Memory Lane_Freek Leber by Amsterdam Academy of Architecture

Memory Lane wonen|verkennen|vergeten|meedoen Freek Leber Academie van Bouwkunst Amsterdam

Voorwoord Mijn oma’s en opa’s hebben in verschillende verzorgingstehuizen gezeten in Amsterdam nadat zij een vorm van dementie kregen. De gebouwen waarin zij verbleven voelden vaak aan als gesloten eilandjes in de stad waar bovengemiddeld veel mensen wonen die in de loop van het leven zowel mentaal als fysiek achteruit zijn gegaan. Naast het verzorgend personeel en soms wat andere bezoekers waren er weinig andere mensen te vinden. Misschien een egoïstische gedachte, maar daardoor was de drempel voor mij hoog om op bezoek te gaan. Deze drempel werd nog hoger toen de communicatie met mijn grootouders door de mentale achteruitgang steeds moeizamer verliep. Toen ik begon aan mijn afstudeeropdracht wilde ik een laagdrempelige plek creëren waar mijn opa’s en oma’s kunnen wonen en waar meer te zien en te doen is voor zowel de bewoners, als voor degene die op bezoek komen. Een plek waar je op een fijne manier samen kunt zijn met je grootouders, ook als de gesprekken steeds korter worden en uiteindelijk stoppen. Een gebouw dat niet aanvoelt als een zorginstelling en waar zorgbehoevenden samen kunnen wonen met andere stadsbewoners. Hier kunnen bewoners, familieleden en stadsgenoten elkaar ontmoeten en gebruik maken van de gezamenlijke functies die het gebouw te bieden heeft. Het ontwerp moet dus open en laagdrempelig zijn voor de buurt, de mensen die er wonen en de mensen die op bezoek komen. Tegelijkertijd moet het gebouw bescherming kunnen bieden aan de bewoners die dementerend zijn en beschutting willen zoeken wanneer de prikkels uit de stad te veel worden. Niet helemaal open maar ook niet volledig gesloten. Eigenlijk als een soort filter. Een filter houdt bepaalde dingen tegen en laat andere door. Memory Lane werkt ook op die manier, in het gebouw kunnen de bewoners die in meer of mindere mate dement of vergeetachtig zijn op een natuurlijke manier het gebouw verkennen zonder gelijk buiten op straat te staan. Afhankelijk van hun fysieke en mentale conditie kunnen zij zelf bepalen of ze zich willen blootstellen aan de stad of zich juist willen terugtrekken in de verschillende lagen van het filter. Andersom kunnen de andere bewoners en mensen uit de buurt kiezen of ze juist willen participeren of even helemaal niets met hun vergeetachtige buurtbewoners te maken willen hebben. Memory Lane is een ontwerp dat door middel van de architectuur mensen met dementie op een natuurlijke en veilige manier tracht te betrekken bij de stad. Door het laagdrempelige karakter van het gebouw en haar verweving met de stad nodigt het op een vrijblijvende manier uit tot participatie, waardoor het in plaats van een gesloten instituut juist een welkome aanvulling vormt in de buurt en zo een groeiende groep ‘‘onzichtbare’’ stadsbewoners weer zichtbaar maakt in de stad en maatschappij.

‘‘Verzorgingstehuis waar mijn oma heeft gezeten’’

‘‘Gesloten voor de stad binnen veel dezelfde mensen’’

Toen ik begon aan mijn afstudeeropdracht en hierover aan het nadenken was dacht ik, wat zou het mooi zijn als zo’n plek waar mijn opa’s en oma’s wonen een stuk laagdrempeliger kan zijn. zodat er meer te zien en te doen is voor zowel de bewoner maar ook voor degene die op bezoek komt. Dit word steeds belangrijker naarmate de bewoner mentaal en fysiek achteruit gaat. Als er ook andere mensen wonen in het gebouw en er functies zijn waar gebruik van kan worden gemaakt integreert een gebouw meer in de stad en de buurt. Het gebouw moet dus open en laagdrempelig zijn voor de buurt, de mensen die er wonen en de mensen die op bezoek komen. Tegelijkertijd moet het gebouw ook bescherming kunnen bieden aan de bewoners die dementerend zijn en beschutting zoeken voor de prikkels uit de stad. Niet te open maar ook niet te gesloten.

