I AMsterdam TO BEta
2019 Academie van bouwkunst
Afstudeeronderzoek Sander Maurits
Afstudeeronderzoek Sander Maurits 2018-2019
Afstudeercommissie Martin Aarts Eric van der Kooij Floris van der Zee
Mentor commissielid commissielid
Academie van Bouwkunst Amsterdam Afstudeerrichting Stedenbouw
I AMsterdam TO BEta
IAM TO BE
I am Amsterdam to be beta
‘Synergie tussen een nieuwe tech omgeving en Amsterdams metabolisme’ ‘Battle of the technical brains’ en het nationale -beta- tekort Amsterdam lijkt populairder dan ooit, en dat blijkt niet geheel onterecht. De kennisstad van Nederland heeft internationaal een goede concurrentiepositie15 in de transitie naar de ‘digitale kenniseconomie’ en doet volop mee aan de ‘battle of the brains’16, het gevecht om jong internationaal talent. Als we naar de verschillende sectoren in de stad kijken zien we een belangrijke verschuiving. Waar Amsterdam voorheen met name de -Alfa- georienteerde bedrijven en instellingen aantrok(2014)16, zien we dit de laatste 5 jaar in rap tempo verschuiven naar de technische -beta- sector25. Amsterdam staat op dit moment zelfs in de Top 5 van aantrekkelijkste -tech-vestigingsklimaten ter wereld, en laat daarmee Boston en Berlijn achter zich26. Echter wordt het ontbreken van een fysieke -tech-omgeving, tezamen met een kleine ‘kennispool’ door het ontbreken van een goede technische universiteit, aangegeven als één van de belangrijkste barrières voor de doorontwikkeling van deze trend 26. Maar niet alleen Amsterdam heeft een tekort aan deze technische ‘kennispool’, dat heeft heel Nederland! 19 20. Door de transitie naar een digitale kenniseconomie tezamen met de energietransitie die ons gezamenlijk te wachten staat loopt binnen 5 jaar het groeiende tekort van technisch opgeleiden op naar 60.000 ‘techwerkers’27. Nederland heeft het één na-laagste percentage aan -beta- studenten van alle 1e wereldlanden19, maar er blijft door de politiek gerantsoeneerd worden op de technische universiteiten27. Het is echter niet zo dat Nederland potentiele studenten mist. Als er wordt ingezoomd op de regio Noord-Holland wordt er een fenomeen pijnlijk zichtbaar. Ondanks dezelfde percentages aan technische middelbare scholieren gaat de helft minder een technische vervolgopleiding doen13. Zowel nabijheid als het willen studeren in de bruisende stad Amsterdam zijn veelgenoemde reden. Het is tijd dat Amsterdam deze dubbele vraag, urgentie én kans met beide handen aanpakt om technische universiteiten, instellingen en bedrijven een plek te bieden. Een dubbelslag. Om het landelijke probleem het hoofd te bieden en tevens om zichzelf door te ontwikkelen in het internationale kenniscircuit.
Het synergetisch- en ontplooiings vermogen van de stad Maar waar en hoe moet dit technische kennisklimaat in de stad landen? Vaak wordt gedacht dat de ‘digitalisering van de samenleving’ ervoor zorgt dat we minder fysiek van de stad afhankelijk worden, en dus het samenkomen in de stad overbodig maakt. Maar niets is minder waar! Edward Gleasner beschrijft in zijn boek Thriumph of the city dit fenomeen. Digitalisering stimuleert juist het face2face contact tussen mensen.2 Mensen werken efficiënter, beter en er is meer innovatie bij fysieke/geografische nabijheid. Dit synergetische is vermogen wat de stad zo aantrekkelijk maakt. Deze zelfde face2face contact en nabijheid hangen nauw samen met de mogelijkheid tot zelfontplooiing. ‘Grootstedelijkheid maakt mensen vrij’ 3, zoals planoloog Zef Hemel het omschrijft in zijn boek De toekomst van de stad.
De stad zorgt voor de nabijheid, keuzevrijheid en ‘onverwachte ontmoetingen’ die nodig zijn om jezelf maximaal te ontwikkelen. Deze ‘ontmoetingen’ zijn nodig om los te komen van de ‘capsules’1 waarin we leven en brengen creativiteit, inspiratie en een brede kijk op de wereld. Immers is, in mijn optiek, educatie niet alleen maar disciplinaire kennis opdoen maar ook cruciaal voor je persoonlijke vorming. Als we naar de ruimtelijke positionering van grote stadsfuncties kijken zien we een belangrijke trend. Waar vroeger werken, handelen en leren kleinschalig met de stad verweven was is in de vorige eeuw een schaalsprong gemaakt van blok- naar wijkniveau en zijn deze functies de stad uitgedreven17 naar grote monofunctionele campussen die deels afgesloten zijn en weinig interactie hebben met de rest van de stad. Nu we in transitie zijn naar een digitale kenniseconomie zien we een verschuiving en het verlangen terug naar een gemixte stad waar kleinschaligheid, flexibliteit samenwerken en beleving voorop staan. Echter is op het vlak van educatie deze transitie nog een stuk minder doorgevoerd! We bouwen nog steeds grote, met name -bèta-, universiteitscampussen12 (vb.WUR campus, Wageningen; Science Park, Amsterdam) in de periferie van onze steden.
Beta college 2.0 Amsterdam is van oudsher een stad van Usefull knowlegde28. Esther van Gramsbergen verteld in haar boek ‘Stedelijke instellingen als aanjagers van de ruimtelijke ontwikkeling’ hoe educatie, omdat Amsterdam geen rijksuniversiteit had, altijd nauw verbonden is geweest met zowel de stad als de bedrijven. Kunnen we voor het nieuwe -beta-milieu een ruimtelijk model vinden dat zowel bij deze oorspronkelijke samenwerking past en tevens aansluit op de wensen van de nieuwe digitale kenniseconomie?. Voor deze vraag is het interessant om het ruimtelijke verschil tussen de eerder benoemde ‘campus’, en een klassiek ‘college’ te benoemen. Het college is ontworpen is uit de gedachte ‘verweven te zijn in een stuk stad’ en kenmerkt zich door het verbinden van introverte, collectieve ruimtes in een complexe opzet van omsloten hoven, straten en pleinen7. Het ruimtelijke principe van de campus een ‘onbegrensde ruimte met objecten’ die zich ‘grandioos opent naar het landschap’.7 Mijn uitgangspunt is dat het college model veel beter past bij leren in de nieuwe kenniseconomie. Dit omdat voor innovatie en zelfontplooiing juist een goede local buzz18,compactheid2 en fysieke ontmoeting2 nodig is. Een plek waar studenten, ondernemers en instellingen zich maximaal kunnen ontwikkelen. Een stuk stad waar het delen, het laten zien én experimenteren met nieuwe kennis voorop staat. Een plek waar kennis met de stad in aanraking komt en andersom!
- Sander Maurits -
Hoofdstukken
1
Tech trends ?!?
Dubbelslag Amsterdam
2
Amsterdams DNA
‘Usefull Knowledge’
3
Onderzoek
Campus vs College
4
Inspiratie Van ‘homo ludens’ tot ‘tech republic’
5
Programma
Nieuw type beta werker
6
Hoe in Amsterdam
Quicktest 3 ruimtelijke modellen
7
Waar in Amsterdam
Synergie- en Ontwikkel indicatoren
8
Synergie van de stad
Zelfontplooiing als belangrijkste kwaliteit
9
Entree’s binnenstad
Beta-college als nieuwe identiteit
10
Stedelijk netwerk
Ruimtelijke randvoorwaarden Volksvlijt-college
11
Diversiteit OR
4 typen openbare ruimte
12
Mee-ademende OR
Mee-ademen met gebruik
13
Volksvlijtcollege
Visualisatie en doorsnedes
1
Techtrends
wat is er gaande ?!?
A’dam verschuift van Alfa- naar Betakennis Amsterdam staat wereldwijd bekend als kennisstad. Echter zien we een belangrijke verschuiving in de sectoren. Waar Amsterdam voorheen voornamelijk gefocussed was op de Alfa-kennis, is dit sinds kort aan het verschuiven naar de Bèta-tech kennis. Deeptech is op dit moment de grootste sector van de startups en Amsterdam wordt zelfs aangewezen als top 5 van de aantrekkelijkste techsteden. Maar er zijn ook kanttekeningen voor deze groei. Uit onderzoek blijkt dat Amsterdam het mist aan een fysieke ‘tech-environment. Dit tezamen met een kleine ‘kennispool’ door het ontbreken van een technische universiteit wordt aangegeven als twee belangrijke barrières voor de doorontwikkeling van Amsterdam als volwassen tech-kennisstad.
