk, maar het is er daarom niet minder mooi op. “Het is niet eenvoudig om te beluisteren en ongetwijfeld ook niet om uit te voeren. Of beter gezegd: het muziekwerk van Gustav Mahler is moeilijk te doorgronden. Maar juist wanneer je het kunt doorgronden – vaak door er meerdere keren naar te luisteren – vind ik dat het steeds mooier wordt.”

105

In de jacht om de muziek te kunnen vatten,

totaal iets anders. Er moet een zekere diepgang

speelt er zich een heel psychologisch spel in

in zitten; iets waar je lang over na kunt denken.”

zijn hoofd af. “Naarmate je de lijn of het

Hij plant daarom geregeld momenten in, om

thema te pakken hebt, wordt het leuker. Maar

voor ingewikkelde werken als deze te gaan

soms duurt het even voordat je snapt hoe het

zitten. Doordeweeks vindt hij daarvoor zelden

werk in elkaar steekt en moet je het verschil-

of nooit gelegenheid, omdat hij als lid van de

lende keren beluisteren, waardoor het ook

hoofddirectie van de ANWB in Den Haag is

weer leuker wordt om de muziek te ontdek-

gestationeerd. De drukte laat het simpelweg

ken. Dat is een interessant gegeven, vind ik.

niet toe. En ook onder het werk is een klassieke

De Tiende van Mahler begreep ik absoluut niet

achtergronddeun geen optie, omdat zijn dag

in één keer.”

een aaneenschakeling van vergaderingen is.

Heerlijk gecompliceerd

Voornamelijk in de weekenden, thuis bij zijn

Wanders vindt het heerlijk om met gecompli-

gezin in Velp, wordt er een moment van be-

ceerde stukken geconfronteerd te worden.

zinning ingelast.

Het is een soort van uitdaging. “Het mag bij

“Ik probeer er met name op zondagen voor te

mij altijd wel een tikkeltje ingewikkeld zijn,

gaan zitten, soms met een krant erbij. Juist

dat intrigeert me wel. Vergelijk het eens met

dan is het thuis rustig; ik ben alleen met mijn

een boek. Je hebt van die romans die je lekker

vrouw en de kinderen liggen nog op bed of

gemakkelijk weg kunt lezen, maar op een ge-

zijn ergens anders mee bezig. Ik zou daar

geven moment ben je er klaar mee en wil je

echter graag meer ruimte voor vrij maken,

106

maar dat kan helaas niet altijd. Wanneer het

lende economische functies en beschouw het

wel mogelijk is, ervaar ik het als zeer prettig.

als m’n maatschappelijke plicht om op vrijwil-

Ook Mahler nr. 10 komt wel eens voorbij.”

lige basis een bestuurderstaak te vervullen.

Roland Wanders beijvert zich voor behoud klassieke muziek in Oost-Nederland Mahler helpt me er doorheen

Uit dien hoofde kwam ik zes tot acht keer per

Met de klassieke muziek op de achtergrond

jaar bij een concert van Het Gelders Orkest.

neemt hij alledaagse zaken onder de loep,

Ik vond en vind het altijd een indrukwekken-

maar ook complexere vraagstukken zoals de

de aangelegenheid met stuk voor stuk mooie

zingeving van het leven. “Het is voornamelijk

concerten, die altijd goed zijn gekozen. Ik heb

reflectief bedoeld. Zie het als een vorm van

me voorgenomen om ook gewoon te blijven

reflectie op hoe je dingen aanpakt, hoe je in

gaan, ook al zijn mijn bestuurswerkzaam

het leven staat, jouw gezin en natuurlijk ook

heden gestopt. Dit is immers het orkest van

het werk. Ik kan niet ontkennen dat ik een

onze provincie en verder is het aanbod van

drukke baan heb en dat ik op zondag best vaak

klassieke muziek vrij beperkt.”

pieker over sommige kwesties. Muziek van Mahler helpt me er dan doorheen, want het

Voorwaarden scheppen

inspireert me en kan mij op ideeën brengen.

In de tijd dat Wanders voorzitter is geweest

Maar de muziek betekent voor mij voorna-

van de stichting Partners is een aantal stappen

melijk rust en bezinning, waardoor ik weer

gezet, maar nog altijd moet er veel werk wor-

verder kan.”

den verzet, vindt hij zelf. Het is niet eenvoudig

Sponsors zoeken

Het Gelders Orkest.

Tot september was Wanders voorzitter van de

“Ik ben iemand die altijd aan de zakelijke kant

stichting Partners van Het Gelders Orkest. Zij

meedenkt. Als een ondernemer een muziek-

om bedrijven te verleiden tot sponsoring van

slaat een brug tussen het bedrijfsleven en het

gezelschap sponsort, dan doet hij dat omdat

ensemble, met als doel potentiële geldschie-

hij een deel van zijn commerciële relaties een

ters te verleiden voor een sponsorovereen-

avondvullend programma wil voorschotelen

komst. “Ik ben werkzaam geweest in verschil-

in een gepaste omgeving, waarmee bedrijven

107

zich kunnen afficheren. Het Gelders Orkest

Muziek op reisafstand

moet alle zeilen blijven bijzetten om de meest

Zijn drijfveer is het behoud en het stimuleren

ideale voorwaarden voor sponsoren te schep-

van de klassieke muziek binnen de provincie,

pen. Niet al onze podia in de provincie voldoen

maar zonder sponsoren begint het orkest

aan die voorwaarden.”

nergens. “Het is een uitdaging om klassieke muziek dichter bij de mensen te krijgen en

Gelredome?

tevens te conserveren in onze regio. Als ik voor

De oud-voorzitter suggereert dat de musici

mezelf spreek, is het ontzettend belangrijk

ook zo nu en dan op een nog groter podium

dat mensen in het oosten van Nederland in

moeten gaan staan. Hiermee kan de klassieke

staat zijn om op relatief korte reisafstand

muziek dichter bij een grote groep mensen

klassieke muziek in een zaal te beluisteren.

worden gebracht en wordt daarmee aantrek-

Klassieke muziek is beschaving, maar je moet

kelijker voor sponsors.

het leren waarderen. Het voegt iets toe aan

“Een ontmoeting op een grote, representatieve

het leven, net als literatuur en kunst. Mijzelf

plaats met interessante mensen, dat is iets

geeft het rust, schoonheid en inspiratie, mensen

wat we zouden moeten bewerkstelligen.

die de muziek niet kennen, missen echt iets in

Gelredome profileert zich al als grootste

het leven. Daar wil me hard voor maken.”

theater van Nederland en misschien is het een idee om een interessant programma te organiseren met een rol voor Het Gelders Orkest. Het is misschien wat groot, maar een combinatie van goede musici en een stimulerende omgeving kan veel effect hebben. Ik heb het niet uitgezocht, maar duizenden mensen in Gelredome levert natuurlijk wat op. Als Het Gelders Orkest me zou vragen, wil ik daar absoluut in meedenken.”

108

109

â&#x20AC;&#x153;Er bestaan geen kleine rollen, alleen kleine acteursâ&#x20AC;?