‘‘Open voor de stad, veel verschillende mensen in het gebouw. Teveel prikkels’’

Eigenlijk dus als een soort filter. Een filter is niet helemaal open maar ook niet helemaal gesloten en houd bepaalde dingen tegen en laat andere door. In het gebouw kunnen de bewoners die in meer of mindere mate dement of vergeetachtig zijn dan op een natuurlijke manier het gebouw verkennen zonder gelijk buiten op straat te staan. Afhankelijk van hun fysieke en mentale conditie kunnen ze zelf bepalen of ze zich willen blootstellen aan de stad of zich juist willen terugtrekken. Andersom kunnen de bewoners en mensen uit de buurt ook kiezen of ze juist willen participeren, helpen of juist even helemaal niks met de vergeetachtige bewoners te maken willen hebben.

‘‘Een filter heeft verschillende lagen en is gedoseerd open. Meer of minder in de stad zijn’’

Het participatiehuis is in tegenstelling tot veel zorginstellingen, geen gesloten eilandje die zich ontrekt van de stad, maar juist een onderdeel van de stad en zijn weefsel. Het huis werkt als een soort filter waarin de demente bewoners er bewust of instinctief voor kunnen kiezen om zichtbaar te zijn in de stad en mee te doen met de maatschappij, of zich juist terug kunnen trekken naar een rustige plek. 6

De opzet van het gebouw past in het beeld van de toekomst waarin we langzaam steeds meer zullen moeten toewerken naar een dementievriendelijke stad. In Japan, waar de bevolking al veel meer aan het vergrijzen is in vergelijking met Nederland zijn er in de supermarkt bijvoorbeeld kassa’s voor ouderen die wat langzamer zijn. Ook word er geexperimenteerd met het printen van een QR code op de nagel van vergeetachtige mensen waarop het adres en telefoonnumer terug te vinden is. Mensen worden steeds ouder en daarmee neemt ook het aantal mensen met dementie toe. Er zijn inmiddels al diverse beleidstukken gemaakt door experts op dit gebied en aangeboden aan de huidige regering. In deze beleidstukken word benadrukt dat er vooral moet worden gekeken naar wat ouderen en mensen met dementie nog wel kunnen in plaats van de focus steeds te leggen op wat zij niet meer kunnen. Dit ook in combinatie met het feit dat de vergrijzing toenneemt en de werkende bevolking afneemt. Een van die stukken is bijvoorbeeld ‘‘op naar een dementievriendelijke maatschappij’’ waarin word gestreeft naar het zolang mogelijk betrekken van mensen met dementie bij de maatschappij in plaats van deze weg te stoppen.

538.100

600.000

426.100

500.000 400.000 300.000

560.000

263.800

310.600

200.000 100.000 0

2014

2020

2030

2040

‘‘Toename aantal mensen met dementie tot 2050’’

2050

Het plan speelt ook in op de veranderende visie van de huidige overheid. Een visie waarin de overheid zich wat meer terugtrekt en er onder andere in de zorg meer moet worden aangezet tot participatie vanuit de maatschappij in de vorm van bijvoorbeeld mantelzorg of dagbesteding.

â&#x20AC;&#x153;Op naar een dementievriendelijke samenleving. Proberen zo lang mogelijk bij de samenleving te betrekken.â&#x20AC;?

Er word op het moment veel onderzoek gedaan naar dementie, niet alleen naar een manier om de ziekte te genezen maar ook onderzoek om een betere comfortabelere leefwereld voor de mensen met deze ziekte te creeren. De leefwereld van mensen met dementie word naarmate de ziekte toeneemt steeds kleiner, zowel fysiek als mentaal. Door het verliezen van mobiliteit, verbale communicatie maar ook bijvoorbeeld zicht en orientatie worden basale zintuigelijke prikkels zoals tast, geluid, geur, licht en orientatie voor deze mensen steeds belangrijker. Het inspelen op deze prikkels neem ik mee in mijn ontwerp.

smaak

goed eten minder van toepassing

Hieronder een aantal van deze uitgangspunten uit verschillende onderzoeken. En hoe het zich concreet kan vertalen: Gebruik van zachte materialen / zo min mogelijk dichte deuren / controleren en stimuleren van prikkels / zintuigelijk comfort visuele waarneming licht / daglicht / geluid /bthermische behaaglijkheid / geur bewegingsvrijheid in een oriĂŤnterende omgeving / eigen functie en sfeer van ruimten /herkenningspunten/ vrije toegang tot de buitenruimte/ onopvallende deuren voor uitgang en dienstruimten / eigen kamer / uitnodigen tot zinvolle tijdsbesteding / buitenruimte / tuin / evenwicht tussen contact en privacy / becherming / geborgenheid / veiligheid (in vergevorderd stadium) / compenseren voor beperkingen / onafhankelijkheid proberen te maximaliseren / de zorg komt op bezoek / de persoonlijke identiteit versterken / prikkels doseren.

