ბრაზილია GEO

ბrazilია zamTari 17/2019 მოგზაურობა ცხოვრების სტილი გასტრონომია არქიტექტურა დიზაინი სპორტი l

l

l

l

l

MASTER OF MATERIALS

RADO.COM

RADO CAPTAIN COOK INSPIRED BY OUR VINTAGE ORIGINAL. SERIOUSLY IRRESISTIBLE.

რედაქციისაგან

ბედნიერების მაჩვენებელი ჩვენი ზამთრის გამოშვება ეძღვნება ქვეყანას, სადაც მოხვედრაზე, ალბათ, უჩვენოდაც, ცხოვრებაში ერთხელ მაინც გიოცნებიათ. ბრაზილია – თვითონ ეს სახელია ბედნიერებით, სიმსუბუქით, კეთილგანწყობით მჟღერი. ამიტომm თუ ნებისმიერი მოგზაურობის წარმოდენა სასიამოვნო ეიფორიას იწვევს, ბრაზილიაში მოგზაურობის წარმოდგენა ასმაგად ეიფორიული ხდება. და რაც მთავარია, იმედი არავის უცრუვდება. ბრაზილიაში ყველაფერი ისეთივეა, როგორც ყველაზე გიჟურ წარმოსახვაში. თან ასეა ნებისმიერ შემთხვევაში, რაც არ უნდა იყოს მოგზაურობის მიზანი: ტროპიკულ ტყეებში ლაშქრობა, ოკეანეში ყვინთვა, ბოსა ნოვას იქ მოსმენა, სადაც დაიბადა, სამბას იქ ცეკვა, სადაც ყველაზე ლამაზად ცეკვავენ, გადასახლება იმ სიტუაციებში, რაც ჟორჟი ამადუს წიგნებშია, თუ ფორთოხლის გაგორება იმ თეთრ ქვიშებზე, სადაც ფეხბურთს ცეკვით თამაშობენ. უბრალოდ, უნდა შევძლოთ ამ ყველაფრის გაერთიანება სურათთან, რომელსაც არ ვიცნობთ; სურათთან, რომელიც ამაზონის ტყეებიდან, განათლებისა და სოციალური ძვრების თემებიდან, ცივილიზაციისა და პირვანდელი ყოფის დაპირისპირებიდან, დიდი ფულისა და საზოგადოებრივი სიკეთის დაჯახებიდან მოდის და ისიც ბრაზილია. საოცარი კი ამ ხალხში, ამ ყველაფრის ფონზე ბედნიერების ფილოსოფიური მდგომარეობის შენარჩუნების უნარია. ამ უნარზე – ერი იყოს ბედნიერი – ჩვენი ავტორები ვრცლად და საინტერესოდ ჰყვებიან. ნომერ­ში შეხვდებით ადამიანებს, რომლებსაც რიოსა და სან პაულუში უცხოვრიათ, წაიკითხავთ რჩევებს, რომლებიც სანდო და რესპექტაბელურ მიმომხილველებს ეკუთვნით. მოკლედ, ვიზრუნებთ იმაზე, რომ ბრაზილიაში მოგზაურობის სურვილი აგიმაღლოთ და სასარგებლო ცნობებიც მოგცეთ. დანარჩენი უკვე თქვენზე, მოგზაურებზეა – ინფორმაციის დაგეგმვა, გადამოწმება, შესაძლო სცენარების წარმოდგენა ხომ სამოგზაუროდ წასვლის ყველაზე საინტერესო ეტაპია.

