Dingemans_2019_Onderzoek naar de effectiviteit PARTRIDGE-maatregelen voor patrijzen en overwinterend

'De Oude Doorn'

ONDERZOEK EFFECTIVITEIT PARTRIDGE -MAATREGELEN

AFSTUDEERONDERZOEK

"

"

" " " " " " " " " " " " " " " " " "

Colofon"

"

Opdrachtgever"

:"

Coördinatiepunt"Landschapsbeheer,"Brabants"Landschap"

Auteur"

:"

Kirsten"Dingemans"

Datum"

:"

3"juni"2019"

Kader""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""":"

Afstudeeropdracht"van"de"opleiding"BosF"en"natuurbeheer" Specialisatie:"Toegepaste"ecologie"

Begeleiding"

Ir."J."Sloothaak,"" Coördinator"soortenbescherming,"Brabants"Landschap"

:"

Drs."H."van"Loon,"" Coördinator"deeltijdopleiding"BosF"en"natuurbeheer" Foto"omslag"

:"

Ecopedia"(Ecopedia,"z.d.)"

Foto’s"rapport"

:"

Kirsten"Dingemans,"indien"niet"anders"vermeld"

" " ©"Hogeschool"Van"Hall"Larenstein" Postbus"9001" 6880"GB"Velp" Telefoon:"026"–"369"56"95" www.hogeschoolvhl.nl" "

"

"

"

!

Inhoudsopgave! " !

Voorwoord" Samenvatting" " 1" Inleiding"..................................................................................................................................."13" 1.1"

Aanleiding"en"kader"..............................................................................................................."14"

1.2"

Probleembeschrijving"en"Fanalyse"........................................................................................."16"

1.2.1" Probleemanalyse"habitatgebruik"patrijzen"......................................................................."16" 1.2.2" Probleemanalyse"overwinterende"akkervogels"................................................................"18" 1.3"

Onderzoeksvragen"................................................................................................................."19"

1.4"

Doelstelling"............................................................................................................................"20"

1.5"

Leeswijzer".............................................................................................................................."21"

" 2" Methode".................................................................................................................................."23" 2.1"

Voorbereiding"........................................................................................................................"24"

2.1.1" Literatuurstudie"................................................................................................................"24" 2.1.2" Analyse"aanwezige"data"in"ArcGIS"...................................................................................."24" 2.2"

Veldwerk"................................................................................................................................"25"

2.2.1" Geluidstellingen:"..............................................................................................................."25" 2.2.2" Waarneming.nl"................................................................................................................."26" 2.2.3" Zenderwerk"......................................................................................................................."26" 2.2.4" MASFwintertellingen"........................................................................................................."29" 2.3"

Analyse"inventarisatiegegevens"............................................................................................."30"

2.3.1" Habitatgebruik"patrijzen"..................................................................................................."30" 2.3.2" Overwinterende"akkervogels"............................................................................................"31" 2.3.3" Synthese"..........................................................................................................................."32" "

3" Resultaten"................................................................................................................................"33" 3.1"

Inventarisatiefase".................................................................................................................."33"

3.1.1" Ecologie"van"de"patrijs"......................................................................................................"33" 3.1.2" Maatregelen"....................................................................................................................."35" 3.1.3" Geluidstellingen"................................................................................................................"39" 3.1.4" Losse"waarnemingen"........................................................................................................"41" 3.1.5" Zenderwerk"......................................................................................................................."42" 3.2"

Analysefase"............................................................................................................................"45"

3.2.1" Habitatgebruik"patrijzen"..................................................................................................."45" 3.2.2" Overwinterende"akkervogels"............................................................................................"50" " 4" Conclusie".................................................................................................................................."61" 4.1"

Conclusies".............................................................................................................................."61"

4.2"

Discussie"................................................................................................................................"62"

4.3"

Aanbevelingen"......................................................................................................................."65"

" Literatuurlijst"................................................................................................................................"67" " Bijlagen" Bijlage"1:"Instructie"uitpeilen"patrijzen"................................................................................................."73" Bijlage"2:"Telcirkels"MASFwintertelling".................................................................................................."77" Bijlage"3:"Data"MASFwintertelling"........................................................................................................."79" Bijlage"4:"Beschrijvingen"maatregelen"Oude"Doorn"............................................................................."93" Bijlage"5:"Kaart"PARTRIDGEFmaatregelen"............................................................................................."99" Bijlage"6:"Habitatkartering"januari"2019"............................................................................................."101" Bijlage"7:"Kaarten"geluidstellingen"......................................................................................................"103" Bijlage"8:"Verzamelde"data"zenderwerk".............................................................................................."105" Bijlage"9:"Losse"waarnemingen"uit"waarneming.nl"............................................................................."107" "

Bijlage"10:"Kaart"buffers"waarnemingen"met"habitatkartering".........................................................."109" Bijlage"11:"Percentages"habitat"per"waarnemingscirkel"....................................................................."111" Bijlage"12:"Voorkomende"habitatten"in"cirkels"waarneming.nl".........................................................."115" Bijlage"13:"Afgelegde"afstand"tussen"opvolgende"peilmomenten"......................................................"117" Bijlage"14:"Kaarten"MASFwintertelling"................................................................................................"121" Bijlage"15:"Aantallen"(doel)soorten"MASFwintertelling"......................................................................."123" Bijlage"16:"Maximum"aantallen"individuen"per"telcirkel"....................................................................."125" " " " " " "

"

"

"

!

Voorwoord! " " Voor" u" ligt" mijn" onderzoeksrapportage" over" de" effectiviteit" van" PARTRIDGEFmaatregelen" voor" patrijzen" en" overwinterende" akkervogels" in" het" demonstratiegebied" de" Oude" Doorn." Het" is" de" afsluiting" van" een" vier" maanden" durende" afstudeerperiode" bij" het" Coördinatiepunt" Landschapsbeheer" van" Brabants" Landschap." Deze" onderzoeksrapportage" heb" ik" geschreven" ter" afsluiting"van"de"opleiding"BosF"en"Natuurbeheer"aan"de"Hogeschool"van"Hall"Larenstein"in"Velp.""

Met"behulp"van"radioFtelemetrie"heb"ik"drie"patrijzen"gevolgd"om"te"onderzoeken"welke"habitatten" ze"in"hun"territorium"gebruiken."Daarbij"heb"ik"ook"gegevens"van"wintervogeltellingen"geanalyseerd" in"relatie"tot"de"PARTRIDGEFmaatregelen."Met"de"resultaten"van"dit"onderzoek"hoop"ik"een"bijdrage" te" kunnen" leveren" aan" een" herstel" van" patrijzen" en" een" vergroting" van" de" biodiversiteit" in" het" agrarisch"gebied.""

Het"afstuderen"is"een"leerzaam"proces"geweest"waarbij"ik"kennis"en"vaardigheden"die"ik"tijdens"de" studie" heb" opgedaan" kon" toepassen" en" waarbij" ik" tevens" nieuwe" kennis" en" vaardigheden" heb" ontwikkeld." Door" het" veldwerk" was" het" een" tijdsintensieve" periode" met" een" enorme" piek" in" de" laatste"weken"voor"het"verwerken"van"alle"verzamelde"data."

Zonder" begeleiding" had" ik" dit" onderzoek" niet" tot" een" goed" einde" kunnen" brengen." Ik" wil" het" Coördinatiepunt" Landschapsbeheer" bedanken" voor" de" kans" die" me" is" geboden," en" in" het" bijzonder" Jochem"Sloothaak"voor"het"enthousiasme"waarmee"hij"me"heeft"begeleid."Op"welk"moment"dan"ook" kon"ik"terecht"met"vragen,"wat"heel"prettig"is"als"je"beperkt"bent"in"de"tijd."Daarnaast"wil"ik"Hedwig" van" Loon" bedanken" voor" haar" begeleiding" vanuit" de" opleiding." Door" haar" ervaring" als" docent" en" afstudeerbegeleidster"hebben"haar"opmerkingen"en"kritische"vragen"mijn"onderzoek"naar"een"hoger" niveau"getild."Grote"dank"gaat"ook"uit"naar"Jan"Staal"en"Marco"Renes"die"heel"wat"avonden"hebben" gespendeerd" om" de" patrijzen" te" kunnen" vangen" en" een" zender" te" geven." Ook" de" agrariërs" in" het" gebied"waar"ik"op"tij"en"ontij"terecht"kon"om"op"hun"percelen"op"zoek"te"gaan"naar"‘mijn"patrijzen’" ben"ik"dankbaar"voor"hun"gastvrijheid."Rens"Kolff"en"Gabrielle"van"Duffelen"wil"ik"hierbij"nog"speciaal" benoemen"omdat"de"materialen"die"nodig"zijn"om"uit"te"peilen"telkens"bij"hun"opgehaald"moesten" worden"en"dat"was"nooit"een"probleem."Natuurlijk"ben"ik"ook"de"vrijwilligers"Len"Bruining,"Henk"van" Diest,"Huib"Hartman"en"Jan"van"Harten"dankbaar"die"voor"mij"het"veld"in"zijn"gegaan."Zonder"hen"had" ik"niet"zoveel"data"kunnen"verzamelen"als"ik"nu"heb." " Mijn" familie," vrienden" en" kennissen" wil" ik" bedanken" voor" hun" begrip" als" ik" weer" eens" schitterde" in" afwezigheid."Speciale"dank"gaat"uit"naar"mijn"partner"Jeroen"Dingemans"voor"zijn"geduld,"begrip"en" de"ondersteuning"die"hij"me"heeft"gegeven."" " " Kirsten"Dingemans" " ’sFHertogenbosch,"3"juni"2019"

!

"

"

"

!

Samenvatting! " " Het"Europese"InterregFproject"PARTRIDGE"wat"van"2017"tot"2020"wordt"uitgevoerd,"heeft"tot"doel"te" demonstreren"dat"moderne"landbouw"en"biodiversiteit"hand"in"hand"kunnen"gaan."Dit"gebeurd"door" in"de"huidige"landbouw"relatief"kleine"maatregelen"toe"te"passen."In"10"demonstratiegebieden"van" elk" minimaal" 500" ha" wordt" minimaal" 7%" optimaal" habitat" voor" akkervogels" aangelegd." Een" van" de" doelen"van"het"project"is"om"hiermee"de"gehele"biodiversiteit"in"de"demonstratiegebieden"te"laten" stijgen"met"30%."De"patrijs"(Perdix"perdix)"staat"als"ambassadeursoort"van"het"project"symbool"voor" de"algehele"biodiversiteit"op"het"boerenland."De"patrijs"laat"sinds"1975"een"achteruitgang"van"90%" zien."Deze"afname"is"vooral"te"wijten"aan"de"intensivering"van"de"landbouw"en"de"veranderingen"die" hiermee"gepaard"gaan"zoals"gewaskeuze"en"het"gebruik"van"gewasbeschermingsmiddelen." " Dit" onderzoek" is" een" onderdeel" van" het" InterregFproject" PARTRIDGE" en" richt" zich" op" het" habitatgebruik" van" de" patrijzen" en" de" toegevoegde" waarde" van" de" PARTRIDGEFmaatregelen" voor" overwinterende" akkervogels." Bij" de" start" van" het" project" zijn" diverse" monitoringstrajecten" gestart" waaronder" de" MASFwintertellingen." De" twee" winterseizoenen" die" nu" zijn" gemonitord" hebben" data" opgeleverd" die" zijn" gebruikt" om" te" onderzoeken" in" hoeverre" de" maatregelen" een" bijdrage" leveren" aan"de"aantallen"soorten"en"individuen"overwinterende"akkervogels.""

Het" is" binnen" het" project" nog" onduidelijk" Ăłf" en" hoe" patrijzen" de" nieuwe" biotoopverbeterende" maatregelen"gebruiken."Er"zijn"veel"aannames"die"zijn"gebaseerd"op"losse"waarnemingen,"maar"er"is" in" Nederland" nooit" eerder" onderzocht" of" de" maatregelen" die" zijn" genomen" wel" effectief" worden" gebruikt" door" de" patrijzen." Door" middel" van" zenderonderzoek" is" het" mogelijk" om" gegevens" te" verzamelen"over" de"locaties"van" de" patrijzen."Door"de"zender" worden"ze" niet"alleen"waargenomen" als" ze" opvliegen" of" in" een" open" akker" of" weiland" zitten," maar" ook" als" ze" gedekt" zijn" of" in" de" maatregelen"zitten"kunnen"ze"worden"gelokaliseerd.""

Door"de"data"en"kennis"die"middels"dit"onderzoek"wordt"verkregen"kan"nog"beter"gestuurd"worden" op" effectief" agrarisch" natuurbeheer." Kennis" over" het" type" habitat" waar" patrijzen" zich" bij" voorkeur" ophouden"is"nodig"om"gebieden"meer"geschikt"te"maken"voor"deze"kwetsbare"soort."" " De"hoofdvraag"die"in"dit"onderzoek"wordt"beantwoord"is:"“Wat"is"het"aandeel"van"de"maatregelen" die" genomen" zijn" in" het" demonstratiegebied" de" Oude" Doorn"in" het" habitatgebruik" van" patrijzen" en" komen"er"meer"overwinterende"akkervogels"voor"bij"aanwezigheid"van"de"maatregelen?�"" " Het" antwoord" op" deze" hoofdvraag" is" verkregen" door" literatuurstudie," analyses" op" de" data" van" de" MASFwintertellingen"en"het"analyseren"van"data"die"is"verkregen"tijdens"veldonderzoek"in"februari," maart" en" april" 2019." Bij" het" veldonderzoek" is" gebruik" gemaakt" van" geluidstellingen," zichtwaarnemingen"en"zenderonderzoek."Voor"het"zenderonderzoek"zijn"in"het"demonstratiegebied" de"Oude"Doorn"drie"patrijzen"gevangen"en"van"een"zender"voorzien."Deze"patrijzen"zijn"vervolgens" meerdere"dagen"per"week"middels"een"ontvanger"en"antenne"gelokaliseerd.""

Doordat" er" bij" de" MASFwintertellingen" negen" telcirkels" met" maatregelen," negen" telcirkels" zonder" maatregelen"en"negen"telcirkels"in"een"reguliere"landbouwgebied"zijn"gemonitord"werd"het"mogelijk" om"deze"met"elkaar"te"vergelijken."

"

" De" conclusie" is" dat" de" PARTRIDGEFmaatregelen" een" belangrijke" functie" vervullen" als" habitat" voor" patrijzen."Daarbij"komen"meer"soorten"overwinterende"akkervogels"voor"dan"zonder"maatregelen."" " Dit"blijkt"uit"de"resultaten"waarin"zichtbaar"werd"dat"relatief"veel"oppervlakte"in"het"territorium"van" patrijzen"wordt"ingenomen"door"maatregelen."De"gezenderde"patrijzen"in"het"gebied"zijn"vaak"in"of" in"de"directe"omgeving"van"maatregelen"gepeild."Ook"bij"de"geluidstellingen"en"losse"waarnemingen" zijn" meer" patrijzen" waargenomen" bij" maatregelen" dan" op" plaatsen" waar" deze" niet" waren." De" combinatie" van" bloemenblok," kale" grond," water," kruidenrijk" perceel/strook," keverbank" en" insectenrijk"grasland"wordt"in"de"periode"van"het"onderzoek"door"patrijzen"het"meeste"benut."

Voor" overwinterende" akkervogels" resulteert" de" aanwezigheid" van" maatregelen" in" een" hogere" soortenrijkdom." Met" dit" onderzoek" is," doordat" er" slechts" van" twee" winters" data" is," op" soortniveau" niet" voor" alle" onderzochte" soorten" aangetoond" dat" bij" aanwezigheid" van" de" maatregelen" de" aantallen"hoger"zijn."

Zowel" voor" het" onderzoek" naar" het" habitatgebruik" van" patrijzen" als" voor" de" meerwaarde" van" maatregelen"voor"overwinterende"akkervogels"wordt"aanbevolen"het"onderzoek"voort"te"zetten."

"

1 Inleiding! " " Voorliggend" rapport" ‘Onderzoek" effectiviteit" PARTRIDGE" maatregelen" voor" patrijzen" en" overwinterende" akkervogels’" is" opgesteld" in" opdracht" van" het" Coördinatiepunt" Landschapsbeheer" van" Brabants" Landschap." Brabants" Landschap" heeft" de" regie" over" het" demonstratiegebied" van" het" Europese" InterregFproject" PARTRIDGE" in" de" Oude" Doorn" (zie" figuur" 1)." Dit" betreft" een" gebied" van" ruim"500"hectare"waar"in"de"huidige"vormen"van"landbouw"relatief"kleine"maatregelen"zijn"genomen" ten"behoeve"van"boerenlandvogels"waaronder"de"patrijs."Dit"onderzoek"richt"zich"op"de"effectiviteit" van" de" genomen" maatregelen" voor" boerenlandvogels" door" zenderonderzoek" van" patrijzen" en" door" analyses"van"data"van"punttellingen"in"de"wintermaanden." "

"

Figuur&1:&Ligging&demonstratiegebied&Oude&Doorn&

" In" dit" InterregFproject" PARTRIDGE" is" de" patrijs" als" ambassadeurssoort" gekozen" en" staat" daarmee" symbool" voor" de" algehele" biodiversiteit" op" het" boerenland." Op" de" site" van" het" InterregFproject" PARTRIDGE"staat"dat"de"patrijs"een"goede"indicator"is"voor"de"gezondheid"van"het"landbouwsysteem:" Als" het" goed" gaat" met" de" patrijzen" is" de" soortenrijkdom" ook" hoog" en" functioneren" ecosysteemdiensten" (zoals" bestuiving," natuurlijke" plaagFonderdrukking" en" een" gezonde" bodem)" optimaal."Als"de"patrijzen"verdwijnen"kan"geconcludeerd"worden"dat"de"leefomgeving"van"agrarische" bedrijven"sterk"verarmt"en"achteruit"gaat"(North"Sea"Region","z.d.)." " " " ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

13"

Het"doel"van"het"project"is"de"biodiversiteit"in"4"jaar"tijd"met"meer"dan"30%"te"doen"toenemen"in"het" agrarisch" landschap." Men" wil" aantonen" dat" met" gerichte" maatregelen" landbouw" en" hoge" biodiversiteitswaarden" samen" kunnen" gaan." Dit" wordt" agrarisch" natuurbeheer" genoemd." Hierbij" nemen" agrarische" ondernemers" op" en" rond" hun" bedrijf" verschillende" maatregelen" ten" gunste" van" natuur" en" landschap." Om" deze" toename" in" biodiversiteit" aan" te" tonen" wordt" door" monitoring" data" verzameld" van" de" patrijs" en" verschillende" soortgroepen" zoals" broedvogels," overwinterende" vogels," zoogdieren,"insecten"en"regenwormen." " Polder" de" Oude" Doorn" wordt" in" totaal" door" 38" boeren" gebruikt" als" akkerland" (65%)" en" grasland" (25%)." Op" dit" moment" werken" 19" boeren" in" het" demonstratiegebied" mee" met" het" InterregFproject" PARTRIDGE." Brabants" Landschap" werkt" in" het" gebied" samen" met" de" Agrarische" Natuurvereniging" Altena"Biesbosch,"Natuurbeschermingsvereniging"Altenatuur,"de"lokale"wildbeheereenheid"Land"van" Altena"en"met"vele"vrijwilligers"(North"Sea"Region","z.d.)." " "

1.1 Aanleiding!en!kader! " De"patrijs"(Perdix"perdix)"is"een"inheemse"akkervogel"die"beschermd"is"in"de"Wet"Natuurbescherming" (2017)."De"reden"om"de"patrijs"middels"deze"nieuwe"natuurwet"te"beschermen"is"dat"hij"op"de"Rode" lijst"opgenomen"is"als"“kwetsbaar�"(Vogelbescherming"Nederland,"z.d.)."Sinds"1975"is"de"patrijs"met" 90%" achteruit" gegaan" in" Nederland" zoals" in" figuur" 2" te" zien" is" (Sovon" Vogelonderzoek" Nederland," z.d.)."" "

Figuur&2:&Broedvogeltrend&patrijs&(Sovon&Vogelonderzoek&Nederland,&z.d.)&

"

" Patrijzen" komen" in" Nederland" vooral" voor" in" halfopen" akkerF" en" weidelandschap." Een" verscheidenheid" aan" gewassen," afgewisseld" met" lijnvormige" elementen" als" grasachtige" en" kruidenrijke"akkerranden"en"bermen,"houtwallen"en"hagen"zijn"ideaal."De"patrijs"maakt"het"nest"op" de"grond"in"een"dichte"begroeiing."De"kuikens"zijn"volledig"afhankelijk"van"insecten"die"in"de"directe" omgeving" te" vinden" zijn," na" 14" dagen" zijn" ze" vliegvlug" en" na" ongeveer" 5" weken" zelfstandig" (Vogelbescherming"Nederland,"z.d.).

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

14"

Vier"mogelijke"oorzaken"van"de"achteruitgang"die"door"Dochy"&"Hens"(2005)"worden"beschreven"zijn:" het" ontbreken" van" schuilF" en" nestgelegenheden," een" verhoogde" predatiedruk," onvoldoende" zaden" als" wintervoedsel" en" het" ontbreken" van" insecten" als" zomervoedsel." Deze" oorzaken" worden" (mede)" veroorzaakt" door" monoculturen" en" schaalvergroting" in" de" landbouw" met" daarbij" het" gebruik" van" gewasbeschermingsmiddelen" en" mest." Door" de" schaalvergroting" zijn" landschapselementen" die" zorgen" voor" schuilF" en" nestgelegenheden" verdwenen" en" door" het" gebruik" van" gewasbeschermingsmiddelen" is" het" voedselaanbod" sterk" afgenomen" (Kuijper," 2007)." Door" deze" veranderingen" in" het" agrarisch" landschap" en" het" agrarisch" beheer" is" ook" bij" andere" akkerF" en" weidevogels,"zoals"bijvoorbeeld"de"kneu,"veldleeuwerik"en"kievit,"een"negatieve"trend"te"zien"(Sovon" Vogelonderzoek" Nederland," z.d.)." Om" deze" soorten" te" behouden" zijn" biotoopverbeterende" maatregelen"nodig."Deze"maatregelen"worden"momenteel"verspreid"door"Nederland"genomen." " Niet"alleen"in"Nederland"is"deze"achteruitgang"te"zien."Binnen"heel"de"Europese"Unie"gaat"de"patrijs" en" de" biodiversiteit" in" het" agrarisch" landschap" achteruit." Dit" heeft" geleid" tot" een" samenwerking" tussen" organisaties" waarbij" een" subsidieaanvraag" bij" de" EU" is" ingediend" voor" het" project" ‘PARTRIDGE’." Dit" in" het" kader" van" het" InterregFNoordzee" programma," een" Europese" regeling" waarbinnen" partijen" uit" meerdere" landen" samenwerken" in" projecten" op" het" gebied" van" ruimtelijke" ordening"en"regionale"ontwikkeling."Het"project"loopt"van"2017F2020"in"Engeland,"Schotland,"België," Duitsland" en" Nederland." In" 10" demonstratiegebieden" van" elk" ruim" 500" hectare" zijn" bij" boeren" en" particulieren" op" minstens" 7%" van" de" oppervlakte" bloemenblokken," keverbanken," insectenrijk" grasland," kruidenrijke" akkerranden" en" patrijzenhagen" PARTRIDGE"staat"voor:" aangelegd" en" blijft" op" verschillende" akkers" een" Protecting"the"Area’s"Resources" winterstoppel"staan."Naast"de"demonstratiegebieden"zijn"er" Through"Researched"Innovative" ook" referentiegebieden" waarin" geen" maatregelen" zijn" Demonstration"of"Good"Examples" genomen."Hiermee"is"het"mogelijk"om"te"vergelijken"wat"de" " invloed"van"de"maatregelen"is"op"de"biodiversiteit."" " De"Nederlandse"demonstratiegebieden"liggen"op"SchouwenFDuiveland"in"Zeeland"en"in"het"Land"van" Heusden" en" Altena" in" NoordFBrabant." Dit" laatste" gebied" betreft" polder" ‘de" Oude" Doorn’" tussen" Sleeuwijk" en" Almkerk." Naast" het" demonstratiegebied" de" Oude" Doorn" is" er" een" referentiegebied" ‘Genderen’," gelegen" nabij" het" gelijknamige" dorp." Het" Coördinatiepunt" Landschapsbeheer" van" Brabants" Landschap" heeft" de" regie" over" deze" gebieden." Er" hebben" onder" leiding" van" Brabants" Landschap" al" diverse" onderzoeken" binnen" het" project" plaatsgevonden." Bijvoorbeeld" naar" de" verhoging"van"de"aantallen"en"diversiteit"aan"insecten"in"de"keverbanken."Het"is"binnen"het"project" echter"nog"onduidelijk"óf"en"hoe"patrijzen"de"nieuwe"biotoopverbeterende"maatregelen"gebruiken."

En" of" de" maatregelen" een" positieve" uitwerking" hebben" op" het" voorkomen" van" akkervogels" in" de" winter." Door" hier" kennis" over" te" vergaren," kan" nog" beter" gestuurd" worden" op" effectief" agrarisch" natuurbeheer." Eerder" was" er" bij" Brabants" Landschap" geen" capaciteit" om" dit" onderzoek" te" doen."

Bovendien" waren" de" ringers" die" vergunningen" hebben" om" patrijzen" te" zenderen" al" bezet" vanwege" ringonderzoek"in"het"kader"van"het"‘Jaar"van"de"Kievit’." " Uit"onderzoek"blijkt"dat"op"macroschaal"het"agrarisch"natuurbeheer"in"Nederland"weinig"effectief"is" voor"de"instandhouding"van"populaties"agrarische"soorten"(ten"Holt,"Sierdsema,"Martens,"Stahl,"van" Kleunen," &" de" Boer," 2014)." In" algemene" zin" kan" gesteld" worden" dat" agrarisch" natuurbeheer" niet" kosteneffectief" is" (Kleijn," z.d.)." Als" reactie" op" deze" resultaten" van" het" agrarisch" natuurbeheer" zoals" het" was" geregeld" binnen" SNL" is" in" 2016" het" vernieuwde" stelsel" Agrarisch" NatuurF" en" ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

15"

Landschapsbeheer"(ANLb)"ingevoerd."Dit"gaat"uit"van"een"leefgebiedenbenadering"voor"(dier)soorten" van" internationaal" belang" op" basis" van" een" collectieve," gebiedsgerichte" aanpak." Hiermee" is" het" primaire" doel" om" te" voldoen" aan" de" gunstige" staat" van" instandhouding" van" soorten" die" ook" in" het" agrarisch"gebied"leven."Subsidie"kan"worden"verleend"voor"vier"agrarische"leefgebieden"en"voor"de" categorie" water." De" vier" leefgebieden" zijn:" open" grasland," open" akkerland," natte" dooradering" en" droge"dooradering"(Bij12,"2017)."In"de"provincie"NoordFBrabant"is"ĂŠĂŠn"van"de"doelsoorten"voor"het" open"akkerland"de"patrijs."Een"aantal"andere"doelsoorten"zijn"veldleeuwerik,"gele"kwikstaart,"kneu"en" graspieper" (Provincie" NoordFBrabant," 2016)." Ook" PARTRIDGE" wil" aantonen" dat" met" een" juiste" inzet" agrarisch"natuurbeheer"wel"effectief"is."Met"het"PARTRIDGEFproject"wordt"ingezet"op"duurzaamheid:" Toepassen" van" maatregelen" op" 7%" van" het" agrarisch" gebied" zorgt" voor" een" duurzaam" behoud" van" biodiversiteit." Om" te" realiseren" dat" boeren" hieraan" voor" lange" tijd" mee" willen" werken" zijn" de" maatregelen"inpasbaar"in"de"huidige"bedrijfsvoering."Door"de"marktconforme"financiering"die"via"het" agrarisch"collectief"vanuit"de"subsidie"van"de"ANLb"wordt"verstrekt"verliest"de"boer"geen"inkomsten" door" het" oppervlakteverlies" voor" zijn" teelt." De" PARTRIDGEFmaatregelen" zijn" overgenomen" in" de" subsidieregeling"van"de"ANLb." " "

1.2 Probleembeschrijving!en!Nanalyse! " In"Nederland"worden"op"diverse"locaties"agrarische"natuurbeheersmaatregelen"genomen"waarbij"de" patrijs"als"doelsoort"is"gekozen."Er"is"tot"nu"toe"in"Nederland"echter"niet"onderzocht"of"de"patrijzen" daadwerkelijk"gebruik"maken"van"deze"maatregelen."Er"zijn"wel"veel"aannames"die"zijn"gebaseerd"op" losse"waarnemingen,"maar"het"is"in"Nederland"nooit"eerder"onderzocht."Alleen"door"onderzoek"uit"te" voeren" waarbij" frequent" de" patrijzen" worden" opgespoord" kan" worden" bepaald" of" de" patrijzen" daadwerkelijk" voorkeur" hebben" voor" een" biotoop" met" daarin" de" genomen" maatregelen." De" verwachting" is" dat" niet" alleen" de" patrijs" baat" heeft" bij" de" genomen" maatregelen." Een" deel" van" de" maatregelen" kan" ook" een" belangrijke" functie" hebben" voor" akkervogels" in" de" winter." Er" worden" al" sinds" de" start" van" het" project" in" 2017" MASFwintertellingen" gedaan," zowel" in" de" Oude" Doorn" als" in" Genderen."Er"is"echter"nog"niet"eerder"onderzocht"of"er"een"verband"is"tussen"het"voorkomen"van" akkervogels"in"de"winter"in"relatie"tot"de"maatregelen."" " "

1.2.1 Probleemanalyse!habitatgebruik!patrijzen!

In"OostFGroningen"is"in"2013"(jaar"van"de"patrijs)"zenderonderzoek"gedaan"naar"habitatgebruik"van" patrijzen,"echter"zijn"daar"niet"dezelfde"soort"maatregelen"toegepast"als"in"het"demonstratiegebied"in" De"Oude"Doorn"(Grauwe"Kiekendief"F"Kenniscentrum"Akkervogels,"2013)."Ook"werd"er"vanaf"dat"jaar" zenderonderzoek" gedaan" bij" twee" patrijzen" op" zandgronden" in" NoordFBrabant" waar" geen" gerichte" maatregelen" voor" de" patrijs" zijn" genomen" (Scholten" &" Staal," 2018)." Er" zijn" in" Nederland" dus" wel" onderzoeken"gedaan"naar"habitatgebruik"van"patrijzen,"maar"niet"in"relatie"tot"de"maatregelen"die"in" het"kader"van"het"InterregFproject"PARTRIDGE"zijn"genomen." " In" Duitsland" en" Engeland" zijn" eerder" onderzoeken" gedaan" naar" habitatgebruik" van" patrijzen" in" gebieden"met"soortgelijke"maatregelen"zoals"in"demonstratiegebied"de"Oude"Doorn"zijn"toegepast."

Zo"werden"in"Duitsland"bij"het"onderzoek"voornamelijk"nesten"aangetroffen"in"meerjarige"vegetaties,"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

16"

waaronder" op" speciaal" voor" de" patrijs" aangelegde" kruidenrijke" stroken" en" hagen." Ondanks" dat" de" kruidenrijke" stroken" en" hagen" maar" een" klein" oppervlak" (10%)" in" beslag" nemen" werden" daarin" wel" een" kwart" van" de" nesten" aangetroffen" (Gottschalk" &" Beeke," 2014)." Omdat" het" landschap" in" het" Duitse" onderzoek" qua" perceelgrootte," diversiteit" en" bebouwing" sterk" verschilt" van" het" demonstratiegebied"de"Oude"Doorn"is"het"de"vraag"of"de"PARTRIDGEFmaatregelen"ook"hier"werken."" " Brabants" Landschap" is" als" coördinator" van" het" InterregFproject" PARTRIDGE" in" de" Oude" Doorn" benieuwd" of" de" maatregelen" die" zijn" genomen" net" als" in" Duitsland" ook" hier" effectief" worden" gebruikt."Deze"stichting"wil"leren"welk"habitat"de"patrijzen"gebruiken."Het"is"niet"alleen"interessant" om"te"weten"óf"de"maatregelen"worden"gebruikt"en"met"welk"doeleinde,"maar"ook"of"een"bepaalde" ligging"(ten"opzichte"van"andere"landschapselementen"en"ruimtelijke"rangschikking"ten"opzichte"van" elkaar)"meer"in"trek"is"dan"een"andere"en"of"er"gedurende"het"jaar"veranderingen"zijn"in"het"gebruik" van"de"maatregelen."Zoals"is"beschreven"in"de"‘Factsheet"patrijzen’"van"Vogelbescherming"Nederland" (Vogelbescherming" Nederland," 2016)," voeden" kuikens" zich" de" eerste" twee" weken" met" insecten," waardoor"de"verwachting"is"dat"wordt"gebroed"op"locaties"in"of"nabij"maatregelen"die"zijn"genomen" voor"insecten"zoals"het"insectenrijk"grasland"of"keverbanken."Volwassen"patrijzen"eten"meer"zaden" dus" in" de" eerste" weken" van" het" onderzoek" (als" er" nog" niet" wordt" gebroed)" wordt" verwacht" dat" de" patrijzen"zich"meer"bevinden"in"bijvoorbeeld"de"bloemenblokken"of"graanstoppels.""