reuk

gehoor

bloemen planten eten positieve herinneringen triggeren

akoestiek doseren van geluid horen van de elementen (regen,wind)

zintuigen

tast

zachte materialen texturen die positief prikkelen planten / groen herkenning thermische behaageljkheid voelen van de elementen (zon, regen, wind)

zicht

daglicht herkenningspunten orientatie / contrast groen/ tuinen geen gesloten deuren bewegingsvrijheid & gevoel van onafhankeljkheid geborgenheid ( in vergevorderd stadium ) dementie)

Verschillende wijken rondom de zorgwoningen moeten ervoor zorgen dat er een uitwisseling plaatsvindt tussen de verschillende bewoners waardoor er daadwerkelijk meer verschillende mensen in het gebouw te vinden zijn en niet alleen mensen met dementie. Ook moet het aanzetten tot het participeren in de lichte zorg. Bijvoorbeeld het doen van kleine klusjes, boodschappen of bijvoorbeeld in het geval van de studenten, goedkoop wonen in het centrum, maar in ruil daarvoor een aantal uuur in de week dagbesteding doen met de bewoners in de zorgwoningen. Het kan ook alleen een oogje in het zeil houden zijn of iemand de goede kant op wijzen. Het voordeel hiervan is dat er bij mensen die nog wat beter zijn er een aanzienlijk deel van de zorg over word genomen van het verzorgend personeel. Het gebouw is voor iedereen. Je kunt er vlakbij je vergeetachtige oma wonen als familie, mantelzorger of partner. Maar ook gewoon als stadsbewoner die niks te maken heeft met de demente mensen maar het niet erg vind om af en toe iemand de goede kant op te wijzen of terug te brengen.

‘‘mantelzorg’’ ‘‘familie dichtbij’’ ‘‘verschillende mensen tegenkomen stimuleren van interactie en participatie tussen de verschillende wijkjes.‘‘

gezinnen

stads appartementen

‘‘functies die wat toevoegen voor zowel de bewoner als de buurt’’

openbare functies

zorgwoningen

studenten

‘‘Door participatie in de zorg worden lichte zorgtaken uit handen genomen van het verzorgend personeel.’’

‘‘samen boodschappen doen’’ ‘‘dagbesteding tegen gunstige huur’’

zorg verzorgend personeel

familie

studenten

mantelzorgers / maatjes

stadium van dementie

‘‘oogje in het zeil houden’’

De Jordaan is een goede testcase om hetgebouw te integreren, mIdden in de stad in een echte buurt. Het aantal 65 plussers in de Jordaan is vergeleken met de rest van amsterdam relatief hoog en omdat het een fijne buurt is wil iedereen er zo lang als mogelijk blijven wonen. Dit blijkt ook uit de visies van de stadsdelen, daarin word onder andere de vergrijzing van de buurt als serieuze toekomstige uitdaging aangestipt. Ik heb gezocht naar een nog lege plaats in de jordaan en kwam uit bij de Noorderspeeltuin tussen de Lindengracht en Westerstraat.

buur

liers

Anje

In 2013 woonden er 5000 mensen in dit deel van de Jordaan genaamd de Anjeliersbuurt. Van de 5000 mensen zijn er ruim 686 65+. Statistisch gezien krijgen er hiervan 10% dementie van die 68 kan er 32 procent niet meer zelfstandig thuiswonen en gaat naar een verzogings of rusthuis. in de toekomst (2035) blijft het aantal mensen in de buurt ongeveer gelijk maar neemt de vergrijzing wel toe, het aantal 65+ in de buurt verdubbeld. Daardoor neemt ook het aantal mensen die naar het verzorgingshuis toe gaan statistisch toe tot 36. Hier heb ik het mimimaal aantal zorgwoningen op gebaseerd.