თამარ ბაბუაძე, მთავარი რედაქტორი

4 VOYAGER 17/2019

სარჩევი

კულტურა ზედაპირზე და მის მიღმა

12

ჟუბიაბა

20

რიოს თავისი აქცენტი აქვს

22

ამაზონის ფლორა და მისი ორსახოვანი იაგუარი

44

მსოფლიოს ყველაზე დიდი შოუ

50

რისგან შედგება მზიანი, ფერადი გემო

62

6 VOYAGER 17/2019

სამბა ჭიქაში

68

ფეხზე „ჰავაიანებით“ სან პაულუში

80

ბრაზილიური ლიტერატურა

102

ბრაზილიური ენა

106

ტროპიკალია

110

ბრაზილიის ისტორიის ყველაზე საბედისწერო დღე

114

ბრაზილიური სერიალების გემო

122

7 VOYAGER 17/2019

17, 2019

მთავარი რედაქტორი თამარ ბაბუაძე

დიზაინერი ნინო ყაველაშვილი ავტორები

თენგიზ ჩანტლაძე სანდრო კაკაბაძე დიანა ანფიმიადი

აკა მორჩილაძე

პროექტის კურატორი თინა ოსეფაშვილი

ლევან ბერძენიშვილი გურამ ღონღაძე თამარ კვინიკაძე

კორექტორი მანანა სანადირაძე ყდის ილუსტრაცია თამარ წიტაიშვილი

სარეკლამო გაყიდვების დირექტორი ნაზი გოშაძე

უნა აბაშიძე კახა თოლორდავა დესი დაშკოვა სალომე კიკალეიშვილი თამარ ესაკია

ფოტო Shutterstock

პროექტის ხელმძღვანელი / SOLO LIFESTYLE-ის დირექტორი ნინო ჩიქოვანი

გამომცემელი: შპს „სოლო“ ვებგვერდი: www.solo.ge ტელ.: +995 32 2 44 44 00

ISSN: 2346-8130

რეკლამა ჟურნალში: +995 599 330 364 ჟურნალში გამოქვეყნებული მასალა წარმოადგენს შპს „სოლოს“ საკუთრებას. ჟურნალში დაბეჭდილი ნებისმიერი მასალის გამოყენება კომპანიის წერი­ლობითი ნებართვის გარეშე აკრძალულია.

თბილისი

SOLO LOUNGE აბაშიძე აბაშიძის ქ. №70

თბილისი

SOLO LOUNGE მთაწმინდა ჩიტაძის ქ. №11

თბილისი

SOLO LOUNGE ფალიაშვილი ფალიაშვილის ქ. №23

თბილისი

SOLO LOUNGE ცინცაძე ცინცაძის ქ. №12

თბილისი

SOLO LOUNGE ჭავჭავაძე ჭავჭავაძის გამზ. №29

თბილისი

SOLO LOUNGE ყაზბეგი ყაზბეგის გამზ. №24გ

თბილისი

SOLO LOUNGE წერეთელი წერეთლის გამზ. №73

თბილისი

SOLO LOUNGE ყაზბეგი ყაზბეგის გამზ. №25

SOLO LOUNGE ქუთაისი თამარ მეფის ქ. №5

თბილისი

SOLO LOUNGE გლდანი ნოზაძის №8

SOLO LOUNGE თელავი ჩოლოყაშვილის ქ. №3 SOLO LOUNGE ბათუმი რუსთაველის ქ. №22

www.solo.ge

ტელ.: +995 32 2 44 44 00

შესავალი ბრაზილიაში

კულტურა ზედაპირზე და მის მიღმა

ინტე რვიუ ბრაზილ იის ელჩთან საქართველოში

ს ი ს ე რ ო მ ა რ ტინ ს გა რ ს ია ს თა ნ

ბატონო სისერო, გთხოვთ, გვითხრათ, რა სიმბოლოები წარმოაჩენს ბრაზილიას საუკეთესოდ და ახერხებთ თუ არა შეინარჩუნოთ ცოცხალი კავშირი ამ სიმბოლოებთან? ჩვენი საელჩო ყოველწლიურად აწყობს ბრაზილიური ფილმების ფესტივალს საქართველოში და საფესტივალო ჩვენებებისთვის სულ ისეთი ფილმების არჩევას ვცდილობთ, რომლებიც სწორედ ამ სიმბოლოებს მიღმა დაგვანახებს

ბრაზილიას _ ნაკლებად ტურისტულ, უფრო ყოველდღიურ და ჩვეულებრივ პერსპექტივას შექმნის. მაგალითად, წლე­ ვანდელი ფესტივალის გამხსნელი ფილმი იყო ფსიქიკური აშლილობის მქონე პაციენტების ჰოსპისზე, რომელიც ჩვენთან 1944 წელს მართლა ფუნქციონირებდა. ფილმის მთავარი გმირია ფსიქიატრი ქალი, რომელმაც გარდამტეხი ცვლილებები მოახდინა _ შეეცადა, მკურნალობის არაადა­ მიანურად სასტიკი მეთოდები ჰუმანური მიდგომებით, ვთქვათ,