110

Zomerdromen Margreet Blanken, actrice

Margreet Blanken beluisterde de symfonie nr. 6 Pastorale van Beethoven. Bovendien haalt ze herinneringen op aan theaterstukken waarin muziek een rol speelde. â&#x20AC;&#x153;De eerste drie delen van de Pastorale vond ik heel mooi, hoewel ik niet dol ben op Beethoven. Het zachte, daar heb ik meer verbinding mee dan met het robuuste in het vierde deel. Dat vind ik te hard, dat stoort me. Die lieflijke klanken doen wat met me, geven een soort gevoel van ontroering. Het roept ook een heimwee in mij op, een soort oerverlangen. Maar waarnaar? Dat is moeilijk te zeggen, het heeft denk ik te maken met levenspijn. Vroeger ging ik wel eens naar Het Gelders Orkest, naar de Negende van Mahler bijvoorbeeld. In de concertzaal zit je helemaal in de muziek, dat geeft een heel andere beleving dan de muziek thuis. Dan speelt het verschil tussen zachte en heftige klanken een minder grote rol, het past meer in het geheel.

111

Ik heb ook een aantal jaren achter elkaar de

Mattheus Passion van het Nijmeegs Strijkers-

Mattheus Passion bezocht bij Het Gelders Or-

gilde. Ik vertelde het verhaal, afgewisseld met

kest. Tot ik op een gegeven moment het gevoel

muziek. Het was echt een uitdaging en ik

had dat het niet bezield was, toen deed het

vond het een mooie ervaring. Er zijn teksten

mij niets. Dat kan aan de solist liggen, soms

in dit verhaal waarbij ik me met moeite goed

is iemand technisch heel goed maar kan die

kon houden. Ik kreeg ook heel positieve reac-

persoon niet het juiste gevoel overbrengen.

ties van bezoekers. Sommigen zeiden dat ze

Daarna ben ik heel lang niet meer naar de con-

het verhaal nog nooit zo duidelijk hadden ge-

certzaal geweest.

hoord. In mijn autobiografische solovoorstelling Alles in de wind zitten een paar dansjes, dat wilde ik graag. Ik dans op moderne muziek van onder andere Billie Holiday en Bob Dylan en op Soefimuziek. Het is spannend om te doen, ik voel me überhaupt kwetsbaar in deze voorstelling, waarin ik thema’s uit mijn leven ter sprake breng. Ik speel min of meer mijzelf. ’s Ochtends denk ik, ik wil dit niet, waarom doe ik dit eigenlijk? Maar als ik eenmaal op het podium sta, valt die weerstand van me af. Want ik heb heel direct contact met het publiek, dat zich vaak herkent in wat ik over mijn leven vertel. In de voorstelling Metamorfose, van Kafka, is

112

Ik ga ook niet veel meer naar het theater. Ik

mijn personage een meisje dat naar het con-

kan me goed overgeven aan een stuk maar het

servatorium gaat. Op een gegeven moment

moet me wel raken. Na vijf minuten voel ik of

speel ik een stukje viool. Om dat te kunnen

iets me zal gaan raken of niet, ik moet verge-

doen, had ik precies uit mijn hoofd geleerd

ten dat het een verhaal is. Ervaar ik dat niet,

wanneer ik de strijkstok op of neer moest be-

dan kan ik erg naar de pauze verlangen. Als er

wegen; de muziek klonk op de achtergrond.

bezieling is, raak ik geïnspireerd en geniet ik

Dit was ontzettend leuk om te doen. Ik heb

enorm.

altijd een instrument willen bespelen, maar

Ook bij muziek wil ik in de eerste plaats ge-

dat is er helaas nooit van gekomen.

raakt worden. Toevallig heb ik dit voorjaar

Ook met Het Gelders Orkest stond ik eens op

meegewerkt aan een voorstelling over de

de planken. In de zomer van 1985 heb ik met

veel plezier in een productie geacteerd, waar-

paar die meegingen naar de kroeg.

in Het Gelders Orkest samenwerkte met Intro-

Het lijkt mij niet altijd eenvoudig om een mu-

dans en Toneelgroep Theater. Het stuk heette

sicus te zijn. Stel dat je altijd tweede viool

Aziza, Bodoera en de mooie danseres van Yedo.

blijft spelen, ik vraag me af of dat teleurstel-

Heel Het Gelders Orkest zat op een stellage

lend is. Wil niet iedereen eerste violist zijn?

in de schouwburg en je zag de musici genie-

Bij toneelgezelschappen merk je dat mensen

ten van dit samenspel tussen muziek, dans en

teleurgesteld zijn als ze alleen kleine rollen

toneel. Het was een bijzondere ervaring,

spelen. Ze vragen zich af of ze niet goed ge-

Actrice houdt van muziek die haar ‘raakt’ waarin je ook verschillen zag tussen onze dis-

noeg zijn. Ik hoorde eens zeggen: ‘er bestaan

ciplines.

geen kleine rollen, alleen kleine acteurs’.

Dansers en acteurs richten zich naar buiten,

Het gaat er om of je zelfvertrouwen hebt en

zijn hun eigen instrument. Musici zijn in mijn

dat kun je deels opbouwen. Ik had weinig zelf-

beleving meer naar binnen gericht, dat heeft

vertrouwen als het ging om mijn kennis. Dat

denk ik te maken met het instrument dat tus-

beeld van mijzelf, dat ik een dom meisje was,

sen hen en de wereld inzit. Ook na afloop van

heb ik leren overwinnen. Als actrice heb ik ge-

een repetitie of voorstelling was er verschil

lukkig altijd het vermogen gehad om mijzelf

merkbaar. Van de musici waren er maar een

helemaal te geven in mijn rollen.”

Aangeboren acteertalent Margreet Blanken beschouwt haar carrière als een sprookje. Dat sprookje gaat over een schippersdochter met weinig scholing en veel acteertalent. Ze werd ontdekt toen ze als bedeesd meisje vol zelfvertrouwen op het podium stond tijdens een voorstelling van haar werk. Kreeg enthousiaste reacties en meldde zich vervolgens aan bij de toneelschool in Arnhem. Het gemis aan scholing werd ruimschoots gecompenseerd door haar natuurtalent voor acteren. Ze is nu 68 jaar en kijkt trots terug op een lange toneelcarrière, met daarnaast rollen in diverse tv-series. Margreet Blanken woont in Arnhem en was hier 25 jaar verbonden aan Toneelgroep Theater. Ze staat alleen nog in haar eigen twee solovoorstellingen op het toneel.

113

“wegdromen in een comfortabele stoel”

114

Strijkkwintetten Alexander Pechtold, fractievoorzitter D66

â&#x20AC;&#x153;Met het bereiken van de zeer respectabele leeftijd van 120 jaar heeft Het Gelders Orkest al heel wat tanden des tijds doorstaan. De wereld van vandaag is niet meer te vergelijken met de wereld van 1889. De eerste politieke partij in Nederland, de ARP, was slechts tien jaar eerder opgericht. Vrouwen mochten nog niet stemmen en hoewel Aletta Jacobs in 1871 de weg naar de universiteiten geopend had, was een groot gedeelte van de Nederlandse bevolking er in 1889 nog niet van overtuigd dat vrouwen geschikt waren om te studeren. Het beroemde kinderwetje van Van Houten dateert uit 1874. Deze wet verbood kinderen onder de twaalf te werken in een fabriek. Wegens de slechte controle had de wet voornamelijk symbolische waarde; kinderen mochten ook nog gewoon op het land werken. De eerste leerplichtwet zou pas in 1900 worden ingevoerd.

