Bureau B+B stedebouw en landschapsarchitectuur
Landgoederen, zorg en maatschappij
Drie projecten
Zorgbuitenplaats Heerewegen, Warande
De landelijke zorgtuin van Landlust, Cordaan
Een LAT-relatie in Limburg, Vincent van Gogh Instituut
Amsterdam 27 oktober 2014
Zorgbuitenplaats Heerewegen, Warande Zeist, Nederland (2012–heden)
Type: Terreininrichting, Gezondheidszorg, Park, Tuin Opdrachtgever: Warande
Ontwerpteam: Bureau B+B stedebouw en landschapsarchitectuur i.s.m Rau Architecten en Next Architects
Programma: 200 parkeerplaatsen, sportkooi, speeltuin en revalidatie tuinen
Oppervlak: 4,0 ha Bouwsom: € 2.000.000,-
Wooncentrum Heerewegen is een zorginstelling voor mensen met een psychische- en/of lichamelijke beperking en is gelegen op de Stichtse Lustwarande in Zeist. Bureau B+B ontwikkelde voor deze zorginstelling een stedenbouwkundige visie en de landschappelijke inrichting die een antwoord geven op de veranderingen in de samenleving. Niet alleen vanuit innovaties in de medische / wetenschappelijke wereld maar juist ook vanuit de emotionele belevingswereld van de cliënten. De instelling ligt nu verstopt op het landgoed. De kwaliteiten van de buitenplaats worden nauwelijks benut ten gunste van de kwaliteit van de zorg. In ons ontwerp dient het voormalige buitenplaats Heerewegen als nieuwe identiteitsdrager voor de Warande. De hoofdstructuren van de buitenplaats worden hersteld en zijn gebaseerd op bestaande en nieuwe paden en geïnspireerd op de Engelse Landschapsstijl. We onderscheiden drie vormen van hoofdstructuren, de Voorrijlaan, de Rondgang en de Entreelus. Enkel de Entreelus is voor autoverkeer. De Voorrijlaan en Rondgang is voor langzaam verkeer. Op deze manier krijgt de buitenplaats een zonering in activiteiten en bereikbaarheid. Een rustig gedeelte aan de zuid en west zijde. Een logistiek en druk gedeelte aan de noord en oostzijde. Nieuwe lanen worden aangeplant, monumentale beuken blijven staan en zichtlijnen worden gerealiseerd. Op deze manier ontstaat er een harmonieus geheel van zorg, beleving en de cultuurhistorie. Er wordt een parkachtige setting gecreëerd waarbinnen verschillende ruimtes en gebouwen zijn gesitueerd die tot doel heeft het dagritme van de bewoners, omwonende, de bezoekers en medewerkers te faciliteren. Een nieuw hoofdgebouw gepositioneerd aan de Driebergseweg aan de oude oprijlaan van het landgoed geeft de Warande een nieuw en voornaam gezicht. Het landschap van de buitenplaats is het raamwerk voor verdere ontwikkeling. De lanen, de paden, de bossen en de monumentale bomen bepalen de structuur waarbinnen gebouwen gesitueerd zijn. Het uitbundige groen is het decor, de bestaande en nieuwe gebouwen positioneren zich ondergeschikt tussen dit groen.