2013

2035 5050 686 10% 32%

5050

mensen in de buurt*

1121

mensen zijn 65+*

10%

van de 65 plussers heeft dementie**

32%

daarvan verblijft in een verzorgingstehuis**

mensen met dementie in Memory Lane

* Cijfers OIS Amsterdam ** Nationaal Kompas Alzheimer Nederland

mensen in de buurt*

van de 65 plussers heeft dementie**

daarvan verblijft in een verzorgingstehuis**

mensen met dementie in Memory Lane

* Cijfers OIS Amsterdam ** Nationaal Kompas Alzheimer Nederland

De Anjeliersbuurt is een bruisende sociale buurt met veel voorzieningen. Mede daarom leent deze locatie zich goed als testcase voor een toekomstig stukje dementievriendelijke stad met daarin een laagdrempelig en open gebouw voor mensen met dementie. Om de buurt en de bewoners met elkaar in contact te laten komen voeg ik een aantal functies toe aan het gebouw waar zowel de bewoners als de buurt wat aan hebben. Door een inventarisatie van de bestaande functies in de wijk te maken kwamen er een aantal functies naar voren die nog niet zoveel voorkwamen en een welkome aanvulling zijn op de bestaande functies in de wijk. Hierbij moet worden gedacht aan bijvoorbeeld een kinderopvang, buurtbibliotheek en een zorgpost.

Bioscoop

Cafe 33x

Tandarts 2x

Restaurant 59x

Apotheek 2x

Winkels 90x

Fysiotherap

Museum 3x

Ostheopath

Galerie 5x Bed&breakfast&hotels Theater Kapper 9x School 2x Supermarkt 2x Bank Schoonheidssalon 3x Huisarts 2x

20x

Sportcomp Slager 3x

Kinderdagv

Psychothe

Thuiszorg

Speeltuin Wasserett Kerk 3x

De Noorderspeeltuin is een van de weinige open plekken midden in de jordaan. vroeger was het een kerkhof, nu een speeltuin met redelijk wat groen en een verenigings/ buurthuis. Ondanks dat het een vrij grote open plek in de stad is staat er een grote muur met hek omheen waardoor het slecht toegankelijk is en daardoor ook niet echt openbaar aanvoelt. De plek heeft potentie maar word slecht benut. Autoverkeer komt voornamelijk van de doorsteek tussen de Lindengracht en Westerstraat aan deze rand van het plot is het het meest druk. De andere straat die langs het plot loopt is een stuk rustiger en bestaat voornamelijk uit fietsverkeer.

â&#x20AC;&#x2DC;â&#x20AC;&#x2DC;Open plek in de stad, doch gesloten, veel potentie onbenut

speelpleintje buurthuis

speelpleintje

‘‘Groen, speeltuintjes en een buurthuisje elementen die terug moeten komen op deze plek’’

Lindengracht

‘‘Plot ligt aan een doorsteek tussen Westerstraat en Lindengracht. Aan deze zijde is de meeste activiteit.’’

Westerstraat

smaak

+ filter

gezinnen

stads appartementen

openbare functies

zorgwoningen

participatie

gehoor

reuk

zintuigen tast

zicht

inspelen op zintuigen

speelpleintje

buurthuis

speelpleintje

potentie bestaande locatie

Om een gebouw te maken die integreert in de stad, laagdrempelig is en werkt zoals een filter, moet de stad eigenlijk door lopen tussen en in het gebouw. Om dit te bereiken heb ik aan de randen van het plot op verschillende nieuwe pleintjes de openbare ruimte teruggebracht en teruggegeven aan de stad en buurt. De functies die al op de oude locatie aanwezig waren en ook weer van betekenis kunnen zijn op de nieuwe locatie zoals de speelpleintjes en het buurthuisje komen ook weer terug in het nieuwe ontwerp. De pleintjes dienen tevens als eerste overgang van de stad tot het gebouw.

Filter

Terugbrengen van openbare ruimte en potentie van het oude pleintje

Het eerste filter is een schil van woningen en openbare functies langs de drukkere buitenkant van de locatie

Vervolgens heb ik langs de meest drukke buitenkant van de locatie een eerste filter aangebracht. Dit is een schil van verschillende woningen met openbare functies in de plint. Het tweede filter is een verhoogd plein tussen verschillende blokken deze dient als een tweede zachte overgang tussen de pleintjes en de verschillende blokken. De zorgwoningen liggen vervolgens verder terug op de locatie en op het verhoogde plein. De verschillende blokken zijn zo op de locatie neergezet dat er een aantal straten ontstaan die samen met de pleintjes aansluiten op de buurt en de stad.

Tweede filter is een verhoogd plein tussen de blokken

Zorgwoningen aan binnenzijde van het blok

Creeren van straten die samen met de pleintjes aansluiten op de stad en buurt.