115

Dit is de tijd dat Het Gelders Orkest opgericht

Zo probeert D66 al 43 jaar de uitvoerende en

werd. Gewapend met de muziek van onder

de controlerende machten te scheiden, maar

meer Mendelssohn als levenselixer is Het Gel-

wordt er vanuit voornamelijk de conservatieve

ders Orkest ook in de 21ste eeuw nog volledig

hoek alles gedaan om dit tegen te houden.

op zijn plaats. Het Orkest deelt zijn geboorte-

Waar de boodschap en doelstellingen van iedere

jaar met niet zomaar de eerste de beste. Ook

politieke partij met de tijd mee moeten gaan,

de Eiffeltoren, de Coca Cola Company en Nin-

(wij prijzen ons gelukkig met de ideeĂŤn van

tendo vieren dit jaar hun 120e verjaardag.

Locke, Hume en Kant, maar deze filosofen wa-

Terwijl bij de Eiffeltoren voornamelijk het uit-

ren helaas niet bekend met internet, vliegtuigen

zicht spectaculair veranderd is, zijn Coca Cola

en de huidige geopolitieke situatie), moet bij

en Nintendo uitgegroeid tot globale imperia.

een orkest juist de boodschap hetzelfde blijven.

Coca Cola verkoopt tegenwoordig een heel assortiment frisdranken en is het gezicht ge-

De boodschap is de muziek, de kunst. En daar

worden van zowel de Kerstman als de Olym-

mag een orkest zich gelukkig prijzen met de

pische Spelen. Nintendo maakte oorspronke-

erfenis van onze Europese voorouders.

lijk speelkaarten, maar maakt tegenwoordig

De muziek van componisten als Wolfgang

kastjes die je aansluit op de tv en waar je kin-

Amadeus Mozart, Antonio Lucio Vivaldi en

deren vervolgens achter gaan wonen. Hoewel

Pjotr Iljitsj Tsjaikovski is vandaag nog even

deze bedrijven grote veranderingen hebben

mooi als toen het geschreven werd, soms wel

doorgevoerd lijkt dat bij Het Gelders Orkest

honderden jaren geleden. Wel geeft iedere

mee te vallen.

tijd een nieuwe interpretatie van de muziek. Al werd de meeste muziek gecomponeerd in

Dat is bijzonder en waarschijnlijk ook groten-

tijden van vrede, wij hebben moeten vechten

deels schijn. De muziek is voor een groot ge-

om naar onze erfenis te mogen luisteren. De

deelte hetzelfde gebleven (gelukkig komt het

muziek van Felix Mendelssohn werd verboden

niet al te vaak voor dat artiesten symfonieĂŤn

in de Tweede Wereldoorlog. De ouders van

van bijvoorbeeld Beethoven aan willen passen

Mendelssohn waren Joods. Al was Felix ge-

aan moderne muziekstijlen). Om het 120 jaar

doopt, volgens de nationaalsocialisten zou

vol te houden zal er in de organisatie achter

zijn muziek de ziel van de mensen bederven.

de schermen wel het nodige gemoderniseerd

Het lijkt mij dat het tegenovergestelde waar

moeten zijn. Wanneer een organisatie blijft

is. Ik heb het gevoel dat de muziek van Mendels-

hangen in het verleden, dan komt de toekomst

sohn de ziel juist verrijkt.

meestal hard aan. Toch is het vaak buitengewoon lastig, aangezien het veranderen van

Jakob Ludwig Felix Mendelssohn Bartholdy

machtsstructuren veel mensen bang maakt

werd geboren in 1809 te Hamburg. Hij had

macht kwijt te raken.

met Mozart en Michael Jackson gemeen dat ook hij een kindster was. Zijn eerste optreden

116

gaf hij toen hij negen jaar oud was en op zijn

Mijn eerste kennismaking met klassieke muziek

dertiende werd zijn eerste stuk voor het grote

heb ik te danken aan mijn vader. Hij had een

publiek opgevoerd: een pianokwartet. Twee

fantastische collectie platen en ik heb zijn

jaar later schreef hij zijn eerste symfonie voor

liefde voor de muziek overgenomen. Als student

een volledig orkest. Hoewel Mendelssohn jong

had ik lange tijd een abonnement op uitvoe-

stierf, hij werd 38 jaar oud, leeft zijn muziek

ringen in de Anton Philipszaal in Den Haag.

voort.

Als wethouder in Leiden heb ik regelmatig ge-

Persoonlijk vind ik de muziek van Mendelssohn

De keren dat ik het genoegen heb gehad Het

noten van uitvoeringen in de Stadsgehoorzaal. bijzonder aangenaam. Het is het soort muziek dat eigenlijk geschikt is voor ieder moment. Als de kinderen het aankunnen begeleid ik wel eens een diner met een cd, of ik luister als ik zit te werken of op weg terug naar huis na een lange dag in Den Haag. Mijn favoriete manier om naar goede muziek te luisteren, op de schaarse momenten dat ik er tijd voor heb, is gewoon wegdromen in een comfortabele stoel. In gedachte ben je even terug in de 19de eeuw, of je bevindt je aan de Franse kust. De hectiek van de echte wereld

Gelders Orkest bij te wonen, was de uitvoering

lijkt op die momenten heel ver weg en de mu-

ook altijd compleet. Je voelt dan een soort rust

ziek neemt je mee naar romantische landen

over je heenkomen en ik kan op die momen-

en idyllische locaties.

ten simpelweg genieten.

Ik heb een vrij diverse muzieksmaak en ik ver-

Ik vind het zeer belangrijk dat klassieke muziek

maak mij ook vaak met popmuziek. Bij Zomer-

ook voor mijn kinderen en de toekomstige ge-

gasten heb ik bijvoorbeeld Pino d’Angio laten

neraties bewaard blijft. Dit kan alleen maar als

zien. Dit was een geweldige zomerhit toen ik

er ook orkesten zijn die het kunnen opvoeren

opgroeide (we spreken over 1981) maar de

zoals het bedoeld is. Muziek van cd’s en iPod’s

wat jongere medewerkers bij de partij konden

zijn leuk, maar de sensatie is toch anders als

dat niet meer begrijpen. Mijn vader overigens

het live wordt opgevoerd. De muziek is tijd-

ook niet, dus ik ga er vanuit dat mijn generatie

loos, orkesten moeten met de tijd mee. Dat

de enige is die echt Pino kon waarderen. Het

Het Gelders Orkest het al 120 jaar volhoudt, is

mooie van klassieke muziek is dat het tijdloos

een bijzondere prestatie en ik hoop dat dit een

en tegelijkertijd niet generatiegebonden is.

voorbode is voor de komende 120 jaar.”