De ruimtelijke opbouw van de buitenplaats
De hoofdstructuur van de buitenplaats
De groenstructuur en de positie van de gebouwen op de buitenplaats
Transformatie van het entreegebied
De ruimtelijke opbouw van de buitenplaats; positie van de gebouwen, de lanen en de zichtlijnen
Realisatie van het entreegebied
Wandelen en ervaren De buitenplaats kenmerkt zich door aantrekkelijke routes voor ouderen, revaliderende en bezoekers. De routes hebben verschillende lengtes en nodigt uit tot het meer bewegen. Langs de routes zijn aanknopingspunten voor activiteiten en bezienswaardigheden. De wandelroutes liggen los van de verkeersroutes, waardoor een rustige en overzichtelijke wandeling gemaakt kan worden. Fietsers worden zoveel mogelijk op de wandelpaden gemeden. De hoofdpaden worden goed toegankelijk voor bewoners met een rollator, scootmobiel of rolstoel. Er wordt gespeeld met glooiingen in het landschap en kleine hoogteverschillen om bewoners fysiek uit te dagen. Om aantrekkelijke routes te maken wordt ingezet op vier onderwerpen die het beleven en ervaren versterken. 1 Het maken van een educatieroute Lopend over de routes wordt het verhaal van de buitenplaats verteld. Dit wordt gedaan door het maken van een educatieroute. Bij deze route zit een flyer / brochure die men bij de receptie kan ontvangen. Deze educatieroute neemt de wandelaar mee langs een ‘reis’ over de buitenplaats. Het geeft informatie over het verleden en het heden van de buitenplaats,de lanen, de boomsoorten, de ecologie, de zorg, het ouder worden, etc. De educatieroute is speciaal vormgegeven voor kinderen en dementerende cliënten. 2 Verscheidenheid aan lengte van routes De wandelaar kan kiezen uit verschillende routes. De hoofdroute over de Voorrijlaan en de Rondgang vormt het kader waar alle andere routes op uitkomen. Dit zorgt voor overzicht en oriëntatie. Over de buitenplaats bevinden zich naast de lange hoofdroute een netwerk van kortere wandelroutes. Er kunnen wandelingen gemaakt worden van ongeveer 500 meter en als allerlaatste de wandelingen van ongeveer 250 meter lang. 3 Het maken van plekken In de directe nabijheid van de hoofdroute bevinden zich plekken waar iets bijzonders te zien is, zoals een omgevallen boom, een ‘paddenstoelen-boom’, een paar verborgen kunstwerken en een oefentuin. Deze plekken vertellen iets over de ecologie van de plek en de historie van de buitenplaats. Een aantal nieuwe kunstwerken kunnen inspelen op de beleving van de bewoners van de buitenplaats. Gedacht wordt aan kleur en geur. Ook het maken van een (moes-)tuin kan bijdragen aan de beleving langs de route. Het maken van de plekken moeten logisch liggen binnen de hoofdstructuur van de buitenplaats en mogen deze niet verstoren. Daarmee is de plek ondergeschikt aan de hoofdstructuur en vormt een verborgen verrassing langs de route. Oefentuin Eén van die plekken langs de route is het maken van een oefentuin. Een oefentuin is een ruimte waar mensen verschillende bewegingsoefeningen kunnen doen binnen hun revalidatie. Het doel van een oefentuin is het integreren van de oefening met het ontwerp van deze tuin. Op deze manier ontstaat er een verscholen bijzondere plek langs de route die ook door andere doelgroepen gebruikt kan worden. 4 Diversiteit in oud en nieuw groen De buitenplaats kent historische lanen en monumentale boomgroepen. De vele solitaire beuken en de eikenlanen zijn ouder dan 100 jaar. Het wandelen langs deze bomen en het zicht op een vrijstaande oude boom maakt de route interessant. De buitenplaats wordt gerenoveerd en gereed gemaakt voor de volgende generatie. Uitgegaan wordt van het aanleggen van nieuwe lanen en van nieuwe boomgroepen. Er zijn routes die gekoppeld worden met deze nieuwe lanen. Op deze manier willen we bijzonder solitaire bomen, boomgroepen en lanen toevoegen aan de buitenplaats.