• Amsterdam wereldwijd bekend als kenniseconomie1 • Wereld top 5 van aantrekkelijkste tech-steden3 • Deeptech grootste startup sector • Amsterdam mist ‘tech-environment’ voor bedrijven2 • Relatief kleine kennispool door missen beta-universiteit2
Amsterdam heeft een overwegend alfa-gamma profiel, maar het belang van bètakennis neemt toe. Meer nadruk op technologie is daarom noodzakelijk. -Plan Amsterdam, battle of the brains-
VESTIGINGSKLIM A
AT
Trekpleister voor techbedrijven
Amsterdam Amst erdam is een van de aantrekkelij kste vestigingslocaties voo r techbedrijven. Dankzij goed e verbindingen met andere z akensteden, hooggeschoolde arbeidskrachten die goed Enge ls spreken en een aantrekkelijk leefklimaat, eindigt Amsterda m op de vijfde plaats. Dat blijkt u it onderzoek van vastgoedadvis eur Savills naar 22 steden. Amsterdam laat g rootmachten als Hongkong , Boston en Singapore en Berl ijn achter zich. De Nederlan dse hoofdstad moet alleen A ustin, San Francisco, New Yo rk en Londen voor zich dulden. De nummer 1, Austin, scoort goe d omdat de Texaanse stad wo rdt gezien als een betaalbaar en talentrijk alternatief voor San Francisco. fd
pagina 3, 15-05-20 17 Š Het Financieele Dagblad
1
National tech-kennis tekort Maar niet alleen Amsterdam heeft een tekort aan deze technische ‘kennispool’, dat heeft heel Nederland! Door de transitie naar een digitale kenniseconomie tezamen met de energietransitie die ons gezamenlijk te wachten staat loopt binnen 5 jaar het groeiende tekort van technisch opgeleiden op naar 60.000 ‘tech-werkers’. De technische sector pleit al jaren voor het vergoten van het aantal afgestudeerden, maar de spanning op de arbeidsmarkt houd aan. En dat is niet zo gek als je bedenkt dat Nederland het één na-laagste percentage aan -beta-studenten heeft van alle 1e wereldlanden. Echter blijft er door de politiek nog steeds gerantsoeneerd worden op de technische universiteiten.
• Groeiend tekort beta-personeel, 60.000 in 5 jaar4 • Energietransitie en digitalistering economie belangrijkste oorzaak vraag 5 • 1 na laagste % -beta-studenten van ontwikkelde landen6 • Technische opleidingen kunnen de vraag niet aan7
Het is niet vanzelfsprekend dat technisch talent in de nabije toekomst in Nederland te vinden is. Het is nu al zo dat de Nederlandse onderwijsinstellingen de vraag naar goed opgeleide technici niet kunnen bijbenen. De technieksector pleit daarom voor verdubbeling van het aantal afgestudeerden mbo, hbo en wo. -Peter Wennink, bestuursvoorzitter ASML + Raad van toezicht TU/e - mei 2017
1
Potentie van een tech-universiteit in Amsterdam Het is echter niet zo dat Nederland potentiele studenten mist. Als er wordt ingezoomd op de regio Noord-Holland wordt er een fenomeen pijnlijk zichtbaar. Ondanks dezelfde percentages aan technische afgeronde middelbare scholieren gaat de helft minder een technische vervolgopleiding doen. Uit onderzoek blijkt dat zowel nabijheid als het willen studeren in de bruisende stad Amsterdam hier belangrijke reden voor zijn. De studiekeuze van de student komt op de 3e plaats.
• 50% minder techstudenten uit Noord-Ned door missen van technische universiteit.7 • Studenten verkiezen nabijheid boven studiekeuze7 • Studenten willen in Amsterdam studeren8
‘‘Jongeren studeren bij voorkeur in de buurt waar ze zijn opgegroeid. In Noord-Brabant, met zijn TU/e in de buurt, kiest 20 procent van de jongeren voor een technische studie, terwijl in NoordHolland, zonder technische universiteit, dat slechts 10 procent is en in Flevoland 8 procent.’’ Trouw, stop met ransoeneren van universitaire studenten op techniche opleidingen, dec 2017-
1
Dubbelslag Amsterdam!
Aanpakken nationaal tech-kennis tekort & Versterken internationale concurrentiepositie Het is tijd dat Amsterdam deze dubbele vraag, urgentie ĂŠn kans met beide handen aanpakt om technische universiteiten, instellingen en bedrijven een plek te bieden. Om dit landelijke probleem het hoofd te bieden en tevens om zichzelf door te ontwikkelen in het internationale kenniscircuit.
Hypothese: Het beter verweven van kennis in de stad draagt bij aan meer interactie, inspiratie en kennisuitwisseling waardoor mens, stad en bedrijf zich maximaal kan ontplooien. Hoofdvraag: Hoe kan een technisch kenniskwartier ruimtelijk landen in het stedelijk weefsel van Amsterdam?
It’s essential that the heighly engineered work environments are integrated into communicative structures encouraging interaction, because research and technology facilitys are in fact act both information systems - that have to newly determine their permeability towards the inside and outside.
-Gunter Henn, Campus and the city. p145-
2
Amsterdamse Kennis DNA
een historie van ‘usefull knowledge’
‘Usefull knowlege’ in de gouden eeuw. Vele denken omdat Amsterdam geen rijksuniversiteit had, in tegenstelling tot Leiden, Groningen en Utrecht, Amsterdam geen echte kennis stad was. Toch blijkt uit het essay ‘Amsterdam as a centre of learning in the dutch golden age c. 15801700’’ het tegendeel. Deze kennis had een specifiek karakter. Er vonden veel wetenschappelijke ontdekkingen plaats op het gebied van Usefull Knowledge, oftewel praktische kennis. Met name op het gebied van de natuurwetenschappen welke een sterke band hadden met het dagelijks leven. Zo was kennis van wiskunde van belang voor navigatie, vestingbouw en boekhouding. Doordat deze kennis niet aan een (rijks)universiteit verbonden was had het een sterk publiek karakter. Esther van Gramsbergen beschrijft in haar boek ‘Stedelijke instellingen als aanjagers van de ruimtelijke ontwikkeling’ het belang van kennis en instellingen met betrekking tot de ontwikkeling van bepaalde wijken in de stad. ‘‘Medisch onderwijs werd bijvoorbeeld gegeven in een praktische vorm ‘aan bed’ in het binnengasthuisterrein, en de apothekers kregen les in de Hortus Medicus. Er was een grote verweving met de stad. Tevens waren veel lessen openbaar en werden de lestijden aangepast naar de openingstijden van de beurs, zodat kooplieden en handelaren ze konden bijwonen. Naast deze openbare colleges stelde veel professoren hun huis beschikbaar voor privé-lessen thuis.’’ Dit specifieke karakter uit de 17e eeuw is uitermate interessant als gekeken wordt naar de toekomst van de nieuwe kenniseconomie. Een economie waar veel meer gedeeld wordt, mensen ‘een leven lang leren’ en samenwerking tussen private en publieke instellingen steeds belangrijker worden. UvA Kind van Amsterdam In tegenstellingen tot de grote rijksuniversiteiten heeft Amsterdam ook een andere verhouding met de stad. Amsterdam heeft dit zelf bekostigd. Toen in 1877 het Atheneum Illutsre zijn status als Universiteit van Amsterdam kreeg, was dit vanuit de stad als prestigeproject geïnitieerd. De rijksoverheid wilde namelijk geen geld investeren. De universiteit van Amsterdam was hierdoor, meer dan welke universiteit in Nederland, zowel ruimtelijk als bestuurlijk nauw verbonden met haar vestigingsplaats. ... zij ontwikkelde zich hierdoor tot een typische stadsuniversiteit met een openbaar karakter en ruimtelijk gefragementeerde structuur.
Net als in de zeventiende eeuw bleef de focus gericht op het produceren van bruikbare kennis, kennis waar de stad behoefte aan had, als tegenprestatie voor de geldelijke ondersteuning. Deze kennis had enerzijds betrekking op handel en techniek, anderzijds op de zorg voor de bevolking. In het licht van de nieuwe economie, zouden deze banden met te stad terug kunnen komen in een nieuwe vorm. Denkend aan testzones, living labs etc. Verweving met de stad De kwaliteit van deze verweving met de stad werd eerder ook al gevoeld. Met de verplaatsing van een deel van de universiteit naar de watergraafsmeer maakte een student dit duidelijk: ‘‘De universiteit was ook nog gewoon in de stad. Colleges over planten hadden we in de hortus, over dieren in Artis. Tussen die twee plekken liepen we heen en weer, en onderweg had je café Eik en Linde-, wij vermaakten ons wel. ... Het is mij een raadsel hoe je bioloog moet worden op de zesde verdieping in een toren in Watergraafsmeer.’’
