t
Journal Alert Tables of contents 2017 Nr. 3- Week 11 t/m week 16 ____________________________________________________________________________
A+U – Architecture and Urbanism 558 A+U – Architecture and Urbanism 559 Agora AR – Architectural Review 1439 AR – Architectural Review 1440 De Architect Architectuur NL Blauwe Kamer Detail 3 Detail 4 Detail 1/17 structure Domus Domus innovation Groen 3 Groen 4 Mark Rooilijn Topos Witte Raaf
Subscribe / unsubscribe: library@bwk.ahk.nl Journal Alert
20-4-2017
2 4 6 8 10 12 14 16 20 22 24 26 28 30 32 34 38 40 42
Architecture and Urbanism 2017:03
No.558
publisher/Editor: Nobuyuki Yoshida
Feature: Herzog & de Meuron Elbphilharmonie 2
Photo Essay Joël Tettamanti
Guest Editor: Herzog & de Meuron
28
Essay: A Philharmonic for Hamburg Jacques Herzog and Pierre de Meuron
Writer: Gerhard Mack
32
Editor in Charge: Erwin J. S. Viray
The Urbanistic Space
Design Consultant: Massimo Vignelli
The Hanseatic City of Hamburg
34
Speicherstadt and Kaispeicher A
36
Kaispeicher A Distributor: Shinkenchiku-sha Co., Ltd.
38
40
The Architectural Space Concepts
42
Main Hall 52 Plaza
62
Foyer
64
Tube
68
Facade Roof Cover: Elbphilharmonie. Photo by Joël Teuamtnui. CA+U Publishing Co .. Ltd. 2017 Printed in Japan Publi,hed bv A+U Publishing Co., Ltd. Kasumigaseki Building 17F. 3-2-5. Kasumigaseki. Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017. Japan Tel: +81-3-6205-4384 Fax +81-3-6205-4387 Aoyama House 2-19-14 ~1inamiaovama. Minato-ku. Tokvo 107-0062. Japan _. • Tel: +81 -3-6455-5597 Fax: +81 -3-64-55-5583 E-mail: aU@japan-archileCl.Co.jp URL: hup:! /www.japlusu.com A+U Publishing Pte. Ltd. Nalional Design Centre UI Middle Road, ~03-02, Smgapore Tel: +65-6557-0537 ISBN 978-4-9002_ a+u • Archilecture
exclusively
".
F· ,UlO,
Building Components Main Hall Foyer
80
us
Chamber Music Hall Plaza
128
130
Kaispeicher Envelope Facade
J 36 14.4-
150 160
166 Singapore
188969,
Fax: +65-6557-0531 1205-3 and Urbanism
is handled
"'Ii
Fran
74
78
Roof
by Shinkenchiku_sha Co .. Ltd.: ~sumlgaSeki Building 17F. 3-2-5. lO~~mlg~lSekl. Chiyoda-ku, Tokyo 6011, Japan Tel, +81 3 6 E . . - - 205-4380 Fax: +81-3-6205-4·386 -mall· 1'1 hu' Subscri ". ~ . slnc~s@japan-archilecl.co.jp ¥42 III rate [or 201 7 outside Japan Eur~~~O ~Alrll1ar1 - Asia), ¥4S,000 (Airmail Ii: ' or Lil America Oceania & Middle ast), ¥49 000" , AIrica) . (AlIlllail - South America & U.S,DOliaro
70
.
Sterlmg Pounds and Swiss
Pricecs equhält~!ll to the above Japanese Yen be cos are au~eptable. Your remittance should when nveneu al lhe current exchange rate You remIt us.
The Civic Space The Public Realm News and Media Timeline
174
176
Drawings 196
Epilogue Erwin J. S. Viray 199
Photo Essay Armin Linke
168 170
Feature: MVRDV FILES 3 Project 230-700
230
Book Mountain
236
DNB Headquarters
254-
Glass Farm
26l
Market Hall
373
Fashion HQ Tokyo
Publisher/Editor: Nobuyuki Yoshida
376
Balancing
382
New Orleans
Editor in Charge: Erika Ikeda
415
Rodovre Sky Village
425
The Why Factory Tribune
438
Pushed Slab
Architecture and Urbanism 2017:04 No.559
Design Consultant: Massimo Vignelli Distribu tor: Shinkenchiku-sha
Co., Ltd.
6 12
J8
24-
Barn
:32
:34
L9W
38 4.0
44·
Interview: Individualizing
the Collective
442
Electric Boulevard
54·
461
Pune Arnanora Park Town
'162
Ballyk
the arctuteet.
464
KU.Be House of Culture and Movement
504
Supreme Court of the Netherlands
508
Ragnarock
511
Freeland
514
The Couch
524
Chungha Building
531
Floriade 2022
Printed in Japan
Published by A+U Publishing Co., Ltd Kasurrugasek! Building 1.7F, 3-2-.~. Kasurnigaseki.
Chiyucla-ku,
100-60 I 7. Japan Tel: +81-:1-6205-4384 Aoyama
4-8
56
60
66
68 76 78 84
86
Jacob van Rijs
546
Peruri 88
548
Kiruna Future Vision
553
Crystal Houses
565
Cheung Fai Building
578
Art Depot Boijrnans van Beuningen
579
Tengah Town
116
589
Folie Richter
120
604
The Coral Tower
"A+U Publishing Co., Ltd. 2017
Winy Maas
58
Interview: Inhabiting the Cities Front cover: Markel HaU. Back corer: MVRDII House. PhOIOS by Ossip uan Duivenbode. courtesy oj
42
90
96 98
102 108 112
Tokyo
Fax: +8J -::1-620.';-4387
House
2-19-14 Minamiaoyama, Minato-ku, Tokyo lOï-0062, Japan Tel: +81-3-6455-5597 Fax: +81-3-6455-5583 Ecmail: au@japan~architect.co.jp URL: http://www.japlusu.com A+U Publishing Pte. Ltd. National Design Centre III Middle Road, '03-02, Singapore 188969, Singapore Tel: +65-6557-0.337 fax: +65-6557-05.31 ISBN 978-4-9002-1206-0 a+u = Architecture and Urbanism is handled exclusively by Shinkenr-hiku-sha Co., Ltd.: Kasurnigaseki Building l7F, 3~2-5, Kasumigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017. Japan Tel: +81-3-6205-4380 Fax: +8J -3-6205-4386 E-mail : ja-businessepjapan-archnecr.co.]p Subscription rate for 2016 outside Japan Y42,000 'Airmail - Asia), Y45,000 'Airmail Europe, North America, Oceania, & Middle East). ¥49.000 (Airmail - South America & Africa) U.S.Dollars, Euro, Sterling Pounds and Swiss Francs equivalent to the above Japanese Yen prices are acceptable. Your remittance should bI' converted al the current exchange rate when you remit us.
124
Interview: Architect's Role in the Society 607
The Cultural Village
620
Casa Kwantes
631
Traurnhaus
140
636
Ravel Plaza
14.2
642
Seoul Skygarden
649
The Next Hutong
689
B Ho(s)te!
700
The Stairs
XXX
tvfVRDV House
134
136
144 J48
152
154 158
Nathalie de Vries
126
y
Thema Slimme Stad 4 - De slimme stad INLEIDING
Lisanne de Wijs, Demi van Weerdenburg Marianne de Beer
8 - De verblinding van de slimme stad
Varia
en
33 - Tijdgeografie van traditionele samenlevingen
ESSAY Peter Pelzer
KLASSIEKER Ben de Pater
11 - Tijd van individueel zwermen
34 - Een krappere leefwereld in Ierse steden
ESSAY Kees Jansen
CASUS Sander van Lanen
38 - Verkeer zorgt voor asociale straten
14 - Slimme stad, slimme stedelingen ESSAY Michiel de Lange
CASUS Anton Esser
17 - Wanneer ben je een slimme stad? INTERVIEW
42 - Veiligheidsparadox CASUS Jannemarie de Jonge
Rob Burkhard
19 - Open steden, open data?
