Journal Alert 2021 nr. 4 by Amsterdam Academy of Architecture

Journal Alert Tables of contents

2021 Nr. 4 - Week 36 t/m 40

__________________________________________________________________________

A+T AR – The Architectural Review A+U Architecture and Urbanism Agora De Architect Blauwe Kamer El Croquis Detail Domus Eigenbouwer Groen Lotus MacGuffin Nul 20 Topos Volume Witte Raaf

Subscribe / unsubscribe :

Bouwkunst-bibliotheek@ahk.nl Journal Alert

Article service! Ask for a copy of an article of your choice and we will send a pdf to you: Bouwkunst-bibliotheek@ahk.nl

11-10-2021

2 4 14 18 20 26 32 36 42 45 47 54 56 58 60 62 64

CULTURING THE COUNTRY, CULTIVATING THE CITY

IS THIS RURAL? Contents CITY AND COUNTRYSIDE: THE ORIGINS OF A DIVIDE Javier Mozas

............................................................................... 4

TIMELINE THROUGH THE CITY, THE INTERMEDIATE & THE COUNTRYSIDE 1775-2025 Aurora Fernández Per

.................................................. 22

POPULATION DENSITY INDEX

A PLACE FOR AWARENESS Grand Huit. La Ferme du Rail. Paris (France) 2014-2019

FARMING AS A TOOL AGAINST EXCLUSION Feilden Fowles Architects. Waterloo City Farm. London (United Kingdom) 2014-2018. IS THIS RURAL? Pierres Blanches Cultural Centre Julien Perraud, Atelier Raum .

······················30

·············································································32

...................................................................................................... 38

..... ························································

CULTURING THE SUBURBS Atelier Raum. Pierres Blanches Cultural Centre. Saint-Jean-de-Boiseau (France) 2019..

····················50

STRENGTHENING THE CONTEXT SOFTLY Felt. De Linden Primary School. Zarren, Kortemark (Belgium) 2019

...... 62

GENERATING CHARACTER AND IDENTITY Taller Capital, Juan Ansberto Cruz. Rep re so Colosio. Nogales, Sonora (Mexico) 2020

BETTING ON CENTRALITY AND SUBTLETY Guinee"Potin. Event Venue. Riec-sur-Belon (France) 2020............................................................... THE SCHOOL AS A CONNECTION POINT Kientruc 0. B6 Mon Preschool. Tu Nang, Commune, Yen Chau District. Son La Province (Vietnam) 2019

···································

............ 72

········································92

A DEMOCRATIC SPACE IN THE JUNGLE Asociación Semillas Para El Desarrollo Sostenible. Primary School. Jerusalén De Minaro, Pangoa (Peru) 2017.......................................................... 104

11 6

Credits

--------

Underground

Maria de LourdesMelo Zurita

KEYNOTE

Undermined planet Design Earth Rania Ghosn and El Hadi Jazairy

BUILDING

Core beliefs

Maria de LourdesMelo Zurita 18

BUILDING

Metro station Santiago, Chile Beals Lyon Arquitectos

Arzo quarry park Mendrisio, Switzerland Enrico Bassi Architetto

Pedro IgnacioAlonso

Davide 'Tommaso Ferrando

Future archaeology

ManonMollard

tepwells of Ahmedabad

Tani Jain

CASE STUDY

REVISIT

T'alponia housing Ivrea, Italy Roberto Gabetti and Aimaro Isola

Deltawerk 1:1 Waterloopbos, the Netherlands

RAAAF

Nina Bassoli CASE 8TUDY

Subterranean public space Groningen, the Netherlands RAA AF

CASE STUDY

Ca'n Terra Menorca, Spain Ensamble Studio

OUTRAGE

'The flawed premise of the luxury bunker

Kate Wagner 'Tunn el vision Lili Zarzycki Under Jerusalem

Nadi Abusaada

ar The Architectu ral Review couring the globe since 1890

for architecture that challenges and inspires architectu ral-review. com

ArchReview @ thearchitecturalreview €thearchitecturalreview

Subscriptions

architectural-review.com/subscriptions help@subscribe.architectural-review.com +44 (0)1004 828705 Onli ne shop

architectural-review.com/shop Customer aerices customerservicesteam@emap.com +44 (0)20 8058 2000

Rania Ghosn and El Hadi Jazairy

IN PRACTICE

Cave Bureau Kabage Karanja and Stella Mutegi 89

Shakingthe foundations Eleanor Beaumont

REPUTATION8

César Manrique Alejandro Scarpa 90

BUILDING

oulton Long Barrow Shropshire, United Kingdom Sacred Stones and Greenstone Design Phineas Harper 97

POEM

oulton poems with an extract from Modern Air Merlin Fulcher

Editor

Manon Mollard Deputy Editor Eleanor Beaumont Assistant Editor LIli 'Zarzycki EditorialAssistant Ellen Peirso n Art Director Tom Carpenter

ProductionEditore Julia Dawson Rosa Ainley PictureEditor Emily Post History Editor 'Tom WIIkineon

Contributing Editor Catherine lessor

Every effort has been made to

ManagingDirector Nick Stimpson Production Director EditorialContributors Nadi Abusaada Tomà Berlanda Khenwsani de Klerk Maria de Lourdes Melo Zurita

identify copyright holders and

Paul Moran Commercial Director James Priest eat. 9998

obtain permission to reproduce imag es in this issue. Please get in touch with the editorial team should you have any queries. Emails are formatted:

Marketing

frstname.lastname@emap.com

Gill Chalk eat. 2058

+44 (0)90 8968 plus et.

The Architectural Re iew

AR Newinto Old

BEE#NEE#EE Mehr S 'andi

AR New into Old shortlist

WINNE

COMMENDED

Bath Schools of Art and Design Bath, UK Grimshaw Illen. Peirson

Parsh Film Btudio 'Tehran, Iran 'ZAV Architects Mehr 8 'Zandi

COMMENDED

minster's Buffalo, US Rafailidis Raymund Ryan Bnck

HIGHLY COMMENDED

Baltrasn House Dublin, Ireland

Cat Caf é

Davidson

Ryan WKennihan Architeots

lisa Godson 96

COMMENDED

M0MA New York, U Diller Scofidio + Renfro

HIGHLY COMMENDED

Yamato House Nara, Japan 'Iadashi Yoshimura Architects Nancy (Yao)Ji

Elissaeta MBrandon

EI ERNEEEEER

Egg Lisa Godson

ar The Architectural Review Scouring the globe since 1890 for architecture that challenges and inspires architectural-review.com

Subscriptions architectural-review.com/subscriptions help@subscribe.architectural-review.com +44 (0)1604 828705 Online shop architectural-review.com/shop

ArchReview

Customer services

@thearcbitecturalreview ?4hearchitecturalreview

customerervicesteam@emap.com +44 (0)20 8908 2000

Catsthrough Hong Kong

Eunice Seng 108

Anti-collage eities in Israel-Palestine

WritKate

180

OU'PBAGI

Multiform movement making

The Architectural Re iow

ARCHITECTURE AND URBANISM

2021:08

No.6ll

Publisher: Nobyuki Yoshida

Feature: Nenia Project - Smiljan Radié

Chief Editorial Advisor: Seng Kuan Senior Editor: Ayako Sato Editor: Sylvia Chen (Singapore)

Nenia Project Honse for the Poem of the Right Angle / Garden of Leaves

Layout: Satoshi Ando (pickles design) Megumi Kakinuma

Santiago Telecommunications Tower

Copyeditor: Amy Teschner

Artefacts

Editorial Board: Barry Bergdoll Giovanna Borasi Andres Lepik Consultant: Yasuhiro Teramatsu Design: Massimo Vignelli Distributor: Shinkenchiku-sha Co.. Ltd.

32 The Boy Hidden in a Fish. The Boy Hidden in an Egg. The Giant Selfish Castle, Gryphon. Kewpie My First Tower. Death at Home. Inflatable Bodies

Folly, Serpentine Gallery Pavilion to Crucifixion Chapel

Giant Sofa Room

M a(rra)queta Shel ter

Celine Pavilion oo Prism House

Room / Terrace

Chilean Pavilion Chanchera Nave

ISBN 978-4-9002-1266-4 a+u= Architecture and [Urbanism is handled exclusively by Shinkenchiknu-sha o.. Ltd.: Kasmigaseki Building 17F, 3-2-5. kasumigaseki. Chiyoda-ku. Tokyo 100.6017. Japan Tel- +81-3-6205-4380 Fax- +81-3-6205-4386 E-mail· ja-business@japan-architect.co.jp Subsc ription rate for 2021 outside .Japan $42.000 /Airmail - Asia,, ¥45.000 /Airmail Europe, North America. Oceania. & Middle East). ¥49.000 /Airmail -- South America & Africa (US.Dollars. Euro, and Sterling Ponds equivalent to the above Japanese )en prices are acceptable. Your remittance shonld be converted at the current exchange rate when yo remit us.