2
Amsterdamse Kennis DNA
een historie van ‘usefull knowledge’
17e-19e eeuw face 2 face and ‘Usefull knowledge’ Rijnlandse economie kleinschalige bedrijvigheid gildehuizen binnen de stad leren - werken - wonen verwoven met elkaar universiteit geen rijksuniversiteit, verwoven met de stad ‘de stad’ gaf kennisinstellingen ‘financiering en onderdak’ de bedrijven financieerde kennisinst. voor ‘usefull knowledge’
20e eeuw opschalen en monofunctionele clusters Angelsaksische economie grote schaal, efficiënt en functioneel monofunctionele gebieden snelweglocaties > binnenstedelijke locaties universiteit perifere campussen (VU campus, sciencepark) ‘de stad’ verloor connectie met de universiteiten de bedrijven winst komt boven kennis te staan
> 21e eeuw netwerken, flexibel en autonoom Digital tech economy klein, flexibel en kortstondig delen en samenwerken beleving belangrijker dan functionaliteit het netwerk belangrijker dan de kennis beta-college Amsterdam faculteiten voor de digitale economie A’dam Kennis- & Testlab gebruik de stad als databron en test zone de bedrijven netwerk van financiering en kennisuitwisseling
citizen
Student
Teacher, zzp’er
3
Onderbouwend onderzoek
de campus en het college
Campus | Delft [NL]
Onderwijs instituut 1 grote universiteit Fucties onderwijs, onderzoek, werk Grootte 91ha +125ha businespark Studenten ca 20.000 studenten Ligging perifere locatie, rand v/d stad
College | Cambridge [UK]
Onderwijs instituut 31 zelfstandige maar co-operatieve colleges Fucties onderwijs, onderzoek, werk, wonen, entertainment Grootte 250ha versprijd door stad Studenten ca 18.000 studenten Ligging vormt de stad
3
Campus | Delft [NL] positie
Internationale infrastructuur • Schiphol binnen 1 uur, Rotterdam-Den Haag vliegveld op 15 min rijden • Internationaal treinstation Rotterdam CS op 25 min OV Regionale infrastructuur • 2 treinstations op ca 10-15min • Auto is veel sneller naar omliggende steden Stadsinfrastructuur • Bussen en trams naar centrum delft • Grote langzaam verkeersstrip • Veel autoparkeerplaatsen, snelweg goed te bereiken
• Goede nationale positie in de Randstad • Auto is gemakkelijkste vervoersmiddel • Aan de rand van ‘Midden Delfland”
College | Cambridge [UK] positie
Internationale infrastructuur • Eigen vliegveld, 2 internationale vliegvelden binnen 1 uur rijden Regionale infrastructuur • Treinstation op ca 1.5km van centrum (50min naar London) • Slechte autoverbinding met de omliggende steden Stadsinfrastructuur: • Voornamelijk geschikt voor langzaam verkeer • Informele routes over privé-terrein • Parkeren voornamelijk uit het zicht op eigen terrein • Smalle straten, langzaam verkeer is dominant
• Heeft zijn eigen wereldpositie gecreëerd • Relatief slecht te bereiken vanuit de rest van Engeland • Alle functies in historische centrum aanwezig
3
Les 1
Het College heeft ruimtevormende bebouwing
Campus | Delft [NL]
uitsnede 600m x 600m
Campus: een ‘onbegrensde ruimte’ met ‘objecten’ die zich ‘grandioos opent naar het landschap... ...de campus stelt het individueel gebouwde object centraal. - DASH, Amsterdam -
College | Cambridge [UK]
uitsnede 600m x 600m
Binnen deze verweving van bebouwing en open ruimtes wordt de ruimtelijke karakteristiek die van de stad, niet door het individuele gebouw. - DASH, Amsterdam -
3
Les 2
Het College maakt deel uit van het stadsmetabolisme
Campus | Delft [NL] Wat helder te zien is bij de campus, is de geringe mate van verweving met de rest van de stad en daarmee de stad zijn metabolisme. De enige functie op de campus is educatie (en werk voor het ‘metropolis’ onderzoeksgedeelte), voor de rest zijn er nauwelijks andere (stads)functies te vinden. Mensen komen naar de campus, en vertrekken weer zodra ze klaar zijn met studeren. Het stedelijk leven is afwezig. Zeker door de grote overmaat in ruimte en de afwezigheid van dit stedelijk leven kan de campus als leeg en onprettig worden ervaren.
College | Cambridge [UK] In cambridge is het college veel meer met de stad verwoven en maakt het een groter deel uit van het stedelijke metabolisme. Niet alleen ligt het college ingebed tussen de winkels en café’s, de relatie gaat één stap verder. Zo worden bepaalde semi-private ruimtes gedeeld door zowel een café als de onderwijs instelling of wordt een gebouw voor verschillende doeleinden gebruikt. Bijvoorbeeld een kapel waar door de weeks studenten hun afstudeerceremonie hebben, en waar in het weekend een trouwerij of religieuze samenkomst plaatsvindt. De verweving met het stadsmetabolisme geeft een hoge mate van meervoudigheid en verbondenheid.
3
Campus | Delft [NL] functies
Free zones - Living lab Een interessant experiment in Delft zijn de free zones. Ruimtes in de openbare ruimte die, in dit geval, gratis gebruikt kunnen worden voor het testen en laten zien van kennis. 5 locaties tussen de 30m2 en 130m2 zijn hiervoor aangewezen. Als we het breder trekken kan dit worden gevat onder de populaire term ‘living labs’: test- en ontwikkelomgevingen buiten het ontwikkellab, in een realistische context, vaak in een begrensd gebied als een stad of een wijk. Het gaat om samenwerkingsverbanden tussen bedrijven, kennisinstellingen, overheden en gebruikers die nieuwe producten, diensten en businessmodellen ontwikkelen in een realistische context. bron qoute: www.frankwatching.com
Gebruiken van kennis en data Een ander voorbeeld van zo’n living lab is Stratumseind in Eindhoven. Hier wordt niet de gebruiker geïnformeerd maar levert deze juist informatie. Door vele sensors, wordt zowel de drukte, en volle prullenbakken als de sfeer, emoties en gebruikerspatronen gemeten. Deze worden direct vertaald. Hierop kan ‘de stad’ zich aanpassen door bijvoorbeeld de kleur van de verlichting te veranderen tot het voortijdig oproepen van handhaving als een kroeggesprek uit de hand begint te lopen.
College | Cambridge [UK] functies
Musea als kennisuitwisseling met de stad Wat opvalt is de grote hoeveelheid musea die te vinden zijn in Cambridge. Deze musea zijn een verlengstuk van de universiteiten en zorgen ervoor dat de kennis die zich in de gebouwen bevindt beschikbaar wordt voor de rest van de stad. Studenten en omwonenden worden geĂŻnspireerd en geĂŻnformeerd. Kennisuitwisseling en cultuur komen hier samen. Soms is zelfs van buitenaf te zien wat er binnen te bewonderen is.
3
Les 3 Het College heeft een vele malen hogere diversiteit aan type openbare ruimtes
Campus | Delft [NL] onverschillig, enige typologie is die van ‘het park’
College | Cambridge [UK] hoge mate van diversiteit in de openbare ruimte
3
Les 4 Het College heeft een mee-ademende openbare ruimte
Een van de meest interessante bevindingen was ‘de mee-ademende’ openbare ruimte in Cambridge. De colleges vormen een groot deel van de aanwezige ‘courts’ oftewel binnenruimtes van de bouwblokken. Deze zijn overdag toegankelijk en creëren een grote mate van doorwaadbaarheid van de stad, tezamen met het vergroten van de diversiteit aan openbare ruimtes. In de avond en het weekend sluiten deze terreinen zich, waardoor het stadsleven condenseert tot de hoofdruimtes. Bij universiteiten is vaak te zien dat er tijdens ‘piekuren’ een grote hoeveelheid mensen aanwezig is, maar doordat deze in de weekenden en avonden afwezig zijn er een grote overmaat aan ruimte ontstaat. Doordat in Cambridge deze openbare ruimte ‘mee-ademend’ met het gebruik wordt de fluctuatie opgevangen en blijft het stadsleven gecondenseerd zodat de stad levendig blijft aanvoelen.
5-9 H
24 H
Overdag fijnmazige structuur
‘s Avonds weekend gecomprimeerd naar hoofdstraat
3
Les 5 De ruimtevraag is vergelijkbaar, de invulling is het verschil Campus | Delft [NL]
170m
College | Cambridge [UK]
85m 100m
Basis grid | velden
Basis grid | ruimtelijke vraag
Centrale as|groen middenzone
Courts | Ideale ‘klooster’ invulling
Raamwerk | (schaal)blokvergroting en ‘specials’
Raamwerk | Bestaande wegen en gebouwen
Invulling | Individuele blokken
Invulling | ruimtevormende bebouwing
Campus | Delft [NL]
College | Cambridge [UK]
80
90
180
180
160 200
80
25 25 260
260
130
80 200
190 60
70
380
220
220
3
College | Cambridge [UK] Corpus Christi College
Studenten | 450 Plot | 20.000 m2 Bvo | 31.000 m2 gebouwen | 12 Stud./ha | 225 FSI | 1,6 gebouwdiepte | 10-25m Functie | multi
Campus | Delft [NL] fac. Tech natuurwetenschappen
Studenten | 700 Plot | 25.000 m2 Bvo | 31.000 m2 gebouwen |1 Stud./ha | 280 FSI | 1,9 gebouwdiepte | 16-20m Functie | mono
3
Campus | Delft [NL] De grootte van de schaal van de campus heeft ook een grandioos effect op de beleving van de openbare ruimte. Door gebouwgevels van soms wel 160m lang met een monotone uitstraling en maar één entree ontstaat er een grote mate van anonimiteit. De gebouwen staan ‘koud’ in het parklandschap maar de relatie tussen de bebouwing en de publieke ruimte is zwak. Door de grote afstanden tussen de afzonderlijke bebouwing, van soms wel 180m, is ook de relatie tussen de gebouwen ver te zoeken
m 60
c
‘di
’ hte
vel ge
1
overzichtelijk
monotoon
weids park slechts 1 entree
College | Cambridge [UK] Waar bij de campus de relatie tussen het gebouw en de openbare ruimte ver te zoeken is, is dit bij het College omgekeerd. Hier ‘vormt’ de bebouwing de openbare ruimtes. Dit doet zij op verschillende manieren waardoor een hoge diversiteit van ruimtes ontstaat. Vaak liggen deze ruimtes ook ‘op de 2e lijn’ waardoor de de nieuwsgierigheid wordt getriggerd. Tussen deze verschillende openbare ruimtes ontstaan overgangen, liminal spaces, een term die Maarten Hajer aandraagt in zijn boek ‘op zoek naar nieuw publiek domein’ : ‘‘ het nieuwe publiek domein komt niet enkel op de vertrouwde plaatsen in de stad tot stand, maar ontwikkelt zich veelal in- en rond tussenruimten.... Dergelijke plaatsen hebben vaak het karakter van ‘liminal spaces: het zijn grensovergangen, plaatsen waar de verschillende werelden van de bewoners van het stedelijk veld elkaar raken.’’
