stedenbouw en landschapsarchitectuur
1
# 2017
Bureau B+B stedenbouw en landschapsarchitectuur
Inhoud
2
03
Introductie
10
Centraal Station, Arnhem
14
Mariahilfer Strasse, Wenen
20
Handboek Openbare Ruimte, Edam - Volendam
24
De Kern Bijzonder, Den Haag
28
St. Plechelmusplein, Oldenzaal
32
Binnenstad, Zierikzee
36
Stadspark, Kerkrade
40
Aldenhofpark, Hoensbroek
Voor u ligt een actuele selectie van projecten van Bureau B+B. Deze projecten zijn recent opgeleverd, of nu in ontwikkeling. Sinds de oprichting in 1977 heeft Bureau B+B een rijke ervaring opgebouwd. Het bureau is collectief georganiseerd, waardoor medewerkers gestimuleerd worden om hun eigen handschrift en visie te ontwikkelen. We stellen ons tot doel om de kwaliteit van de discipline landschapsarchitectuur te bevorderen. Door deze opzet groeien onze medewerkers dikwijls uit tot toonaangevende ontwerpers. Gelijkwaardige samenwerking en inhoudelijke kruisbestuiving zijn een constante factor binnen het bureau.
Bureau B+B koppelt ruime ervaring aan jong talent
Doordat ons bureau zichzelf continu vernieuwt, vinden we verfrissende oplossingen voor actuele thema’s. We zoeken daarbij steeds weer naar de essentie en een poëtische helderheid. De open, collectieve bureaucultuur brengt met zich mee dat ons handschrift van project tot project verschilt. Toch zijn onze ontwerpen te herkennen aan hun poëtische helderheid. Wij streven naar duidelijke, overzichtelijke ontwerpen. De hoofdopzet is krachtig, de detaillering subtiel en verfijnd. De ontwerpen bevatten altijd een bijzonder idee of een onconventionele ingreep die de ruimtelijke ervaring boven het functionele uittilt. Een heldere, functionalistische basis creëert ruimte voor emotie, tactiliteit en de poëtische kanten van een ontwerp.
1977
2016
3
4
Bureau B+B / poĂŤtische helderheid
Het verhaal van de plek Elk ontwerp start met een onderzoek naar de bestaande elementen, de tradities en het gebruik van de plek. Wij vinden een ontwerp geslaagd als het mensen uitnodigt hun eigen activiteiten te ontplooien. Ons werk bestaat daarom in eerste instantie uit het verbinden van plekken, mensen en partijen, en pas in tweede instantie in het fysieke ontwerp. Essentieel is het scheppen van voorwaarden voor het gebruik en een geleidelijke transformatie. Wij voegen een nieuw hoofdstuk toe, zodat het verhaal van de plek keer op keer verteld kan worden.
5
Vakmanschap
6
Wij houden van het ambacht en een verfijning in details. Goede details en begeleiding in de uitvoering maken onze ontwerpen toekomstbestendig. Via detaillering versterken we de identiteit van de plek. We gebruiken daarvoor lokale materialen en ontwerpen specifieke bestratingselementen en meubilair. De ambachtelijke details zorgen voor herkenbare plekken. Precisie en vakmanschap zijn hierbij essentieel.
8
Openbare ruimte / Pedestrian Paradise
Het stedelijk weefsel is veel meer dan alleen verkeersruimte
Voor ons gaat het vooral over het creëren van verblijfskwaliteit. Als mensen meer doen dan alleen passeren, komt de stad tot leven. De nieuwe winkelstraat Het is tijd om de ruimtelijke rol van stedelijke centra onder de loep te nemen. Bureau B+B heeft in de afgelopen decennia de binnenstad van dichtbij zien veranderen. In de jaren 50 maakte de auto zijn entree in de binnenstad. Brede elegante boulevards veranderden in pulserende verkeersaders en het publieke domein werd teruggedrongen tot de breedte van de stoep. Als tegenreactie koos menig stad er midden jaren zeventig voor om al het rijdende verkeer uit de winkelstraten te verbannen. Tegelijkertijd verspreidden homogene winkelketens eenvormigheid over de steden. Wat overbleef waren straten met fantoompijn. Shared space De huidige economische situatie betekent het einde van veel dertien-in-een–dozijn winkelketens. Wij zien dat als een zegen voor de binnenstad. Het biedt ons de mogelijkheid om op zoek te gaan naar de lokale identiteit en nieuwe levendigheid. Oorspronkelijk zijn winkelstraten niet bedoeld voor één categorie gebruikers: drukte en vermenging van functies en verkeer bepalen de sfeer. Daarom ontwerpen wij straten waar voetgangers en fietsers vanzelfsprekend samen gaan met lokaal verkeer, bevoorrading en openbaar vervoer. De shared space is meer dan verkeersruimte. Wij creëren verblijfskwaliteit die er voor zorgt dat mensen langer verblijven dan hun verplaatsing duurt. Ze gaan dingen doen op straat, zodat de stad tot leven komt.