117

Beethoven, de muzikale gigant

118

Beethoven Tripleconcert Jan Terlouw, schrijver

“Als kind hoorde ik eens een dominee tegen mijn moeder zeggen: ‘Ik heb besloten geen sonates van Beethoven meer te spelen, ze zijn niet goed voor me.’ De dominee was behalve zielzorger ook een begaafd pianist. Ik weet nog dat ik vurig hoopte dat moeder zou vragen waarom Beethovens sonates dat effect op de prediker hadden, maar dat deed ze helaas niet. Misschien begreep ze het zonder uitleg. Misschien was ze bang dat het antwoord haar zou ontmoedigen zelf ooit nog Beethoven te spelen of naar zijn muziek te luisteren. Ik ben de opmerking nooit vergeten.

119

Ik ben geen expert op het gebied van Beet

altijd op de voorgrond gestaan. Ik heb zelf ook

hovens muziek, of op welk muziekgebied dan

een krachtige relatie met een pianotrio, want

ook. Maar zoals waarschijnlijk iedereen die dit

onze dochter Pauline is violiste in het Orion

leest, weet ik dat Beethoven een enorme in-

Ensemble, een trio met verder de pianist

vloed heeft gehad op alle componisten van de

Leonard Leutscher en de celliste Carla Schreiner.

negentiende eeuw, op Mendelssohn, Berlioz,

Ik heb het voorrecht af en toe met dat trio te

Schumann, en zoveel anderen. Tot op de dag

mogen optreden in literaire concerten. Eén

van vandaag kan geen enkele liefhebber van

van de mooie dingen van een strijkkwartet,

klassieke muziek heen om deze imposante

of een pianotrio, is dat iedere musicus er zijn

man, met zijn soms zo subtiele, soms zo ver-

eigen solitaire rol in heeft, dat ieder eigenlijk

vaarlijke muziek. Een uitspraak van hem schijnt

solist is. Dat is naar mijn ervaring voor een

te zijn geweest: “Iedereen die mijn muziek be-

amateur soms beter te volgen en daardoor

grijpt zal nooit meer ongelukkig zijn.” Hoe zat

nog meer te waarderen dan een symfonie met

dat met die dominee: was hij bang nooit meer

zijn grote groepen strijkers. Hoewel een groot

ongelukkig te kunnen zijn?

symfonieorkest natuurlijk weer zijn eigen, verpletterende indruk kan maken.

In mijn schoonfamilie heeft muziek altijd een grote rol gespeeld. Mijn schoonmoeder was

Vanzelfsprekend speelt Het Gelders Orkest

violiste en heel wat (schoon)familieleden zijn

ook in het jubileumseizoen weer werk van

of waren beroepsmusici. Kamermuziek heeft

Ludwig von Beethoven, met name het Triplecon-

120

cert, de combinatie van een pianotrio en een

O tempora, o mores. Vandaag de dag zouden

orkest. Ik heb het concert beluisterd van cd

de grote werken van Beethoven en andere

met Nicolaus Harnoncourt en het Chamber

giganten uit het verleden, niet meer kunnen

Orchestra of Europe, en Pierre-Laurant Aimard

worden uitgevoerd zonder subsidies van de

piano, Thomas Zehetmair viool, Clemens Hagen

overheid. De gemeenschap betaalt er aan mee

cello. Een prachtig, subtiel, ontroerend Largo.

dat wie daar prijs op stelt, en dat is een min-

In het derde deel, het Rondo alla Polacca, hoor

derheid van de bevolking, die werken af en toe

je weer eens hoe modern Beethoven was voor

kan beluisteren. Hoe is dat te rechtvaardigen?

zijn tijd. Daar zwelt de muziek aan tot aan-

Waarom moet een meerderheid, die liever naar

merkelijk rumoer.

popconcerten gaat, mee betalen voor een

Maar het verschil met muziek waarvan velen

minderheid die houdt van de klassieken?

vandaag de dag genieten, is groot. Ik heb af en

Thorbecke zei al dat de overheid kunst kan

toe geprobeerd te begrijpen wat het is waar-

ondersteunen, maar zich geen oordeel moet

door de Michael Jacksons van deze tijd het

aanmatigen over de inhoud van die kunstuit

publiek zo in vervoering weten te brengen.

ingen. Waarom betaalt de overheid dan voor

Vervoering is wellicht niet het goede woord.

kunst waar een meerderheid van de bevolking

Het lijkt meer op in trance, in extase raken. Als

weinig belangstelling voor heeft? Waarom

je de totale overgave ziet bij sommige pop-

worden met overheidsgeld dure musea in

concerten, waar tienduizenden kennelijk iets

stand gehouden, opera-uitvoeringen mogelijk

heel indringends, iets heel heftigs beleven,

gemaakt, orkesten als Het Gelders Orkest

iets waar de muziek nauwelijks nog een rol bij

een bestaansmogelijkheid gegeven?

lijkt te spelen, omdat ver van het podium geen

Over smaak valt niet te twisten. Dat zit nog. Er

enkele muzikale subtiliteit nog kan doordrin-

wordt dagelijks heerlijk getwist over smaak.

gen, dan ontdek ik daarin niet de geringste

Maar volgens mij is er ook zoiets als onaan-

relatie met het beluisteren van muziek van

tastbare kwaliteit, hoezeer daar ook over

Beethoven. Het horen, het beleven, het onder

moge worden getwist. Beethoven wordt niet

gaan van klassieke muziek heeft voor mij

gespeeld door Het Gelders Orkest omdat hij

natuurlijk ook veel te maken met passie, met

een Gelderlander was, maar omdat hij van

vervoering, met beleving, maar zodanig dat

iedereen is. Het werk van sommige kunste-

het cerebrale aspect niet wordt uitgeschakeld.

naars is zo goed, is van een zo torenhoge

Je blijft genieten. Niet alleen van de klanken,

kwaliteit, dat het moet worden bewaard, op-

ook van het vakmanschap, van de structuur

nieuw moet worden uitgevoerd, beschikbaar

van de muziek, van de prestatie van de uit-

moet blijven, al was er nog maar één mens op

voerenden.

aarde die de waarde er van ziet. Alleen de overheid kan dat garanderen. Daar heb je een

121

overheid voor. Is dat elitair geredeneerd? Misschien wel. Maar soms is dat nodig. In een democratie hoort de aandacht van leidinggevenden vooral uit te gaan naar minderheden, niet naar meerderheden. Zij die een meerderheidstandpunt aanhangen, redden zich wel. Democratie betekent niet simpelweg doen wat de meerderheid wil. Het gaat er om alles wat waarde heeft zijn plaats te geven, zij het op een democratische manier. Dat geldt zeker voor kunst die de tand des tijds heeft doorstaan, waarvan de waarde een tijdloos, universeel karakter heeft gekregen. Gelderland mag zich gelukkig prijzen met een orkest als Het gelders Orkest, dat dit jaar honderdtwintig jaar bestaat. Stormen zijn doorstaan, steeds weer heeft men de rug kunnen rechten. Het niveau is hoog, daar wordt niet mee gesjoemeld. Dat is dan ook het publieke geheim, lijkt me. Kwaliteit staat voorop. Of er nu Brahms ten gehore wordt gebracht, of Sjostakovitsj, of Lehár. Of Beethovens Tripleconcert . De laatste tijd zijn er meerdere films over het leven van Beethoven verschenen. Je schept je een beeld. Een in veel opzichten gekwelde man. Een hartstochtelijke man. Een heerszuchtige man. Een man die moest meemaken dat hij langzaam doof werd en zijn eigen meesterwerken niet meer kon horen. Maar die bleef scheppen. Ook voor ons in Gelderland, twee eeuwen later.”