l’
tai
de n
nte
ce ac
liminal spaces
variatie nieu
wsc
intieme schaal | <16 m
hier
ig
3
Campus | Delft [NL]
6 essenties • Gebouwen los in groen • Scheiding van functies • Ruimte en overmaat • Flexzone voor ‘reallife testing’ • Schaalvergroting voor efficiëntie • 1 type openbare ruimte
College | Cambridge [UK]
6 essenties • Ruimtevormende bebouwing • Maakt deel uit van stadsmetabolisme • Mee-ademende openbare ruimte • Diversiteit in openbare ruimtes • Meervoudigheid van gebruik • Intieme schaal ruimtes & bebouwing
3
Ontwerptools uit verschillende casestudies en literatuur Meervoudigheid bebouwing [LSE London]
Flexzones [TU Delft]
‘education’ niet alleen het onderricht in de wetenschappelijke disciplines, maar ook connotaties van opvoeding en karaktervorming.
Certain kinds of disorder need to be increased in city life, so that men can pass into a full adulthood. -Richard Sennett-
-DASH,Vorm vinden voor een vrije geest, p58-
‘Meeademende’ ruimte [Cambridge]
Liminal spaces [Cambridge]
It’s essential that the heighly engineered work environments are integrated into communicative structures encouraging interaction... ....that have to newly determine their permeability towards the inside and outide...
....het zijn grensovergangen, plaatsen waar de verschillende werelden van de bewoners van het stedelijk veld elkaar raken....
Gunter Henn, Campus and the city. p145
-Maarten Hajer, opzoek naar nieuw publiek domein, p129-
Gecomprimeerde pleinen [LSE London]
Publieke ruimtes op ‘2e lijn’ [Cambridge]
...The crowding together of buildings forms a pressure, an unavoidable nearness of detail....
Somewhere along the path... there is likely to be a break. More than just intersections, breaks are small plazas, parks , widenings , or open spaces. .... They provide a stopping place.... pauses, reference points along the path.
-Gordon Cullen, Concise Townscape, p46-
-Allan Jacobs, Great Streets -
Actieve plinten [LSE London]
Landmarks [Cambridge]
...Niet alleen de functie en openheid zorgt voor een prettige verblijfsruimte, ook de schaal. Doordat de gebouwen een sterke en afwijkende plint hebben worden de gebouwen ‘‘opgeknipt’’ naar een meer menselijke schaal. ...
...those more familiar with a city rely increasingly on systems of landmarks for there guide, to enjoy uniqueness and specialization in place of the continuties used earlier.
-Allan Jacobs, Great Streets (paraphrase)..
Kevin Lynch, Image of the city, p78
4
Inspiratie
4
New babylon
Constant Anton Nieuwenhuys
Een project wat niet direct met deze afstudeerthesis te maken heeft, maar wel op een vrije en inspirerende manier over de manier van leven en de rol van de stedenbouw filosofeert is het project New Babylon van kunstenaar Constant Anton Nieuwenhuys. Een kunst/ multimedia project van bijna 20 jaar, naar een stad die zich compleet richt op het persoonlijk volledig ontwikkelen van de creatieve geest.
De fysieke stad als stimulans voor de creatieve geest Het startpunt is dat door de volledige automatisatie van de toekomst de mens bevrijd wordt van zijn fisieke taken en zich volledig kan richten op het ontwikkelen van de creatieve geest. Nieuwenhuys was van mening dat de fysieke ruimte daar een grote invloed op heeft. ‘‘New Babylon is een omgeving die een stimulerende werking heeft op het creatieve vermogen van de mens; het maakt hem tot Homo Ludens.’’ Ook al lijken de modellen soms op ‘realistische’ ontwerpen. Nieuwenhuys zijn focus lag vooral op het beeldend uitdragen van zijn ideologie. ‘‘I am not a designer but a mere provocateur. I merely make suggestions. What has been defined is the concept of New Babylon, not its physical form.’’
Het collectieve netwerk van sectoren Een belangrijk deel van zijn onderzoek was de collectiviteit en het netwerk. ‘‘The basic unit of Constants proposed new urbanism was sectors....open, new communal spaces that would gradually interconnect to generate a vast, constantly mutating, rhizomatic urban system on a planetary scale.’’ Een netwerk wat niet alleen collectief gebruikt wordt maar ook van iedereen is. Wat zich over de wereld verspreid en constant muteert. Het netwerk bestond uit verschillende ‘sectoren’ die elk hun eigen kenmerk en sfeer hebben.
Onwikkelen door ontdekken Dit idee van een labyrint door de stad had een sterke link met de filosofie over de ontwikkeling die de mens in zijn leven doormaakte en is altijd een groot deel van zijn oeuvre geweest ‘‘Today’s ‘straying of’ in such a labyrinth would no longer mean ‘getting lost’ but simply finding new paths’’. Ook socioloog Richard Sennett sluit hierbij aan zegt aan de hand van het werk van Nieuwenhuys; certain kinds of disorder need to be increased in city life, so that men can pass into a full adulthood.
4
Free university of Berlin
Candilis Josic Woods-Schiedhelm
The modular university Een interessante casestudie is het extreme model van de vrije universiteit van Berlijn. Een competitie inzending wat deels gerealiseerd is. Een plan met als uitgangspunt de extreme structuralistische ideeën van die tijd. Een gebouw als een machine, met extreme flexibiliteit. Een ‘groundscraper’ die als een tapijt wordt uitgerold. Met van binnen een organisatorische structuur van binnenstraten en corridors die de binnentuinen, kantoren en auditoriums met elkaar verbinden. ‘‘The main concept behind the proposal was a radical re-thinking of the educational system with an accent on flexibility and evolution of space as well as a literal spatial translation of the idea of horizontal communication among students and teachers. Classrooms, departments and facilities were to be decentralized and distributed on the grid without any hierarchical organization’’ ‘‘The project had the purpose of transforming the campus in a deeply interconnected city with internal streets, squares, courtyards and multiple walkways on the model of an Arabic Medina..... incredible variety of ambiences within a controlled modular system.....’’ Bron: www.socks-studio.com
Inner confusion of the Free University. An ever more excessive way-finding system with hundreds of signs pointing in all directions actually made orientation even worse. bron: www.uncubemagazine.com/blog/15799747
BERLIN TXL The urban tech republic
Masterplan Ontwikkeld Oppervlak Bedrijven Werknemers Test fields
| Mvrdv / topotek | nog te ontwikkelen | ca 211 ha (totaal 495) | ca 1.000 | 138 000 | 10 ha BERLIN TXL Master Plan and Planning Process
BERLIN TXL
TOTAL AREA BUILDING AREA GREEN/LANDSCAPE AREA CIRCULATION AREA
QUARTERS
495 ha 221 ha 245 ha 29 ha
Door de komst van het nieuwe vliegveld in Berlijn wordt Tegel Airport binnenkort gesloten. Voor de 495 hectare die vrij komt is een ambiteus programma gepland; The Urban tech repulic. De nieuwe gemixde wijk moet ruimte bieden voor meer dan 1000 bedrijven en meer dan 20.000 werknemers. Interessant zijn de Test fields die zijn opgenomen in het programma. Meer dan 10ha is bedoeld om nieuwe technologieen in deze nieuwe wijk te testen.