108

J20

Regional Theater Bio Bio A+U Publishing Co.. Ltd. 2021 Printed in Japan Published by A+U Publishing Co.. Ltd. Kasumigaseki Building 17E 3-2-5. Kasumigaseki. Chiyoda-ku. Tokyo 100-6017. Japan Tel: +81-3-6205-4384 Fax. +8I-3-6205-4387 Aoyama House 2-19-14 Minamiaoyama, Minato-knu. Tokyo 107-0062. Japan Tel: +81-3-6455-5597 Fax: +81-3-6455-5583 E-mail: au@japan-architect.co.jp URL https://au-magazine.com

Fragile, A Tower of Wine Glasses

134

House of Alexander Mc(Queen

144

New Museum of Santiago (NUMU) Solo Hotel

162

Hidden House in Peru Drops

154

17o

176

Essay: Architecture Against Architecture?

184

Fredi Fischli and Niels Olsen Essay: The Architecture of Smiljan Radi¢

Ryue Nishizawa

Front Coer: Digital image of Matrraqueta Shelter. Image courtesy of the architect. Back Coer: Homage to David Green by Nicolis Schmidt, a digital artwork based on The Giant Wheel from Imaginary Prisons by Gioanni Battista Piranesi and The Fall of the Rebel Angels by Pieter Bruegel. 2021.

Feature: Urban Science and New Design Tools ARCHITECTURE AND URBANISM

2021:09

No.612

Publisher: Nobuyuki Yoshida

Introduction: What Does Science Mean to Architects? Yuji Yoshimura

Chief Editorial Advisor: Seng Kuan

Louvre Network Analysis

Guest Editor: uji Yohimura Senior Editor: Ayako 5ato

Essay: Ildefons Cerda Eric Mumford

Editor: Sylvia Chen Singapore)

Making sense, Pilot Projects at Plaça del Sol

becidim.Barcelona: Participatory Budget

Layout: 5atoshi Ando (pickles design) Megumi kakinuma

Essay: "Nervous 5ystem" of the City Council Institut Municipal d'Informatica (1MI

Copyeditor: Amy Teschner

48h 0pen House Barcelona 2020

Editorial Board: Barry Bergdoll Giovanna Borasi Adres Lepik

Mere¢ 62 Geographies of the Lockdown 72 Nocturnal Landscapes 74 Ciutat Vella Land-Use Plan 8o Air/Aria/Aire 84

Consultant: Yasuhiro 'Teramatsu

Essay: Commons, Health1, and Livability: The Crisis of the Barcelona Model 94 Mar Santamaria-Varas., Pablo Martinez-Diez

Design: Massimo Vignelli Distributor: Shinkenchiku-sha Co., Ltd.

5uperblock

Essay: The Clock, the Plow, and the Polygraph Jesse Heiser A+U Publishing Co.. Ltd. 202I Printed in Japan Published by A+U Publishing Co.. Ltd. Kasunuigaseki Building 17E 3-2-5, Kasumigaseki, Chiyoda-ku, 'Tokyo (00-60I7. Japan Tel: +81-3-6205-4384 Fax: +8I-3-6205-4387 Aoyama House 2-19-14 Minamiaoyama, Minato-ku. 'Tokyo I07-0062. Japan Tel: +8I-3-6455-5597 Fax: +8I-3-0455-5583 E-mail: au@japan-architect.co.jp URL: https://au-magazine.com ISBN 978-1-9002-1268-18 a+u - Architecture and Urbanism is handled exclusively by hinkenchiku-sha Co.. Ltd.: Kasumigaseki Building 17E 3-2-5, Kasuuigaseki, Chiyoda-ku, 'Tokyo I00-6017. Japan Tel: +81-3-6205-4380 Fax: +81-3-0205-1386 E-nail : ja-business@japan-architect.co.jp Subscription rate for 2021 outside Japan ¥2.000 Airmail - Asia), Y45.000 /Airmail Europe, North America, Oceania, & Middle East), 49,000 /Airmail - 5outh America d Africa) U.S.Dollars. Euro, and Sterling Pounds equivalent to the above Japanese Yen prices are acceptable. Your remittance should be converted at the current exchange rate when you remit us.

TreesCount! 2015-2016 Biobot

122

City5cope

130

Essay: lange as Urban cientist

E38

Seng Kuan General 'Transit Feed Specification Japan (GTFS-JP) PLATEAU

150

Quantification of Urban Aesthetics

150

A Plan for Tokyo, 2020: Five Purr-fect Points

1oo

Front

Cover:

Merce

by 300.000 Km/s.

Image

courtes y

of 300.000 Km/s.

back Cover: Aerial view of Barcelona. Photo by Samtucker. 3

Erfgoed & conflict

Thema Erfgoed en conflict 4 - Erfgoed: ankerpunt of twistpunt? INLEIDING Rens Jonker, Karim van Knippenberg en Egbert van der Zee

7 - Erfgoed als strijdperk ESSAY Andries van den Broek

9 - Veranderende kijk op de Muur van Mussert CASUS Roel During en Rosalie van Dam

12 - Erfgoed: nieuwe functie, nieuw conflict? INTERVIEW Rens Jonker

15 - "Waarom praten we niet meer met elkaar?" INTERVIEW Rens Jonker en Karim van Knippenberg

19 - Emotienetwerken: tool voor gesprek CASUS Danielle Kuijten en Hester Dibbits

21 - Erfgoed moet schuren CASUS Hans Renes

Varia 25 - Segregatie in Gent en Antwerpen CASUS Jorn Koelemaij en Maite Dewinter

28 - Gated communities in Nederland: de nabije toekomst? ESSAY Laura Zopfi en Youri Wesseldijk

35 JAAR AGORA IN TESG Valerie De Craene, Jorn Koelemaij, Egbert van der Zee en Michiel van Meeteren breken een lans voor Nederlandstalige vaktijdschriften als AGORA in een artikel in Tijdschrift voor economische en sociale geografie. Ze illlustreren, duiden en bediscussieren de 35-jarige geschiedenis van AGORA en de rol die het blad heeft in de Nederlandstalige ruimtelijke wetenschappen, als platform, kweekvijver en sociaal netwerk. Scan de QR--code om het artikel te kunnen lezen. "

AGORA

INHOUDSOPGAVE

2021-2 I

ERFGOED & CONFLICT

JAARGANG 52 JUN! 2021

de Architect

INHOUD

PROJECTEN

28 ONTWIKKELEN MET ZIN IN COMPLEXITEIT DE NIEUWE STAD, AMERSFOORT In dit eigengereid stuk stad dragen vele partijen samen de publieke ruimte. Zoals ontwikkelaar en belegger Schipper Bosch en ontwerpbureau ZUS als urban curator.

40 "IN EEN GOED PROJECT HEB JE OVER ÁLLES IETS TE ZEGGEN" RECHTBANK AMSTERDAM DOOR KAAN ARCHITECTEN De nieuwe rechtbank is een geslaagde publiek-private samenwerking. De Architect sprak met Fokke van Dijk van het Rijksvastgoedbedrijf en projectarchitecten Kees Kaan en Vincent Panhuysen over de totstandkoming van het gebouw. Met een interview met Marianne Loof van LEVS Architecten

58 EIGENTIJDSE INTERPRETATIE VAN DE AMSTERDAMSE SCHOOL SPAARNDAMMERHART IN AMSTERDAM ODOR KORTH TIELENS ARCHITECTEN EN MARCEL LOK_ARCHITECT Woningbouw waar de kwaliteit voorop staat. Dat is de architecten gelukt- en de gemeente was bereid de lat hoog te leggen.

76 ONGEWIS IETS MOOIS MAKEN ZELFBOUWKAVELS IN AMSTERDAM-NOORD DOOR STUDIO RIANKNOP De woningen werden gevormd door de wensen van de opdrachtgever, maar óók door de mate van regie en regelgeving van de gemeente. Gevolgd door een gesprek met ontwerper Rian Knop

98 TRANSITRUIMTE VOOR AVANT-GARDELIEFBEBBERS EL LISSITZKY LOUNGE DP LUCHTHAVEN MOSKOU D00R M+R INTERIOR ARCHITECTURE De lounge is een pronkstuk, een eerbetoon aan de bekende avantgardistische kunstenaar. Als buitenlands bureau kreeg M+R alle ruimte om een vooruitstrevend ontwerp te realiseren. Met een interview met ontwerper Hans Maréchal van M+R

JAARGANG 52 JUN 2021

THEMA ARCHITECTUUR VOOR EN MET COLLECTIEVEN

de Architect

INHOUD

ARCHITECTUURTAAL

DUITSE DAKSPANTEN

152

INLEIDING

DE ARCHITECT ALS MEDEONTWERPER Architecten die niet vóór maar mét bewoners ontwerpen. Dat vraagt nieuwe, 'zachte' vaardigheden.

