47
Katedra (re)konstruowana Maksym ki Kempińs T K A CTK TR
W ogólnej świadomości fakt, że odbudowa po 1945 roku wielu zabytków w Polsce była efektem zarówno wielkiej pracy intelektualnej, dyskursu specjalistów, jak i przedmiotem kontrowersji w świecie konserwatorskim, nie jest rozpowszechniony. Skala ówczesnych zniszczeń wojennych wymagała niestandardowego podejścia do kwestii rekonstrukcji zabytków. Pierwszy powojenny Generalny Konserwator Zabytków, prof. Jan Zachwatowicz, twórca m.in. międzynarodowego znaku graficznego obiektów zabytkowych podlegających ochronie, znany jest jako autor projektu odbudowy historycznego centrum Warszawy. Wpływał on jednak bezpośrednio także na koncepcje rekonstrukcji substancji zabytkowej w wielu miastach w Polsce, w tym w Poznaniu. Zachwatowicz podkreślał, że zabytkom „(…) należy dać formę możliwie zbliżoną do ich formy właściwej”, co najczęściej oznaczało zignorowanie przedwojennego stanu budynku i próbę powrotu do szaty architektonicznej z czasów I Rzeczpospolitej. Przyznawał, że jest to „(…) w wysublimowanej nauce konserwatorskiej cofnięcie się o wiele dziesiątków lat, lecz na naszym gruncie jest jedynym możliwym sposobem postepowania1”. Ciekawy przykład omawianych trendów w Poznaniu, obok odbudowy Starego Miasta, stanowi poznańska katedra. Świątyni częściowo zniszczonej w wyniku ostrzału artyleryjskiego nie można było określić jako całkowitej ruiny. Pozostawała więc otwarta kwestia dalszych działań względem zachowanej substancji zabytkowej. W sprawie odbudowy z inicjatywy prymasa Augusta Hlonda i prof. Zachwatowicza zwołano specjalną konferencję z udziałem wybitnych specjalistów i przedstawicieli władz państwowych. W związku z odkryciem (w ramach działań zabezpieczających) oryginalnych gotyckich murów i elementów konstrukcyjnych podjęto decyzję o przeprowadzeniu tzw. regotyzacji katedry. Pojawiały się jednak też inne propozycje, łącznie
z tak osobliwymi, jak pomysł wyburzenia całej świątyni do fundamentów i wzniesienia nowej. Dzięki wielkiemu wysiłkowi organizacyjnemu i finansowemu udało się dokonać 29 czerwca 1956 roku konsekracji odbudowanej katedry. Część rezultatów budzi jednak do dziś kontrowersje, jak choćby niezgodne z zachowaną substancją zabytkową otwarte wnętrza wież wschodnich, pozbawione górnych kaplic, swobodne potraktowanie kwestii sklepień i ich wysokości czy rozbiórka XVIII-wiecznego ołtarza. Kwestią dyskusyjną długo pozostawał wybór hełmów wież. Franciszek Morawski stworzył lansowany przez lokalną Komisję Doradczą (pod przewodnictwem abpa Walentego Dymka) projekt smukłych hełmów gotyckich. Po długim oporze, pod naciskiem Naczelnego Urzędu Konserwatorskiego w Warszawie, zaakceptowano (z obawy o wstrzymanie prac) pomysł umieszczenia hełmów barokowych. Przykład ten pokazuje jednak, że rozwiązanie, które dziś wydaje się oczywiste, nie było takim kilkadziesiąt lat temu. Tym samym nietrudno wyobrazić sobie, że współczesne oblicze katedry poznańskiej mogło przedstawiać się zupełnie inaczej.
Na wystawę Miasto (re)konstruowane zapraszamy do Bramy Poznania jesienią. Wstęp wolny. 1 BIT
J. Zachwatowicz, Program i zasady konserwacji zabytków, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, t. 8, 1946, nr 1/2, s. 52.