9
Een stedelijk landschap voor ontmoeting en interactie
10 Station Arnhem Nederland (2002-2016) Opdrachtgever: Gemeente Arnhem In samerwerking met: UNStudio, Atelier Lek Oppervlak: 45.000 m2
Het spectaculaire nieuwe station van Arnhem is een dynamisch knooppunt van treinen, bussen, trolleybussen, auto’s, voetgangers en fietsers. UNStudio was verantwoordelijk voor de gebouwen en het masterplan. Bureau B+B ontwierp de openbare ruimte: Een stedelijk landschap voor ontmoeting en interactie. Stedelijk landschap Het stationsgebied van Arnhem ligt op de overgang van de Hoge Veluwe naar de Nederrijn. Het is een gebied dat zich kenmerkt door een bijzondere topografie met hoogteverschillen tot wel twintig meter. Dit is de basis voor een ontwerp waarin de vloeren van
ov-terminal en busstation als een glooiend landschap doorlopen in de buitenruimte. De hoogteverschillen maakten de opgave zeer complex. Het was een uitdaging om alle niveaus naadloos op elkaar aan te laten sluiten. Bureau B+B heeft ervoor gezorgd dat het maaiveld met een schijnbare eenvoud overgaat in het dak van de bebouwing. Verblijfskwaliteit Het ontwerp is gebaseerd op beweging. Reizigers worden door de opzet van het gebouw op natuurlijke wijze de juiste kant op geleid. Bureau B+B voegde aan deze dynamische omgeving verblijfskwaliteit toe.
Hoogteverschillen worden opgevangen door natuurstenen ‘plooien’ in het maaiveld. Voorzien van houten zittingen transformeren ze tot banken die samen met het groen zorgen voor een hoge verblijfskwaliteit. Met grote zorgvuldigheid is ruimte gecreĂŤerd voor grote bomen in de complexe ondergrond vol bouwkundige constructies en talloze kabels en leidingen.
11
12
Detaillering De natuurstenen bestrating volgt het glooiende maaiveld in diverse legrichtingen. Speciaal ontworpen tegels zorgen voor vloeiende overgangen. Het gebied is vanwege het glooiende karakter ontdekt als internationale skateplek, wat de levendigheid vergroot. Door de robuuste detaillering van het maaiveld en het bestendige meubilair is de komst van deze nieuwe gebruikers uitstekend te dragen. Verspreid over de vloer liggen roestvrijstalen cijfers die de hoogteverschillen markeren. Het verlichtingsconcept is ontwikkeld in samenwerking met Atelier Lek. Lijnverlichting en verlichting in de trapleuning begeleiden de looproutes. Hoge lichtmasten maken het plein veilig en overzichtelijk, terwijl kleine armaturen zorgen voor sfeerverlichting bij de banken. Grondspots belichten de monumentale bomen.
13
De langste shared space van Europa
14 Mariahilfer Strasse Wenen, Oostenrijk (2015-2015) Opdrachtgever: Stadt Wien MA 19 Architektur- und Stadtgestaltung In samenwerking met: orso.pitro Oppervlak: 42.753 m2 (lengte: 1,6 km) Bouwsom: â‚Ź 25.000.000,-
De Mariahilfer Strasse is een chique, negentiende-eeuwse winkelboulevard in Wenen. De laatste decennia ontstond er steeds meer verkeersoverlast. Daarom besloot de Gemeente Wenen om de straat voetgangervriendelijk te maken. Bureau B+B maakte hiervoor het ontwerp, samen met het Weense architectenbureau orso.pitro. Shared Space De 1,6 km lange Mariahilfer Strasse is in drie zones verdeeld. Het middelste deel, de nieuwe voetgangerszone, vormt het nieuwe hart van de straat. De twee buitenste zones zijn naar het shared space principe ingericht. In een shared space wordt de straat meer opgevat als een verblijfsruimte dan als een verkeersruimte. Auto’s, fietsers en voetgangers gebruiken dezelfde rijbaan. Als gevolg daarvan moeten alle verkeersdeelnemers rekening met elkaar houden en daarom voorzichtiger rijden. De meest drastische ingreep was echter het omleiden van het doorgaand verkeer. Halverwege de Mariahilfer Strasse is een knip gemaakt.