Op vliegveld Deelen bij Arnhem- in de Tweede Wereldoorlog het grootste Duitse vliegveld in Nederland - spreken de houten dakspanten van de namaak agrasriche gebouwen nog steeds tot de verbeelding.

IB... DE MEEST PARTICULIER GEBOUWDE WOONWIJK TER WERELD Fotograaf David Meulenbeld ging in zeltbouwstadsdeel Almere-Oosterwold op zoek naar het Oosterwoldgevoel.

II9.

Recensies, columns, gebouwen en achtergronden over de architectuur.

162

PLATFORM

COLLECTIEF WONEN GRAAG, WAAR KAN IK AFREKENEN? CrowdBuilding, ontmoetingsplek voor mensen met een collectieve woonwens.

170

I36....-. ONTWERPBUREAU ZOETMULDER Broer en zus Anton en Elise Zoetmulder zijn betrokken bij het architectenbureau van hun moeder Jeanne Dekkers. Ze richtten daarnaast hun eigen bureau op.

INTERVIEW

"COLLECTIEF WONEN KUNNEN WE, NU NOG COÖPERATIEF" Architect Ninke Happel werkte aan een plan voor wooncoöperaties in Rotterdam. De gemeente is enthousiast, maar de praktijk is weerbarstig.

174

PROJECT

WAAROM IS ER NOG GEEN SPACE-S 2.0?

192

PRODUCT

HET MAGISCHE MOMENT VAN DE ZON

Bewoners zitten enthousiast aan het stuur in het woningbouwproject in Eindhoven. Een vervolg laat op zich wachten.

Zonnepanelenlamp Sunne door Marjan van Aubel.

182

I97

PROJECT

..-

COCREATIE ALS VAKMANSCHAP

SERVICEFLAT ZONNETRAP IN ROTTERDAM

Bureau Open kaart.

Luzia en Enrico Hartsuyker ontwierpen in 1980 een trapsgewijs verspringend multifunctioneel woongebouw - een stadje op zichzelf.

THEMA Welkom in het woongebouw

ARCHITECTUUR Dagje uit voor het hele gezin Mall of the Netherlands, Leidschendam-Voorburg

INTERNATIONAAL Leve de lezer1 Stavros Niarchos Foundation Library, New York

STEDENBOUW Kwaliteitsinjectie voor hartje Assen Binnenstadsvisie 2030

INTERIEUR Zakelijke allemansvriend Van der Valkhotel, • Amsterdam-Zuidas

START-UP Janne van Berlo: "Ik voel veel broeders

JAARGANG 52 SEPTEMBER 202

de Architect

INHOUD

PROJECTEN ARCHITECIU

24 DAGJE UIT VOOR HET HELE GEZIN WESTFIELD MALL OF THE NETHERLANDS IN LEIDSCHENDAM-VOORBURG DOOR MVSA ARCHITECTS Door de opkomst van online shopping zouden winkelcentra verpieteren - maar in de Westfield Mall of the Netherlands kun je op een doordeweekse dag over de hoofden lopen. Met een interview met projectarchitect Charlotte Griffioen (M VSA Architects).

INTERNATIONAAL

46 EERBETOON AAN DE LEZENDE MENS

STAVROS NIARCHDS FOUNDATION LIBRARY IN NEW YORK DOOR MECAN□□ EN BEYER BLINDER BELLE ·.Il

". (__

Het voormalige warenhuis - sinds 1980 in gebruik als bibliotheek moest nodig worden verbouwd. De architecten gaven de verschillende doelgroepen elk een eigen verdieping.

60 KWALITEITSINJECTIE VOOR HARTJE ASSEN BINNENSTAOSVISIE 2030 ASSEN DOOR URHAHN I STEDENBOUW STRATEGIE De visie maakt harde keuzes voor een compacte, complete, groene en gastvrije binnenstad. Gevolgd door: wandelen met Floor van Ditzhuyzen door Rotterdam. "Een leefbare stad schuurt."

74 HUISELIJKE ALLEMANSVRIEND MET GEVOEL VOOR ZAKEN VAN DER VALKHOTEL, ZUIDAS AMSTERDAM DOOR WIEL AR ETS ARCHITECTS Het strakke gebouw is van binnen gastvrij en frivool ingericht. Hier is iedereen welkom die zich graag luxe laat verwennen. Met een interview met architect Wiel Arels.

92 MAKKELIJK KENNISMAKEN MET OPGESLAGEN KUNST DEPOT MUSEUM BOIJMANS VAN BEUNINGEN IN ROTTERDAM DOR MVRDV Het nieuwe Depot Boijmans Van Beuningen in Rotterdam is het eerste publiek toegankelijke depotgebouw ter wereld. Hier kun je op een laagdrempelige manier kennis maken met de wereld van het kunst verzamelen.

JAARGANG 52 SEPTEMBER 2021

THEMA WELKOM IN HET WOONGEBOUW

de Architect

INHOUD

ARCHITECTUURTAAL

TYPOLOGIE ONBEKEND

136

ESSAY

TUSSENZONE VOOR HET ONGEPLANDE

Achter in het Sonsbeekbos in Arnhem, ligt in een open ruimte een donker gebouw met wat bomen eromheen. Een vreemd archetype tussen de zomergerst.

Hans Teerds over de patio als zachte entree tussen publiek en privaat.

148

I4.. ESSAY

WELKOM ENTREE IN HET VLAAMSE DORP

PARIJS VOOR DE PARIJZENAAR Hoe bewoners in coronatijd de openbare ruimte van hun stad terugveroveren.

Edith Wouters over genereuze gebaren in nieuwe woonomgevingen.

164

INTERVIEW

"OF JE TROTS BENT OP WAAR JE WOONT, BEGINT BIJ DE ENTREE" Architect Milad Pallesh over de architectuur van het binnenkomen.

103

SCOPE

Recensies, columns, gebouwen, opinies en achtergronden over de

168

architectuur. PROJECTEN

SLEUTELS NAAR EEN GASTVRIJE WOONOMGEVING Woongebouwen Little C en De Groene Kaap, Rotterdam.

I22... JANNE VAN BERLO [ATELIER VAN BERLO) Ze transformeerde tijdens haar studie een oude energiecentrale en heeft inmiddels verschillende grote opdrachten onder handen. Ze won de Next Step Award, en is nog maar net begonnen.

I92 "GASTVRIJHEID IS HET TEGENOVERGESTELDE VAN ABSTRACTIE" Stoel 'A tribute to Martin Visser' door Piet Hein Eek.

182

PROJECT

..-

I9/

GASTVRIJ GEBAAR AAN DE AMSTERDAMSE RING

CENTRALE BIBLIOTHEEK, ROTTERDAM DOOR HANS BOOT

Westbeat in Amsterdam door Studioninedots.

Door zijn enorme pijpen doet het gebouw denken aan het Centre Pompidou in Parijs, en door zijn glazen waterval aan het Seeley Historical Library in Cambridge. Toch heeft het een heel eigen signatuur.

5 o

......

INHOUD #2 /2021

DE VERHALEN

16/

20/

26/

Bosontwerp doe je zo! Hoe planten we 37.000 hectare nieuw bos?

Het land van Vincent Van Gogh Nationaal Park zet Brabants landschap op de kaart

'De stad is mijn opdrachtgever' Interview met stedenbouwkundige Tess Broekmans

35 /

42 /

56 /

70/

DOSSIER VER VAN HUIS

'We hebben de volkshuisvesting vakkundig om zeep geholpen' Sociaal geograaf Cody Hochstenbach over hoe de woningcrisis kon ontstaan

Hopen op een spectaculaire stadswijk De Utrechtse wijk Merwede oogst lof - maar er zijn ook zorgen

In het kort Verhalen over ouderenhuisvesting, zelf doen en middelhoogbouw

62 /

Wonen in wederzijds welbevinden Fotograaf Rubén Dario Kleimeer liep rond op vakantiepark De Berkenhof

Oorzaken en aanpak van de grootste crisis na de coronapandemie: de woningnood

Geachte minister ... Vakgenoten schrijven een brandbrief aan het nieuwe kabinet (en ons allemaal)

'Met een ieder-voor-zichbeleid komen er we niet' In Overijssel steekt de provincie een helpende hand toe

46 /

67 /

'Met losse torens krijg je de stad niet leefbaar' Hoe geven we de woningbouwopgave vorm?