122

123

â&#x20AC;&#x153;De taal van de muziek verstaat iedereen, het is pure emotieâ&#x20AC;?

124

Gelders Mahler Ensemble

Fons Plasschaert, voorzitter stichting Mecenaat Gelders Orkest Fons Plasschaert hoorde ooit in Barcelona de Lieder eines fahrenden Gesellen in een Jugendstil-achtige concertzaal, bemand door een vol orkest. Het optreden greep hem en hield de Nijmegenaar bezig. Niet zozeer de oogstrelende entourage, maar wel het werk van Gustav Mahler dat bestaat uit een combinatie van muziek en gedichten. â&#x20AC;&#x153;Het is doorspekt met blaas- en vioolpartijen die klinken als vogels in de lucht. Dat gecombineerd met de diepe emotie die uit de tekst naar voren komt, is prachtig.â&#x20AC;?

125

De liederencyclus Lieder eines fahrenden

Kling, Kling, Schönes Ding!

Gesellen werd gecomponeerd in de jaren tach-

Wie mir doch die Welt gefällt!

tig van de negentiende eeuw. Het omvat vier

Heia!

liederen voor zangstem en orkest, waarvan

Und da fing im Sonnenschein

de teksten deels door de componist zelf zijn

Gleich die Welt zu fankeln an;

geschreven of overgenomen uit de gedichten-

Alles, alles, Ton und Farbe

bundel Des Knaben Wunderhorn.

Gewann im Sonnenschein

“De Duitse taal is rijk aan gedichten uit het

Blum und Vogel, Gross und klein

romantische tijdperk en dat zie je duidelijk

‘Guten Tag, guten Tag!’ Ist’s nicht

terug in dit werk van Mahler,” zegt Plasschaert.

eine schöne Welt?

“Hij is erin geslaagd om de emoties van zich-

Eid du! Gelt? Schöne Welt!?

zelf, maar die tegelijkertijd symbool staan

Nun fängt auch mein Glück wohl an?!

voor alle andere verliefde en teleurgestelde

Nein! Nein! Das ich mein’,

mannen die met een onbeantwoorde liefde

Mir nimmer, nimmer blühen kann!

kampen, om te zetten in woorden en klanken.”

Gegrepen door het werk van Gustav Mahler Ging heut’ morgen übers Feld,

Mahler heeft dit tweede deel uitgebreid geci-

Tau noch auf den Gräsern Hing;

teerd in zijn eerste symfonie. De muziek is

Schprach zu mir der lust’ge Fink:

beeldend en helder. Luisteraars zien een dich-

‘Ei, du! Gelt?

ter door het veld wandelen, terwijl hij geniet

Guten Morgen! Ei Gelt? Du!

van de natuur, zo lijkt het. In de laatste regels

Wird’s nicht eine schöne Welt!?

wordt duidelijk dat enkel de natuur gelukkig is

Zink! Zink!

en niet de dichter.

Schön unf flink!

Plasschaert: “Heb ik medelijden met hem?

Wie mir doch die Welt gefällt!’

Nee, want het verhaal is zo plat als wat. Het

Auch die Glockenblum’ am Feld

gaat om een man die dolverliefd is, maar de

Had mir lustig, guter Ding’

vrouw beantwoordt die liefde niet en heeft

Mit den Glöckchen, Klinge, Klinge,

een ander. Zoiets komt dagelijks voor. Maar

Klinge, Kling,

het is de combinatie van de dichtvorm en de

Ihren Morgengruss geschellt:

muziek die het tot iets heel bijzonders maakt

Wird’s nicht eine schöne Welt!?

en voor een diepere emotie zorgt. Bij mij over-

126

heersen gevoelens die te maken hebben met

voor mij nog mooier.”

schoonheid, mooi, fijn en warmte.”

Plasschaert is zelf violist en heeft het werk

Medelijden had hij wellicht wel gehad als het

Een van die keren was een buitengewoon

geloof uitgangspunt was geweest. “Composi-

speciaal moment. Hij is dertig jaar hoogleraar

torisch zit het goed in elkaar en het samenspel

tandheelkunde op de universiteit van Nijmegen

van Mahler enkele malen op de lessenaar gehad.

van muziek en dichtvorm is zoals gezegd fan-

geweest en heeft met zijn beroep de hele

tas-tisch. Kijk je naar het totaalplaatje, dan is

wereld over gereisd. Ooit verbleef hij drie maan-

het echt mooi om naar te luisteren. Maar ik zit

den als ‘visiting professor’ aan de universiteit

nou eenmaal zo in elkaar dat de combinatie

van Lextington in de Verenigde Staten. “Daar

van muziek en religie bij mij een nog gevoeli-

was een orkest van het conservatorium met

gere snaar raakt. Dat verheft je en daarbij raak

een beroepsdirigent en toen heb ik spontaan

je in hogere sferen. Dit werk heeft dat minder,

gevraagd of ik mee mocht doen met het stuk

want het is het verdriet van een verliefde man

van Mahler.”

die ziet dat zijn geliefde wordt weggekaapt. Het is anders wanneer je in plaats van ver-

Hij heeft vaker met zijn viool tijdens zakelijke

liefdheid het lijden van de mensen naar voren

bijeenkomsten optredens verzorgd. Dergelijke

brengt. We zien dagelijks hoeveel ellende er

momenten zijn voor collega’s een ware ver-

is in de wereld waarin we leven. Als je in reli-

rassing. “Zij verwachten het niet van je, want

gieuze teksten het lijden van Christus als het

op congressen wordt er in de regel alleen maar

lijden van de mens met prachtige muziek

gesproken. Ik heb het meerdere malen mee-

verklankt en vertolkt hoort worden, dan is dat

gemaakt, maar heb alleen tijdens deze zaken-

127

reis werk van Mahler gespeeld. Andere keren

vullen met houtlijm en figuren van Oost-

in bijvoorbeeld Finland en Turkije stelde ik aan

Indische inkt.”

de mensen voor om een goede, professionele pianist te regelen, zodat we gezamenlijk mu-

Waarom Plasschaert ooit met de bouw is be-

ziek konden maken. Een strijkkwartet vormen

gonnen, weet hij niet. De viool intrigeert hem

met onbekenden is vergelijkbaar met een goed

gewoonweg het meest. Sinds de allereerste

huwelijk: het gaat er niet alleen om dat je het

violen, in de zeventiende eeuw, worden de in-

instrument kunt bespelen, maar je moet het

strumenten nog altijd op de zelfde manier

ook goed met elkaar kunnen vinden. Het is

vervaardigd, zonder grote wijzigingen. “Het is

waanzinnig dat je iemand helemaal niet kent,

een tijdloos fenomeen. Je strijkt, streelt en

muziek op de lessenaar zet en elkaar toch feil-

raakt een gevoelige snaar, die je zelf helemaal

loos aanvoelt. De taal van de muziek verstaat

kunt inkleuren. Dat is al jaren zo en zal altijd

iedereen, want dat is pure emotie.”

zo blijven.”