Dat" er" veel" aannames" worden" gedaan" op" basis" van" losse" waarnemingen" geldt" ook" voor" het" demonstratiegebied" de" Oude" Doorn" in" NoordFBrabant." Daarbij" komt" dat" door" de" maatregelen" de" patrijzen" minder" zichtbaar" zijn" geworden." De" dekking" is" zo" goed" dat" je" ze" in" de" maatregelen" niet" meer"ziet"waardoor"er"op"basis"van"de"huidige"waarnemingen"een"onvoldoende"beeld"kan"worden" gevormd"van"het"habitatgebruik"van"de"patrijzen."Ook"in"het"onderzoeksrapport"wat"in"het"jaar"van" de"patrijs"is"opgesteld"door"Sovon"(Teunissen,"Roodbergen,"van"den"Bremer,"Sierdsema,"&"de"Jong," 2014)," wordt" in" de" aanbevelingen" benoemd" dat" vooral" voor" onderzoek" naar" habitatgebruik" en" effectiviteit" van" beheermaatregelen" het" aan" te" bevelen" is" om" patrijzen" individueel" herkenbaar" te" maken"door"ze"van"zenders"te"voorzien."Hierdoor"kan"beter"worden"vastgesteld"hoe"groot"het"gebied" is"dat"patrijzen"benutten"(home"range)"en"of"er"migratie"plaatsvindt."In"Groningen"is"waargenomen" dat"mannetjes"patrijzen"die"op"zoek"gaan"naar"een"vrouwtje"om"te"paren"afstanden"van"wel"3,8km"in" een" etmaal" kunnen" afleggen" (Grauwe" Kiekendief" F" Kenniscentrum" Akkervogels," 2013)." Uit" het" onderzoek" in" Duitsland" blijkt" dat" de" afstand" die" mannetjes" afleggen" aanzienlijk" afneemt" op" het" moment"dat"er"gebroed"wordt"(Gottschalk"&"Beeke,"2014)" " Uit" geluidstellingen" die" in" de" afgelopen" 2" jaar" onder" leiding" van" Brabants" Landschap" hebben" plaatsgevonden,"lijkt"het"erop"dat"de"patrijs"weer"toeneemt"in"het"demonstratiegebied."Er"is,"zoals" uit"voorgaande"blijkt,"echter"niet"bekend"in"hoeverre"en"op"welke"wijze"de"patrijzen"gebruik"maken" van"hun"leefomgeving"met"daarin"de"specifieke"maatregelen"die"in"dit"gebied"zijn"aangelegd."Het"is" daardoor" de" vraag" of" het" beheer" en" de" inrichtingsmaatregelen" (oppervlakte," ligging," grootte," afstanden,"etc.)"bijdragen"aan"een"duurzaam"behoud"van"de"patrijs."" " Kennis"over"het"type"habitat"waar"patrijzen"zich"bij"voorkeur"ophouden"is"nodig"om"gebieden"meer" geschikt"te"maken"voor"deze"kwetsbare"soort."Door"middel"van"zenderonderzoek"is"het"mogelijk"om" gegevens" te" verzamelen" over" de" locaties" van" de" patrijzen." Door" de" zender" worden" ze" niet" alleen" waargenomen" als" ze" opvliegen" of" in" een" open" akker" of" weiland" zitten," maar" ook" als" ze" in" de" maatregelen" zitten" kunnen" ze" worden" gelokaliseerd." Doordat" de" gezenderde" patrijzen" individueel" zijn"te"volgen"kan"ook"geleerd"worden"over"de"homeFrange.""

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

17"

De" resultaten" die" het" onderzoek" oplevert" kunnen" in" de" toekomst" bij" nieuw" toe" te" passen" maatregelen" worden" gebruikt," zodat" deze" vroeger" zo" gangbare" soort" weer" in" aantallen" kan" toenemen." Daarbij" moet" wel" in" acht" worden" genomen" dat" de" resultaten" gelden" voor" dit" specifieke" project,"landelijk"kan"het"anders"zijn."" " Uit" voorgaande" blijkt" dat" er" een" aantal" redenen" zijn" (die" met" elkaar" verband" houden)" om" het" zenderwerk"te"doen:" 1. Onderzoeken"of"specifiek"de"genomen"maatregelen"binnen"het"PARTRIDGEFproject"werken.""

2. Er"is"wel"ander"onderzoek"gedaan,"maar"dat"is"lastig"te"vergelijken"met"dit"projectgebied;" 3. Er"worden"wel"losse"zichtwaarnemingen"gedaan,"maar"dat"zijn"hoofdzakelijk"toevalstreffers;" 4. Kennis" over" habitatgebruik" is" nodig" om" ook" elders" gebieden" geschikt" te" maken," maar" zonder" zender"zijn"patrijzen"(zeker"in"de"maatregelen)"moeilijk"waar"te"nemen." " "

1.2.2 Probleemanalyse!overwinterende!akkervogels!

Sinds"de"start"van"het"PARTRIDGEFproject"worden"zowel"in"demonstratiegebied"de"Oude"Doorn"als"in" referentiegebied" Genderen" wintervogeltellingen" uitgevoerd." Hierbij" wordt" middels" een" gestandaardiseerde" methode" waarbij" gebruik" wordt" gemaakt" van" telcirkels," gemonitord" welke" soorten" vogels" en" hoeveel" vogels" er" voorkomen" in" beide" gebieden." Er" is" echter" nog" nooit" eerder" onderzocht" of" er" een" relatie" is" tussen" het" voorkomen" van" overwinterende" akkervogels" en" de" maatregelen"die"in"de"Oude"Doorn"zijn"aangelegd."" " Omdat" er" verschillende" soorten" akkervogels" zijn" waarmee" het" slecht" gaat" in" agrarisch" gebied" vindt" het"Coördinatiepunt"Landschapsbeheer"van"Brabants"Landschap"het"interessant"om"te"analyseren"of" de"maatregelen"die"zijn"genomen"een"positief"effect"hebben"op"het"voorkomen"van"deze"vogels."Het" coördinatiepunt"is"benieuwd"of"de"maatregelen"die"in"het"gebied"zijn"genomen"er"voor"zorgen"dat"de" aantallen"individuen"en"soorten"hoger"zijn"dan"in"het"referentiegebied."Daarbij"willen"ze"weten"of"er" een"relatie"is"tussen"het"percentage"in"oppervlakte"van"de"maatregelen"en"de"hoeveelheid"soorten" en"individuen"die"tijdens"de"monitoringsrondes"zijn"waargenomen." " Eerder" hebben" onderzoeken" plaatsgevonden" naar" de" invloed" van" akkerranden," vogelakkers" en" de" zaadbeschikbaarheid" in" de" winter" op" de" hoeveelheid" soorten" en" individuen" vogels." Zo" is" in" het" proefschrift"‘The"value"of"field"margins"for"farmland"birds’"(Kuiper,"2015)"de"waarde"van"akkerranden" voor" vogels" geëvalueerd." Hieruit" bleek" dat" een" groter" areaal" aan" akkerranden" samenhing" met" een" grotere"diversiteit"van"vogels"en"een"toename"in"aantallen"voor"acht"vogelsoorten."Ook"bleek"dat"de" akkerranden" weliswaar" worden" geprefereerd" door" vogels," maar" geen" verhoogd" broedsucces" opleverde."" " Uit" het" onderzoek:" ‘Vogelakkers" –" Het" effect" op" de" biodiversiteit" en" de" landbouwkundige" inpasbaarheid’" (Wiersma," et" al.," 2019)" blijkt" dat" de" vogelakkers" die" door" Grauwe" Kiekendief" –" Kenniscentrum"akkervogels"zijn"ontwikkeld"veel"positieve"effecten"hebben,"waaronder"op""aantallen" wintervogels." Vogelakkers" zijn" akkerpercelen" die" voor" minimaal" drie" jaar" in" gangbaar" akkerland" worden" ingepast" en" voor" 30%" uit" natuurbraakstroken" en" 70%" meerjarig" groenvoedergewas" (luzerne/klaver)" bestaan." Daarmee" hebben" ze" primair" als" doel" om" het" voorkomen" van" muizen" te"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

18"

vergroten" en" zo" het" roofvogelhabitat" te" verbeteren." Secundair" is" het" doel" omstandigheden" te" creëren" waarin" bodemleven," insecten" en" akkervogels" kunnen" floreren." De" meest" voorkomende" vogels" in" de" winter" waren" zaadeters," ganzen," insecteneters" en" roofvogels." Met" name" voor" muizeneters"bleken"de"vogelakkers"in"het"winterhalfjaar"van"groot"belang."" " In" 2014" verscheen" het" rapport" ‘Wintervoedselgewassen" als" sleutel" tot" het" herstel" van" akkervogelpopulaties?’" van" Alterra" Wageningen" (Kleijn," Teunissen," Muskens," van" Kats," Majoor," &" Hammers,"2014)"waarin"de"invloed"van"zaadbeschikbaarheid"voor"vogels"in"de"winter"is"onderzocht."

Er" werd" in" het" onderzoek" een" duidelijk" verband" gevonden" tussen" de" zaadbeschikbaarheid" en" het" aantal" overwinterende" akkervogels." Voor" overige" soorten" vogels" was" dit" verband" er" niet."

Voedselgebrek" blijkt" de" voornaamste" oorzaak" van" de" afwezigheid" van" overwinterende" akkervogels."

Er"leek"in"het"onderzoek"voor"algemenere"soorten"akkervogels"een"maximum"te"bestaan"waarboven" een"grotere"zaadbeschikbaarheid"niet"meer"resulteerde"in"meer"vogels."Voor"rode"lijst"soorten"was" dit"niet"het"geval."Sommige"leken"zelfs"alleen"aanwezig"te"zijn"bij"een"erg"grote"zaadbeschikbaarheid."

Ook"in"dit"onderzoek"bleek"dat"toenemende"aantallen"overwinterende"akkervogels"niet"automatisch" resulteren" in" grotere" broedpopulaties." Factoren" die" voor" de" patrijs" van" invloed" zijn" op" het" broedsucces"zoals"nestgelegenheid"en"voedsel"in"het"broedseizoen"zijn"ook"voor"andere"akkervogels" het"meest"voor"de"hand"liggend." " De" vraag" is" of" dit" soort" uitkomsten" ook" gelden" voor" de" PARTRIDGEFmaatregelen" die" in" de" Oude" Doorn" zijn" genomen." En" of" er" wellicht" een" bepaald" percentage" oppervlakte" is" waarin" optimale" omstandigheden"gelden"voor"overwinterende"akkervogels."Met"de"uitkomsten"van"deze"analyse"kan" het"coördinatiepunt"in"de"toekomst"nog"beter"aansturen"op"effectief"agrarisch"natuurbeheer."" " "

1.3 Onderzoeksvragen! " Om" aan" het" eind" van" dit" onderzoek" conclusies" te" kunnen" trekken" over" het" habitatgebruik" van" patrijzen" en" het" voorkomen" van" overwinterende" akkervogels" in" het" demonstratiegebied" de" Oude" Doorn" is" een" hoofdvraag" geformuleerd" met" daaraan" gekoppeld" deelvragen." De" resultaten" van" de" deelvragen"zullen"uiteindelijk"een"antwoord"vormen"op"de"hoofdvraag.""" " De"hoofdvraag"voor"dit"onderzoek"luidt"als"volgt:" “Wat"is"het"aandeel"van"de"maatregelen"die"genomen"zijn"in"het"demonstratiegebied"de"Oude"Doorn" in" het" habitatgebruik" van" patrijzen" en" komen" er" meer" overwinterende" akkervogels" voor" bij" aanwezigheid"van"de"maatregelen?”" " Deelvragen" 1. Waar"en"hoe"leven"patrijzen:"Welke"eisen"stelt"een"patrijs"aan"zijn"leefomgeving?"

2. a."" Welke" maatregelen" zijn" er" genomen" voor" de" patrijzen" in" de" Oude" Doorn," en" wat" houden"" deze"maatregelen"in?"" b."" Hoe"liggen"de"maatregelen"verspreid"in"het"gebied"en"wat"is"de"toestand"van"de"maatregelen" ten"tijde"van"de"uitgevoerde"monitoring?""

3. Waar"zaten"de"roepende"mannetjes"bij"de"geluidstellingen?""

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

19"

4. Waar"worden"patrijzen"uit"losse"waarnemingen"aangetroffen"gedurende"de"onderzoeksperiode?"

5. a."" Waar" en" in" welk" soort" habitat" worden" de" gezenderde" patrijzen" gedurende" de" onderzoeksperiode"aangetroffen?"" b."" Is" er" verschil/verloop/verandering" in" gebruik" gedurende" de" periode" in" de" aanloop" naar" het" broeden"(van"zenderen"tot"eind"April)?""

6. Welke"setting/ligging"wordt"het"meeste"benut"door"de"gezenderde"patrijzen"ĂŠn"patrijzen"uit"losse" waarnemingen?"

7. Hoever"en"waar"naartoe"verplaatsen"de"gezenderde"patrijzen"zich?"(Dispersie)" 8. a." Welke"(doel)soorten"en"in"welke"aantallen"komen"overwinterende"akkervogels"voor"sinds"de" start" van" het" project" in" het" demonstratiegebied" de" Oude" Doorn" en" in" referentiegebied" Genderen?"" b." Worden" overwinterende" akkervogels" meer" aangetroffen" in" telcirkels" met" maatregelen" ten" opzichte"van"telcirkels"zonder"maatregelen"en"telcirkels"in"reguliere"landbouw?"" c." Zijn"er"verschillen"tussen"verschillende"groepen/soorten"akkervogels"waarneembaar?"

9. Is" er" een" verband" tussen" het" percentage" maatregelen" in" een" telcirkel" en" de" aantallen" overwinterende"akkervogels?"" " "

1.4 Doelstelling! " Zoals"uit"de"probleembeschrijving"blijkt"is"onbekend"in"hoeverre"de"aangelegde"maatregelen"in"het" demonstratiegebied" door" patrijzen" worden" gebruikt" en" of" in" relatie" tot" de" maatregelen" meer" overwinterende" akkervogels" voorkomen" dan" in" gebieden" zonder" maatregelen." Dit" is" het" eerste" onderzoek"wat"specifiek"over"het"gebruik"van"deze"maatregelen"gaat." " De"doelstelling"is"om"kennis"te"vergroten"over"effectieve"beschermingsmaatregelen"voor"akkervogels" en" in" het" bijzonder" de" patrijs." Dit" door" te" onderzoeken" in" hoeverre" en" op" welke" wijze" de" patrijzen" gebruik" maken" van" de" habitatten" (soort" grondgebruik)" in" hun" territorium," en" in" het" bijzonder" " de" biotoopverbeterende" maatregelen." Dit" wordt" gedaan" middels" het" verzamelen" en" analyseren" van" verspreidingsF" en" habitatgegevens" gedurende" de" aanloop" van" het" broedseizoen." In" deze" periode" vormen"patrijzen"paartjes"en"gaan"ze"op"zoek"naar"een"geschikte"locatie"voor"hun"nest."Middels"dit" onderzoek"wordt"aangetoond"of"patrijzen"een"territorium"uitkiezen"met"maatregelen"om"in"te"gaan" broeden."Een"tweede"doelstelling"is"om,"door"analyseren"van"gegevens"uit"de"MASFwintertelling,"te" onderzoeken" in" hoeverre" de" aanwezigheid" van" (een" bepaald" percentage)" maatregelen" in" het" agrarisch"landschap"een"rol"speelt"in"de"aantallen"soorten"en"individuen"overwinterende"akkervogels."" " De"resultaten"kunnen"door"het"vergroten"van"de"kennis"over"het"gebruik"van"de"maatregelen"in"de" toekomst" als" onderbouwing" dienen" voor" natuurbeheerders," agrarische" collectieven" en" beleidsmakers."Deze"partijen"kunnen"de"resultaten"gebruiken"in"hun"overwegingen"voor"toepassing" van" biotoopverbeterende" maatregelen" voor" patrijzen" en" overwinterende" akkervogels" in" hun" gebieden."Hierdoor"kunnen"de"resultaten"uit"dit"onderzoek"bijdragen"aan"een"effectieve"toepassing" van"maatregelen"op"andere"locaties."" " "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

20"

De" resultaten" kunnen" tevens" als" onderbouwing" dienen" bij" evaluaties" en" aanpassingen" binnen" de" andere" demonstratiegebieden" binnen" het" InterregFproject" PARTRIDGE." Ook" de" ervaringen" die" zijn" opgedaan"in"het"zenderwerk"kunnen"voor"deze"partijen"waardevol"zijn"in"hun"overwegingen"om"ook" patrijzen"te"volgen"met"zenders." " Als"de"maatregelen"bijdragen"aan"een"duurzame"populatie"patrijzen"en"verhoging"van"de"aantallen" soorten" en" individuen" overwinterende" akkervogels" dan" kunnen" de" maatregelen" wellicht" ook" bijdragen" aan" een" duurzamere" landbouw." Dit" door" vergroting" van" de" biodiversiteit" als" gevolg" van" minder"intensief"gebruik"van"landbouwgrond." " "

1.5 Leeswijzer! " Dit" onderzoeksrapport" bestaat" uit" 4" hoofdstukken." In" hoofdstuk" 2" is" een" beschrijving" van" de" gebruikte" methodieken" voor" dit" onderzoek" opgenomen." De" resultaten" en" antwoorden" op" de" deelvragen"zijn"in"hoofdstuk"3"beschreven."Waarbij"in"eerste"instantie"wordt"ingegaan"op"de"ecologie" van"de"patrijs"die"als"ambassadeurssoort"van"het"InterregFproject"PARTRIDGE"ook"in"deze"rapportage" de"hoofdrol"heeft."Vervolgens"worden"de"maatregelen"die"in"het"demonstratiegebied"de"Oude"Doorn" zijn"genomen"beschreven."Na"deze"algemene"beschrijvingen"wordt"ingegaan"op"de"geĂŻnventariseerde" data" van" de" patrijzen." Het" laatste" onderdeel" in" dit" hoofdstuk" vormen" de" analyses" van" de" MASF wintertellingen." Een" kritische" reflectie" en" de" conclusies" en" aanbevelingen" voor" dit" onderzoek" zijn" tenslotte"opgenomen"in"hoofdstuk"4."" "

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

21"

"

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

22"

2 Methode! " " In" dit" hoofdstuk" wordt" de" methode" beschreven"die" is" gebruikt" voor" het" opzetten" en" uitvoeren" van" het" (veld)onderzoek" naar" het" gebruik" van" de" maatregelen" door" patrijzen" en" overwinterende" akkervogels" in" het" InterregFproject" PARTRIDGE." Hierbij" is" in" aangepaste" vorm" gebruik" gemaakt" van" methoden"die"eerder"zijn"toegepast"in"andere"onderzoeken"naar"habitatgebruik"van"patrijzen.""

De"stappen"die"zijn"genomen"van"de"start"van"het"project"tot"de"oplevering"van"het"eindproduct"zijn" in"een"schema"weergegeven"in"figuur"3."

In"dit"hoofdstuk"wordt"de"werkwijze"beschreven"die"in"dit"schema"is"weergegeven."Deze"zijn"gesplitst" in" de" methoden" ter" voorbereiding," methoden" voor" het" veldwerk" (geluidstellingen," MASF wintertellingen"en"zenderwerk)"en"methoden"voor"de"analyses." "

Figuur&3:&Schema&methodiek&

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

"

23"

2.1 Voorbereiding!! " Ter" voorbereiding" op" het" veldwerk" is" in" de" inventarisatiefase" kennis" opgedaan" middels" literatuurstudie"en"is"bekeken"welke"data"er"in"ArcGIS"aanwezig"is"van"dit"project." " "

2.1.1 Literatuurstudie!!

Om" meer" kennis" te" vergaren" over" de" leefwijze" en" biotoopvoorkeuren" van" de" patrijs," genomen" maatregelen,"eerdere"onderzoeksresultaten"van"gerelateerde"onderzoeken"en"onderzoeksmethodes," zijn" tijdens" de" inventarisatiefase" rapporten," websites" en" tijdschriften" bestudeerd." De" kennis" die" hiermee" is" opgedaan" is" gebruikt" om" een" beschrijving" van" de" ecologie" van" de" patrijs" en" van" alle" uitgevoerde"maatregelen"te"maken."" " Enkele" websites" die" zijn" gebruikt" zijn" die" van" het" InterregFproject" PARTRIDGE," Vogelbescherming" Nederland," NOJG" (Nederlandse" Organisatie" voor" Jacht" en" Grondbeheer)," Brabants" Landschap" en" SOVON."Veel"van"deze"organisaties"zijn"betrokken"bij"het"project"en"bevatten"daarom"veel"bruikbare" informatie"en"links"naar"waardevolle"rapporten."" " Voor"het"deel"van"de"patrijzen"is"gebruik"gemaakt"van"verschillende"wetenschappelijke"rapporten"en" publicaties" zoals" het" rapport" van" Kuijper," ‘De" patrijs" in" Nederland." Oorzaken" van" achteruitgang" en" mogelijkheden" voor" herstel’" (Kuijper," 2007)," het" evaluatierapport" van" het" zenderonderzoek" in" Groningen" (Gorren," 2013)" en" het" artikel" over" twee" gezenderde" patrijzen" op" de" Brabantse" zandgronden"(Scholten"&"Staal,"2018)."Ook"is""informatie"via"Eckhard"Gottschalk"van"de"Universiteit" Göttingen," " de" GWCT" (Game" and" Wildlife" Conservation" Trust)," en" INBO" (Instituut" NatuurF" en" bosonderzoek)"verkregen.""

Voor" de" akkervogels" is" ook" gebruik" gemaakt" van" enkele" waardevolle" rapporten" zoals" ‘The" value" of" field" margins" for" farmland" birds’" van" Kuiper" (2015)" en" het" AlterraFrapport" ‘Wintervoedselgewassen" als"sleutel"tot"het"herstel"van"akkervogelpopulaties?’"(Kleijn,"Teunissen,"Muskens,"van"Kats,"Majoor," &"Hammers,"2014)." " "

2.1.2 Analyse!aanwezige!data!in!ArcGIS! Het"PARTRIDGEFproject"is"in"2017"van"start"gegaan"en"sindsdien"is"er"veel"data"in"ArcGIS"verwerkt."

Informatie"zoals"de"ligging"en"verspreiding"van"de"maatregelen"in"het"gebied"en"sinds"wanneer"iedere" maatregel" is" aangelegd" is" hier" zo" uit" te" halen." Dit" is" gebruikt" bij" het" beantwoorden" van" de" tweede" deelvraag"over"de"maatregelen"die"in"de"Oude"Doorn"zijn"genomen."Er"is"een"kaart"gemaakt"van"de" Oude" Doorn" waarin" alle" maatregelen" zijn" weergegeven" met" daarbij" als" label" het" jaartal" waarin" de" maatregel"is"aangelegd."

Ook" is" er" van" alle" jaren" een" habitatkartering" aanwezig," staan" de" telpunten" van" de" MASF wintertellingen" erin" en" zijn" de" geluidstellingen" van" de" eerdere" jaren" in" ArcGIS" verwerkt." Dit" zijn" gegevens"die"als"basis"ook"zeer"bruikbaar"zijn." " "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

24"

2.2 Veldwerk! " Een"groot"deel"van"de"inventarisatiefase"bestond"uit"veldwerk."De"methoden"van"het"veldwerk"zijn" opgesplitst" in" de" geluidstellingen" die" nu" voor" het" derde" jaar" zijn" gedaan," de" inventarisatie" van" waarnemingen"vanuit"waarneming.nl,"in"het"zenderwerk"van"de"patrijzen"en"de"MASFwintertellingen" die"nu"twee"winters"hebben"plaatsgevonden."De"gegevens"die"bij"het"veldwerk"zijn"verzameld"dienen" als"bron"voor"de"analyses." " "

2.2.1 Geluidstellingen:!

In"de"maanden"februari"en"maart"is"voor"het"derde"jaar"met"hulp"van"geluid"geïnventariseerd"hoeveel" roepende"mannetjes"patrijs"in"het"demonstratiegebied"de"Oude"Doorn"en"in"het"referentiegebied"bij" Genderen"voorkwamen"en"op"welke"locaties."Het"doel"hiervan"is"om"de"territoria"van"de"patrijzen"te" bepalen." De" gegevens" die" met" deze" geluidstellingen" zijn" verkregen" zijn" vervolgens" gebruikt" om" antwoord"te"geven"op"deelvraag"3:"‘Waar"zaten"de"roepende"mannetjes"bij"de"geluidstellingen?’"Het" antwoord" op" deze" deelvraag" is" gebruikt" om" de" locaties" te" bepalen" waar" de" patrijzen" gevangen" en" gezenderd" zijn" en" om" te" bepalen" of" bij" aanwezigheid" van" maatregelen" meer" patrijzen" voorkomen."

Deze"geluidstellingen"worden"met"behulp"van"een"groep"vrijwilligers"gedaan."De"gebruikte"methode" is"ontwikkeld"voor"het"PARTRIDGEFproject"door"het"INBO"(Schreppers,"2017)." " De"roepactiviteit"van"patrijzen"is"het"grootst"ongeveer"30"minuten"voor"zonsopkomst"en"ongeveer"30" minuten" na" zonsondergang" (Roodbergen," 2013)." In" ieder" gebied" wordt" een" uur" voor" zonsopkomst" gedurende" een" half" uur" op" vaste" transecten" genoteerd" op" welke" locatie" een" roepend" mannetje" wordt" waargenomen." In" ieder" gebied" liggen" vijf" transecten" van" 1" F" 1,5" kilometer" lang." Middels" een" boxje" wordt" het" geluid" van" een" roepende" mannetjespatrijs" afgespeeld" voor" 5F10" seconden" in" een" bepaalde" richting" om"reactie"uit"te"lokken."Als"er"reactie"terug"komt"van"een" patrijs"wordt"gestopt"met"afspelen."Vervolgens"wordt"ook" in" een" andere" richting" het" geluid" afgespeeld." Als" er" geen" reactie"komt,"dan"wordt"op"die"locatie"maximaal"vier"keer" het"geluid"afgespeeld."Daarna"wordt"het"iedere"100"meter" verder"herhaald"tot"het"einde"van"het"transect."

Bij" reactie" wordt" zo" precies" mogelijk" op" een" kaart" genoteerd" op" welke" locatie" de" patrijs" zich" bevond," roepende" vogels" worden" anders" genoteerd" dan" zichtF waarnemingen" (H" =" heard," S" =" seen)." Bij" zichtF waarnemingen" wordt" ook" genoteerd" of" de" patrijs" alleen" (man/vrouw)," in" een" paartje" of" in" een" klucht" voorkwam" Figuur&4:&Afspelen&van&geluid&bij&de&geluidstelling.& (Schreppers,"2017)."" " De" veldgegevens" van" de" geluidstellingen" van" 2019" zijn" in" ArcGIS" verwerkt" in" de" shapefiles" die" hiervoor" al" bestaan" met" de" gegevens" van" de" eerdere" jaren." Vervolgens"zijn" de" aantallen" van" 2017," 2018"en"2019"in"een"Excelbestand"ingevoerd"vanwaar"ze"zijn"verwerkt"in"tabellen." " ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

25"

2.2.2 Waarneming.nl!

Losse" waarnemingen" van" patrijzen" worden" ingevoerd" in" waarneming.nl." De" waarnemingen" van" patrijzen"in"februari,"maart"en"april"in"het"PARTRIDGEFgebied"zijn"hieruit"gefilterd."De"locaties"waar" patrijzen"zijn"gezien"zijn"in"ArcGIS"op"een"kaart"verwerkt."In"de"tabel"in"ArcGIS"is"ook"weergegeven"of" het"een"patrijs"alleen,"een"koppeltje"of"meerdere"patrijzen"samen"zijn."De"gegevens"die"daarmee"zijn" verzameld" zijn" in" combinatie" met" de" gegevens" uit" de" geluidstellingen" gebruikt" om" de" vanglocaties" van" de" patrijzen" te" bepalen." Deze" gegevens" zorgen" ook" voor" het" antwoord" op" deelvraag" 4:" ‘Waar" worden" patrijzen" uit" losse" waarnemingen" aangetroffen" gedurende" de" onderzoeksperiode?’." Het" antwoord"op"deze"vraag"is"vervolgens"gebruikt"bij"de"analyse"welke"setting/ligging"het"meest"wordt" gebruikt"en"of"er"een"relatie"is"tussen"het"gebruik"van"het"leefgebied"en"bepaalde"maatregelen." " "

2.2.3 Zenderwerk!

Er" zijn" drie" patrijzen" gevangen" en" van" een" zender" voorzien" waarmee" data" is" verzameld." Met" deze" data"is"in"de"analysefase"antwoord"gegeven"op"de"volgende"deelvragen:" 5. a."" Waar" en" in" welk" soort" habitat" worden" de" gezenderde" patrijzen" gedurende" de" onderzoeksperiode"aangetroffen?"" b."" Is" er" verschil/verloop/verandering" in" gebruik" gedurende" de" periode" in" de" aanloop" naar" het" broeden"(van"zenderen"tot"eind"April)?""

6. Welke"setting/ligging"wordt"het"meeste"benut"door"de"gezenderde"patrijzen"én"patrijzen"uit"losse" waarnemingen?"(bijvoorbeeld"keverbank"met"bloemenblok"bij"sloot)"

7. Hoever"en"waar"naartoe"verplaatsen"de"gezenderde"patrijzen"zich?"(Dispersie)" " Vangen"en"zenderen:"" In"het"voorjaar"(eind"maart/begin"april)"zijn"in"het"demonstratiegebied"de"Oude"Doorn"drie"patrijzen" gevangen"en"van"een"zender"voorzien"door"Jan"Staal"en"Marco"Renes,"beide"gecertificeerd"ringers"die" werken"onder"de"vlag"van"het"Vogeltrekstation."De"locaties"waar"dit"werd"gedaan"zijn"bepaald"aan"de" hand" van" de" uitkomsten" van" de" geluidstellingen" en" losse" waarnemingen." De" patrijzen" werden" gevangen"in"de"avond"door"vanaf"1"à"2"uur"voor"zonsondergang"een"mistnet"op"te"stellen"en"daarin" een"lokpatrijs"neer"te"zetten"en"het"geluid"van"een"patrijshaan"af"te"spelen"(zie"figuur"5)." "

"

Figuur&5:&Het&mistnet&wordt&door&Jan&Staal&opgesteld&op&een&grasperceel&van&Kobus&Kolff.&

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

26"

De" zenders" die" worden" gebruikt" zijn" de" ‘PIP" Ag357" necklace" tags’" (zie" figuur" 6" en" 7)." Het" zendertje" wordt"middels"een"enkel"touw"om"de"nek"van"een"patrijs"bevestigd"en"ze"wegen"6F7"gram"(Biotrack," 2019)."De"lange"antenne"die"eraan"zit"is"dun"en"flexibel"en"doordat"patrijzen"alleen"vooruit"bewegen" zullen"ze"hiermee"niet"blijven"hangen"achter"vegetatie."Door"het"beperkte"gewicht"(ongeveer"1%"van" het" lichaamsgewicht" van" een" patrijs)" en" omvang" zijn" ze" het" meest" geschikt" voor" de" patrijzen." Het" onderzoekswerk"is"met"deze"middelen"goedgekeurd"door"de"Centrale"Commissie"Dierproeven"(CCD)."

Buiten" dat" Jan" Staal" een" ontheffing" heeft" op" de" Wet" van" Dierproeven" is" door" de" Instelling" voor" Dierproeven" besloten" dat" door" het" lage" gewicht" van" de" zenders" geen" vergunning" aangevraagd" hoefde"te"worden"bij"de"CCD"(NIOOFKNAW,"2018)." " De" batterijen" kunnen" een" jaar" meegaan" en" de" zenders" kunnen" op" een" verschillende" frequentie" worden" ingesteld." Er" is" niet" gekozen" voor" andere" technieken" zoals" ‘wingtags’," ‘GPSFloggers’" in" combinatie"met"zonnecel,"omdat"deze"minder"geschikt"zijn"voor"patrijzen."Ze"zijn"groter"en"zwaarder" en"patrijzen"kruipen"en"sluipen"graag"door"ruigere"vegetatie"waardoor"het"risico"dat"de"zender"blijft" hangen" of" eraf" valt" groter" wordt." Uit" onderzoek" (Marcstrom," Kenward," &" Karlbom," 1989)" naar" de" effecten"van"rugzakzenders,"halsbandzenders"en"metalen"ringen"op"de"overleving"van"450"fazanten" (hoendervogels" die" verwant" zijn" aan" patrijzen)" bleek" dat" er" geen" nadelig" effect" was" van" halsbandzenders,"maar"dat"rugzakzenders"wel"tot"een"lagere"overleving"leiden."" "

" Figuur&6:&Pip&Ag357&necklace&tag&(Biotrack,&2019)&

"

" Figuur& 7:& Haan& met& zender& (Scholten& && Staal,&2018)&

" Volgen"gezenderde"patrijzen"en"verwerking"gegevens"in"het"veld:" De" patrijzen" met" een" zender" zijn" uit" te" peilen" met" een" antenne" en" ontvanger." Door" hiermee" het" gebied" in" te" gaan" vangt" de" antenne" het" signaal" op" van" de" zender" (zie" figuur" 8)." Iedere" patrijs" met" zender" heeft" zijn" eigen" frequentie." Om" het" signaal" op" te" vangen" wordt" daarom" de" antenne" op" de" juiste"frequentie"gezet."Hoe"dichterbij"de"patrijs"en"hoe"meer"gericht"naar"de"patrijs,"hoe"luider"het" geluid" wordt" van" de" antenne." Door" een" kruispeiling" te" doen" (waarbij" van" verschillende" kanten" de" hoek"en"afstand"wordt"ingeschat)"is"het"mogelijk"de"patrijs"te"lokaliseren"zonder"dichtbij"de"patrijzen" te" hoeven" komen" waardoor" verstoring" zoveel" mogelijk" is" beperkt." Op" deze" manier" is" de" patrijs" tot" enkele" meters" nauwkeurig" te" lokaliseren." Zodra" de" ene" patrijs" is" gelokaliseerd" en" de" gegevens" zijn" genoteerd" wordt" de" ontvanger" ingesteld" op" de" frequentie" voor" de" volgende" patrijs" en" wordt" deze" opgespoord." "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

27"

Figuur&8:&In&het&veld&met&de&antenne.&

"

" Het" uitpeilen" van" de" gezenderde" patrijzen" is" door" verschillende" personen" gedaan." De" antenne" en" logboekformulieren"hadden"daarom"een"vaste"plek"bij"Rens"Kolff, een"van"de"deelnemende"boeren"in" het"gebied."Hier"kon"de"waarnemer"de"materialen"oppikken"en"na"gebruik"weer"achterlaten."