BERLIN TXL – POTENTIAL
PLOTS 3,000–200,000 m2 CAMPUS 39 ha COMMERCIAL AREA 70 ha INDUSTRIAL PARK 82 ha
CITÉ PASTEUR TXL NORTH SCHUMACHER QUARTER
18 ha 29 ha 1 29 ha
EMPLOYEES STUDENTS COMPANIES
17,500 5,000 800–1,000
U
U
SCHUMACH
LANDSCAPE AREA
INDUSTRIAL PARK EAST 210,236
206,453
INDUSTRIAL PARK WEST 22,568 181,893
143,640
U 27,013
22,105 23,292
CITÉ PASTEUR
23,443
25,987
31,107
23.504
CAMPUS
21,000 77,733
111
12,456
20,042 15,816
9,370
23,669 35.684
29,120
29,408
11,627
24,474
11,779
52,352 23,984
COMMERCIAL AREA
4,480 1,764
EXPRESS CYCLE
4.4 KM EAST-WEST EXPANSION
1
3
Conceptverkaveling van bureau: RHA gmbh
33,825
65,564 16,218
15,585
bron: 0:37/1:01 Intellegent urabanisation forum 2016 2
In the area of the former airport grounds. With 17,500 jobs. Impact on gross value creation in Berlin as a whole with 17,500 jobs at Berlin TXL.
SCHARNWEBERST
TXL NORTH
1.9 KM NORTH-SOUTH EXPANSION
‘‘A living lab means that concepts on which research is done are implemented directly. the can be tested in a safe place, but they are also actually used by people in ther everyday lives.’
GROSS VALUE CREATION GROSS VALUE CREATION TAX EFFECTS FOR THE S
PATH
4
One North
Singapore
Masterplan Ontwikkeld Geschatte populatie Vloeroppervlak Oppervlak
| Zaha Hadid |2001-est. 2021 | 138 000 | 5.000.000m2 | ca 182 ha
One North is een van de gootste tech-hubs van de wereld waar grote universiteiten en bedrijven gevestigd zijn. Een groot deel is al gerealiseerd, maar het is nog niet geheel voltooid. Door het gehele plangebied loopt een groot park als verbindende factor. ‘A rich diversity of squares, walkways, thourghfares, alleys engender a unique sense of place within the many micro-envorments createts’ -zaha hadid-
‘‘...goal to creating a global talent hub and a knowledge-based economy..’’ Tan, T K Y, (4 December 2001). Launch of Science Hub
The district has easy access to social and recreational facilities due to the close proximity to Holland Villa. Another aim is to create a community where expatriates and locals can gather to live, work and relax together. JTC Corporation, (2006).
The playful city
‘‘De mens is van nature nieuwsgierig’’
Brickhill Museumplein 1969
Pneutube Frederiksplein 1969
Bron:www.failedarchitecture.com
5
Programma
Omvang van het nieuwe college
Studenten | vergelijking
Als er gekeken wordt naar het aantal studenten van de casestudies en een aantal andere technische universiteiten van Nederland zien we ondanks dat er verschillen zijn, deze niet grandioos ver uit elkaar liggen ca: Tu delft | 20.000 LSE | 12.000 Cambrigde | 18.000 Tu Eindhoven | 8.000 Tu Twente | 10.000 De TU Delft is, met zijn gigantische groei de afgelopen jaren, veruit de grootste TU van het land. De TU’s Eindhoven en Twente blijven net onder de 10.000 hangen. Als deze getallen als benchmark genomen zouden worden voor de nieuw technische instelling zouden we een aanname kunnen maken van circa 10.000 studenten.
30-40 ha aan beta-colleges
Vraag Technisch personeel | 120.000 komende 2030
Naast een vergelijkend onderzoek is het ook goed om te kijken naar de toekomstige vraag naar technisch opgeleide mensen. ‘‘...de vraag van de arbeidsmarkt alleen maar toeneemt. Onderzoekscentrum ROA rapporteerde deze week dat er in de komende vijf jaar ruim 60.000 vacatures ontstaan voor universitair opgeleide technici. TU’s kunnen slechts de helft opvullen.‘‘3. Het Economische Bureau van ING spreekt in het rapport ‘My Smart Industry - Slimmer groeien, sneller groeien’ van 120.000 banen in 2030, deze cijfers komen dus redelijk overeen.
15 ha aan bedrijfsruimte
Als de overige TU’s maximaal de helft opvangen, komt dit neer op een effectieve vraag van ca 30.000 extra studenten per 5 jaar. Gezien de transitie naar de digitale economie is het aannemelijk te stellen dat deze vraag niet veel verder gaat dalen. Aan de TuDelft studeren ca 5000 studenten per jaar af1. Een nieuw instituut van ca 12.000 studenten zal ca 3.000 afstudeerders per jaar leveren. Dit is ongeveer de helft van de vraag. Er vanuit gaande dat de andere helft door de groeiende concurentiepositie en ‘‘battle of the brains’’ aangetrokken kan worden uit het buitenland is dit een goede aanname voor de start van het onderzoek. Dit zal om de overige 15.000 werkers per 5 jaar gaan. Interessant in om te kijken of in deze tijd van intensivering van de stad de studentendichtheid opgevoerd kan worden naar ca 1.5x de studentendichtheid van Cambridge. De richtlijn is ca12.000studenten en ca 300-350 studenten/ha wat een zoeklocatie van 30 a 40 ha oplevert.
Vestiging van nieuwe bedrijven | 15ha voor 8000 techwerkers
Daarnaast moet en ook ruimte onstaan voor nieuwe bedrijven om zich te vestigen. Als we er van uit gaan dat de helft van deze studenten in Amsterdam blijft werken kunnen we er vanuit gaan dat we binnen 5 jaar 8.000 werkplekken in de stad nodig hebben. Dit zal nog eens 15 ha aan ruimte vragen.
Flexibel: het is goed om in het achterhoofd te houden dat dit soort aannames elke jaar hevig veranderen vandaar dat een flexibel plan cruciaal is.
Flexibel plan
Beta-college Amsterdam
Faculties for ‘Usefull knowledge’
Bestaande opleidingen | faculteiten TU Delft - Twente - Eindhoven Bouwkunde Engineering technology civiele techniek & geowetenschappen Geo informatiewetenschappen en aardobservatie Electrotechniek wiskunde & informatica Industrieel ontwerpen (+innovation sciences) Werktuigbouwkunde, maritieme techniek Materiaalwetenschappen Luchtvaart en ruimtetechniek Technische natuurwetenschappen Biomedische technologie Scheikunde-technologie Behavioural, management en social sciences Techniek, bestuur en management AMS metropolitan analysis, design en engineering
Faculteiten van de toekomst? Design & sustainablity Big Data studies Built, Renovation and Re-use Electrotechniek en mobiliteit 3D-design, print and entrepneurship Computer science & data flows medische technogie & ontwerpen Aardobservatie & sustainablity Digitale Sociale-wetenschappen Circulaire-technologie Materiaal-afval/resource-wetenschappen social behaviour & tech-implementation Metropool-Metabolisme
• Opleidingen aanpassen naar huidige vraag, de transitie naar de digitale economie • Gebruik kennis van de stad, voor de focus op ‘Usefull knowledge’
6
Hoe in Amsterdam?
testen van 3 type locaties
Cluster scenario • • • • -
groot versterkende aantrekkingskracht gespecialiseerde kennis dicht bij elkaar 1 heldere identiteit - branding Veel ruimte minder interdisciplinaire overdracht eenzijdige gebruiker, exclusieve stad hoge toegankelijkheidsdrempel Weinig contact met de rest van de stad
Solitiare netwerk scenario • Connectie met bestaand bedrijven optimaal • Inclusieve stad • Interactie met de stad - Minder disciplinaire kennisuitwisseling - minder branding - moeilijk te sturen | monitoren | ontwerpen
Strip scenario • • • • •
versterkende aantrekkingskracht gespecialiseerde kennis dicht bij elkaar gerbuik door meerdere doelgroepen lage toegankelijkheidsdrempel Interactie met de stad
- uitgestrekt, fysieke nabijheid individuele gebouwen soms ver
Referentieprojecten
TU Munchen (binnestedelijke cluster)
BLOX copenhagen [DK] OMA
Manhattanville columbia University [USA]
6
Hoe in Amsterdam ? inpassingsoefening solitaire netwerklocatie Reade Overtoom eerste gedachte binnenstedelijke collegelocatie
scale 10x
Overtoom locatie Raede
testen collegemodel Overtoom
testen collegemodel Overtoom
Overtoom Collage beta-as + micro college
6
Hoe in Amsterdam ? inpassingsoefening clusterscenario
Ingelijfde fringebelts Zoals Esther van Gramsbergen beschrijft zijn de eerste ontwikkelingen van kennisinstellingen ontplooit in de 17e eeuwse fringebelts van Amsterdam. Sinds die tijd is de stad flink gegroeid. De huidige druk op ruimte in de stad is groot, maar dat betekent niet dat het huidige Amsterdam geen fringebelt meer heeft. Met name langs de ring zijn nog een aantal grote gebieden die ruimte bieden voor ontwikkeling of toe zijn aan transformatie. Er wordt onderscheid gemaakt tussen 2 type fringebelts, de outer-mural en inner-mural fringebelts. Deze Innermural fringebelts hebben een voordeel ten opzichte van de outer-mural fringebelts aan de rand van de stad. Deze liggen namelijk meer in de stad, het zijn Ingelijfde fringebelts. E. van Gramsbergen verwijst naar dr. Whitehand welke het fenomeen uitlegt: â&#x20AC;&#x2DC;â&#x20AC;&#x2DC;Deze locaties, bestaande uit voormalige randactiviteiten, zijn een van de meest dynamische gebieden van de stad. Ten eerste omdat zij opgebouwd zijn uit grote, extensief bebouwde kavels, en ten tweede omdat zij door de nieuwe stadsuitbreidingen centrale zijn te komen te liggen. Zij vormen voor verschillende partijen een interessante vestigingslocatie. We zien in de huidige tijd met de hoge woningdruk, dat er al veel druk op deze lokaties staat. Enkele ervan (zoals NDSM, Qruquius, foodhallen...) zijn al in transformatie of in een ver planningsstadium. Toch zijn er ook nog enkele locaties die meer ruimte bieden. Denk aan de Schinkel|Riekerhaven of Weesperzijde|sportpark Drieburg.