Door het creeren van de pleinen en de straten ontstaan een aantal ‘‘wijken’’. In deze wijken zitten verschillende typen woningen en bewoners, aan de wat drukkere buitenranden zitten studenten, stadsappartementen en gezinswoningen. Aan deze ‘‘wijken’’ zijn naast woningen ook nog een aantal openbare functies in de plinten toegevoegd. In het midden ligt de wijk met zorgwoningen. Deze ligt wat verder terug en enigzins verscholen met de andere ‘‘wijken’’ als een soort schil eromheen.

gezinnen

stads appartementen zorgwoningen

studenten

Er zitten 35 zorgwoningen, studentenwoningen, gezinswoningen en stadsappartementen in deze â&#x20AC;&#x2DC;mini stadâ&#x20AC;&#x2122;. Ze hebben allemaal hun eigen opgang en ontsluiting.

zorgwoningen

stadsappartementen

studenten woningen

gezinswoningen

Aan de straten zitten ingangen en functies. om de pleinen en de straten te activeren en te zorgen dat de buurt daar ook echt wat te zoeken heeft voeg ik functies toe in de plint die nog niet zoveel in de buurt te vinden zijn maar ook goed passen bij de bewoners en de bewoners die een beetje vergeetachtig zijn. Aan de pleinen zitten functies als een kinderopvang voor de gezinnen, een aantal winkels, een bibliotheek, cafe, restaurant, kantoorruimte en een atelier/ multifunctionele ruimte voor zowel buurt als bewoner.

ingang woningen

kantoor

kinderopvang

winkel

ingang woningen ingang woningen

ruimte personeel

zorgpost

Lounge zorgwoningen ingang woningen

bibliotheek

cafe ingang woningen

ingang woningen

restaurant

‘‘Pleintje aan de meest drukke kant van het gebouw met terrasjes, een cafe en een restaurant over twee verdiepingen. De pleintjes dienen als eerste overgang richting het gebouw’’ 26

‘‘Pleintje aan de kant van de bibliotheek. Dit pleintje ligt meer in de luwte. Hier kan onder de bomen een boek mee naar buiten worden genomen of gewoon rustig worden gezeten’’ 27

Om ook daadwerkelijk ervoor te zorgen dat er niet alleen uitwisseling is tussen de verschillende bewoners op de begane grond. Zijn de verschillende wijken met elkaar verbonden door een aantal luchtstraten. Deze luchtstraten zitten op elke verdieping en zijn verticaal ook op een aantal plaatsen met elkaar verbonden.De luchtstraten zijn voor de mensen met dementie een manier om op natuurlijk wijze de verschillende wijken en functies die aan de straten zijn verbonden te ontdekken zonder dat ze daarbij gelijk op straat midden in de stad staan. Voor de andere bewoners is het een manier om je opa of oma op te halen of even op bezoek te gaan of via de straten naar een bepaalde functie te gaan in een andere wijk zoals bijvoorbeeld de daktuinen.

tuin lezen

terras

zorgwoningen

sport

2e verdieping

zorgwoningen

studie

zorgwoningen

tuin

3e verdieping

4e verdieping

5e verdieping

Een aantal van de straten zijn buiten, sommige zijn binnen en geven de bewoners met dementie afhankelijk van hun mobiliteit de kans om zich op een natuurlijke manier bloot te stellen aan de stad of juist helemaal niet. Het doel hiervan is om zonder te veel dichte deuren en domotica toe te passen, de mensen met dementie zoveel mogelijk bewegingsvrijheid en onafhankelijkheid te geven waardoor ze niet het gevoel hebben opgesloten te zitten. Ook kun je samen met je opa of oma op pad door de verschillende wijken en via de luchtraten naar het restaurant cafe of bibliotheek. De straten hebben een herkenbare stadse materialisatie. De gedeelten die niet bij de straten horen zijn juist van een hardere betonnen materialisatie. De straten zijn verbonden met verschillende functies zoals het restaurant, cafe en bibliotheek via deze functies kunnen de bewoners of bezoekers ook naar buiten of binnen.

atelier zorgwoningen

restaurant

bibliotheek

1e verdieping

“De straten die de verschillende wijkjes op elke verdieping met elkaar verbinden bieden altijd een doorzicht op de stad’’

“ Via de straten kun je naar de verschillende gezamelijke functies, of gewoon een blokje om doen. Je kunt er op een veilige manier verkennen waarbij je de stad kunt horen ruiken en zien’’ 31

‘‘De bibliotheek op de begane grond en eerste verdieping is voor zowel bewoners als de buurt en is door de grote ramen haast een kamer in de stad” 32

