Książki szkolne i podręczniki

miast w książkach dla nastolatków, czytanych w okresie dojrzewania i po nim, pierwszeństwo powinny mieć ilustracje realistyczne. Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że dzieci nie wykazują większego zainteresowania pustymi stronami, dlatego należy zaopatrzyć wyklejki przednie i tylne, strony tytułowe, stronę czwartą i strony końcowe w dekoracyjne ilustracje. I, co oczywiste, w sposób dekoracyjny musi być zaprojektowana lub zilustrowana oprawa.

Projekt graficzny podręcznika szkolnego powinien wspierać intencje pedagogiczne, ułatwiać naukę i wizualnie podkreślać w interesujący sposób ważne elementy książki. W zależności od wieku ucznia projektowanie podręcznika powinno być podobne do projektowania książki dla dzieci, książki technicznej lub popularnonaukowej. Podręczniki szkolne przeznaczone do wieloletniego użytku powinny być wykonane z możliwie grubego i bezdrzewnego (trwalszego) papieru.

Ważne jest, aby wybrany krój pisma był dobrze czytelny i aby nie był używany w zbyt małych rozmiarach. W tym przypadku konieczne jest odniesienie się do reguły 15. Nawet u starszych uczniów podstawowy krój pisma musi mieć 10 punktów i nie mniej, niż 8 punktów w notatkach. Typografia musi charakter dydaktyczny, być przejrzysta i interesująca. Szerokość wersów musi być zgodna z rozmiarem pisma i umożliwiać łatwe czytanie. Do podkreślania, zaznaczania i ubarwiania treści pedagogicznych mogą być używane znaki i symbole mnemotechniczne (pamięcio-

53

we). Ilustracje w podręczniku szkolnym powinny nie tylko przekazywać informacje, ale także poprzez swoją jakość artystyczną przyczyniać się do kształtowania gustu dziecka. Wskazane jest używanie wyklejek przednich i tylnych do reprodukcji rysunków i tabel. Ogólnie rzecz biorąc, podręczniki szkolne nie wymagają obwolut. Z drugiej strony wskazane jest, aby oprawa książki do szkoły podstawowej była jak najbardziej możliwa do zmycia. Pożądane byłoby również, aby uczniowie mogli bez trudu umieścić swoje nazwiska na oprawie, w miejscu przewidzianym do tego celu (jak naklejka lub coś podobnego), bez nakładania dodatkowej osłony na książkę.

Na szczególną uwagę zasługują podręczniki programowane, i chociaż ten rodzaj książki jest dopiero w trakcie tworzenia, to prawdopodobnie będzie odgrywać coraz większą rolę. Jego celem jest przekazanie uczniowi w odpowiednim momencie rozwiązań lub odpowiedzi w sposób kontrolowany, bez zaburzania toku własnego myślenia poprzez przedwczesne odkrywanie rozwiązań lub odpowiedzi. Jeśli odpowiedzi będą ukryte za przewracanymi stronami, na początku następnej strony lub w dowolnym innym miejscu książki, to jest efekt, który wymaga samodzielnego rozstrzygnięcia. Jest tu zawsze miejsce na eksperymenty, które w każdym przypadku muszą służyć założeniom książki.

54

Literatura piękna

Książki z kategorii literatury pięknej powinny być łatwe w lekturze, poręczne, ale przede wszystkim powinny być zaprojektowane w sposób odpowiedni dla ducha ich treści i wywoływać w czytelniku odpowiednie emocje. Małe i wąskie formaty są zazwyczaj piękniejsze, niż duże, grube i szerokie, lecz w niektórych przypadkach wyjątki mogą być jak najbardziej akceptowalne. W zależności od rodzaju literatury i długości tekstu, odpowiednie może być użycie papieru lekkiego lub grubego, cienkiego papieru gazetowego lub papieru biblijnego, naturalnych papierów drukarskich o lekkiej strukturze powierzchni lub papierów lekko satynowanych. Tekst ciągły lepiej się czyta na lekko matowym niż na lśniąco białym papierze.

W przypadku książek z gatunku literatury pięknej lub literatury artystycznej musi istnieć możliwość wyboru spośród całej różnorodności oferty typograficznej. Typografia musi współgrać z treścią i być dobrze czytelna. Klasyczne proporcje marginesów sprzyjają czytaniu i dopuszczalne jest odejście od nich tylko w uzasadnionych przypadkach, a czyniąc to, lepiej postępować w sposób zdecydowany.

Mało kiedy rezygnacja z wcięć akapitowych się sprawdza. Może to wystąpić co najwyżej w tych przypadkach, w których następuje długa seria akapitów pytań i odpowiedzi. Odpowiednim miejscem dla numerów stron jest dolny margines. Na zewnętrznym marginesie zakłócają one odczyt sąsiednich wersów, a na wewnętrznym są trudne do odnalezienia.

55

Ilustracje niekoniecznie muszą interpretować określoną część tekstu lub tekst w pierwszej kolejności. Pewne napięcie między postacią a tekstem zwiększa wartość artystyczną książki. Ilustracja może być dość niezależną ekspresją graficzną treści książki opartej na pewnej duchowej zgodności. Należy szukać harmonii formalnej lub świadomego kontrastu między wartościami graficznymi rysunku z jednej strony, a pismem i łamem typograficznym z drugiej. Kreska typografii lub stylu pisma musi odpowiadać kresce rysunków.

Oprawy elastyczne są znacznie przyjemniejsze w literaturze artystycznej, niż oprawy z grubymi, ciężkimi okładkami. Waga książki może również stanowić czynnik estetyczny w tego rodzaju literaturze. Dla tomików poezji zaleca się drobne broszury lub zeszyty w wielu ich rodzajach. Obwoluty mają szczególne znaczenie: muszą odwoływać się do nabywcy lub potencjalnego czytelnika, ale utrzymując duchową relację z literaturą bez dążenia do bycia „modnymi”.

56