Wanneer jy die regte vorm van woorde tussen hakies moet gee, moet jy die volgende onthou: *As die woord tussen hakies ‘n WERKWOORD is, verander dit na ‘n DEELWOORD wat meestal ‘n beskrywende woord is.
TEENWOORDIGE DEELWOORDE (Present participle eg. The smiling child = The child who is smiling.) * Wanneer die aksie nog besig is om te gebeur, word -de, -ende of -end aan die woord gevoeg. -de word net aan doen, gaan, sien en staan gevoeg. bv. voldoende bewyse bestaande reëls versiende mense verbygaande motors -ende wanneer die beskrywende woord attributief (voor die selfstandige naamwoord) is: bv. (huil) kind huilende kind (sterf) oupa sterwende oupa -end wanneer die beskrywende woord predikatief (na die selfstandige nw.) is: bv. Die kind gaan huilend skool toe. Die oupa is sterwend. *VERLEDE DEELWOORDE (Past participle eg. The broken window=The window that has been broken) * Wanneer die aksie reeds verby is, vorm ons ‘n beskrywende woord deur –ge vooraan en –de, -te of –e agter aan die woord te voeg: Swak verlede deelwoorde
(literal use: gebreekte koppie = broken cup)
*As die woord op K of P eindig, kry dit ge- + -te bv. (kook) water gekookte water (kap) hout gekapte hout *As die woord op F, G of S eindig, kry dit ge- + -te of ge- + -de bv. (afstof) boekrak afgestofte / afgestofde boekrak (droog) vrugte gedroogte vrugte / gedroogde vrugte Sterk verlede deelwoorde
(figurative use: gebroke hart = broken heart)
Word gewoonlik gevorm deur ‘n vokaalverandering en eindig altyd met ‘n -e in die attributiewe vorm, bv. (bederf) kind bedorwe kind 13
(opwen) mense
opgewonde mense
ONTHOU: Ons werk omtrent altyd net met die WERKWOORD in Afrikaans. *Die WERKWOORD is altyd in die TWEEDE POSISIE in die sin en is nie altyd die tweede woord nie, bv. Thabesile spring in die bed. Die moeë Thabesile het in die bed gespring. Die tweede woord kan ook die HULPWERKWOORD wees, maar dan is die WERKWOORD mos laaste in die sin. Al doen ons verlede of toekomende tyd, is dit net die werkwoord wat skuif. DIE STOMPI-REËL SUBJECT
(verb)
TIME
OBJECT
MANNER
Die man
skop
vandag
die bal
vinnig
Die man
het
gister
die bal
vinnig
Die man
sal
môre
die bal
vinnig
PLACE
oor die pale oor die pale oor die pale
(verb)
geskop skop
INFINITIVE
om te wen om te wen om te wen
DIE ENKELVOUDIGE SIN * Die WERKWOORD is altyd in die TWEEDE POSISIE in die sin. (Let op dat die werkwoord in die tweede posisie is en dit is nie altyd die tweede woord nie.) Daar kan ook ‘n HULPWERKWOORD (hww.) wees, maar dan is die WERKWOORD (ww.) laaste in die sin. Al doen ons verlede of toekomende tyd, is dit net die werkwoord wat skuif. Bv. Teenwoordige tyd: Verlede tyd:
Toekomende tyd:
WW. Thabesile SPRING op die bed. HWW. Thabesile HET op die bed GESPRING. HWW. Gister HET Thabesile op die bed GESPRING. HWW. Môre SAL Thabesile op die bed SPRING.
WW. WW. WW.
DIE SAAMGESTELDE SIN Saamgestelde sinne is sinne wat verbind word met voegwoorde, betreklike voornaamwoorde, ens. As ons sulke sinne kry, moet albei dele in die verlede of toekomende tyd gedoen word! Kom ons kyk na die voorbeelde. Onthou ons voegwoorde is in verskillende groepe. Groep 1 (die werkwoord bly in dieselfde posisie) water.
My boetie sit op die sand EN ek speel in die
14
Groep 2 (die werkwoord is direk na die voegwoord) Ek smeer room aan, DUS brand ek seer nie. Groep 3 (die werkwoord gaan na die einde van die sin) Ons dra hoede, OMDAT die son warm is.
nie baie
Daar is drie tye in Afrikaans. (There are 3 tenses in Afrikaans.)
*TEENWOORDIGE TYD –(PRESENT TENSE) Kyk vir woorde soos: vandag; nou; deesdae, ens. *VERLEDE TYD – (PAST TENSE) Kyk vir woorde soos: gister; eergister; daardie dag / week, maand; jaar; destyds; verlede jaar / week, maand; ‘n rukkie gelede; onlangs; ‘n jaar gelede; ens.
*TOEKOMENDE TYD – (FUTURE TENSE) Kyk vir woorde soos: môre; oormôre, die volgende dag / week, maand, jaar; oor ‘n rukkie; in die toekoms; binnekort; ens.
1. 2. 3. 4.
Remember that you work with your verbs in Afrikaans. The rest of the word order will not change. Underline your verb(s) before you start writing anything. Circle the conjunctions. Look for the infinitive (om te).
1.
‘n Gewone werkwoord (regular verb): We use “het” en “ge-“ before the verb in the past tense and “wil” in the future tense.
2.
Teenwoordige tyd:
Hy bou die huis.
Verlede tyd:
Hy het die huis gebou.
Toekomende tyd:
Hy sal die huis bou.
