Kolekcje typizowane

Przejście do przemysłowej produkcji książek wpływa również na ich formę, ale przesadą byłoby przepowiadanie z tego powodu końca sztuki książki. To prawda, że obecnie niektóre technologie fotoskładu, komputerowo sterowany skład tekstów i skomputeryzowana impozycja przynoszą ze sobą znaczące obniżenie jakości. Ale te choroby wieku dziecięcego komputerów są uleczalne, jeśli sprzęt jest dobrze zaprogramowany. Podstawowa forma książki będzie kontynuowana tak, jak to sobie założyliśmy, ponieważ opiera się na fizjologicznych i psychologicznych warunkach budowy naszego oka i procesu czytania. Z pewnością zaistnieją pewne transformacje uwarunkowane techniką. Na przykład układ łamu można zaprogramować w taki sposób, aby ostatnie wiersze akapitu nie spadały na dół strony, dla której konieczne byłoby wtedy ustawienie kolumn o różnych ilościach wierszy.

Typografia i projektowanie książek rozwinęły się w przeszłości w sposób w wielu aspektach porównywalny do architektury. Konstrukcja przemysłowa oparta na dużych modułach wymaga masowej produkcji. Zamiast indywidualnego projektu oferowane są domy o różnych rozmiarach, różne rodzaje szkół, przedszkoli i budynków socjalnych. Koszty ich produkcji są niższe, a czas budowy krótszy. Podobne zalety oferują serie książek o identycznych lub podobnych kryteriach graficznych. Ponadto seria książek jest również dla czytelnika bardziej praktyczna w lekturze oraz wykazuje korzyści wynikające ze sposobu ich dystrybucji w księgarniach. W produkcji seryjnej książki decydujące znaczenie mają identyczne parametry, a w przyszłości zostaną też opracowane prototypy książek z różnych gatunków literatury, dla których

59

zaprogramowane będą najlepsze rozwiązania projektowe do ich półautomatycznej produkcji. Oczywiście będzie to pokrywało tylko część popytu takiej zracjonalizowanej produkcji książek, dla reszty pozostanie projekt indywidualny.

Dla każdego gatunku literackiego opracowywanych jest kilka modeli, spośród których może wybierać producent wydawnictwa, a być może także autor książki. Chodzi o zaprojektowanie tych prototypów z technicznym doświadczeniem i fantazją artystyczną, aby, zgodnie z nowoczesnymi możliwościami technologicznymi, dawały optymalne rezultaty.

Różnicowanie się rodzajów i gatunków literackich jest procesem rozwoju, który nadal trwa. Interesujące dziedziny literatury naukowej, popularnonaukowej czy technicznej, etc., mogą dalej przekształcać się w inne kategorie (podręczniki, monografie naukowe, poradniki, książki techniczne, encyklopedie, leksykony, książki hobbystyczne, książki podróżnicze, itp.).

Podobnie w literaturze pięknej należałoby rozróżnić: wydania klasyków, powieści, opowiadania, antologie poezji, dramaty, kryminały, etc. Krótko mówiąc, chodzi o przygotowanie książek różnych gatunków literackich w sposób adekwatny do ich treści i zwyczajów czytelnika. W poszukiwaniu właściwej formy dla nowopowstających dziedzin literackich jest miejsce na eksperymenty.

60

61

Słowniczek terminów

JUSTOWANIE Poszerzanie lub zawężanie wiersza przez zmianę odstępów między wyrazami w celu utworzenia kolumny tekstu o jednakowej szerokości.

CYCERO (W SKRÓCIE C) Używana w poligrafii jednostka długości równa 12 punktom typograficznym lub 4,51278 mm.

INFORMACJA O PRAWACH AUTORSKICH Nota wydawcy, która ma zabezpieczyć prawa wydawcy lub autora przed nieautoryzowanym przedrukiem.

INTERLINIA Odległość między wersami.

ROWEK Wtłoczony na gorąco ślad pomiędzy grzbietem a okładką gotowej, oprawionej książki, ułatwiający jej otwieranie.