De woningen van de andere bewoners hebben aan twee zijden galerijen met aan beide kanten een deur. De galerij aan de binnenkant daar kun je een vergeetachtig iemand tegenkomen. De galerij aan de buitenkant komt uit op een eigen ontsluiting en kun je gebruiken als je gewoon naar huis wilt en even geen zin hebt in de mogelijkheid om eventueel een verward persoon tegen te komen.

zorgwoningen

Als vergeetachtige bewoner moet je door meerdere schillen heen en langs heel wat mensen om echt buiten te komen. Dit geeft de bewoners met dementie een gevoel van vrijheid en beperkt tegelijkertijd ook het gebruik van dichte deuren en domotica. Afhankelijk van de fysieke en mentale gesteldheid van de bewoners kunnen deze in verschillende lagen van het filter of zelfs erbuiten vertoeven.

gezinnen

zorgwoningen

Aangezien een filter poreus is en dus niet helemaal gesloten is het voor de mensen die geestelijk en fysiek nog goed genoeg zijn mogelijk om niet alleen via de woningen van familie of mantelzorger buiten te komen, maar ook via de openbare functies. De openbare functies (bibliotheek, restaurant en buurthuis) zijn via de luchtstraten op de 1e verdieping te bereiken. Vervolgens kun je deze via een trap naar de begane grond verlaten en de stad ingaan. Door de alternatieve in/uitgangen in de openbare functies te situeren moet je noodgedwongen een heel aantal mensen passeren, niet allen bezoekers maar ook geinstrueerd personeel. Hierdoor is er op een zachte manier controle of iemand niet zomaar weggloopt wordt het gebruik van domotica beperkt en zorgt het ervoor dat de bewoner niet het gevoel heeft opgesloten te zitten of voor dichte deuren te staan.

Alle luchtstraten komen uit in de kern van het blok met zorgwoningen rondom een Patio. De patio is elke verdieping iets anders en in het midden van het atrium staat een grote herkenbare boom geplant als een soort buutplaats of trefpunt. Eenmaal bij de boom dan weetje dat je terug bent in je eigen wijk en vlakbij je woning. De zorgwoningen zijn rondom de patio gesitueerd met een bankje voor de deur met uitzicht op de patio en de binnenstraat uit de drukte van de stad. Hier kun je lekker voor de deur zitten en een praatje maken met de buren of kijken naar de overbuurman die voorbij loopt. De straten rondom de patio hebben dezelfde materialisatie als de luchtstraten. de â&#x20AC;&#x2DC;wandenâ&#x20AC;&#x2122; van het atrium rond de boom hebben een unieke herkenbare materialisatie zodat dit samen met de boom als een duidelijke herkenningspunt gaat dienen. De patio is een buitenruimte, hierdoor kunnen de elementen binnendringen tot diep in het blok.In de zomer kan met ramen alles worden opengezet zodat de elementen niet alleen te zien maar ook voelbaar zijn.

‘‘ Het trefpunt rondom de patio laat daglicht en elementen binnen en heeft als herkenningspunten een grote boom in het midden en een noppen textuur in het beton’’ 38

‘‘De straten rondom de patio horen op de eerste verdiepingen meer bij de stad. Hier kun je op het bankje voor de deur uit de drukte van de stad met uitzicht op de patio een praatje doen met de buurman of een voorbijganger’’ 39

Op de plaatsen waar geen woning of luchtstraten op uitkomen zijn er grote ramen met een doorkijk naar de stad. In deze nissen kun je vanuit een comfortabele positie kijken naar de stad. Als je daar geen behoeft aan hebt en je juist wilt ontrekken aan de prikkels van de stad, dan kan doormiddel van een groot zijdezacht gordijn de ruimte worden afgesloten waardoor er een soort intieme ruimte of cocon ontstaat. Deze nissen zijn met hele zachte stoffen en texturen afgewerkt in verschillende kleuren op de verschillende verdiepingen. De luchtstraten, de bankjes voor de deur, de patio, de woningen en de nissen horen allemaal bij het filter en de mogelijkheden voor de bewoner om zich meer of minder bloot te stellen aan de stad.