Plasschaert bouwt zijn violen sinds 1986 zelf,

Instrumenten voor Het Gelders Orkest maakt

alleen speciale onderdelen zoals de toets

hij vanzelfsprekend niet. In vergelijking met

en stemsleutels koopt hij elders. De zij- en

de fabrikanten van dat instrumentarium is hij

onderkant maakt hij, zoals gebruikelijk bij

naar eigen zeggen een eenvoudige amateur.

strijkinstrumenten, van esdoorn en het front

Wel heeft hij een aandeel in de aanschaf ervan.

van vurenhout. De ronde zijkant buigt hij door

Plasschaert is namelijk voorzitter van de stich-

het hout nat rond een warm ijzer te trekken,

ting Mecenaat Gelders Orkest. Het mecenaat

dat elektrisch wordt verhit. De bolling in het

bouwt een vermogen op om aan verzoeken

achterblad gutst hij er eigenhandig in. In ieder

voor de aanschaf van nieuwe instrumenten te

instrument zitten honderdzestig tot twee-

kunnen voldoen. Het fonds bestaat nog niet

honderd uur.

zo lang en is in de opbouwfase, maar in de

“De klankkleur is de juiste optelsom van al die

tussentijd heeft het al zo’n anderhalve ton

variabelen: het hout, de vorm, de dikte. Geen

opgebracht en heeft de stichting enkele leuke

viool klinkt hetzelfde. Het is net als een baby

dingen kunnen doen. Zo is een nieuwe contra-

krijgen; je weet nooit wat er uitkomt. De viool

bas voor Aristotelis Potamianos aangetrokken.

waar ik zelf regelmatig op speel, maakte ik in

“Hij heeft dat instrument van een Italiaanse

1995. Deze klinkt het best, maar qua vormge-

bouwer uit de vorige eeuw ergens opgeduikeld

ving is het niet de mooiste. Ik heb er namelijk

en was razend enthousiast. Het past goed bij

een waarbij ik naar een model van Stradivari

hem, want hij is een kleine man. Nu staat er

een inleg heb gemaakt. Dit deed ik door figuren

een blaasinstrument op het programma; de

in de zijkant met mijn tandartsboortje een

aanvraag is in behandeling.”

halve millimeter diep uit te boren en op te

128

129

â&#x20AC;&#x153;Sibelius inspireert mij voor onze bigbandâ&#x20AC;? 130

Trombonissimo Guus Tangelder, Musicus/bandleider

Zijn motto is: ‘je moet niet alleen de sterren van de hemel spelen, de sterren moeten ook worden gezien’. Musicus Guus Tangelder is al zo’n veertig jaar gedreven bezig om zowel musici als het publiek te enthousiasmeren voor zijn passie: muziek.

131

Wat heb jij met klassieke muziek?

eerste muziekdocent, Dick ter Waarbeek, klari

“Als kind van acht jaar speelde ik voor het eerst

nettist bij Het Gelders Orkest. Ik weet nog

klarinet bij een harmonie. Later stapte ik over

heel goed dat hij af en toe in rokkostuum naar

op jazzmuziek. Nadat ik had gekozen voor het

de muziekles kwam. Dan had hij aansluitend

conservatorium in Arnhem was de klassieke

een concert. Dat maakte destijds heel veel

muziek een openbaring voor mij. Naast het

indruk op me en ik ervaarde de lessen op zul-

reguliere programma heb ik veel gespeeld in

ke momenten als extra inspirerend. De Guus

blazersensembles. Die ervaring was heel goed

Tangelder Bigband bestaat bijna 25 jaar en

voor mijn professionele carrière. Ik merk ook

gedurende deze periode heb ik vaker projecten

aan mijn jazzstudenten dat zij willen zien wat

gedaan met bijvoorbeeld het koperkwintet

er achter de muzikale horizon is. Ze hebben

van Het Gelders Orkest. Diverse musici van Het

behoefte aan kennis van klassieke muziek.

Gelders Orkest zijn bovendien collega-muziek-

Gedurende mijn opleiding kreeg ik van mijn

docent aan het conservatorium.”

docent nooit een verbod om jazzoptredens te doen. Niet alle docenten waren in die tijd voorstander van jazzmuziek.”

Nog tijd om concerten van Het Gelders Orkest te bezoeken? “Tijdens mijn studie was ik, gefaciliteerd door

Wat is jouw band met Het Gelders Orkest?

mijn studentenpas, regelmatig bezoeker. Helaas

“Het Gelders Orkest ken ik eigenlijk al vijftig

komt het er tegenwoordig veel te weinig van.

jaar. Toen ik acht jaar was kreeg ik les van mijn

Dat heeft vooral te maken met mijn eigen

132

concerten en lessen. Ik zie met belangstelling

Heb je een muzikale wensdroom?

uit naar de Nederlandse première van het

“Één wens lukt al aardig; dat is om met de Guus

concert voor twee trombones en orkest. De

Tangelder Bigband vaste podia te krijgen in

Nederlandse trombonist Jörgen van Rijen ken

Gelderland zodat we overal concerten kunnen

ik omdat hij uit Velp afkomstig is. De plaats

geven. In 2010 bestaan wij 25 jaar en het zou

waar ik een aantal jaren gewoond heb. Velp

fantastisch zijn om dan samen met Het Gelders

valt onder de gemeente Rheden en die geeft

Orkest een concert te geven. Ik denk dat ik snel

een prijs uit voor jonge talenten. Die Burge-

contact opneem met HGO-directeur George

meester De Bruin-prijs heeft hij enkele jaren

Wiegel om dat te realiseren.”

geleden in ontvangst mogen nemen. Ik weet van collega’s uit mijn orkest dat ze hem heel erg hoog achten.” Met plezier naar de symfonie van Sibelius geluisterd? “Ik vind het prachtige muziek. De melodie is heel verstild met relatief eenvoudige harmonieën en een treffende samenspraak tussen koper en hout. Het opvallende is dat in het begin van het tweede deel de contrabassen een aantal maten alleen spelen. Hierdoor lijkt het een beetje op wat ze in de jazzmuziek ‘walking bass’ noemen. Een soort begeleiding voor iemand die daar overheen improviseert. Later komen daar weer andere instrumentgroepen bij. Dat tweede deel is met weinig moeite te instrumenteren voor een bigband. Zo heeft Duke Ellington bijvoorbeeld de Peer Gynt Suite van Grieg omgezet voor jazzmuziek

Professionele Gelderse bigband Guus Tangelder studeerde tussen 1970 en 1975 klarinet en saxofoon aan het conservatorium in Arnhem. Op de Arnhemse muziekschool ontwikkelde hij een afdeling jazz- en improvisatiemuziek. Sinds 1983 is hij als docent verbonden aan het conservatorium waar hij onder meer een studentenorkest/bigband onder zijn hoede heeft. Daarnaast geeft hij les op het Domein voor Kunst en Cultuur in Arnhem en richtte hij een professionele bigband op: de Guus Tangelder Bigband. Deze bigband is op podia in het hele land te vinden en treedt jaarlijks zo’n veertig keer op. Het accent ligt op concerten in diverse Gelderse steden met Arnhem als uitvalsbasis.

en die bewerking hebben wij met onze bigband regelmatig gespeeld. Ik denk er over om met dat tweede deel van Sibelius iets te gaan doen.”