12 VOYAGER 17/2019

ოკუპაციური თერაპიითა და ხელოვნებით ჩაენაცვლებინა. მთელი მოქმედება ამ ჰოსპისში ხდება და იმგვარ რამეებზეა ლაპარაკი, რასაც არავითარი საერთო არ აქვს ბრაზილიის გარეგნულ იმიჯთან, მის სახელგანთქმულ სიმბოლოებთან. ფესტივალზე, ასევე, ვუჩვენეთ ფილმი, რომელშიც გარე­ დანაა დანახული ბრაზილიური ქალაქების სურათი და ვუჩ­ვენეთ ფილმიც, რომელიც ბრაზილიის უფრო ღრმა ის­ ტორიაში, კერძოდ, 1800-იანი წლების ყოველდღიურობაში გვამოგზაურებს. ეს მო­ნათმფლობელობის ხანაა და ფილმიც ამ ხანას იკვლევს, ანუ გვაჩვენებს თანამედროვე რიოსგან მკვეთრად დაშორებულ სურათს, კიდევ ერთი კუთხიდან აღმოგვაჩენინებს ქვეყანას. ბრაზილია ძალიან კომპლექსური ქვეყანაა, რასობრივი ურ­თიერთობები კი სწორედ მონათმფლობელობის ეპო­ქიდან მოყოლებული იცვლება და ვითარდება. ახლა სიტუაცია გაცილებით უფრო ჰარმონიულია. ცხადია, რასობრივი წინა­ განწყ­ობები კვლავ არსებობს, მაგრამ მას უკვე სახელმწიფო მმართველობაც უპირისპირდება და არასამთავრობო ორგა­ ნი­ზაციებიც. შავ­კანიანების ხმაც გაცილებით ომახიანად ის­მის საჯარო სივრ­ცეში და მათ აზრსაც უფრო ხშირად ით­ ვალისწინებენ.

1821 წლიდან დაწყებული ცვლილებების დანახვა კი შეუძ­ ლებელია, თუ მხოლოდ სიმბოლოებს და ზედაპირულ ინფორ­ მაციას დავეყრდნობით. კინოს კი ჯადოსნური ძალა აქვს, გაჩვენოს რეალობა სხვადასხვა სიღრმეზე, სხვადასხვა პერს­ პექტივით, სხვადასხვა გამოცდილების აღწერით, ქართველი მაყურებ­ლისთვისაც ფილმებს ამ იდეით ვირჩევთ.

ბრაზილიის ფედერაციული რესპუბლიკა შედგება

26 შტატისგან

ბრაზილია

სიდიდით მე-5

მოსახლეობის რაოდენობა

ქვეყანაა მსოფლიოში

216,241,674 მლნ დედაქალაქია

ბრაზილია

რიო დე ჟანეიროში ქრისტეს ქანდაკება ახალი შვიდი საოცრებიდან ერთ-ერთია ბრაზილიის სახმელეთო საზღვრები დაახლოებით 15 ათას კმ-ზე ვრცელდება სამხრ. ამერიკის ყველა ქვეყანასთან, ჩილესა და ეკვადორის გარდა.

ბრაზილიის სანაპირო ზოლი ოკეანის მხარეს 7400 კმ.-ზე გრძელდება

სამხრ. ამე­­რი­კაში ერთა­დერთი ქვეყანაა, სადაც ოფიციალური ენა პორტუგალიურია

სისერო მარტინს გარსია მეუღლესთან ერთად

უკვე ძალიან საინტერესოდ განვიხილეთ „არატურის­ ტული ბრაზილიის საკითხი“, თუმცა, გთხოვთ, გვითხა­რით, როგორია ბრაზილიელი, როცა გარე სამყაროს­თვის არ ცდილობს საკუთარი თვისებების დანახვებას? სიამოვნებით მოგახსენებთ სხვა მაგალითსაც და ეს უკვე მუსიკას ეხება. ყველამ იცის, რომ ბრაზილია და ბოსა ნოვა, ისევე, როგორც სამბა და ბრაზილია, სინონიმებია, მაგრამ ჩვენს ქვეყანას ძალიან საინტერესო კლასიკური მუსიკის სკო­ ლაც აქვს.