'We zijn toe aan een nieuw rondje grondpolitiek' In gesprek met Aedesvoorman Martin van Rijn

45/ 54 / 55 / 66 /73

Foto Ossip van Duivenbode Beeld omslag Rubén Dario Kleimeer

74/

INHOUD

DE RUBRIEKEN

06 /

83 /

100/

Eerst dit

De projecten

Van de BNSP en NVTL

De Groene Loper in Maastricht

Verleidelijke plannen voor

10 /

en Apeldoornse klimaatstraten

Geleen

Knegt

98 /

104/

Feestje voor de speculant

De eerste schets

Column Arjan Harbers

Vier op een rij op Landgoed

Gemengde stations schelen een hoop tijd en ergernis

Beeldcolumn Sander de

Oranjewoud

Waar voorheen auto's bumper aan bumperreden,gaan nu wandelaars en fietsers over de brede promenade van de Maastrichtse Groene Loper - p.84

Foto Jonathan Vos

;

Het natuuroptimisme van landschapsarchitect Thijs de Zeeuw

Dijkversterking baart zorgen: 'Ruimtelijke kwaliteit is al snel onnodige franje'

INHOUD #3 / 2021

AF IUD REN

)RONA LID)

63 /

64 /

Proeve van bekwaamheid De beste master- en bachelorprojecten van 2021

In de beperking toont zicht de meester Cees van derVeeken duidt het afstudeerwerk

enen

en rs

Als dwalende wandelaar of fetser herken je kwaliteiten die op kaarten of satellietfoto's moeilijk zijn aan te wijzen Le

ttiinitt+it#ii ttttti#iii#ti

weer

DE VERHALEN 14/ De landschappelijke impact van de dijkversterking 'Ruimtelijke kwaliteit is al snel onnodige franje'

Beeld omslag: afstudeerproject Solarchipelago van David de Boer (Wageningen University)

28/

34/

38/

Kraamkamers van de stedelijke economie Ook de maakindustrie is belangrijk voor de stad

Ontwerpen moet je leren Elise van Dooren biedt houvast in het raadselachtige verloop van het ontwerpproces

'De dieren verdienen een plek aan tafel' Interview met landschapsarchitect Thijs de Zeeuw

INHOUD

DE RUBRIEKEN

06 I

47 /

128 /

Eerst dit

De projecten

Van de BNSP

10 /

Villadorp Blaricummermeent en beekherstel Ruiten Aa

Interview met bestuurslid Annemarie Hatzman

Beeldcolumn Sander de Knegt

124 /

130 /

Eerste schets

Column Arjan Harbers

De tien taartjes van Haverleij

Kunst in de openbare ruimte is verdacht

Ruimtelijke kwaliteit buiten de boot

126 / Van de NVTL

Winnaars Stiftenstrijd blikken terug

Woonwijk Blaricummermeent is de laaglandversie van het Gooise villadorp - p.48

Foto Stijn Brakkee

0GM familiar / extrano familiar / unfamiliar

BIOGRAFiA

EVERYDAY IS LIKE SUNDAY

108

ESTUDIO PARA LA TRANSFORMACIÓN

BIOGRAPHY

DEL PARQUE DE OFICINAS

ARTICULAR OPUESTOS

STUDY FOR THE TRANSFORMATION OF AN OFFICE PARK

UNA CONVERSACIÓN CON PIER VITTORIO AURELI Y MARTINO TATTARA

COMMUNAL VILLA

ARTICULATING OPPOSITES

PROTOTIPO RESIDENCIAL PARA 50 ARTISTAS

A CONVERSATION WITH

HOUSING PROTOTYPE FOR 50 ARTISTS

PIER VITTORIO AURELI Y MARTINO TATTARA

DECAMERON

TATIANA BILBAO

PRoYEcTO PARA EL NuEVO

1 22

132

PARQUE CENTRAL DE PRATO

FAMILIAR / EXTRAnO

268

FAMILIAR / UNFAMILIAR

PROJECT FOR THE NEW CENTRAL PARK OF PRATO

NEE RAJ BHATIA

LOVELESS

142

UNA BREVE HISTORIA DE LA VIVIENDA MiN1MA A SHORT HISTORY OF MINIMUM DWELLING

LIKE A ROLLING STONE

158

PROTOTIPO PARA CASAS DE HOSPEDAJE EN LONDRES PROTOTYPE FOR BOARDING HOUSES IN LONDON

A SIMPLE HEART

LE ALPI

MODELO TEÓRICO PARA UN SISTEMA

PLAN ESPECIAL PARA

DE CAMPUS UNIVERSITARIOS

EL TERRITORIO DE TROPOJA

TEORETICAL MODEL FOR A SYSTEM

GENERAL LOCAL PLAN

OF UNIVERSITY CAMPUSES

FOR THE TERRITORY OF TROPOJA

CITY WALLS

ONE-ROOM HOUSE

PLAN GENERAL PARA UNA NUEVA

VIV4ENDA PARA HABITAR Y TRABAJAR

CIUDAD ADMINISTRATIVA MULTIFUNCIONAL

HOUSE FOR LIVING AND WORKING

168

176

MASTERPLAN FOR A NEW

PASSAGES

MULTI-FUNCTIONAL ADMINISTRATIVE CITY

182

PLAN PARCIAL PARA EL

STOP CITY

4.000.000

ANTIGUO CUARTEL DE SANI MASTERPLAN FOR THE

MODELO PARA UNA CUDAD DE

EX-CASERMA SANI

DE HABITANTES

MODEL FOR A CITY

TERRITORIO DE GIGANTES

OF A,OO0,OOO INHABITANTS

PROYECTO PARA

FIELDS, GARDENS AND WORKSHOPS

Dos

194

BLOQUES

DE VIVIENDA SOCIAL PROJECT FOR TWO SOCIAL

PLAN GENERAL PARA EL BIOVALLE OSONG

HOUSING BLOCKS MASTERPLAN FOR THE OSONG BIOVALLEY

FRAME(S) PROPUESTA PARA

STRADA GIULIA AUGUSTA

200

TRANSFORMACIÓN DE UNA CALLE Y UN

VIVIENDAS SOCIALES

YACIMIENTO ARQUEOLÓGICO ADYACENTE

PROPOSAL FOR 44 SOCIAL HOUSING UNITS

TRANSFORMATION OF A STREET AND

A FIELD OF WALLS

REINTERPRETACIÓN DEL CAMPO DE MARTE

ADJACENT ARCHAEOLOGICAL SITE

THE HOME AT WORK

DE GIOVANNI BATTISTA PIRANESI

210

UNA GENEALOGIA DE LA VIVIENDA

REINTERPRETATION OF GIOVANNI BATTISTA

PARA LAS CLASES TRABAJADORAS

FIRANESI'S CAMPO MARZIO

A GENEALOGY OF HOUSING

ZEUS

PROPUESTA PARA EL LITORAL DE LORA

FOR THE LABORING CLASSES

DO YOU SEE ME WHEN WE PASS?

PROPOSAL FOR THE VLORA WATERFRONT

222

MODELO RESIDENCIAL PARA EL FIDE1COMISO

EASIER TAKEN SLOW

DE SUELO COMUNITARIO DE BRUSELAS

REORGANIZACIÓN DEL CORREDOR

HOUSING MODEL FOR THE COMMUNITY

TIRANA-DURRÈs

LAND TRUST BRUSSELS

REORGANIZATION OF THE TIRANA-DURRÉS CORRIDOR

THE OPPOSITE SHORE

236

TRANSFORMACIÓN URBANA Y NuEVA TipoLoGIA RESIDENCIAL EN EL VALLE DE DENDER URBAN TRANSFORMATION AND NEW HOUSING TpOLOGY IN THE DENDER VALLEY