5 7 6 4 8 3 9
2
Huidige fringebeltlocaties van Amsterdam
1
6
Hoe in Amsterdam ? inpassingsoefening clusterscenario Riekerhaven
• verscheidenheid aan blokmaten 10x10m tot 65x100m • veelal 1 gebouw per ‘blok’ • Een grote, groenzone • Smalle ‘gebogen’ straten, hoge bebouwing
One North, Singapore [MA] 1KM
• blokmaten varierend ca 60/120 bij 150/200m • Interne ‘binnenstructuur’ per blok • middeleeuwse opzet • Groen buiten stad, en in blokken
Cambridge cluster, Cambridge, UK 1KM
• blokmaten relatief gelijk ca 50bij70m • Duidelijk centrale kern • 10ha aan testzones • enkele grotere structuren/lange lijnen Tegel Urban tech republic, Berlin [DE] 1KM
Hoe in Amsterdam ? inpassingsoefening clusterscenario Riekerhaven
Stad van zelfontplooiing
Ontdek | Ontwikkel | Ontmoet | Ontspan
Het labyrinth ontdek & ontwikkel • • • • • •
ontwikkelen van kennis ‘spontane encounters’ ruimte voor het onverwachte liminal spaces avontuur verrassingen
De assen ontmoet & ontspan • • • • • • •
delen van kennis uitzenden van informatie verbinden me rest van stad en landschap recreatie en vertier oriëntatie open karakter ruimte voor ‘de groep’
De courts onthaasten • • • •
wonen rust afgesloten karakter ruimte voor ‘het individu’
6
Hoe in Amsterdam ? testen verschillende beta assen
Schiphol-Max Euweplein - Sciencepark Bereikbaarheid | aantakking op stad + 2x NS station (bestaand) + 3x metro station (bestaand) + komt tot aan binnenstad + langs veel belangrijke openbare ruimtes (Vondel-,Ooster-, Rembrantpark, Leidse-,Frederiksplein Ontwikkellocaties + genoeg potentiele ruimte (ca 50ha) + gelijkmatig verdeeld ( goed voor synergie) + ontwikkelruimtes tussen 2-10ha (menselijke schaal) + veel ‘centrale ontwikkellocaties Aantakking op bestaande technische clusters,instellingen en techstartups + aansluiting op tech en onderwijs Sciencepark, Amstelcampus, Roeterseiland o redelijke aansluiting op startups Meerwaarde stad + verbindt buitenwijken met binnenstad (dwarsdoorsnede stad) + verbindt west met Oost (wens gemeente) + (mogelijk) nieuwe metro Schiphol (dubbelslag)
Schiphol-Roelof Hartplein - Sciencepark Bereikbaarheid | aantakking op stad + 1x NS station (bestaand) + 2x metro station (bestaand) o langs veel belangrijke openbare ruimtes (Ooster-, Sarpahtipark, Heinkenplein en Vondelpark op ‘2e lijn’) - rijkt niet tot binnenstad Ontwikkellocaties o genoeg potentiele ruimte (ca 40ha) - ongelijkmatig verdeeld (heel zuid weinig mogelijk) - onwikkellocaties Riekerhaven (net)te ver van centrum Aantakking op bestaande technische clusters,instellingen en techstartups + aansluiting op tech en onderwijs Sciencepark, Amstelcampus Meerwaarde stad + verbind west met oost (wens gemeente) + (mogelijk) Nieuwe metro schiphol (dubbelslag) Overig Kan aantakken op potentieel grote ontwikkeling Riekerhaven Meer een ‘haltermodel’ door afwezige locaties Zuid
Schiphol-Max Euweplein - Sciencepark
Schiphol - Roelof Hartplein - Sciencepark
6
Hoe in Amsterdam ? testen verschillende beta assen
Doorzetten knowledgemile Bereikbaarheid | aantakking op stad + 1x NS station (bestaand) + langs bestaande metro - geen (logische) hoogwaardige OV als toevoeging - verbindt geen belangrijke openbare ruimtes Ontwikkellocaties - weinig ontwikkelruimte (alleen bij Spaklerweg nog veel ruimte en over ‘t ij) aantakking op bestaande technische clusters,instellingen en techstartups + aantakking op Marineterrein (citycampus) + aantakking op Amstelcampus 0 redelijk goede aantakking op stratups 0 redelijk goed aantakking op bestaande onderwijsinst. Meerwaarde stad + langzaamverkeersbrug noord - creëert weinig meerwaarde voor stad(t.o.v. andere modellen) Overig- Plan is er deels al, (weinig nieuws)
Sloterdijk - IJburg Bereikbaarheid | aantakking op stad + 2x NS station (bestaand) + 3x metro station (bestaand) + dwars door centrum + langs belangrijke openbare ruimtes (Westerpark, Dam, Waterlooplein, Oosterpark) Ontwikkellocaties + ontwikkellocaties van goede schaal o redelijk aantal ontwikkellocaties - ontwikkelruimte ongelijkmatig verdeeld (weinig in centrum) - grote locaties (Foodc., Sloterd.)al in planvorming aantakking op bestaande technische clusters,instellingen en techstartups + extreem goede aantakking op techstartups + goede aantakking op onderwijsinstellingen o aantakking op techcluster science park Meerwaarde stad + verbindt (oud)west met binnenstad, verbinding wordt amper doorgezet buiten de ring Overig ontwikkeling dwars door (Unecso) binnenstad meer een ‘haltermodel’ dan een lint
Doorzetten knowledgemile
Sloterdijk - IJburg
7
Waar in Amsterdam ? Synergie en ontwikkelindicatoren Synergie indicatoren
werken, leren, leven
‘blurring’ en synergie in het leven van de ‘Beta kenniswerker’
Ontwikkel indicatoren plekken, plaatsen en routes
bron: structuurvisie Amsterdam 2040
waar is de fysieke ruimte om te bouwen?
7
Synergie indicatoren
werken, leren, leven
Tech startups Tech-kenniswerkers verkiezen centrum boven periferie Om te kijken waar de beta-kenniswerker van de toekomst zelf het liefst zou willen werken is er gekeken waar de tech-stratups zich bevinden. Goed is te zien dat de tech-werkers zich in en rond de binnenstad vestigen. Dit in tegenstelling tot de meer klassieke snelweglocaties of de goedkopere plekken aan de rand van de stad.
Stedelijk leven Concentreerd in en om de oude binnenstad Dat de kenniswerker zich het liefst in en rond de binnenstad vestigt wordt verklaard als er gekeken wordt waar het stedelijk leven plaatsvindt. De hoogste concentratie van cultuur, horeca en andere ontmoetingsgelegenheden vindt ook plaats op deze locaties. Dit is waar de â&#x20AC;&#x2DC;local buzzâ&#x20AC;&#x2122; is. Uit onderzoek van INBO naar campuslocaties14 blijkt deze local buzz essentieel te zijn voor een prettige werklocatie. Tevens blijkt dat de inspiratie en spontane ontmoetingen op zulke locaties lijden tot een hogere innovatiegraad en efficiĂŤnter werken.
Educatie beta- locaties veel meer in de periferie t.o.v. alfa Bij het onderzoek naar andere educatie instellingen in de stad kwam ik tot de interessante observatie dat het met name de Tech-sector is die zich niet in de binnenstad bevindt. De meeste -alfa-opleidingen zijn al, of hebben zich terug, gesitueerd. Goed is te zien hoe tech hier achter blijft en de stap terug naar de stad heeft gemist.
Tech startups
Cultuur
Ontmoeting en activiteit
Horeca
Uitgaan
- Beta, Tech opleidingen - Alfa, Gamma, kunst, overig
7
Ontwikkel indicatoren plekken, plaatsen en routes
Ontwikkelruimte middelgrote binnenstedelijke locaties nog steeds aanwezig Nu we door de synergie indicatoren weten waar we het college ongeveer moeten plaatsen, is het van belang om te kijken of daar ook ruimte voor is. In licht oranje zijn de gemeentelijke strategische -en zoeklocaties te zien, veelal in de periferie van de stad. Maar als we met andere ogen naar de stad kijken zijn en nog veel meer locaties aanwezig (donker oranje). Dit zijn locaties die door de transitie naar een autoluwe stad vrijkomen. Op grote entrees naar de binnenstad ontstaat hierdoor open ruimte. Maar het zijn ook locaties waar 1 eigenaar is, die sleets of verouderd zijn, of simpelweg een grote verdichtingspotentie hebben. Te zien is een grote ontwikkelpotentie in de oost-west as.