2018 წლის აპრილში თბილისში, ჯანსუღ კახიძის სახელობის მუსიკალურ ცენტრში ბრაზილიური კლასიკური მუსიკის საღამო მოვაწყვეთ, ჩვენი მიზანი იყო, გვეჩვენებინა, რომ არიან ბრაზილიელები, რომლებსაც სამბას რიტმებზე ცეკვასა და სიმღერას კლასიკური მუსიკის შესრულება ან მოსმენა ურჩევნიათ. თუმცა, ცხადია, შეუძლებელია, გვერდი აუარო ბრაზილიურ სიმბოლოებს, როგორებიც კარნავალი და ფეხ­ ბურთია, ეს გრანდიოზული, ყოვლისმომცველი კონ­ცეპტებია. კარნავალი მეც მომწონს, მიუხედავად იმისა, რომ ვერც ვმღე­ რი და ვერც ვცეკვავ, აი, ფეხბურთის კი დიდი გულშემატკივა­რი გახლავართ. რადგან თავადაც ახსენეთ, როდიდან გულშემატ­კივ­ რობთ ფეხბურთს?

1970 წლიდან ვუყურებ ფეხბურთს და ეს ძალიან მეამაყება, რადგან 1970 ბრაზილიური ფეხბურთისთვის ძალიან მნიშვ­ ნელოვანი წელია. ეს, ფაქტობრივად, დაბრუნების მომენტია.

13 VOYAGER 17/2019

შესავალი ბრაზილიაში აგიხსნით _ პირველივე შეხვედრა, პირველივე გაცნობა ბრა­ზილიაში მეგობრულია. ამიტომ პოსტ-საბჭოთა სივრცეში ყოველთვის თვალში მხვდება ხოლმე უნდობლობა, რაც აქაურ ხალხს საბჭოთა სისტემამ დაუტოვა მემკვიდრეობად. ქართველებს, დამოუკიდებ­ლობის მოპოვების შემდეგ, ამ განწყობასთან გამკლავება კარგად გამოგივიდათ, ბრაზილიაში კი, მიუხედავად ხანგრ­ძლივი სამხედრო დიქტატურისა, რაც 1964 წლიდან 1985 წლამდე გაგრძელდა, ამ პრობლემას, ცხოვრებისადმი ამგვარ დამოკიდებულებას, ადამიანებზე ასეთივე გავლენა არ ჰქონია. ბრაზილიას კვლავაც ბევრი რამ აქვს გასაკეთებელი ეკო­ ნომიკური განვითარებისთვის, მაგრამ მეგობრულ განწყო­ბასა და კარგ იუმორს ჩვენი ხალხი არასდროს კარგავს, თითქოს, ეს გენეტიკურად მოგვყვება. უცხო სახეს დაინა­ხავენ თუ არა, ბრაზილიელები პატივისცემით განიმსჭვალე­ ბიან და, ვფიქ­რობ, ეს ერის მნიშვნელოვანი მახასიათებელია. როგორ ხედავს ბრაზილიელი საკუთარ თავს საერთო ლათინო-ამერიკულ კონტექსტში?

ჩვენ ხომ ზედიზედ ორი ჩემპიონატი მოვიგეთ 1958-სა და 1962 წლებში, შემდეგ, 1966 წელს, ეს ვერ შევძელით, 1970 წელს კი თასი კვლავ ჩვენი გახდა _ ანუ, გამოდის, რომ ოთხ მსოფლიო ჩემპიონატში ბრაზილია ჩემპიონი სამჯერ გახდა და ამის გახსენება წარსულიდან დაუვიწყარი შეგრძნებაა.