15
Participatie Het idee om de Mariahilfer Strasse verkeersluw te maken wekte in eerste instantie veel weerstand op. De inwoners van Wenen houden van autorijden en winkeliers waren bang voor omzetdaling als klanten niet meer voor de deur zouden kunnen parkeren. Een stel met een LAT relatie vreesde voor hun gezamenlijke toekomst: De ene woonde bij het Westbahnhof, de ander bij het Museumkwartier. Ze waren gewend de anderhalve kilometer daartussen per auto af te leggen.
16
Het ontwerp voor de Mariahilfer Strasse werd uiteindelijk zelfs inzet van een referendum. Voorafgaand aan het referendum organiseerden de betrokken stadsdelen samen met de ontwerpers informatiemiddagen. De straat werd tijdelijk afgezet en er werden prototypes van het nieuwe straatmeubilair geplaatst. Op lange tafels lagen plattegronden van de straat, waar voorbijgangers al hun open aanmerkingen op konden schrijven. Reacties liepen uiteen van “Ik zou graag een grote trampoline willen,” tot “Eindelijk wordt winkelen hier leuk,”en “Dit zal de economie kapotmaken.” Tijdens deze informatiedagen werd de autovrije straat direct in gebruik genomen door picknicks en demonstraties. De verkeersruimte veranderde automatisch in publiek domein. Uiteindelijk stemde tijdens het referendum 53% voor het ontwerp. De werkzaamheden startten direct na de uitslag van het referendum, in april 2014. De eerste fase is binnen negen maanden opgeleverd. In juli 2015 was ook de tweede fase gereed. Een half jaar na oplevering hield onderzoeksbureau SORA een enquête: 71% van de
17
respondenten gaf aan dat ze nu voor de veranderingen in de Mariahilfer Strasse zouden stemmen. Uit dezelfde enquĂŞte bleek ook dat de ondernemers voor het overgrote deel tevreden zijn met de veranderingen. 38% van de winkeliers gaf aan dat de herinrichting een positief effecten heeft gehad op de bedrijfsresultaten. 46% zei dat het ongeveer gelijk was gebleven. Slechts 9% ervaart een negatieve invloed.
City lounges De Mariahilfer Strasse is van gevel tot gevel á niveau geplaveid. De geleidingslijnen voor de verschillende gebruikers zijn subtiel in de bestrating aangegeven. De nieuwe straatmeubels met beplantingsbakken en waterelementen zijn in de brede binnenbochten geplaatst. Ze zijn gegroepeerd in ‘Citylounges’, plekken voor ontmoeting en interactie. De bestrating en het straatmeubilair zijn gemaakt van graniet uit een lokale groeve. Hierdoor sluit de materialisatie van openbare ruimte naadloos aan op de gevels. De bestaande bomen in de Mariahilfer Strasse zijn hoog opgekroond. In de beplantingsbakken zijn lagere, kleurrijke bomen geplaatst, zodat de Citylounges een meer besloten, intiem karakter krijgen. De openbare verblijfsplekken creëren momenten van rust in de drukke winkelstraat, waar je mag ‘zijn zonder pinpas’.
Voetgangersvriendelijk De herinrichting van de Mariahilfer Strasse heeft verschillende positieve effecten op de stad. Doordat het autoverkeer drastisch is afgenomen is er minder geluidsoverlast en luchtverontreiniging in de directe omgeving van de winkelboulevard. De straat is nu aangenaam om doorheen te lopen of fietsen. Dit leidt tot extra lichaamsbeweging, wat uiteindelijk de volksgezondheid ten goede komt. Ondernemers zijn ook blij met de herinrichting: mensen blijven langer in de straat en geven gemiddeld meer geld uit. Tegelijkertijd biedt de straat de mogelijkheid om ‘te zijn znder pinpas’. De City Lounges zijn een openbaar en aantrekkelijk alternatief voor terrasjes bij cafés.