133

“Mahler 4? Een hemelse symfonie!”

134

Mahler 4

Jan Jansen, schoenontwerper Jan Jansen wordt iedere morgen wakker met een deuntje in zijn hoofd. Het kan iets van André Hazes zijn of het carnavalslied Er staat een paard in de gang. Maar ook het Ave Maria gaat wel door hem heen, of een nummer van de Beatles. “Ik neurie de hele dag, maar ik vind het wonderlijk dat die melodietjes zo ineens in mij opkomen.” Zo meesterlijk als Jan Jansen is in het ontwerpen van designschoenen, zo vol bewondering en verwondering kan deze gedreven kunstenaar genieten van uiteenlopende muziek.

135

Welke rol speelt muziek in uw leven?

leden luisteren graag naar Mahler, omdat hij,

“Als koorknaapje heb ik zes jaar de eerste stem

zoals zij zeggen, ‘meer zweeft dan Beethoven’.

gezongen in het St. Jozefkoor in Nijmegen en

Hij is ‘minder staccato’. Ik moet zeggen dat

dat vond ik prachtig. Na de mis speelde orga-

ik wel begrijp waarom deze muziek hem zo

nist Spaan nog op het kerkorgel; wat ik bijzon-

aanspreekt. Ik beleefde het als romantische

der vond is dat hij op zijn sokken speelde. Dat

muziek.

deed hij natuurlijk om beter contact te hebben

Musiceren beschouw ik als de allerhoogste

met de pedalen. Ik bleef net zolang naar hem

vorm van kunst. Het is iets dat je eerder in het

kijken tot hij uitgespeeld was. Het mooiste

hiernamaals verwacht tegen te komen. Ik ge-

klassieke stuk is voor mij het Ave Maria van

loof in God en ik vind het heel bijzonder dat

Mozart, ongetwijfeld omdat ik dat vroeger

Mahler ons in deze symfonie in het laatste

vaak in de kerk heb gehoord en gezongen.

deel een kijkje in de hemel geeft.

In mijn HBS-tijd speelde ik trompet en nog

Onlangs sprak ik iemand die een bijna-dood

steeds heb ik twee trompetten, waar ik af en

ervaring had. Hij beschreef hoe hij de mooiste

toe op blaas. Vanwege mijn bescheiden muzi-

klanken had gehoord, de fraaiste kleuren had

kale kwaliteiten beperk ik mij tot binnenshuis

gezien. Dat gevoel drukt Mahler voor mij heel

getoeter. Ik leef met muziek. Naar klassieke

mooi uit in deze symfonie.”

muziek luister ik als ik in de auto zit. Ik ben van

“Ik heb schoenen genoemd naar songs van Elvis, Stones en Beatles” de Beatles-generatie, hoor graag popmuziek

Heeft u veel bewondering voor

en houd naast de Beatles van giganten als

componisten?

Elton John, David Bowie, Rolling Stones en Joe

“Ja, maar ook voor dirigenten. Het is fantastisch

Cocker. Je kunt gerust zeggen dat ik dagelijks

te zien hoe zij een muziekstuk kunnen beïn-

muziek om mij heen heb.”

vloeden. Ik vraag me af hoe een concert zou

Wat spreekt u aan in Mahler 4?

Wat zijn die magische krachten van een dirigent,

“Ik heb samen met mijn zoon zitten luisteren.

die er voor zorgen dat er zo’n geweldig samen-

verlopen als er geen dirigent voor zou staan.

Hij is filosoof en musicus en heeft onder an-

spel ontstaat in een orkest?

dere gespeeld in een Metal-band. Zijn band-

Een muziekstuk componeren, vind ik net zo

136

onvoorstelbaar. Ik heb de film Amadeus van

idee gekomen om een schoen te vernoemen

Mozart wel vier keer gezien. Het is niet te ge-

naar het Ave Maria, maar ik kan me zo voor-

loven dat een kind van acht jaar zulke partijen

stellen dat die schoen dan I remember Maria

voor blazers en strijkers kan schrijven. Dat

zou heten.”

moet van hogerhand komen. Die man moet

Komt u nog in Gelderland?

vorige levens hebben gehad, die had minstens

“Hoewel ik al weer 68 jaar ben, werk ik meestal

honderd jaar ervaring. Daar geloof ik echt in,

zeven dagen in de week. Er is nog zoveel te

dat een mens meerdere levens heeft.”

doen en je denkt steeds vaker ‘ik leef niet

Inspireert muziek u als ontwerper?

regelmatig in mijn geboortestad Nijmegen,

“Jazeker, ik heb zelfs schoenen genoemd naar

waar in 2009 een overzichtstentoonstelling

songtitels. Vooral uit de popmuziek haal ik in-

van mijn werk te zien was. Samen met het

eeuwig’. Ik woon in Amsterdam maar kom nog

spiratie. Als er een nieuwe plaat van de Beatles

werk van mijn goede vriend Swip Stolk, die

in aantocht was, stopte ik met tekenen. Dan

vormgever is en de tentoonstelling heeft in-

kocht ik eerst die plaat en daarna ging ik aan

gericht. In Arnhem kom ik de laatste jaren

het werk. Zo zijn mijn schoenen Rubber soul

vanwege de Modebiënnale. Deze stad heeft

ontstaan en Blue suède Shoes. Mijn werkmans

zich ontwikkeld tot een modestad van formaat.”

schoen Working class hero is op een nummer van John Lennon gebaseerd en de Brown sugar is van de Rolling Stones. Ik ben nooit op het

137

“Goede trommelaars zijn in de fanfare begonnen” 138

Russische Contrasten Pierre Courbois, jazzdrummer en componist

De eerste roffels leerde hij van Jan Wilderom, voormalig paukenist van Het Gelders Orkest. Als jongen van zeventien jaar kwam Pierre Courbois bij hem op les. “Jan kreeg het in zijn hoofd om mij vlak voor de zomervakantie het roffelen bij te brengen. Hij zei: ‘Dat kan zo absoluut niet, Pierre. Als die roffel na de zomer niet in orde is, hoef je niet meer bij me terug te komen.’ Ik ben daarom maar niet op vakantie gegaan en heb in de kelder van ons huis in Nijmegen alleen maar zitten oefenen. Toen ik na de vakantie vol trots wilde laten horen dat ik het kon, vroeg hij er niet eens meer naar. Jan was al lang vergeten dat hij me dat had opgedragen, maar ik kan me er nu nog steeds druk om maken. En het was niet alleen de roffel, het ging ook om enkele paradiddles.”