42 - Ongewenst: daklozen in de openbare ruimte
CASUS Luis Carvalho
CASUS Lucie Martin
23 - Gent: stad van slimme mensen INTERVIEW
45 - L<limaatverandering is meer dan een mileuprobleem
Egbert van der Zee en Josine Maaskant
CASUS Nicolas Dewulf
25 - Slimme toepassingen met GIS INTERVIEW
Niels Struis
46 - Nazi-Duitslands ruimtelijke ambities CASUS Jorn Koelemaij
28 - Burgerschap in de postpolitieke slimme stad ESSAY Clemens de Olde en Bas van Heur
De Nemesis machine Hacking Hqbitat Art of Control, Utrecht
INHOUDSOPGAVE
SLIMME STAD
3
The Architectural Review
Contents TIle invisible women: hOI'- feinak- architects w cre erased from hislorv ENl
.iu« rez (/ lid
Carlo« Gámcz
:\:2 How arcbitcetui'e cheat" women: UH' results I)f' the 20J( woruen Bruce Tether
ill
l}n·]ri(el'( UJ'f' survej
60 Jane Drew Prize: Denise R('ot( Brown Profile h)- Jiimi Ze(qer
67 Denise Sro( t Brown: words of my Interview by Laura Jlark
0\\11
68 Ada Louise Huxtable Prize: Raphel Whiteread Profile by _lnt/umy Vidler
70
Moira Gemmill Prize for Emerging Architecture .linK Liu, SO-U...
Jan ShrpI11 and Maria :\lanctti Shrem Museum of' Art
77 Rozalla Montiel, Rozana ~Iontiel Estudio UP Arquitectura
Cuncha, Oomûn-I'uidad,
'I'epoztlán h0\18e
80 Ada Yvar=, Mangera Yvars Arch it('cü"
(~atal' Far-ulty otl
~13lU
ic t4tud ies
Dn Johanna l lnrme, ii-W87no Architecture
1Î:2~L Crossroads (lanh'll ~hc(1, C'huir You!' rdp:1
In I
Gabriela Carrillo, Tullor J-hl.llric:io Rocha ~ Chthl'ipla Cnrrlllo Om'! judgment court" in Pátzonaro lJa Anouk Logendre, _X'IT Architects - Cité du Vin
122 J111ia Barfield, Marks Barfield Arehitects British Airwars i3(jO 1:12 Andrea Leers and Jane "-einzupt'cl, Leers "-einzupfel Associates Ohio State East Regional Chilled Watp!' Plant 1-1-0
ChiefCh.ristine lJluTay [t);cc''''t!.live Bdimr gmHy Booth Peal U T(I{ Editor \IIUlon \[oUard . _t.{(;)'ixtu1I.l f~'di(,()r Jou t~thun Editorio! A;.wig(rw.t Rupert Bickersteth .lrl Director Tom Carpenter I PTodudiofl/tdilorl( Julia Dawson and Cecihu Thom H'l.storyft'dit(J,' 'rom \\ïlkilll-(tlU Drau::iulJ~&li/or Rya.n Dou2:i\I\ ('onlrilmlin.Q Editor Jack ~clf editorial Director Paul Pinch ('ritir-al-LaT(Vglü ... \\·ondillan .Vantl{ling Diref'tor rUchal'd Bakt", 8, l1iorIn/( rnatifJ7wl-'('('ounf 1}anaf/Fr Carolint> f.·onrlono ".rL 27jl In_(~nwtiQ-7wl _lcCOllllf .lJrrml(ltT.\' Hteph :-':c::tnlon txt. 1-724 and Dayid I),Hûuza e.rt. .!(j()8 ....'enio1' /(f!1J _-lrcM,W{ J-fauflg(;r Hannah JJucklpy t.d. ,!9-JI Bu.,,.tlceNt: Dr-cr::bJpm-f'n( Jlufln[f('r I~lizahpth Bll.l'ke e.d. &ió':j L'ampaiYI/ JffJrkdin JJanfl{lcr ,Jwt'" Glover e.d. .JOf)1 Hef'(,d of Produf'litm PJul :\lol'an P.roductifJll J[anar/( r LaUl-a BarN~tl(l (on l(".an» exf. lU8.j italiaN. jdcertt.\·iny ,>.,:,de ...; Carto .F'i(lru,,~d .if) t).lfJ:J J.) J2 Ir} E'dünr in
(,'n ,{trá/ioruc-ci·inter1taUo-ual,(,uf/l
('oflb,u:tfrtgllu' _, R, f"lrutiü (ue fa1"Tludfr:d: jir:,'fna,f/ft::.I/l.\'lufl
mea.'( /flap. com
or cuU
,IJ
(J
J() ,jO,U lJ'UJi tlu c.t:fcll.\ioll
............. ardli{p(~{1U·tl·N'\·j(~W_(·.JIIl sub"\o('riht·lll'llYv~uh"'·riOt· :U'f"hi.l('('lllral-I"1'üt>w.("Om CK - ..IA IOI~11 .. ~H ,,,/;;-,~ ts -I Ol'; !ltki (f(J;}fi Rt~i ofWurid ·IA 1'IllIt04 ,.,2K 711:\~~ 1JiJ;('tlllnt~ <I\":tilahl'_' at an,bih ... ·tut'31['t'\"i'"'w.~'om '1t,,(kuu.c:.e...~cu;;l(")n}l·rd('r\-i(~s<.ls.r(:hih..'CIIU"'llI_n.·\'i(_'o\_I'(jm '4 oIip~'J:{ o:t! 2tj-.!ti 1I:Iaa-a.I'(:hit''I·!urall'('W'W.l'{'UI!J.à(·k-L~U,·ti • ~ t ,U\S-I-t N~ S.l'\!!' Hp .. t ufWnrld 4-1 'Olll;u-Itdh 70:>. _\U rîl!ht,.; I't'..;{·rn-d C'lo!, Thl' \n.:hikdul"l He\i"\1i, 4m-77 Paul Sln~_.L LondQu EC'l\_ 4~W_ ,1.n I\l11ap :-.C'f'"\-h· vuwI·n't.! by .-\~CEvrI.\_L. PriJlt{'(\ L~ lI"aftl"y Ltd. U''1li .. I~'I'''(\ ~l,.; a D('W"'p:llJ-!'!' l\itiJ Ill(' I'n'lt {)-ttl['(_..l:-:~\ 1)I"J;{·~II1"\.. Foundoo l~il".