18
2012 voor uitvoering
2015 na uitvoering
19
Handboek Openbare Ruimte, EdamVolendam
20
Handboek Openbare Ruimte & Ontwerp Europaplein Edam - Volendam (2016–heden) Opdrachtgever: Gemeente Edam - Volendam
Bureau B+B adviseert de Gemeente Edam-Volendam bij de herinrichting van de openbare ruimte. Het werk begon met een analyse en een visie op de openbare ruimte. Vervolgens stelden wij een handboek op met inrichtingsprincipes en aanbevelingen voor de uitvoering en het onderhoud. Op basis hiervan maakten wij een ontwerp voor de herinrichting van het Europaplein in Volendam. Visie en Handboek Hoewel Edam en Volendam tot dezelfde gemeente behoren, verschillen ze sterk. Edam is van compact vestingstadje dat van ouds her een rijke handelsfunctie heeft. Volendam is als vissersdorp langs de Zuiderzeedijk ontstaan. Deze
karakterverschillen vormen de basis van de visie op de openbare ruimte. In de smalle Edamse straten is bijvoorbeeld geen plek voor verhoogde stoepen langs de rijbaan. In plaats daarvan liggen er rabatstroken langs de gevels. In de hoofdstraten worden ze uitgevoerd in gele klinkers. Volendam is een stoer dorp. Dit willen wij benadrukken in de materialen en detaillering van de openbare ruimte. Het basismateriaal voor de bestrating is een krachtige rode klinker. Markeringen en randen zijn strak en minimalistisch. De visie en het handboek behandelen nog veel meer aspecten van de openbare ruimte, zoals water- en groenstructuren, verkeer en het verbijzonderen van belangrijke plekken.
Stratenvisie Edam hoofdstraat gracht straten pleinen singelpad steeg
Participatie In de aanloop van dit project hebben wij een aantal fietstochten georganiseerd met vertegenwoordigers van alle betrokken partijen. Dit waren experts vanuit de gemeente, maar ook bewoners en plaatselijke ondernemers. Dit leverde belangrijke informatie op over de knelpunten en mogelijkheden. De Edammers zouden graag minder auto’s binnen de vesting zien. De bereikbaarheid en parkeervoorzieningen moeten hiervoor worden aangepakt. Ook bestaat de wens voor een snelfietsroute tussen Edam en Volendam en een wandelpad om het dorp heen. De Kaasmarkt en de Dam zouden wel een opknapbeurt kunnen gebruiken. In Volendam kwam vooral het toerisme op de Dijk aan de orde. Het is daar vaak erg druk. Het afzetten en ophalen van de bezoekers zou beter geregeld moeten worden. Een aantrekkelijkere visafslag, Markt en Europaplein kunnen ervoor zorgen dat de toeristen zich meer over het dorp verspreiden.
Stratenvisie Volendam dijk gracht doolhof kernstraat woonstraat Zeestraat Julianaweg plein
21
Stakeholders fietstocht
Volendam is een stoer dorp
22
Gele rabatstroken in Edam
Europaplein Het Europaplein en de aangrenzende Zeestraat zijn belangrijke plekken in Volendam. Elke zaterdag is er markt en de jaarlijkse kermis is voor veel Volendammers een hoogtepunt. Het was een grote uitdaging om een openbare ruimte te ontwerpen die ruimte biedt aan al deze activiteiten, maar die ook aantrekkelijk is in de tussentijd. Vooral de inpassing van de bomen bleek een puzzel te zijn. Inpassing kermis
Voor de Zeestraat ontwierpen wij een rijbaan, begeleid door Iepen. De parkeervakken langs de rijbanen lopen subtiel door in de bestrating van het voetgangersgebied. Het Europaplein krijgt een centraal terras met een bijzondere bestrating: het patroon is afgeleid van de Volendamse klederdracht. Het plein wordt verder verbijzonderd met een waterelement en een beplantingsbak met robinia’s en magnolia’s. Langs de gevels loopt een continue rand, die het plein en de straat tot een geheel smeedt.