‘‘ De nissen dienen als een escape. Wanneer de prikkels teveel worden kunnen de gordijnen worden gesloten en kun je jezelf terugtrekken en tot rust komen’’ 40

‘‘ Waneer de gordijnen open zijn dienen de nissen als venster naar de stad waar je rustig kunt kijken of lezen’’

Aan de zijkant van het blok zit de lift samen met het noodtrappenhuis. De lift en vooral de (nood)trap zijn zoveel mogelijk onopvallend weggewerkt en eigenlijk alleen bedoeld voor personeel en bezoek. Ook zit er aan het blok een keukentje met een aantal tafels waar gezamelijk met het ‘‘buurtje’’’ wat gegeten of een spelletje gedaan kan worden, of om gewoon te gaan zitten als je geen zin hebt om met je oma in de eigen zorgwoning te verblijven. Door de uniforme houten materialisatie worden het trappenhuis, lift en gezamelijke eethoek een compact solide geheel waarin de in en uitgangen niet opvallen.

‘‘Elke verdieping heeft een gezamelijke pantry met eettafel. in dit blok zijn ook de lift en het trappenhuis in dezelfde materialisatie verdekt vormgegeven’’ 41

De zorgwoning is opgedeeld in verschillende zones. Je komt eerst in een voorportaaltje met een bankje en openslaande deur en een groot raam waardoor je kunt zien of er iemand thuis is en voor personeel om te kijken of het goedgaat. Hier kun je met de buren of het bezoek buiten zitten aan de binnenstraat. Daarna komt het woongedeelte, hier heeft de bewoner een eigen pantry/keukentje waar mantelzorgers of de bewoners zelf kan koken. Ook is er plaats voor bezoek. Aan de andere kant zit het slaapgedeelte deze heeft een eigen kleine buitenruimte en veel daglicht zodat als de bewoner bedlegerig deze toch een idee heeft van de tijd, ruimte en de elementen. De ramen zitten zo gepositioneerd dat de bewoners ervoor kunnen kiezen of zij uitzicht willen hebben op de stad of juist niet. Het slaapgedeelte is doormiddel van een schuifdeur te betrekken of af te sluiten van het woongedeelte. De badkamer heeft een groot bovenraam en is snel bereikbaar voor het personeel indien er wat fout gaat. De badkamer heeft een zachte afwerking van rubber die warm aanvoelt. Het woongedeelte en het slaapgedeelte bestaan ook uit verschillende materialen die steeds zachter en behaagelijker worden. De voordeur heeft een eigen herkenbaar materiaal. Als er in het gebouw aan de luchtstraten een mantelzorger of familie woont krijgen deze dezelfde herkenbare deur. Hierdoor heeft de bewoner altijd een duidelijk en uniek herkennigspunt als ze via de luchtstraten naar hun famllie of mantelzorger gaan.

buitenruimte groene kamer

slapen / terugtrekken

badkamer

Eten wonen/ familie

ontmoeten/bekijken/ observeren 42

zorg

Per verdieping is er minimaal een zorgwoning die uitgebreid kan worden voor als bijvoobeeld ook de partner erbij komt inwonen. In dat geval verplaatst de badkamer meer naar de binnenstraat en onstaat er aan de gevel een grotere slaapkamer voor twee personen.

bad + slaapkamer

buitenruimte groene kamer

wonen/familie

eten/wonen/familie

slapen

zorg

badkamer

ontmoeten/bekijken/ observeren 43

‘‘De zorgwoningen hebben een voorportaaltje met een bankje en een herkenbare openslaande deur. Dit is de eerste overgang naar de woning. Door het grote raam kun je zien of er iemand thuis is en voor het personeel om te kijken of het goedgaat. Hier kun je met de buren of het bezoek buiten zitten aan de binnenstraat met uitzicht op de boom en patio” 44

‘‘In de woon/slaapkamer van de zorgwoning zit een laag raam waardoor je ook in een rolstoel uitzicht hebt op de stad. Vanuit bed heb je door de glazen deuren uitzicht op het balkon en de lucht”

De materialisatie van de verdiepingen word naarmate je hoger komt in het gebouw steeds zachter en geborgener. Op de eerste twee verdiepingen loopt de materialisatie van de stad door in de luchtstraten en de collectieve ruimte rondom de patio. De luchtstraten zijn hetzelfde bestraat als de Jordaan net als de collectieve ruimten rondom de patio. Door dezelfde materialisatie als de stad toe te passen horen deze ruimten meer bij de stad en raakt de grens tussen de stad en het gebouw vervaagd. Dit versterkt voor de bewoners die mentaal en fysiek nog relatief helder zijn het gevoel dat ze nog gewoon meedoen en wonen in de stad.

zorgwoning

op de onderste verdiepingen loopt de materialisatie van de stad door tot in de luchtstraten en de collectieve ruimte rondom het atrium. De zorgwoningen doen onafhankelijker aan als een soort losse huisjes in de stad.