PAINT A VULGAR PICTURE S0RE LA RELACIÓN ENTRE LAS IMÁGENES

2002/2021

Y LOS PROYECTOS EN NUESTRA OBRA ON THE RELATIONSHIP BETWEEN IMAGES

DOGMA

AND PROJECTS IN OUR WORK

256

B1oGRAFIA

BIOGRAPHY UNA CONVERSACIÓN CON ROGER BOLTSHAUSER

RENOVACIóN DE EDIFICIO EN BLEICHERWEG

146

OFFICE BUILDING RENOVATION ON BLEICHERWEG

SISTEMAS HiBR1DOS

RENOVACIÓN DE DOS PABELLONES EN HIRZENBACH

162

RENOVATION OF LOW-RISE BUILDINGS IN HIRZENBACH

A CONVERSATION WITH ROGER BOLTSHAUSER

ESTUDIO DE CASO CASA DE ACERO

HYBRID SYSTEMS

174

STEEL HOUSE CASE STUDY

JONATHAN SERGISON CASA DE RETIRO DEL CONVENTO DE INGENBOHL MATERIALIDAD IMPURA

312

184

INGENBOHL CONVENT RETIREMENT CENTER

L.A ARQUITECTURA DE ROGER BOLTSHAUSER EDIFICIO RESIDENCIAL EN ALTURA H 1

IMPURE MATERIALITY

190

EN ZWATT-AREAL

THE ARCHITECTURE OF ROGER BOLTSHAUSER HI

JESUS VASSALLO

ZWHATT-AREAL HIGH-RISE EDIFICIO F EUROPAALLEE

200

BAUFELD F EUROPAALLEE EDIFICIOS DE ALMACENAJE DEPORTIVO

v TORRE DE LLEGADA SIHLHöLZLI

EDIFICIO DE OFICINAS E INFRAESTRUCTURAS

EQUIPMENT STORAGE BUILDINGS

WASSERWERKE ZUG OFFICE

AND FINISHING TOWER SIHLHÖLZLI

AND INFRASTRUCTURE BUILDING

CASA RAUCH

RAUCH HOUSE CONVERSIÓN DE ESTUDIO EN DUBSSTRASSE

TORRE DE HORNO PARA EL

244

KILN TOWER FOR THE BRICKWORKS MUSEUM, CHAM 72 NUEVO EDIFICIO DE OPERACIONES DE DDT 88

256

EN ST GALLEN NEW DTB OPERATIONS BUILDING, ST GALLEN

HIRZENBACH RESIDENTIAL HIGH-RISE OZEANIUM EN EL ZOO DE BASILE

238

MUSEO DEL LADRILLO EN CHAM

AL.LENMOOS II SCHOOL PAVILION EDIFICIO RESIDENCIAL EN HIRZENBACH

PROTOTIPO DE SITTERWERK ST GALLEN SITTERWERK ST GALLEN MOCK-UP

CONVERSION OF STUDIO BUILDING ON DUBSSTRASSE PABELLÓN ESCOLAR ALLENMooS

224

WASSERWERKE ZUG

104

OERLIKON

264

CENTRO DE DEPORTES Y NATACIÓN

OZEANIUM, BASEL ZOO

OERLIKON SPORTS AND SWIMMING CENTER ESCUELA PRIMARIA KRÄMERACKER KRÄMERACKER PRIMARY SCHOOL

118 CENTRO DE ODONTOLOGiA ZZM

274

EN LA UNIVERSIDAD DE ZÜRICH

ZZM DENTISTRY CENTER, UNIVERSITY OF ZURICH CONJUNTO RESIDENCIAL ALTWIESEN

2002/2021

EDIFICIO DE INVESTIGACIÓN GLC EN LA ETH

ROGER BOLTSHAUSER

286

RESIDENTIAL DEVELOPMENT ALTWIESEN

GLC RESEARCH BUILDING, ETH

294

60 Jahre Architektur und Baudetail

a o

'! lt,,

[

-- -

oc o

Joo

-· 0 0

0 0 0 0

o 0o 0

.. 0 0 O 0 0 0

nice:

lnhalt Contents

6.2021

Editorial

5 Interviews

Impressum Imprint

152 Projektbeteiligte / Hersteller Project Teams & Suppliers

DETAIL

Michael Pawlyn Architects Declare Was tun gegen den Klimanotstand?

What to Do About the Climate Emergency? 0»

204 Contributors

Nora Sophie Griefahn

c2c Müssen wir Bauen neu denken?

Do We Have to Rethink Building? 52

Hermann Kaufmann HK Architekten Welche Zukunft hat der Holzbau?

What is the Future of Timber Construction? 60

39 Magazin Reports 8

Die Wei~e Villa in Graubünden The White Villa in Graubünden

Bellevue di Monaco in München Bellevue di Monaco in Munich

Kulturtreibhaus bei Brüssel Cultural Greenhouse near Brussels

60 Jahre Detail

Anders Lendager Lendager Group Wer betreibt die urbanen Minen der Zukunft?

Who Will Run the Urban Mines of the Future?

Fünf Interviews zu den Herausforderungen des Klimanotstands im Bauwesen. Five interviews address how the building history can address the challenges of lhe climate crisis.

Amandus Samsoe Sattler, DGNB Wann kommt der Systemwandel zur Nachhaltigkeit?

When Will the System Change for Sustainability?

Sea Ranch- Kalifornische Utopie

60 Years of Detail Sea Ranch - California's Utopia 24

Gru~botschaften

60 Jahre Architektur Messages about 60 Years of Architecture 32

research Myko-Architektur: Bauen mit Pilzen

Myco-architecture: Building with Mushrooms 36

Detail Kongress Wer baut die Stadt der Zukunft? Who Will Build the City of the Future?

Die Wei~e Villa stand so nah in einer Kurve, dass sie verschoben werden musste. Sie ist Teil der Initiative Rettet Mulegns, die das Dorf mil Kultur wiederbeleben will.

The White Villa was so close to a curve in the road that it had to be moved. Ii is part of the Save Mulegns initiative, which aims to revitalize the village through culture.

6.2021

Cradle to Cradle CO, Neutral Plus Energy Low Tech Recycling

Helle Esche dominiert den Frühstücksraum im Hotel Bergamo der Architekten Von M. Die Stadt Ludwigsburg forderte ein C0,-neutrales Haus aus Holz. Light ash wood distinguishes the breakfast room At Hotel Bergamo by Von M. The city of Ludwigsburg wanted a CO, neutral building made of wood.

122

Im Hitzesommer 2015 erfrischten sich die Londoner an den Wasserspielen des Granary Squares, der Teil des Entwicklungsgebiets King's Cross ist. During the summer heatwave of 2015, Londoners found refreshment at the fountains of Granary Square, which is part of the King's Cross development area.

Dokumentation Documentation

Rückbaubares Bürohaus in Delft (NL)

Demountable Office Building in Delft (NL)

Sozialer Wohnungsbau mit Stroh (FR)

Straw Bale Social Housing (FR) NZI Architectes

cepezed 82

CO,-neutrales Hotel in Ludwigsburg (DE)

CO, Neutral Hotel in Ludwigsburg (DE) VON M

Essay 122 Die Stadt der Zukunft - Biopolis

The City of the Future - Biopolis Jan Wurm

Energie-Plus-Wohnhaus in Paris (FR)

Energy-Plus Housing Block in Paris (FR) Avenier Cornejo architectes

106 Landwirtschaftliches Zentrum St. Gallen (CH) St Gallen Agricultural Centre (CH) Andy Senn 114 Recyclinghaus in Hannover (DE) Recycling House in Hanover (DE) cityförster architecture + urbanism

lnhalt Contents

6.2021

136

Schwenkbare Wände und verborgene Durchreichen erleichtern den Transport gro~formatiger Kunstwerke. Kaan Architecten haben das Königliche Museum der Schönen Künste in Antwerpen erweitert.

Rundbau mil Ausblick ins Grüne: Matteo Thuns Konzept für die Waldkliniken Eisenberg macht Patienten zu Gästen.

A circular building with views of the countryside: Matteo Thun's concept for Waldkliniken Eisenberg treats the hospital's patients as guests.

Mil Skin Over Reet erforschen die Uni Stuttgart und der Alpenverein, ob sich Reet für den hochalpinen Raum eignet. With their SkinOver Reed project, University of Stuttgart and the German Alpine Club are testing the capabilities of thatch as a building material for Alpine regions. detail.de/6-2021skinoverreet

Interiors 134 4 Fragen an Snohetta 4 Questions for Snohetta 136 Königliches Museum der Schönen Künste in Antwerpen Royal Museum of Fine Art in Antwerp Kaan Architecten 144 Matteo Thuns holistische Entwürfe Matteo Thun's Holistic Designs

Produkte Products 158

lnnenräume

Interior Spaces

170

Zertifikate für das Kreislaufzeitalter

Certificates for the Cycle Age

176

Nachhaltiges Bauen

Sustainable Building

182

Fassade

Facades

144

DETAIL

Kaan Architecten's extension of the Royal Museum of Fine Arts in Antwerp has hidden doorways and pivoting walls, making it easier to move large artworks.