IS changes to WAS in the past tense and to SAL WEES in the future tense. Teenwoordige tyd: Verlede tyd: Toekomende tyd:
3.
HET (have) changes to HET GEHAD in the past tense and to SAL HÊ in future tense. Teenwoordige tyd: Verlede tyd: Toekomende tyd:
4.
Hulle het ‘n huis. Hulle het ‘n huis gehad. Hulle sal ‘n huis hê.
‘n Hulpwerkwoord en ‘n werkwoord If there is a helping verb + a verb, the helping verb changes.
Teenwoordige tyd
Verlede tyd
Toekomende tyd
Hulle wil met jou praat.
Hulle wou met jou praat.
Hulle sal met jou wil praat.
Hulle moet slaap.
Hulle moes slaap.
Hulle sal moet slaap.
Sy kon speel.
Sy sal kan speel.
Hy sou kom.
Hy sal kom.
Sy kan speel. Hy sal kom.
5.
Hy is siek. Hy was siek. Hy sal siek wees.
If the verb begins with BE-, GE-, HER-, ER-, ONT-, VER-, MIS-, OORwe get HET but no ge- in the past tense. Teenwoordige tyd
Verlede tyd
Toekomende tyd
Die skool begin.
Die skool het begin.
Die skool sal begin.
Die man vertrek.
Die man het vertrek.
Die man sal vertrek.
15
6.
DAN (then), AS (when), WANNEER (when), NOU (now), change to TOE in the past tense.
DAWN – reël Dan, Wanneer ek moeg is, slaap ek. Hy leer eers, dan rus hy. Sy gaan nou slaap. Hy leer hard as hy wil slaag.
7.
As, Wanneer, Nou TOE Gister toe ek moeg was, het ek geslaap. Gister het hy eers geleer, toe het hy gerus. Sy het toe gaan slaap. Hy het hard geleer toe hy wou slaag.
The helping verbs PROBEER, BEGIN, LAAT, KOM en GAAN with another verb go to the end of the sentence just before the verb.
Peter Brown Loves Kissing Girls.
PROBEER, BEGIN, LAAT, KOM,
GAAN saam met ‘n ander werkwoord gaan na die
einde van die sin, maar voor die werkwoord(e). MOENIE hulle posisies van eerste na laaste verander nie. Hy probeer sy werk doen. Hy het sy werk probeer doen. Hy begin met my praat. Hy het met my begin praat. Sy laat my haar boeksak dra. Sy het my haar boeksak laat dra. Hulle kom gereeld by ons kuier. Hulle het gereeld by ons kom kuier. Sy gaan haar skoene poets. Sy het haar skoene gaan poets.
8.
TWEE WERKWOORDE sonder EN. Kry GEEN ge- in die verlede tyd nie. If there are two verbs in the same sentence, without the EN conjunction, the verbs go to the end, verb 1 first and then verb 2. Don’t use the ge-. 1 2 Ek hoor die mense gesels. Hy sien die kinders lag.
9.
In sinne met
1 2 Ek het die mense hoor gesels. Hy het die kinders sien lag.
TWEE WERKWOORDE, met die EN-verbinding, kry die eerste
werkwoord ‘n ge- as jy die aksies GELYKTYDIG kan doen.
If there are 2 verbs with the EN conjunction and both actions can be done simultaneously, the first verb gets a ge-. Don’t change their positions! Sy sit en lag in die klas.
10.
Sinne met
Sy het in die klas gesit en lag.
TWEE WERKWOORDE, met die EN-verbinding kry TWEE ge’s as
jy dit NIE GELYKTYDIG kan doen nie. MOENIE HULLE POSISIES OMRUIL NIE!
If there are 2 verbs with an EN conjunction and you can’t do the actions at the same time, both verbs must get ge’s-. Hy was en pak die skottelgoed weg. Hy het die skottelgoed gewas en weggepak.
11.
Ons verander niks in die
INFINITIEF nie en moet die werkwoord voor die OM TE plaas.
If there is a OM TE (infinitive) in the sentence, don’t change it, but put your verb before the OM for past tense and future tense. Hy hou daarvan OM TE werk.
12.
Hy het daarvan gehou OM TE werk.
SKEIBARE WERKWOORDE. Party werkwoorde bestaan uit TWEE dele. Baie keer is die een deel ‘n voorsetsel, MAAR nie altyd nie. Die klem val op die eerste deel, bv. aantrek; gelukwens; asemhaal; neerlaat; skoonmaak; voortrek, ens.
16
Skeibare werkwoorde can be separated into two parts in the present tense. We recognise the verbs because the emphasis is on the first part. Lots of times a preposition is part of the verb. If a sentence ends with a preposition, you can be sure it is part of the verb. It is separated in the present tense but in the past and future tense we combine it again as one word and the past tense gets a ge- in the middle.
Teenwoordige tyd: trek
uit ; sit
Verlede tyd: het uitgetrek Toekomende tyd: Ek trek my klere uit. Hy sit sy hoep op.
13.
By die
sal
opgesit uittrek
op ; sit
aan ; haal
aangesit opsit
Ek het my klere uitgetrek. Hy het sy hoed opgesit.
af
afgehaal aansit
afhaal
Ek sal my klere uittrek. Hy sal sy hoed opsit.
ONSKEIBARE WERKWOORDE val die klem op die tweede deel van die woord en
dit kry nie ‘n ge- nie. Onskeibare werkwoorde can never be separated and there is no ge- in the past tense.
The second part of the verb is emphasised, bv.
aanvaar; begin; oortuig; hersien; ondersoek; oorwin; mishandel, herken, Hy omhels haar.
