2. Samenvatting

Met het voorstel om van de Veluwe één groot Nationaal Park te maken wordt een integrale oplossing gegeven op een van de meest urgente problemen in Nederland: de afname van biodiversiteit in natuurgebieden op de hogere zandgronden. De Veluwse natuur verslechtert door verdroging en stikstofdeposities, die grotendeels veroorzaakt wordt door menselijk handelen. Als we de bijzondere natuur aan toekomstige generaties willen overdragen is het nu het moment om de balans tussen mens en natuur te herstellen.

In de afgelopen 150 jaar is de Veluwe sterk verdroogd. Bufferende kwelmoerassen zijn ontwaterd ten behoeve van de landbouw en naaldbossen verdampen veel regenwater, waardoor het grondwater niet genoeg wordt aangevuld. Dit grondwater is niet alleen voor de natuur, maar ook voor de landbouw en voor onze drinkwatervoorziening van essentieel belang. Door de verwachtte toenemende droogte in de zomer zal de vraag naar water nog groter worden. Door het omvormen van naaldbos naar loofbos, heide en stuifzand, wordt de grondwaterbel duurzaam aangevuld en geïsoleerde natuur verbonden. Gesloten, donker naaldbos, wordt omgevormd in een open heide en stuifzandlandschap waarmee spectaculaire visuele verbindingen vanuit de natuur met de bewoonde wereld wordt gelegd en bijzondere landschapselementen gecreëerd en tentoongesteld worden, zoals sterrenbosen en prehistorisch droogdalen. Het kwelwater dat omhoog komt aan de flanken wordt in de toekomst niet meer afgevoerd naar zee, maar zal worden gebufferd in natuurrijke moerassen. Een aantrekkelijk landschap, met een rijke flora en fauna, waar ook topkwaliteit drinkwater gewonnen wordt. Op de hogere delen in dit landschap, zal ruimte worden gemaakt voor grondgebonden landbouw, én voor diverse bossen die hard nodig zijn om de klimaatdoelen te halen. Deze landschappelijke transitie zal samengaan met een warme sanering van de intensieve veehouderij, die mogelijk gemaakt wordt door het realiseren van woningen op bestaande erven. Op deze met hout gebouwde woonensembles woon je straks midden in de natuur aan de rand van het bos met uitzicht op een beekmoeras. Boeren die op de overgang van hoog naar laag zitten, zorgen voor maximale biodiversiteit op de bloemrijke heide, hooilanden en akkers met het heidelandbouwsysteem, waarbij schaapskuddes de natuur begrazen en de mest van schapen, wordt gebruikt op de akkers. Een logische vorm van kringlooplandbouw in combinatie met natuurbeheer op de hogere zandgronden, waarbij de boer weer het boegbeeld van het landschap wordt. Het ecosysteem van de Veluwe zal door de transitie, na enkele decennia weer in balans komen en de biodiversiteit explosief toenemen. Een aantrekkelijk en eindeloos natuurrijk landschap van wel 2000km2 , waar mensen en dieren, nog generaties van kunnen genieten: Nationaal Park Groot-Veluwe!

Milieucondities bepaald door stikstofdeposities.Het speelt vooral op hogere zandgronden. (bron:pbl 2015)

Vochttekort in 2050. Het wordt waarschijnlijk steeds droger door klimaatsverandering. (bron:deltares)

Heide vergrast en eikenbomen sterven door verzuring.

Rammelende eieren en brekebenen bij de koolmees: verzuring terug bij af?

De verzuring van de bodem zorgt voor een kalkgebrek, waardoor vogels met gebroken poten worden geboren. (bron:vakblad natuur en landschap 2017)

In de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw was er de nodige ophef over kalkgebrek in Nederlandse bossen op de droge zandgronden, omdat koolmezen eieren legden met een te dunne schaal en er veel spontane botbreuken voorkwamen bij hun jongen. De neerslag van zwavelzuur, de oorzaak van deze problematiek, werd teruggedrongen en de problemen met de eischalen namen in frequentie af. Dit fenomeen steekt nu echter de kop weer op. Zijn we terug bij af?

— Arnold van den Burg (Stichting Biosfeer)

> Als gevolg van stikstofdepositie in droge bossen op zandgrond treden bij sperwers aminozuurtekorten op. Met die kennis onderzoeken we nu of ook vertraagde veergroei bij jonge koolmezen veroorzaakt wordt door stikstofdepositie. Het huidige lopende onderzoek speelt zich af in de Noord-Ginkel op de Zuidwest-Veluwe, waar we tussen 2002 en 2004 ook aan koolmezen werkten, met als doel de productie en stroom van vitamine B2 door het ecosysteem te kwantificeren. Kennende de verhalen over kalkgebrek bij koolmezen hebben we toen onderzocht of er nog eieren gelegd werden met de voor kalkgebrek kenmerkende afwijkende eipigmentatie. Maar nee, de calciumbehoefte van de mezen leek destijds geen knelpunt te zijn voor de eischaalproductie. Het succesvol terugdringen van de zwavelzuurdepositie had er blijkbaar voor gezorgd dat er weer meer calcium in de bomen, bladeren en insecten beschikbaar was en dat populaties van diersoorten met een hoog calciumgehalte, zoals miljoenpoten, opleefden. De accumulatie van calcium door boomwortels en toevoeging van calcium aan de toplaag van de bodem door bladval zullen aan dit herstel hebben bijgedragen. Er is geen beheer of beleid geweest om de door zwavelzuur opgeloste en uitgespoelde mineralen terug te brengen in het bosecosysteem. Via sloten wordt in het voorjaar het overtollige water direct afgevoerd, waardoor het in de zomer uitdroogd.

Naaldbomen verdampen meer dan de 50% van het regenwater, dit bereikt daardoor het grondwater niet.