Roman Hollenstein: Traumhaus oder Hasenstall?

Gro~zügig wohnen auf minimalem Raum

Dream House or Rabbit Hutch?

Spacious Living, Small Footprint

7/8.2021

Kleine Häuser Small Houses //] /\//\

//J ///\/\/\/I

--------\/I

WW/I

L/\/\.

/\/

/\/\1l\/\IN//II\/\/1\/\/N/\/\\/\1M/\/\l/\/\/41/\/\

il ' '

lnhalt Contents

7/8.2021

DETAL

Editorial 20

Impressum Imprint

Projektbeteiligte & Hersteller Project Teams & Suppliers

104 Contributors

Skifahren auf dem Dach der Müllverbrennungsanlage Amager Bakke: Kopenhagen nutzt Klimaschutzprojekte für neue Freizeitangebote.

Magazin Reports 4

Studentenwohnheim Paris-Saclay

Student Housing in Paris-Saclay 8

Klimastrategie in Kopenhagen

Climate Strategy in Copenhagen 12

60 Jahre Detail Eislaufzelt in München

60 Years of Detail Ice Skating Rink in Munich 16

research Wege zum Schwammquartier

Developing a Sponge District

Studentenwohnungen, Parkplätze und viel Raum für spätere Umnutzungen: Bruther ergänzen den Wissenschaftscampus in Saclay bei Paris um einen wandelbaren Neubau. Student housing, parking lots, and a highly flexible plan: Bruther designed a new convertible building for the research campus in Saclay near Paris.

Produkte Products 86

Ökodesign-Anforderungen an Lichtquellen

Ecodesign Requirements for Light Sources 90

Beleuchtung, Gebäudeautomation

Lighting, Building Automation 98

lnnenausbau, Akustik

Interior Fittings, Acoustics

Skiing on the roof of Amager Bakke wasteto-energy plant: Copenhagen merges climate protection measures with new leisure activities.

2MM."

t,,1 fi g, h,

$é

-w

35%;jg

•

,i0

És · " .'

"P9eredeltageometia/Pepower of geometry Mount Fuit Architects Studio, Young Projects. Studio Link-Aro, Sancho-Madridel9Wrohitegture Office, Colectivo C733, Josef Albers, Liam Glick, MOS Architects, Manu Bano,

Ith2el Liertad CernL.6eland Daniel Lopez Velasco. Angelo Mangiarotti, Takashi Suo, Studio Anne Holtrop

:, ' ; , '

...,-

•. ·yy/--

g= ±;g # as s

?ö

+g ¥

##Me93$,

;

.% $

à /g

··,] ;,,,· -·

guest editor 2021 'isliasaaana

mI edere-F ,sas._Je-h -,

aas_Fee-,aieehees,aaaaaaae

- -

aas

a as

Domus1058

TadaoAndo

EDITORIALE / EDITORIAL TadaoAndo

II potere della geometria / The power of geometry SAGGI ESSAYS

Ajay Manthripragada

Chiocciola in gabbia / Helix bound

Cameron Wu

La persistenza del cono / The persistence of the cone ARCHITETTURA / ARCHITECTURE

Mount Fuji Architects Studio, Liam Gillick

Geometrie euclidee / Euclidean geometries A&A Liam Fuji, Okayama, Giappone / Japan

Young Projects

Geometrie euclidee / Euclidean geometries Six Square House, Bridgehampton, New York, USA

Studio Link-Arc

Geometrie celate / Obscured geometries Six Sections, Zhangzhou, Cina / China

S-MAO Sancho-Madridejos Architecture Office

Geometrie celate / Obscured geometries Shade-Water-Breeze Fold, Murcia, Spagna / Spain

Colectivo C733

Geometrie strutturali / Structural geometries Riqualificazione della stazione di Tapachula / Tapachula Station redevelopment, Messico / Mexico ARTE/ART

Angela Maderna

Geometrie euclidee / Euclidean geometries Josef Albers, Liam Gillick Superore i limiti della visione / Beyond visual boundaries DESIGN

Manu Baro

Geometrie luminose / Lighting geometries OBJ-01, Città del Messico / Mexico City

Daniel López Velasco, ltzhel Libertad Cerón López

Geometrie sanitarie / Medical geometries Helix, Città del Messico / Mexico City

MOS Architects

Geometrie strutturali / Structural geometries Model Furniture No. 7, Cut and Paste Table New York, USA CREATORI/ CREATORS

Jean Nouvel, Sou Fujimoto, John Pawson, Farshid Moussavi, Paul Smith, Thom Mayne, Steven Holl, Manuel Aires Mateus, Frida Escobedo, Dominique Perrault

Qual è il potere della geometria? / What is the power of geometry?

ATTORNO AL PROGETTO / DESIGN SNIPPETS Beppe Finessi

Microstorie / Microstories Angelo Mangiarotti, Padiglione Fiera del Mare di Genova/ Fiero del Mare di Genova pavilion

TakashiSua

Processa / Process Parco Yashima Mountaintop/ Yashima Mountaintop Park

Andrea Caputo

Studio visit Anne Holtrop, Muharraq, Bahrein / Bahrain NATURA/ NATURE

Tadao Ando Architect & Associates

Geometria I Geometry Meditation Space, UNESCO, Parigi, Francia / Paris, France, 1995

Si ringraziano / With thanks to Antony Bowden Barbara Fisher

Traduttori / Translators Paolo Cecchetto Annabel Little Emily Ligniti Dario Moretti Richard Sadleir Eleanor Staniforth

Copertina/ Cover Casa del Mantegna. Mantava. Foto/ Photo Roberta Gennari Feslikenian, 2021 Costa/ Spine Hiroshi Miyazawa 2020, dettaglio / detail

Alegoto a Domus n, 1058 giugno 2021/Periodco mensile Poste ltoluone S.p.A Spedizione

Abbonome nto Pos tale

DL 353/2003(conv. in egge 27/02/2004n. 46) Ar ticolo 1, Comma 1, DCB- Milano

I ----

3 1

,1 .

{

EIGENBOUWER TIJDSCHRIFT VOOR DE GOEDE SMAAK

NUMMER 14

AUGUSTUS 2021

EICEBOWEB

Een eigenbouwer is iemand die bouwt zonder opdrachtgever, zonder aannemer en veelal zonder architect. Hij bouwt in hoofdzaak voor zichzelf. De eigen smaak van de eigenbouwer is richtinggevend. Het is de eigenbouwer die zich onttrekt aan de vele regels die gewoonlijk de praktijk bepalen en hem in een keurslijf dwingen. Dit geeft de intentie weer van de redactie van Eigenbouwer, Tijdschrift voor de goede smaak. Eigenbouwer verschijnt onregelmatig en staat open voor cultuurhistorische bijdragen over architectuur, beeldende kunst, interieurkunst, vormgeving, literatuur, geschiedenis en wat dies meer zij.

2. Hans Oldewarris

Uitgeverij S.L. van Looy, het fonds en de literatuur 36. Rob Delvigne

De Rijksmuseumscholen en de vijf zintuigen 42. Jannes Haukes

Leo Simons en zijn Londense uitgeverij H. Henry 8- Co. DE VORMENDE JAREN

56. Klaas Geert Schaafsma

'Wat meer biefstukjes en wat minder boeken stof' KASPER NIEHAUS ALS BEGINNEND CRITICUS VAN HET DAGBLAD DE TELEGRAAF

72. J.L. Dijkhuis

'Speciaal voor u, onze Nederlandsche vrienden' NEDERLANDSTALIGE PROPAGANDAREEKSEN VAN OVERZEE (1939-1945)

Op de omslag en pag. 1: Litho op de titelpagina van Amalia Schoppe, geb. Weise. Het majoraat. Gorinchem, A. van der Mast, 1852. [Part. coll.)

JULI• 2021 1,~i i/ '/ ./il l'',j'III' ,

.il'''

llltpy '.

ll/ill/#ll

,a!'

eelotems vergroten de

Rotterdamse begraafplaatsen als stedelijk groen

via kunst .biodiversiteit '. I \' I

,., 4 4

... •.~· '

1 le

#. t

JAARGANG 77

.,,,,,

. 3.

+ ~·

Inhoudsopgave Vakblad Groen is een uitgave van ELBA\REC, de grootste Nederlandse uitgeverij van vakbladen, congressen, seminars en studiereizen op het gebied van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikVakblad Groen keling. Dit vakblad biedt professionele #06 2021 en actuele artikelen over het groen voor mensen in de stad en in het landschap. De publicaties in Groen met hun vakmatige toelichtingen in combinatie met verklarend beeldmateriaal houden u alert.