Inpassing markt
23
Plankaart Europaplein en Zeeweg
De Kern Bijzonder, Den Haag
24
Herinrichting openbare ruimte Den Haag (2016–heden) Opdrachtgever: Gemeente Den Haag
Na bijna dertig jaar maakt Bureau B+B een update van het beroemde plan ‘De Kern Gezond’. De economische en maatschappelijke omstandigheden zijn veranderd, maar de stad vraagt nog steeds om samenhang, identiteit en kwaliteit. De Kern Gezond Bijna 30 jaar geleden ontwierp Bureau B+B het masterplan voor de herinrichting van de binnenstad. De visie is gebaseerd op vijf sfeerlijnen, met elk hun eigen ruimtelijke karakter. De hartlijn verbond de verschillende zones. Elke sfeerlijn
kreeg een herkenbare identiteit, zodat de binnenstad tot een samenhangend geheel werd gesmeed. De Kern Gezond was trendsettend voor de opwaardering van de Nederlandse binnensteden. De Kern Bijzonder In 2016 maakt de Gemeente Den Haag een vervolg op De Kern Gezond: De Kern Bijzonder. De ruimtelijke sfeerlijnen zijn aangevuld met vijf sfeergebieden die een functionele, economische eenheid vormen. De hartlijn wordt getransformeerd tot een voetgangervriendelijk gebied; auto’s
en trams worden grotendeels omgeleid. Bureau B+B werkte mee aan de nieuwe nota en maakt momenteel een schetsontwerp voor de herinrichting van de Hartlijn. De Hartlijn De Hartlijn is de ruggengraat van De Kern Bijzonder. Ze zorgt voor samenhang in de veelzijdige binnenstad en dient als vanzelfsprekende route tussen hoogtepunten van de hofstad. Tegelijkertijd moet de Hartlijn zelf ook een prettige plek zijn om te flaneren. De opwaardering van de Hartlijn werkt als een vliegwiel voor de opwaardering van de hele Haagse binnenstad. Shared Space Boulevard Het terugdringen van het autoverkeer maakt het mogelijk om van de hartlijn een shared space boulevard te maken. In deze shared space maken de
25
26
‘The Best Of’ route van Den Haag
fiets, het openbaar vervoer en het bestemmingsverkeer gezamenlijk gebruik van een subtiel aangeduide middenloper. Daarnaast ontstaan royale zijlopers voor voetgangers. De hartlijn wordt getransformeerd van een ruimte voor ontsluiting naar een ruimte voor flaneren en verblijven. Volwaardige pleinen Op de plekken waar de hartlijn pleinen kruist, is de vormgeving van de straat dominanter dan de vormgeving van de pleinen. De pleinen zijn hierdoor ondergeschikt geraakt. In de voorgestelde situatie worden de pleinen niet versnipperd door de rijbanen, maar loopt de rijloper ingetogen over het plein. De pleinen vullen de hele ruimte en presenteren zich op de route van de Hartlijn.
27
Glas in lood en skeletten
28
St. Plechelmusplein Oldenzaal (2009–2013) Opdrachtgever: Gemeente Oldenzaal In samenwerking met: Atelier LEK Oppervlakte: 7.600m2
De St. Plechelmusbasiliek is al vanaf de twaalfde eeuw het hart van Oldenzaal. In de loop der tijd is deze prominente plek verwaterd tot niet veel meer dan een parkeerplaats. Hier moest verandering in komen, vond het gemeentebestuur. Het St. Plechelmusplein moest weer het mooiste plein van Twente worden. Voetstuk voor de basiliek Bureau B+B Stedebouw en Landschap maakte het ontwerp voor de herinrichting van het plein. Van oorsprong leiden alle landwegen naar de St. Plechelmusbasiliek.
Deze centrale rol komt nu weer tot uitdrukking in de vormgeving. De auto’s zijn verbannen, zodat er ruimte is voor een echt stadsplein. Een bomenrand en een hardstenen muurtje versterken de pleinruimte. De basiliek is op een voetstuk gezet door een bijzonder bestratingpatroon, geïnspireerd door de gebrandschilderde ramen van de basiliek. Het patroon bestaat uit gietijzeren vakwerk, opgevuld met een baksteenmengsel dat past bij de kleur van de Bentheimer zandsteen van de basiliek.
29
Bodemvondst Archeologisch onderzoek op het plein toonde aan dat hier vroeger een kerkhof was: er zijn menselijke botresten gevonden. Als verwijzing hiernaar zijn op verschillende plekken kruizen in de klinkers aangebracht.
30
Lichtplan Atelier LEK maakte het lichtplan. Op het plein staan lichtmasten met richtbare armaturen. Met grondspots wordt het reliÍf en de vorm van de massieve toren benadrukt. Een smeedijzeren hek en het standbeeld van Sint Plechelmus werpen hun schaduwen op de gevel. Het St. Plechelmusplein heeft ’s avonds een sprookjesachtige sfeer.