FORM
Contents Essay: Generating form Maria Fedorchenko 6 Emerging architects: Tezontle in Mexico City Manon Mollard 16 Elbphilharmonie in Hamburg by Herzog & de Meuron Charles Jenaks 20 Reputations: Martin Heidegger Paul Davies 33 Chapel in Suzhou by Neri & Hu Austin Williams 36 Typology: Airport Tom Wilkinso.n ~ .46 Islamic Centre inMelbourne by Glenn Murcutt with Hàkan Elevli Piers Taylor 56 Dialogue Centre Przelomy in Szozeein by KWK Promes . JonAstbury -
70 Essay: But is it arohitecturet Douglas Murphy 78 Kunstmuseum extension in Basel by Christ & Gantenbein Ellis Woodman 84
Blbliothèque Alexis de Tocqueville in Caen by OMAlClément Blanchet/Barcode Andrew Ayers . 92 Audain Art Museum in Whistler by Patkan Architects Hadani Ditmars 100 Outrage: Tasteful restraint Adam Natli,aniel FU'{inan
107
Image opposite Taken from Siteless: 1001 Building FIYf'm8 by François Blanciak
EditfYI' in Ohiq'OhristiJie M=ay I ExelJUtive Edito; Emily'Booth I Feaouree ~ditor Manon Mellard I :AiisistaJnt EditfYI' Jon Astbury I EditfYTial.A3sistant Rupert Bickersteth I Art Director Tom Carpenter I Production Editors Julia Dawson and Cecilia Thom I Hist<YT'lJ Editor Tom Wllkinson I Dmwings Editor Ryan Dougan I EditfYTial Intern Camila Harasic I Editorial Director PaalPineh I Orttic-at-Large Ellis Woodman I Managing Director Richard Baker l (Iommeieial Director James Priest ext. -S923 I BenifYT .Isuemational Accoumt Manager CarolineLondono ext. . 2741 I IntemationalAccount ,Managers Steph Scanlon ext. 4324 and David D'Souza ext. 21J08 I Senior KeyAccount ]j[anager Hannah Buckley ext. JeIJ41.1 Business Development Manager Elizabeth Bunke eln{; 281J31 Oampaign Marketing"'Manager Jade Glover ext. 20(J1 I Head of Production Paul Moran 1 Production Manager Laura Barretto (on leave) ext 2(J84 1 Italian Advertising Bales Carlo Fio.rucci+39 03IJ2 23 2210 I carlo'iiJjioro,cci-intemationa~com 1 Contacting theAR, -mails arejrmmatted:fi,rstname.l.a3tname'iiJ-map.clYin o~ caU +44 (0)203033 plus the extension =-al'C1l:itectoml-review.oo~subBcnöe h.elP'@8abSC11,OO.a.rcbitectural-revÏew,oom UK +44.(0)844 848 8858 US +1 617 965 1)055 Rest ofWorld +44 (0)1604 828 705 ~IaII8crIprtotIDisoo~ts ataiJ.able a.t architectural-restew.com/ til c...-~customersel'VlceslQ}arehitectura.l-review.oom +44. (0)209 088 262611M;k ...... archït¢Cturs.l-review.comlback-issues +44 (0)844 8488858 Rest of World +44 (O)160~'&2B705. Allrights reserved C2017 The Architectural ReVIeW,69-77 Paul Street, London EC2A mw. An 'Emap eervice_ powered by ASOENTIAL. Printed by Stones Ashford Ltd. 'Registered as a newspaper With the Post Office. .1SSN OOOa.881.x.Founded 1896', .
8
Maart 2017 Jaargang 48
www.deArchitect.nl
de Architect Thema Hospitality Leren van stadhotels Versterking van publiek domein
Essay - P 020 W-Hotel Kosmopolitisch interieur in robuust gebouw
Ontmoeting - P 032 Verankerd icoon Hilton Amsterdam Airport Schiphol door Mecanoo
Spotlight - P 042 "We proberen lokaal relevant te zijn" Starbucks
Interieur - P 064
Inhoud
de Architect
Thema Hospitality Essay Transformatie -. ,\
I. Leren van stadhotels Hoe de transformatie van bestaande gebouwen het publieke domein versterkt - P 020
Cover
I
I
.... 1
1 I
I
Ontmoeting Office Winhov
W-Hotet, 'Bank'-gebouw. Amsterdam, door Office Winhov Foto Stefan MĂź/ler
W-Hotel Interview met Jan Peter Wingender en Uri Gilad - P 032
Inhoud Redactioneel P003 Colofon P007 Scope P 008 Essay P020 Ontmoeting P032 Spotlight P042 Issues POS4
Spotlight Bezoek en verblijf Verankerd icoon Hilton Amsterdam Airport Schiphol door Mecanoo architecten - P 042 Tussen wonen en verblijven The Student Hotel Eindhoven door OZ met de Architekten Cie. - P 048
Issues Gastvrij ontvangen Opkomst van AirSpace - P OS4 Operatie BYPASS - pass Een toerist en een vluchteling komen aan in de stad ... - P 056
Helden Studio Modijefsky
Helden POS8 Interieur P063 Producten P074 Bijeenkomsten P079 Service P080 Van wie is dit gebouw P082
---
"Gastvrijheid is een kernbegrip in de interieurarchitectuur" Interview met Esther Stam van Studio Modijefsky - P 058
Interieur Rol van design "We proberen lokaal relevant te zijn" Interview met Ad de Hond, vicepresident Store Design & Concepts van Starbucks - P 064 Ontwerp van vloeren Domotex verkent nieuwe richtingen - P 070
de Architect. maart 20171 5
I
••••• EDITORIAL
Creative
Heroes
Wie zit er op nog een award voor de creatieve industrie het gaat om een prijs die hippe desiqndtnqetjes Waarom dan toch de Creative Heroes Award? gebouwaandacht
te wachten?
over het voetlicht
Althans,
zo lang
zijn er voldoende
geeft, maar het creatieve brein achter de baanbrekende
concepten
en ontwerpend
of
en innovaties.
Nederland
een
platform bieden dat positief bijdraeqt aan het succes en de impact van de creatieve sector.
De prijs beloont de kracht van creativiteit en stelt daarmee de menselijke weet! Om precies die reden ben ik ingegaan
op de uitnodiging
zitting
factor centraal. Dat u het
te nemen
in de Creative Hero-
jury. Ik voel me niet alleen vereerd ik ben het ook roerend eens met de achterliggende Niet alleen
'het object' maar vooralook
aandacht. geheven
prijzen.
Omdat deze nieuwe award niet een object, interieur
En dat is dan ook het doel van deze nieuwe prijs: ondernemend nationaal
Geen mens!
brengt,
het creatieve
Wie uit het niets een ontwerpidee te worden.
en onbevangen bewandelen.
Wat een creative
gestalte geeft dat er toe doet, verdient
in mijn optiek tot held maakt,
als een kind de moed heeft ongebaande
paden
verdient
het op het schild
is dat hij wars van conventies
te vinden
en tot aan 't eind toe te
Daar is moed, visie, maar vooral een lange adem voor nodig.
Er worden prijzen uitgereikt in de hoofdcategorieën: hoofdcategorie
heeft drie prijzen: beste creatief,
vierde hoofdcategorie
product, architectuur
beste organisatie
en interieur.
Elke
en beste samenwerking. De
- next generation - kent prijzen toe in de categorieën beste Young Talent,
beste Start-up en beste Co-Creatio. Tot 15 april kunt u eigen werk inzenden organisatie
gedachte.
brein waaruit het idee is ontsproten,
of samenwerking aanmelden,
die volgens
of een persoon,
u een prijs verdient.
Peter de Winter p.dewinter@eisma.nl
OndernemenNL
3
ProjectenNL
KennisNL
TalentNL
InspiratieNL ArchitectuurNL
TIJDSCHRIFT
VOOR LANDSCHAPSARCHITECTUUR
EN STEDENBOUW
BLAUWE KAMER #1
MAART 2017 â&#x201A;¬19,50
......