139

Het was niet Wilderoms enige ‘streek’. Hij

Opleiding tot edelsmid

prikkelde Courbois ook regelmatig met de

De basis heeft Courbois dus aan de oud-HGO’er

woorden ‘Jij zult het nooit ver schoppen.’

te danken. Naderhand volgde hij nog een op-

“Dat was wellicht een onderdeel van zijn merk-

leiding op het muzieklyceum aan de Arnhemse

waardige didactische vorm van lesgeven. Ik

Weverstraat. In die tijd speelde hij ook al jazz-

herinner me bijvoorbeeld ook nog dat hij ge-

muziek in een band. Courbois was een vreemde

fixeerd was op rustmaten. Dan zat je hardop

eend in de bijt, want hij genoot in Arnhem

te tellen en vertelde hij op dat moment een

eveneens een opleiding tot edelsmid.

goede mop om je uit de concentratie te krijgen. “Jan had het daar ook altijd over: ‘Dat edel-

Heel veel later heb ik hem met al die dingen

smeden en die jazz moet je vergeten, want er

geconfronteerd en moest hij erom lachen, maar

kan nog wel eens een plaats in het orkest vrij-

hij kon het zich niet meer herinneren. Hij heeft

komen.’ Ik vertel nog steeds aan beginnende

op deze manier zijn ervaring proberen over te

muzikanten en aan mijn privéleerlingen dat

brengen. Dat is hem wel gelukt, want van alles

ze zich volledig met muziek maken bezig

heb ik van hem geleerd: noten lezen, pauken

moeten houden en dat een klassieke opleiding

stemmen en het bespelen van melodisch slag

beter voor hen is, omdat die breed is. Je weet

werk, bijvoorbeeld.”

namelijk nog niet wat je over twintig jaar wilt in de muziek en met een klassieke opleiding ben je een stuk veelzijdiger. Trommelaars moeten daarom ook altijd in een fanfare of

140

harmonie hebben gespeeld, want daar leer je

dit Frans of ligt dit aan de Russische componist?

het echt. Zelf heb ik op de paardenmarkt in

Eigenlijk weet ik dat niet. Ik weet nou echt niet

Elst gespeeld en ook tijdens carnaval.”

of het typisch Russisch of Frans is. Misschien komt het wel in beide culturen voor dat het

Gigantische gongen

van stemmen verandert.”

Hoe breed en veelzijdig het slagwerk kan zijn, bewijst volgens Courbois het programma

Onedin Line

Russische Contrasten: “De combinaties van

Courbois heeft meer tegenstellingen opge-

tuba en altviool en gong en pauk zijn heel bij-

merkt. “De matenverdeling is heel gevarieerd:

zonder en komen over het algemeen zelden

het begint met een vierkwartsmaat, latere

voor. Er wordt af en toe behoorlijk gebruik

delen hebben een driekwartsmaat en ik

gemaakt van een paar gigantische gongen.

meen zelfs een vijfkwartsmaat te bespeuren.

Wanneer ik dat hoor, begin ik me gelijk af te

Russische Contrasten begint overigens heel

vragen wat voor een merken dat zijn. Ik meen

liefelijk. Op een gegeven moment is er in het

aan de klank gehoord te hebben dat het om

eerste deel zelfs een stuk dat me te aardig is

zogeheten Wuhan-gongen uit China gaat.

en denk ik meteen aan zo’n zeemansserie van

Bovendien zijn er enkele passages met een

vroeger, The Onedin Line. Als die lui op zee

woodblock en kleine trom, beide vrij speciaal.”

voeren, dan hadden ze van die lieve muziek op de achtergrond. Dat is voor mij te mooi en te

Frans of Russisch?

vriendelijk. Maar even later gaan ze er weer

Zoals de titel van het programma al wel duide

stevig tegen aan en wordt ook het slagwerk

lijk maakt, is er sprake van een groot aantal

weer uit de kast gehaald. Dat mag ik wel.”

Jazzdrummer gek op veelzijdig slagwerk in Russische Contrasten contrasten. “Er zijn veel majeur- en mineurwis-

Melodische drums

selingen, wat eigenlijk heel erg Frans is. Dat

Ook al is Courbois zelf jazzdrummer, toch is

komt namelijk in de Franse chansons regel-

het niet zo dat hij zich tijdens het concert

matig voor; daar staan de coupletten vaak in

focust op zijn collega-slagwerkers. “Het gekke

mineur en de refreinen in majeur. Dat gebeurt

is dat ik bij andere muzikanten zelden of nooit

hier ook veelvuldig. Daarbij vraag ik me af: is

op het slagwerk let, hoewel ik het natuurlijk

141

zelf speel. Ik ben gewoonweg niet iemand die

Vingers in de oren

zich er specifiek op concentreert. Maar hier

De eerste kennismaking van de musici was zo

speelt deze sectie in een paar passages zo’n

imponerend, dat de beleving maar moeilijk

dominerende rol dat ik het wel degelijk in de

valt uit te leggen. “Ik voelde mij meteen aan-

gaten houd. Dat is in tegenstelling tot andere

getrokken tot het slagwerk en was enorm

genres ook het mooie van slagwerk in de klas-

onder de indruk. Alleen al dat er zoveel men-

sieke muziek: het behoort tot de melodiesectie.

sen bijeen kwamen, was ik niet gewend, want

Ik probeer het ook bij m’n eigen composities

vergis je niet: we hadden destijds nog geen

te creëren door het drumstel steeds vaker tot

televisie en moesten het in die jaren nog met

de melodie te rekenen. Daarbij gebruik ik de

de 78-toerenplaat doen. Dus het was voor mij

twee tomtoms waar eenzelfde systeem in zit

niet alledaags om zo’n grote groep samen te

als bij de pauken. Het melodische aspect van

horen spelen. Als je er live bij bent, valt met-

slagwerk spreekt me echt steeds meer aan,

een de dynamiek op: de ene keer vraag je je af

vooral de laatste tijd.”

of je nog iets hoort en even later moet je de vingers in de oren stoppen, omdat het zo hard

Zelf op het podium Door zijn drukke agenda is Courbois niet altijd in de gelegenheid om een concert van Het Gelders Orkest bij te wonen. Op concertdata heeft hij vaak optredens met zijn jazzgroep in binnen- en buitenland en staat hij dus zelf op het podium. Maar als het even kan, en hij is thuis in Arnhem, dan brengt hij samen met zijn vrouw een bezoek aan Het Gelders Orkest. Het eerste optreden waarbij hij aanwezig was, was in 1950 toen hij nog in Nijmegen woonde en met zijn basisschool jaarlijks een concert bezocht: “Ook al was het een verplicht onderdeel, we keken er iedere keer weer opnieuw naar uit.”

142

gaat. Dat eerste concert vergeet ik nooit meer.”

143

Colofon Eindredactie:

Marco van Es, Het Gelders Orkest

Redactie:

Belluci, Arnhem

Fotografie:

Voermans en Van Bree, Arnhem;

Marco Borggreve; Bokkie Vink

Vormgeving:

Buro voor de Boeg, Rotterdam

Druk:

Real Concepts, Duiven

Het Gelders Orkest Postbus 1180 6801 BD Arnhem telefoon 026 - 789 01 30 e-mail: info@hetgeldersorkest.nl www.hetgeldersorkest.nl Uitgave ter gelegenheid van het 120-jarig bestaan van Het Gelders Orkest Arnhem, september 2009 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van uitgever Het Gelders Orkest. Dit boek is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. De uitgever staat evenwel niet in voor juistheid of volledigheid van de informatie en vrijwaart zich van aansprakelijkheid voor eventuele schade als gevolg van onjuistheden.

144

145

Het Gelders Orkest 146

daar horen we