ჩვენ ლათინურ ამერიკაში ერთადერთი პორტუგალიურენო­ ვანი ქვეყანა ვართ. გარდა ამისა, ძალიან მძლავრი აფრიკული გავლენებიც გვაქვს, ცხადია, ძირძველი ამერიკელების მემ­კ­ ვიდრეობაც თვალსაჩინოდაა წარმოდგენილი, მაგრამ ბრა­-ზი­ლი­ელ­მა ინდიელებმა განვითარების იმგვარ მასშტაბებს ვერ მი­­აღ­წიეს, როგორც პერუში, ბოლივიასა და მექსიკაში. სამაგიე­როდ, აფრიკული მემკვიდრეობა _ მუსიკით, კული­ნარიით, ცეკ­ვებით, ფოლკლორითა და რელიგიით _ საუკე­ თესოდ და­ცული სწორედ ბრაზილიაშია. ეს მემკვიდრეობა ბრაზი­ლიურ თვითაღქმას, ცხოვრების წეს­საც ეტყობა. მა­გალითად, გაგი­გიათ, ალბათ, ბრაზილიური

შემდეგ, 1982 წელს, კვლავ ვერ მოვიპოვეთ ჩემპიონობა, მაგ­ რამ, სამაგიეროდ, ფანტასტიკური გუნდი გვყავდა, მწვრთნელი _ კიდევ უკეთესი, ამიტომ ეს იმედგაცრუების წელი იყო _ ისე კარგად ვთამაშობდით და როგორ წავაგეთ, ვერ გამიგია…

1994-ში, უნდა ვაღიარო, ჩვენი გუდი დიდად არ ბრწყინავდა, მაგრამ იმდენად კარგი მაინც აღმოჩნდა, რომ ჩემპიონობა ქვეყნისთვის მეოთხედ მოეტანა. მერე უკვე, 2002-ში, თასი მეხუთედ მოვიპოვეთ და აი, მას მერე ძალიან საშუალო დონეზე ვთამაშობთ, მეტსაც გეტყვით, რამდენიმე საშინელი მატჩიც ჩაგვიტარებია, თუმცა, ნება მომეცით, არ გავიხსენო ისინი. გულშემატკივრობის კულტურაც ძალიან მაღალ დონეზეა, ფეხბურთი ჩვენთან უმრავლესობას უყვარს და მიზეზიც ესაა. თუმცა, ვერ ვიტყვი, რომ ამით რომელიმე სხვა საფეხბურთო ქვეყნისგან განვსხვავდებით; რომ, ვთქვათ, ბრიტანელებზე ან გერმანელებზე უფრო თავგადაკლული გულშემატკივრები ვართ. არ ვაღიარებ ამ კლიშეებს. მაგალითად, არ ვაღიარებ ფაქტს, რომ გერმანელი ფანები „ნაკლებად ემოციურები“ არიან. იმას კი გეტყვით, რომ, ზოგადად, კლიშეში სიმართლის მარც­­­ვალი ყოველთვის დევს. ისევე, როგორც სიმართ­ლესთა­ნაა კავშირში გაცვეთილი მოსაზრება ბრაზილიური მეგობ­რობის შესახებ. დიახ, ყველამ იცის, რომ ბრაზილიელებმა საოცარი ურთიერთობები იციან, გულგახსნილი და მეგობრული ხალხია, დიახ, ეს კლიშეა, მაგრამ მართლა ასეა _ სხვა სიტყვებით

მეგობრულ განწყო­ბასა და კარგ იუმორს ჩვენი ხალხი არასდროს კარგავს, თითქოს, ეს გენეტიკურად მოგვყვება.