Ook" is" een" instructie" geschreven" zodat" iedereen" wist" hoe" het" uitpeilen" in" zijn" werk" gaat" en" het" op" dezelfde"manier"deed."Bij"deze"instructie"hoort"ook"een"logboekformulier"voor"iedere"patrijs"die"op" het" moment" dat" een" patrijs" is" gelokaliseerd" werd" ingevuld" door" de" waarnemer." Deze" instructie" inclusief"logboekformulieren"zijn"opgenomen"in"bijlage"1." " Vrijwel" dagelijks" is" de" locatie" van" de" gezenderde" patrijzen" bepaald," hierbij" werd" gevarieerd" in" het" tijdstip"van"de"dag."Hoe"meer"peilmomenten,"hoe"beter"we"weten"hoe"de"patrijs"zich"verplaatst"en" waar"hij/zij"zich"veel"bevindt."" " Gegevensverwerking"uitgepeilde"patrijzen"op"kaart" Om"in"de"analysefase"te"kunnen"bepalen"welke"habitatten"er"worden"gebruikt"en"welke"habitatten"in" de"omgeving"van"de"waarnemingslocaties"voorkomen"(setting)"is"ieder"meetpunt"in"ArcGIS"op"kaart" weergegeven" met" een" buffer" van" 150" meter." Hierdoor" ontstaan" cirkels" met" een" diameter" van" 300" meter." Vervolgens" is" bepaald" hoeveel" procent" grasland," keverbank,"insectenrijk" grasland" e.d." in" die" cirkel"liggen." " Voor" de" vragen" over" dispersie" en" veranderingen" in" het" seizoen" zijn" alle" waarnemingslocaties" in" ArcGIS"op"kaart"weergegeven"met"de"datum"als"label."Vervolgens"zijn"de"punten"middels"lijnen"met" elkaar" verbonden" zodat" de" verplaatsingen" zichtbaar" werden" en" de" minimaal" afgelegde" afstanden" tussen" ieder" peilmoment" meetbaar" zijn." Iedere" patrijs" heeft" een" eigen" kleur" waardoor" ook" bij" het" combineren"van"de"patrijzen"in"een"kaart"zichtbaar"is"welke"patrijs"het"betreft."" "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

28"

2.2.4 MASNwintertellingen!

Van" november" tot" en" met" maart" hebben" voor" het" derde" jaar" MASFwintertellingen" (Meetnet" Agrarische" Soorten)" plaatsgevonden" in" demonstratiegebied" de" Oude" Doorn" en" in" het" referentiegebied" in" Genderen." Het" doel" van" deze" tellingen" is" om" dichtheden" en" verspreiding" van" vogels" en" de" veranderingen" daarin" vast" te" stellen." De" gegevens" die" zijn" verkregen" met" de" tellingen" van" deze" winter" en" van" de" winter" van" vorig" jaar" zijn" nodig" om" antwoord" te" kunnen" geven" op" deelvraag" 8a:" Welke" (doel)soorten" en" in" welke" aantallen" komen" overwinterende" akkervogels" voor" sinds" de" start" van" het" project" in" het" demonstratiegebied" de" Oude" Doorn" en" in" referentiegebied" Genderen?" en" deelvraag" 8b:" Worden" overwinterende" akkervogels" meer" aangetroffen" in" telcirkels" met"maatregelen"ten"opzichte"van"telcirkels"zonder"maatregelen"en"telcirkels"in"reguliere"landbouw?"" " Deze"tellingen"worden"met"behulp"van"een"groep"ervaren"vrijwilligers"gedaan."De"gebruikte"methode" is"een"standaardmethode"van"Sovon"Vogelonderzoek"Nederland,"beschreven"in"de"Handleiding"voor" het"Meetnet"Agrarische"Soorten"(Teunissen,"Wiersma,"de"Jong,"Kleyheeg,"&"Vergeer,"2019)."Er"wordt" in" deze" methode" gewerkt" met" vaste" telpunten." In" het" demonstratiegebied" zijn" 18" telpunten" geplaatst:" 9" telpunten" met" maatregelen" en" 9" telpunten" zonder" maatregelen" (maar" wel" in" het" demonstratiegebied)."In"het"referentiegebied"zijn"nogmaals"9"telpunten"geplaatst"(volledig"reguliere" landbouw)."Deze"telpunten"liggen"op"locaties"die"goed"te"benaderen"zijn"en"zoveel"mogelijk"verspreid" over"het"gebied."Ze"dekken"ieder"een"cirkel"met"een"straal"van"300"meter."Kaarten"met"de"telcirkels" zijn"opgenomen"in"bijlage"2."

Vanaf"ieder"telpunt"wordt"exact"10"minuten"lang"genoteerd"welke"vogels"binnen"een"straal"van"300" meter"worden"waargenomen."De"waarnemingen"worden"terplekke"ingevoerd"in"AviMap."In"deze"app" wordt"de"soort,"het"aantal"en"de"locatie"zo"nauwkeurig"mogelijk"ingevuld."In"de"app"loopt"een"timer" mee"om"de"10"minuten"exact"te"kunnen"bijhouden."De"ingevoerde"waarnemingen"worden"vanuit"de" app"geĂźpload"naar"de"database"van"Sovon."Hier"zijn"ze"vervolgens"in"te"zien"en"eventueel"nog"aan"te" passen." " " "

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

29"

2.3 Analyse!inventarisatiegegevens! " Tijdens" de" inventarisatiefase" zijn" door" het" veldwerk" twee" databases" met" gegevens" ontstaan:" een" database"met"de"data"van"de"patrijzen"en"een"database"van"de"MASFwintertellingen."Gecombineerd" met" onder" andere" de" habitatgegevens" uit" ArcGIS" en" de" ligging" van" de" maatregelen" zijn" deze" in" de" analysefase" geanalyseerd." Gegevens" van" het" veldwerk" van" de" patrijzen" zijn" geanalyseerd" voor" het" beantwoorden" van" de" eerste" helft" van" de" hoofdvraag." De" data" uit" AviMap" van" de" overwinterende" akkervogels" zijn" geanalyseerd" voor" het" beantwoorden" van" de" tweede" helft" van" de" hoofdvraag." De" gebruikte"methodes"zijn"in"deze"paragraaf"afzonderlijk"beschreven." " "

2.3.1 Habitatgebruik!patrijzen!

Voor" de" analyses" van" het" habitatgebruik" van" de" patrijzen" is" het" van" belang" dat" er" voldoende" data" verzameld" is" om" significante" uitspraken" te" kunnen" doen." Bij" te" weinig" data" kan" alleen" een" beschrijvende"analyse"plaatsvinden"en"kan"het"niet"statistisch"getoetst"worden." " Om"antwoord"te"kunnen"geven"op"de"vraag:"‘Waar"en"in"welk"soort"habitat"worden"de"gezenderde" patrijzen" gedurende" de" onderzoeksperiode" aangetroffen?‘," zijn" de" waarnemingslocaties" in" ArcGIS" gevisualiseerd" op" kaart." De" habitatten" zijn" geselecteerd" met" ‘select" by" attribute’." Hierdoor" is" vrij" eenvoudig"te"bepalen"hoe"vaak"een"patrijs"in"ieder"habitat"werd"aangetroffen.""

In"ArcGIS"is"rond"iedere"waarnemingslocatie"een"buffer"van"150"meter"geplaatst"zodat"cirkels"van"300" meter" doorsnede" zijn" ontstaan." Door" deze" met" behulp" van" ‘intersect’" te" koppelen" aan" de" habitatF kaart"van"januari"2019"is"in"MS"Excel"uitgerekend"hoeveel"procent"van"de"oppervlakte"binnen"iedere" cirkel" wordt" ingenomen" door" welk" soort" habitat." Door" alle" cirkels" per" patrijs" te" combineren" is" per" patrijs"een"cirkeldiagram"gemaakt"van"de"totale"verdeling"van"habitatten"in"het"gebruikte"territorium."

Hierdoor"is"inzicht"gekregen"in"de"verhoudingen"van"de"verschillende"habitatten"binnen"de"territoria." " Doordat"de"datum"van"iedere"waarneming"is"opgenomen"op"de"kaart"kan"geanalyseerd"worden"of"er" gedurende"de"periode"in"de"aanloop"naar"het"broeden"(de"onderzoeksperiode)"veranderingen"zijn"in" het"gebruik."Er"is"gekeken"naar"de"locaties"waar"de"patrijzen"zich"op"iedere"datum"bevonden"en"of"er" een"verschuiving"is"te"herkennen."Hiermee"is"antwoord"gegeven"op"de"vraag"of"er"verandering"is"in" gebruik"gedurende"de"periode"in"de"aanloop"naar"het"broeden"(van"zenderen"tot"eind"April)." " In"ArcGIS"is"rond"iedere"waarnemingslocatie"van"de"losse"waarnemingen"een"buffer"van"150"meter" geplaatst" en" berekend" hoeveel" procent" van" ieder" soort" habitat" binnen" de" cirkel" ligt," net" als" bij" de" locaties" van" de" gezenderde" patrijzen." Dit" is" vervolgens" in" een" tabel" verwerkt" waardoor" inzichtelijk" werd"welke"habitatten"voorkomen"en"of"bepaalde"combinaties"van"habitatten"vaker"voorkomen."Er" is" gekozen" om" alleen" de" losse" waarnemingen" op" te" nemen." De" gezenderde" patrijzen" zijn" vaker" op" ongeveer"een"gelijke"locatie"waargenomen"waardoor"die"resultaten"te"zwaar"mee"zouden"wegen."" " Om" antwoord" te" kunnen" geven" op" de" vraag" hoever" de" patrijzen" zich" verplaatsen" zijn" in" ArcGIS" de" kaarten" van" de" waarnemingslocaties" bewerkt." De" waarnemingspunten" zijn" met" elkaar" verbonden" door"lijnen"in"te"tekenen."Vervolgens"is"de"lengte"van"deze"lijnen"berekend."Met"behulp"van"MS"Excel" is"het"gemiddelde"berekend"en"is"bepaald"wat"de"grootste"afstand"is"die"minimaal"afgelegd"is.""

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

30"

2.3.2 Overwinterende!akkervogels!

In" AviMap" zijn" bij" de" MASFwintertellingen" alle" vogels" die" zijn" waargenomen" ingevoerd." Voor" dit" onderzoek" zijn" niet" alle" soorten" interessant" omdat" veel" soorten" geen" gebruik" maken" van" de" maatregelen."Daarom"zijn"doelsoorten"bepaald"voor"dit"onderzoek."Dit"zijn"voor"dit"onderzoek"vogels" die" zijn" gebonden" aan" akkers." Deze" soorten" zijn" gecategoriseerd" tot" de" groepen:" Hoenders" (1)," insecteneters"(2),"reigers"(3),"roofvogels"(4)"en"zaadeters"(5)."Het"betreft"onderstaande"soorten:" " Blauwe"Reiger"(3)" Grote"Zilverreiger"(3)" Patrijs"(1)" Sperwer"(4)" Bruine"Kiekendief"(4)" Havik"(4)" Putter"(5)" Torenvalk"(4)" Buizerd"(4)" Keep"(5)" Rietgors"(5)" Veldleeuwerik"(5)" Fazant"(1)" Kneu"(5)" Ringmus"(5)" Vink"(5)" Graspieper"(2)" Koperwiek"(2)" Roodborsttapuit"(2)" " Groenling"(5)" Kramsvogel"(2)" Slechtvalk"(4)" " " Dit"is"in"de"database"verwerkt"door"een"extra"kolom"‘soortgroep’"in"te"voegen."In"de"database"is"door" het" toevoegen" van" twee" kolommen" inzichtelijk" gemaakt" welke" waarnemingen" in" welke" telcirkel" thuishoren"en"of"dit"een"cirkel"met"beheer,"cirkel"zonder"beheer"of"cirkel"in"het"referentiegebied"is."

De"data"waarop"de"tellingen"plaatsvonden"waren"al"opgenomen"in"de"database."Hier"is"een"nieuwe" kolom"aan"toegevoegd"waarin"deze"data"zijn"geclusterd"naar"winter"2017/2018"en"winter"2018/2019."

Hierdoor"zijn"de"twee"seizoenen"goed"afzonderlijk"te"analyseren." Door"deze"bewerkingen"werd"het" mogelijk"om"middels"draaitabellen"in"Excel"per"telcirkel"te"bepalen"hoeveel" en"welke"(doel)soorten" werden" aangetroffen" in" beide" seizoenen." De" resultaten" zijn" in" Excel" verwerkt" in" tabellen" en" staafdiagrammen"om"de"resultaten"visueel"weer"te"geven."In"ArcMAP"zijn"de"waarnemingen"van"de" doelsoorten"op"een"kaart"verwerkt." " De"waarnemingen"van"de"soorten"kunnen"niet"zomaar"bij"elkaar"opgeteld"worden"omdat"individuen" in" iedere" telronde" weer" geteld" kunnen" worden." De" aantallen" zouden" daardoor" in" de" analyse" hoger" uitvallen"dan"in"werkelijkheid."Een"zilverreiger"bijvoorbeeld"zit"de"hele"winter"op"een"locatie"en"zou" anders"voor"iedere"telronde"weer"meegeteld"worden"terwijl"het"er"in"feite"maar"1"is."Daarom"is"het" maximum" aantal" van" een" telronde" voor" iedere" soort" het" uitgangspunt" voor" de" analyses" van" de" aantallen"individuen."In"Excel"is"hiervoor"middels"draaitabellen"voor"iedere"telcirkel"per"soort"bepaald" wat" het" maximaal" aantal" waargenomen" individuen" in" een" telronde" is." Van" deze" gegevens" is" een" nieuwe"tabel"gemaakt."Deze"tabel"is"in"bijlage"3"opgenomen."Deze"tabel"is"verder"gebruikt"voor"de" analyses"van"aantallen"per"soort."Er"is"hierbij"onderscheid"gemaakt"in:"" • Maximum"aantal"individuen"per"soortgroep;"(per"telcirkel"een"som"van"het"maximaal"aantal" per"soort"binnen"die"groep)" •

Maximum"aantal"individuen"voor"geselecteerde"soorten."

De" aantallen" soorten" en" individuen" zijn" verwerkt" tot" gemiddelde" aantallen" in" de" 9" telcirkels" met" maatregelen,"de"9"cirkels"zonder"maatregelen"en"de"9"cirkels"in"het"referentiegebied."De"resultaten" zijn" visueel" weergegeven" in" staafdiagrammen." Hiermee" wordt" antwoord" gegeven" op" de" deelvraag:" ‘Welke"doelsoorten"en"in"welke"aantallen"komen"overwinterende"akkervogels"voor"sinds"de"start"van" het"project"in"het"demonstratiegebied"de"Oude"Doorn"en"in"referentiegebied"Genderen?’" " "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

31"

Voor"het"beantwoorden"van"de"vraag"of"overwinterende"akkervogels"meer"aangetroffen"worden"in" telcirkels" met" maatregelen" ten" opzichte" van" telcirkels" zonder" maatregelen" en" telcirkels" in" reguliere" landbouw" is" gebruik" gemaakt" van" de" Oneway" ANOVA" en" de" KruskalFWallis" toets" in" SPSS." Bij" deze" statistische" toetsen" wordt" voor" drie" of" meer" steekproeven" bepaald" of" minimaal" een" van" de" steekproeven"afwijkt"ten"opzichte"van"de"rest."Er"is"voor"de"Oneway"ANOVA"gekozen"op"het"moment" dat"de"data"normaal"is"verdeeld"en""voor"de"KruskalFWallis"als"er"binnen"de"dataset"geen"sprake"is" van" een" normaalverdeling." " Binnen" de" toetsen" zijn" steeds" de" aantallen" vergeleken" met" de" drie" categorieën" telcirkels" (met" maatregelen," zonder" maatregelen" en" in" het" referentiegebied)" met" de" volgende"hypotheses:" " H0:"" Er" is" geen" verschil" tussen" de" aantallen" overwinterende" akkervogels" in" telcirkels" met" maatregelen" ten" opzichte" van" telcirkels" zonder" maatregelen" en/of" telcirkels" in" reguliere" landbouw."

H1:""

Er" is" wel" verschil" tussen" de" aantallen" overwinterende" akkervogels" in" telcirkels" met" maatregelen" ten" opzichte" van" telcirkels" zonder" maatregelen" en/of" telcirkels" in" reguliere" landbouw."

H0"wordt"verworpen"bij"een"PFwaarde"kleiner"dan"0,05."" " Voordat"de"data"verder"geanalyseerd"konden"worden"voor"het"antwoord"op"de"vraag"of"er"verband"is" tussen" het" percentage" maatregelen" in" een" telcirkel" en" de" aantallen" overwinterende" akkervogels" hebben" er" wat" bewerkingen" plaatsgevonden" in" ArcMap" en" in" Excel." Allereerst" is" in" ArcMap" met" behulp" van" ‘intersect’" een" kaart" gemaakt" waarin" de" PARTRIDGEFmaatregelen" zijn" uitgeknipt" in" de" telcirkels."Vervolgens"is"per"telcirkel"met"behulp"van"‘select"bij"attributes’"bepaald"welke"oppervlakte" aan"maatregelen"er"in"iedere"telcirkel"aanwezig"is."Dit"is"voor"2017,"2018"en"2019"afzonderlijk"gedaan" omdat" er" gedurende" de" periode" dat" het" project" loopt" er" op" steeds" meer" locaties" maatregelen" zijn" aangelegd." Vervolgens" is" in" MS" Excel" het" percentage" maatregelen" per" telcirkel" berekend" voor" alle" afzonderlijke"jaren.""

Door" deze" bewerkingen" werd" het" mogelijk" om" te" onderzoeken" of" er" een" verband" is" tussen" het" percentage"maatregelen"in"een"telcirkel"en"de"aantallen"soorten"en"individuen."Daarvoor"werden"de" gegevens"in"SPSS"middels"enkelvoudige"regressie"onderzocht." " "

2.3.3 Synthese!

Na" de" analyses" wordt" in" de" conclusie" antwoord" gegeven" op" de" hoofdvraag." De" antwoorden" op" de" deelvragen"vormen"de"basis"voor"het"beantwoorden"van"de"hoofdvraag."" " In"de"probleembeschrijving"is"aangegeven"waarom"dit"onderzoek"relevant"is,"in"de"kritische"reflectie" wordt" terug" gekeken" naar" het" hele" onderzoek" en" wordt" beschreven" of" de" conclusie" van" het" onderzoek" hier" werkelijk" aan" heeft" bijgedragen." Ook" wordt" hierin" beschreven" met" welke" zaken" de" uitkomsten"hebben"beïnvloed."" " In" de" aanbevelingen" wordt" vervolgens" beschreven" hoe" de" uitkomsten" van" dit" onderzoek" in" de" toekomst" gebruikt" kunnen" worden" bij" realisatie" van" maatregelen" elders" en" als" elders" soortgelijk" onderzoek"wordt"uitgevoerd."" "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

32"

3 Resultaten! " " In" dit" hoofdstuk" worden" de" resultaten" van" het" onderzoek" beschreven." Deze" resultaten" zijn" hierbij" verdeeld"in"twee"fases:"de"inventarisatiefase"en"de"analysefase."Deze"beschrijvingen"resulteren"in"het" beantwoorden"van"de"deelvragen."

3.1 Inventarisatiefase! " Door"literatuurstudie"en"veldwerk"zijn"gegevens"verzameld"welke"in"deze"paragraaf"zijn"uitgewerkt."

Het" betreft" een" beschrijving" van" de" ecologie" van" de" patrijs," een" beschrijving" van" de" genomen" maatregelen"in"het"gebied"en"de"resultaten"van"de"geluidstellingen,"de"losse"waarnemingen"en"het" zenderwerk." " "

3.1.1 Ecologie!van!de!patrijs!

In" deze" paragraaf" wordt" antwoord" gegeven" op" deelvraag" 1:" ‘Waar" en" hoe" leven" patrijzen:" Welke" eisen"stelt"een"patrijs"aan"zijn"leefomgeving?’."Dit"is"relevant"in"dit"onderzoek"omdat"dit"kan"helpen" bij"het"veldwerk"als"ook"bij"het"analyseren"van"de"verzamelde"data."Bij"deze"beschrijving"is"gebruik" gemaakt" van" de" rapporten:" ‘Habitatgebruik" van" patrijzen" in" OostFGroningen’" (Gorren," 2013)" en" ‘De" patrijs"in"Nederland."Oorzaken"van"achteruitgang"en"mogelijkheden"voor"herstel’"(Kuijper,"2007)"en" van"de"Factsheet"Patrijs"van"Vogelbescherming"Nederland"(Vogelbescherming"Nederland,"2016)." " "

Figuur&9:&Uiterlijke&kenmerken&patrijs&(Avibirds,&z.d.)&

"

" " " ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

33"

Leefwijze" De" patrijs" is" in" WestF" en" Midden" Europa" een" standvogel" en" leeft" in" open" en" halfopen" landbouwgebieden," bij" voorkeur" in" akkers." Oorspronkelijk" waren" patrijzen" steppebewoners." Ze" zijn" afhankelijk" van" randF" en" overgangssituaties" waardoor" lijnvormige" landschapselementen" zoals" kruidenrijke"akkerranden"en"hagen"onmisbaar"zijn:"zogenaamde"KLE’s"(Kleine"Landschapselementen)" (Dochy,"2018)."In"alle"seizoenen"moet"voldoende"voedsel"en"dekking"tegen"predatoren"aanwezig"zijn.""

Daarbij"blijken"kleine"onderdelen"in"het"landschap"en"finesses"in"het"beheer"ook"onmisbaar."Het"gaat" hier"om"elementen"zoals"een"kale"plek"in"de"zon"waarin"een"patrijs"een"stofbad"kan"nemen"of"jonge" kuikens"kunnen"opdrogen"na"een"regenbui,"of"een"plukje"begroeiing"waar"dekking"wordt"gevonden."

Dit"zijn"zogenaamde"KTE’s"(Kleine"Terreinelementen).""KTE’s"zijn,"in"tegenstelling"tot"KLE’s"niet"direct" landschapsbepalend."Vaak"gaat"het"om"toevallige"omstandigheden."Ze"zijn"er"gewoon"(Dochy,"2018)."

Patrijzen" leven" het" grootste" deel" van" het" jaar" in" groepen" van" 5F15" patrijzen," kluchten" genaamd." In" februari"vallen"deze"kluchten"uit"elkaar"omdat"de"hanen"territoriaal"worden"en"geen"andere"hanen"in" de"buurt"accepteren."De"hanen"vertonen"van"maart"tot"juni"duidelijk"territoriaal"gedrag"en"vooral"in" de" ochtendF" en" avondschemer" hoor" je" dan" ook" de" hanen" roepen." In" deze" periode" worden" paren" gevormd" en" territoria" bepaald" voor" het" aankomende" broedseizoen." Hanen" willen" elkaar" niet" zien" waardoor"de"dichtheid"van"paren"hoger"is"wanneer"landschapselementen"zoals"hagen"en"houtwallen" aanwezig"zijn."

Vooral" in" de" ochtendF" en" avondschemering" zoeken" patrijzen" naar" voedsel." Volwassen" patrijzen" voeden" zich" voornamelijk" met" zaden" en" jonge" scheuten" van" grassen" en" granen." Dit" wordt" in" het" voorjaar" en" zomer" aangevuld" met" insecten." Overdag" houden" patrijzen" zich" voornamelijk" schuil" in" begroeiing" om" uit" het" zicht" van" roofvogels" te" blijven." Bij" onraad" drukken" ze" zich" tegen" de" grond" waardoor"ze"moeilijk"in"het"veld"zijn"te"ontdekken."Overnachten"doen"patrijzen"in"het"open"veld"om" grondpredatoren"te"ontlopen."" " Patrijzen" broeden" vanaf" eind" april," maar" ook" in" juni" kunnen" nog" broedende" patrijzen" worden" aangetroffen."Het"nest"wordt"op"beschutte"plaatsen,"bijvoorbeeld"in"de"bescherming"van"een"haag"of" houtwal,"op"de"grond"gemaakt."Het"nest"is"een"klein"kuiltje"in"een"lage"vegetatie."Een"legsel"bestaat" gemiddeld" uit" 10F15" eieren" die" door" de" hen" in" 24F26" dagen" worden" uitgebroed." De" haan" houdt" de" wacht" tijdens" deze" kwetsbare" periode." Veel" nesten" worden" vroegtijdig" leeggeroofd" waarbij" de" hen" het"ook"vaak"niet"overleeft."Als"een"legsel"mislukt"kan"een"nieuwe"leg"volgen.""

Patrijzen"zijn"nestvlieders:"zodra"de"kuikens"zijn"opgedroogd"verlaten"ze"het"nest."De"basisbehoeften" zijn:"dekking,"warmte"en"veel"insecten."Door"de"ouders"worden"de"kuikens"naar"het"foerageerhabitat" (insectenrijke"vegetatie)"geleid"waar"ze"vervolgens"zelf"hun" voedsel"bij"elkaar"zoeken."De"eerste"10" dagen"bestaat"het"voedsel"van"een"patrijs"enkel"uit"insecten."Voor"grotere"overlevingskansen"(lager" predatierisico)"ligt"insectenrijke"vegetatie"bij"voorkeur"in"de"buurt"van"de"nestplek.""Na"twee"weken" kunnen"de"jongen"vliegen"en"na"tien"weken"zijn"ze"volgroeid."De"jongen"blijven"echter"tot"het"eind" van"de"winter"wanneer"de"paarvorming"plaatsvind"bij"hun"ouders." " Oorzaken"afname" Als" er" meer" individuen" verdwijnen" (door" sterfte" en" uitwijking)" dan" erbij" komen" (door" aanwas" en" inwijking)"neemt"een"populatie"af."Voor"de"patrijs"is"deze"balans"sinds"1975"negatief"waardoor"ze"met" 90%"is"afgenomen.""

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

34"

Vier"mogelijke"oorzaken"van"de"achteruitgang"die"in"de"literatuur"worden"beschreven"zijn:"" •

Het"ontbreken"van"schuilF"en"nestgelegenheden"(randen,"ruigere"vegetatie,"hagen),"waardoor"het" broedsucces"afneemt"en"er"onvoldoende"nieuwe"aanwas"is;"

•

Onvoldoende"zaden"als"wintervoedsel"waardoor"de"sterfte"in"de"winter"toegenomen"is;"

•

Het" ontbreken" van" insecten" als" zomervoedsel" wat" met" name" van" invloed" is" op" de" kuikenoverleving;"(Dochy"&"Hens,"2005).""

•

Een" verhoogde" predatiedruk" heeft" met" name" invloed" op" de" overleving" van" de" hen" tijdens" het" broedseizoen."Uit"onderzoek"in"Frankrijk"blijkt"dat"de"overleving"van"de"hennen"in"deze"periode"

meer"dan"70%"wordt"bepaald"door"predatie."Er"werd"een"piek"in"de"predatie"waargenomen"door" grondpredatoren"(vos"en"marterachtigen)"en"roofvogels"(vooral"bruine"en"blauwe"kiekendief)." " Deze"oorzaken"worden"(mede)"veroorzaakt"door"monoculturen"en"schaalvergroting"in"de"landbouw" met" daarbij" het" gebruik" van" gewasbeschermingsmiddelen" en" mest." Bij" de" oude" vormen" van" landbouw" waren" landschapselementen" zoals" veekerende" doornhagen" en" geriefhoutbosjes" talrijk" aanwezig,"ook"was"er"een"gevarieerde"teelt"waardoor"er"voor"iedere"soort"op"ieder"moment"in"het" jaar" een" geschikte" plek" was" te" vinden." Er" waren" stoppelvelden" beschikbaar" met" gemorst" graan" en" opkomend" onkruid" die" pas" in" de" loop" van" de" winter" werden" geploegd." Ook" in" graslanden" kwamen" vele"soorten"kruiden"voor."Door"de"veel"kleinere"percelen"was"er"veel"lengte"met"kruidenrijke"randen" waarin" meerjarige" soorten" de" kans" kregen." Door" bevolkingstoename" werd" de" vraag" naar" voedsel" groter" waardoor" percelen" groter" werden" en" de" teelt" van" gewassen" veel" efficiënter" werd." Geen" zomergraan,"maar"wintergraan."Geen"kruidenrijke"hooilanden"meer"maar"monotone"graslanden"die" niet" meer" tot" zaad" komen." Door" meer" gebruik" van" mest" komen" er" minder" grote" insecten" voor."

Herbiciden" zorgen" ervoor" dat" er" steeds" minder" kruiden" tussen" de" gewassen" opkomen" waardoor" er" minder"insecten"en"zaden"zijn."Insecticiden"doden"de"insecten"en"daarmee"het"hoofdvoedsel"voor"de" patrijzenkuikens."Door"de"schaalvergroting"is"het"merendeel"van"de"kleine"landschapselementen"die" voor" schuilF" en" nestgelegenheid" zorgen" verdwenen." Daar" komt" bij" dat" door" het" gebruik" van" gewasbeschermingsmiddelen"het"voedselaanbod"sterk"is"afgenomen." " "

3.1.2 Maatregelen!

Het"antwoord"op"de"deelvraag"welke"maatregelen"er"zijn"genomen"in"het"gebied,"hoe"ze"verspreid" liggen"in"het"gebied"en"wat"ze"inhouden"wordt"in"deze"paragraaf"uitgewerkt."Er"zijn"in"de"Oude"Doorn" elf" verschillende" maatregelen" genomen" voor" de" verhoging" van" de" biodiversiteit" in" het" agrarisch" gebied." Niet" al" deze" maatregelen" zijn" direct" voor" de" patrijs" bedoeld," maar" de" patrijs" kan" er" wel" gebruik"van"maken,"daarom"zijn"ze"allemaal"uitgewerkt."" " De"volgende"maatregelen"zijn"in"het"gebied"genomen:" • Bloemenblok;" • Winterstoppel;" • Keverbank;" • Wintervoedselveld;" • Insectenrijk"grasland;" • Vogelakker;" • Kruidenrijk"grasland;" • Verlaat"maairegime;" • Patrijzenhaag;" • Bufferstrook;" • Kruidenrijke" akkerranden:" Patrijzenrand" en"Veldleeuwerikrand;" ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

35"

Voor"de"leesbaarheid"van"dit"rapport"zijn"de"uitgebreide"beschrijvingen"van"de"maatregelen"in"bijlage" 4"opgenomen."Deze"maatregelen"vervullen"drie"belangrijke"behoeftes"die"in"de"beschrijving"van"de" patrijs" naar" voren" komen:" schuilgelegenheid," voedsel" en" broedplaatsen." In" tabel" 1" is" voor" bovengenoemde"maatregelen"weergegeven"in"welke"behoefte"ze"volgens"de"literatuur"voldoen." "

!

Voedsel" najaar/winter"

Voedsel"" vanaf"april"

Broeden"

Bloemenblok"

x"

x"

x"

x"

Keverbanken"

x"

x"

x"

x"

Insectenrijk"grasland"

"

"

x"

"

Kruidenrijk"grasland"

"

"

x"

x"

Patrijzenhaag"

x"

"

"

x"

Kruidenrijke"akkerranden"

x"

x"

x"

x"

Onbewerkte"winterstoppel"

x"

x"

"

"

" x"

" "

"

SchuilgeleF genheid"

Tabel&1:&Functies&van&de&genomen&maatregelen&volgens&de&literatuur.&Vetgedrukt&zijn&maatregelen&die&in&de&periode&van&dit& onderzoek&relevant&zijn.&

Wintervoedselveld"

x"

Vogelakker"

" "

Verlaat"maairegime"

x"

"

"

"

Bufferstrook"

"

"

x"

x"

x"

" " Door"het"voorjaarsseizoen"hebben"veranderingen"plaatsgevonden"in"het"uiterlijk"en"de"staat"van"de" maatregelen." Restanten" van" voorgaande" jaren" zijn" op" de" wintervoedselvelden," braakstroken," bloemenblokken" en" akkerranden" (deels)" ondergewerkt" en" indien" het" bij" de" maatregelen" hoort" opnieuw" ingezaaid." Soorten" komen" opnieuw" op" in" het" insectenrijk" grasland," in" de" bloemenblokken" en"het"kruidenrijk"grasland."De"soorten"in"patrijzenhagen"zijn"weer"in"blad"gekomen."Een"aantal"van" deze"veranderingen"zijn"weergegeven"in"figuur"10"t/m"15."" "

"

Figuur&10:&Keverbank&met&braakstrook&omringd&door&bloemenblok& Figuur&11:&Dezelfde&locatie&als&figuur&9&op&13&april.&Het& op& 22& maart& 2019.& Het& bloemenblok& bestaat& grotendeels& uit& bloemenblok& is& voor& een& deel& gemaaid.& Het& overige& zonnebloemresten&en&bladkool.& deel&is&tweedejaars&vegetatie&en&bestaat&onder&andere& uit&bladkool,&luzerne&en&venkel.&

" ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

36"

"

Figuur&12:&Patrijzenrand,&patrijzenhaag&en&wintervoedselveld& op&28&maart&2019.&Resten&in&de&twee&meest&linkse&stroken&in& de& patrijzenrand& zijn& net& ondergewerkt.& De& meest& rechtse& strook& bestaat& uit& korte& grasvegetatie.& De& patrijzenhaag& is& nog&vrijwel&kaal&en&het&wintervoedselveld&moet&nog&opnieuw& ingezaaid&worden.&

"

Figuur&13:&Dezelfde&setting&als&in&figuur&11,&op&8&mei&2019.& De&patrijzenrand&en&het&wintervoedselveld&zijn&ingezaaid&en& kleuren&al&groen.&De&patrijzenhaag&staat&volledig&in&blad.&

"

"

Figuur&14:&Keverbank&met&braakstrook&op&22&maart&2019.&De& braakstrook&is&nog&niet&geschoond.&

"

Figuur& 15:& Dezelfde& keverbank& op& 13& april& 2019.& De& braakstrook&is&geschoond.&

" " De" ligging" van" deze" maatregelen" in" het" gebied" is" te" zien" in" figuur" 16." Hierop" is" te" zien" welke" maatregelen" waar" zijn" toegepast" en" sinds" wanneer" deze" maatregelen" zijn" aangelegd." Deze" kaart" is" voor"een"betere"leesbaarheid"op"groter"formaat"opgenomen"in"bijlage"5." " De"maatregelen"met"2019"als"jaar"van"aanleg"zijn"of"worden"dit"jaar"pas"ingezaaid."Ze"zijn"gedurende" de"periode"van"dit"onderzoek"(behalve"de"patrijzenhagen,"want"die"zijn"geplant)"daarom"nog"niet"als" zodanig"herkenbaar."In"het"deel"ten"zuiden"van"De"Omloop"liggen"op"een"groot"oppervlak"helemaal" geen" maatregelen." Dit" zorgt" voor" een" cluster" van" maatregelen" in" het" noordelijk" deel" van" het" projectgebied" en" een" cluster" in" het" zuidwestelijk" deel." Dit" wordt" veroorzaakt" door" het" al" dan" niet" deelnemen"van"boeren"aan"het"project." "

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

37"

"

"

Figuur&16:&Ligging&van&de&PARTRIDGE\maatregelen.&Bij&de&maatregelen&is&het&jaar&van&aanleg&vermeld.&

" " Het"gebied"bestaat"niet"alleen"uit"maatregelen"en"de"patrijzen"zullen"niet"alleen"gebruik"maken"van" de" maatregelen," daarom" is" in" bijlage" 6" ook" een" kaart" opgenomen" met" de" meest" recente" habitatkartering," namelijk" van" winter" 2019." Hierin" is" het" grondgebruik" vlakdekkend" opgenomen."