14.
By die volgende
Hy het haar omhels.
KOPPELWERKWOORDE gebruik ons geen OM nie.
*BEHOORT (ought to) kan POSITIEF of NEGATIEF wees, afhangende van die sin en kry TE voor die werkwoord. *HOEF (need not) is ALTYD NEGATIEF en kry TE voor die werkwoord. *BLYK en SKYN (seems like) kan POSITIEF en NEGATIEF wees en kry TE voor die werkwoord. Bv. Hy moet die werk dadelik doen. Hy behoort die werk dadelik te doen. Hy moenie so lelik praat nie! Hy behoort nie so lelik te praat nie. Hy moet sy werk leer. Hy hoef nie sy werk te leer nie. Hy skyn / blyk siek te wees. Hy skyn / blyk nie meer siek te wees nie.
GROEP 1
GROEP 2
Ons is vriende Woordorde bly dieselfde
Ons is verlief Werkwoord staan direk langs die voegwoord Bv. Natalie ry per bus. (AL) Jakes loop te voet.
Bv. Natalie ry per bus. (MAAR) Jakes loop te voet.
Natalie ry per bus MAAR Jakes loop te voet. , maar (but) , of (or) , want (because) en (and) , dog (yet)
Natalie ry per bus; AL loop Jakes te voet. ; ; ; ; ,
dus (therefore) daarom (therefore) derhalwe (therefore) anders (otherwise) dan (then) - toe (in die verlede
tyd)
GROEP 3 VOEGWOORD WERKWOORD Ons haat mekaar Werkwoord staan aan die einde van sin Bv. Natalie ry per bus. (OMDAT) Sy wil nie te voet loop nie.
Natalie ry per bus OMDAT sy nie te voet wil loop nie. dat (that) totdat (until) voordat (before) nadat (after that) sodat (so that) omdat (because) as (if) - toe (in die verlede tyd)
17
sowel . . . as (both . . . and) ; inteendeel, (on the contrary) ; trouens, (in fact) óf . . . óf (either . . . . or) nóg . . . nóg (neither . . . nor)
ONTHOU: MOWED SIT ON
; daarna (after that) ; intussen (meanwhile) ; nogtans (nevertheless) ; gevolglik (consequently) , al (although) ; nietemin (nevertheless) ; tog (yet) LET WEL: Plaas ‘n kommapunt voor almal, behalwe voor al, dan en toe wat kommas kry. ONTHOU: 3 D’s ADDING ANT
15. accident appear in court at high speed breakdown truck bump collision damage dent died instantly drivers licence eye-witness fatally injured fined found guilty guilty/innocent head-on-collision injured intoxicated internal injuries jaws of life knocked over lose consciousness minibus taxi passengers pavement peak hour pieces of glass
wanneer (when) - toe (Verlede Tyd) of (if / whether) terwyl (while) alhoewel (although) aangesien (seeing that) sedert (since)
tensy (unless) mits (provided that) asof (as if) waarom; hoe, ens. (all question words)
wat (who / which); wie se; met wie; waarop; waarin, ens. hoekom (why)
ONGELUK !
ongeluk in die hof verskyn teen hoë snelheid insleepvoertuig stamp botsing skade duik op slag dood rybewys ooggetuie noodlottig beseer beboet skuldig bevind skuldig/onskuldig kop-teen-kop-botsing beseer onder die invloed van drank/besope inwendige beserings lewenskake omgery bewussyn verloor minibustaxi passasiers/insittendes sypaadjie spitstyd glasskerwe/
ambulance arrest blood broken collide crash damaged died in accident driver drunk faint fine first-aid give evidence head injuries hit in the way involved irresponsible kerb light injuries lose control overtake pedestrian (crossing) pot-hole prove
ambulans in hegtenis neem bloed gebreekte bots (teen) raakry slag beskadig verongeluk bestuurder dronk/besope flou word boete noodhulp getuig kopbeserings tref in die pad betrokke onverantwoordelik randsteen ligte beserings beheer verloor verbyry/ verbysteek voetganger (voetoorgang) slaggat bewys 18
reckless prevent robot race scattered regain consciousness seriously injured safety belt spokesman scene of accident stretcher speed limit swerve stop tow truck survived/survivors traffic jam tow traffic traffic officer traffic rules unconscious vehicles victim wreck wrong side yield sign A. VUL DIE KORREKTE WOORDE IN DIE OOP SPASIES IN stukkies glas voorkom jaag bewussyn herwin veiligheidsgordel ongelukstoneel spoedgrens stop/stilhou oorleef/oorlewendes insleep verkeerskonstabel bewusteloos slagoffer verkeerde kant
roekeloos verkeerslig rondgestrooi ernstig beseer woordvoerder draagbaar uitswenk insleepwa verkeersknoop verkeer verkeersreëls voertuie wrak toegeeteken
Om in 'n ongeluk 1. b________ te wees, is ‘n baie 2. (trauma) ________ ervaring. Motorongelukke is maar een van die baie 3. (verskil) ________ ongelukke. Dink maar aan vliegongelukke, treinrampe, ski-ongelukke en baie meer. Gewoonlik word motorongelukke 4. v________ deur 5. r________ en nie deur 6. (versigtig) ________ bestuurders nie. Mense ry oor die 7. s________, ander 8. d________ en bestuur, 9. g________ (obey) nie die 10. (verkeer + reëls) ________ nie en daar is selfs mense wat nie kan bestuur nie! Soms is daar 11. k________ -t ________-k________ botsings en baie keer word die bestuurder en van die 12. i________ ernstig beseer. Soms is daar 13. ________ 14. (beseer) ________, maar sommige ongelukke is 15. n________, wanneer mense dood is. Dan sê ons die mense het 16. v________. Die 17. (verkeer + konstabels) ________ is gewoonlik gou op die 18. (ongeluk + toneel) ________. 19. O________ ontbied die 20. a________ wat die beseerdes kan versorg. Die 21. p________ kan die beseerdes voorlopig behandel, 22. k________ a________ toepas, 23. i________ toedien, bloed stop, ens. as dit nodig is. Baie mense verloor hulle 24. b
en herwin dit eers later. Die ambulansmanne laai
die pasiënt op 'n 25. d________ en neem hulle na die 26. h________ waar hulle in 27. o________ opgeneem word. Wanneer hulle herstel het, word hulle uit die hospitaal 28. o________. B.