Dossier Veenweiden /
Van wie is het veen? Concurreren om een dagje Soestdijk
Reportage: Geen tijd voor grote gebaren
Een nieuwe kans voor Kleiburg
Posad wil de wereld beter maken
Peter de Ruyter pleit voor 'ruilverkaveling 2.0'
De opkomst van de burgerontwerper
INHOUD
14/ CONCURREREN OM 'ATTRACTIE SOESTDIJK'
24/ DE OPKO~IST VAN DE BURGERONTWERPER
38/ DOSSIER 'VAN WIE IS HET VEEN?'
DOSSIER 'VAN WIE IS HETVEEN?' 08/ Colwnns van Marinke Steenhuis en Madelief ter Braak
14/ ACTUEEL
44 / REPORTAGE
Drie ontwerpplannen voor koninklijk landgoed Soestdijk
Waar zijn de landschapsarchitecten?
12/ Beeldcolumn van Ronald van der
Telln van den Ende
Heide
13/ Postbus BK
Marc Nolden 51/FOTOREPORTAGE
24/ ANALYSE De professionalisering burgerinitiatieven
van ruimtelijke
Krimpenerwaard: stokoud landschap van veen en water
Hans van der Meer
Tim Devos
58 / REPORTAGE 3D/INTERVIEW Han Dijk en Boris Hocks van ontwerpbureau Posad pleiten voor meer visie
Marieke Berkers
6/ BLAUWE KAMER 1 201?
Gouda pakt met brede coalitie bodemdaling aan
Vincent Kompier
#1/2017
72 / DIEFDIJKLINIE: GESCHIEDENIS
66/ ESSAY: RUIMTE VOOR HET VEEN
UIT DE LOSSE POLS
63/ 'WE WILLEN REALISTISCHE PROJECTEN, GEEN DROOMBEELDEN'
DE PROJECTEN 63/ DUBBELINTERVIEW
72 / Diefdijklinie is weer een veilig uitje
Gedeputeerde Rik Janssen en dijkgraaf Hans Oosters: bestuurders over de toekomst van de veenweiden
Marieke Berkers 66/ ESSAY Pleidooi voor een ruilverkaveling
Peter de Ruyter
80/ Kort: community van vluchtelingen en studenten, natuur in Reykjavik, Moreelsebrug Utrecht, Park Meerstad Groningen, stadsplan voor Vietnam, park van Tilburgers
2.0
84/ De metamorfose Kleiburg
7/
90/ BNSP - Studio Kustlijn wint Haarlemse ideeënprijsvraag 92/ NVTL - Podium voor bureau LINT
94/ Plattegrond Holland
- Railmetropool
van Bijlmerflat
96/ Column van Christiaan Weijts: Nautische Efteling
!
I Ii ~!= =
=
Design Museum London Soziales Zentrum Pa Rubinos in La Coruüa / /. Pflegewohnhei rika Horn in Graz •
/
10
DI
Editorial Sandra
Hofmeister
Berichte • reports 6
Das neue Design Museum in London Heide Wessely
10
Studio Mumbai: MPavilion in Melbourne Christian Schittich
12
Bücher
Diskussion • discussion 16
Alt werden rn Quartier - Neue Wohnformen für das Leben im Alter Roland Pawlitschko
Typologie • typology 26
Reihenhäuser für Senioren in London Bell Phillips Architects, London
30
Seniorenwohnhaus in Frankfurt am Main Waechter + Waechter Architekten, Darmstadt
34
Seniorenwohnheim bei Hiroshima CAn, Nagoya/ Met Architects, Gifu
36
Alterszentrum in Küsnacht Bob Gysin + Partner BGP Architekten, Zürich
39
Altenwohnheim in Paris Atelier du Pont Architectes, Paris
42
Pflegewohnheim in Wien Delugan Meissl Associated Architects, Wien/ Vasko + Partner Ingenieure, Wien
Prozess • process 48
Pflegewohnheim Erika Horn in Graz Dietger Wissounig Architekten, Graz
64
Soziales Zentrum Padre Rubinos in La Coruna Elsa Urquijo Architects, La Cotuna
Produkte • products 80 84 90 94 102
DETAIL research Universal Design Aufzüge und Treppen Heizung, Lüftung, Klima Smart Building
105 110 112 113
Serviceteil Projektbeteiligte / Hersteller / Ausführende Firmen Inhalt Produktinformation / Anzeigenverzeichnis Impressum, Fotonachweis
www.detail.de
• Kongresszentrum in Rom van Studio Fuksas • Das Soulages-Museum der Pritzker-Preisträger RCR • Jean Nouvels Louvre-Kuppel În Abu Dhabi
Zeitschrift für Architektur + Baudetail . Review of Architecture + Construction Details Bauen mit Stahl . Steel Construction . Ausgabe . Issue . 4 . 2017
Editorial Sandra Hofmeister 14 112
Impressum, Fotonachweis Contributors
Berichte • reports 6
101 Ideen für Athen von Urban Think Tank Sandra Hofmeister
10
Das Naturmuseum in St. Gallen Katinka Corts
12
Menschen, Maschinen und Algorithmen Sandra Hofmeister
Diskussion 16
• discussion
Der architektonische Ausdruck beweglicher Brücken Martin Knight, Bartlomiej Halaczek
Dokumentation • documentation 26
Verwaltungsgebäude in Futtsu (JP) Nobuhiro Tsukada Architects, Tokio
32
Kongresszentrum und Hotel in Rom (IT) Studio Fuksas, Ro$!
40
Industriegebäude in Don Benito (ES) José Marfa Sánchez Garcia, Madrid
44
Büro- und Geschäftsgebäude in Oslo (NO) Ghilardi + Heilsten Arkitekter, Oslo
50
Wohnhaus in Tokio (JP) Makoto Takei + Chie Nabeshima Architects, Tokio
54
Kunstmuseum in Rodez (FR) RCR Arquitectes, Olot
60
Busbahnhof in Pforzheim (DE) Metaraum Architekten, Stuttgart
Technik • technology 68
Die Konstruktion der Kuppel des Louvre Abu Dhabi Bernhard Reiser
Produkte • products 76 80 86 92 98 105 110
DETAIL research Konstruktion - Stahlbau Innenwelten und Decken Beleuchtung ErschlieBung - Türen, Tore, Eingänge Serviceteil Projektbeteiligte/ Hersteller / Ausführende Firmen
inhalt content
23
hintergrund context 4 Cecil Balmond das Poetische hinter den Dingen Cecil Balmond the Poetic in what there is Andreas Gabriel
magazin journal 14 Studie - Olympiastadion für das 21. Jahrhundert Design Study An Olympic Stadium for the 21 st Century 16 Bücher Books
projekt und prozess project and process 18 Theater bei Boulogne-sur-Mer Theatre near Boulogne-sur-Mer Andrew Todd, London LM Ingénieur, Paris
Turm mit beweglicher Aussiehtskabine in Brighton Tower with moving observation pod in Brighton Marks Barfield Architects, London Jacobs UK, Manchester
28 Hauptbahnhof in Den Haag Central Railway Station in The Hague Benthem Crouwel Architects, Amsterdam Sweco Nederland, Houten
34 Kraftwerk in Düsseldorf Power Plant in Düsseldorf kadawittfelda rch itektur, Aachen Bollinger + Grohmann Ingenieure, Frankfurt am Main
produkte products
58
fachwissen specialist know-how
DETAIL research DETAIL research
48
60
MinderungsmaBnahmen für schwingungsanfällige Baustrukturen Mitigation Measures for Vibration-Prone Structures Max Gündel
BIM - Building Information Modeling
66 Umbau und Sanierung Conversion and refurbishment
52
69
Experimentelle Studien zur Konstruktion zweifach gekrümmter G itte rstru ktu re n Experimental studies on the construction of doubly curved structures Eike Schling, Rainer Barthel
Massivbau - Beton und Mauerwerk Concrete and masonry
40 Sport- und Freizeitbad in Surrey Sports and Leisure Pool in Surrey HCMA Architecture + Design, Vancouver Fast + Epp, Vancouver
2 inhalt
DETAlLstructure 01/17
marzo/march 2017
10.00
euro Italy only period leo menslle dusc. 02/03117
A €'25.00/8 €?l.00/CHr.HF:w,OO eH Clinton Tidno CHF 20,00I D e 26.00 E € 19,951 F f 16,00 II e 10,00 I h3,100 NL€ 16.50 I pe 19,OO/UKr. IR,201 USA$33,95
PosteneüaneSp.A Speräaoee in Abbonamenl0 Postale DL 353/?OO3 {COllY. In Legge '27102/2004 n. 46l, Arttcolc I, Comma 1.DCB-M,laoo
I
NEWS
sommano table of contents Vitra Design Museum Hello, Robot IT
Museum fur Gestaltung Zurich Voglia di ferie I Take a holiday!