Zoals" in" deze" kaart" te" zien" is" ligt" langs" de" dijk" aan" de" westgrens" van" het" gebied" voor" een" deel" lintbebouwing" en" in" het" midden" van" het" gebied" ligt" het" dorp" Uppel." Beide" bevatten" veel" erven" en" bebouwde" delen." Het" overgrote" oppervlakte" bestaat" uit" akkers" waarvan" er" in" de" winter" veel" braak" liggen." " "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

38"

3.1.3 Geluidstellingen!

Op"dinsdag"19"Februari,"12"maart"en"26"maart"zijn"in"de"Oude"Doorn"de"geluidstellingen"uitgevoerd."

In" Genderen" vonden" de" geluidstellingen" op" donderdag" 21" Februari," 14" maart" en" 28" maart" plaats."

Middels"de"resultaten"van"deze"geluidstellingen"kan"antwoord"gegeven"worden"op"deelvraag"5:"Waar" zaten"de"roepende"mannetjes"bij"de"geluidstellingen?"" " In" tabel" 2" zijn" de" totale" aantallen" roepende" patrijzen" opgenomen" die" per" monitoringsronde" zijn" waargenomen." Het" gemiddelde" is" berekend" van" de" aantallen" waarnemingen," maar" ook" als" gemiddelde" per" 100" ha" en" gemiddelde" per" km" transect." Dit" om" het" verschil" in" oppervlakte" en" transectFlengte"van"de"twee"gebieden"op"te"heffen."In"tabel"3"zijn"de"aantallen"waarnemingen"voor" de"Oude"Doorn"voor"2019"uitgesplitst"in"de"vijf"trajecten."" " Tabel& 2:& Aantallen& waarnemingen& per& monitoringsronde& (berekend& als& gemiddeld& aantal,& gemiddeld& aantal& per& 100& ha,& gemiddeld&aantal&per&km)& MonitoringsF ronde" "1"" "2"" "3"" "Gemiddeld" aantal""

Genderen"'17" 1" 4" 5"

Genderen"'18" 6" 3" 1"

Genderen"'19" 5" 3" 4"

Oude"Doorn" '17" 13" 23" 12"

Oude"Doorn" '18" 15" 21" 21"

Oude"Doorn" '19" 13" 12" 15"

3,3"

3,3"

4,0"

16,0"

19,0"

13,3"

"

"

"

"

"

"

0,2" 0,8" 1,0"

1,2" 0,6" 0,2"

1,0" 0,6" 0,8"

2,6" 4,7" 2,4"

3,0" 4,3" 4,3"

2,6" 2,4" 3,0"

0,7"

0,7"

0,8"

3,2"

3,9"

2,7"

"

"

"

"

"

"

0,1" 0,6" 0,7"

0,9" 0,4" 0,1"

0,7" 0,4" 0,6"

2,0" 3,5" 1,8"

2,3" 3,2" 3,2"

2,0" 1,8" 2,3"

0,49"

0,49"

0,59"

2,42"

2,87"

2,01"

"

1" 2" 3" Gemiddeld"per" 100"ha" "

1" 2" 3" Gemiddeld"per" km"

" Tabel&3:&Aantallen&waarnemingen&per&traject&per&monitoringsronde&in&de&Oude&Doorn&in&2019& MonitoringsF ronde" "1"" "2"" "3"" "Gemiddeld""

D1" 5" 5" 7" 5,7"

D2" 1" 0" 6" 2,3"

D3" 4" 3" 0" 2,3"

D4" 1" 1" 0" 0,7"

D5" 2" 3" 2" 2,3"

" " Uit"tabel"2"komt"naar"voren"dat"in"alle"drie"de"jaren"in"de"Oude"Doorn"meer"patrijzen"een"territorium" hebben"dan"in"Genderen."De"tabel"laat"ook"zien"dat"voor"de"Oude"Doorn"2019"minder"waarnemingen" opleverde"dan"de"twee"voorgaande"jaren."Volgens"J."Sloothaak"(persoonlijke"communicatie,"11"april" 2019)" kan" dit" te" maken" hebben" met" de" hoge" temperaturen" al" vroeg" in" het" seizoen" van" 2019," waardoor"patrijzen"al"vroeg"gepaard"waren."Patrijzen"reageren"minder"terug"wanneer"ze"al"gepaard" zijn" dan" wanneer" ze" ongepaard" zijn." Bovendien" was" het" tijdens" de" tweede" monitoringsronde" regenachtig"en"er"stond"een"stevige"wind."Omstandigheden"waarin"patrijzen"minder"reageren."Deze" uitkomsten"hoeven"dus"niet"te"betekenen"dat"er"minder"patrijzen"zijn"dan"voorgaande"jaren."Om"een" trend"te"kunnen"bepalen"zal"voor"meer"jaren"data"verzameld"moeten"worden." "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

39"

Tabel" 3" laat" tussen" de" drie" monitoringsrondes" verschuivingen" zien" in" aantallen" waarnemingen" per" transect," met" name" tussen" transect" D2" en" D3." Dit" kan" erop" duiden" dat" de" territoria" gedurende" de" periode" van" de" geluidstellingen" nog" niet" vastlagen." Patrijzen" waren" vermoedelijk" nog" op" zoek" naar" een"geschikt"territorium"om"te"broeden." " In"bijlage"7"zijn"de"kaarten"opgenomen"waarop"de"waarnemingen"van"de"geluidstellingen"van"2017," 2018"en"2019"van"de"Oude"Doorn"en"Genderen"zijn"weergegeven."Op"deze"kaarten"is"te"zien"dat"in" deze" drie" jaren" met" name" bij" transect" D1" veel" roepende" patrijshanen" zijn" waargenomen." Dit" duidt" erop"dat"vooral"daar"veel"patrijzen"hun"territorium"hebben."Transect"D4"leverde"voor"deze"drie"jaren" de"minste"waarnemingen"op." " Ook"in"tabel"3"en"op"de"kaart"van"de"Oude"Doorn"waarop"alleen"2019"is"weergegeven"(Figuur"17)"is" zichtbaar"dat"transect"D1"de"meeste"waarnemingen"oplevert"en"transect"D4"de"minste."Transect"D1"is" voor"het"grootste"deel"omgeven"door"maatregelen,"bij"transect"D4"liggen"helemaal"geen"maatregelen" in"de"directe"omgeving."Transect"D3"heeft"in"het"noordwestelijke"deel"meer"waarnemingen"dan"ten" zuiden" en" in" het" oostelijke" deel" van" het" transect." Dit" geldt" voor" 2019," maar" ook" voor" het" totaal" waarnemingen."Ook"hier"lijkt"een"relatie"te"zijn"met"de"aantallen"waarnemingen"en"de"aanwezigheid" van" maatregelen." Dit" aangezien" in" het" noordwestelijke" deel" diverse" maatregelen" in" de" directe" omgeving"aanwezig"zijn"en"er"daar"meer"waarnemingen"waren"dan"ten"zuiden"van"het"transect"en"in" het"oostelijke"deel"waar"geen"maatregelen"aanwezig"zijn." "

"

Figuur&17:&Waarnemingen&patrijzenhanen&van&de&geluidstellingen&van&voorjaar&2019.&

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

40"

3.1.4 Losse!waarnemingen!

De" deelvraag" ‘Waar" worden" patrijzen" uit" losse" waarnemingen" aangetroffen" gedurende" de" onderzoeksperiode’?"wordt"beantwoord"door"figuur"18."Op"deze"kaart"zijn"alle"waarnemingen"die"in" februari"t/m"april"zijn"ingevoerd"in"waarneming.nl"weergegeven."" " Opvallend"is"de"hoeveelheid"waarnemingen"van"koppels"patrijzen"in"de"noordwestelijke"hoek"van"het" projectgebied." Ook" is" er" een" clustertje" waarnemingen" op" de" westgrens" van" het" projectgebied."

Bekend" is" dat" de" boer" die" hier" woont" heel" trouw" is" met" het" invoeren" van" zijn" waarnemingen" van" patrijzen"in"waarneming.nl."Als"derde"locatie"waar"relatief"veel"waarnemingen"bij"elkaar"voorkomen" zien" we" de" percelen" in" het" uiterste" zuiden" van" het" projectgebied." In" relatie" tot" de" ligging" van" de" maatregelen" is" zichtbaar" dat" de" meeste" losse" waarnemingen" zijn" gedaan" in," of" in" de" buurt" van," maatregelen."Delen"zonder"maatregelen"bevatten"vrijwel"geen"losse"waarnemingen"van"patrijzen."" " Er"moet"bij"de"analyse"van"deze"waarnemingen"rekening"mee"gehouden"worden"dat"deze"data"een" vertekend" beeld" kan" opleveren." Wellicht" zijn" mensen" in" de" buurt" van" maatregelen" er" meer" op" gefocust"om"patrijzen"te"spotten."Ook"zullen"deelnemers"in"het"project"wellicht"actiever"zijn"met"het" invoeren"van"waarnemingen"dan"boeren"en"bewoners"in"het"gebied"die"niet"deelnemen."" ""

Figuur&18:&Losse&waarnemingen&die&zijn&ingevoerd&in&waarneming.nl&& gedurende&februari,&maart&en&april&2019.&

"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

41"

3.1.5 Zenderwerk!

Uit"de"geluidstellingen"en"losse"waarnemingen"kwam"naar"voren"dat"in"het"uiterste"zuiden"van"het" projectgebied," ten" zuiden" van" de" Oude" Doornse" molen" een" koppeltje" zit." Voor" het" onderzoek" is" daarom"op"dinsdag"26"maart"2019"hier"een"patrijshen"(patrijs"R711:"Kirsten)"van"een"zender"voorzien" (zie"fotoFinzet"figuur"19)."Vanaf"deze"dag"tot"8"mei"2019"is"Kirsten"26"keer"uitgepeild."In"figuur"19"zijn" alle"locaties"waar"ze"is"aangetroffen"zichtbaar."In"de"eerste"twee"weken"van"het"onderzoek"was"dit"de" enige"patrijs" waardoor" ze" toen" iedere" dag" (behalve" zondag)" is" uitgepeild." In" de" weken" erna" is" deze" frequentie"teruggebracht"om"twee"redenen:"minder"risico"op"verstoring"en"verdelen"van"tijd"over"de" andere"patrijzen." "

V U 30/3

V U 8/4

V U Vang

V U 30/4

V U 2/4

V V U U U V UU V V 18/4

6/5

15/4 29/4

4/4

U V V U

V U

4/5 7/5

5/4

U V V V U U V U V U 20/4

1/4

27/3

26/4

28/3

V U 12/4

V U 11/4

V U U V 9/4 8/5

V U

V U

16/4

29/3

V U 8/4

V U 6/4

V U 3/4

Legenda Polder Oude Doorn

R711 Kruidenrijk grasland Bloemenblok Veldleeuwerikrand Patrijzenhaag Patrijzenrand

0 12,5 25

50

75

100 Meter

ÂŻ

Keverbank Wintervogelakker Bufferstrook

"

Esri Nederland, beeldmateriaal.nl

Figuur&19:&Locaties&van&patrijs&R711&(Kirsten)&van&26\03\2019&t/m&08\05\2019.&Foto\inzet:&patrijshen&Kirsten&met&zender.&

"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

42"

Uit" de" geluidstellingen" en" losse" waarnemingen" kwam" naar" voren" dat" in" het" noorden" van" het" projectgebied" diverse" koppels" hun" territorium" hebben." Daarom" is" diverse" keren" geprobeerd" hier" patrijshennen" te" vangen" om" van" een" zender" te" voorzien." Op" vrijdag" 22" maart," vrijdag" 29" maart," dinsdag"2"april,"dinsdag"9"april"en"vrijdag"12"april"werden"hier"echter"alleen"patrijshanen"gevangen."

Op" vrijdag" 5" april" en" donderdag" 11" april" zijn" bij" de" vangpoging" helemaal" geen" patrijzen" in" het" net" gekomen."Wel"is"op"5"april"een"koppel"op"diverse"plekken"in"de"directe"omgeving"gesignaleerd"en"op" 11"april"was"er"een"haan"een"uur"bij"het"net"en"waren"er"meerdere"hanen"in"de"omgeving"die"riepen." " Bij" de" vangpoging" op" dinsdag" 9" april" 2019" is" de" patrijshaan" die" toen" is" gevangen" van" een" zender" voorzien"(patrijs"R708:"Marco)."Deze"patrijs"was"op"vrijdag"29"maart"ook"gevangen."Vanaf"deze"dag" tot" 8" mei" 2019" is" Marco" 5" keer" uitgepeild." In" figuur" 20" zijn" alle" locaties" waar" hij" is" aangetroffen" zichtbaar."Na"de"vangst"is"hij"kwijt"geraakt"en"op"30"april"pas"teruggevonden."Aangezien"er"veelvuldig" is" gezocht" in" de" omgeving" waar" Marco" nu" telkens" wordt" gepeild" is" het" onwaarschijnlijk" dat" Marco" hier"was"in"de"weken"dat"hij"kwijt"was."Onbekend"is"of"deze"patrijshaan"gepaard"is"of"niet." "

U V V U 6/5

30/4

V U 4/5

V U 7/5

V U Vang

V U 8/5

Legenda Polder Oude Doorn

R708 R710 Kruidenrijk grasland

V U

Bloemenblok

Vang

Veldleeuwerikrand Insectenrijk grasland Patrijzenhaag

0 12,5 25

50

75

100 Meter

ÂŻ

Keverbank Wintervogelakker Bufferstrook Esri Nederland, beeldmateriaal.nl

"

Figuur&20:&Locaties&van&patrijs&R708&(Marco)&van&09\04\2019&t/m&08\05\2019.&Foto\inzet:&Marco&met&zender&(Renes,&2019)&

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

43"

Bij"de"vangpoging"op"vrijdag"12"april"2019"is"een"van"de"patrijshanen"die"toen"zijn"gevangen"van"een" zender"voorzien"(patrijs"R710:"Jan)"(zie"fotoFinzet"figuur"21)."Deze"patrijs"was"op"vrijdag"29"maart"ook" gevangen."Vanaf"deze"dag"tot"8"mei"2019"is"Jan"7"keer"uitgepeild."In"figuur"21"zijn"alle"locaties"waar" hij"is"aangetroffen"zichtbaar."De"dag"na"de"vangst"is"patrijs"Jan"uitgepeild"in"de"veldleeuwerikrand"op" ongeveer"400"meter"afstand"van"de"vanglocatie."Vervolgens"is"hij"kwijt"geraakt."Op"1"mei"is"hij"terug" gevonden"buiten"het"demonstratiegebied:"Aan"de"andere"zijde"van"de"weg,"op"Landgoed"Kraaijeveld."

Hij"is"die"dag"gezien"samen"met"een"hen."" "

V U 30/4

V U 29/4

V UU V 1/5 6/5

V U 8/5

U V V U V U 6/5 30/4

4/5

U V VU U V

Legenda

V U

7/5

Polder Oude Doorn

13/4

R708

Vang 8/5

R710 Kruidenrijk grasland

V U Vang

Verlaat maairegime Bloemenblok Veldleeuwerikrand Insectenrijk grasland Patrijzenhaag

0

50 100

200

300

400 Meter

ÂŻ

Keverbank Wintervogelakker Bufferstrook Esri Nederland, beeldmateriaal.nl

"

Figuur&21:&Locaties&van&patrijs&R710&(Jan)&van&12\04\2019&t/m&08\05\2019.&Foto\inzet:&patrijs&Jan&(Renes,&2019)&

" " " " " " " " "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

44"

3.2 Analysefase! " De" resultaten" uit" de" inventarisatiefase" vormen" de" basis" voor" de" analysefase." De" analyses" zijn" ingedeeld"in"het"habitatgebruik"van"de"patrijzen"en"de"overwinterende"akkervogels."In"de"conclusie" worden"beide"analyses"samengevoegd"om"tot"een"antwoord"op"de"hoofdvraag"te"komen." " "

3.2.1 Habitatgebruik!patrijzen!

In" deze" analyse" wordt" met" behulp" van" de" verzamelde" data" uit" de" inventarisatiefase" antwoord" gegeven"op"de"volgende"deelvragen:" 5. a."" Waar" en" in" welk" soort" habitat" worden" de" gezenderde" patrijzen" gedurende" de" onderzoeksperiode"aangetroffen?"" b."" Is" er" verschil/verloop/verandering" gedurende" de" periode" in" de" aanloop" naar" het" broeden" (van"zenderen"tot"eind"April)?""

6. Welke"setting/ligging"wordt"het"meeste"benut"door"de"gezenderde"patrijzen"ĂŠn"patrijzen"uit"losse" waarnemingen?"(bijvoorbeeld"keverbank"met"bloemenblok"bij"sloot)" 7. Hoever"en"waar"naartoe"verplaatsen"de"gezenderde"patrijzen"zich?"(Dispersie)" " Soort"habitat" Op"de"kaarten"van"de"inventarisatiefase"(Figuur"19,"20"en"21)"zijn"alle"locaties"weergegeven"van"de" gezenderde" patrijzen." De" bijbehorende" habitatten" zijn" bij" het" uitpeilen" genoteerd." Deze" data" zijn" opgenomen"in"bijlage"8."Tabel"4"geeft"weer"hoe"vaak"ieder"habitat"voorkwam."Het"moment"van"de" vangst"is"hierin"niet"meegenomen."Dit"omdat"dit"een"onnatuurlijke"situatie"is."" " Tabel& 4:& Frequentie& van& voorkomende& habitatten& bij& de& peilingen& uitgesplitst& voor& de& 3& verschillende& patrijzen.& De& PARTRIDGE\maatregelen&zijn&in&grijs&weergegeven.&

Patrijs"708"(Marco)"

Patrijs"710"(Jan)"

Patrijs"711"(Kirsten)"

Bloemenblok"

4" Erwtenperceel"

2" Braak"liggende"akker"

9"

Insectenrijk"grasland"

1" Extensief"grasland"

1" Greppel"tussen"percelen"

4"

""

"" Veldleeuwerikrand"

1" Patrijzenhaag"/"Wintervoedselveld"

3"

""

"" Monocultuur"grasland"

1" Wintervoedselveld"

4"

""

"" Paardenwei"

1" Patrijzenhaag"

4"

""

"" Moestuin"

1" Keverbank"

1"

"" Grasland"

1"

7" "

26"

"" Totaal"waarnemingen:"

"" 5"" ""

" Patrijs"Marco"is"slechts"vijf"keer"uitgepeild,"maar"wel"alle"keren"in"een"maatregel"aangetroffen."Patrijs" Jan"heeft"zich"buiten"het"demonstratiegebied"gevestigd"waardoor"slechts"1"peiling"in"een"maatregel" voorkwam." De" meeste" peilingen" vinden" we" bij" patrijs" Kirsten." Bij" 12" peilingen" was" het" habitat" een" PARTRIDGEFmaatregel"en"bij"14"niet."De"greppel"grenst"wel"aan"een"kant"aan"een"maatregel:"namelijk" het" wintervoedselveld." Van" de" 9" peilingen" in" de" braakliggende" akker" zijn" drie" momenten" in" het" donker."Uit"de"beschrijving"van"de"ecologie"van"de"patrijs"in"3.1.1"blijkt"dat"patrijzen"midden"op"een" akker"overnachten"om"de"predatiekans"te"verlagen."Ook"kan"een"patrijs"zich"om"die"reden"overdag" op"een"kale"akker"ophouden.""

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

45"

In" het" territorium" van" patrijs" Kirsten" was" het" wintervoedselveld" bij" start" van" het" onderzoek" nog" onbewerkt," waardoor" er" resten" van" het" voorgaand" seizoen" aanwezig" waren." Ook" de" patrijzenrand" was"bij"de"vangst"nog"onbewerkt,"de"resten"van"vorig"seizoen"stonden"er"nog."Met"voornamelijk"de" hoge"resten"van"kaardenbol."Op"28"maart"waren"het"wintervoedselveld"en"de"buitenste"twee"stroken" van" de" patrijzenrand" volledig" ondergewerkt" en" een" week" later" opnieuw" ingezaaid." Gedurende" de" onderzoeksperiode"bestonden"ze"daarom"uit"kale"grond."De"patrijzenhaag"was"bij"de"start"nog"kaal," maar"is"in"de"tussentijd"volledig"in"blad"gekomen"(zie"figuur"12"en"13)."Ook"bij"patrijs"Marco"hebben" er" in" het" territorium" bewerkingen" plaatsgevonden." Het" bloemenblok" is" deels" ondergewerkt" om" opnieuw" in" te" zaaien" (Figuur" 11)," de" braakstroken" bij" de" keverbanken" zijn" weer" opnieuw" kaal" gemaakt" (Figuur" 15)." Het" insectenrijk" grasland" was" bij" aanvang" nog" vrij" kaal," maar" er" is" in" de" tussentijd" veel" opgekomen." Het" territorium" van" de" patrijzen" is" gekozen" op" basis" van" de" situatie" voordat" deze" veranderingen" plaats" hebben" gevonden." De" veranderingen" hebben" er" niet" toe" geleid" dat"ze"een"ander"territorium"hebben"gezocht."

Alle"locaties"waar"de"patrijzen"zijn"uitgepeild"hebben"een"buffer"gekregen"en"deze"cirkels"zijn"op"de" habitatkaart" geprojecteerd." Hiermee" is" bepaald" hoeveel" procent" van" het" oppervlakte" wordt" ingenomen"door"ieder"habitat"in"iedere"cirkel."Per"patrijs"is"een"cirkeldiagram"samengesteld"waarin" de" procentuele" verdeling" van" de" habitatten" is" weergegeven" voor" alle" peilingen" samen." In" deze" cirkeldiagrammen" zijn" de" kleinste" categorieën" samengevoegd" tot" ‘overige’." Deze" cirkeldiagrammen" zijn" weergegeven" in" figuur" 22." Dit" geeft" een" beeld" van" de" habitatten" die" voorkomen" in" het" territorium"van"de"drie"gezenderde"patrijzen."

"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

46"

Figuur&22:&Percentage&van&het&oppervlakte&dat&door&ieder&habitat&wordt&ingenomen&over&alle&peilingen&per&patrijs.&&

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

"

47"

De"grootste"oppervlakte"wordt"bij"alle"patrijzen"ingenomen"door"kale"grond."In"de"maanden"van"het" onderzoek" lagen" veel" akkers" klaar" om" ingezaaid" te" worden." Ook" wordt" een" groot" deel" ingenomen" door" grasland." Ook" hier" betreft" het" grote" percelen" waardoor" het" percentage" daarvan" snel" omhoog" schiet."De"oppervlaktes"van"de"meeste"maatregelen"liggen"veel"lager"en"dat"is"ook"in"de"percentages" terug" te" zien." Dat" betekent" echter" niet" dat" de" maatregelen" minder" worden" gebruikt." Voor" patrijs" Marco" geldt" dat" het" percentage" wat" ingenomen" wordt" door" maatregelen" 22%" is," maar" de" locaties" van" de" peilingen" bevinden" zich" voor" 100%" in" maatregelen" (Tabel" 4)." Voor" patrijs" Kirsten" geldt" dat" 13%"van"het"oppervlakte"door"maatregelen"wordt"ingenomen."De"locaties"van"de"peilingen"bevinden" zich"voor"46%"in"de"maatregelen."Relatief"gezien"komen"de"patrijzen"dus"meer"voor"in"maatregelen."

Ondanks"dat"het"percentage"oppervlakte"van"de"maatregelen"in"het"territorium"beperkt"is"laten"deze" patrijzen"een"duidelijke"voorkeur"voor"maatregelen"zien."Voor"patrijs"Jan"ligt"dat"anders"omdat"deze" zich"buiten"het"demonstratiegebied"heeft"gevestigd." " Verschuiving" Voor" het" antwoord" op" de" vraag" of" er" verloop" of" verandering" is" gedurende" de" aanloop" naar" het" broedseizoen" is" alleen" gebruik" gemaakt" van" de" peilingen" van" patrijs" Kirsten." Het" aantal" waarnemingen"van"patrijs"Marco"en"patrijs"Jan"is"te"laag."" " Bij" de" locaties" van" patrijs" Kirsten" valt" op" dat" gedurende" het" onderzoek" een" verschuiving" plaatsvind" richting" patrijzenhaag." In" bijlage" 8" en" figuur" 19" is" te" zien" dat" ze" bij" de" start" van" het" onderzoek" voornamelijk" in" de" greppel" of" op" de" kale" akker" werd" aangetroffen." De" laatste" vier" peilingen" waren" allemaal"in"de"patrijzenhaag."De"afstanden"van"patrijs"Kirsten"tot"de"patrijzenhaag"zijn"weergegeven" in"figuur"23."Hierin"is"zichtbaar"dat"op"de"meeste"momenten"de"afstand"tot"de"patrijzenhaag"onder" de"50"meter"ligt."Op"drie"momenten"was"andere"beschutting"dichterbij"aanwezig."Bij"aanvang"van"het" onderzoek"was"de"patrijzenhaag"nog"kaal,"inmiddels"staat"deze"volledig"in"blad"waardoor"hij"betere" dekking" en" bescherming" biedt." Dit" zou" de" verplaatsing" kunnen" verklaren." Ook" nadert" het" moment" waarop" ze" kan" gaan" broeden." Deze" verplaatsing" zou" erop" kunnen" wijzen" dat" ze" de" patrijzenhaag" hiervoor"zal"benutten." "

Figuur&23:&Afstand&van&patrijs&Kirsten&tot&de&patrijzenhaag&op&alle&peilmomenten.&

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

"

48"

Voorkeurslocatie" Welke" setting" (combinatie" van" habitatten)" het" meeste" wordt" benut" door" de" gezenderde" patrijzen" wordt" sterk" bepaald" door" de" locatie" van" hun" territorium." Patrijs" Kirsten," Jan" en" Marco" hebben" daardoor" alle" drie" een" heel" andere" setting." Dit" blijkt" ook" uit" figuur" 22." Welke" combinatie" van" habitatten"het"meeste"worden"benut"door"patrijzen"is"met"deze"drie"patrijzen"niet"te"bepalen."Door" het" analyseren" van" de" locaties" van" de" losse" waarnemingen" die" in" waarneming.nl" zijn" ingevoerd" in" februari," maart" en" april" kan" wel" een" voorkeur" worden" bepaald." In" bijlage" 11" is" voor" alle" waarnemingen" van" patrijzen" die" in" waarneming.nl" zijn" ingevoerd" in" de" onderzoeksperiode" weergegeven" hoeveel" procent" van" het" oppervlakte" in" een" straal" van" 150" meter" rond" de" waarnemingslocatie" uit" welk" habitat" bestaat." Dit" is" het" resultaat" van" bewerkingen" in" ArcGIS" en" MS" Excel." In" bijlage" 12" is" per" waarneming" zichtbaar" welke" habitatten" voorkwamen" onafhankelijk" van" oppervlakte."De"kolommen"zijn"geordend"naar"frequentie."" " Om"te"bepalen"welke"combinatie"van"habitatten"het"meeste"werd"benut"is"gekeken"naar"de"6"meest" voorkomende"habitatten."Het"betreft"de"volgende"habitattypen:"" • Bloemenblok;" • Water;" • Kale"grond;" • Kruidenrijk"perceel/strook;" • Permanent"grasland;" • Keverbank." " Voor" 22" van" de" 51" waarnemingen" geldt" dat" er" maximaal" 1" habitat" van" deze" 6" ontbreken." Bij" 3" waarnemingen" zijn" ze" alle" 6" aanwezig." Voor" 12" van" deze" waarnemingen" blijkt" het" permanent" grasland"het"ontbrekende"habitat"te"zijn.""

Daarbij"valt"ook"op"dat"er"bij"13"van"die"23"waarnemingen"ook"insectenrijk"grasland"voorkomt"in"de" cirkel." En" dat" terwijl" insectenrijk" grasland" maar" in" 15" cirkels" voor" komt" en" dus" niet" bij" de" 6" meest" voorkomende"habitattypen"hoort." " Deze" uitkomsten" laten" zien" dat" de" combinatie" van" bloemenblok," kale" grond," water," kruidenrijk" perceel/strook," keverbank" en" insectenrijk" grasland" het" meeste" wordt" benut" door" de" patrijzen" uit" losse" waarnemingen" in" de" periode" van" het" onderzoek." Door" deze" combinatie" van" maatregelen" worden,"zoals"blijkt"uit"Tabel"1,"alle"habitateisen"van"de"patrijs"zoals"in"3.1.1"is"beschreven"vervuld."" " Verplaatsingsafstand" Om" antwoord" te" kunnen" geven" op" de" vraag" hoever" de" patrijzen" zich" verplaatsen" zijn" in" ArcGIS" de" waarnemingspunten" per" patrijs" met" elkaar" verbonden." Vervolgens" is" de" lengte" van" deze" lijnen" berekend." Het" resultaat" is" op" kaarten" weergegeven" in" bijlage" 13." Met" behulp" van" MS" Excel" is" het" gemiddelde"berekend."" " De" kortste" gemiddelde" afstand" werden" door" patrijs" Kirsten" afgelegd:" 143" meter." Haar" grootste" verplaatsing" tussen" twee" peilingen" was" 307" meter." Zowel" patrijs" Jan" als" patrijs" Marco" zijn" enkele" weken" van" de" radar" geweest." Voor" deze" twee" patrijzen" geven" de" gegevens" geen" volledig" beeld" en" kunnen"daarom"vertekend"zijn."De"gemiddelde"afstand"die"tussen"de"peilingen"van"patrijs"Jan"zaten"is" een"afstand"van"439"meter."Voor"patrijs"Marco"is"dit"163"meter."De"grootste"afstand"die"patrijs"Jan" heeft"afgelegd"tussen"twee"peilingen"is"693"meter"en"patrijs"Marco"307"meter."Het"is"aannemelijk"dat" er"nog"grotere"afstanden"zijn"afgelegd"doordat"ze"enkele"weken"onvindbaar"waren." "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

49"

De" gemiddelde" afstand" tussen" twee" peilingen" in" het" onderzoek" naar" het" habitatgebruik" van" twee" patrijzen"op"Brabantse"zandgronden"patrijzen"waren"256"en"136"meter"(Scholten"&"Staal,"2018)."De" frequentie" van" uitpeilen" lag" aanzienlijk" lager" dan" in" dit" onderzoek," tevens" zijn" de" peilingen" in" dat" onderzoek" niet" beperkt" tot" maartFmei." Dit" maakt" het" lastig" om" de" uitkomsten" met" elkaar" te" vergelijken."In"het"onderzoek"in"Groningen"is"geen"gemiddelde"afgelegde"afstand"berekend."Wel"is"de" grootste" afstand" die" is" afgelegd" door" iedere" patrijs" beschreven" en" zijn" de" verplaatsingen" op" kaart" weergegeven." Hieruit" is" op" te" maken" dat" in" Groningen" de" afgelegde" afstanden" aanzienlijk" groter" waren." Het" onderzoek" in" Groningen" vond" vrijwel" in" dezelfde" periode" plaats" als" dit" onderzoek," namelijk"van"22"maart"tot"10"mei,"de"frequentie"van"uitpeilen"was"ook"vergelijkbaar"(Gorren,"2013)."

Dit" verschil" in" afgelegde" afstanden" kan" te" maken" hebben" met" de" opbouw" van" het" gebied." Zoals" in" 3.1.1" is" beschreven" willen" patrijzenhanen" elkaar" niet" kunnen" zien" in" hun" territorium" waardoor" bij" aanwezigheid"van"elementen"zoals"de"PARTRIDGEFmaatregelen"de"dichtheid"van"patrijzen"hoger"kan" liggen." Uit" onderzoek" is" bekend" dat" bij" hogere" dichtheden" de" verplaatsingsafstand" lager" is" dan" bij" lagere"dichtheden"(Teunissen,"Roodbergen,"van"den"Bremer,"Sierdsema,"&"de"Jong,"2014)." " "

3.2.2 Overwinterende!akkervogels!

In"deze"analyse"wordt"antwoord"gegeven"op"de"volgende"deelvragen:" 8. a." Welke"(doel)soorten"en"in"welke"aantallen"komen"overwinterende"akkervogels"voor"sinds"de" start" van" het" project" in" het" demonstratiegebied" de" Oude" Doorn" en" in" referentiegebied" Genderen?"" b." Worden" overwinterende" akkervogels" meer" aangetroffen" in" telcirkels" met" maatregelen" ten" opzichte"van"telcirkels"zonder"maatregelen"en"telcirkels"in"reguliere"landbouw?"" c." Zijn"er"verschillen"tussen"verschillende"groepen/soorten"akkervogels"waarneembaar?"

9. Is" er" een" verband" tussen" het" percentage" maatregelen" in" een" telcirkel" en" de" aantallen" overwinterende"akkervogels?" " Aantallen"(doel)soorten"" De" waarnemingen" vanuit" AviMap" zijn" in" Excel" geladen" en" in" ArcGIS" verwerkt" tot" kaarten" om" antwoord"te"kunnen"geven"op"de"eerste"helft"van"deelvraag"8a"(welke"(doel)soorten"voorkomen)."Op" de" kaarten" die" in" bijlage" 14" zijn" opgenomen" is" te" zien" welke" doelsoorten" zijn" waargenomen" bij" de" MASFwintertellingen." Welke" doelsoorten" per" winter" in" totaal" voorkomen" in" telcirkels" met" maatregelen," in" telcirkels" zonder" maatregelen" en" in" telcirkels" in" het" referentiegebied" is" te" zien" in" tabel" 5." Hierin" is" de" zien" dat" de" bruine" kiekendief," havik," kneu," rietgors" en" roodborsttapuit" doelsoorten"zijn"die"in"de"Oude"Doorn"wel"voorkomen"en"in"het"referentiegebied"niet."Andersom"zijn" er" geen" doelsoorten" die" wel" in" het" referentiegebied" voorkomen" en" niet" in" de" Oude" Doorn." In" de" telcirkels" met" maatregelen" komen" bij" elkaar" in" seizoen" 2017/2018," met" een" score" van" 20" van" 22," bijna" alle" doelsoorten" voor." En" in" beide" winters" samen" komen" alle" doelsoorten" voor," dit" in" tegenstelling"tot"de"telcirkels"zonder"maatregelen"en"de"telcirkels"in"het"referentiegebied." " " " " "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

50"

Tabel&5:&Het&totaal&aan&doelsoorten&die&voorkomen&in&de&9&telcirkels&met&beheer,&9&telcirkels&zonder&beheer&en&de&9&telcirkels& in&het&referentiegebied.&Uitgesplitst&voor&de&beide&winters.& "" Doelsoorten" Blauwe"Reiger" Bruine"Kiekendief" Buizerd" Fazant" Graspieper" Groenling" Grote"Zilverreiger" Havik" Keep" Kneu" Koperwiek" Kramsvogel" Patrijs" Putter" Rietgors" Ringmus" Roodborsttapuit" Slechtvalk" Sperwer" Torenvalk" Veldleeuwerik" Vink" Totaal"aantal"soorten"

Oude"Doorn"" met"maatregelen" 17/18" 18/19" x" x" x" x" x"" x" x" x" x" x" x" x" x" x" " x" x" x"" x" x" x"" x" x" x" x" x" x" x" x" x" " x" x"" x" x" x" x" x" x" x" 20" 18"

Oude"Doorn"" zonder"maatregelen" 17/18" 18/19" x" x" "" "" x" x" x" x" x" x" x" x" x" x" "" "" x" "" x" "" x" "" x" "" "" x" "" x" x" "" "" "" "" "" x" "" "" "" x" x" x" x" x" x" 15" 11"

Referentiegebied" Genderen" 17/18" 18/19" x" " x"" x"" x" x" x" x" x" x" x" x" x""

x""

" x"" x"

x"" x" x" x"

" x"" " x"" x" x"" 13"

" " x"" x"" x" x" 14"

" " Niet" alle" soorten" uit" tabel" 5" komen" in" iedere" telcirkel" voor," daarom" zijn" in" Excel" de" gemiddelde" aantallen"soorten"per"telcirkel"uitgerekend."In"figuur"24"en"25"zijn"deze"gemiddelde"aantallen"soorten" en"doelsoorten"per"telcirkel"weergegeven,"uitgesplitst"voor"winter"2017/2018"en"winter"2018/2019."