DOEN DIE VOLGENDE SINNE IN DIE INDIREKTE REDE
1.
Die verkeerskonstabel vra: "Het jy die ongeluk gesien?"
2.
Die vrou sê: "Ek was op die hoek van Kerk- en Blomstraat toe dit gebeur het.
3.
Hy vra: "Wie het die ongeluk veroorsaak?"
4.
Hy vra: "Sal jy 'n verklaring by die polisiestasie gaan aflê?" 19
5.
Sy antwoord: "Ek weet wie die skuldige is."
6.
Die passasier sê: "Niemand in die motor het seergekry nie."
7.
"Die bestuurder van die Jetta het nie by die rooi verkeerslig gestop nie," sê die man.
Die man sê ______
8.
Die vrou sê: "Dit was 'n kop-teen-kop botsing."
9.
Die meisie sê: "Hier is baie mense op die ongelukstoneel."
10. Die polisieman vra: "Hoeveel mense is in die botsing beseer?" 11.
Die dokter anwoord: "Veertien mense is in die ongeluk beseer."
12. Die verpleegster beveel: "Bring die beseerdes dadelik in!" 13. Die motoris sê: "Die arme vrou is deur die motorfiets omgery.” 14. Peter beveel: "Sit die motor in trurat!" 15. Die polisieman sê: "Die padreëls moet gehoorsaam word!" 16. "Jy kry 'n boete van R250," sê die konstabel. Die konstabel sê _____ 17. "Tom, gehoorsaam asseblief die padreëls," sê Pa.
17.2. Pa sê vir Tom om ___
18. Ma vra: "Waar is jou lisensie, Tom?" 19. Hy beveel: "Wys my jou lisensie, Karel." 20. Die man sê: "Bel die ambulans!"
17.1. Pa sê vir Tom___
19.1. Hy beveel vir Karel ____ 19.2. Hy beveel vir Karel om ____
21. "Die para-medici sal die beseerde behandel," sê die bestuurder. 22. "Daar was baie mense in die ongeluk betrokke," sê die ooggetuie. 23. "Waar is die insittendes van die Volkswagen?" wil die polisieman weet. 24. "Die vrou het haar bewussyn verloor," sê die dokter. 25. Die dokter sê: "Hy het harsingskudding opgedoen weens die stamp teen sy kop." 26. Die seun sê: "Sy kop het die randsteen getref." 27. "Al die beseerdes is in die hospitaal opgeneem," vertel die verpleegster. 28. "Gaan jy 'n insleepvoertuig bel om jou motor in te sleep?" vra die passasier. 29. "Hoe voel jy nou?" vra die stafverpleegster. 30. "Dink jy daar is mense in die ongeluk oorlede?" vra iemand. 31. Die dokter sê: "Drie mense is reeds uit die hospitaal ontslaan." 32. "Die motor se band het gebars," vertel die bestuurder. 33. "Ek het beheer oor die voertuig verloor," sê die busbestuurder. 34. "Die motor is baie beskadig en sal afgeskryf moet word," sê die duikklopper. 35. Pa sê: "Die assuransie sal vir die skade betaal." 36. "Die motor het 'n paar keer gerol en weer op sy wiele tot stilstand gekom," vertel een van die mense. 37. Die man vertel: "Een insittende moes met die lewenskake uit die motor gehaal 20
word. 38. "Waarom is daar so baie mense op die toneel?" vra die vrou. 39. "Moenie te naby die motor gaan nie," waarsku die polisie. 40. "Die motor kan aan die brand slaan," waarsku hy. 41. "Is die brandweer ontbied?" vra die eienaar. C.
SKRYF DIE SINNE OOR SOOS AANGEDUI
1.
Ek sien ‘n ongeluk op die hoek van die straat gebeur. (Eergister)
2.
Wie bestuur die motor? (Verlede tyd)
3.
Nou lê ek ‘n verklaring by die polisiestasie af. (Gister)
4.
Ek weet wie die skuldige is. (Op daardie oomblik)
5.
Die motorfietsryer stop nie by die stopstraatnie. (‘n Week gelede)
6.
Daar was gereeld kop-teen-kop botsings in daardie omgewing. (Teenwoordige tyd)
7.
Hier is baie mense op die ongelukstoneel. (Verlede week)
8.
Iemand ontbied die polisie en die ambulans. (In die toekoms)
9.