IT
Fontanot La scala impossibile I The impossible staircase
III
Caimi Brevetti, Snowsound Fiber II suono del silenzio I The sound of silence
ill
Arpa Industriaie, Fenix N'J'M® Cinque scenari, un materiale I Five scenarios, one material
III
Pavillon de l'Arsenal Modello Haussmann I The Haussmann model
IV
Nimbus Lighting Luce senza fili I Light without wires
IV
Desalto, Fattorini-i-Rizzirri- Partners Giornata del design italiano I Italian design day
V
Louisiana Museum, William Kentridge Thick Time
V
CCA Felicità in cantiere I Happiness on the building site
V
Lasvit Un concerto di luce I A concert of light
VI
Flexform Home at last
VI
................. Hello, Robot
L'intelligenza artificiale finirà per prend dell'uomo nellavoro? Proprio mentre il sul tema caldo, la mostra "Hello, Rob da Amelie Klein, Thomas Geisler, Marli e Freda de Smet al Vitra Design Muse al 14.5.2017) fa il punta sullo status robotica oggi, sollevando questioni en pelitiche. Attraverso oltre 200 tra robol e installazioni multimediali, i visitatori a soggetto da quattro angolazioni: dall'a della cultura popolare all'automazione del lavoro, dalia tecnologia nella vita q alla fusione uorno-robot. AII'esterno del stato ricostruito l'Elytra Filament Pa~li realizzato secondo principi bionici dali' Stoccarda e già esposto al Victoria & di Londra. è
The Aram Gallery Niente per caso I No randomness
VIT Florim Gres versatile I Versatile stoneware VIT Palazzo Ducale Genova Elliott Erwitt a colori I Elliott Erwitt in colour VIT deSingel, Henk De Smet, Paul Vermeulen Cercasi città per viverci (bene) I Finding myself a city to live in VIT Design Museum London Mosca immaginata I Imagine Moscow
HELLO, ROBOT
VIlI Groninger M useurn Hide& Seek FAP Ceramiche VIlI Tradizione e performance tecniche I Tradition meets modernity VIlI Eleonora Galli, Domitilla Cantiere Galli Design VIlI Smalvic II forno del futuro I Oven of the future
Dardi
Sopra: Robot 4 Needy One di Dunne & Raby, da "Technological Dream Series: No.1, Robots" 2007 • Above: Robot 4 Needy One by Dunne & Raby, from "Technological Dream Series: No. 1, Robots" 2007
Will artificial intelligence end up doing work? Seeing the debate is hot, the s Design Museum "Hello, Robot" (until! at the status quo in robotics. The cura Klein, Thomas Geisler, Marlies Wirth a Smet offer ethical, social and political through 200 exhibits including robots, games and installations divided in four ancient fascination with automation; technology in daily life; and the fusion humans and robots. Outside in the g Elytra Filament Pavilion, a robot-woven canopy designed by researchers from Stuttgart, commissioned by and shown & Albert Museum in London in 20!6. www.design-museum.de
)
McKnelly Megalith, di Brandon Clifford e Mark Jarzombek, fibra di vetro e cementa armato,
o
2015 • McKneUy Megalith by Brandon Clifford and Mark Jarzombek, glass-fibre-reinforced concrete,
2015
\
domus Rivista fondata da Gio Ponti "e11928 Founded in 1928 by Gio Ponti
supplemento Zsupplernent Innovation
Autore/ Author
a cura dl /edited by Carlo Ratti ron/with Daniele Belleri
Carlo Ratti
direttcre /edilnr Nicola Di Battista
Progettista/Designer
Fare avanguardia Avant-garde making
redaztene/edilonal staff Loredana Mascheroni
seq-elena dtrenona/assrstant to the editor Isabella Di Nunno
Architettura, ricerca e utopia Architecture, research and utopia
Arturo Tedeschi
Takehiko Nagakura
II gioco del progetto The design game
16
Michele Bonino
ConstructionVR
II potere reale del virtuale The real power of virtual reality
19
Daniele Belleri
Skylar Tibbits
Un nuovo potenziale per i materiali New potential for materials
24
Laura Milan
ODB Engineering
Maestri costruttori Master-builders
28
Brandon Clifford
Matter Design
La resa di una materialità retorica The rendering of rethorical matter
33
Daniele Bellen
Anastasios John Hart
3D a misura d'uomo 3D on a human scale
40
Kyle Chayka
Formlabs
II futuro della stampa 3D The future of 3D printing
44
Progettare con bit e atomi Design with bits and atoms
48
domusweb Halla Simona Bordone, Marianna Salvatore Peluso
8
Hashim Sarkis
staff qraftco zqraphics Elisabetta Benaglio, Franco Miragliotta coordinamento/coordinator Miranda Giardino di Lollo
2
Carlo Ratti
vicedlrettore Ideputy editor Donatella Bollani art director Giuseppe Basi Ie
Titolo/Title
Guernieri,
collaboratori /consultants Michele Bonino, Esther Brejaart, Kyle Chayka, Laura Milan, Arturo Tedeschi, Carlotta Sillano Iradutton /translatrcns Marina Calvaresi, Wendy Wheatley fotografi /photographs Iwan Baan, M. Scott Brauer, Wissam Chaaya, Nick Crouwel, Jason Dortman. Marc Duerr, Adrià Goula, Anna Maragkoudaki, Obie Oberholzer, Oliviero Toscani allegata a/published wdh Domus 1011 Marzo IMarch 2017 Editoriale Domus S.p.A. Via Gianni Mazzocchi 1/3 20089 Romno (Milano) T +39 02 824 721 F+390257500132 editonaledornuséj'edidcmus.rt editeree direttore responsabile/ publisherand managing editor Maria Giovanna Mazzocchi Bordone
Neil Gershenfeld
Daniele Belleri
Pattie Maes
Verso il progetto fluido Toward fluid design
54
Laura Milan
Daniela Rus
Le sfide della robotica The challenges of robotics
58
Kyle Chayka
Superpedestrian
Rivoluzione su ruota Revolution on wheel
61
Autori Contri butors
64
prestarnpa/prepress Editoriale Domus ~~~:~;~n~~~, Orio al Serio (BG) Repistrancne riel Tribunale di Milano n 125 del 14/8/1948. È vietata la rtproduzione totale a parztale del contenuto della rivista senza l'autonzzazione dell'Editore. ©2017 Editoriale Domus S.pA Rozzano (MI) Haha
II MIT rivelato: un report dalia prima linea dell'innovazione architettonica • Unveiling MIT: reporting from the front lines of architecture innovation
te I
copertina /cover design Giuseppe Basile
by
MAART 03·2017
JAARGANG 73
Vakblad Groen #032017 Vakblad Groen is een uitgave van Elba-Rec, de grootste Nederlandse uitgeverij van vakbladen, congressen, seminars en studiereizen op het gebied van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling. Dit vakblad biedt professionele en actuele artikelen over het groen voor mensen in de stad en in het landschap. De publicaties in Groen ~et hun vakmatige toelichtingen in combinatie met verklarend beeld· materiaal houden u alert.