In"bijlage"15"is"de"tabel"opgenomen"die"ten"grondslag"ligt"aan"deze"figuren."" "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

51"

"

Figuur& 24:& Gemiddeld& aantal& soorten& in& telcirkels& met& Figuur& 25:& Gemiddeld& aantal& doelsoorten& in& telcirkels& met& beheer,& zonder& beheer& en& telcirkels& in& het& referentiegebied.& beheer,& zonder& beheer& en& telcirkels& in& het& referentiegebied.& Uitgesplitst&voor&winter&2017/2018&en&winter&2018/2019.& Uitgesplitst&voor&winter&2017/2018&en&winter&2018/2019.&

" " De"staafdiagrammen"en"tabel"laten"verschillen"zien"in"aantallen"soorten"die"gemiddeld"voorkomen"in" de" telcirkels" met" maatregelen" ten" opzichte" van" telcirkels" zonder" maatregelen" en" telcirkels" in" het" referentiegebied." Daarmee" is" de" verwachting" dat" het" antwoord" op" deelvraag" 8b" (‘Worden" overwinterende" akkervogels" meer" aangetroffen" in" telcirkels" met" maatregelen" ten" opzichte" van" telcirkels"zonder"maatregelen"en"telcirkels"in"reguliere"landbouw?’)"voor"het"aantal"(doel)soorten"‘ja’" is."De"vraag"is"of"de"gevonden"verschillen"significant"zijn."Om"dat"te"toetsen"is"gebruik"gemaakt"van" de"Oneway"ANOVA"toets." " H0:"" Er" is" geen" verschil" tussen" de" aantallen" overwinterende" akkervogels" in" telcirkels" met" maatregelen" ten" opzichte" van" telcirkels" zonder" maatregelen" en/of" telcirkels" in" reguliere" landbouw."(kort:"Er"is"geen"verschil/het"is"toeval)" H1:"" Er" is" wel" verschil" tussen" de" aantallen" overwinterende" akkervogels" in" telcirkels" met" maatregelen" ten" opzichte" van" telcirkels" zonder" maatregelen" en/of" telcirkels" in" reguliere" landbouw."(kort:"Minstens"1"groep"wijkt"af)" H0"wordt"verworpen"bij"een"PFwaarde"kleiner"dan"0,05."" " Tabel"6"laat"de"uitkomsten"van"de"OnewayFANOVA"toets"zien"voor"het"aantal"(doel)soorten"in"winter" 2017F2018" en" 2018F2019." De" gevonden" verschillen" in" aantallen" soorten" laten" geen" significante" verschillen" zien" in" de" winter" van" 2017F2018." Voor" winter" 2018F2019" is" een" significant" verschil" gevonden"tussen"telcirkels"met"maatregelen"en"telcirkels"in"het"referentiegebied.""

Voor"het"gemiddelde"aantal"doelsoorten"laat"de"toets"significante"verschillen"zien"in"beide"winters."

Voor" de" winter" in" 2017F2018" is" er" alleen" een" significant" verschil" in" aantal" doelsoorten" tussen" telcirkels" met" maatregelen" en" telcirkels" in" het" referentiegebied." In" winter" 2018F2019" is" ook" tussen" telcirkels"met"maatregelen"en"telcirkels"zonder"maatregelen"een"significant"verschil."

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

52"

"

Tabel&6:&Uitkomsten&van&de&Oneway\ANOVA&toets&voor&het&gemiddeld&aantal&(doel)soorten&per&telronde.&&

Uitkomsten"voor"het"gemiddeld"" aantal"(doel)soorten"per"telronde"" H0:"Er"is"geen"significant"verschil/het"is"toeval" H1:"Minstens"1"groep"wijkt"af" α"="0,05" "" Seizoen" Normaal?" Toets" Aantal"soorten" 17/18" Ja,"3"van"3" ANOVA" Aantal"soorten" 18/19" 2"van"3" ANOVA" Aantal"doelsoorten" 17/18" Ja,"3"van"3" ANOVA" Aantal"doelsoorten" 18/19" 2"van"3" ANOVA"

PFwaarde" 0,07" 0,01" 0,013" 0,02"

H0/H1" H0" H1" H1" H1"

Tussen" n.v.t."

1&3" 1&3" 1&2,"1&3"

" " Aantallen"individuen" De"tweede"helft"van"deelvraag"8a"gaat"over"aantallen"overwinterende"akkervogels."Hiervoor"zijn"de" maximum"aantallen"die"in"één"(van"de)"telrondes"zijn"waargenomen"het"uitgangspunt."Er"is"gekeken" naar"de"gemiddelde"aantallen"voor"de"soortgroepen"en"de"gemiddelde"aantallen"van"geselecteerde" soorten."" " De" gemiddelde" aantallen" per" soortgroep" zijn" weergegeven" in" de" staafdiagrammen" in" figuur" 26."

Daarin" is" te" zien" dat" er" grote" verschillen" in" aantallen" hoenders," insecteneters" en" zaadeters" zijn." De" aantallen"van"reigers"en"roofvogels"liggen"dichter"bij"elkaar.""

In"de"winter"van"2017F2018"zijn"in"telcirkels"met"maatregelen"wolken"van"wel"300F400"groenlingen" waargenomen"waardoor"het"aantal"zaadeters"heel"hoog"uitvalt"in"die"winter."Winter"2017F2018"was" een" strengere" winter" dan" de" winter" van" 2018F2019." Bij" vorst" trekken" vogels" nog" meer" naar" voedselbronnen" toe" wat" dit" kan" verklaren." Opmerkelijk" is" het" grote" aantal" insecteneters" in" het" referentiegebied." In" de" winter" van" 2018F2019" zijn" grote" groepen" kramsvogels" waargenomen" bij" Genderen"wat"zorgt"voor"hogere"aantallen"insecteneters"dan"in"de"Oude"Doorn."Kramsvogels"eten"in" de"winter"ook"graag"fruit."Het"kan"zijn"dat"dit"in"Genderen"aanwezig"was"waardoor"ze"daar"veel"zijn" waargenomen."" " "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

53"

"

"

"

"

"

"

Figuur&26:&Gemiddelde&van&de&maximale&aantallen&individuen&per&telronde&voor&de&soortgroepen:&hoenders,&insecteneters,& reigers,& roofvogels& en& zaadeters.& Verdeeld& over& telcirkels& met& maatregelen,& zonder& maatregelen& en& telcirkels& in& het& referentiegebied.&Uitgesplitst&voor&winter&2017/2018&en&winter&2018/2019.&

" " Om" te" toetsen" of" de" verschillen" die" in" de" staafdiagrammen" zichtbaar" zijn" op" toeval" berusten" of" significant"zijn"is"de"KruskalFWallis"toets"gebruikt"als"de"data"niet"normaal"verdeeld"is"of"slechts"in"1" van"de"3."Er"is"gekozen"voor"de"OneWay"ANOVA"als"bij"2"van"de"3"de"data"wel"normaal"verdeeld"is."

De"uitkomsten"zorgen"ervoor"dat"voor"de"soortgroepen"antwoord"gegeven"kan"worden"op"de"vraag" of"overwinterende"akkervogels"meer"aangetroffen"worden"in"telcirkels"met"maatregelen"ten"opzichte" van"telcirkels"zonder"maatregelen"en"telcirkels"in"reguliere"landbouw"(8b)." " H0:"" Er"is"geen"significant"verschil/het"is"toeval."

H1:"" Minstens"1"groep"wijkt"af."

H0"wordt"verworpen"bij"een"PFwaarde"kleiner"dan"0,05."" " ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

54"

Tabel"7"laat"de"uitkomsten"van"de"statistische"toetsen"zien"voor"het"maximum"aantal"individuen"per" telronde"voor"de"soortgroepen."De"gevonden"verschillen"in"aantallen"individuen"laten"alleen"voor"de" hoenders" in" de" winter" van" 2018F2019" significante" verschillen" zien." Dit" betekent" dat" voor" de" gemiddelde"aantallen"individuen"in"de"soortgroep"hoenders"minstens"een"groep"afwijkt:"Er"is"wel"een" verschil"tussen"de"aantallen"overwinterende"hoenders"in"telcirkels"met"maatregelen"ten"opzichte"van" telcirkels"zonder"maatregelen"en/of"telcirkels"in"reguliere"landbouw."Voor"de"andere"soortgroepen"is" het"antwoord"op"deelvraag"8b"niet"statistisch"bewezen."" " Tabel&7:&Uitkomsten&bij&een&vergelijking&tussen&de&telcirkels&met&maatregelen,&& telcirkels&zonder&maatregelen&en&telcirkels&in&het&referentiegebied.&& Uitgesplitst&voor&de&soortgroepen&en&seizoenen.&

Uitkomsten"voor"het"gemiddeld"maximum"aantal"individuen"per"telronde" voor"de"soortgroepen" H0:"Er"is"geen"significant"verschil/het"is"toeval" H1:"Minstens"1"groep"wijkt"af" Îą"="0,05" Soortgroep" Seizoen" Normaal?" Toets" Hoender" 17/18" 1"van"3" KruskalFWallis" "" 18/19" Nee" KruskalFWallis" Insecteneter" 17/18" 1"van"3" KruskalFWallis" "" 18/19" Nee" KruskalFWallis" Reiger" 17/18" 2"van"3" ANOVA" "" 18/19" 2"van"3" ANOVA" Roofvogel" 17/18" 2"van"3" ANOVA" "" 18/19" 2"van"3" ANOVA" Zaadeter" 17/18" Nee" KruskalFWallis" "" 18/19" 1"van"3" KruskalFWallis"

PFwaarde" 0,077" 0,001" 0,823" 0,398" 0,919" 0,248" 0,327" 0,277" 0,067" 0,101"

H0/H1" H0" H1" H0" H0" H0" H0" H0" H0" H0" H0"

" " Als"derde"analyse"voor"het"beantwoorden"van"deelvraag"8a,"b"en"c"is"gekeken"naar"de"gemiddelde" aantallen" voor" een" aantal" geselecteerde" soorten." De" resultaten" zijn" weergegeven" in" de" staafdiagrammen" van" figuur" 27." Met" name" de" fazant," graspieper," putter" en" vink" laten" voor" beide" seizoenen"een"duidelijk"hoger"aantal"individuen"zien"in"de"telcirkels"met"maatregelen."

Voor"fazant"en"graspieper"voldoet"het"beeld"aan"de"verwachtingen."Voor"de"grote"zilverreiger"is"er" vrijwel"geen"verschil"tussen"de"drie"categorieĂŤn."Grote"zilverreigers"voeden"zich"behalve"met"vis"ook" met"kleine"zoogdieren"zoals"muizen,"voornamelijk"in"najaar"en"winter."Uit"het"jaarverslag"2018"van" de" vrijwillige" uilenbescherming" blijkt" dat" afgelopen" twee" winters" de" muizenstand" hoog" was" (Sloothaak," den" Hollander," &" Scholten," 2019)." Dit" kan" verklaren" dat" ze" in" beide" gebieden" evenveel" voorkwamen.""

Keep,"kneu,"patrijs"en"putter"zijn"in"weinig"telcirkels"waargenomen."Met"name"in"de"winter"van"2018F 2019." Dit" maakt" dat" deze" uitkomsten" lastig" te" vergelijken" zijn." Bij" de" patrijs" kwam" in" Genderen" in" 2017F2018" een" klucht" van" 13" patrijzen" voor" in" 1" telcirkel" waardoor" het" lijkt" alsof" in" Genderen" veel" patrijzen"voorkwamen."Het"berust"echter"op"1"waarneming.""

In"2018F2019"is"te"zien"dat"in"telcirkels"met"maatregelen"meer"torenvalken"zijn"waargenomen"dan"in" cirkels"zonder"maatregelen"en"cirkels"in"het"referentiegebied"komen"zijn"ze"het"minst"waargenomen."

Voor"de"veldleeuwerikken"is"er"geen"duidelijke"voorkeur"zichtbaar."Vinken"zijn"in"beide"winters"meer" waargenomen"in"telcirkels"met"maatregelen"dan"zonder"maatregelen"en"in"het"referentiegebied."" "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

55"

"

"

"

"

"

"

"

"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

56"

"

" "

"

Figuur&27:&Gemiddelde&van&het&maximum&aantal&individuen&per&telronde&in&telcirkels&met&maatregelen,&zonder&maatregelen& en&telcirkels&in&het&referentiegebied.&Uitgesplitst&voor&winter&2017/2018&en&winter&2018/2019.&

" " Om" te" toetsen" of" de" verschillen" die" in" de" staafdiagrammen" zichtbaar" zijn" op" toeval" berusten" of" significant"zijn"is"de"KruskalFWallis"toets"gebruikt."Er"is"gekozen"voor"deze"toets"omdat"de"gegevens" niet" normaal" verdeeld" zijn." De" uitkomsten" zorgen" ervoor" dat" voor" de" geselecteerde" soorten" antwoord" gegeven" kan" worden" op" de" vraag" of" overwinterende" akkervogels" meer" aangetroffen" worden"in"telcirkels"met"maatregelen"ten"opzichte"van"telcirkels"zonder"maatregelen"en"telcirkels"in" reguliere"landbouw." " H0:"" Er"is"geen"significant"verschil/het"is"toeval."

H1:"" Minstens"1"groep"wijkt"af."

H0"wordt"verworpen"bij"een"PFwaarde"kleiner"dan"0,05."" " Tabel"8"laat"de"uitkomsten"zien"voor"het"maximum"aantal"individuen"per"telronde"voor"geselecteerde" soorten." De" gevonden" verschillen" in" aantallen" individuen" laten" bij" de" meeste" toetsen" geen" significante" verschillen" zien." Bij" vijf" toetsen" zijn" de" verschillen" wel" significant:" Fazanten" 18/19," groenling"17/18,"keep"17/18,"kneu"17/18"en"torenvalk"18/19." " " " "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

57"

Tabel&8:&Uitkomsten&van&de&statistische&toetsen&bij&een&vergelijking&tussen&de&telcirkels& met&maatregelen,&telcirkels&zonder&maatregelen&en&telcirkels&in&het&referentiegebied.&& Uitgesplitst&voor&geselecteerde&soorten&en&de&twee&seizoenen.&

Uitkomsten"KruskalFWallis"toets"voor"het"gemiddeld"maximum"aantal" individuen"per"telronde"voor"geselecteerde"soorten" H0:"Er"is"geen"significant"verschil/het"is"toeval" H1:"Minstens"1"groep"wijkt"af" α"="0,05" "" Seizoen" Normaal?"

Fazant" 17/18" 1"van"3" "" 18/19" 2"van"3" Graspieper" 17/18" Nee" "" 18/19" Nee" Groenling" 17/18" Nee" "" 18/19" Nee" Grote"zilverreiger" 17/18" 1"van"3" "" 18/19" 2"van"3" Keep" 17/18" Nee" "" 18/19" Nee" Kneu" 17/18" Nee" "" 18/19" Nee" Patrijs" 17/18" Nee" "" 18/19" Nee" Putter" 17/18" Nee" "" 18/19" Nee" Torenvalk" 17/18" 1"van"3" "" 18/19" Nee" Veldleeuwerik" 17/18" Nee" "" 18/19" Nee" Vink" 17/18" 1"van"3" "" 18/19" 1"van"3"

PFwaarde" 0,066" 0,001" 0,884" 0,557" 0,013" 0,441" 0,624" 0,575" 0,047" 0,594" 0,017" 0,125" 0,326" 0,703" 0,368" 0,994" 0,503" 0,019" 0,088" 0,166" 0,879" 0,128"

H0/H1" H0" H1" H0" H0" H1" H0" H0" H0" H1" H0" H1" H0" H0" H0" H0" H0" H0" H1" H0" H0" H0" H0"

" Uit" voorgaande" analyses" blijkt" dat" het" antwoord" op" deelvraag" 8b" ‘Worden" overwinterende" akkervogels" meer" aangetroffen" in" telcirkels" met" maatregelen" ten" opzichte" van" telcirkels" zonder" maatregelen" en" telcirkels" in" reguliere" landbouw?’" geldt" voor" het" aantal" (doel)soorten." Voor" de" soortgroepen" en" de" geselecteerde" soorten" is" dit" niet" eenduidig" is" te" zeggen." Het" antwoord" op" deelvraag"8c"‘Zijn"er"verschillen"tussen"verschillende"groepen/soorten"akkervogels"waarneembaar?’" is"met"voorgaande"analyses"ook"gegeven."De"verschillen"zijn"bij"de"analyses"beschreven." " Verband"oppervlakte"maatregelen"met"aantallen"overwinterende"akkervogels" Voor"het"beantwoorden"van"de"vraag"of"er"een"verband"is"tussen"het"percentage"maatregelen"in"een" telcirkel" en" de" aantallen" overwinterende" akkervogels" is" uitgerekend" hoeveel" procent" van" het" oppervlakte" van" een" telcirkel" uit" maatregel" bestaat." Hierbij" is" alleen" gekeken" naar" het" oppervlakte" van" maatregelen" die" in" de" winter" van" belang" zijn" voor" overwinterende" akkervogels." Het" betreft" de" maatregelen"die"in"tabel"1"zijn"aangekruist"in"de"kolom"‘voedsel"najaar/winter’"en"de"patrijzenhaag" functioneert"ook"in"de"winter"als"uitkijkpost"en"biedt"schuilgelegenheid."

Het" resultaat" is" in" tabel" 9" weergegeven." Voor" de" analyse" is" het" goed" om" te" realiseren" dat" de" oppervlaktes" in" 2019" in" de" periode" van" het" onderzoek" nog" niet" worden" gehaald." De" nieuwe" maatregelen" (zoals" zichtbaar" in" bijlage" 5)" zijn" net" ingezaaid," of" dat" moet" nog" gebeuren" en" kunnen" daarom" niet" meegeteld" worden." De" oppervlaktes" in" 2017" zijn" gekoppeld" aan" de" aantallen" (doel)soorten"van"winter"2017/2018,"de"oppervlaktes"in"2018"zijn"gekoppeld"aan"winter"2018/2019."

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

58"

Tabel&9:&Oppervlakte&maatregel&per&telcirkel&weergegeven&in&hectare&en&als&percentage.&& Uitgesplitst&voor&2017,&2018&en&2019.&En&gemiddeld&aantal&(doel)soorten&per&telcirkel.&

19" 23" 28" 25" 17" 24" 20" 21" 21" 19" 16" 14" 18" 24" 24" 17" 26" 16"

8" 6" 9" 11" 5" 5" 9" 6" 11" 5" 3" 7" 6" 5" 6" 4" 7" 6"

Opp"in"%"

1,43" 5,05" 1,15" 4,08" 1,35" 4,78" 2,63" 9,30" 1,37" 4,85" 1,18" 4,19" 6,38" 22,58" 6,37" 22,54" 2,15" 7,61" 0,00" 0,00" 0,17" 0,60" 0,00" 0,00" 0,00" 0,00" 0,00" 0,00" 0,01" 0,04" 0,01" 0,02" 0,56" 1,99" 0,00" 0,00"

2019"

Opp"in"ha"

Aantal"doelsoorten"

7" 3" 12" 7" 10" 12" 5" 8" 11" 7" 5" 5" 7" 6" 7" 5" 9" 4"

""

Aantal"soorten"

20" 20" 35" 29" 33" 27" 22" 24" 20" 19" 23" 11" 20" 16" 20" 17" 35" 9"

""

Opp"in"%"

0,37" 1,32" 1,15" 4,08" 0,10" 0,35" 2,23" 7,89" 0,00" 0,00" 1,18" 4,19" 3,15" 11,15" 3,63" 12,85" 2,15" 7,61" 0,00" 0,00" 0,17" 0,60" 0,00" 0,00" 0,00" 0,00" 0,00" 0,00" 0,00" 0,00" 0,01" 0,02" 0,56" 1,99" 0,00" 0,00"

2018"

Opp"in"ha"

"" Aantal"doelsoorten"

1" 2" 3" 4" 5" 6" 7" 8" 10" 11" 12" 13" 14" 15" 16" 17" 19" 20"

""

Aantal"soorten"

Telcirkel"

2017"

Opp"in"%"

Zonder"maatregelen"

Met"maatregelen"

"

""

Opp"in"ha"

"

1,43" 5,05" 1,15" 4,08" 1,35" 4,78" 2,63" 9,30" 1,37" 4,85" 1,18" 4,19" 6,40" 22,62" 6,40" 22,62" 2,38" 8,43" 0,00" 0,00" 0,17" 0,60" 0,00" 0,00" 0,00" 0,00" 0,00" 0,00" 1,72" 6,08" 0,22" 0,78" 0,57" 2,03" 0,00" 0,00"

" " Deze" gegevens" zijn" in" SPSS" middels" enkelvoudige" regressie" onderzocht" om" te" bepalen" of" er" een" verband"is"tussen"het"oppervlakte"maatregel"en"de"hoeveelheid"(doel)soorten."De"RFsquare"geeft"aan" of" er" een" verband" is" of" niet." Hoe" dichter" de" RFsquare" bij" 1" komt," hoe" duidelijker" er" een" verband" is" (Brinkman,"2006)." " De"resultaten"van"deze"toets"zijn"in"tabel"10"weergegeven."Er"is"voor"het"aantal"soorten"onderzocht" of"er"een"verband"is"als"alle"telcirkels"in"Oude"Doorn"worden"meegenomen"in"de"toets"en"of"er"een" verband"is"als"alleen"naar"de"telcirkels"met"maatregelen"wordt"gekeken."Alle"uitkomsten"liggen"ver" van" 1" vandaan." Dit" geeft" aan" dat" er" geen" verband" kan" worden" aangetoond" tussen" het" oppervlakte" maatregelen"in"een"telcirkel"en"het"aantal"(doel)soorten."Conclusie"is"dat"het"niet"uitmaakt"hoeveel" procent"maatregelen"er"in"een"telcirkel"voorkomt,"het"aantal"soorten"neemt"niet"toe"als"er"een"groter" oppervlakte"maatregelen"in"de"cirkel"ligt." " " " "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

59"

Tabel&10:&Resultaten&van&de&enkelvoudige&regressie&voor&beide&winters.&

"" Soorten"17/18" Doelsoorten"17/18" Soorten"18/19" Doelsoorten"18/19"

RFsquare" RFsquare" alle" 'met'" 0,033" 0,196" 0,009" 0,107" 0,053" 0,005" 0,246" 0,064"

" " Ook"voor"de"aantallen"individuen"is"middels"enkelvoudige"regressie"onderzocht"of"er"een"verband"is" tussen"het"oppervlakte"maatregel"in"een"telcirkel"en"het"aantal"overwinterende"akkervogels."De" analyse"is"gemaakt"voor"de"soortgroepen."Het"resultaat"is"weergegeven"in"tabel"11."De"tabel"die" hieraan"ten"grondslag"ligt"is"opgenomen"in"bijlage"16." " Tabel& 11:& Resultaten& van& de& enkelvoudige& regressie& voor& de& maximum& aantallen& individuen& per& soortgroep& waargenomen& tijdens&ĂŠĂŠn&telronde&per&telcirkel.&&

"" Hoenders"17/18" Insecteneters"17/18" Reigers"17/18" Roofvogels"17/18" Zaadeters"17/18" Hoenders"18/19" Insecteneters"18/19" Reigers"18/19" Roofvogels"18/19" Zaadeters"18/19"

RFsquare" alle" 0,125" 0,690" 0,027" 0,002" 0,035" 0,000" 0,054" 0,007" 0,021" 0,025"

RFsquare" 'met'" 0,004" 0,970" 0,025" 0,039" 0,550" 0,114" 0,019" 0,021" 0,008" 0,036"

" " Bij" insecteneters" lijkt" er" een" verband" te" bestaan" als" alleen" wordt" gekeken" naar" de" telcirkels" met" maatregelen."In"bijlage"16"is"echter"te"zien"dat"in"telcirkel"7"een"veel"hoger"aantal"voorkwam"dan"in" de" overige" cirkels." Deze" uitbijter" zorgt" voor" een" correlatie" die" anders" helemaal" niet" bestaan" zou" hebben." Ook" voor" de" aantallen" individuen" is" met" dit" onderzoek" niet" aangetoond" dat" een" groter" oppervlakte"maatregelen"zorgt"voor"hogere"aantallen"vogels."" " Deze"uitkomsten"vragen"wel"om"enige"nuancering."Dit"wordt"in"de"discussie"(paragraaf"4.2)"gedaan."" " "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

60"

4 Conclusie! " " In"dit"hoofdstuk"wordt"in"de"conclusie"het"antwoord"gegeven"op"de"hoofdvraag"van"dit"onderzoek."In" de"discussie"wordt"een"kritische"reflectie"gegeven"op"de"gebruikte"methodieken"en"resultaten."Ook" wordt"hierin"besproken"in"hoeverre"de"uitkomsten"daadwerkelijk"bijdragen"aan"de"doelstellingen."In" de"laatste"paragraaf"worden"aanbevelingen"gegeven"voor"de"toekomst." " "

4.1 Conclusies! " In" dit" rapport" is" onderzocht" wat" het" antwoord" is" op" de" vraag:" “Wat" is" het" aandeel" van" de" maatregelen"die"genomen"zijn"in"het"demonstratiegebied"de"Oude"Doorn"in"het"habitatgebruik"van" patrijzen" en" komen" er" meer" overwinterende" akkervogels" voor" bij" aanwezigheid" van" de" maatregelen?”" " Een" eerste," algemene" conclusie" is" dat" de" patrijs" een" complexe" soort" is" voor" habitatonderzoek." Zijn" verdekte"leefwijze"maakt"het"lastig"om"ze"waar"te"nemen"waardoor"onderzoeksmethoden"tijdrovend" zijn." Zelfs" bij" zenderen" van" patrijzen" is" het" geen" garantie" dat" de" patrijzen" daadwerkelijk" alle" keren" teruggevonden"worden."Daarbij"komt"dat"de"soort"sterk"afhankelijk"is"van"zogenaamde"KTE’s"(Kleine" Terreinelementen)," die" lastig" te" categoriseren" zijn" en" de" gedragingen" van" de" patrijs" sterk" worden" beïnvloed" door" bijvoorbeeld" weersomstandigheden" of" agrarische" werkzaamheden." Hierdoor" zijn" verzamelde"gegevens"lastig"te"analyseren."" " Ondanks"dat"zijn"de"resultaten"uit"dit"onderzoek"met"betrekking"tot"het"habitatgebruik"van"patrijzen" leerzaam."Zowel"bij"de"geluidstellingen"als"bij"de"losse"waarnemingen"uit"waarneming.nl"is"te"zien"dat" er"meer"waarnemingen"zijn"in"de"buurt"van"maatregelen"dan"op"plaatsen"waar"deze""niet"zijn."Deze" resultaten"maken"het"aannemelijk"dat"de"genomen"maatregelen"in"het"gebied"meerwaarde"bieden" voor"de"patrijzen.""

Ook" de" gezenderde" patrijzen" in" de" Oude" Doorn" hebben" leerzame" data" opgeleverd." Patrijs" Kirsten" heeft"de"meest"betrouwbare"data"opgeleverd"omdat"zij"26"keer"is"uitgepeild"in"de"periode"26"maart"–" 8"mei."Patrijzen"Jan"en"Marco"zijn"minder"vaak"gepeild"omdat"ze"ten"eerste"later"van"een"zender"zijn" voorzien" en" ten" tweede" twee" weken" kwijt" zijn" geweest." Ondanks" dat" de" maatregelen" in" het" hele" gebied"een"relatief"klein"oppervlakte"innemen"ligt,"zoals"blijkt"uit"3.2.1,"het"percentage"maatregel"in" het" territorium" wat" door" de" gezenderde" patrijzen" wordt" gebruikt" hoger." Namelijk" 13%" bij" patrijs" Kirsten"en"22%"bij"patrijs"Marco."Als"wordt"gekeken"naar"het"aantal"peilingen"in"maatregelen"dan"ligt" dat" op" 46%" bij" patrijs" Kirsten" en" 100%" voor" patrijs" Marco." Ook" dit" duidt" erop" dat" patrijzen" een" voorkeur"hebben"voor"de"maatregelen."

Uit" de" locaties" van" de" waarnemingen" bij" patrijs" Kirsten" blijkt" dat" gedurende" de" aanloop" naar" het" broedseizoen" ze" aan" het" einde" van" de" onderzoeksperiode" vaker" is" waargenomen" in" of" bij" de" maatregel"‘patrijzenhaag’."De"afstand"van"peilingen"tot"de"patrijzenhaag"was"slechts"bij"drie"peilingen" hoger"dan"100"meter,"de"meeste"peilingen"liggen"onder"de"50"meter."De"laatste"vier"peilingen"waren" allemaal" in" of" direct" bij" de" patrijzenhaag." De" grond" van" de" akkers" en" maatregelen" was" tijdens" de"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

61"

onderzoeksperiode"grotendeels"kaal."De"patrijzenhaag,"grasstrook"in"de"patrijzenrand"en"de"greppel" tussen"het"wintervoedselveld"en"de"akker"waren"daardoor"de"enige"schuilplaatsen."

De" combinatie" van" bloemenblok," kale" grond," water," kruidenrijk" perceel/strook," keverbank" en" insectenrijk"grasland"wordt"het"meeste"benut"door"de"patrijzen"uit"losse"waarnemingen"in"de"periode" van"het"onderzoek.""

De"gemiddelde"verplaatsingsafstand"tussen"peilingen"was"143"meter"bij"patrijs"Kirsten,"163"meter"bij" patrijs"Marco"en"439"meter"voor"patrijs"Jan."" " Voor" wat" betreft" de" soortenrijkdom" van" overwinterende" akkervogels" blijkt" uit" de" analyses" van" de" data" van" de" MASFwintertellingen" dat" er" significant" meer" soorten" overwinterende" akkervogels" voorkomen"bij"aanwezigheid"van"maatregelen."In"telcirkels"waarin"maatregelen"aanwezig"zijn"bleken" alle" doelsoorten" aanwezig," in" tegenstelling" tot" telcirkels" zonder" maatregelen" en" telcirkels" in" het" referentiegebied.""

Op" soortniveau" komt" dit" minder" duidelijk" naar" voren." Bij" het" aantal" individuen" zijn" wel" verschillen" waarneembaar,"maar"dit"is"door"grote"spreiding"in"data,"niet"statistisch"bewezen."

Er" is" geen" verband" aangetoond" tussen" het" percentage" maatregelen" in" een" telcirkel" en" het" aantal" soorten"en"individuen"overwinterende"akkervogels."" " Op" basis" van" de" resultaten" die" zijn" verzameld" kan" geconcludeerd" worden" dat" de" maatregelen" een" belangrijke"functie"vervullen"als"habitat"voor"patrijzen."Daarbij"komen"meer"soorten"overwinterende" akkervogels"voor"dan"zonder"maatregelen." " "

4.2 Discussie!! " Dit" onderzoek" heeft" erin" geresulteerd" dat" kennis" over" het" effectief" inzetten" van" beschermingsmaatregelen"is"vergroot."Er"is"met"name"kennis"opgedaan"over"het"habitatgebruik"van" patrijzen"in"de"aanloop"naar"het"broedseizoen."Uit"de"resultaten"bleek"dat"relatief"veel"oppervlakte"in" het" territorium" van" patrijzen" wordt" ingenomen" door" maatregelen," en" dat" patrijzen" vaak" in" maatregelen" zijn" gepeild." Dit" komt" overeen" met" resultaten" uit" soortgelijk" zenderonderzoek" in" Duitsland"(Gottschalk"&"Beeke,"2014)."Er"zijn"een"aantal"punten"waarmee"rekening"gehouden"dient" te"worden"bij"interpretatie"van"de"resultaten:"" " Beperkt"aantal"patrijzen"kunnen"volgen:" Tijdens" het" onderzoek" zijn" slechts" drie" patrijzen" gevolgd." De" doelstelling" om" alleen" hennen" van" zender" te" voorzien" is" niet" gelukt." Bij" de" vangpogingen" kwamen" regelmatig" hanen" in" het" net," maar" slechts" één" hen." Hierdoor" is" in" de" laatste" vangweek" (op" 9" en" 12" april)" besloten" toch" hanen" een" zender"te"geven."Deze"twee"hanen"zijn"vervolgens"twee"weken"kwijt"geweest"waardoor"ze"slechts"2F3" weken" zijn" gepeild." Hierdoor" is" van" deze" twee" hanen" onvoldoende" data" verzameld" om" voor" alle" deelvragen" gedegen" analyses" te" kunnen" uitvoeren." De" patrijshen" is" vaker" gepeild" waardoor" 26" peilingen"zijn"gedaan"in"de"onderzoeksperiode."De"conclusies"van"het"zenderwerk"zijn"daarom"voor" een" groot" deel" gebaseerd" op" data" van" slechts" één" hen." Net" als" mensen" patrijzen" ook" allemaal" net" even"anders."Dus"om"gedegen"conclusies"te"trekken"over"wat"‘de"patrijs’"nodig"heeft"meer"patrijzen" volgen.""

