Marja Postema - Zo belangrijk is het om aandacht te geven aan emoties

Emoties laten je merken hoe het met je gaat; ze geven aan waar je blij, bang, verdrietig, teleurgesteld of boos van wordt. Door het contact met emoties leer je jezelf beter kennen en door je te uiten leren anderen je beter kennen. Door je emoties kun je het leven ten volle ervaren, ze helpen je verlies te verwerken, zorgen voor diepgang en intimiteit in je relaties en ze helpen je krachtig te zijn, zo ervaart Marja Postema.

Marja Postema

We zijn in onze cultuur niet gewend om over gevoelens te praten en ook weten we niet goed hoe je bepaalde gevoelens kunt verwoorden. Huilen wordt in de kiem gesmoord of de tranen worden weggedrukt. Irritaties wuiven we weg met de opmerking om het daar maar niet over te hebben. We gaan ervan uit dat het geen nut heeft om het over gevoelens te hebben of we denken dat het onaangename gevoel morgen wel is overgewaaid. Je kunt je schamen voor bepaalde gevoelens. Je wilt niet dat de ander ziet dat je kwetsbaar bent of onzeker kunt zijn.

Onderdrukken ontregelt je organisme

Ook al heb je een effectieve strategie ontwikkeld om ze niet te voelen, emoties ervaar je bewust of onbewust. Het kost energie om de natuurlijke stroom van emoties tegen te houden en ze gaan zich ondergronds in je lichaam kenbaar maken. Het onderdrukken heeft schadelijke gevolgen voor je gezondheid, het beperkt je in sociale relaties en in de kwaliteit van leven. Door aandacht te geven aan je eigen emoties en die van anderen leer je jezelf beter begrijpen én je leert de ander – je partner, je kinderen, je collega of je cliënt – beter begrijpen.

Om aandacht te kunnen geven aan andermans emoties, moet je hun emotionele reacties kunnen waarnemen. Maakt iemand bijvoorbeeld opgewekt een praatje dan zie je dat diegene het blijkbaar naar de zin heeft. Wanneer iemand met een nors of vermoeid gezicht zijn verhaal doet, krijg je een heel andere indruk. Vooral non-verbaal, via het gezicht en het lichaam, kun je goed zien hoe iemand zich voelt.

Emotionele reacties waarnemen

Er valt veel te zien in de ogen; vermoeidheid, hardheid, felheid, angst, onzekerheid, verdriet dat zich laat zien door waterige ogen. Veel mensen vinden het lastig om iemand lang in de ogen te kijken. Maar er zijn ook mensen die je zo fel aankijken, alsof ze dwars door je heen willen kijken. Dat is een heel onprettig gevoel. Je kunt oogcontact oefenen door aan vertrouwde mensen te vragen of je hen wat langer in de ogen mag kijken. Dan kun je ervaren wat er allemaal in de ogen te zien valt en je kunt feedback vragen over hoe diegene jouw manier van kijken ervaart.

Veel mensen vinden het lastig om iemand lang in de ogen te kijken

Emoties zijn ook hoorbaar in de stem en in de manier van praten. Je hoort het als iemand een brok in zijn keel heeft, waar het verdriet als het ware doorheen komt. Bij boosheid zie je dat mensen vaak harder gaan praten. Iemand die bijvoorbeeld van de hak op de tak iets vertelt, straalt een onzeker gevoel uit. Maar het kan ook voortkomen uit een opgewonden enthousiasme. Snel praten kan ook de indruk geven dat iemand nerveus is of bang is voor kritiek. Wanneer ik niet zeker ben van een aanwezige aandacht van de ander, begin ik mijn verhaal aarzelend in afwachting van een reactie. Blijf de reactie uit, dan stop ik mijn verhaal. Komt er een reactie waaruit de aandacht blijkt, dan ga ik verder met mijn verhaal.

Ook lichaamshouding kan veel verraden. Wanneer iemand in zijn stoel hangt tijdens een vergadering, zijn mond niet opendoet en vaak naar buiten staart, dan is het vrij aannemelijk om te constateren dat diegene niet betrokken is. Je kunt gissen naar de reden daarvan, maar het kan ook een ingang zijn om door te vragen.