Uitgever Elba-Rec, Edgar van Eekelen
Contactgegevens Elba-Rec Paulus Borstraat41 3812 TA Amersfoort 033-8700100
www.vakbladgroen.nl Linkedin: bit.lylVakbladGroen Twitter: @VakbladGroen Redactie: noortje@krikhaar.nl Advertenties: w.louwenêelba-rec.nl Abonnementen: abonnementen@elba-rec.nl
Inhoudsopgave p.04
Natuurgebied Het Hengstven Een uniek Noord-Brabantse natuurgebied moest in dejaren dertig van de vorige eeuw plaatsrnaken voor landbouw. Nu komt er weer meer leefruimte voor bijzondere planten en dieren (onder andere echte koekoeksbloem, moeraszegge, boomvalk en das).
p.lO Optimaal beekherstel voor planten Ecoloog Rob Fraaije vergeleek in zijn promotieonderzoek 'Plants living on the edge' aan de Universiteit Utrecht verschillende manieren van het restaureren van beken.
p.16 Hollands Paradijs in Rusland Vanaf september 2016 tot eind mei 2017 zijn er vier 'Hollandse' tuinen te vinden in Moskou, Sint- Petersburg en Jaroslavl. Deze tuinen zijn een direct gevolg van de historische uitwisseling van kennis en inspiratie tussen Nederland en Rusland onder invloed van tsaar Peter de Grote. In september 2016 is de openluchttentoonstelling in het Lefortovo-park geopend.
_. p.24
Nature-Based Solutions Redactieraad Karin van Essen, Martin Looije en David van Uden
Redactie Noortje Krikhaar (hoofdredacteur, 06 - 5372 0061), Jeroen Bruinenberg (vakredacteur), Hans Bouwman (eindredacteur)
Nature- Based Solutions (NBS) gaat om het vinden van integrale oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken die gebaseerd zijn op natuurlijke processen. De Europese Commissie heeft een grootschalig innovatie- en onderzoeksprogramma opgezet dat zich richt op NBS.
p.30
Het Dorp van de Toekomst Vormgeving Kilian Idsinga
In Helsinge, op het grootste eiland van Denemarken, wordt in 2017 en 2018 het 'Dorp van de toekomst' gebouwd.
Productie
p.34
BDUprint, Barneveld
Ingezaaide bloemenmengsels Inzaaien kan iedereen we!, maar het bereiken van een duurzaam resultaat is een heel ander verhaal. Hoe kunnen we de resultaten van het inzaaien van bloemrijke vegetaties verbeteren?
pAO
Op weg naar een bloemrijke duurzame vegetatie Jasper en Jojanneke van Cruydt-Hoeck reageren op het artikel van Arie Koster over ingezaaide bloemenmengsels.
Verder p. p. p. p.
22 Bijenrubriek 13: de P!uimvoetbij 29 Landschapscartoon 44 GroeNieuws 46 Kunst in openbare ruimte (50)
JAARGANG 73·
MAART 2017·
NUMMER 03
@
APRIL 04 â&#x20AC;¢ 2017
JAARGANG
73
Vakblad Groen
Inhoudsopgave
#042017
p. 4 Dit is de Tuin van het Jaar
Vakblad Groen is een uitgave van Elba-Rec, de grootste Nederlandse uitgeverij van vakbladen, congressen, seminars en studiereizen op het gebied van ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling. Dit vakblad biedt professionele en actuele artikelen over het groen voor mensen in de stad en in het landschap. De publicaties in Groen met hun vakmatige toelichtingen in combinatie met verklarend beeldmateriaal houden u alert.
De Tuin van het Jaar 2017ligt in Ermelo. 'Het ontwerp is creatief en er is balans en harmonie tussen het groen en de niet-levende elementen', leest hetjuryrapport.
.... p. 10 Hadden de Zochers het zo bedoeld? Toen in 1865 de Klinische of Geneeskundige school in Haarlem werd gesloten besloot de gemeente het terrein van de school ter plaatse van de voormalige Hortus medicus vrij te geven voor een villapark.
Uitgever
p. 16 13.000 jaar oud dennenbos ontdekt
Elba-Rec, Edgar van Eekelen
Bij graafwerkzaamheden op landgoed Den Treek- Henschoten bij het Utrechtse Leusden zijn de resten gevonden van een heeloud dennenbos. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed reageert.
Contactgegevens Elba-Rec Paulus Borstraat 41 3812 TA Amersfoort 033-8700100
www.vakbladgroen.nl Linkedin: bit.lyNakbladGroen Twitter: @VakbladGroen Redactie: noortje@krikhaar.nl Advertenties: w.louwen@elba-ree.nl Abonnementen: abonnementen@elba-ree.nl
p. 18 De paradijsmethode In de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw stelde een aantallandschapsarchitecten zich ten doel het Nederlandse landschap te moderniseren. Imke van Hellemondt vertelt over de paradijsrnethode.
p. 24 StraaD: klimaatadaptatie in de haarvaten vandestad Straat voor straat de gebouwde omgeving verduurzamen. Twee landschapsarchitecten introduceren met 'straaD' een concept voor de adaptatie en transformatie van elke straat.
Redactieraad Karin van Essen, Martin Looije en David van Uden
p. 28 Managemerg van de Leefomgeving
Redactie
Per september 2017 start Van Hall Larenstein in Velp met de vierjarige hbo-opleiding Management van de Leefomgeving. Dit is de reden.
Noortje Krikhaar(hoofdredacteur, 06 - 5372 0061), Jeroen Bruinenberg (vakredacteur), Hans Bouwman (eindredacteur)
Vormgeving
p. 34 Paleis Het Loo officieel een botanische tuin Paleis Het Loa heeft de officiĂŤle status van 'botanische tuin' verkregen, een beloning voor decennialang vakmanschap.
Kilian Idsinga
Productie BDUprint, Barneveld
p. 38 De Bijenwijzer biedt handvatten voor effectiefbijenbeheer In 2015 heeft Tauw in samenwerking met de gemeente Buren een plan uitgewerkt voor bijenvriendelijk bermbeheer in deze gemeente. In dit artikellees je hoe je soort- en gebiedspecifiek kunt werken.
p. 44 Dit keer gaat het echt anders! De wereldtuinbouwtentoonstelling Floriade 2022 gaat zich onderscheiden van haar voorgangers. Het Floriadeterrein wordt niet alleen een evenemententerrein, maar ook dĂŠ woonwijk van de toekomst.