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

62"

Beperkte"periode"kunnen"volgen:" Er" is" slechts" enkele" weken" zenderonderzoek" uitgevoerd." In" vergelijking" tot" het" habitatgebruik" van" patrijzen" gedurende" het" hele" jaar" is" dit" slechts" een" beperkte" periode." Het" is" wel" een" belangrijke" periode" in" leefwijze" van" de" patrijs" in" relatie" tot" de" maatregelen" omdat" paren" op" zoek" gaan" naar" geschikt"broedhabitat."Veel"maatregelen"zijn"gericht"op"het"aanbieden"van"geschikt"broedhabitat"en" habitat"voor"verhoogde"kuikenoverleving."Als"minimaal"een"jaar"wordt"gevolgd"dan"komt"het"aandeel" dat" maatregelen" hebben" in" het" habitatgebruik" van" patrijzen" in" alle" seizoenen" en" fases" in" beeld."

Belangrijk"is"dat"er"voor"het"hele"jaar"geschikte"habitatten/combi’s"van"habitatten"aanwezig"zijn."Uit" de" habitatbeschrijving" blijkt" dat" patrijzen" gedurende" het" jaar" verschillende" behoeftes" hebben." Pakt" dat"in"de"praktijk"ook"zo"uit?"" " Beperkingen"radioFtelemetrie:" Peilen"via"radioFtelemetrie"is"erg"arbeidsintensief."Er"is"alleen"een"peiling"op"het"moment"dat"iemand" het"veld"in"gaat."Hierdoor"komt"slechts"beperkt"in"beeld"hoe"de"patrijzen"de"diverse"habitatten"in"hun" territorium"benutten."Onbekend"is"bijvoorbeeld"hoe"lang"ze"op"een"bepaalde"plek"zijn,"en"hoe"vaak" en"hoe"ver"ze"zich"op"een"dag"verplaatsen."Om"dit"middels"radioFtelemetrie"te"kunnen"achterhalen" zou"een"observant"lange"tijd"aanwezig"moeten"blijven"en"bijvoorbeeld"ieder"half"uur"moeten"peilen" waar"de"patrijs"is."Dit"is"echter"te"verstorend"en"te"arbeidsintensief.""

Het" maximale" bereik" van" de" ontvanger" is" met" 300F400" meter" beperkt." In" ruigere" begroeiing," landschap"met"reliëf"en"bij"bebouwing"moet"rekening"gehouden"worden"met"benaderingsafstanden" van"100F200"meter."Op"het"moment"dat"patrijzen"zich"over"grotere"afstanden"verplaatsen"kost"het" hierdoor"veel"inspanning"om"ze"te"vinden."Daarbij"komt"dat"veel"aanwezigheid"in"het"veld"en"relatief" dicht"naderen"van"de"patrijzen"verstoring"geeft"wat"een"verhoogde"kans"op"predatie"oplevert."" " Gedrag"niet"te"zien:"" Bij" het" peilen" worden" de" patrijzen" niet" of" zelden" gezien." Hierdoor" is" niet" onderbouwd" te" zeggen" welke"maatregel"goed"is"voor"foerageren,"welke"voor"broeden"etc."Dit"blijft"‘raden’." " Werken"met"vrijwilligers:" Voor"het"veldwerk"is"het"waardevol"om"vrijwilligers"in"te"zetten."Door"te"werken"met"lokale"mensen" wordt"het"draagvlak"en"betrokkenheid"vergroot"en"veel"vrijwilligers"hebben"meer"tijd."Het"is"hierbij" wel" van" belang" ze" goed" op" te" leiden" en" te" begeleiden." Dat" is" bij" dit" onderzoek" ook" gebeurd." Er" hebben"twee"informatierondes"plaatsgevonden:"Een"over"het"zenderwerk"en"een"over"het"uitpeilen."

Ook" is" er" een" handleiding" voor" het" uitpeilen" geschreven" voor" de" vrijwilligers" en" is" er" regelmatig" contact"met"de"vrijwilligers,"zowel"in"het"veld"als"via"telefoon."Als"verschillende"mensen"het"veld"in" gaan"zal"je"het"waarnemerseffect"nooit"helemaal"kunnen"uitsluiten."De"vraag"is"in"hoeverre"dat"in"dit" geval"verschil"zou"maken"voor"de"conclusies." " Nauwkeurigheid"geluidstellingen:" Door" hoge" temperaturen" in" het" vroege" voorjaar" waren" de" patrijzen" vroeg" gepaard." Tijdens" één" telronde" was" er" slecht" weer." Deze" factoren" hebben" waarschijnlijk" geresulteerd" in" lage" aantallen" roepende" hanen" bij" de" tellingen." Dit" betekent" echter" niet" direct" dat" er" minder" territoria" zijn" dan" voorgaande"jaren." "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

63"

Losse"waarnemingen:" Voor" de" analyses" op" losse" waarnemingen" is" gebruik" gemaakt" van" de" waarnemingen" uit" waarneming.nl." Zoals" bij" de" analyse" in" paragraaf" " 3.2.1" ook" is" beschreven" is" dit" niet" helemaal" betrouwbaar." Patrijzen" die" gedekt" zitten" worden" niet" gezien," langs" wegen" worden" meer" waarnemingen"gedaan,"in"maatregelen"zijn"ze"minder"zichtbaar,"niet"iedereen"is"even"alert"en"even" trouw"met"invoeren,"er"is"meer"focus"op"patrijzen"bij"maatregelen."" " Schaal/detail"habitatkartering:" De"huidige"habitatkartering"is"niet"nauwkeurig"genoeg"i.v.m."het"belang"van"KTE’s"zoals"Olivier"Dochy" heeft" beschreven" (Dochy," 2018)." Alleen" door" ook" de" KTE’s" te" beschrijven" en" te" karteren" kan" men" leren"wat"het"verschil"maakt"tussen"een"optimaal"leefgebied"en"een"slecht"leefgebied."Ook"waren"er" veranderingen" in" habitat" gedurende" de" periode" van" onderzoek" door" werkzaamheden" van" de" grondeigenaren." Veranderingen" zoals" grondbewerkingen," zaaien," maaien," oogsten" e.d." kunnen" meespelen"in"de"keuzes"die"patrijzen"maken"in"hun"habitatgebruik."" " Data"MASFwintertelling:" Naast"hetgeen"wat"is"geleerd"uit"het"habitatonderzoek"van"patrijzen"was"een"tweede"doelstelling"om" te"onderzoeken"in"hoeverre"de"aanwezigheid"van"maatregelen"een"rol"speelt"in"de"aantallen"soorten" en" individuen" overwinterende" akkervogels." De" conclusies" die" daarbij" zijn" beschreven" geven" een" eerste"beeld."Er"dient"echter"wel"een"kanttekening"bij"geplaatst"te"worden:"" Slechts" 2" winters" zijn" er" gegevens" via" de" MASFwintertellingen" verzameld." In" deze" winters" waren" er" doordat" het" project" pas" relatief" kort" loopt" verschillen" in" oppervlakte" van" de" maatregelen." De" weersomstandigheden"in"beide"winters"waren"ook"verschillend."De"aantallen"individuen"laten"grote" verschillen" zien" tussen" de" winter" van" ’17F’18" (gemiddeld" met" sneeuw)" en" ’18F’19" (zacht" zonder" sneeuw)." Daardoor" zijn" de" verzamelde" gegevens" lastig" te" analyseren." Om" meer" duidelijkheid" te" krijgen" over" de" invloed" van" de" maatregelen" op" het" voorkomen" van" overwinterende" akkervogels" is" voor"meer"winters"data"nodig."

Bij" de" analyse" of" er" een" verband" is" tussen" het" percentage" maatregelen" in" telcirkels" en" aantallen" soorten"en"individuen"zijn"oppervlaktes"die"buiten"de"telcirkels"vallen"niet"meegenomen."Een"telcirkel" waar"maar"net"een"puntje"van"een"bloemenblok"in"valt"bijvoorbeeld"ondervind"invloed"van"het"hele" bloemenblok" wat" er" net" buiten" valt." Dit" kan" resulteren" in" hogere" aantallen" vogels" bij" een" laag" percentage"maatregel"in"de"cirkel."" " De" ervaringen" en" kennis" die" middels" dit" onderzoek" zijn" opgedaan" kunnen" door" natuurbeheerders," agrarische"collectieven,"beleidsmakers"en"de"overige"partijen"binnen"het"InterregFproject"PARTRIDGE" worden"gebruikt."Zeker"met"het"in"acht"nemen"van"de"punten"zoals"in"deze"discussie"zijn"beschreven."

Zowel"in"hun"overwegingen"voor"toepassing"van"biotoopverbeterende"maatregelen"voor"patrijzen"en" overwinterende"akkervogels"als"in"de"keuzes"voor"het"zenderwerk.""

Door" de" resultaten" van" dit" onderzoek" kan" (zeker" bij" vervolg" voor" langere" tijd)" uiteindelijk" worden" aangetoond"of"de"inzet"van"agrarisch"natuurbeheer"op"de"wijze"zoals"uitgevoerd"in"de"Oude"Doorn" loont."De"inzet"van"het"agrarisch"natuurbeheer"kan"voor"een"langere"periode"(duurzaam)"zorgen"voor" een"vergroting"van"de"biodiversiteit"en"een"duurzaam"behoud"van"de"patrijs."" "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

64"

4.3 Aanbevelingen! " Op" basis" van" de" resultaten," conclusie" en" kritische" reflectie" zijn" in" deze" paragraaf" een" aantal" aanbevelingen"beschreven." " Huidig"zenderwerk"voortzetten:" Zoals" uit" de" conclusies" en" de" discussie" blijkt" is" de" periode" van" onderzoek" op" dit" moment" beperkt" waardoor" nog" onvoldoende" duidelijke" conclusies" getrokken" kunnen" worden." Daarom" dient" het" aanbeveling" om" het" zenderwerk" voort" te" zetten." Tijdens" dit" onderzoek" is" de" aanloop" naar" de" broedperiode" onderzocht," maar" onbekend" is" nog" welk" aandeel" de" maatregelen" hebben" in" het" habitatgebruik" in" de" rest" van" het" jaar." De" drie" patrijzen" die" op" dit" moment" over" een" zender" beschikken"zullen"naar"verwachting"met"deze"zender/baterijen"nog"tot"het"voorjaar"2020"te"volgen" zijn."Hierdoor"is"in"beeld"te"brengen"wat"het"aandeel"en"de"functie"is"van"de"maatregelen"binnen"een" heel" jaar." Om" niet" alleen" zicht" te" krijgen" op" het" habitatgebruik" binnen" 1" jaar" maar" ook" verschillen" tussen" jaren" in" beeld" te" brengen" dient" het" aanbeveling" om" hierna" de" batterijen" te" vervangen" of" nieuwe"patrijzen"van"zender"te"voorzien." " Aantal"gezenderde"vogels"uitbreiden:" Als" meer" patrijzen" een" zender" krijgen" kan" een" completer" beeld" worden" gevormd" van" het" habitatgebruik." ‘Persoonlijke" voorkeuren’" kunnen" daarmee" uitgesloten" worden." Daarom" is" een" tweede" aanbeveling" om" komend" najaar" als" de" kluchten" worden" gevormd" twee" extra" patrijzen" een" zender" te" geven." De" patrijzen" kunnen" dan" middels" een" legnet" of" schepnet" worden" gevangen" aldus" Jan"Staal"(persoonlijke"communicatie,"2"juni"2019)."Een""legnet"van"bijvoorbeeld"5"bij"10"meter"wordt" horizontaal"tussen"twee"personen,"ieder"met"een"lamp"gedragen"en"in"het"donker"over"een"slapende" klucht" gelegd." Een" schepnet" wordt" op" dezelfde" manier" door" één" persoon" met" lamp" gebruikt."

Bijkomend"voordeel"is"dat"de"nieuwe"patrijzen"vóór"de"paarvorming"en"het"volgend"broedseizoen"al" voorzien" zijn" van" een" zender." Hierdoor" kan" ook" van" deze" patrijzen" geleerd" worden" hoe" ze" in" deze" periode"hun"habitat"gebruiken"en"hun"territorium"kiezen."" " Methodiek"zenderwerk:" Voor"meer"nauwkeurigheid"en"een"lagere"tijdsinvestering"kan"wanneer"er"geschikte"GPSFloggers"voor" patrijzen"op"de"markt"komen"overgestapt"worden"op"GPSFloggers."" " Bij" radioFtelemetrie" dient" het" aanbeveling" het" team" zo" klein" mogelijk" te" houden" om" verschillen" te" beperken." Bij" voorkeur" wordt" het" uitpeilen" door" één" persoon" gedaan." Belangrijk" is" om" vrijwilligers" goed"te"instrueren"en"te"begeleiden." " Om" nauwkeurig" in" beeld" te" kunnen" brengen" welke" landschapselementen" gezenderde" patrijzen" benutten" wordt" geadviseerd" om" na" de" vangst" (wanneer" bekend" is" waar" de" gezenderde" patrijs" zijn" territorium" heeft)" tijd" te" investeren" om" de" omgeving" meer" gedetailleerd" te" karteren." Vervolgens" is" een" logboek" waarin" veranderingen" in" het" landschap" zoals" agrarische" werkzaamheden" genoteerd" worden"aan"te"bevelen."" "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

65"

Methodiek"geluidstellingen:" Overwogen"kan"worden"om"aankomend"jaar"aanvullend"op"de"geluidstellingen"een"test"te"doen"met" warmtebeeldcamera’s" om" de" aantallen" patrijzen" in" het" gebied" in" kaart" te" brengen." Deze" camera’s" kunnen"ook"patrijzen"die"niet"reageren"op"de"geluidsboxjes"registreren." " Combinaties"van"maatregelen:" Uit" dit" onderzoek" blijkt" dat" de" combinatie" van" bloemenblok," kale" grond," water," kruidenrijk" perceel/strook," keverbank" en" insectenrijk" grasland" bij" veel" waarnemingen" van" patrijzen" voorkwamen." Natuurbeheerders," agrarische" collectieven" en" beleidsmakers" kunnen" dit" gegeven" meenemen"in"hun"overwegingen"bij"aanleg"van"nieuwe"maatregelen."" " Overwinterende"akkervogels:" Op"basis"van"de"data"van"twee"winters"op"soortenniveau"nog"onvoldoende"kan"worden"aangetoond" of" de" maatregelen" bijdragen" aan" een" toename" van" overwinterende" akkervogels." Daarom" wordt" aanbevolen"de"MASFWintertellingen"de"komende"jaren"voort"te"zetten."Hierdoor"kan"een"beter"beeld" gevormd" worden" van" de" waarde" van" maatregelen" voor" vogels" in" de" winter" (en" met" name" de" overwinterende"akkervogels)." " " " " "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

66"

Literatuurlijst! " ANB"West"Brabant."(2017)."Pakket&A19a.35.002:&ARB\bouwland&(4&of&3&m&breed)."Opgehaald"van"ANB" Brabant:" http://anbbrabant.nl/wpFcontent/uploads/2017/04/DeelnemersversieFARB_bouwlandF 2017.pdf" Avibirds." (z.d.)." Profile& Grey& Partridge." Opgeroepen" op" Mei" 19," 2019," van" Avibirds.com:" http://www.avibirds.com/euhtml/Grey_Partridge.html" Bij12." (2017)." Folder& Agrarisch& Natuur\& en& Landschapsbeheer." Opgeroepen" op" Mei" 25," 2019," van" Bij12:"https://www.bij12.nl/assets/032117_BIJ12_ANLb_Folder.pdf" Biotrack." (2019)." Biotrack& \& beeper& transmitters." Opgeroepen" op" April" 12," 2019," van" Biotrack:" http://www.biotrack.co.uk/pdf/bird.pdf" Brinkman," J." (2006)." Cijfers& spreken.& Statistiek& en& methodologie& voor& het& hoger& onderwijs." (Vol." 4e" druk)."Groningen:"WoltersFNoordhoff."

Dochy," O." (2018)." Kleine" terreinelementen" voor" akkervogels:" wie" het" kleine" niet" eert," beheert" het" grote"verkeerd"."Natuur.oriolus&Themanummer&akkervogels"(84"(3)"),"68F75."

Dochy," O.," &" Hens," M." (2005)." Van& de& stakkers& van& de& akkers& naar& de& helden& van& de& velden.& Beschermingsmaatregelen& voor& akkervogels." Rapport" van" het" Instituut" voor" Natuurbehoud" IN.R.2005.01,"Brussel,"i.s.m."Provinciebestuur"WestF"Vlaanderen,"Brugge."

Ecopedia." (z.d.)." Patrijs." Opgeroepen" https://www.ecopedia.be/dieren/patrijs"

op"

Februari"

21,"

2019,"

van"

Ecopedia.nl:"

Flowerstrips"for"partridges""all"in"one"measure"."(z.d.)."

Gorren," S." (2013)." Habitatgebruik& van& patrijzen& in& Oost\Groningen." Afstudeerrapport," Stichting" Werkgroep"Grauwe"Kiekendief"en"Hogeschool"In"Holland,"Delft."

Gottschalk," E.," &" Beeke," W." (2014)." Wie" ist" der" drastische" RĂźckgang" des" Rebhuhns" (Perdix" perdix)" aufzuhalten?" Erfahrungen" aus" zehn" Jahren" mit" dem" Rebhuhnschutzprojekt" im" Landkreis" GĂśttingen."

Berichte&zum&Vogelschutz&(51),"95F116."

Grauwe"Kiekendief"F"Kenniscentrum"Akkervogels."(2013,"Juli"18)."Patrijs&zoekt&vrouw..."(P."Wiersma," Redacteur)" Opgeroepen" op" Februari" 17," 2019," van" Nature" Today:" https://www.naturetoday.com/intl/nl/natureFreports/message/?msg=19176" Kleijn," D." (z.d.)." De& effectiviteit& van& Agrarisch& Natuurbeheer." Wageningen:" Alterra," Centrum" voor" Ecosystemen."

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

67"

Kleijn," D.," Teunissen," W.," Muskens," G.," van" Kats," R.," Majoor," F.," &" Hammers," M." (2014)."

Wintervoedselgewassen& als& sleutel& tot& het& herstel& van& akkervogelpopulaties?" Wageningen:" Alterra" Wageningen"UR." Kuijper," D." (2007)." De& Patrijs& in& Nederland.& Oorzaken& van& achteruitgang& en& mogelijkheden& voor& herstel.&A&W\rapport&931."Altenburg"&"Wymenga"Ecologisch"onderzoek"BV,"Veenwouden."

Kuiper,"M."W."(2015)."The&value&of&field&margins&for&farmland&birds."Proefschrift,"Wageningen."

Marcstrom," V.," Kenward," R.," &" Karlbom," M." (1989," Juli)." Survival" of" RingFNecked" Pheasants" with" Backpacks,"Necklaces,"and"Leg"Bands."Journal&of&Wildlife&Managemant&53(3):808"."

NIOOFKNAW."(2018,"November"1)."Aanvraag"zenderonderzoek"patrijzen."Protocol&nr.&NIOO&18.07"."

NOJG."(2018,"Juli"25)."Maatregelen&Interreg\project&patrijzen."Opgeroepen"op"Februari"10,"2019,"van" Nederlandse" Organisatie" voor" Jacht" en" Grondbeheer:" https://www.nojg.nl/maatregelenFinterregF projectFpatrijzen" North"Sea"Region"."(z.d.)."Opgeroepen"op"Februari"8,"2019,"van"Interreg"North"Sea"Region"F"Partridge:" https://northsearegion.eu/partridge/aboutFtheFproject/overFpartridgeFnederlands/" Provincie" NoordFBrabant." (2016)." Natuurbeheerplan& Noord\Brabant& 2016." 'sFHertogenbosch:" Provincie"NoordFBrabant."

Renes,"M."[foto].""

Roodbergen," M." (2013)." Het& jaar& van& de& patrijs:& kennisupdate.& Sovon\rapport& 2013/12." Nijmegen:" Sovon"Vogelonderzoek"Nederland."

Scholten,"J.,"&"Staal,"J."(2018)."Habitatgebruik"van"Patrijzen"op"de"Brabantse"zandgronden."Limosa",& 91.4,"157F167."

Schreppers,"T."(2017)."Partridge&spring&monitoring&protocol&with&line&transects&and&playback."Brussel:" Instituut"voor"NatuurF"en"Bosonderzoek"(INBO)."

Sloothaak," J.," den" Hollander," A.," &" Scholten," J." (2019)." Jaarverslag& vrijwillige& uilenbescherming& in& Noord\Brabant."Haaren:"Coordinatiepunt"Landschapsbeheer."

Sovon" Vogelonderzoek" Nederland." (z.d.)." Patrijs." Opgeroepen" op" Februari" 8," 2019," van" Sovon" Vogelonderzoek"Nederland:"https://www.sovon.nl/nl/soort/3670" Sovon" Vogelonderzoek" Nederland." (z.d.)." Vogels& in& Nederland." Opgeroepen" op" April" 21," 2019," van" Sovon"Vogelonderzoek"Nederland:"https://www.sovon.nl/nl/soort" ten" Holt," H.," Sierdsema," H.," Martens," S.," Stahl," J.," van" Kleunen," A.," &" de" Boer," V." (2014)." Evaluatie& Agrarisch& natuur\& en& landschapsbeheer& Noord\Brabant& 2000\2012.& Bureau& ZET\rapport& 2014/4038.& Sovon\rapport&2014/30."Nijmegen:"Bureau"ZET/Sovon"Vogelonderzoek"Nederland."

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

68"

Teunissen,"W.,"Roodbergen,"M.,"van"den"Bremer,"L.,"Sierdsema,"H.,"&"de"Jong,"A."(2014)."Jaar&van&de& Patrijs&2013&Sovon\rapport&2014/26."Nijmegen:"Sovon"Vogelonderzoek"Nederland."

Teunissen,"W.,"Wiersma,"P.,"de"Jong,"A.,"Kleyheeg,"E.,"&"Vergeer,"J.FW."(2019)."Handleiding&voor&het& Meetnet&Agrarische&Soorten."Nijmegen:"Sovon"Vogelonderzoek"Nederland." van" Colen," W.," &" Depraetere," D." (2017," Oktober" 18)." Vlaamse& landbouwers& tonen& interesse& in& keverbanken."Opgeroepen"op"Januari"3,"2019,"van"Inagro:"http://leden.inagro.be/Artikel/guid/3533" van" der" Arend," I.," &" Maas," D." (2018)." Insecten& als& voedselbron.& Insectenonderzoek& binnen& het& Interreg\project&PARTRIDGE."Afstudeeropdracht."

Vogelbescherming" Nederland." (z.d.)." Bescherming& op& het& platteland& \& Partridge." Opgeroepen" op" Februari" 10," 2019," van" Vogelbescherming" Nederland:" https://www.vogelbescherming.nl/bescherming/watFwijFdoen/opFhetF platteland/akkervogels/partridge" Vogelbescherming" Nederland." (2016)." Factsheets& akkervogels:& patrijs." Opgeroepen" op" Februari" 10," 2019," van" Vogelbescherming" Nederland:" https://www.vogelbescherming.nl/bescherming/watFwijF doen/opFhetFplatteland/akkervogels/factsheets" Vogelbescherming" Nederland." (2016)." Factsheets& akkervogels:& wintervoedselveldje." Opgeroepen" op" April"6,"2019,"van"Vogelbescherming"Nederland:"https://assets.vogelbescherming.nl/docs/f32c4e98F f3a4F448cFab86Fe5baafe557ab.pdf?_ga=2.83140757.2008194520.1554380776F 387809699.1537437746" Vogelbescherming" Nederland." (2018," Maart" 15)." Factsheets& weidevogels& \& Beheer& graslanden& \& factsheet& kruidenrijk& grasland." Opgeroepen" op" April" 7," 2019," van" Vogelbescherming" Nederland:" https://assets.vogelbescherming.nl/docs/43932611Faec2F40faFbdf2F 8efc51ad66fd.pdf?_ga=2.3639859.2008194520.1554380776F387809699.1537437746" Vogelbescherming" Nederland." (2016)." Factsheets& weidevogels& \& Maaien& \& Factsheet& weidevogels& && later& maaien." Opgeroepen" op" April" 7," 2019," van" Vogelbescherming" Nederland:" https://assets.vogelbescherming.nl/docs/de303354Fc761F4960F8ef8F 1486c82f37e1.pdf?_ga=2.83733909.2008194520.1554380776F387809699.1537437746" Vogelbescherming" Nederland." (z.d.)." Ontdek& vogels:& Patrijs." Opgeroepen" op" Februari" 8," 2019," van" Vogelbescherming" Nederland:" vogels/vogelgids/vogel/patrijs"

https://www.vogelbescherming.nl/ontdekFvogels/kennisFoverF

Wiersma," P.," Luske," B.," Bos," J.," Hakkert," J.," Ottens," H.," Postma," M.," et" al." (2019)." Vogelakkers& –& Het& effect& op& de& biodiversiteit& en& de& landbouwkundige& inpasbaarheid." Grauwe" Kiekendief" –" Kenniscentrum"Akkervogels,"Louis"Bolk"Instituut,"Vogelbescherming"Nederland."

Wiersma,"P.,"Ottens,"H.,"Kuiper,"M.,"Schlaich,"A."E.,"Klaassen,"R.,"Vlaanderen,"O.,"et"al."(2014)."Analyse& effectiviteit& van& het& akkervogelbeheer& in& provincie& Groningen." Scheemda:" Rapport" Stichting" Werkgroep"Grauwe"Kiekendief."

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

69"

""

"

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

70"

Bijlagen! " " "

"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

71"

"

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

72"

Bijlage!1:!Instructie!uitpeilen!patrijzen!

" ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

73"

" ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

74"

" " " ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

75"

"

!

"

Figuur&28:&Voorbeeld&logboekformulier.&

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

76"

Bijlage!2:!Telcirkels!MASNwintertelling!

" ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

77"

"

"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

78"

Bijlage!3:!Data!MASNwintertelling!

Telcirkel" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 01_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd"

Soort"telcirkel" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer"

Soort" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Groenling" Groenling" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Torenvalk" Torenvalk" Torenvalk" Torenvalk" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant"

Soortgroep" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender"

Aantal" Seizoen" jaar" maand" dag" 1" 2018"2019" 2018" 12" 13" 1" 2017"2018" 2018" 1" 22" 1" 2017"2018" 2018" 1" 22" 1" 2017"2018" 2018" 1" 12" 1" 2018"2019" 2019" 2" 15" 1" 2018"2019" 2018" 12" 13" 1" 2018"2019" 2018" 12" 13" 1" 2018"2019" 2018" 11" 9" 1" 2017"2018" 2018" 1" 8" 1" 2018"2019" 2019" 3" 8" 1" 2018"2019" 2019" 1" 18" 1" 2017"2018" 2017" 11" 9" 1" 2017"2018" 2017" 12" 15" 1" 2018"2019" 2018" 12" 13" 1" 2018"2019" 2018" 12" 13" 1" 2018"2019" 2018" 12" 13" 1" 2018"2019" 2018" 12" 13" 3" 2018"2019" 2018" 11" 9" 2" 2017"2018" 2018" 3" 16" 2" 2017"2018" 2018" 1" 29" 2" 2017"2018" 2018" 1" 22" 1" 2018"2019" 2019" 2" 15" 2" 2018"2019" 2019" 1" 18" 12" 2018"2019" 2018" 12" 13" 1" 2018"2019" 2019" 2" 15" 1" 2017"2018" 2017" 12" 15" 1" 2018"2019" 2018" 12" 13" 1" 2018"2019" 2019" 3" 8" 3" 2018"2019" 2019" 2" 15" 1" 2017"2018" 2017" 11" 9" 1" 2018"2019" 2018" 11" 9" 1" 2018"2019" 2018" 11" 9" 1" 2017"2018" 2018" 3" 16" 5" 2018"2019" 2018" 12" 13" 1" 2017"2018" 2018" 3" 16" 3" 2017"2018" 2018" 1" 12" 1" 2017"2018" 2018" 1" 8" 6" 2018"2019" 2019" 2" 15" 15" 2018"2019" 2019" 2" 15" 5" 2018"2019" 2019" 2" 15" 27" 2018"2019" 2018" 12" 13" 10" 2018"2019" 2018" 11" 9" 5" 2017"2018" 2018" 1" 8" 10" 2018"2019" 2019" 3" 8" 10" 2018"2019" 2019" 1" 18" 1" 2018"2019" 2018" 12" 13" 1" 2018"2019" 2019" 3" 8" 4" 2018"2019" 2019" 3" 8" 1" 2018"2019" 2019" 2" 15" 1" 2018"2019" 2019" 1" 18" 1" 2018"2019" 2018" 12" 13" 1" 2018"2019" 2019" 2" 15" 1" 2018"2019" 2019" 1" 18" 1" 2018"2019" 2018" 12" 13" 1" 2018"2019" 2018" 11" 9" 1" 2017"2018" 2018" 1" 12" 2" 2018"2019" 2019" 2" 15"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

79"

02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 02_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 03_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd"

Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer"

Fazant" Fazant" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Kramsvogel" Torenvalk" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Blauwe"Reiger" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Grote"Zilverreiger" Havik" Keep" Keep" Keep" Kneu" Kneu" Kneu" Putter" Putter" Rietgors" Rietgors" Ringmus" Ringmus" Ringmus" Roodborsttapuit" Sperwer" Sperwer" Torenvalk" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger"

Hoender" Hoender" Reiger" Reiger" Insecteneter" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Insecteneter" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger"

1" 3" 1" 1" 1" 1" 28" 1" 3" 5" 2" 1" 1" 1" 1" 1" 5" 3" 22" 1" 1" 4" 30" 3" 300" 19" 21" 25" 30" 100" 1" 1" 15" 1" 25" 9" 15" 1" 5" 1" 1" 1" 6" 10" 10" 1" 1" 1" 1" 3" 2" 6" 2" 1" 1" 2" 1" 1" 1" 1" 1" 1"

2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018"

2019" 2019" 2018" 2019" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2018" 2017" 2018" 2018" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2017" 2017" 2018" 2017" 2017" 2019" 2018" 2019" 2017" 2019" 2017" 2017" 2017" 2019" 2017" 2017" 2019" 2018" 2018" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

2" 2" 1" 2" 1" 12" 12" 12" 12" 1" 1" 1" 12" 1" 1" 11" 12" 12" 3" 1" 1" 3" 11" 12" 12" 11" 11" 11" 1" 1" 12" 1" 11" 12" 1" 11" 11" 3" 11" 3" 12" 3" 11" 11" 11" 3" 11" 11" 1" 12" 3" 11" 12" 11" 3" 3" 11" 12" 3" 3" 1" 1"

15" 15" 8" 15" 8" 13" 13" 13" 13" 18" 18" 9" 1" 9" 9" 9" 1" 13" 16" 22" 9" 8" 9" 15" 1" 24" 24" 24" 22" 9" 13" 9" 9" 15" 9" 9" 24" 8" 9" 8" 1" 8" 9" 24" 24" 8" 9" 24" 18" 13" 16" 9" 13" 9" 16" 16" 24" 13" 16" 16" 12" 9"

80"

04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd" 04_oudd"

Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer"

Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Bruine"Kiekendief" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Graspieper" Graspieper" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Keep" Kneu" Kneu" Kneu" Kramsvogel" Ringmus" Ringmus" Torenvalk" Torenvalk" Torenvalk" Torenvalk" Torenvalk" Torenvalk" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Vink" Vink"

Reiger" Reiger" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Insecteneter" Insecteneter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Reiger" Reiger" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Insecteneter" Zaadeter" Zaadeter" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter"

1" 1" 1" 1" 2" 1" 1" 1" 3" 1" 1" 3" 1" 2" 2" 1" 2" 1" 3" 2" 1" 4" 1" 6" 1" 1" 1" 1" 6" 13" 7" 9" 1" 175" 30" 12" 40" 1" 1" 1" 30" 1" 9" 25" 1" 15" 4" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 6" 1" 1" 5" 1" 2" 1" 30"

2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018"

2019" 2019" 2019" 2018" 2017" 2017" 2018" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2018" 2019" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2019" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2017" 2017" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2018" 2018"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

3" 1" 1" 3" 11" 12" 11" 11" 11" 12" 12" 12" 11" 11" 12" 11" 3" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 3" 1" 1" 12" 2" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 1" 12" 3" 3" 1" 11" 3" 1" 12" 11" 11" 12" 12" 12" 11" 1" 3" 12" 12" 11" 3" 3" 2" 2" 3" 1"

8" 18" 18" 16" 9" 15" 9" 9" 9" 15" 15" 15" 24" 24" 13" 9" 16" 29" 22" 12" 12" 9" 9" 8" 18" 18" 13" 15" 9" 9" 9" 9" 9" 24" 24" 24" 22" 13" 16" 8" 29" 9" 16" 22" 13" 9" 9" 15" 13" 13" 9" 12" 8" 15" 15" 9" 16" 8" 15" 15" 16" 9"

81"

04_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 05_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd"

Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer"

Vink" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Buizerd" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Keep" Keep" Keep" Kneu" Kneu" Kneu" Koperwiek" Koperwiek" Koperwiek" Torenvalk" Torenvalk" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd"

Zaadeter" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Roofvogel" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Reiger" Reiger" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Insecteneter" Insecteneter" Insecteneter" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel"

1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 2" 3" 1" 3" 2" 1" 1" 1" 5" 10" 6" 1" 1" 3" 1" 1" 1" 3" 2" 1" 2" 2" 10" 4" 5" 5" 1" 1" 25" 2" 1" 1" 5" 4" 1" 1" 2" 3" 3" 2" 5" 1" 3" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1"

2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018"

2019" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2018" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2018" 2019" 2019" 2017" 2018" 2018" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2018" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2019" 2017" 2017" 2017" 2018" 2018"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

3" 11" 11" 12" 11" 1" 1" 1" 3" 11" 11" 11" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 11" 11" 11" 11" 11" 1" 2" 1" 11" 1" 1" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 12" 12" 11" 11" 11" 11" 12" 11" 1" 1" 1" 1" 3" 3" 2" 1" 11" 12" 11" 1" 1"

8" 9" 24" 13" 9" 29" 12" 18" 16" 9" 24" 9" 29" 22" 12" 18" 18" 18" 9" 9" 9" 9" 24" 12" 15" 18" 24" 22" 12" 9" 24" 24" 24" 24" 24" 9" 9" 9" 9" 9" 9" 1" 1" 24" 24" 24" 24" 13" 9" 22" 12" 12" 9" 8" 8" 15" 18" 9" 15" 24" 29" 22"