62

KWADRAT (INACZEJ: FIRET) Pomocnicza jednostka miary stosowana w typografii, której wartość odpowiada aktualnie używanemu stopniowi pisma, wyrażana jako kwadrat o boku równym danemu stopniowi pisma.

KAPITALIKI Wielkie litery zapisane w rozmiarze małych liter, np. x lub m, tj. bez górnych i dolnych wydłużeń.

KAPITAŁKA Na grzbiecie książki – rodzaj ozdobnej tkaniny introligatorskiej w postaci tasiemki z wyraźnie pogrubionym jednym z brzegów, zwanym lamówką. Wzmacnia i uelastycznia grzbiet książki.

MARGINALIA

Notki na marginesach.

PUNKT (W SKRÓCIE P) 1 p = 0,376 mm – podstawowa jednostka długości stosowana w systemach miary wielkości czcionek i innych elementów typograficznych, wprowadzona przez francuskiego drukarza Francois Ambroise Didot’a (1730-1804).

MARGINES Niezadrukowana powierzchnia strony między kolumną tekstu a krawędziami kartki papieru.

PRZEDTYTUŁ (SZMUCTYTUŁ) Pierwsza strona książki, która chroni stronę tytułową i blok książki przed zabrudzeniem lub zniszczeniem podczas procesu oprawiania.

Słowniczek terminów

REJESTR (INACZEJ: REGISTER) Pokrywanie się wersów tekstu na obu stronach jednej kartki, z reguły uzyskiwane dzięki stosowaniu siatek i linii bazowych.

SZYLDZIK Poziomy napis na grzbiecie książki ustawionej w pionie.

WAKAT Niezadrukowana, pusta strona książki.

WERSALIKI Wielkie litery.

WYKLEJKA Arkusz papieru wielkości dwóch stron książki, przyklejony jedną połową do wewnętrznej strony okładki, gdy druga połowa jest wolną kartką. Służy do zakrycia płótna introligatorskiego przyklejonego na okładce oraz wzmacnia mocowanie bloku książki z okładką.

63

Spis Literatury

BIGGS, JOHN R: The Use of Type (London 1954) BODONI, GIAMBATTISTA: Uber Schrift und Typographie. Vorrede … des Manuale Tipografico (Parma 1818, Deutsch: Frankfurt 1927) COBDEN-SANDERSON, THOMAS JAMES: The Ideal Book or Book Beautifull (Hammersmith 1900) DAIR, CARL: Design with Type (Toronto 1967) DAVIDSHOFER, LEO UND WALTER ZERBE: Satztechnik und Gestaltung (Ravensburg 1966); Die Schönsten Büch Der Deutschen Er Demokratischen Republik 1955-1972 (Leipzig 1956-1973) GILL, ERIC: An Essay on Typography (London 1931) GONTSCHAROW, A. D. U. A.: Chudoshestwennoe konstruirowanie i oformlenie knigi (Moskau 1971) ISKUSSTWO KNIGI: Jahrgang 1-8 (Moskau 1955-1972) JENNETT, SEAN: The Making of Books (London 1956) KAPR, ALBERT: Buchgestaltung (Dresden 1965) KÄUFER, JOSEF: Das Setzerlehrbuch (Stuttgart 1965) KNER, IMRE: Die Elemente des tyographischen Stils (Gyoma 1934) KOHUT, LEO: Typograficka uprava knihy (Martin 1960) KRIMPEN, HANS VAN: Boek. Over het maken van boeken (Arnheim 1966) KUGLIN, JAN: Książki o książkach (Wrocław 1968) LEE, MARSHALL: Bookmaking (New York 1965) LEWIS, JOHN: Typography. Basic Principles (London 1966) LJACHOW, W. N.: Otscherki teorii iskusstwa knigi (Moskau 1971) MORISON, STANLEY: First Principles of Typography. In: The Fleuron. A Journal of Typography (Cambridge 1930) MENHART, OLDRICH: Abendgespräche des Bücherfreundes Rubricus und des Buchdruckers Tympanus (Frankfurt/Main 1958)