31
Oude haven, Oude stad
32 Binnenstad Zierikzee (2011-2016) Opdrachtgever:
Gemeente Schouwen Duiveland
Zierikzee is een pittoreske vestingstad met een rijk nautisch verleden. Toeristen komen er graag. Om de historische binnenstad nog aantrekkelijker te maken, zijn de parkeerplaatsen voor bezoekers verplaatst naar terreinen buiten het centrum. Bureau B+B ontwikkelde een visie op de openbare ruimte en maakte een nieuw ontwerp voor het Havenplein en het Havenpark. Visie op de openbare ruimte De historische binnenstad van Zierikzee is zeer compact. Een stadswal met een singelgracht en stadspoorten omsluiten het centrum. In de visie van Bureau
B+B wordt het contrast tussen buiten en binnen de vesting versterkt door de openbare ruimte als een samenhangend geheel te ontwerpen. In de hele binnenstad bestaat de verharding uit dezelfde natuursteen en gebakken klinker, toegepast in variabele combinaties. Het straatmeubilair maakt deel uit van dezelfde familie en het reclame- en terrassenbeleid is aangescherpt. Het gefragmenteerde groen langs de singel wordt getransformeerd tot een herkenbare eenheid met de allure die hoort bij een oud verdedigingswerk.
Routing Binnen het centrum zijn vier straattypes te onderscheiden: stegen, aanloopstraten, kerngebiedstraten en woonstraten. Voor ieder straattype is een principeprofiel ontworpen. Hierdoor kunnen bezoekers zich makkelijker oriĂŤnteren en verbetert de routing tussen de parkeerterreinen en het kerngebied. Ingetogen bewegwijzering ondersteunt de routing van en naar de parkeerterreinen.
Principeprofielen
33
Visiekaart openbare ruimte binnenstad Zierikzee
34
Havenplein - Havenpark Oude Haven In de Oude haven stroomt de Oosterschelde Zierikzee binnen. De wisselende getijden zijn duidelijk te zien. Oorspronkelijk waren het Havenplein en het Havenpark ook onderdeel van de Oude Haven. Nu vormen ze nog steeds een ruimtelijke drie-eenheid. Het ontwerp van Bureau B+B versterkt die samenhang. Een rand van gebakken klinkers bindt de drie ruimtes samen. Zichtlijnen en een nieuw pad verstevigen de relatie. Glooiende lijnen in de natuurstenen bestrating van het plein verbeelden de geulen van de Oosterschelde. Doordat de parkeerplaatsen zijn verplaatst heeft het Havenplein veel meer verblijfskwaliteit gekregen. De open ruimte kan nu gebruikt worden voor markten, terrassen en evenementen. Voorheen was het Havenpark niet
toegankelijk. Dankzij een nieuw pad kunnen mensen nu ook via park naar de haven lopen. Op de kop van de haven leidt een steigertrap naar het water. Detaillering De terughoudende vormgeving van het plein laat de rijke gevels goed tot hun recht komen. De panden hebben weer een eigen, traditionele stoepje gekregen. De roodbruine gemĂŞleerde baksteenmix is geĂŻnspireerd op de kleur van meekrap, bloedkoraal en de kleur van getaande zeilen. Midden op het Havenplein is een waterelement in de bestrating opgenomen. Het water wordt opgevangen in een verholen goot. In het Havenpark staat een replica van een kikkerfontein. Het straatmeubilair is versierd met een patroon dat verwijst het filigraan van de Zeeuwse knoop.
Havenplein
Havenpark
35
Oude Haven
De verdwenen beek en het hertenkamp
36
Stadspark Kerkrade (2014–2016) Opdrachtgever: Gemeente Kerkrade Oppervlak: 75.000m2
Het stadspark in Kerkrade is ingrijpend gerenoveerd. Nu vormt het een aantrekkelijke verbinding tussen de stad en het buitengebied. In de loop der tijd was het park verrommeld. Bureau B+B verplaatste de hertenweide en transformeerde een dichtbegroeide steilrand naar een amfitheater. De paden zijn verlegd en een verdwenen beek stroomt weer prominent door het park. Vervuilde grond creĂŤerde een extra uitdaging. Renovatie Het stadspark in Kerkrade is aan het begin van de 20ste eeuw aangelegd in
een klassieke Engelse landschapsstijl. Er zijn slingerende paden, waterpartijen, boomgroepen en een hertenweide. Een voormalige vuilstort op de locatie zorgt voor een flink hoogteverschil. Het Stadspark is een groene schakel tussen het centrum, de Gaiazoo, kasteel Erenstein en het omringende landschap. Door verschillende toevoegingen en vernieuwingen is het park in de loop der tijd verrommeld. Bureau B+B kreeg de opdracht om er weer een aantrekkelijk geheel van te maken.