Enverder p. 15 Kunst in openbare ruimte (51) p. 22 Bijenrubriek #15: zwart-rosse zandbij p. 37 Cartoon: Lentegevoel
JAARGANG 73'
APRIL 2017'
NUMMER 04
@
Mark 67
April - May 2017
Plan 0H}
Notice Board 040
020
Cross Section
022 024 026 028 030 032 034 036 038 040 042 044 046 048
Herzog & de Meuron New York Hut Architektury Prague Stephane Ceretti DeBartolo Phoenix Mopet Haarlem Folien-Fabrik Gera OMA / Barcode Caen Infographic Plural Bernolákovo Muoto Paris Mutar Estudio Molco Herzog & de Meuron Milan Arkpabi Cremona Promontório Lisbon
050
Perspective Apartment Complexes
052 054
Introduction Berranger & Vincent has included a wealth of housing types in its latest apartment building. Meixner Schlüter Wendt's vertical residential community combines apartments and terraced houses in an array of sizes. Polo and Meta provide the Port of Antwerp with urban density.
Muoto Mixed-use building in Paris Plloto Maxime Delvaux
062
062
072
Meixner Schluter Wendt Housing in Frankfurt Photo Christoph Kraneburq
005
082
Long Section
084
OPA takes cues from the disparate qualities of daily existence. Snehetta devised a surrogate for caves that can no longer be visited. Woha's Oasia hotelin downtown Singapore sticks out in many ways. Ecologically,for one. Nick Leavy is the rare architect whose work spans the real world, games and film. Studio Velocity designs buildings that have meaning beyond the limits of the plot they're on. Nareh's house in Calders shows that architectural thinking can be employed to make architecture more affordable. Ensamble Studio built a house using polystyrene foam, galvanized steel studs and cement board. Mimi Zeiger sees a future for slow criticism.
102 112
120
128
144
152 160
April - May 2017
Mark 67
006
164
Tools
176
Exit
120
128
Studio Velocity House in Okazaki Photo Kentaro Kurihara
Nick Leavy Photo Henrik Lรถtuman
Rooilijn
Jg.50/Nr.2/2017
www.rooilijn.nl
P.77
Rooilijn
Jg.50/Nr.2/2017
P.81
Inhoud
134 Reflectie op PPSonderzoek in Nederland
82 SteLLing Van juridisch document tot planologisch instrument
Wat hebben we geleerd en waar
Arno Eversdijk reageert
moeten we nog meer over leren? Martijn van den Hurk
84
Achtergrond PPS in infrastructuurplanning: een systeemperspectief
en Stefan Verweij
Hoe kan meerwaarde worden
Interview met Henk Nieboer
gecreëerd die het projectniveau
"Kennis gaat pas rollen als het bedrijfsleven bij de ontwikkeling ervan betrokken is"
ontstijgt? Wim Leendertse, Sander Lenferink en Frits Verhees
140 Interview
Alexander Woestenburg
94 Publiek-private 144 Recensies -7 The participatory city
samenwerking bij warmtenetten er voor de realisatie van regionale
Is giving a voice the same as giving a vote?
warmte-infrastructuren?
Francine van den Brandeler
Welke governance-structuren
zijn
Maurits Sanders, Michiel Heldeweg en Anne Veerle Brunnekreef
-7 De toekomst van de stad
Eindbestemming bekend! 102 Synergie creëren in
Jeroen Saris
ruimtelijke PPS-projecten Signalementen
Welke eigenschappen van PPS zorgen
148
voor hoge performance en goede
-7 Help, we zijn populair! -7 De adaptieve luchthaven -7 Kernelementen van succesvolle
samenwerking? Rianne Warsen, José Nederhand, Sanne Grotenbreg, Erik Hans Klijn en Joop Koppenjag
innovatiemilieus
-7 AAARO vier jaar ontwerpkracht in Nederland
110 InBeeld Werk in uitvoering Beeldbank Rijkswaterstaat
150 Column
PS O. Naphta
120 Naar privaat-publieke samenwerking in gebiedsontwikkeling Hoe en waar kunnen partners elkaar vinden in een steeds complexer en meer divers landschap? Chantal Robbe en Riek Hendrickx
126 PPS: publieke én
private waarde Waaruit bestaat het private belang en hoe kan dit worden samengebracht met het publieke belang? Sander Lenferink, Wim Leendertse en Jos Arts
REV
LAN
D seA
P E
EeT URE
AND
U RBA
N
DESIGN
I
f',RIPHE'lY
Cover: Border City, Mexico/llS. Design: Femando Romero (tr-ee)
ERIETA
ATTALI
CHRISTOPH
14 Beyond the Horizon
CHRISTIAN
KASPER, UNDINE
OF
CONTENTS
GIS EKE
70 Connecting Urban and Rural Spheres
A photo journey to the edges of the world
Z2
TABLE
Research on urban agriculture in Casablanca
HaLL
IUTTA KEHRER
Diversity on the Inside
78 Transformation and Memory
Reinterpreting suburban concepts for Mannheim, Germany
How cities in China could integrate former agricultural outskirts
lANA VANDERGOOT
SUSANN AHN, YUN
26 Making a Picturesque Landscape
KYEONG
HOH
86 The Lost Periphery
Discovering the bizarre charme of a marginalized city
Looking for a concept to design the greenbelt of Seoul
DAN ADAMS, MARIE lAW ADAMS
THOMAS WOLTZ
34 Industry at the Edge of the City
94 Redesigning the Periphery
Merging industry and recreation in Chelsea, USA
Shaping the landscape of Orongo Station, New Zealand
HUBERTUS ADAM
44 LesArgovies-The Identity ofthe Intermediate Currents
Channeling urban sprawl in Aargau, Switzerland
06
Projects, Obituaries,
DANIEL CZECHOWSKI
50 The Urban Country Living ofTomorrow
Products
A new interface of city and cultural landscape in Munich
103
ALEXANDER GUTZMER
110 Authors
Street Furniture
58 Borderscapes III
Claiming a utopian city for the U.s,-Mexican border
DW GIBSON
6{~
Line in the Sand Revelations of the American psyche at Friendship Park
5
Credits/Imprint
Competitions,
Reviews
DE WITTE 1 Van neoliberalisme naar nieuwe vormen van politieke gemeenschappelijkheid. Een panelgesprek met. Thomas Decreus, Tine Hens, Jan Masschelein en Willem Schinkel, gemodereerd door Rudi Laermans 7 Wim Cuyvel's Over het private, of Dcr Einzige und sein BigenLum van Max Stirner cursief herlezen 9 Rixt WOl/dstra De privatisering van het publieke interieur. Over The Public Interior as Idea and Project van Mark Pimlott 11 De privatisering van het kunstenveld (in Nederland en Vlaanderen). Een paneldiscussie over privémusea in
(De inversie van) privaat enpubliek Het private wordt publiek; en het publieke wordt privaat: met die dubbele omkering is de insteek van dit nummer beknopt samengevat. In het panelgesprek waarmee dit. nummer opent, stellen Thomas Decreus, Tine Hens, Jan Masschelein en WiUem Schinkel vast dat allerhande publieke diensten en uitingen van solidariteit werden geprivatiseerd en dus 'handelswaar' zijn geworden. Zelfs ons denken en handelen is 'geëconomiseerd': we zien onszelf als ondernemende subjecten die in zichzelf investeren om een meerwaarde te realiseren. Dele neoliberale consensus kan echter worden gecounterd via nieuwe praktijken van gemeenschappelijkheid op verschillende niveaus: van de publieke ruimte in een stad. over het heropeisen van de nattestaae, tot de ecologische idee van een (supranationale) 'gedeelde grond'. Twee bijdragen benaderen de tegenstelling publiek-privaat vanuit een ruimtelijk perspectief. Geïnspireerd door Max Stirner gaat Wim Cuyvers op loek naar het private. in de zin van 'wat ons het meest eigen is' . Bij constateert dat 'het publieke en het private elkaar [bUjken] te raken in de ruimte': 'We trekken naar de publieke ruimte om echt onszelf te zjjn.