14 VOYAGER 17/2019

ვუდუსა და სხვა აფრიკული გამოვლინებების შესახებ. ვფიქრობ, მსგავ­სი სიმძლავრით ამ ყველაფრის ნახვა მხოლოდ კუბაში შე­გიძ­ლიათ. რაც ეხება ბრაზილიას, შემიძლია თამამად ვთქვა, რომ ბრაზი­ლიელების 50%-ს მაინც ძარღვებში ცო­ტაოდენი აფრიკული სისხლი აუცილებლად უჩქეფს. როგორია ბრაზილიის როლი უფრო გლობალურ კონტექსტში? ბრაზილია მრავალი წლის განმავლობაში იყო ცუდად გან­ ვითარებული ქვეყანა, ახლა კი სიტუაცია უკეთესია. მაგალი­ თად, შიმშილი ჩვენთან აღარ არსებობს. თუმცა, პრობლემები კვლავაც რჩება, მათ შორისაა, ფაველებსა და მივარდნილ სოფლებში ცხოვრების დონის ამაღლება, სუფთა წყლის პრობლემის გადაჭრა, განათლების შეტანა. ნაბიჯ-ნაბიჯ, მაგრამ მაინც წინ მივდივართ. ცხადია, ვერ შევძლებ, ზუს­ტი რიცხვი გითხრათ, თუ რამდენი ადამიანი ცხოვრობს ფაველებში, მაგრამ იქაც კი ყველა ძალიან ცუდად არაა. კარგი კიდევ ისაა, რომ ბრაზილია მთელ ლათინურ ამერი­კაში ინდუსტრიულად ყველაზე მეტად განვითარებული ქვე­ ყანაა. ეს პროცესი ჩვენთან 1950-იან წლებში დაიწყო და დღეს უკვე გვყავს ავტომობილები და თვითმფრინავები, რომ­ლებიც მთლიანად ჩვენს ქვეყანაში მზადდება. მაგა­ლითად, თქვენ რომ „ჯორჯიან ეარვეისის“ ავიახაზებით თბი­ლი­სი­ დან ბარსელონაში, ვენასა თუ ლონ­დონში გაფრინ­დებით, სწორედ 100%-ით ბრაზილიური EMBRAER-ით იფ­რენთ. ამ მიღწევების მიუხედავად, იმდენიც გვესმის, რომ ტექ­ნო­ ლოგიურად ბრაზილია კვლავაც უნდა განვითარდეს ისე­ვე,

როგორც უნდა გამრავალფეროვნდეს და დაიხვეწოს მომ­სა­ ხურების სისტემები, იაპონელებივით გრანდიო­ზული მიღწე­ვები ჯერ არ გვაქვს, მაგრამ სწორედ განვი­თარებისკენ მივდივართ. გთხოვთ, აღწერეთ თქვენი მშობლიური ქალაქი, გლო­ბალურ სურათზე რომ დავინახოთ ის, წლების განმავლობაში რამდენად შეიცვალა? ძალიან პატარა ქალაქ პინიალში დავიბადე. პინიალი სან პაულუს შტატს მიეკუთვნება. რვა წლის ვიყავი, როცა შტატის დე­დაქალაქში, სან პაულუში გადავედით საცხოვრებლად, შემდეგ, უკვე 25 წლისა, ბრაზილიაში გავემგზავრე _ დიპ­ლო­ მატიურ სამსახურში შესასვლელად. ანუ ვსაუბრობთ 40 წლის წინანდელ დროზე, როცა სან პაულუცა და ბრაზილიაც, ჯერ კიდევ განვითარების გზაზე იდგნენ, თუმცა, წინსვლის ტემპით ორივე ქალაქი გამოირჩეოდა. ჩემი მშობლიური პინაო კი ყოველთვის კარგი სასოფლო-სამეურნეო ქალაქი იყო და ეს მომწონს, რომ პროფილი დღემდე არ შეუცვლია, რადგან ბრაზილია მსოფლიოში სოფლის მეურნეობის ნაწარმის თითქმის №1 ექსპორტიორია. ექსპორტზე გაგვაქვს სოია, ყავა, ფორთოხალი. თუმცა, ახლა სხვა პროცესი გვაქვს და­ საწყები, რა თქმა უნდა, თუ არ გვინდა, რომ უმჭიდროვესად დასახლებული მეგაპოლისების გამო ურბანული კატასტროფა მივიღოთ. საერთოდ, სასიხარულო ჩემთვის ისიცაა, რომ ბრაზილიას, მას შემდეგ, რაც განვითარება დაიწყო, ტემპი მკვეთრად არასდროს დაუგდია, შეიძლება ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებელი რამ­დენიმე პუნქტით დაეცეს, მაგრამ ან სტაბილურია, ან მხოლოდ ორიოდე პუნქტით იცვლება, მკვეთრი ვარდნა არ გვქონია. ალბათ, ამიტომაც ბევრი ადამიანი, ვინც თავისი პატარა ქალა­ქი დიდ ქალაქში გაცვალა სამსახურის საძიებლად, ანდა ვინც სულაც საზღვარგარეთ წავიდა, უკან ბრუნდება, რადგან ცხოვრება პატარა ქალაქებშიც უმჯობესდება. სხვათა შორის, მე ის დროც მახსოვს, როცა 1986 წელს, ვენაში, ბრაზილიის დიპლომატიურ სამსახურში მუშაობისას, პირველი ბრაზი­ლი­ელი გავიდა ქვეყნიდან ეკონომიკური სიტუაციის გასაუმჯო­ბესებლად; ეს მაშინ, როცა სხვა სამხრეთ ამერიკის ქვეყნები­დან ეკონომიკურ მიგრანტთა რიცხვი ძალიან დიდი იყო. მადრიდში, ესპანეთის დიპლომატიურ სამსახურში მუშაო­ბისას, შემიმჩნევია ისიც, რომ ბრაზილიაში სამუშაოდ