zorgwoning

op de bovenste verdiepingen is de materialisatie van de collectieve ruimte rondom het atrium zachter vormgegeven. Hier hoort de collectieve ruimte minder bij de stad en dient deze meer als een soort extensie van de zorgwoningen. Dit is vooral voor de mensen die fysiek en mentaal minder mobiel zijn en minder onafhankelijk.

begane grond

1e verdieping

2e verdieping

3e verdieping

4e verdieping

5e verdieping

Naarmate je hoger in het gebouw komt word de materialisatie zachter en meer geborgen. Niet alleen in de collectieve ruimten maar ook in de woningen zelf. De luchtstraten en de collectieve ruimten rondom het atrium dienen hier meer als een extensie van de zorgwoningen en horen meer bij het gebouw dan bij de stad en bestaan uit verschillende hardere en zachtere houtsoorten. Deze verdiepingen zjn meer bedoeld voor de bewoners die mentaal en fysiek minder helder en mobiel zijn. Deze hebben een kleinere leefwereld en meer behoefte aan een geborgen warme omgeving en wat minder aan de stad. Het doel van het ontwerp en als belangrijk onderdeel daarvan de materialisering is om ervoor te zorgen dat iedere bewoner in verschillende stadia van dementie in het gebouw een fijne plek kan opzoeken die past bij het stadium van dementie. Als je nog relatief helder en goed bij geest bent wil je meer onderdeel van de stad zijn en kun je door alle verschillende lagen van het filter heen bewegen en zelfs daar buiten vertoeven. Als je fysiek en mentaal minder bent kun je meer de geborgenheid opzoeken en je terugtrekken in het filter.

collectieve ruimte luchtstraten

atrium

nissen

zorgwoning wonen

begane grond

1e verdieping

2e verdieping

3e verdieping

4e verdieping

5e verdieping

slapen

badkamer

â&#x20AC;&#x2DC;â&#x20AC;&#x2DC;Op de eerste verdiepingen horen de straten rondom de patio meer bij de stad. Op de bovenste verdiepingen dienen de straten meer als een extensie van de zorgwoningen â&#x20AC;? 49

De wijk met zorgwoningen is de kern van het blok deze kenmerkt zich door een harde buitenkant met een zachte binnenkant. De buitenkant van beton, De binnenkant van onder andere hout. De plaatsen waar zich de luchtstraten en gezamelijke functies bevinden worden ook uitgevoerd in beton. Hierdoor krijg je een spel van verschillende materialen waarin het beton afsteekt tegen het materiaal van de blokken die er omheen staan en meer horen bij de stad. De wijken met de andere bewoners zijn meer afgestemd op de omliggende stad en hebben een baksteen gevelmateriaal. Ze volgen de ritmiek van de omliggende gevels. De stukken gevel waar de gezamelijke functies zitten zijn ook in beton uitgevoert, hierdoor krijg je vanaf de straat alvast een hint mee van de gevel van het daarachter gelegen blok met zorgwoningen.

atelier zorgwoningen

restaurant

bibliotheek

‘‘Een repeterend patroon van deukjes met verschillende afmetingen en diepten zorgt ervoor dat ondanks het harde materiaal de gevel zachter en meer herkenbaar aandoet.”

‘‘Door de speling van het licht en de schaduw op de deukjes zal de gevel er elke dag steeds iets anders uitzien ”

De gevel van de zorgwoningen bestaat uit panelen van schoon beton met daarin een repeterend patroon van deukjes met verschillende afmetingen en diepten. Ondanks het harde materiaal doet de gevel hierdoor ‘‘zachter ‘‘of meer voelbaar en herkenbaar aan. Door de speling van het licht en de schaduw op de deukjes zal de gevel er elke dag steeds iets anders uitzien. De panelen zijn opgehangen aan het constructieve binnenblad doormiddel van een soort stijgijzers in combinatie met afstandhouders. Hiermee kunnen de panelen gesteld worden en met stiften onderling verbonden (halfen systeem).

‘‘De groene daktuinen boven in de stad prikkelen de zintuigen van de bewoners doormiddel van geurige planten en bloemen ”

Examencommissie Bart Bulter - Mentor Albert Herder Onne Walsmit Toegevoegde leden Florian Schrage Jeroen Atteveld Student Freek Leber leberfreek@gmail.com Academie van Bouwkunst Amsterdam Architectuur Augustus 2017