Baie ongelukke sal in die toekoms in hierdie kruising plaasvind. (Verlede tyd)
10. Die polisie neem verklarings by die ooggetuies af. (Oor ‘n kort rukkie) 11.
Al die beseerdes is in die hospitaal opgeneem. (Binnekort)
12. Die polisie gaan insleepvoertuieg bel om die wrakke motor in te sleep. (‘n Uur gelede) D.
SKRYF DIE VOLGENDE SINNE OOR EN BEGIN MET: Nee, . . .
1.
Het iemand die ongeluk gesien?
2.
Het die motorfiets die ongeluk veroorsaak?
3.
Het die motorfietsryer iets verkeerd gedoen?
4.
Het jy al 'n verklaring by die polisiestasie gaan aflê?
5.
Ek weet wie die skuldige is.
6.
Is daar êrens iemand wat weet wat werklik gebeur het?
7.
Is iemand in die ongeluk oorlede?
8.
Het die bestuurder ooit by die stopstraat gestop?
9.
Gehoorsaam bestuurders altyd al die padreëls?
10. Het die polisie al seker gemaak dat padreëls ten all tye gehoorsaam word? E.
GEE DIE KORREKTE VORM VAN DIE DEELWOORDE TUSSEN HAKIES
1.
Net voor die ongeluk kon ‘n mens die (brul) motorfiets hoor aankom.
2.
Dadelik het (skreeu) en (gil) mense na die ongelukstoneel gehardloop.
3.
Iemand het dadelik ‘n ambulans vir die (beseer) mense ontbied.
4.
(Breek) glas het oral oor die ongelukstoneel gelê. 21
5.
Die (beskadig) voertuie sal later deur die insleepvoertuig weggeneem word.
6.
Die (skok) ooggetuie vertel al (huil) wat sy van die ongeluk gesien het.
7.
Die polisie sê die (sterf) jong man het sonder ‘n rybewys bestuur.
8.
Die (oorleef) passasier, wat ‘n rybewys het, was besig om vir die jong man ‘n bestuursles te gee.
9.
Die bestuurder van die ander motor is met ernstige beserings uit die (verfrommel) vrak gehaal.
10. Al die (betrek) partye sal verklarings oor die ongeluk by die polisiekantoor gaan aflê. F.
GEE DIE MEERVOUD EN VERKLEINING VAN DIE VOLGENDE WOORDE
ongeluk -__________-__________ taxi -__________-__________ botsing -__________-__________ pad -__________-__________ ooggetuie -__________-__________ slaggat -__________-__________ besering -__________-__________ insleepwa -__________-__________ G. VERBIND DIE SINNE MET DIE VOEGWOORDE TUSSEN HAKIES 1. 2.
Die vrou het die ongeluk sien gebeur. Sy was te geskok om ‘n verklaring af te lê. (maar) Sy het by die verkeerslig gewag. Sy wou die pad daar oorsteek. (aangesien)
3.
Die ongeluk het sekondes later gebeur. Sy het ‘n wiel hoor bars. (voordat)
4.
Albei bestuurders is ernstig beseer. Hulle kan nog nie self verklarings aflê nie. (gevolglik) Die beseerdes het baie dringend mediese behandeling nodig. Hulle albei inwendige beserings opgedoen. (Begin met: Aangesien)
5. 6.
Die polisie sê albei motoriste het teen ‘n baie hoë snelheid gery. Dit het ‘n groot bydrae gemaak tot die erns van hulle beserings. (trouens)
7.
Talle jaagduiwles verskyn daagliks in die howe. Baie mense gehoorsaam nog steeds nie die spoedgrense nie. (nogtans)
8.
Die ooggetuie moet ‘n beëdigde verklaring by die polisiestasie gaan aflê. Sy het van die skok herstel. (wanneer)
9.
Mense moet leer om hulle veiligheidsgordels ten alle tye te dra. Dit kan die moontlikheid van ernstige kopbeserings tydens ‘n ongeluk drasties verlaag. (omdat)
10. Daar word baie padblokkades in die dorp gehou. Die aantal mense wat onder die invloed van drank bestuur, het afgeneem. (Begin met: Sedert) H.
SKRYF DIE VOLGENDE SINNE OOR IN DIE LYDENDE VORM
1.
Het jy die ongeluk gesien? 22
2.
Wie het die ongeluk veroorsaak?
3.
Sy moet 'n verklaring by die polisiestasie gaan aflê.
4.
Bring die beseerdes dadelik in!
5.
Die motorfiets het die arme vrou omgery.
6.
Sit die motor in trurat!
7.
Motoriste moet die padreëls gehoorsaam!
8.
Jy moet ‘n boete van R1000 vir dronkbestuur betaal.
9.
‘n Mens moet ten alle tye jou lisensie by jou dra.
10. Bel asseblief die ambulans! 11.
Die para-medici sal die beseerdes behandel.
12. Hy het harsingskudding opgedoen weens die stamp teen sy kop. 13. Sy kop het die randsteen getref. 14. Gaan jy 'n insleepvoertuig bel om jou motor in te sleep? 15. Ek het beheer oor die voertuig verloor. I.
VERBIND DIE SINNE MET BETREKLIKE VOORNAAMWOORDE
1.
Daar was baie mense in die ongeluk betrokke. Die ongeluk het gistermiddag plaasgevind.
2.
Die insittendes van die een motor se familielede is van die ongeluk in kennis gestel. Hulle beserings was noodlottig.
3.
Die vou is swanger. Sy het haar bewussyn verloor.
4.
Al die beseerdes is in die hospitaal opgeneem. Hulle beserings is ernstig.
5.
Die mense is reeds uit die hospitaal ontslaan. Hulle moet nog polisieverklarings aflê.
6.