37
Vervuilde grond De grond van de voormalige vuilstort is vervuild. Toen de vuilstort nog in gebruik was, werd het vuilnis steeds afgedekt met een laag grond voordat de volgende laag werd gestort. De bodem bestaat daarom voor 50% uit vuil en 50% grond. Hierdoor is de grond net schoon genoeg om niet gesaneerd te hoeven worden, maar wel te vies om af te graven. Het reliëf kon daarom alleen aangepast worden door ophoging. Het was een uitdaging om op deze manier aantrekkelijke glooiingen te creëren en tegelijkertijd zo veel mogelijk bomen te sparen.
38
Ruimtelijke eenheid Bureau B+B trof een opgeknipt stadspark aan in Kerkrade. Aan de ene kant blokkeerde de hertenweide de ruimtelijke eenheid, aan de andere kant een steile rand. De hertenweide krijgt een nieuwe plek en de stijlrand is getransformeerd van een obstakel naar een verblijfsplek. Natuurstenen randen creëren terrassen als een amfitheater. De dichte begroeiing is hier geopend, voor een doorzicht van hoog naar laag. Een nieuwe padenstructuur zorgt voor fysieke verbindingen. De entrees zijn duidelijker gemarkeerd, zodat
het park een vanzelfsprekende route wordt tussen het centrum, de omliggende wijken en het landschap. Beek Op de locatie van het Stadspark stroomde vroeger de Nierspringbeek. Door de vuilstort is deze beek ondergronds geraakt. Nu stroomt het water weer zichtbaar door het park. Op het hoogste punt van het ontspringt een ‘bron’, een fontein in een glooiend bassin met stapstenen. Vanuit de ‘bron’ stroomt het water in een goot van kasseien door het park heuvelafwaarts, over de terrassen van de stijlrand. Hoe verder de beek het park instroomt, hoe natuurlijker de waterloop. De beek mondt uit in een vijver op het laagste punt van het park. De beek is een verbindend element en een spelaanleiding. Tegelijkertijd reguleert het de afwatering van de omringende wijken. Bij hevige regen verandert de beek in een woeste stroom.
39
Aldenhofpark, Hoensbroek
40 Aldenhofpark Hoensbroek, Heerlen (2011-2016) Opdrachtgever: Gemeente Heerlen
In samenwerking met: Buitenom Ontwerp Openbare Ruimte
Oppervlak: 6,2 ha
Hoensbroek krimpt Net als veel steden in Limburg is Hoensbroek op zoek naar oplossingen hiervoor. In het hart van Hoensbroek is een gat ontstaan na de sloop van Lagere technische School en slecht onderhouden naoorlogse portiekflats. Het Aldenhofpark neemt hiervoor de plek in. Bureau B+B maakte in samenwerking met Buitenom het stedenbouwkundig plan en het ontwerp. Samen met de gemeente zetten we het park in om grip te krijgen op de leegstand en een nieuwe hoogwaardige ontwikkeling
te realiseren. De gedateerde, grotendeels leegstaande portiekflats maken plaats voor een beperkt aantal levensloopbestendige woningen en een Brede Maatschappelijke Voorziening (BMV). Participatie Om te komen tot een goed plan waar de gebruikers achter staan, is het vroeg betrekken van de onwonenden essentieel. Daarom is in enkele ateliers aan het begin van het planproces uitvoerig gesproken met verschillende maatschappelijke groepen en bewoners.
Deze sessies leverden specifieke informatie en lokale input voor het plan. Zo bleek dat wonen in een aantrekkelijke groene omgeving, dichtbij het centrum en met een dorpse uitstraling een grote wens was. We stelden een plan voor waarin de transformatie van het gebied de sociale duurzaamheid van de directe omgeving benut.
Oude situatie met portiekflats en nieuwe situatie met park
Concept Hoensbroek bevindt zich midden in het voormalige mijnbouwgebied. Op historische kaarten is te zien hoe de ontwikkeling van het dorp op de de nabijgelegen staatsmijn georiënteerd is. Het ontwerp voor het park baseert zich op de rijkdom van de ondergrond. De gelaagdheid van de Zuid-limburgse geologie wordt in het park ervaarbaar gemaakt doormiddel van ‘scheggen’. In het park worden groene scheggen aangelegd met wisselende hoogtes. Zij versterken de bestaande
Verschillende ruimtelijke belevenissen in de structuur van het park
Geologische scheggen in de Zuid Limburgse bodem
41
topografie van het park en bieden de bezoeker verschillende ruimtelijke ervaringen. Op de scheggen bevinden zich de verschillende functies die de bewoners voor ogen hadden.