82"

06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 06_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd"

Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer"

Buizerd" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Graspieper" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Havik" Keep" Keep" Keep" Keep" Keep" Kneu" Kneu" Kneu" Patrijs" Ringmus" Ringmus" Ringmus" Ringmus" Sperwer" Sperwer" Torenvalk" Torenvalk" Veldleeuwerik" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Bruine"Kiekendief" Buizerd" Fazant" Fazant" Fazant" Graspieper" Graspieper" Graspieper" Graspieper" Graspieper" Graspieper"

Roofvogel" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Insecteneter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Hoender" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Hoender" Hoender" Hoender" Insecteneter" Insecteneter" Insecteneter" Insecteneter" Insecteneter" Insecteneter"

1" 3" 1" 1" 2" 1" 6" 1" 1" 1" 20" 8" 175" 400" 400" 3" 2" 11" 50" 6" 40" 1" 1" 25" 50" 15" 6" 2" 30" 100" 1" 2" 3" 5" 20" 1" 1" 1" 1" 20" 1" 1" 6" 2" 2" 1" 1" 10" 12" 1" 1" 1" 2" 3" 5" 1" 1" 1" 15" 1" 1" 2"

2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019"

2018" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2018" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2017" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2018" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

1" 12" 12" 11" 3" 1" 1" 1" 1" 3" 11" 11" 11" 12" 12" 3" 3" 1" 1" 1" 1" 1" 11" 11" 12" 1" 1" 3" 1" 1" 1" 11" 11" 11" 12" 11" 11" 11" 12" 11" 12" 12" 11" 3" 3" 3" 3" 1" 1" 12" 1" 1" 1" 11" 2" 1" 11" 12" 12" 12" 11" 1"

9" 1" 1" 9" 16" 12" 9" 9" 18" 16" 9" 9" 9" 15" 1" 16" 16" 29" 22" 12" 9" 9" 9" 9" 15" 22" 12" 16" 22" 12" 9" 9" 9" 9" 15" 9" 9" 24" 13" 9" 13" 13" 9" 16" 16" 16" 16" 12" 12" 13" 18" 12" 12" 9" 15" 18" 9" 13" 13" 13" 9" 18"

83"

07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 07_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 08_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd"

Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer"

Graspieper" Groenling" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Slechtvalk" Torenvalk" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Vink" Vink" Blauwe"Reiger" Buizerd" Buizerd" Fazant" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Keep" Keep" Kneu" Patrijs" Putter" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger"

Insecteneter" Zaadeter" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Hoender" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Reiger" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Hoender" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger"

1" 2" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 2" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 3" 3" 1" 1" 1" 3" 40" 5" 1" 1" 1" 1" 30" 5" 10" 20" 30" 3" 28" 15" 20" 1" 1" 5" 1" 1" 20" 4" 4" 7" 6" 1" 30" 1" 1" 3" 2" 1" 10" 8" 2" 1" 1" 1" 1" 1"

2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018"

2019" 2019" 2017" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2019" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2019" 2019" 2018" 2019" 2018" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2017" 2019" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2019" 2017" 2017" 2017" 2018" 2018"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

1" 1" 11" 12" 12" 12" 1" 1" 1" 1" 1" 2" 1" 1" 1" 11" 12" 11" 3" 3" 2" 2" 2" 1" 3" 3" 3" 3" 11" 11" 11" 11" 12" 12" 12" 11" 1" 3" 1" 1" 12" 2" 11" 11" 1" 11" 1" 11" 12" 3" 3" 1" 1" 3" 2" 1" 1" 11" 12" 12" 11" 1"

18" 18" 9" 15" 15" 13" 22" 12" 12" 9" 9" 15" 18" 18" 18" 9" 13" 9" 16" 16" 15" 15" 15" 18" 8" 16" 8" 16" 9" 9" 9" 9" 15" 15" 13" 9" 22" 8" 18" 18" 15" 15" 9" 9" 22" 9" 22" 9" 13" 16" 16" 12" 9" 8" 15" 18" 18" 9" 15" 1" 9" 22"

84"

10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 10_oudd" 11_oudd" 11_oudd" 11_oudd" 11_oudd" 11_oudd" 11_oudd" 11_oudd" 11_oudd" 11_oudd" 11_oudd" 11_oudd" 11_oudd" 11_oudd" 11_oudd"

Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Met"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer"

Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Graspieper" Graspieper" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Kramsvogel" Patrijs" Patrijs" Patrijs" Patrijs" Patrijs" Rietgors" Roodborsttapuit" Slechtvalk" Sperwer" Torenvalk" Torenvalk" Torenvalk" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Blauwe"Reiger" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Fazant" Graspieper" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Kramsvogel" Rietgors" Torenvalk"

Reiger" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Insecteneter" Insecteneter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Insecteneter" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Zaadeter" Insecteneter" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Hoender" Insecteneter" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Insecteneter" Zaadeter" Roofvogel"

1" 1" 1" 1" 1" 1" 2" 1" 1" 12" 1" 2" 2" 1" 2" 1" 1" 25" 2" 40" 5" 6" 25" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 25" 14" 2" 2" 2" 7" 7" 1" 2" 1" 1" 2" 1" 2" 5" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 2" 1" 1" 1" 2" 1" 1" 1"

2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018"

2018" 2019" 2017" 2017" 2018" 2018" 2019" 2019" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2017" 2019" 2017" 2018" 2018" 2018" 2017" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2019" 2017" 2018" 2019" 2019" 2019" 2019" 2018" 2019" 2019" 2017" 2018" 2019" 2019" 2018" 2019" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2019" 2017" 2017" 2017" 2018" 2019" 2018" 2017" 2017"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

1" 3" 11" 12" 1" 1" 3" 1" 11" 12" 11" 11" 11" 11" 1" 2" 1" 11" 1" 12" 11" 1" 1" 11" 12" 12" 12" 1" 1" 3" 2" 1" 1" 11" 1" 3" 2" 2" 1" 1" 2" 2" 12" 3" 3" 1" 11" 3" 1" 3" 3" 2" 1" 1" 11" 12" 12" 1" 3" 1" 12" 12"

22" 8" 9" 1" 22" 9" 8" 18" 9" 13" 9" 9" 9" 9" 9" 15" 18" 9" 18" 1" 9" 29" 22" 9" 15" 1" 13" 22" 12" 8" 15" 18" 18" 9" 9" 8" 15" 15" 18" 9" 15" 15" 1" 16" 8" 18" 9" 8" 22" 16" 8" 15" 18" 18" 9" 15" 1" 12" 8" 12" 1" 15"

85"

11_oudd" 11_oudd" 11_oudd" 11_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 12_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 13_oudd" 14_oudd" 14_oudd" 14_oudd" 14_oudd" 14_oudd" 14_oudd" 14_oudd"

Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer"

Torenvalk" Torenvalk" Torenvalk" Veldleeuwerik" Buizerd" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Groenling" Kramsvogel" Patrijs" Slechtvalk" Torenvalk" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Fazant" Graspieper" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Torenvalk" Torenvalk" Torenvalk" Torenvalk" Veldleeuwerik" Vink" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Buizerd" Buizerd" Fazant" Fazant" Fazant"

Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Roofvogel" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Zaadeter" Insecteneter" Hoender" Roofvogel" Roofvogel" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Hoender" Insecteneter" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Hoender" Hoender" Hoender"

1" 1" 1" 60" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 2" 2" 1" 1" 1" 1" 2" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 16" 7" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 6" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 12" 1" 1" 2" 1" 1" 1" 1" 1"

2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019"

2017" 2018" 2019" 2018" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2019" 2019" 2017" 2019" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2019" 2017" 2017" 2018" 2019" 2018" 2019" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2017" 2018" 2018" 2019" 2018" 2019" 2017" 2019" 2018" 2018" 2017" 2018" 2019"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

12" 1" 3" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 3" 3" 1" 1" 1" 3" 2" 1" 1" 2" 11" 1" 11" 11" 11" 11" 12" 12" 11" 1" 1" 11" 11" 12" 2" 3" 1" 12" 11" 12" 3" 1" 1" 1" 2" 1" 11" 11" 11" 1" 11" 2" 11" 1" 11" 3" 11" 3" 3"

1" 29" 8" 9" 24" 9" 9" 9" 24" 24" 24" 24" 9" 16" 16" 29" 12" 12" 8" 15" 18" 18" 15" 9" 18" 24" 24" 9" 9" 15" 13" 9" 9" 18" 9" 24" 13" 15" 16" 18" 15" 24" 13" 16" 22" 12" 9" 15" 18" 9" 9" 9" 18" 9" 15" 24" 18" 9" 16" 24" 16" 8"

86"

14_oudd" 14_oudd" 14_oudd" 14_oudd" 14_oudd" 14_oudd" 14_oudd" 14_oudd" 14_oudd" 14_oudd" 14_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 15_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd" 16_oudd"

Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer"

Groenling" Groenling" Grote"Zilverreiger" Koperwiek" Kramsvogel" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Fazant" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Koperwiek" Torenvalk" Torenvalk" Veldleeuwerik" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Graspieper" Graspieper" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Kramsvogel" Torenvalk" Torenvalk" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Veldleeuwerik" Vink" Vink" Vink"

Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Insecteneter" Insecteneter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Hoender" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Insecteneter" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Insecteneter" Insecteneter" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Insecteneter" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter"

3" 1" 2" 5" 2" 6" 3" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 2" 1" 2" 4" 2" 4" 2" 2" 1" 1" 1" 1" 1" 4" 1" 1" 2" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 3" 1" 2" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 6" 1" 1" 1" 30" 70" 60" 2" 25" 1"

2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018"

2017" 2019" 2019" 2018" 2018" 2017" 2018" 2019" 2019" 2019" 2019" 2017" 2018" 2018" 2018" 2017" 2017" 2017" 2018" 2019" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2019" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2017" 2018" 2018" 2019" 2019" 2017" 2018" 2017" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2019" 2019" 2019" 2018" 2018" 2019" 2018" 2018" 2019" 2019" 2018" 2018" 2018"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

11" 3" 1" 1" 1" 11" 1" 3" 3" 2" 1" 11" 12" 11" 12" 11" 11" 11" 3" 2" 11" 11" 11" 3" 12" 11" 1" 3" 3" 2" 1" 12" 1" 3" 1" 1" 11" 1" 1" 3" 2" 11" 1" 11" 1" 1" 3" 3" 3" 2" 1" 1" 1" 12" 3" 12" 1" 1" 1" 12" 3" 1"

9" 8" 18" 12" 12" 9" 9" 8" 8" 15" 18" 24" 13" 9" 13" 9" 9" 9" 16" 15" 9" 24" 9" 16" 13" 9" 9" 8" 8" 15" 18" 13" 22" 8" 18" 18" 9" 29" 8" 8" 15" 9" 12" 9" 12" 8" 8" 8" 8" 15" 18" 18" 12" 13" 8" 13" 12" 18" 18" 13" 16" 12"

87"

16_oudd" 17_oudd" 17_oudd" 17_oudd" 17_oudd" 17_oudd" 17_oudd" 17_oudd" 17_oudd" 17_oudd" 17_oudd" 17_oudd" 17_oudd" 17_oudd" 17_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 19_oudd" 20_oudd" 20_oudd" 20_oudd" 20_oudd" 20_oudd" 20_oudd" 20_oudd"

Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer"

Vink" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Graspieper" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Torenvalk" Torenvalk" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Gele"Kwikstaart" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Keep" Kneu" Putter" Torenvalk" Torenvalk" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Blauwe"Reiger" Buizerd" Fazant" Graspieper"

Zaadeter" Reiger" Reiger" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Insecteneter" Reiger" Reiger" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Insecteneter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Reiger" Reiger" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Roofvogel" Hoender" Insecteneter"

1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 3" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 2" 1" 1" 3" 7" 16" 12" 9" 1" 1" 1" 4" 25" 3" 1" 1" 1" 2" 1" 1" 25" 3" 2" 1" 1" 2" 2" 1" 1" 2" 1" 1" 1" 1"

2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019"

2019" 2017" 2018" 2019" 2017" 2018" 2018" 2018" 2019" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2017" 2017" 2018" 2018" 2019" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2017" 2017" 2018" 2018" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2019" 2018" 2018" 2018" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2019" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2019"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

2" 12" 1" 1" 12" 11" 1" 1" 1" 11" 12" 1" 1" 1" 3" 11" 12" 11" 11" 2" 11" 12" 1" 1" 3" 1" 11" 11" 3" 3" 12" 11" 11" 11" 11" 1" 11" 1" 1" 11" 1" 11" 12" 1" 11" 12" 11" 1" 1" 1" 3" 3" 2" 2" 1" 11" 11" 1" 1" 1" 1" 2"

15" 1" 8" 18" 1" 9" 22" 12" 18" 9" 13" 12" 8" 8" 8" 9" 1" 9" 9" 15" 24" 13" 12" 9" 16" 18" 9" 24" 16" 16" 1" 9" 9" 9" 9" 18" 9" 12" 9" 9" 12" 9" 13" 29" 24" 13" 9" 12" 12" 12" 16" 8" 15" 15" 18" 9" 9" 8" 18" 18" 18" 15"

88"

20_oudd" 20_oudd" 20_oudd" 20_oudd" 20_oudd" 20_oudd" 20_oudd" 20_oudd" 20_oudd" 20_oudd" 20_oudd" 20_oudd" 21_gend" 21_gend" 21_gend" 21_gend" 21_gend" 21_gend" 21_gend" 21_gend" 22_gend" 22_gend" 22_gend" 22_gend" 22_gend" 22_gend" 22_gend" 22_gend" 22_gend" 22_gend" 22_gend" 22_gend" 22_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 23_gend" 24_gend" 24_gend" 24_gend" 24_gend" 24_gend" 24_gend" 24_gend" 24_gend"

Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Zonder"beheer" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie"

Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Torenvalk" Torenvalk" Torenvalk" Torenvalk" Vink" Vink" Vink" Blauwe"Reiger" Buizerd" Buizerd" Groenling" Groenling" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Vink" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Fazant" Graspieper" Graspieper" Kramsvogel" Kramsvogel" Sperwer" Vink" Vink" Vink" Blauwe"Reiger" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Grasmus" Groenling" Grote"Zilverreiger" Patrijs" Patrijs" Patrijs" Torenvalk" Torenvalk" Torenvalk" Vink" Vink" Vink" Vink" Blauwe"Reiger" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Grasmus" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Kramsvogel"

Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Reiger" Zaadeter" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Hoender" Insecteneter" Insecteneter" Insecteneter" Insecteneter" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Insecteneter" Zaadeter" Reiger" Hoender" Hoender" Hoender" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Insecteneter" Reiger" Reiger" Insecteneter"

1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 2" 3" 1" 1" 1" 1" 1" 4" 1" 3" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 5" 10" 1" 2" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 10" 2" 1" 3" 2" 2" 1" 1" 1" 3" 3" 1" 2" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 2"

2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019"

2017" 2018" 2019" 2019" 2019" 2018" 2018" 2018" 2019" 2017" 2017" 2017" 2017" 2019" 2019" 2018" 2019" 2017" 2019" 2017" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2017" 2017" 2017" 2017" 2018" 2017" 2018" 2019" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2017" 2018" 2017" 2018" 2019" 2019" 2017" 2017" 2019" 2018" 2018" 2019" 2019" 2018" 2017" 2018" 2018" 2017" 2018" 2018" 2019"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

12" 11" 2" 1" 1" 12" 1" 1" 2" 11" 11" 12" 11" 3" 1" 12" 3" 11" 3" 12" 12" 11" 3" 1" 3" 11" 11" 11" 11" 3" 11" 3" 3" 11" 12" 11" 11" 1" 1" 1" 2" 11" 11" 11" 1" 2" 2" 11" 12" 2" 11" 3" 3" 1" 1" 11" 1" 1" 11" 11" 1" 1"

15" 9" 15" 18" 18" 13" 12" 12" 15" 9" 9" 15" 9" 8" 22" 13" 8" 9" 8" 22" 13" 9" 16" 22" 8" 24" 24" 9" 24" 16" 24" 16" 8" 9" 13" 9" 9" 12" 12" 12" 15" 24" 9" 24" 12" 15" 15" 9" 22" 15" 9" 16" 8" 22" 12" 24" 12" 12" 9" 9" 12" 22"

89"

24_gend" 24_gend" 24_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 25_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 26_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend"

Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie"

Ringmus" Vink" Vink" Buizerd" Buizerd" Fazant" Fazant" Fazant" Graspieper" Groenling" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Kramsvogel" Putter" Torenvalk" Torenvalk" Torenvalk" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Blauwe"Reiger" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Buizerd" Fazant" Graspieper" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Slechtvalk" Torenvalk" Torenvalk" Veldleeuwerik" Buizerd" Buizerd" Groenling" Groenling" Groenling" Groenling" Grote"Zilverreiger" Keep" Keep" Keep" Keep" Koperwiek" Kramsvogel" Torenvalk" Torenvalk" Vink" Vink"

Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Roofvogel" Roofvogel" Hoender" Hoender" Hoender" Insecteneter" Zaadeter" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Insecteneter" Zaadeter" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Hoender" Insecteneter" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Roofvogel" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Insecteneter" Insecteneter" Roofvogel" Roofvogel" Zaadeter" Zaadeter"

2" 1" 1" 1" 1" 2" 1" 1" 5" 1" 1" 4" 2" 1" 150" 1" 1" 1" 1" 3" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 3" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 50" 1" 1" 2" 1" 1" 1" 1" 5" 20" 6" 26" 50" 15" 1" 1" 1" 1"

2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018"

2017" 2018" 2018" 2018" 2019" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2018" 2018" 2017" 2018" 2019" 2017" 2017" 2018" 2019" 2019" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2018" 2017" 2017" 2017" 2017" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2017" 2017" 2018" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2017" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2017" 2019" 2017" 2017"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

11" 11" 3" 1" 1" 1" 1" 1" 12" 11" 11" 3" 3" 2" 11" 11" 11" 1" 3" 12" 12" 11" 3" 2" 11" 11" 12" 3" 1" 2" 1" 1" 1" 11" 11" 11" 11" 12" 3" 2" 1" 3" 11" 11" 11" 11" 1" 11" 11" 11" 3" 1" 11" 12" 12" 12" 11" 2" 11" 3" 11" 11"

9" 9" 16" 12" 22" 12" 12" 12" 13" 9" 9" 8" 8" 15" 9" 9" 9" 12" 8" 22" 22" 9" 8" 15" 24" 24" 13" 16" 12" 15" 22" 22" 12" 9" 9" 9" 24" 13" 16" 15" 22" 8" 24" 24" 9" 9" 12" 9" 9" 9" 16" 12" 9" 13" 13" 13" 9" 15" 24" 8" 9" 9"

90"

27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 27_gend" 28_gend" 28_gend" 28_gend" 28_gend" 28_gend" 28_gend" 28_gend" 28_gend" 28_gend" 28_gend" 28_gend" 28_gend" 28_gend" 29_gend" 29_gend" 29_gend" 29_gend" 29_gend" 29_gend" 29_gend" 29_gend" 29_gend" 29_gend" 29_gend" 29_gend" 29_gend" 29_gend" 29_gend"

Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie" Referentie"

Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Blauwe"Reiger" Buizerd" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Kramsvogel" Kramsvogel" Kramsvogel" Kramsvogel" Vink" Vink" Vink" Vink" Vink" Blauwe"Reiger" Buizerd" Fazant" Fazant" Fazant" Fazant" Groenling" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Grote"Zilverreiger" Kramsvogel" Patrijs" Torenvalk" Vink"

Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Roofvogel" Reiger" Reiger" Insecteneter" Insecteneter" Insecteneter" Insecteneter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Zaadeter" Reiger" Roofvogel" Hoender" Hoender" Hoender" Hoender" Zaadeter" Reiger" Reiger" Reiger" Reiger" Insecteneter" Hoender" Roofvogel" Zaadeter"

1" 1" 7" 22" 4" 1" 1" 5" 1" 1" 1" 1" 1" 2" 9" 35" 17" 26" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 1" 5" 3" 1" 1" 30" 1" 1" 1" 1" 12" 13" 1" 1"

2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2018"2019" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018" 2017"2018"

2018" 2018" 2018" 2018" 2018" 2019" 2019" 2019" 2019" 2019" 2017" 2018" 2017" 2017" 2017" 2017" 2018" 2019" 2017" 2017" 2018" 2018" 2018" 2017" 2019" 2017" 2017" 2017" 2017" 2017" 2018" 2018" 2019" 2019" 2017" 2018" 2017" 2017"

12" 12" 11" 11" 3" 3" 3" 2" 1" 1" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 1" 3" 11" 11" 12" 11" 3" 12" 2" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 11" 3" 2" 11" 1" 12" 11"

13" 13" 9" 9" 16" 8" 8" 15" 22" 22" 24" 9" 9" 24" 24" 24" 12" 8" 9" 24" 13" 9" 16" 22" 15" 24" 24" 9" 9" 9" 9" 9" 8" 15" 9" 12" 22" 9"

" "

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

91"

"

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

92"

Bijlage!4:!Beschrijvingen!maatregelen!Oude!Doorn!

De"maatregelen"die"in"de"Oude"Doorn"zijn"genomen"zijn"in"deze"bijlage"uitgewerkt." " • Bloemenblok:"Dit"zijn"delen"op"een"akker"die"met"een"lage"zaaidichtheid"zijn"ingezaaid"met"een" mengsel"dat"speciaal"is"samengesteld"voor"patrijzen"en"andere"akkervogels."Het"mengsel"bestaat" uit"meerjarige"soorten"die"thuis"horen"op"een"akker"en"die"niet"snel"dominant"worden"om"ervoor" te" zorgen" dat" er" voldoende" variatie" blijft." Er" worden" soorten" gebruikt" die" veel" hoogte" en" structuur" geven." De" bloemenblokken" staan" ongeveer" van" april" tot" augustus" in" bloei." Het" biedt" een"geschikt"broedhabitat"door"de"beschutting"en"rijkdom"aan"voedsel:"insecten"voor"de"kuikens" en"zaden"voor"de"volwassen"patrijzen."Doordat"een"lage"zaaidichtheid"wordt"gebruikt"van"7kg/ha" is" er" voldoende" ruimte" tussen" de" planten" zodat" de" patrijzen" ruimte" hebben" om" rond" te" scharrelen."De"bloemenblokken"worden"niet"gemaaid"waardoor"het"voedsel"(zaden)"en"dekking" biedt"in"de"winter."Een"bloemenblok"is"0,5"–"1"Ha"groot"en"is"minimaal"20"meter"breed"zodat"het," doordat"het"geen"lineair"element"wordt,"voldoende"dekking"biedt"tegen"grondpredatoren"zoals" vos," wezel" en" bunzing." Ieder" jaar" wordt" bloksgewijs" 50%" ondergewerkt" en" opnieuw" ingezaaid" waardoor" een" afwisselend" biotoop" ontstaat." De" blokken" liggen" bij" voorkeur" niet" bij" bomen" en" doorgaande"wegen"(Flowerstrips"for"partridges""all"in"one"measure","z.d.)." " Samenstelling"mengsel"bloemenblok"PARTRIDGE"(tweejarig,"1ste"jaar)" Nederlandse"naam"

Latijnse"naam"

Aandeel"

Boekweit"

Fagopyrum"esculentum"

20%"

Vlas"

Linum"usitatissimum"

19%"

Zonnebloem"

Helianthus"annuus"

8%"

Haver"

Avena"sativa"

8%"

Bladramanas"

Raphanus"sativus"

8%"

Oude"rogge"

Secale"multicaule"

8%"

Bladkool"

Brassica"oleracea"

7%"

Venkel"

Foeniculum"vulgare"

6%"

Grote"kaardebol"

Dipsacus"fullonum"

6%"

Chicorei"

Cichorium"intybus"

5%"

Honingklaver"

Melilotus"officinalis"

3%"

Luzerne"

Medicago"sativa"

2%" 100%"

" Zaaidichtheid:&7&kg&/&ha&

"

" "

"

Samenstelling"mengsel"bloemenblok"PARTRIDGE"(tweejarig,"3de"jaar)" "Nederlandse"naam" Boekweit" Vlas" Zonnebloem" Haver" Oude"rogge" Bladramanas" Bladkool" Venkel" Chicorei" Honingklaver" Quinoa"/"gierstmelde"

"Latijnse"naam" Fagopyrum"esculentum" Linum"usitatissimum" Helianthus"annuus" Avena"sativa" Secale"multicaule" Raphanus"sativus" Brassica"oleracea" Foeniculum"vulgare" Cichorium"intybus" Melilotus"officinalis" Chenopodium"quinoa"

"Zaaidichtheid:&7&kg&/&ha&

" "

" Aandeel" 20%" 19%" 12%" 9%" 9%" 7%" 7%" 6%" 5%" 3%" 3%" 100%" "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

93"

" •

Keverbank:"Een"keverbank"is"een"Engels"concept"waarbij"een"opgeploegde"strook"van"50F70cm" hoog" en" 2F3" meter" breed" wordt" ingezaaid" met" polvormende" grassen" en" wat" kruiden." De" keverbanken" worden" niet" aangesloten" op" de" perceelranden." Dit" in" verband" met" grondpredatoren" zoals" wezel" en" vos." Aan" één" van" de" zijdes" ligt" een" braakstrook" van" 1F3" meter" breed,"dit"als"buffer"tegen"sproeistoffen"en"om"als"zandbad"te"dienen"(Figuur"29)."Een"keverbank" is" ingezaaid" met" 80%" pol" vormende" overblijvende" grassen" zoals" kropaar" (Dactylis& glomerata)," timotheegras" (Phleum& pratense)," rood" zwenkgras" (Festuca& rubra)," beemdlangbloem" (Festuca& pratensis)"en"voor"de"overige"20%"met"een"variatie"aan"meerjarige"kruiden."" " Samenstelling"mengsel"keverbank"PARTRIDGE" (meerjarig)" " Nederlandse"naam" Timothee""""""""""""" Roodzwenkgras"""""""""""""""" Kropaar"""""""""""""""" Beemdlangbloem""""""""""" Ruwbeemdgras" Rolkaver" Schapenzuring" Duizendblad" Gewone"brunel" Knoopkruid" Koninginnekruid" Luzerne" Pastinaak" Rode"klaver" Vertakte"leewentand" Witte"klaver" Ruwe"smele" Bladrammenas" " Zaaidichtheid:&12,5&kg&/&ha&

" Aandeel" 36,0%" 20,0%" 12,0%" 12,0%" 1,4%" 1,4%" 1,4%" 1,4%" 1,4%" 1,4%" 1,4%" 1,4%" 1,4%" 1,4%" 1,4%" 1,4%" 1,4%" 1,4%" 100,0%"

" " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " "

" " " " " " " " " " " " " " " " " " " " " "

" " Door"het"microreliëf"droogt"de"keverbank"wat"eerder"uit"en"ontstaan"microklimaten,"zo" warmt" de"keverbank"in"het"voorjaar"eerder"op"dan"de"omliggende"grond."Hierdoor"is"het"een"geschikte" overwinteringslocatie" voor" insecten" en" kunnen" ze" zich" hier" goed" ontwikkelen." Doordat" een" keverbank" een" ideale" plek" is" voor" insecten" zorgt" het" voor" voldoende" voedselaanbod" voor" de" kuikens"van"de"patrijs"en"voor"natuurlijk"plaagbestrijding"op"de"akker."De"grassen"en"kruiden"op" de" keverbank" zijn" een" ideaal" foerageergebied" en" bieden" een" geschikt" habitat" voor" overwinterende" insecten." Daarnaast" biedt" het" broedgelegenheid" voor" de" patrijs" (van" Colen" &" Depraetere," 2017)." De" keverbanken" in" het" demonstratiegebied" de" Oude" Doorn" zijn" allemaal" gecombineerd" met" bloemenblokken" waardoor" in" extra" voedsel" (zaden)" en" dekking" wordt" voorzien."

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

94"

" Figuur&29:&Weergave&van&een&keverbank&(NOJG,&2018)&

•

" Insectenrijk" grasland:" Dit" betreft" een" soortenrijke" vegetatie" die" bestaat" uit" een" mengsel" van" bloeiende" inheemse" kruiden." Het" is" minimaal" 0,3" ha" groot" en" minimaal" 20" meter" breed." De" bloeiende" kruiden" zijn" een" belangrijke" voedselbron" en" voortplantingsplaats" voor" insecten."

Hierdoor" is" het" een" ideaal" foerageergebied" voor" jonge" patrijzen." Doordat" er" pas" laat" wordt" gemaaid" en" een" deel" niet" wordt" gemaaid" is" het" tevens" broedbiotoop" voor" volwassen" patrijzen" (NOJG,"2018)."" " Samenstelling"mengsel"insectenrijk"grasland"(meerjarig)"

" " " "

"Nederlandse"naam" Incarnaatklaver" Margriet"(wild)" Wilde"peen"(wild)" Gewone"rolklaver"(wild)" Boekweit" Timotheegras" Gewoon"duizendblad"(wild)" Knoopkruid"(wild)" Cichorei"(wild)" Groot"streepzaad" Phacelia" Marjolein" Luzerne" Gewone"brunel" Rode"klaver"(wild)" Witte"klaver"(wild)" Muskuskaasjeskruid"

"Latijnse"naam" Trifolium"incarnatum" Leucanthemum"vulgare" Daucus"carota" Lotus"corniculatus" Fagopyrum"esculentum" Phleum"pratense" Achillea"millefolium" Centarea"jacea" Cichorium"intybus" Crepis"biennies" Phacelia"tanacetifolia" Origanum"vulgare" Medicage"sativa" Prunella"vulgaris" Trifolium"pratense" Trifolium"repens" Malva"moschata"

" Zaaidichtheid:&15&kg&/&ha&

" "

" " Aandeel" 10%" 10%" 10%" 9%" 9%" 8%" 7%" 6%" 6%" 5%" 4%" 4%" 3%" 3%" 2%" 2%" 2%" 100%" "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

95"

•

•

Kruidenrijk" grasland:" " Deze" maatregel" is" vooral" van" belang" voor" weidevogels" maar" ook" de" patrijzen" kunnen" hiervan" meeprofiteren." Een" kruidenrijk" grasland" bevat" minstens" vier" soorten" kruiden," maar" bij" voorkeur" meer" dan" 15." Bijvoorbeeld" boterbloem," madeliefje," rode" klaver," gewoon" reukgras." Kamgrasweiden" en" vochtig" hooiland" zijn" goede" voorbeelden" van" kruidenrijk" grasland."De"grondwaterstand"is"op"deze"percelen"hoog"(0"tot"F20cm)"en"het"bemestingsniveau"is" laag"om"de"juiste"vegetatie"tot"ontwikkeling"te"laten"komen."Het"is"open"en"divers"van"structuur" door" de" vele" kruiden" wat" zorgt" voor" veel" insecten." Doordat" dit" soort" grasland" zich" trager" ontwikkeld" dan" productiegrasland" kan" later" worden" gemaaid." Hierdoor" biedt" het" tijdens" de" broedF" en" kuikenperiode" schuilgelegenheid" en" bescherming" tegen" predatoren" (Vogelbescherming"Nederland,"2018)." " Patrijzenhaag:" Dit" is" een" lage" (+/F" 2" meter" hoog)," breed" uitlopende" gemengde" haag" met" streekeigen" soorten," waaronder" struweelvormers," besdragende" struiken" of" fruitsoorten" die" bij" voorkeur"een"paraplugroei"hebben."Afhankelijk"van"de"bodem"kunnen"soorten"worden"gekozen," in"de"Oude"Doorn"is"gekozen"voor"soorten"als"liguster,"veldesdoorn,"meidoorn"en"hondsroos.""

" Doordat"de"takken"als"een"paraplu"boven"de"grond"hangen"zorgt"het"voor"een"veilige"broedplek" voor"patrijzen"en"voor"beschutting"tegen"predatoren."De"heg"zal"aan"beide"zijden"uitgroeien"met" 2F3"meter"waardoor"een"totale"breedte"van"4F6"meter"ontstaat."Vanaf"het"derde"jaar"mag"onder" de"heg"niet"meer"worden"geteeld,"gemaaid"of"geklepeld"zodat"spontane"kruiden"tot"ontwikkeling" kunnen"komen"(NOJG,"2018;"Vogelbescherming"Nederland,"z.d.)." " Samenstelling"patrijzenhaag" "Nederlandse"naam" Eensijlige"meidoorn" Hondsroos/Egelantier" Rode"kornoelje" Mispel" Veldesdoorn" Liguster"(niet"bij"paarden)" "" Plantverband:&1\rijig;&4st./m1&

" •

" "Latijnse"naam" Crataegus"monogyna" Rosa"canina/rubiginosa" Cornus"sanguinea" Mespilus"germanica" Fagopyrum"esculentum" Ligustrum"vulgare" ""

" " Aandeel" 30%" 20%" 15%" 5%" 10%" 20%" 100%"

"

"

Winterstoppel:" Na" de" oogst" van" graangewassen" in" juli" of" augustus" blijven" op" het" land" graanstoppels" achter." Dit" bestaat" uit" de" afgesneden" stengels" en" andere" oogstresten" zoals" afgevallen" graankorrels." Direct" na" de" oogst" en" tot" 15" maart" wordt" op" deze" percelen" niet" bespoten,"geploegd,"gemaaid"of"beweid."Doordat"graangewassen"relatief"vroeg"worden"geoogst" krijgen"kruiden"de"kans"zich"hiertussen"te"ontwikkelen."Dit"kan"spontaan,"maar"er"mag"ook"in"een" hele" lage" dichtheid" (5" kg/ha)" gezaaid" worden" met" een" (vang)gewas" bestaande" uit" 50%" voederwikke"(Vicia"sativa),"30%"bladrammenas"(Raphanus"sativus"subsp."Oleiferus)"en"20%"radijs" (Raphanus" sativus)." Een" deel" hiervan" komt" nog" tot" bloei" en" zaadzetting." Tot" in" het" vroege" voorjaar"zorgt"deze"combinatie"van"stoppels,"afgevallen"graankorrels"en"kruiden"voor"voedsel"en" dekking."graanstoppels"zijn"vooral"gunstig"voor"zaadeters"als"veldleeuwerik,"patrijs,"geelgors"en" kneu," maar" ook" voor" muizeneters" als" torenvalk," blauwe" kiekendief" en" uilen" (NOJG," 2018," Vogelbescherming"Nederland,"z.d.)."