Die motors sal afgeskryf moet word. Hulle is albei baie beskadig.
7.
Die assuransie sal die skade assesseer en daarvoor betaal. Motoriste betaal duur vir die assuransie.
8.
Een insittende moes met die lewenskake uit die motor gehaal word. Dit word deur die brandweer beheer.
9.
Die mense moenie so naby aan die motor staan nie. Die motor kan aan die brand slaan.
10. Die ongelukstoneel is in ‘n japtrap opgeruim. Wrakstukke het oral op die toneel rondgelê. J.
STEL DIE VRAE WAAROP DIE ONDERSTREEPTE GEDEELTES DIE ANTWOORDE IS
1.
Die vrou het die ongeluk gesien.
2.
Sy was op die hoek van Kerk- en Blomstraat toe dit gebeur het. 23
3.
Die verkeerskonstabel vra: "Het jy die ongeluk gesien?"
4.
Sy sal ‘n verklaring by die polisiestasie gaan aflê.
5.
Die vrou weet wie die skuldige is.
6.
Niemand in die motor het seergekry nie.
7.
Die bestuurder van die Jetta het nie by die rooi verkeerslig gestop nie.
8.
Dit was 'n kop-teen-kop botsing.
9.
Daar was is baie mense op die ongelukstoneel.
10. Daar is baie mense in die botsing beseer. 11.
Die arme vrou is deur die motorfiets omgery.
12. Die padreëls moet gehoorsaam word. 13. Die para-medici sal die beseerde behandel. 14. Daar was baie mense in die ongeluk betrokke. 15. Hy het harsingskudding opgedoen weens die stamp teen sy kop.
SKETE, KWALE –
16. Jy moet 'n insleepvoertuig bel om jou motor in te sleep.
16.
17. Drie mense is reeds uit die hospitaal ontslaan.
HOSPITAAL accident Aids ailments anaesthetic (give) anti-biotic bandage birth blood care for condition consult cough crutches diseases doctor drug abuse drug addict
ongeluk Vigs kwale en skete narkose toegedien antibiotika verband geboorte bloed versorg (siekes) toestand spreek hoes krukke siektes/kwale dokter/geneesheer dwelmmisbruik dwelmslaaf
admitted Aids sufferer ambulance anorexia back injury bell bleed bulimia cast cold consulting room cripple dentist discharged dressing gown drugtaker emergency
opgeneem vigslyer ambulans anoreksie rugbesering klokkie bloei bulimie gips verkoue spreekkamer kreupel tandarts ontslaan kamerjas dwelmgebruiker noodgeval 24
examine feeling better flu born get well card headache healthy heartbeat HIV negative/positive improve injection instruments intensive care lose consciousness matron medicine operating theatre optometrist pain killers passed away pharmacist physiotherapy plaster of paris pyjamas reception(ist) regain consciousness scar sling slippers splint stitches syringe tablets theatre unconscious visitors waiting room wheel chair wounded
ondersoek voel beter griep gebore beterskapkaartjie kopseer/hoofpyn gesond hartklop MIV negatief/positief verbeter inspuiting instrumente waakeenheid bewussyn verloor matrone medisyne operasieteater oogarts pynstillers
oorlede/dood/gesterf apteker fisioterapie gips pajamas/slaapklere ontvangs(dame) herwin bewussyn litteken/letsel slinger/hangverband pantoffels spalk(verband) steke spuit tablette teater bewusteloos besoekers wagkamer rolstoel gewond
DOOD
faint flower arrangement foot of bed head of bed heal health food high temperature hospital incurable injured injury light injuries nurse operate operation pain paralysed patients pediatrician pharmacy pills prescription raped recover ring seriously injured sneeze stethoscope surgeon temperature treatment vetinary surgeon vomit ward wound
flou word blommerangskikking voetenent koppenent genees gesondheidskos hoĂŤ koors hospitaal ongeneeslik beseer besering ligte beserings verpleegster opereer operasie pyn verlam
pasiĂŤnte kinderarts apteek pille/tablette voorskrif verkrag herstel lui ernstig beseer nies stetoskoop chirurg/ snydokter koors behandeling veearts braak/opgooi saal/kamer wond
25
arrested bail bury coffin crime criminal dead body detectives died instantly drowned firearm funeral funeral service grave graveyard hearse investigate investigation kidnap(per) mourn mourners murderer point pull the trigger questioned ransom sad shed tears sorry suicide survived sympathise threaten torture victim
in hegtenis geneem borg begrawe kis misdaad misdadiger lyk speurders op slag dood verdrink vuurwapen begrafnis roudiens graf begraafplaas lykswa ondersoek ondersoek ontvoer(der) treur/rou roubeklaers moordenaar rig trek die sneller ondervra losprys hartseer/treurig trane stort jammer selfmoord oorleef meegevoel betuig dreig martel slagoffer
assaulted aangerand/aangeval blackmailed afgepers cemetery begraafplaas commit murder/ pleeg moord/ suicide selfmoord cry huil deceased oorlede die sterf/doodgaan die in aqccident verongeluk fatal noodlottig froze to death verkluim gassed vergas heartsore hartseer hijacker skaker/kaper hijack skaak/kaap hostages gyselaars jail sentence tronkstraf judge regter lawyer prokureur murder vermoor/moord observe pray jailed released sentenced shot (killed) strangled suffocated suspects sympathy tombstone tragic wreath
pleeg
dophou bid in die tronk stop vrygelaat gevonnis doodgeskiet verwurg versmoor verdagtes simpatie grafsteen tragies kransie 26
A.