Doorsnede naar het omliggende landschap
Impressie binnenhof
De landelijke zorgtuin van Landlust Amsterdam, Nederland (2014–heden)
Type: Terreininrichting, Gezondheidszorg, landelijk gebied, zorgboerderij Opdrachtgever: Cordaan Amsterdam
Ontwerpteam: Bureau B+B stedebouw en landschapsarchitectuur i.s.m Cocaan en Publicarea
Programma: zorgtuin, theetuin, kwekerij, 19 parkeerplaatsen, landschappelijke inpassing
Oppervlak: 6250 m2
Impressie van de voortuin
Landlust is een zorgboerderij waar een vaste groep bewoners en cliënten met allerhande psychische aandoeningen werken en wonen. Deze mensen reageren sterk op prikkels van buitenaf. Bureau B+B heeft het ontwerp gemaakt waarbij de bewoners zich veilig voelen. Voor de opdrachtgever en voor het bureau was het van groot belang dat de zorgboerderij niet schuil gaat achter hoge hekken en poorten. Wij willen niet dat de kwaliteiten van de landelijke setting verloren gaan. Om te voorkomen dat de instelling als een vesting oogt, is gewerkt met hagen. De noodzakelijke hekken zijn geplaatst in de hagen. Daarmee vallen ze weg in het groen. De hoofdingangen van het terrein bestaan uit houten hekken die qua vormgeving passen in de landelijke setting. Soms zijn de hagen hoog en soms juist breed. De locatie van de hagen is zorgvuldig onderzocht. Door het maaiveld van de tuin op een aantal plekken te verlagen ten opzichte van bijvoorbeeld de dijk die aan de westzijde langs het terrein loopt, blijft het zicht vanaf de dijk op de tuin behouden. Tegelijk blijft de noodzakelijk hoogte van de haag van 1.80 behouden. Wij hebben op het terrein verschillende zones ontworpen. Zones voor cliënten waarbij de veiligheid centraal staat en zones langs de afscheidingen waar interactie tussen voorbijgangers en de boerderij plaatsvindt. De beplanting op het terrein is nauwkeurig afgestemd op de cliënten die er gebruik van maken. In samenwerking met de facilitaire dienst, medewerkers Cordaan en externe partijen (Cocoon Risk Management) is hierdoor een op maat geleverde tuin ontstaan, waarbij de identiteit van een landelijke zorgtuin gelegen in het buitengebied van Amsterdam is behouden.
Beplantingskalender
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
Boerenbeplanting
Hydrangea paniculata
Phlox ‘Bright Eyes’
pluimhortensia
vlambloem
Hydrangea aspera
Phlox ‘Düsterlohe’ vlambloem
Hydrangea quercifolia
Phlox Hesperis vlambloem
fluweelhortensia
eikenbladhortensia
Plankaart van de buitenruimte Landlust
Liatris spicata ‘Floristan Violett’ Lampenpoetser Thalictrum rochebrunianum ruit Astrantia major rubra zeeuwsknoopje
Geranium phaem ‘Samabor’
ooievaarsbek
Alcea rosea (‘Nigra’) stokroos Helleborus orientalis ‘Red Lady’ kerstroos
Anemone hybrida ‘Honorine Jobert’
herfstanemoon
Allium giganteum reuzenui Iris chrysographes ‘Black Knight’ zwarte iris
Een LAT-relatie in Limburg St. Servatiusterrein, Venray, Nederland (2003–heden)
Type: Stedenbouw, Openbare Ruimte, Gezondheidszorg Opdrachtgever: Vincent van Gogh Instituut (GGZ-groep Noord en Midden-Limburg) Ontwerpteam: Bureau B+B stedebouw en landschapsarchitectuur in samenwerking met Loos van Vliet en Greiner Van Goor Huijten Architecten BV Programma: 27.500 m2 zorg, sport, kinderboerderij, zwembad, waterberging, spelen, amphitheater, 250 pp, 360 woningen Oppervlak: 28 ha Bouwsom: € -
situatie 1907
binnenhof/buitenhof