Je kunt ook voelen dat er iets is, zonder dat je iets ziet of hoort. Stel dat je een ruimte binnenkomt waar mensen al een tijdje bij elkaar zitten. Je voelt gelijk of de sfeer gespannen of ontspannen is, terwijl er verder niets opvallends te zien of te horen is.

Op het verkeerde been

Wanneer je weinig waarneemt in iemands gezicht en zijn manier van praten monotoon is, lijkt het alsof hij zichzelf goed onder controle heeft. Er komt geen emotie binnen en er komt geen emotie uit. Als er aan de buitenkant niets te zien is, kan dat betekenen dat diegene afgesloten is van zijn gevoelens, maar het kan ook op overgevoeligheid duiden. Ik kom regelmatig mensen tegen die in eerste instantie afstandelijk en rationeel lijken, maar die als je ze beter leert kennen mensen zijn met ‘stille wateren en diepe gronden’. Eerder hooggevoelig dan ongevoelig. Soms kan een waarneming je op het verkeerde been zetten, bijvoorbeeld bij mensen die een grote mond opzetten, maar eigenlijk heel gevoelig zijn. Hij heeft een grote mond, maar een klein hartje, zeggen we dan.

De macht van interpretaties

We zijn voortdurend situaties aan het interpreteren. Je bent bijvoorbeeld op een feestje en een vriend van je loopt je straal voorbij. Je kunt dit op verschillende manieren interpreteren:

1 Hij is boos op mij.

2 Hij ziet me niet.

3 Hij negeert me.

4 Hij zit ergens mee.

Deze verschillende interpretaties kunnen leiden tot verschillende gevoelens:

1 Hij is boos op mij: Je voelt je verontwaardigd en vervolgens word je zelf boos.

2 Hij ziet me niet: Je bent verbaasd en gaat naar hem toe om hem te begroeten.

3 Hij negeert me: Je bent woedend.

4 Hij zit ergens mee: Je voelt je bezorgd en je gaat naar hem toe.

Veel mensen zijn zich niet bewust van hun gevoelens terwijl ze iets vertellen. Wanneer je bepaalde emoties waarneemt, kan het diegene inzicht geven wanneer je dit benoemt. Bijvoorbeeld: ‘Dat moet wel heel moeilijk voor je geweest zijn’ of ‘Dat is zeker een teleurstelling voor je.’ Hierdoor krijgt iemand inzicht in zijn (onbewuste) gevoelens. Misschien voelt de ander zich hierdoor gezien en gehoord en kan dit bewustzijn tot inzicht en een oplossing leiden.

In dat geval kun je je afvragen wie het niet aankan: jij of de ander?

Een belemmering om je waarneming te benoemen kan voortkomen uit de moeite die het kost om gevoelige zaken te benoemen. Bijvoorbeeld als iemand ernstig ziek is of een dierbare verloren heeft. De spanning die je bij jezelf of bij de ander ervaart, moet je zien uit te houden. Een andere belemmering kan zijn dat je denkt dat je het er beter niet over kunt hebben, omdat je denkt dat de ander het niet aankan. In dat geval kun je je afvragen wie het niet aankan: jij of de ander?

Echt aandacht geven

Om de ander – je partner, kind, collega, cliënt – te kunnen begrijpen, moet je echt aandacht kunnen geven. Je kunt dat pas echt als je alle vooroordelen en veronderstellingen kunt loslaten en je eigen behoeftes en verwachtingen opzij kunt zetten. Aandacht geven is niet een ander woord voor luisteren. Luisteren is een onderdeel van aandacht geven. Luisteren is horen wat iemand zegt. Dat kan alleen heel feitelijk zijn. Als je echte aandacht geeft, dan luister je vanuit een open, nieuwsgierige houding naar de achterliggende emoties, zonder vooringenomen oordeel.