Openbaar vervoer fijnmazig tramnetwerk, mogelijke oost-west verbinding Bij nieuwe ontwikkelingen is ook de connectie met het openbaar vervoer van belang, zeker bij een universiteit en in tijden van de autoluwe transitie. Te zien is hoe de gehele stad goed verbonden is met het tramnetwerk. Maar als we naar de hoogwaardige netwerken (trein/metro) kijken zien we de ring, de nieuwe Noord-Zuidlijn en de ‘Wiboutlijn’ ook in de noord-zuid richting. Precies over de oostwest as ligt de kans om een nieuwe lijn aan te leggen. Een die niet alleen de colleges ontsluit maar een toevoeging zou zijn voor de hele stad. De lijn staat al jaren op de agenda, nu de noord-zuidlijn af is, zijn ze bezig met studies hoe deze lijn zo snel mogelijk ontwikkeld kan worden. De vraag is niet of hij er komt, maar wanneer.
Publieke ruimtes Autodominante pleinen zijn nu de entrees van de binnenstad Tot slot is het belangrijk om te kijken hoe deze ‘colleges’ in de stad aansluiten op de belangrijke open ruimtes in de stad. In oranje zijn de ‘autodominante pleinen’ aangegeven, maar dit gaat zoals op de volgend blz. te zien is veranderen. Hier doet de kans zich voor om deze een van een nieuwe identiteit te voorzien.
7
Amsterdam Autovrij een identiteitsverandering voor de entrees naar de binnenstad
Een belangrijke transitie in die in Amsterdam gaande is, is de transitie naar een autoluwe binnenstad. Amsterdam was altijd goed doorwaadbaar en bereikbaar met de auto. Maar met de explosieve groei van het autogebruik eind vorige eeuw kwam de stad onder druk te staan. De historische straten en kade van de kanalen konden de grote hoeveelheid auto’’s niet meer aan. Het Rokin veranderde in één grote file en de Nieuwmarkt veranderde in een grote parkeerplaats.
main carrouting ca 1980
Gelukkig is dit probleem op tijd herkend en heeft de gemeente een actief beleid om het autoverkeer terug te dringen. Projecten als ‘de rode loper’ en het ‘doorknippen van het autoverkeer langs het centraal station’ werpen hun vruchten af. Amsterdam is een voorbeeld voor andere wereldsteden en laat zien hoe er een autoluw centrum gemaakt kan worden, waar het autoverkeer door ‘inprikkers’ de stad wordt uitgeleid.
main carrouting ca 2019
Maar Amsterdam is nog niet klaar. Niet alleen de het centrum moet autoluw worden maar alles binnen de 19eeeuwse ring. Er wordt druk gewerkt om dit te bewerkstelligen en we zien dit in de nabije toekomst gebeuren. Dit zal ook veel kansen creëren voor een aantal locaties van mijn voorstel. Waar deze nu nog autodominante verkeersentrees naar de binnenstad zijn moet er nagedacht worden hoe deze locaties niet alleen verkeerskundig veranderen, maar ook een nieuwe identiteit/betekenis voor de stad krijgen.
main carrouting ca 2040
Rokin ca 1980
7
Beta college Amsterdam
1. Flevopark 4.4 2. Tuijnwijck Muiderpoort4.0 3. Oosterpark-kwartier 9 4. Mauritskade 1.9 5. Federiksplein 5.8 6. Weteringschans 4 7. WG-terrein 8 8. Reade-overtoom 1.8 9. Surinamerplein + 6.5 10. Rembrantpark + 8.5
Grootschalige acupunctuur op de oost-west as
ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha
tot: 53.8 ha
7 10
8 9
6
6
38 ha beta-colleges 12.000 studente 330 /stu. ha
5
3 4
2
1
15 ha bedrijfsruimte 8000 tech/ startup-werkers
Flexibel & schaalbaar
8
Synergie van de stad De binnenstedelijk kwaliteit van (zelf)ontplooiing
‘‘de universiteit was ook nog gewoon in de stad. Colleges over planten hadden we in de hortus, over dieren in Artis. Tussen die twee plekken liepen we heen en weer, en onderweg had je cafe Eik en Linde- Wij vermaakten ons wel. ... Het is mij een raadsel hoe je bioloog moet worden op de zesde verdieping van een toren in Watergraafsmeer.’’ -Quote uit boek: Stedelijke instellingen als aanjagers van de ruimtelijke ontwikkeling
Uitwisseling data/kennis Stad-Uni-R&D
Interdiciplinaire synergie
inclusieve verbintenis stad
8
Synergie van de stad De binnenstedelijk kwaliteit van (zelf)ontplooiing
Amsterdam Campus model Riekerhaven
Startups en broedplaatsen
Educatie
Cultuur
Amsterdam college model binnenstedelijke beta-as
Horeca
Ontmoeting en activiteit
Parken en pleinen
8
Synergie van de stad eerste gedachte opzet bouwblokken
De assen ontmoeten & ontspan
Het labyrinth ontdek & ontwikkel
gedachte Theoretisch model blokopbouw
â&#x20AC;&#x2DC;de courtsâ&#x20AC;&#x2DC; onthaasten & wonen
Synergie van de stad De binnenstedelijk kwaliteit van (zelf)ontplooiing
piramide van Maslow
Educatie = zelfontplooïng ‘‘.. afgezet tegen de engelse, waarin het begrip ‘education’ niet alleen het ondericht in de wetenschappelijke disciplines, maar ook connotaties van opvoeding en karaktervorming.’’ -dash, Vorm vinden voor een vrije geest, p58
Aâ&#x20AC;&#x2122;dam Beta-as
Stappen in het onwikkelproces
Stakeholders samenbrengen | intentieovereenkomst Investeerder - ontwikkelaar • ontwikkelen • voorinvesteringen
(onderwijs) institiuten • toekomstige gebruiker
CV
woningbouwcorporaties + overige eigenaren
Gemeente • toekomstvisie stad • openbare ruimte • OV
• Grondpositie • studentenhuisvesting
Locaties: ontwikkel opties of active grondaankoop
1. Flevopark 4.4 2. Tuijnwijck Muiderpoort4.0 3. Oosterpark-kwartier 9 4. Mauritskade 1.9 5. Federiksplein 5.8
ha ha ha ha ha
6. Weteringschans 7. WG-terrein 8. Reade-overtoom 9. Surinamerplein + 10. Rembrantpark +
4 8 1.8 6.5 8.5
ha ha ha ha ha
tot: 53.8 ha
Langzaam verkeernetwerk upgraden
nieuwe hoofd langzaamverkeersroute (+ upgrade autodominate hoofdfietsroute) bestaande hoofdfietsroute
Openbaar veroersnetwerk upgraden
Oost-West metro
9
Nieuwe identiteit voor de stadsentrees Activatie en transformatie
Bij het kijken hoe de nieuwe colleges kunnen landen als binnenstedelijke stadsentrees is goed te zien hoe deze voor verbinding zorgen, en tevens de omliggende straten kan activeren. In de bestaande situatie is goed te zien hoe de locaties autodominant zijn. Tevens is goed te zien hoe er veel stadsfuncties nog gesitueerd zijn aan de autodominante verkeersaders zoals de Utrechtsestraat, van Woustraat en de Vijzelgracht. Bij het autoluw maken van deze straten en het ontwikkelen van de colleges zien we hoe de functies langs de (nieuwe) langzaamverkeersroute opleven en zo bijdragen aan het â&#x20AC;&#x2DC;netwerk van zelfontplooiingâ&#x20AC;&#x2122;
vibrant cityfunctions on car dominated streets
Car dominant ‘‘inner-city entrances’’
Dutch Bank blocks contiuation along singelgracht
main bikeroutes dont link up with existing hva campus
‘cluttered’ backs facing the park
Bestaande situatie auto-dominante stadsentrees als barriere in het ‘netwerk van zelfontplooiing’
Vibrant steets slow traffic dominant
micro colleges as new identity city entrances
continue + activate green-blue connections
link existing universitys to (oostwest) ‘hoofdfietsroutes’
Nieuwe situatie beta-colleges als deel van het netwerk van ‘zelfontplooiing’
representive sides to park-new route
10
Ruimtelijke inpassing Volksvlijtcollege
bestaande situatie
doorzetten + openen landschappelijke structuur
Amsterdams grid als raamwerk
landmark utrechtse straat
Sarphatistraat - Weteringschans continueren
ceĂŤeren secundaire binnenruimtes
Randvoorwaardekaart
Volksvlijtcollege
doorzetten landschappelijke structuur
harde rooilijn, entrees verplicht
openbare ruimtes
gesloten hoeken
secundaire openbare ruimtes (evt. afsluitbaar) Indicatief
zachte rooilijn, voor- of zijkanten
(Semi) private binnenruimtes, indicatief
rooilijnen binnengebied indicatief
inpassing schoolplein (bestaande)basisschool
tramlijn
actieve plint
(reservering) metro
special
zachte verkeersroute (fiets,voet) zachte verkeersroute indicatief (voet)
11
4 type openbare ruimte
Om verschillende soorten gebruik van de openbare ruimte te stimuleren bevat het plan een hoge mate van diversiteit in de openbare ruimte. Van ontmoeting- en verblijfsruimtes die de kwaliteit van de grote landcultuurschappelijke structuren benutten tot de â&#x20AC;&#x2DC;kennissteegjesâ&#x20AC;&#x2122; waar in een gecontroleerde omgeving de nieuwste technieken uitgetest kunnen worden. De openbare ruimtes zijn op te delen in 4 types, welke ook bepalend zijn voor de functies van de aangrenzende bebouwing.