64

Spis Literatury

PERNIN, ANDRE: Composition Typographique (Paris 1957) RENNER, PAUL: Die Kunst der Typographie (Berlin 1948) RODENBERG, JULIUS: Größe und Grenzen der Typographie (Stuttgart 1959) RUDER, EMIL: Typografie. Ein Gestaltungslehrbuch (Teufen 1967) RÜEGG, RUEDI UND GODI FRÖHLICH: Typografische Grundlagen (Zürich 1972) SPENCER, HERBERT: Pioneers of modern Typography (London 1969) SZANTO, TIBOR: Könyvnyomtatas tipografia (Budapest 1964) TSCHICHOLD, JAN: Typographische Gestaltung (Basel 1935) TSCHICHOLD, JAN: Erfreuliche Drucksachen durch gute Typographie (Ravensburg 1960)

65

66

67

ES 20 N1 Tytuł oryginału: Hundertundein Sätze zur Buchgestaltung projekt: Albert Kapr zdjęcia: Herbert Strobel und Christa Christen skład: Heinz Döring, Hausdruckerei Typoart, Leipzig pismo: Leipziger Antiqua druk: Offizin Andersen Nexö, Leipzig oprawa: Buchbinderei der Deutschen Bücherei, Leipzig data wydania: 15.8.1973

Wydanie polskie: 101 Zasad projektowania książek Przekład, redakcja: Dariusz Adamski Konsultacja lingwistyczna: Jarosław Zygarowski

Copyright for the translation © by Dariusz Adamski, 2019 Przekładu polskiego dokonano w oparciu o wydanie hiszpańskie 101 reglas para el diseño de libros w przekładzie Jorge Aracelio Pomara Montalvo Wydawca: Empresas Editoriales de Cultura y Ciencias, La Habana 1988

Projekt typograficzny,skład, okładka, ilustracje: Gabriel Rysak Książkę złożono krojem Myriad Pro

Wydawnictwo WIT Newelska 6 / 01-447 Warszawa

Albert Kapr urodził 20 lipca 1918 w Stuttgarcie. Był typografem, projektantem krojów pism, pedagogiem i wykładowcą uniwersyteckim, autorem licznych publikacji na temat historii typografii, pisma i druku, estetyki i funkcji typografii oraz projektowania książek.

Miał 10 lat, gdy Jan Tschichold opublikował swoją modernistyczną Nową Typografię. Zaczynał karierę jako zecer i kaligraf, równolegle studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Stuttgarcie (1938-1940). Wrócił na tę uczelnię jako asystent (1945-1948), by następnie zostać wykładowcą sztuki komercyjnej w Szkole Architektury i Sztuk Pięknych w Weimarze. W roku 1951 na Akademii Sztuk Wizualnych w Lipsku objął katedrę projektowania książek. Wykładał i pełnił funkcje rektorskie na uczelniach w Dreźnie i Berlinie. Był jednym z dyrektorów artystycznych odlewni czcionek VEB Typoart w Dreźnie (od 1964), to spod jego, jako typografa, ręki wyszły najlepsze wschodnioniemieckie kroje. Najbardziej znanymi i cenionymi dokonaniami Kapra są podręczniki typografii, monografia Jana Gutenberga oraz krój Leipziger Antiqua wzorowany na czcionce Biblii Czterdziestodwuwierszowej Gutenberga (zwanej też Biblią Mazarina). Zmarł 31 maja 1995 w Lipsku (DDR).

Niniejszy tekst zawierający 101 zasad projektowania książek jest nieznanym dotąd na rynku polskim białym krukiem w dziedzinie czarnej sztuki (drukarskiej) i projektowania książek. Reguły te zostały przez Kapra zebrane i zredagowane z myślą o jego studentach oraz współpracownikach. Po raz pierwszy zostały wydane drukiem w roku 1973, a trzy lata później doczekały się reedycji w wersji poprawionej i uzupełnionej.