Aandacht geven betekent met aandacht aanwezig zijn en naast horen wat iemand zegt, ervaren wat iemand uitstraalt. Je geeft ook aandacht door ruimte te geven en stiltes te laten vallen. Het is gemakkelijk om aandacht te geven aan iemand die je mag; dan ga je automatisch vragen stellen. Het wordt lastiger als je moeite met iemand hebt. De effectiviteit van het gesprek wordt bepaald door de kwaliteit van het contact. Het is niet zozeer wat je zegt, het gaat veel meer om de verbinding die je met de ander weet te maken. Dat is van wezenlijk belang. Als je te druk bent met je eigen zaken, je geen tijd en rust hebt, wanneer je te veel bezig bent met het resultaat of wanneer je sterk beïnvloed wordt door je eigen normen en waarden, kun je geen echte aandacht geven. Nieuwsgierige, begripvolle aandacht is een weldaad voor de ziel. Als mensen voelen dat er echte aandacht is, dan voelen ze zich veilig om het over hun emoties te hebben.

Balans

Er is een balans nodig tussen aandacht bij jezelf, aandacht bij de ander en aandacht bij het onderwerp. Als je luistert vanuit jouw oordelen, wensen en verwachtingen, dan ben je alleen met jezelf bezig. Als je alleen maar meelevend bent, dan ben je te veel bij de ander en ervaar je ook niet meer wat het verhaal met jou doet en wat jouw gedachten hierover zijn. Als je alleen maar feitelijk over het onderwerp praat, dan houd je geen rekening met de gevoelens van de ander en van jezelf.

Daarmee zeg ik niet dat de situatie in één gesprek is opgelost

Mensen die ‘van nature’ relatiegericht zijn, kunnen goed met hun aandacht bij de ander zijn. Ze stralen een toegankelijkheid uit waardoor anderen gemakkelijk hun verhaal bij hen kwijt kunnen. Op zich is dit een mooie kwaliteit. Het wordt pas ongezond als je je eigen behoefte en standpunt opgeeft of de verantwoordelijkheid overneemt van anderen. De uitdaging ligt in de balans. Als je te veel bent ingesteld op anderen, dan vergeet je ook wie jij bent, wat je denkt, voelt, vindt en wilt.

Behoeften

Er zijn problemen die alleen kunnen worden opgelost als er aandacht is voor emoties. Denk aan teleurstelling, verdriet of frustratie en denk aan kwesties op het werk als pesten, seksuele intimidatie of ontslag. Wanneer gevoelens benoemd worden, voelt iemand zich gezien en serieus genomen. Daarmee zeg ik niet dat de situatie in één gesprek is opgelost. Het benoemen van gevoelens kan leiden tot een praktische oplossing. Wanneer iemand aangeeft bang te zijn om bepaalde acties te ondernemen, kun je bespreken wat diegene nodig heeft om de angst te overwinnen.

Gevoelens geven vaak aan wat iemands behoefte is:

1 Boosheid geeft de behoefte aan dat grenzen serieus worden genomen.

2 Angst voor kritiek geeft de behoefte aan om gewaardeerd te worden.

3 Boosheid over bemoeienis geeft de behoefte aan om zelfstandig zaken te mogen aanpakken.

4 Lachen geeft de behoefte aan dat je plezier mag hebben.

5 Huilen geeft de behoefte aan om ruimte te geven aan verdriet of teleurstelling.

Gids

Voor een coach is het belangrijk om aandacht te kunnen geven aan emoties en gevoelens, zodat cliënten de ruimte krijgen om deze te benoemen en hun behoefte te onderzoeken. Wanneer je meer stilstaat bij de gevoelens van de ander ga je ook meer stilstaan bij je eigen gevoelens en gevoeligheden. Emoties zijn als een gids die je op het spoor brengt van wat mensen bezighoudt. Om optimaal aandacht te kunnen geven aan emoties helpt het om voordat je het gesprek aangaat jezelf af te vragen:

1 Wat zijn mijn oordelen over de situatie en de persoon?

2 Waar zie ik tegenop?

3 Welke reacties verwacht ik?

4 Hoe kan ik daarop anticiperen?

5 Welke gevoelens ervaar ik zelf en wat vind ik daar lastig aan?

6 Wat vind ik lastig in het contact?

7 Waar word ik mee geconfronteerd?

8 Hoe kan ik mijn eigen emotionele stress verminderen?