Uitgever ELBA\REC, Edgar van Eekelen

Contactgegevens ELBA\REC Paulus Borstraat 41 3812 TA Amersfoort 033-8700 100

www.vakbladgroen.nl Linkedln: bit.ly/VakbladGroen Twitter: @VakbladGroen Redactie: r.vandijk@elba-rec.nl Advertenties: w.louwen@elba-rec.nl

Opgave en vragen over abonnementen Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. +31(0)251-25 79 24 €0, 10 per minuut Fax +31(0)251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

Opgave en vragen over abonnementen BE Abonnementenland Ambachten laan 21 Unit 2A 3001 Heverlee Tel. +32 (0)28 08 55 23 Fax +32 (0)28 08 70 05 Site: www.bladenbox.be voor abonneren of www.aboland.be voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Beëindigen abonnement: Opzeggingen dienen 4 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

Beplanting geeft nieuwe sporthal meteen 'smoel' Sporthal De Roomley in Udenhout is vorig jaar compleet gerenoveerd. Ook de buitenruimte is daarbij meegenomen. Daarmee heeft de sporthal niet alleen een groene en natuurlijke uitstraling gekregen, maar is ook ingespeeld op de klimaatverandering.

Prijswijzigingen voorbehouden.

Partner Redactieraad Patrick Ruijzenaars (Ruijzenaar Landscapes), Dinand Ekkel (Aeres Hogeschool), Martin Looije (gemeente Rotterdam), Albert Jan Kerssen (idverde Advies) en Rosa van Werven (NL Green label)

% Uitgever

Redactie Roel van Dijk (hoofdredacteur) en Hans Bouwman (eindredacteur)

ELBA?EC media en communicatie

Foto cover Sporthal De Roomley in Udenhout heeft een groene en natuurlijke uitstraling. Beeld: Boomkwekerij Udenhout

Vormgeving Kilian ldsinga

Productie Vellendrukkerij BDU Barneveld, Barneveld

VAKBLAD GROEN

BeeTotems vergroten biodiversiteit via kunst Middels een groot kunstwerk vol met bloemen en planten de biodiversiteit in de stad vergroten? Het kunstproject BeeTotems for RefuBees creert plekken in de openbare ruimte van de stad om wilde bijen op te vangen.

a e,

De botanische tuin van Terwinselen

Gennep jaagt groene ambities na met nieuwe manier van aanbesteden

Meestal trefje een botanische tuin aan bij een universiteit voor het doen van wetenschappelijk onderzoek. Het is dus bijzonder dat in Kerkrade, geen universiteitsstad, een botanische tuin te vinden is.

Als het aan de gemeente Gennep ligt, veranderen de gemeentelijke bermen in de komende jaren in kleur- en bloemrijke stroken. Om deze groene ambities te borgen koos de gemeente voor een nieuwe aanbestedingsmethodiek.

In coronatijd werd meer tijd aan tuinieren besteed Uit een enquête onder ruim driehonderd inwoners van voornamelijk Wageningen, blijkt dat een derde van de respondenten met net zoveel of meer vrije tijd als voor de coronacrisis, meer tijd besteedt in en aan de tuin.

Rotterdamse begraafplaatsen als stedelijk groen Vrijwel overal zijn mensen trots op het aanwezige groen in hun woonomgeving. Ook als dat groen zich op een begraafplaats bevindt. Rotterdam lijkt echter lange tijd bovengemiddeld moeite te hebben gehad met dat 'schaamgroen'.

P. 03 Hoofdredactioneel P. 04 Colofon & Inhoudsopgave P. 06 Actueel P. 09 Kunst in de openbare ruimte P.17 Vier adviezen voor een gemeentelijk biodiversiteitsplan P. 24 Spread: Stad Utrecht investeert 3,6 miljard euro P. 32 Krachtgroen vergroent de stad vanuit de haarvaten P. 36 Op zoek naar het verhaal achter de boom P. 46 Opinie: Dick Oosthoek

JAARGANG 77 • JULI 2021 • NUMMER 06

AUGUSTUS - SEPTEMBER • 2021

Hoeveel beschermd natuurgebied heeft Nederland?

Meer groen is niet per se goed voor de luchtkwaliteit

Historie van , < groen in de stad ---,:_:-:~

.·...

=.s

··~

Vakblad Groen _. ---, ---~--..'1 is een uitgave 1 a van ELBA\REC, de grootste Nederlandse uitgeverij van vakbladen, congressen, seminars en studiereizen op het gebied van ruimtelijke ordening en geVakblad Groen biedsontwikkeling. #07-08 2021 Dit vakblad biedt professionele en actuele artikelen over het groen voor mensen in de stad en in het landschap. De publicaties in Groen met hun vakmatige toelichtingen in combinatie met verklarend beeldmateriaal houden u alert.

Uitgever ELBA\REC, Edgar van Eekelen

Contactgegevens ELBAIREC Paulus Borstraat 41 3812 TA Amersfoort 033-8700 100

www.vakbladgroen.nl Linkedln: bit.lyNakbladGroen Twitter: @VakbladGroen Redactie: r.vandijk@elba-rec.nl Advertenties: w.louwen@elba-rec.nl

Inhoudsopgave Opgave en vragen over abonnementen Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. +31(0)251-25 79 24 €0, 10 per minuut Fax +31(0)251-310405 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

Opgave en vragen over abonnementen BE Abonnementenland Ambachtenlaan 21 Unit 2A 3001 Heverlee Tel. +32 (0)28 08 55 23 Fax +32 (0)28 08 70 05 Site: www.bladenbox.be voor abonneren of www.aboland.be voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Historie van groen in de stad Niet eerder stond het stadsgroen zo in de belangstelling als in deze tijd. In het eerste van vier artikelen over de waarden van groen en blauw in de stad, trekt auteur Hans Dekker lessen uit het verleden om valkuilen voor de huidige groenplanning te vermijden.

Beëindigen abonnement: Opzeggingen dienen 4 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Prijswijzigingen voorbehouden.

%4 Uitgever

Redactie Roel van Dijk (hoofdredacteur) en Hans Bouwman (eindredacteur)

ELB/?EC media en communicatie

Foto cover Bebouwde vestingwal Amsterdam Beeld: Hans Dekker

Vormgeving Kilian ldsinga

Productie Vellendrukkerij BDU Barneveld, Barneveld

VAKBLAD GROEN

'Rijk bodemleven heeft maatschappelijke en economische meerwaarde' De afnemende bodemdiversiteit heeft drastische gevolgen voor onze samenleving zoals wateroverlast in stedelijk gebied en hittestress. Een kwart van de biodiversiteit zit in de bodem, waar we eigenlijk nog maar heel weinig van weten.

Nieuwe natuur stapel je met elkaar op

Meer groen is niet per se goed voor de luchtkwaliteit

Nu op grotere schaal steeds meer steden bezig zijn met "ontstenen", wordt de stapel oude stenen alsmaar hoger en hoger. Liggen er nu gemeentewerven vol met stapels tegels? In Heerenveen niet, daar doen ze het anders.

Er zijn talloze redenen om voor meer groen in de stad te kiezen, maar het verbeteren van de luchtkwaliteit hoort daar niet bij. Dat blijkt uit onderzoek van de Academische Werkplaats Milieu &: Gezondheid, waarin GGD's en universiteiten samenwerken.

Welke stad of dorp is het groenst? De Groene Stad Challenge - een initiatief van NL Greenlabel, Sweco en Husqvarna - biedt inzicht in de stand van zaken van al het gemeentelijk groen binnen de gemeentegrenzen en laat zien waar het goed gaat en waar het beter kan.

En verder:

Circulair groenbeheer met Meer Bomen Nu Vroeger hadden veel gemeenten een eigen bomendepot, een plek waar heesters en jonge bomen die op een plek moeten plaatsmaken voor bouwwerkzaamheden, werden bewaard. Maar nu is de bomenhub in opkomst.