Het was rond 1900 gangbaar om krankzinnigen en idioten – zoals psychiatrische patiënten en verstandelijk beperkten werden genoemd – te verplegen in grote gebouwen in een ‘natuurlijke’ omgeving. Doorgaans waren de complexen opgezet als bijzondere buitenplaatsen, met een rijke parkaanleg en ensembles van paviljoens in een landschappelijke setting. De symmetrische ordening van de gebouwen was afgestemd op rust, orde en overzicht. Het psychiatrisch instituut Vincent van Gogh in Venray werd in 1907 door de Gentse Broeders van de Liefde gebouwd als gesloten mannengesticht. Het terrein lag op een stuk land buiten de stad, maar is inmiddels volledig opgenomen in het stedelijk weefsel. De heldere opbouw van het terrein verwaterde vanaf de jaren zestig onder druk van veranderingen in de psychiatrie, die om totaal andere gebouwen en functies vroeg. Tegenwoordig is een andere verschuiving zichtbaar: in plaats van patiënten in de samenleving te plaatsen, wordt de samenleving naar de oude gestichtsterreinen gehaald. De ‘omgekeerde integratie’ is essentieel voor het voortbestaan van deze grote complexen. In het plan is er een binnenhof en een buitenhof. In het binnenhof zijn acht nieuw te bouwen ziekenhuispaviljoens geclusterd. Door de situering van de paviljoens en door de aanleg van de tuinen vormt het een veilige en overzichtelijk omgeving voor de cliënten. De voorgestelde vormgeving van de nieuwe paviljoens is sober waardoor de overgebleven monumentale bouwwerken beter tot hun recht komen. Elk paviljoen krijgt een eigen thematische tuin, afgestemd op het ziektebeeld van de bewoners. Het buitenhof bestaat uit de lommerrijke parkstrook, die dé ontmoetingsplek van het terrein vormt. In het park bevinden zich een amfitheater, een speelterminal, een kinderboerderij en een arboretum. Er zijn routes aangelegd die bewoners stimuleren om naar buiten te gaan. Bureau B+B heeft dit terrein omgevormd van een afgesloten terrein naar een terrein dat toegankelijk is vanuit het hele dorp. Op het terrein hebben wij verschillende gebruikszones ontworpen, met een eigen groene signatuur. De afwisselende routes en de markante bomen leveren een veelzijdige openbare ruimte op, waarin een uitwisseling plaatsvindt tussen cliënten, bezoekers en medegebruikers van het groen.
situatie 2001
ziekenhuisfuncties binnenhof
plan
bebouwing buitenhof
De voorgestelde vormgeving van de nieuwe paviljoens is sober − maximaal twee bouwlagen, een orthogonale opbouw, binnenmuren van hout en buitenmuren van paarsbruine strengperssteen − waardoor de overgebleven monumentale bouwwerken beter tot hun recht komen. Greiner Van Goor Huijten Architecten bv ontwierp de nieuwbouw. Parkeren gebeurt onder de gebouwen. Elk paviljoen krijgt een eigen thematische tuin, afgestemd op het ziektebeeld van de bewoners, bijvoorbeeld een levendige volièretuin of juist een rustige rozentuin. In een tuin met basaltsokkels kunnen bewoners eigen werk exposeren. In de buitenhof is ontmoeting mogelijk. De lommerrijke parkstrook is publiek toegankelijk en bestaat uit een informeel actief gedeelte met amfitheater, speelterminal, kinderboerderij en trapveld en een formeel passief deel met een vijver en arboretum. Om eenheid in het groene maaiveld te bewaren is, in plaats van met scheidingsmuren of hekken, gewerkt met niveauverschillen die de diverse gebruikzones van elkaar scheiden. Ook het spelen is geïntegreerd in het grasvlak: een langwerpige aarden wal, een ‘landsnake’, lijkt vanonder de grasmat te kruipen. De buitenhof wordt van de stad gescheiden door bebouwde randen met herenhuizen, appartementen en stadsvilla’s, waar Bureau B+B tevens beeldkwaliteitsvoorstellen voor maakte.
bomenrand buitenhof
binnenhof
bomenbouquet/arboretum
lanen en tuinen in het binnenhof
www.bplusb.nl