VOLTOOI DIE ONDERSTAANDE DEUR DIE KORREKTE WOORDE IN TE VUL
Paul was in 'n (ernstig) ________ motorongeluk b________. Hy het sy b________ verloor en was dus b________. Sy toestand was k________. Die ambulans is dadelik o________. Hy is (dadelik) SINONIEM ________ in die hospitaal o________ en sal nie gou o________ word nie, want dit gaan lank neem voordat hy volkome h________. Die (dokter) AFKORTING ________ o________ hom om vas te s________ hoe ernstig sy b________ was. Die sny op sy voorkop was diep en hy moes s________ kry nadat die w________ ontsmet is. (Dalk) SINONIEM ________ hou hy 'n lelike l________ / l________ oor. Sy (breek) ________ been is in g________ gesit en hy moes a________ kry, want hy het nog nie sy bewussyn h________ nie. Die v________ het hom 'n i________ gegee om die pyn te s________. Hy was (jonk) ________ as die ander twee p________ in die saal. Die (ou) ________ van die drie het die vorige dag 'n rugo________ ondergaan en was 'n ruk lank in die w________ voordat hy na die algemene saal oorgeplaas is. Ons hoop hy sal weer gou op die b________ wees en nie v________ wees en vir die res van sy (liewe) / (lewe) ________ in 'n r________ wees nie. Die ander man is 'n polisieman wat in 'n skaking betrokke was. Hy het slegs (lig) ________ beserings ________, maar die koeĂŤl moes onder n________ verwyder word. Hy kry elke (veer) / (vier) ________ uur p________ om die pyn te s________. Sy koors word ook (elke oggend) ________ en (elke aand) ________ met 'n k________ gemeet. As hulle beter voel, kan hulle hulle k________ en p________ aantrek en op en ________ in die g________ stap om oefening te kry en f________ te bly. B.
VIER DOKTERS HIERONDER IS SPESIALISTE. VOLTOOI:
o______________
t______________
k______________ 27
v______________
Die pasiënt word in 'n r______ ges________
Die dokter o________ die pasiënt.
C.
STEL TELKENS DIE VRAAG WAAROP DIE ONDERSTREEPTE GEDEELTE DIE ANTWOORD IS
1.
Hy is om drie-uur in die hospitaal opgeneem.
2.
Hy sal volgende week ontslaan word.
3.
Die ou man kom van Durban af.
4.
Sy vrou kom hom vanmiddag besoek.
5.
Hy ly aan asma.
6.
Dit is die 20ste Maart.
7.
Hy kry drie maal per dag 'n inspuiting.
8.
Die verpleegster gee vir hom pynstillers vir die pyn.
9.
Hy kry antibiotika vir die infeksie.
10. Die ongeluk is deur die roekelose jong man veroorsaak. 11.
Dit was die bakkiebestuurder se skuld.
12. Daar hang 'n stetoskoop om die dokter se nek. 13. Sy rangskik die blomme in die blompot. 14. Die pasiënt word na die operasieteater geneem. 15. Die dokter ondersoek die man. 16. Hy loop met krukke. D.
VERBIND DIE SINNE MET DIE REGTE BETREKLIKE VOORNAAMWOORDE
1.
Die man is bewusteloos. Hy was in 'n motorongeluk betrokke.
2.
Die dokter is ervare. Die verpleegster staan langs die dokter.
3.
Die motor is 'n wrak. Hy het daarin gery.
4.
Die verpleegster praat met die dokter. Hy is besig om die pasiënt te ondersoek.
5.
Die draagbaar is swaar. Die pasiënt lê daarop.
6.
Die passasiers ly aan skok. Hulle is nie ernstig beseer nie. 28
7.
Hy het pas die motor gekoop. Die motor was peperduur.
8.
Die dokter is 'n dierbare man. Almal is baie lief vir hom.
9.
Die ou man is baie siek. Ek ken sy seun baie goed.
10. Die verpleegster is net bedags op diens. Haar kinders is nog klein. 11.
Die pasiënt is baie bekommerd. Sy vrou troos hom.
12. Die ambulans het opgedaag. Hulle het lank vir die ambulans gewag. 13. Die verpleegster versorg hom goed. Hy hou baie van haar. 14. Die draagbaar is ongemaklik. Die pasiënt lê op die draagbaar. 15. Hy lui die klokkie. Die klokkie is langs sy bed. 16. Die dokter is 'n snydokter. Die narkotiseer praat met hom. 17. Die verpleegster is aantreklik. Hy is op haar verlief. 18. Die man het sy been gebreek. Hy loop met krukke. 19. Die dokter is uitstekend. Die pasiënt vertrou op hom. 20. Die man is baie siek. Die jong man lê langs hom. 21. Dit is ‘n privaat hospitaal. Hy word daarin opgeneem. 22. Die krukke is ongemaklik. Hy loop daarmee. 23. Daar kom die verpleegster. Sy bring die pasiënte se medisyne. 24. Die snydokter is ervare. Hy moet 'n noodoperasie uitvoer. 25. Die dokter is simpatiek. Hy wil na die dokter gaan. 26. Die koorspennetjie is akkuraat. Sy neem sy koors met die koorspennetjie. 27. Die tydskrifte is oud. Die pasiënte in die wagkamer blaai deur die tydskrifte. 28. Die krukke is ongemaklik. Hy loop daarmee. E.
SKRYF DIE VOLGENDE SINNE OOR EN BEGIN SOOS AANGEDUI
1. 2.