P. 03 Woord vooraf P. 04 Colofon & Inhoudsopgave P. 06 Actueel P. 09 Kunst in de openbare ruimte P. 20 Hoeveel beschermd natuurgebied heeft Nederland? P. 22 Spread: VHG lanceert lesmateriaal Het Levende Gebouw P. 34 Op zoek naar het verhaal achter de boom P.44 Opinie: Henry Kuppen P. 46 Opinie: Wout Veldstra

JAA GANG 77 • AUGUSTUS - SEPTEMBER 2021 • NUMMER 07-08

ga"?&Si

Lotus international 171

People: Architecture

04 Giovanni Chiaramonte Ponte San Giorgio, Genova 06_Perluigi Nicolin, Renzo Piano Conversazione / Conversation 20_Pina Bausch 25_Wim Wenders Dear Pina 26_Kazuyo Sejma + fyue Nishizawa /SANAA Zollverein School ot Management and Design Essen, Germany, 2006

82 Diller Sotidio + Renfro ys Olympic and Paralympi Museum Southwest Downtown Colorado Springs, 2014-20 86_Elisabeth Diller, Roselee Goldberg Bodybuilding 90_Bocconi Campus 90_Kazuyo Sejima + Ryue Nshizawa / SANAA New Urban Campus for Boconi University Milano, Italia, 2012-19 100_Play van Eyck

30_Performing Arts Center 30_Steven Holl Architects The REACH, John E. Kennedy Center for the Performing Arts Washington D., 2012-19 36_Steven Holl Architects / Jessica Lang Dance Tesseracts of Time - A Dance for Architecture, 2015 40_La danza sul traliccio / Dancing on the lattice Sou Fujimoto, Serpentine Gallery Pavilion, London, 2013 48Jerusalema 54_Ananya Jahanara Kabir Come Jerusalema è diventata globale / How Jerusalema Went Global 56_Dance Dimitris Papaioannou, 2, Nowhere, Sine She Virgilio Sieni, Atlante del gesto, Ultima Cena 64_Pierluigi Nicolin Ladies on the Bench, note sul distanziamento / Ladies on the Bench. Notes on Distancing 72_Wayne McGregor, Olatur Eliasson, Jamie xx Tree of Codes, Opera House, Manchester, 2015 76_Jacques Herzog, Pierre de Meuron, Ai Weiwei Hansel & Gretel, Park Avenue Armory, New York, 2017 80_Diller Scofidio + Renfro, David Lang The Mile-Long Opera, High Line, New York, 2018

Aldo van Eyck, Playgrounds 104Toshiko Mori 104 Toshiko Mori Architet FassSchool and Teachers' Residence Fass, Senegal, 2019 110 SelgasCano

110_SelgasCano+helloeverything Kubera Hamlets Kibera, Nairobi, Kenya, 2015-16 116_El Equip0 Mazzanti

116_EI Equip0 Mazzanti 21 Preescolares del Atlantuo Atlantico, Colombia, 2016 122_lsaa Asimov Chissà come si divertivano! / The fun They Had 126_Rural Urban Framework 126 Rural Urban Framework Ger Innovation Hub Ulaanbaatar, Mongolia, 2018-20

2"$ii%gih$%4£ ±jj $$$$ $ +· %%k

i;±8-.5

h f

ALMANAC

09 BLOW-UP Imperfect beauty by photographer Mathijs Labadie 17 BOTTLE GLOSSARY Benjamin McMillan and Mirelle van Tulder document bottle typologies

49 RAINBOWS Kandice Siobhan Walker feels the weight of home 55 A GIFT FROM THE GODS The unshakeable indifference of bottles on screen by film critic Kevin Toma 61 A TINY ECSTASY Writer George Pendle loves the magic of the minibar 64 WRITING GLASS Exploring the alphabet with Job Wouters

ALCHEMY

73 A WORLD IN A GRAIN OF SAND Design researchers Atelier NL investigate a vital natural resource

84 LOOKING THROUGH A VODKA BOTTLE Critic Martina Muzi analyses an absolute success 87 PLASTIC TOWN A journey to the planet's biggest junkyard with designer Minyang Liu 91 BOTTLED OUT Fiona Herrod and illustrator José Quintanar quantify our addiction to plastic bottles 97 PARFUMS DE PAUVRES Artist Fabienne Audeoud exposes the dark side of perfume

37 BOTTLED SHIPS Objects trapped inside bottles seduce and unsettle Emily King 41 MAGIC MOULDS The source of all bottles photographed by Mirka Laura Severa

82 SAND ALCHEMISTS The abundance and scarcity of sand by geologist Michael Welland

25 ESCAPE FROM CONVENTION Kitty Drake pays homage to buildings built with bottles

hf/dg

$$%%$

j$13$1%%5

25%2%%$ff$sf$

105 SPICK AND SPAN The importance of squeaky clean glassware by Eliot Haworth 110

SPIRALS AND STOPCOCKS Floris Meydam fuses laboratory glass into sculpted experiments 115 IMAGINARY ARCHITECTURES Architecture duo El Ultimo Grito conjures up a conceptualized world in glass 122 SOAP Liv Siddall helps herself to other people's handwash

ALCOHOL

125 THE FRIDGES OF THE FAMOUS What rappers and other stars like to keep cool, by Johannes Reponen 130 RADICAL BARS Kirsten Algera explores the bar as a platform for experiment and extravagance

IT G

stef blok Voor het gerecht

ma k

to/kol

32 V l

Masterplan Nieuw-West

Woning komt straks uit fabriek

Zorgt leenfonds voor meer wooncoöperaties?

NII%II NUL20 is een platform voor informatie en opinievorming over woonbeleid en stedelijke ontwikkeling in de regio Amsterdam. Het platform bestaat uit het tijdschrift (4x per jaar), een digitale nieuwsbrief, een website met actuele nieuwsverslaggeving en (medewerking aan) debatprogamma's in Pakhuis de Zwijger. NUL20 wordt mogelijk gemaakt door bijdragen van de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties (AFW), de gemeente Amsterdam (Wonen, Grond & Ontwikkeling), de Metropoolregio Amsterdam en 1WOON. Het tijdschrift wordt kosteloos toegezonden □on beleidsmakers, projectleiders, bewonersvertegenwoordigers, politici en andere betrokkenen bij het woonbeleid in de regio Amsterdam.

NR 108 SEPTEMBER 2021

MASTERPLAN NIEUW-WEST Marien de Longen: "Ik hoor niemand meer zeggen dot wij terug moeten naar de kerntaken"

Waar gebeurt het in Nieuw West? AIie artikelen uit alle jaargangen van NUL20 zijn online beschikbaar via onze site nul20.nl. Oe nummers zijn bovendien in pdf-formaat te downloaden. ABONNEE ADMINISTRATIE Bij voorkeur via onze website www.nul20.nl of via moil abo@nul20.nl

HOOFDREDACTEUR Fred van der Molen (fred@nul20.nl)

WET BIJDRAGE VA Lisette Vos REDACTIERAAD André Buys (Rigo) Laura Uittenbogaard (Grand en Ontwikkeling) Jeannette Kuipers (RVE Wonen, Amsterdam) Ingrid Houtepen (WOON) Lisan Wilkens (MRA) Marian Prins (Amstelland-Meerlanden) Berthilde Lammertink (AFWC)

Terug naar de Volkshuisvesting

MASTERPLAN NIEUW-WEST Interview met Marien de Longen

14 Overzicht projecten woningcorporaties 16 Volkshuisvestingsfonds: geld goot naar eigenaren 18

FOTOREPORTAGE Zomer in de stad

Wooncoöperaties: zorgt leenfonds voor versnelling?

Komt huurwoning straks uit de fabriek?

REKENKAMER De grote verdwijntruc

BOUW- Kort bouwnieuws

Tekort rolstoelwoningen: 'Mensen zitten soms gevangen in hun huis'

Dossier loodverwijdering kon nog long niet afgesloten

OP STAP MET .. de straatjurist

FOTOGRAFIE Nico Baink

LOPENDE ZAKEN - Woonbeleid in het kort

VORMGEVING Pieter Lesage

INTERVIEW Eva Bollen, noorderling op de barricaden

AVFRTENTIESzie info op www.nul20.nl

DE LEESKAMER

DRUK Vellendrukkerij BOU Barneveld

WOONBAROMETER Studentenhuisvesting. Het eeuwige tekort

NIUIl SEPTEMBER 2021

Volkshuisvestingsfonds: geld gaat vooral naar particuliere eigenaren

11 Masterplan Nieuw-West: bewoners willen meeschrijven

MAIL redactie@nul20.nl ADRES. Mr. Arntzeniusweg 20 1098 GP Amsterdam REDACTIE Bert Pots Jaco Baer Janna van Veen Johan van der Tal (eindredactie) Wendy Koops

TERUG NAAR DE VOLKSHUISVESTING?

TEL 020-693.7004

Bewoners willen meeschrijven aan Masterplan

-.1. . · pH,

••

---- tl.e h

resilient city

Contents

•

THE BIG PICTURE Page 8

CURATED PRODUCTS Page 104

OPINION Page 10

REFERENCE Page 108

TALENT VS. MASTERMIND

Journal Alert 2021 nr. 4

Articles inside

A+T