42
Ook aantrekkelijk in de tussentijd De transformatie van het park verloopt geleidelijk. Hierdoor is er gelegenheid om verschillende activieteiten met de bewoners te ontplooien. Deze activiteiten zorgen voor betrokkenheid en geven het park een aantrekkingskracht die uitstraalt op de hele omgeving. Zo zijn er onder andere kleurrijke windzakken gemaakt door de bewoners. Er is een bijenhotel gebouwd en er zijn boomplantdagen georganiseerd met de kinderen van de nieuwe school. Alle activiteiten hebben een sociaal en duurzaam karakter. Ze leiden tot grote betrokkenheid en participatie, zowel bij de inrichting als bij het beheer van het Aldenhofpark. Woningen geven het park een duidelijke rand Het park wordt begrensd door de nieuwe woningen. Zij hebben brede fronten en bakenen daarmee het park duidelijk af. De woningen varieren in type en grootte, maar zijn allemaal levensloopbestendig. Door de variatie bieden ze plek aan verschillende doelgroepen. Bijzonder aan de woningen zijn de hobbyruimtes en de werkplaatsen.
De Brede Maatschappelijke Voorziening (BMV) en het schoolplein Het beeldkwaliteitsplan dat Bureau B+B maakte voor de nieuwbouw omvatte ook de BMV. Deze is opgebouwd uit verschillende bouwmassa’s, geschakeld rondom twee binnenhoven en een voorplein. Het voorplein is het schoolplein aan het park, waar de kinderen tijdens, maar ook na schooltijd kunnen spelen. Het eerste binnenhof vormt de entree van het gebouw. Aan de zijkant ligt een enorme trap waar de hele school op kan zitten tijdens bijvoorbeeld een les in de buitenlucht, een toespraak of uitvoering. Het tweede binnenhof kan men afsluiten van het voorplein en is ingericht voor het kinderdagverblijf dat ook in de BMV huist. De BMV heeft deels een beloopbaar dak met een trap, die de verbinding maakt tussen een achtergelegen parkeerplaats, het voorplein en het park. Het dak is toegankelijk vanuit meerdere lokalen en kan ook worden gebruikt om buiten les te geven. Een groot deel van het dak is bedekt met zonnepanelen. De BMV (ontwerp DAT architecten, Tilburg) is reeds gebouwd. De BMV ligt verankerd in het park. De doorlopende weg die voorheen tussen de school en het park liep is opgeheven. Zo staat de BMV nog directer in verbinding met het park. De vorm van het schoolplein beweegt mee in de belijning van de scheggen.
Duurzaamheid In het park zijn zoveel mogelijk hergebruikte materialen gebruikt, zowel in de tussentijd als in de definitieve inrichting . Zo zijn de paden over de scheggen bestraat met klinkers uit een straat verderop die herbestraat werd, en is het hekwerk om het schoolplein gemaakt van hergebruikte balkonhekken van de gesloopte woningen in het park. De scheggen van het park zijn zo gepositioneerd dat zoveel mogelijk water kan infiltreren in de bodem van het park. Het eventuele overschot aan water komt terecht in de waterpartij voor het appartementencomplex. In het geval van extreme wateroverlast zit er in de vijver een overstort naar het riool. Ook worden alle waardevolle bomen uit de locatie behouden en worden er inheemse boomen bloemsoorten ingeplant. Voordat het park werd aangelegd, is het braakliggende stuk land ingezaaid met een rijke bloemenmix waar de bijen uit het bijenhotel van konden profiteren. Wegens het grote succes van het bijenhotel, is besloten dat het moest blijven in het park. Daarom is er voor gekozen om het park in te zaaien met bloemen en planten die speciaal aantrekkelijk zijn voor de bijen. Meerwaarde voor de wijk Aldenhof ligt vlak naast het winkelcentrum van Hoensbroek. In het centrum is weinig groen te vinden. Het park vervult naast de wijkfunctie ook de functie als
Lawaaiconcert tijdens de sloop van de gebouwen
43 Buurtbewoners naaien kleurrijke windzakken
‘stadspark’, waar veel mensen op weg naar het centrum doorheen zullen komen. De wijk is getransformeerd van een slecht onderhouden ‘no-go area’ naar een waardevolle groene plek in de stad, tot stand gekomen mét de bewoners vóór de bewoners. De gebruikers hebben het gevoel dat zij mede verantwoordelijk zijn voor de totstandkoming van dit stukje stad en zijn daar enorm trots op!
stedenbouw en landschapsarchitectuur
Gedempt Hamerkanaal 96 1021 KR Amsterdam tel +31(0) 20 6239801 www.bplusb.nl e-mail bureau@bplusb.nl
44