verbinden & verplaatsen
ontmoeten & verblijven
ontwikkelen & ontdekken
leven & ontspannen
11
Verbinden & verplaatsen • • • • • • •
hoofd OV-aders vrijliggende verkeersstromen begeleidende straatwanden statige bomenrijen accenten | landmarks stadsfuncties| retail in pint afzomen overdekt parkeren
stadsvoorzienende funties en winkels
11
Ontmoeten & verblijven • • • • • •
kwaliteit groen/blauwe stadsstructuur hoofd ontmoetingsplekken (terugliggend) shared space (voet/fietspad) groen ingericht voor verblijven horeca/ontmoeting in plint afzomen overdekt parkeren
horeca en entertainment
11
Ontwikkelen & ontdekken • • • • • •
tijdsgebonden toegangelijk, meeademende openbare ruimte zone voor test/citylab en monitoring gecomprimeerde openbare ruimte educatie en werk/research in plint OR afgesloten als universiteit gesloten is (weekend | nacht) werkruimtes ook in het weekend bereikbaar
Educatie en werken
11
Leven & ontspannen • • • • • •
tijdsgebonden toegangelijk, meeademende openbare ruimte zone voor test/citylab en monitoring gecomprimeerde openbare ruimte educatie en werk/research in plint OR afgesloten als Universiteit gesloten is (weekend | nacht) werkruimtes ook in het weekend bereikbaar
(fiets)parkeren en wonen
12
Meeademende openbare ruimte
Een van de belangrijkste lessen die getrokken was uit het onderzoek naar het Cambridge college was die van de meeademende openbare ruimte. Goed is te zien hoe in de dagsituatie de open â&#x20AC;&#x2DC;kennissteegjesâ&#x20AC;&#x2122; zorgen voor een hoge permeabiliteit en korte routes ontstaan naar de openbaar vervoer haltes en andere gebouwen. De binnenterreinen worden overdag gebruikt door zowel de universiteiten, werkruimtes als de aanwonenden.
openbare ruimte & routing overdag
In de avond - weekend situatie wanneer de universiteit gesloten is, zien we de kennissteegjes sluiten. Waardoor het stedelijk leven zich concentreert in de hoofdruimtes. Dit voorkomt overmaat en oneigenlijk gebruik van de openbare ruimte. Deze ademt mee. Daarnaast zien we dat de binnenplaatsen/tuinen nog wel gebruikt worden door de omwonenden. Door deze afwisseling van gebruik ontstaat een meervoudigheid van het gebruik.
openbare ruimte & routing sâ&#x20AC;&#x2122;avonds weekend
Volksvlijtcollege
13
Doorsnede ‘Volksvlijt college’
meervoudig Auditorium - Theater
Ontmoetingplein ‘2e lijn’ Actieve plint ‘‘Liminal spaces’’
Doorsnede A
A
Meervoudigheid bebouwing
Landmarks Actieve plint
13
Doorsnede ‘Volksvlijt college’
Diversiteit aan openbare ruimtes
Test zones ‘‘living labs’’
Actieve plint
Doorsnede B
Gecondenceerde openbare ruimte
Meeademende openbare ruimte
B
Gedefinieerde straatwanden Actieve plint
Literatuurlijst
1 2 3 4 5 6 7 8
Boeken Cauter de, L. Gramsbergen van, E Glaeser, Edward Hemel, Zef Saunders, Doug Sennett, Richard Sennett, Richard Hoeger, Kerstin et al.
9 10
Dash Studentenhuisvesting (2014) Lotus Politics of the campus NR165 (2017)
De capsule en het netwerk (2001) Stedelijke instellingen als aanjagers van de ruimtelijke ontwikkeling Triumph of the city (2011) De toekomst van de stad (2016) De trek naar de stad (2010) Een pleidooi voor samenwerken en solidariteit (2016) Building and Dwelling (2018) Campus and the city (2007)
Artikelen en onderzoeken 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Deltametropool Gemeente.nu INBO Kieft, T.; Het Parool PBL icm. CBS PwC2 Plan Amsterdam Ruimtevolk Ruimtevolk
Ruimte voor Duurzame verstedelijking & Agglomeratiekracht(2014) Veel interesse voor technische universiteit Amsterdam(2013) Campusontwikkeling (2014) Amsterdam krijgt eindelijk een technische bachelor (2018) Prognose groei steden zet door(2016) Amsterdam, city of opportunityâ&#x20AC;&#x2122;s (2014) Kennisstad Amsterdam (2014) Functiemenging als wonderolie voor de stadsontwikkeling? (2010) Kernelementen van succesvolle innovatiemilieus (2015)
20 21 22 23 24 25 26
https://www.nrc.nl/nieuws/2017/09/21/nederland-heeft-het-op-een-na-laagste-percentage-eerstejaars-betastudenten-van-de-rijke-landen-13106029-a1574206 https://www.technischweekblad.nl/nieuws/roa-tekort-aan-technici/item11096 https://www.janrotmans.nl http://statline.cbs.nl/ https://www.montesquieu-instituut.nl/id/vhz7d0k1g1yk/rijnlands_model https://www.cbs.nl/nl-nl/dossier/dossier-zzp
27 28 29
Financieel dagblad, Amsterdam aantrekkelijker voor techbedrijven dan Boston of Berlijn, Savillis tech-city index | https://www.savills.co.uk/tech-cities https://www.trouw.nl/opinie/-stop-met-rantsoeneren-van-universitaire-studenten-voor-technische-opleidingen-~a64814ab/
IAMsterdam TO BEta Wie in de technische sector werkt ziet het gebeuren, Amsterdam is booming! Waar voorheen Amsterdam als -alfa-stad bekend stond, is er de laatste 5 jaar een explosieve groei in -beta-gerelateerde bedrijven. Dit bracht de stad in no-time naar de wereldwijde Top 5 van potentiele vestigingsklimaten voor bedrijven in de technische sector. Echter begint het gebrek van een fysieke -tech-omgeving en een te kleine ‘kennispool’ een steeds kenmerkender probleem te worden voor Amsterdam om door te groeien als ware tech-stad. Deze groeiende vraag naar techwerkers speelt ook in de rest van Nederland. Door de transitie naar de digitale kenniseconomie zien we een groeiende krapte aan personeel in de -tech-sector. Een belangrijke reden is het missen van een technische universiteit in het noorden van Nederland. Veel middelbare scholieren verkiezen nabijheid en de bruisende stad Amsterdam boven het soort opleiding tijdens hun studiekeuze. Door in de stad een tech-universiteit en een vestigingsklimaat voor tech-bedrijven te maken kunnen wij een dubbelslag slaan. Dit voorstel kan het landelijke probleem aanpakken en Amsterdam kan zich door te ontwikkelen tot volwaardige speler in het internationale kenniscircuit. Voordat we halsoverkop een nieuwe tech-campus uit grond stampen aan de rand van de stad, moeten we ons afvragen wat leren en werken in de stad zo aantrekkelijk maakt. Dit is zowel het synergetisch vermogen als de mogelijkheid tot zelfontplooiing. De nabijheid en verscheidenheid van de stad stimuleert face2face contact en zorgt voor meer innovatie zoals Edward Gleasner in zijn boek Thriumph of the city beschrijft. De stad geeft nabijheid, keuzevrijheid en ‘onverwachte ontmoetingen’ die nodig zijn om als bedrijf, maar ook als persoon, maximaal te ontwikkelen. Amsterdam heeft een -tech-omgeving nodig die verweeft met de stad. Inspiratie is te vinden in het aloude college model wat wezenlijk verschilt van het recentere campus model. Het college is ontworpen uit de gedachte ‘verweven te zijn in een stuk stad’ en ‘kenmerkt zich door het verbinden van introverte, collectieve ruimtes in een complexe opzet van omsloten hoven, straten en pleinen’. In tegenstelling tot de campus welke een ‘onbegrensde ruimte met objecten’ is die zich ‘grandioos opent naar het landschap’.Amsterdam verdient een nieuw soort -beta-college. Een met de ruimtelijke kwaliteiten van het klassieke college, aangepast op de eisen van de digitale kenniseconomie. Een plek waar studenten, ondernemers en instellingen zich maximaal kunnen ontwikkelen. Een stuk stad waar het delen, het laten zien én experimenteren met nieuwe kennis voorop staat. Een plek waar kennis met de stad in aanraking komt en andersom. - Sander Maurits -