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

96"

•

Kruidenrijke"akkerranden:"Een"patrijzenrand"(ook"wel"triorand"genoemd)"is"opgebouwd"uit"drie" stroken" van" 3" meter" breed:" Een" bloemenmengsel," een" laag" graskruidenmengsel" en" een" graankruidenmengsel."Het"is"een"belangrijke"voedselbron"en"voortplantingsplaats"voor"insecten."

Voor"akkervogels"zoals"de"patrijs"biedt"het"dekking"en"foerageergelegenheid."Ze"kunnen"vanuit" de" lage" strook" foerageren" in" de" kruidenrijke" stroken" waarin" veel" insecten" zitten." Bij" gevaar" kunnen"ze"dekking"zoeken"tussen"de"ruigtekruiden." Een"veldleeuwerikkenrand"is"vrijwel"identiek" aan"de"patrijzenrand,"alleen"ontbreekt"hier"de"strook"met"het"bloemenmengsel.

" Mengsels"voor"PATRIJZENRAND"op"KLEIGRONDEN"(triorand)"

"

Strook"1:"Bloemenmengsel"voor"PATRIJZENRAND"op"KLEIGRONDEN"

""

Zaaihoeveelheid:&1,25gr/m2&=&12,5&kg/ha&

""

""

Samenstelling"mengsel"

""

""

Ned."naam"kruiden"

Wet."naam"kruiden"

Gewone"rolklaver"(wild)"

Lotus&corniculatus&

12,00%"

Margriet"(wild)"

Leucanthemum&vulgare&

10,00%"

Wilde"peen"(wild)"

Daucus&carota&

10,00%"

Knoopkruid"(wild)"

Centarea&jacea&

6,00%"

Gewoon"duizendblad"(wild)"

Achillea&millefolium&

7,00%"

Cichorei"(wild)"

Cichorium&intybus&

6,00%"

Luzerne"

Medicage&sativa&

4,00%"

Rode"klaver"(wild)"

Trifolium&pratense&

3,00%"

Witte"klaver"(wild)"

Trifolium&repens&

3,00%"

Incarnaatklaver"

Trifolium&incarnatum&

15,00%"

Boekweit"

Fagopyrum&esculentum&

10,00%"

Phacelia"

Phacelia&tanacetifolia&

4,00%"

Ned."naam"grassen"

Wet."Naam"grassen"

Timotheegras"

Phleum&pratense&

percentage"

"" 10,00%"

Strook"2:"Laag"graskruidenmengsel"PATRIJZENRAND"op"KLEIGRONDEN"

""

Zaaihoeveelheid:&1,5&gr/m2&=&15&kg/ha&

""

""

Samenstelling"mengsel"

""

""

Ned."naam"kruiden"

Wet."naam"kruiden"

Gewone"rolklaver"(wild)"

Lotus&corniculatus&

Ned."naam"grassen"

Wet."Naam"grassen"

Rood"zwenkgras"en/of"veldbeemdgras"

""

percentage" 20,00%" "" 80,00%"

Strook"3:"Graankruidenmengsel"(zomergranen"en"kruiden)"ZAND^"&KLEIGRONDEN" Zaaihoeveelheid:&10&gr/m2&=&100&kg/ha&

""

""

Norm&landbouw&150&&–&200&kg&ha&

""

""

Samenstelling"mengsel"

""

""

Bouwlandgewas"

Wet."naam"

Percentage"

Zomertarwe"(korte"soort)"

Triticum&

50%"

Zomergerst"(korte"soort)"

Hordeum&distochon&

20%"

Triticale"

Triticale&x&triticale&

10%"

Boekweit"

Fagopyrum&esculentum&

10%"

Vlas"

Linum&usitatissimum&

5%"

Phacelia"

Phacelia&tanacetifolia&

3%"

Akkerflora"

Wet."Naam""

Percentage"

Gele"ganzenbloem"

Chrysantemum&segetum&

1,0%"

Incarnaatklaver"

Trifolium&incarnatum&

1,0%"

"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

97"

•

Wintervoedselveld:"Een"wintervoedselveld"is"een"perceel"of"strook"van"minimaal"1"hectare"die"is" ingezaaid"met"een"mengsel"wat"grotendeels"bestaat"uit"bouwlandgewassen"zoals"tarwe,"gerst"en" vlas." Een" klein" percentage" van" het" mengsel" bestaat" uit" akkerkruiden." Vanaf" half" maart" kan" worden" ingezaaid." Tot" ver" in" de" winter" blijven" deze" granen" en" andere" zaaddragende" planten" staan."Hierdoor"bieden"ze"voor"zaad"etende"akkervogels"in"het"najaar"en"winter"voedsel"en"zorgt" het"voor"dekking."Zolang"de"zaden"nog"niet"allemaal"opgegeten"zijn"en"vogels"gebruik"maken"van" het" wintervoedselveld" kan" het" gewas" blijven" staan." Voordat" in" maart" weer" opnieuw" wordt" ingezaaid"wordt"het"gewas"ondergewerkt"(Vogelbescherming"Nederland,"2016)."

" Mengsel"voor"WINTERVOEDSELAKKER"op"ZAND^"EN"KLEIGRONDEN" Graankruidenmengsel"(zomergranen"en"kruiden)"ZAND^"&KLEIGRONDEN" "Zaaihoeveelheid:+10+gr/m2+=+100+kg/ha+ " Norm+landbouw+150++–+200+kg/ha+ " " Samenstelling"mengsel" " " Bouwlandgewas" Wet."naam" Zomertarwe"(korte"soort)" Triticum& Zomergerst"(korte"soort)" Hordeum&distochon& Triticale" Triticale&x&triticale& Boekweit" Fagopyrum"esculentum" Vlas" Linum&usitatissimum& Phacelia" Phacelia"tanacetifolia" Akkerflora" Wet."Naam"" Gele"ganzenbloem" Chrysantemum&segetum& Incarnaatklaver" Trifolium&incarnatum&

" •

" •

" " " " " Percentage" 50%" 20%" 10%" 10%" 5%" 3%" Percentage" 1,0%" 1,0%"

Verlaat" maairegime:" Op" deze" percelen" wordt" later" gemaaid" zodat" de" eerste" snede" pas" na" de" broedperiode" voor" weidevogels" plaatsvind." Niet" eerder" dan" 15" Juni," maar" liever" pas" na" 1" Juli."

Hierdoor" blijft" er" langer" dekking" voor" de" kuikens" en" vind" er" geen" verstoring" door" het" maaien" plaats" (Vogelbescherming" Nederland," 2016)." Deze" maatregel" is" vooral" van" belang" voor" weidevogels,"maar"ook"de"patrijs"kan"hiervan"profiteren."De"patrijs"broed"echter"wel"later"dan"de" meeste"weidevogels,"15"juni"is"daardoor"voor"de"patrijs"nog"te"vroeg."

Bufferstrips:" Dit" is" een" 3F4" meter" brede" zone" langs" akkers" en" waterlopen" om" het" oppervlaktewater" te" beschermen" tegen" gifstoffen." Deze" stroken" worden" ook" wel" waterschapsranden" of" actief" randenbeheer" (ARB)" genoemd." Het" bestaat" jaarrond" uit" gras" met" eventueel" ingezaaide" kruiden." De" rand" wordt" minimaal" 1" en" maximaal" 2" keer" gemaaid." Om" te" verschralen"is"het"noodzakelijk"het"maaisel"binnen"een"maand"af"te"voeren"(ANB"West"Brabant," 2017)."

"

"

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

98"

Bijlage!5:!Kaart!PARTRIDGENmaatregelen!

" ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

99"

"

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

100"

"

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

102"

Bijlage!7:!Kaarten!geluidstellingen!

" ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

103"

"

" ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

104"

Bijlage!8:!Verzamelde!data!zenderwerk!

Tabel&12:&Data&van&alle&peilingen& Habitat

Tijd

Licht/ donker

Temp

Wind

Weer

Gezien

Gedrag

Grasland Greppel tussen braakakker en wintervoedselveld Greppel tussen braakakker en wintervoedselveld

18.45

Schemer

8

2

Half bewolkt

ja

15.25

Licht

12

2

Geheel bewolkt

ja

Vangst Rusten en opvliegen

11.30

Licht

12

2

Zon

nee

15.00

Licht

17

1

Zon

nee

2019-03-30 R711

Kale akker Patrijzenhaag / wintervoedselveld

09.15

Licht

10

2

Licht bewolkt

nee

2019-04-01 R711

Wintervoedselveld

12.15

Licht

12

1

Regenbui

nee

2019-04-02 R711

Wintervoedselveld

11.00

Licht

5

2

Zon

nee

2019-04-03 R711

Kale akker

14.00

Licht

10

3

Regenbui

ja

Vliegen

2019-04-04 R711

Kale akker

21.20

Donker

8

2

Bewolkt

nee

Slapen

2019-04-05 R711

Kale akker

13.40

Licht

13

3

Licht bewolkt

nee

2019-04-06 R711

Keverbank

08.05

Licht

7

3

Grijs nevelig

nee

2019-04-08 R711

Grasland

07.30

Licht

?

?

2019-04-08 R711

Patrijzenhaag

12.07

Licht

18

1

Licht bewolkt

nee

2019-04-09 R711

Kale akker

09.50

Licht

8

3

Licht bewolkt

nee

2019-04-09 R708

21.45

Donker

?

?

2019-04-11 R711

Kruidenrijk grasland Patrijzenhaag / wintervoedselveld

16.30

Licht

10

2

Licht bewolkt

nee

2019-04-12 R711

Kale akker

06.15

Donker

2

2

Bewolkt

nee

Slapen

2019-04-12 R710

Extensief grasland Veldleeuwerikrand bij voederton

22.15

Donker

?

?

ja

Vangst

10.40

Licht

4

3

Licht bewolkt

nee

Wintervoedselveld Greppel tussen braakakker en wintervoedselveld

09.30

Licht

7

3

Zon

nee

15.00

Licht

13

4

Zon

nee

11.33

Licht

13

2

Zon

nee

2019-04-20 R711

Kale akker Greppel tussen braakakker en wintervoedselveld

13.05

Licht

19

2

Zon

nee

2019-04-26 R711

Kale akker

06.40

Licht

?

?

2019-04-29 R711

09.23

Licht

12

0

Zon

ja

10.47

Licht

15

2

Licht bewolkt

ja

Rusten Opvliegen, gepaard

2019-04-30 R711

Wintervoedselveld Extensief grasland onder jonge bomen Kale akker (inmiddels met jonge rode kool)

21.50

Donker

11

1

Bewolkt

nee

Slapen

2019-04-30 R708

Bloemenblok

14.48

Licht

12

2

Bewolkt

nee

2019-04-30 R710

Net gemaaid grasland

21.15

Licht

12

1

Bewolkt

nee

2019-05-01 R710

Erwtenperceel

11.38

Licht

11

0

Bewolkt

nee

2019-05-03 R710

Paardenwei

20.40

Licht

8

2

Regen

nee

2019-05-04 R711

Patrijzenhaag

11.50

Licht

9

4

Zon en buien

nee

2019-05-04 R708

Bloemenblok

11.00

Licht

5

5

Regen

nee

2019-05-06 R711

Patrijzenhaag Erwtenperceel; Naast grondrug bij doorgang

10.50

Licht

7

2

Bewolkt

nee

10.15

Licht

7

2

Bewolkt

ja

10.30

Licht

7

2

Bewolkt

nee

2019-05-07 R711

Bloemenblok Patrijzenhaag / wintervoedselveld

09.45

Licht

11

2

Zon / sluier

ja

2019-05-07 R708

Bloemenblok

10.40

Licht

12

2

Sluierbewolking

nee

2019-05-08 R710

Moestuin

16.05

Licht

10

4

Bewolkt

nee

2019-05-08 R708

Insectenrijk grasland

15.03

Licht

10

4

Regen

nee

2019-05-09 R711

Patrijzenhaag

17.00

Licht

12

4

Bewolkt

nee

Datum

Patrijs

2019-03-26 R711 2019-03-27 R711 2019-03-28 R711 2019-03-29 R711

2019-04-13 R710 2019-04-15 R711 2019-04-16 R711 2019-04-18 R711

2019-04-29 R710

2019-05-06 R710 2019-05-06 R708

nee

ja

Vangst

nee

Rusten

Foerageren

"

"

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

105"

"

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

106"

Bijlage!9:!Losse!waarnemingen!uit!waarneming.nl!

"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

107"

"

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

108"

Bijlage!11:!Percentages!habitat!per!waarnemingscirkel!

Tabel&13:&Habitatten&die&voorkomen&binnen&een&straal&van&150&meter&rond&een&waarneming.&Uitgedrukt&in&percentages&van& het& oppervlakte& van& de& cirkel& rond& de& waarnemingslocatie.& Het& betreft& alle& waarnemingen& van& patrijzen& binnen& het& demonstratiegebied& de& Oude& Doorn& die& in& waarneming.nl& zijn& ingevoerd& in& februari,& maart& en& april& 2019.& Hierin& is& geen& onderscheid&gemaakt&in&aantal&patrijzen&per&waarneming&(een&koppel&is&geteld&als&1&waarneming).& 1" Bloemenblok" Bloemrijke"akkerrand" Haag" Kale"grond" Onbekend" Permanent"grasland" Wegen"e.d."

Winterstoppel" 2" Bomenrij" Boomgaad/kwekerij" Insectenrijk"grasland" Kale"grond" Onbekend" Permanent"grasland" Triticum"/"wintergraan" Wegen"e.d."

3" Bloemenblok" Boomgaad/kwekerij" Erf" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Permanent"grasland" Wegen"e.d."

4" Haag" Kale"grond" Onbekend" Triticum"/"wintergraan" Wegen"e.d."

5" Bloemenblok" Boomgaad/kwekerij" Erf" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Permanent"grasland" Wegen"e.d."

6" Bloemenblok" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Insectenrijk"grasland" Kale"grond" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Water" Wegen"e.d."

7" Bloemenblok" Grasstrook" Kale"grond" Onbekend" Permanent"grasland" Water"

100%" 8%" 7%" 0%" 19%" 2%" 29%" 5%" 30%" 100%" 0%" 2%" 2%" 30%" 24%" 6%" 11%" 24%" 100%" 18%" 2%" 12%" 2%" 2%" 1%" 38%" 20%" 4%" 100%" 0%" 97%" 0%" 1%" 1%" 100%" 20%" 1%" 12%" 1%" 2%" 1%" 40%" 19%" 4%" 100%" 14%" 7%" 9%" 54%" 2%" 1%" 2%" 3%" 8%" 100%" 4%" 2%" 26%" 1%" 65%" 1%"

18" Bloemenblok" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Insectenrijk"grasland" Kale"grond" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Water" Wegen"e.d."

19" Bloemenblok" Kale"grond" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Water" Wegen"e.d."

20" Bloemenblok" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Insectenrijk"grasland" Kale"grond" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Water" Wegen"e.d."

21" Bloemenblok" Bloemrijke"akkerrand" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Insectenrijk"grasland" Kale"grond" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Permanent"grasland" Water" Wegen"e.d."

22" Bloemenblok" Grasstrook" Kale"grond" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Permanent"grasland" Triticum"/"wintergraan" Water" Wegen"e.d."

23" Bloemenblok" Insectenrijk"grasland" Kale"grond" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Water" Wegen"e.d."

24" Haag"

100%" 14%" 8%" 11%" 47%" 2%" 1%" 2%" 8%" 8%" 100%" 5%" 90%" 0%" 1%" 3%" 1%" 1%" 100%" 14%" 8%" 11%" 47%" 2%" 1%" 2%" 8%" 8%" 100%" 12%" 2%" 9%" 11%" 43%" 1%" 1%" 3%" 0%" 11%" 8%" 100%" 3%" 1%" 46%" 0%" 2%" 22%" 18%" 0%" 7%" 100%" 14%" 0%" 79%" 2%" 1%" 3%" 0%" 2%" 100%" 1%"

35" Bloemenblok" Bloemrijke"akkerrand" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Insectenrijk"grasland" Kale"grond" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Permanent"grasland" Water" Wegen"e.d."

Winterstoppel" 36" Bloemenblok" Erf" Haag" Kale"grond" Onbekend" Permanent"grasland" Triticum"/"wintergraan" Wegen"e.d."

37" Bloemenblok" Insectenrijk"grasland" Kale"grond" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Water" Wegen"e.d."

38" Bomenrij" Haag" Mais" Permanent"grasland" Water" Wegen"e.d."

39" Bloemenblok" Boomgaad/kwekerij" Bos" Erf" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Permanent"grasland" Wegen"e.d."

40" Bloemenblok" Bos" Erf" Kale"grond" Onbekend" Permanent"grasland" Triticum"/"wintergraan" Water" Wegen"e.d."

41" Haag" Kale"grond"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

111"

100%" 14%" 14%" 11%" 4%" 15%" 0%" 1%" 0%" 15%" 6%" 19%" 100%" 6%" 2%" 1%" 35%" 2%" 23%" 6%" 26%" 100%" 20%" 1%" 69%" 4%" 1%" 3%" 1%" 1%" 100%" 3%" 0%" 52%" 37%" 1%" 7%" 100%" 16%" 8%" 1%" 7%" 4%" 1%" 1%" 49%" 9%" 4%" 100%" 0%" 4%" 18%" 2%" 2%" 52%" 0%" 0%" 22%" 100%" 7%" 16%"

Wegen"e.d."

8" Bloemenblok" Bloemrijke"akkerrand" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Haag" Kale"grond" Onbekend" Permanent"grasland" Water" Wegen"e.d."

9" Bloemenblok" Kale"grond" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Water" Wegen"e.d."

10" Bomenrij" Boomgaad/kwekerij" Insectenrijk"grasland" Kale"grond" Onbekend" Permanent"grasland" Triticum"/"wintergraan" Wegen"e.d."

11" Bloemenblok" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Insectenrijk"grasland" Kale"grond" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Water" Wegen"e.d."

12" Bloemenblok" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Insectenrijk"grasland" Kale"grond" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Permanent"grasland" Water" Wegen"e.d."

13" Bloemenblok" Grasstrook" Haag" Kale"grond" Onbekend" Permanent"grasland" Water" Wegen"e.d."

14" Aardappel" Bloemenblok" Bloemrijke"akkerrand" Bos" Keverbank" Onbekend" Permanent"grasland" Selderij" Triticum"/"wintergraan" Water" Wegen"e.d."

Winterstoppel"

2%" 100%" 0%" 0%" 6%" 1%" 5%" 3%" 67%" 11%" 7%" 100%" 7%" 86%" 1%" 1%" 2%" 0%" 3%" 100%" 0%" 2%" 2%" 29%" 26%" 6%" 9%" 24%" 100%" 15%" 0%" 1%" 75%" 2%" 1%" 2%" 1%" 3%" 100%" 16%" 5%" 11%" 48%" 2%" 1%" 2%" 7%" 3%" 5%" 100%" 11%" 1%" 0%" 40%" 1%" 43%" 3%" 1%" 100%" 6%" 10%" 3%" 9%" 1%" 4%" 37%" 1%" 4%" 0%" 8%" 16%"

Permanent"grasland" Triticum"/"wintergraan" Voederbiet" Water" Wegen"e.d."

25" Bloemenblok" Kale"grond" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Triticum"/"wintergraan" Water" Wegen"e.d."

26" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Mais" Onbekend" Permanent"grasland" Water" Wegen"e.d."

Winterstoppel" 27" Bloemenblok" Haag" Kale"grond" Onbekend" Permanent"grasland" Water" 28" Bloemenblok" Grasstrook" Haag" Kale"grond" Onbekend" Permanent"grasland" Water" Wegen"e.d."

29" Bloemenblok" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Grasstrook" Haag" Kale"grond" Onbekend" Permanent"grasland" Water" Wegen"e.d."

30" Bloemenblok" Grasstrook" Haag" Kale"grond" Onbekend" Permanent"grasland" Water" 31" Bloemenblok" Grasstrook" Haag" Kale"grond" Onbekend" Permanent"grasland" Water" 32" Bloemenblok" Erf" Haag" Kale"grond" Onbekend" Permanent"grasland"

9%" 61%" 16%" 4%" 9%" 100%" 11%" 58%" 2%" 2%" 4%" 19%" 1%" 2%" 100%" 1%" 1%" 1%" 36%" 2%" 4%" 56%" 100%" 16%" 1%" 28%" 0%" 53%" 2%" 100%" 13%" 1%" 0%" 45%" 1%" 36%" 3%" 1%" 100%" 11%" 0%" 1%" 1%" 47%" 2%" 33%" 3%" 1%" 100%" 15%" 1%" 1%" 48%" 0%" 33%" 3%" 100%" 10%" 1%" 0%" 22%" 0%" 64%" 3%" 100%" 6%" 4%" 1%" 41%" 2%" 21%"

Permanent"grasland" Water" Wegen"e.d."

42" Bloemenblok" Kale"grond" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Permanent"grasland" Triticum"/"wintergraan" Wegen"e.d."

43" Bloemenblok" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Insectenrijk"grasland" Kale"grond" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Permanent"grasland" Water" 44" Bloemenblok" Insectenrijk"grasland" Kale"grond" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Water" Wegen"e.d."

45" Bloemenblok" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Insectenrijk"grasland" Kale"grond" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Water" Wegen"e.d."

46" Bloemenblok" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Insectenrijk"grasland" Kale"grond" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Water" Wegen"e.d."

47" Bloemenblok" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Grasstrook" Kale"grond" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Permanent"grasland" Struiken" Water" Wegen"e.d."

48" Boomgaad/kwekerij" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Permanent"grasland" Triticum"/"wintergraan" Wegen"e.d."

49" Bloemenblok" Bloemrijke"akkerrand"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

112"

66%" 1%" 9%" 100%" 4%" 44%" 0%" 0%" 3%" 15%" 25%" 9%" 100%" 10%" 3%" 6%" 50%" 0%" 1%" 2%" 24%" 4%" 100%" 16%" 1%" 76%" 2%" 1%" 3%" 1%" 1%" 100%" 18%" 0%" 3%" 70%" 3%" 1%" 3%" 1%" 1%" 100%" 17%" 6%" 10%" 51%" 3%" 1%" 2%" 2%" 7%" 100%" 13%" 5%" 1%" 35%" 1%" 2%" 33%" 1%" 6%" 2%" 100%" 48%" 2%" 0%" 43%" 7%" 100%" 6%" 10%"

15" Bloemenblok" Grasstrook" Kale"grond" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Permanent"grasland" Triticum"/"wintergraan" Water" Wegen"e.d."

16" Bloemenblok" Boomgaad/kwekerij" Bos" Erf" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Permanent"grasland" Wegen"e.d."

17" Grasstrook" Kale"grond" Onbekend" Permanent"grasland" Water" Wegen"e.d."

100%" 2%" 1%" 49%" 0%" 2%" 17%" 19%" 0%" 9%" 100%" 19%" 7%" 1%" 8%" 5%" 1%" 1%" 33%" 21%" 4%" 100%" 2%" 64%" 1%" 30%" 0%" 3%"

"

"

Triticum"/"wintergraan" Wegen"e.d."

33" Bloemenblok" Boomgaad/kwekerij" Bos" Erf" Extensief"grasland"met"wat"struiken" Keverbank" Kruidenrijk"perceel"/"strook" Onbekend" Permanent"grasland" Wegen"e.d."

34" Triticum"/"wintergraan" Voederbiet" Water" Wegen"e.d." " " " " " " " " " "

2%" Kale"grond" 22%" Onbekend" 100%" Permanent"grasland" 18%" Selderij" 6%" Triticum"/"wintergraan" 1%" Water" 8%" Wegen"e.d."

4%" Winterstoppel" 1%" 50" 1%" Bloemenblok" 45%" Kale"grond" 12%" Kruidenrijk"perceel"/"strook" 4%" Onbekend" 100%" Permanent"grasland" 50%" Wegen"e.d."

41%" 51" 2%" Aardappel" 6%" Bloemenblok" Bloemrijke"akkerrand" " Kale"grond" " Keverbank" " Onbekend" " Permanent"grasland" " Selderij" " Triticum"/"wintergraan" " Water" " Wegen"e.d." " Winterstoppel" "

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

34%" 3%" 0%" 3%" 27%" 1%" 7%" 10%" 100%" 12%" 66%" 1%" 3%" 10%" 8%" 100%" 1%" 7%" 12%" 4%" 1%" 4%" 16%" 3%" 13%" 1%" 8%" 31%"

113"

"

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

114"

Bijlage!12:!Voorkomende!habitatten!in!cirkels!waarneming.nl!

Permanent"grasland"

Water"

Kruidenrijk"perceel"/"strook"

Keverbank"

Extensief"grasland"met"wat"struiken"

Triticum"/"wintergraan"

Insectenrijk"grasland"

Haag"

Grasstrook"

Boomgaad/kwekerij"

Erf"

Bloemrijke"akkerrand"

Winterstoppel"

Bos"

Bomenrij"

Selderij"

Aardappel"

Mais"

Voederbiet"

Struiken"

"

Kale"grond"

1" 2" 3" 4" 5" 6" 7" 8" 9" 10" 11" 12" 13" 14" 15" 16" 17" 18" 19" 20" 21" 22" 23" 24" 25" 26" 27" 28" 29" 30" 31" 32" 33" 34" 35" 36" 37" 38" 39" 40" 41" 42" 43" 44" 45" 46" 47" 48" 49" 50" 51"

Bloemenblok"

Waarneming"

Tabel&14:&Habitatten&uit&tabel&7&geteld&op&aanwezigheid&binnen&een&straal&van&150&meter&van&een&waarneming,&ongeacht& oppervlakte.&Geordend&op&frequentie.&

0" "" 0" "" 0" 0" 0" 0" 0" "" 0" 0" 0" 0" 0" 0" "" 0" 0" 0" 0" 0" 0" "" 0" "" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" "" 0" 0" 0" "" 0" 0" "" 0" 0" 0" 0" 0" 0" "" 0" 0" 0" 41"

0" 0" "" 0" "" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" "" 0" "" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" "" 0" "" 0" 0" 0" 0" 0" 0" "" "" 0" 0" 0" "" "" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" "" 0" 0" 0" 40"

0" 0" 0" "" 0" "" 0" 0" "" 0" "" 0" 0" 0" 0" 0" 0" "" "" "" 0" 0" "" 0" "" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" "" 0" 0" "" 0" 0" 0" 0" 0" 0" "" "" "" 0" 0" 0" 0" 0" 37"

"" "" "" "" "" 0" 0" 0" 0" "" 0" 0" 0" 0" 0" "" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" "" "" 0" 0" "" 0" 0" "" 0" 0" "" 0" 0" 0" 0" 0" "" 0" "" 0" 37"

"" "" 0" "" 0" 0" "" "" 0" "" 0" 0" "" "" 0" 0" "" 0" 0" 0" 0" 0" 0" "" 0" 0" "" "" "" "" "" "" 0" "" 0" "" 0" "" 0" "" "" 0" 0" 0" 0" 0" 0" 0" "" 0" "" 28"

"" "" 0" "" 0" 0" "" "" 0" "" 0" 0" "" 0" "" 0" "" 0" 0" 0" 0" "" 0" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" 0" "" 0" "" "" 0" 0" 0" 0" 0" "" "" "" "" 0" 23"

"" "" 0" "" 0" 0" "" 0" "" "" 0" 0" "" "" "" 0" "" 0" "" 0" 0" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" 0" "" 0" "" "" "" 0" "" "" "" 0" "" 0" 0" 0" "" "" "" "" 18"

"" 0" "" 0" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" 0" 0" "" "" "" "" "" "" 0" "" 0" 0" "" "" "" "" "" "" 0" "" 0" "" 0" "" "" "" 0" "" 0" "" "" "" "" "" 0" 0" "" 0" 16"

"" 0" "" "" "" 0" "" "" "" 0" 0" 0" "" "" "" "" "" 0" "" 0" 0" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" 0" "" "" "" "" "" 0" 0" 0" 0" "" "" "" "" "" 15"

0" "" "" 0" "" "" "" 0" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" 0" 0" 0" 0" 0" 0" "" "" "" 0" "" 0" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 14"

"" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" 0" "" 0" "" 0" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" 0" 0" 0" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" 10"

"" 0" 0" "" 0" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" 8"

"" "" 0" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" 0" "" "" 0" "" "" 0" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 8"

0" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" 0" 7"

0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" 0" 6"

"" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" 0" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 5"

"" 0" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 3"

"" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" 0" 3"

"" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" 2"

"" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 2"

"" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 2"

"" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" 0" "" "" "" "" 1"

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

115"

! "

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

116"

Bijlage!13:!Afgelegde!afstand!tussen!opvolgende!peilmomenten!

Figuur&30:&Afstanden&tussen&peilingen&van&patrijs&Kirsten&(R711)&

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

"

117"

" " "

V U 30/4

V U 399

3/5

37 8

451

'17

3 40

V U 29/4

1/5 6/5

V U 8/5

U V V U V U

3 69

74

6/5 30/4

9 26 '18'18 '18

V UU V

358

'18

4/5

V U 13/4

'181 05

UU V V Vang 8/5

'16

307

'18

Legenda

389 '17 '17

V U

Polder Oude Doorn

R708

'17 '16

Vang

R710 708 Minimale verplaatsing

'17 '17

710 Minimale verplaatsing

'17'18

Kruidenrijk grasland Verlaat maairegime

'18 '16

Bloemenblok Veldleeuwerikrand

'18 '17

'17

'17 '17

'17

'17 '18

'19 '18

'17 '18 '18 '18

0

'17 '18 '18

50 100

200

300

400 Meter

¯

Insectenrijk grasland Patrijzenhaag '19 Keverbank '18

Wintervogelakker '17

Bufferstrook '19

Figuur&31:&Afstanden&tussen&peilingen&van&patrijs&Jan&(R710).&

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

'19

"

118"

" " "

" Figuur&32:&Afstanden&tussen&peilingen&van&patrijs&Marco&(R708).&

"

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

119"

"

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

120"

Bijlage!14:!Kaarten!MASNwintertelling!

" ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

121"

" " "

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

122"

Referentiegebied"

Zonder"maatregelen"

Met"maatregelen"

"

Bijlage!15:!Aantallen!(doel)soorten!MASNwintertelling! " Telcirkel" 1" 2" 3" 4" 5" 6" 7" 8" 10" Gemiddeld" 11" 12" 13" 14" 15" 16" 17" 19" 20" Gemiddeld" 21" 22" 23" 24" 25" 26" 27" 28" 29" Gemiddeld"

" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" ""

Aantal"soorten"per"telcirkel" Winter"17/18" 20" 20" 35" 29" 33" 27" 22" 24" 20" 25,6" 19" 23" 11" 20" 16" 20" 17" 35" 9" 18,9" 15" 14" 17" 16" 15" 15" 18" 18" 21" 16,6"

Winter"18/19" 19" 23" 28" 25" 17" 24" 20" 21" 21" 22" 19" 16" 14" 18" 24" 24" 17" 26" 16" 19,3" 14" 16" 15" 15" 21" 15" 15" 14" 12" 15,2"

" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" "" ""

Aantal"doelsoorten"per"telcirkel" Winter"17/18" 7" 3" 12" 7" 10" 12" 5" 8" 11" 8,3" 7" 5" 5" 7" 6" 7" 5" 9" 4" 6,1" 3" 5" 6" 5" 4" 6" 6" 4" 7" 5,1"

Winter"18/19" 8" 6" 9" 11" 5" 5" 9" 6" 11" 7,8" 5" 3" 7" 6" 5" 6" 4" 7" 6" 5,4" 3" 3" 5" 3" 8" 4" 6" 3" 2" 4,1"

" "

"

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

123"

"

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

124"

Bijlage!16:!Maximum!aantallen!individuen!per!telcirkel! " Tabel& 15:& Maximum& aantal& individuen& waargenomen& in& ĂŠĂŠn& telronde& per& telcirkel.& Weergegeven& voor& de& soortgroepen& en& uitgesplitst&voor&winter&2017\2018&en&winter&2018\2019.&

3" 1" 3" 2" "" 3" 1" "" 2" 2" 2" 3" 5" "" 2" 2" 0" 3" 1" 3" 1"

2" 0" 4" 4" 2" 4" 3" 1" 3" 2" 3" 2" 1" 2" 1" 2" 2" 2" 0" 2" 4" 2" 2" 3" 2" 0" 1"

4" 0" 369" 280" 59" 592" 2" 102" 47" 1" 0" 0" 9" 13" 32" "" 96" 3" 3" 2" 3" 3" 4" 0" 10" 1" 31"

4" "" 4" 6" 0" 6" 4" 1" 1" 6" 2" 3" 6" 0" 1" 1" 0" "" 5" 17" 3" 7" "" 2" 19" 3" 3" 1" 0" 2" 9" 0" "" 0" 6" 2" 1" 0" 4" 1" 0" "" 0" 5" " 0" 2" " 0" "" 3" 1" 1" 4" "" 1" " 1" 0" "" 4" "" 0" 2" 1" " 0" 155" 6" 0" 0" 1" 65" 0" " 26" 0" " 0" 0" 2"

4" 2" 1" 3" 1" 2" 2" 1" 6" 2" 0" 3" 1" 3" 4" 2" 2" 2" 1" 1" 3" 0" 2" 3" 1" 1" 1"

" Zaadeter"

Roofvogel"

""

Reiger"

3" 1" 1" 3" 2"

Hoender"

1" 0" 0" 14" 1" 1" "" 50" 3" 16" 0" 7" 2" 8" 3" "" 0" "" 12" "" 0" 0" 3" 0" 44" 12"

"

Zaadeter"

""

"

Roofvogel"

Hoender" 2" 1" 22" 5" 3" 8" 0" 1" 16" 0" 6" 1" 1" 0" "" "" 3" 0" "" 0" 3" "" 4" 1" "" "" 21"

18/19"

"

Reiger"

Telcirkel"

" Met"maatregelen" Zonder"maatregelen" Referentiegebied"

1" 2" 3" 4" 5" 6" 7" 8" 10" 11" 12" 13" 14" 15" 16" 17" 19" 20" 21" 22" 23" 24" 25" 26" 27" 28" 29"

"" "

Insecteneter"

17/18" "

Insecteneter"

"

38" 32" 12" 27" 7" 26" 46" 58" 10" 66" 1" 13" 3" 4" 131" " 15" 0" 1" 1" 5" 1" 3" 50" 85" 1" 0"

" "

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

125"

!! "

"

!

"

!

ONDERZOEK!EFFECTIVITEIT!PARTRIDGE!MAATREGELEN!|!patrijzen!en!overwinterende!akkervogels" "

127"