· run Woudstra las een recent boek van Mark PUnlott over het 'publieke inte .. ieur' - de publieke ruimte die 'binnen' is - en neemt het idea)isme achter diens pessimistische betoog op de hak: 'Het idee dat het publieke interieur [ ... ] ooit een correcte afspiegeling was van de samenleving. is een musie. Wordt niet ook de publieke kunstsector stUaan 'geprivatiseerd', onder meer doordat steeds meer verzamelaars hun collecties voor het publiek openstellen? In een tweede panelgesprek leggen RudJ Laermans en Dirk Pültau deze en andere kwesties voor aan twee Vlamingen Ooost Declercq en Lieven VaD Den Abeelc) en twee Nederlanders (Caroline Roodenburg en Ficke Konijn). Arnold Witte belicht aansluitend het naoorlogse fenomeen van de bedrijfscollcctie. Ooit wilden bedrijven kunst dichter bij de mensen (of werknemers en klanten) brengen. thans wordt de bedrijfscollectie steeds vaker door de CEO aJs middel voor 'private zelfmanifestatiedrang' gebruikt. Het vierde en laatste deel draait om de inversie van publiek en privé in de kunsten en de communicatiemedia. Erwin Jans doorstond de pijnlijke uitstalling van Intlmiteit in de theatervoorstelling Privacy (Wunderbaum & De Warme Winkel). Is dit een zoveelste stap in de 'pornografie van het vlees' of houdt deze voorstelling de mogelijke belofte in van een 'van aUe geïdealiseerde verwachtingen ontdane Intimiteit'? Katleen Gabriels exploreert de 'omkering van privé en publiek in het Internettijdperk' . Tegen de beschreven tendensen in constateert zij: 'Merlo\'aardig genoeg kunnen we onze betrokkenheid bij de ander en bij het maatschappelijk debat enkel vergroten als we afstand nemen.' Sven vrtse fileert de ambivaJenties in de publieke zelfpresentatle van schrijver Oann Heerma van Vossen herkent in diens dubbele verhouding met de media een bredere tendens in de hedendaagse literaire cultuur: 'een beeld van ona1bankelijkheid ten opzichte van dominante commerciële spelers' gaat naadloos samen met een 'Innovatlef gebruik [ ... 1 van alle beschikbare mediakanalen om aandacht en publiciteit [ ... ] te genereren'. Tot slot ontdekt Rudi Laermans een 'verlicht emotionalisme' in de 'autobiografische bekenteniskunst' van Tracey Emin: net als bij het melodrama gaat. het uitlokken van affectieve JdentiH~ catie er samen met een .. eûester spel met de codes en conventies inzake intimiteit en jezelf hlootgeven.
Nederland en publiek gemaakte kunstcollecties in Vlaanderen, met Joost Declercq, Fieke Konijn, Caroline Roodenburg en Lieven Van Den Abeele, gemodereerd door Rudi Laermans en DirkPültau 16 Arnold Witte Van sociaaldemocratisch ideaal naar het ego van de CEO: bedrijfscollecties aan het begin van de eenentwintigste eeuw 19 Erwin lans Gegijzeld zaad 20 Katleell Gabriels De inversie van privé en publiek: het subject in de onlineruimte
nr.186 maart-april2017 jaargang 31 23 Sven Vitse 'Opeens word je in de ogen van anderen een schrijversgezin. ' De zeltpresentatte van Daan Heerrna van Voss 26 Rudi Laermans Publieke intimiteit. Over het werk van Tracey Emin
Ondertussen 1-24
P706136
www.dewitteraaf.be
redactie& administratie: DWRfrWRvzw Postbus 1428-1000 ürussel I t.: 32(0)2 223,14.S0-cmail info@dewltleraaf.be eenendcrügstejanq;ang -ISSN 0774-8523 verschhnt tweemaandejüks-, 14.000 ex. efgjftekantooeBrussel X toegelaten gesloten verpakkingBruSS<'I X 3/187
Van neoliberalisme naar nieuwe vormen van politieke gemeenschappelijkheid Een panelgesprek met Thomas Decreus, Tine Hens, Jan Masschelein en Willem Schinkel, gemodereerd door Rudi Laermans
I
Dit nummer werd gerealiseerd in samenwerking met Rud1Laermans.
Francisco Go}'a Contra cl bien general [Tegen bet algemeen belang]. ca. 1 R 14-1815. Uit de serie: Los Desastree de la Guerra (De gruwelen van de oorlog)
Dat we in neoliberale tijden leven is geen nieuws. Maar wat houdt dit precies in voor de wijze waarop aan politiek wordt gedaan. voor het bestuur van gesubsidieerde sectoren als de zorg, het onderwijs of de kunsten, of voor de manier waarop burgers worden aangesproken? Wat kan de politiek nog betekenen binnen een context waarin de notie van algemeen belang steeds verder lijkt te eroderen ten gevolge van privatiseringen of de eis van 'een marktconforme werking'? Krijgt 'het algemene' of 'het gemeenschappelijke' in het kielzog van deze ontwikkelingen niet ook een meer gediversifieerd karakter? Winnen niet-representatieve vormen van handelen die zijn verbonden met oude en nieuwe 'commons', gaande van gemeenschappelijke stadstuinen tot energiecoöperatteven. niet hoe langer hoe meer aan belang tegenover het klassieke niveau van de nationale staat? Over deze vragen praten we met Thomas Decreus, Tine Hens, Jan Masschelein en WillemSchinkel. .
Thomas Decreus doctoreerde in de filosofie op een proefschrift over politieke representatiemechanismen en werkt momenteel als journalist voor dewereldmorgen.be. Zijn proefschrift inspireerde ten dele zijn boek Een paradijs waait "it de storm. Over markt, democratie ell verzet (2013). Recent publiceerde hij samen met Christophe Callewaert Dit is 1II0rgell (2016), waarin mogelijke recepten om onze samenleving uit de impasse te halen worden besproken. Tine Hens is historica en werkte als freelancejournaliste onder meer voor De Standaard, HUlno en Knack. In 2014 trok ze door Europa om de vele praktijken te documenteren die zijn gericht op een andere economie. een die niet langer groei als alleenzaligmakende maatstaf heeft. Dat resulteerde in het boek Het klein verzet: de wereld na het kapitalisme (2015). Jan Masschelein ishoogleraar wijsgerige pedagogiek aan de KV Leuven. waar hij het Laboratorium voor Educatie en Samenleving. leidt. Hij publiceerde talrijke
artikelen en boeken waarin hij, samen met Maarten Simons. de huidige ontwikkelingen in het onderwijs kritisch onder de loep neemt, waaronder De schaduwzijde vall onze welwillendheid. Kritische studies vall de pedagogische actualiteit (2008). Apologie van de school: eell publieke zaak (2012) en Wat als we nu verkeerd zijn? Klein pleidooi om de univel'siteit opnieuw uit te vindelI (midden 2017). Willem Schinkel is bijzonder hoogleraar sociale theorie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Naast meer theoretisch georiënteerde publicaties komt hij regelmatig kritisch tussen in het debat over immigranten en de democratie. getuige onder meer zijn boeken De nieuwe demorratie: naar mfdere vormen vall politiek (2012) en Imagined Societies: A Critique oj Immigrant Illtegration in WestemEurope (2017). Rudi Laermans: Als het over privatisering of 'de terugtrekkende overheid' in de zorgsector of het cultuurbeleid gaat. duikt-al_I