Die man meld om sesuur by die hospitaal aan, dan opereer die dokter om tienuur. (Gister) Hy sal volgende week ontslaan word. (Verlede tyd)
3.
Die man reis van Johannesburg af om die dokter te spreek. (Volgende week)
4.
Die pasient se vrou kom hom elke middag besoek. (Verlede week)
5.
Die kind het longontsteking en ly aan asma. (‘n Maand gelede)
6.
Die kind wat so siek is, kry drie maal per dag ‘n inspuiting. (Eergister)
7.
Die verpleegster gee vir die man pynstillers vir die pyn. (Môre)
9.
Hy kry nog antibiotika vir die infeksie. (Verlede maand)
10. Die ongeluk is deur die roekelose jong man veroorsaak. (Gister) 11.
Dit is die bakkiebestuurder se skuld. (Verlede tyd)
12. Daar hang 'n stetoskoop om die dokter se nek. (‘n Rukkie gelede) 13. Sy rangskik vars blomme in die blompot. (Volgende week) 29
14. Die pasiënt word na die operasieteater geneem. (Môre) 15. Die dokter ondersoek die man. (Twee dae gelede) 16. Hy loop met krukke. (Van môre af) F.
GEE DIE KORREKTE VORM VAN DIE DEELWOORDE TUSSEN HAKIES
1.
Die (opneem) pasient waord binnekort geopereer.
2.
Die (beseer) rugbyspeler moet hom vir die volgende twee weke stil gedra.
3.
Daar word deeglik rekord gehou van alle (toedien) medikasie.
4.
Die para-medici het gister ‘n (bloei) kind per ambulans na die hospitaal vervoer.
5.
Die (hoes) ou dame vra of sy ‘n glas water kan kry.
6.
Die nuwe verpleegster kyk met ‘n (klop) hart na die aantreklike dokter.
7.
Die (verlam) man word môre uit die hospitaal otnslaan.
8.
Die (braak) kind skree blou moord.
9.
Die (wond) polisieman is in die hospitaal opgeneem.
10. Die (vermoor) man is deur die ontvoerders gemartel. 11.
Die (huil) vrou het op nuus van haar man gewag.
12. Die (kaap) motor is op ‘n verlate pad gevind. 13. Tydens die begrafnis sit die (breek) vrou (bid) in die kerk. 14. Die (treur) gemeenskap rou oor die (vermoor) man. 15. Die vrou is die enigste (oorleef) lid van haar gesin. G.
HOE SÊ ‘N MENS DIT?
1. H.
Iemand wat jy ken het onlangs ‘n geliefde aan die dood afgestaan. Hoe sal jy jou simpatie teenoor hierdie persoon uitspreek? VERBIND DIE SINNE MET DIE VOEGWOORDE TUSSEN HAKIES.
1.
Die man is bewusteloos. Hy was in 'n motorongeluk betrokke. (Begin met: Vandat)
2.
Die dokter is baie ervare. Al die verpleegsters wil graag saam met hom werk.(dus)
3.
Die verpleegster praat met die dokter. Hy is besig om die pasiënt te ondersoek. (terywl)
4.
Die passasiers ly aan skok. Hulle is nie ernstig beseer nie. (maar)
5.
Die dokter is 'n dierbare man. Almal is baie lief vir hom. (en)
6.
Die verpleegster is net bedags op diens. Haar kinders is nog klein. (aangesien)
7.
Die pasiënt is baie bekommerd. Sy vrou troos hom. (Begin met: Omdat)
8.
Die beseerde man het aan sy wonde beswyk. Hulle het lank vir die ambulans gewag. (Begin met: Terwyl)
9.
Die verpleegster is vriendelik en versorg hom goed. Hy hou baie van haar. (daarom) 30
10. Hy kan dit lui. Die klokkie is langs sy bed. (sodat) 11.
Die man het sy been gebreek. Hy moet met krukke loop. (gevolglik)
12. Die dokter is uitstekend. Die pasiënt vertrou op hom. (derhalwe) I.
SKRYF DIE VOLGENDE SINNE IN DIE INDIREKTE REDE
1.
Die publiek wil weet: “Hoe lank na die moord is die man in hegtenis geneem?”
2.
Die vrou vra: “Wat? Gaan hy vir borgtog in aanmerking kom?”
3.
Almal sê: “Ons glo dit nie, hy het iemand dan aangeval en vermoor!”
4.
Die man sê: “Mense wat sulke ernstige misdade gepleeg het, moenie vir borg in aanmerking kom nie.”
5.
Die man sê aan die weduwee: “Ek is regtig jammer om te hoor van jou verlies.”
6.
‘n Begrafnisganger vra: “Kan iemand aan my verduidelik hoe om by die begraafplaas uit te kom?
7.
Die predikant sê: “Almal moet net die lykswa volg as hulle na die begraafplaas toe wil gaan.
8.
Die mense sê: “Sjoe, wanneer gaan die geweld in ons land einde kry?”
9.
Die polisieman sê: “Ons doen ons beste om die mense in ons land veilig te hou.”
10. Die predikant sê: “Mense, hou moed en bly glo!” J.
VERANDER DIE VOLGENDE WERKWOORDE IN SELFSTANDIGE NAAMWOORDE
begrawe - __________
begrawe - __________
dreig - __________
aangerand - __________
oorlede - __________
martel - __________
misdaad - __________
ontvoer - __________
skaak - __________
afpers - __________
moor - __________
bid - __________
verdrink - __________
oorleef - __________
tragies - __________
31