15 VOYAGER 17/2019

შესავალი ბრაზილიაში მიდიოდნენ მაღალი კვალიფიკაციის მქონე ექიმები, არქი­ ტექ­ტორები და სხვა პროფესიონალები, ბრაზილიიდან კი სამ­სახურის საძი­ებლად ესპანეთისკენ უფრო დაბალი კვა­ ლიფიკაციის მქონე ბრაზილიელები მოდიოდნენ. დღეს 3-4 მლნ ბრაზილიელი ცხოვ­რობს საზღვარგარეთ ქვეყნის 200 მი­ლი­­ონიანი მოსახლე­ობიდან. ასე რომ, დიახ, მიგრაცია ეკონომიკური მიზეზებით ჩვენც გვაქვს, მაგრამ არა კატასტრო­ ფული მაჩვენებლით.

იგუასუს (IGUAÇU) ჩანჩქერები ბრაზილია-არგენტინის საზღვარზე მდებარეობს და ორივე ქვეყნის ღირსშესანიშ­ნაობაა. ესაა ჩანჩქერების უდიდესი სისტემა მსოფლიოში, რომელიც ესპანელმა კონკისტადორებმა 1541 წელს აღმოაჩინეს.

ბრაზილიის ხსენებაზე, პირველ რიგში, უმრავლესობა რიო დე ჟანეიროს ასახელებს. იქნებ გვირჩიოთ გამორ­ ჩეული ადგილები, რომელთა ნახვაც ბრაზილიაში სტუმ­ რობისას აუცილებლად მიგაჩნიათ? რიო დე ჟანეიროში, პირველ რიგში, მოგხიბლავთ ბუნება _ კორკოვადო იქნება თუ ქალაქის შუაგულში აღმართული სხვა მთები, პლაჟები და ოკეანე _ სწორედ ამ ბუნებრივი მო­ნაცემების გამო, რიო ზღაპრულად ლამაზი ქალაქია. სან პაულუ ასეთივე მშვენების ბუნებით არ გამოირჩევა. ქალაქს უდავოდ ბევრი საინტერესო ადგილი აქვს, მაგრამ კარგი იქნება, თუ იქაურობას მეგობართან, ან ადგილობრივ გიდთან ერთად დაათვალიერებთ _ ზედაპირზე სან პაულუს მშვენებებს ვერ იპოვით _ ამ ქალაქის კულტურა უფრო ღრმად იმალება. პირველ შთაბეჭდილებას მისი მასშტაბები მოახ­დენს, აუცილებლად აღმოგხდებათ: „რამხელაა ეს ქა­ლაქი, როგორ სწვდება ცას შენობები, როგორ არ აქვს ამ ქალაქს საზღვრები“... სიამოვნებით გირჩევთ ბაიას შტატში, ქალაქ სალვადო­რის დათვალიერებას _ მშვენიერი ქალაქია, რომელიც აფრი­ კულ კულტურულ მემკვიდრეობას მოხდენილად აირეკლავს. აფ­რიკული ცეკვები, აფრიკული კერძები და სხვა ეთნოგრა­ ფიული კომპონენტები თუ გაინტერესებთ, ყველაფერი იქაა. საერთოდ, გამორჩეული გასტრონომიული კულტურა რიოსაც აქვს ისევე, როგორც ბაიას, სადაც სუნელების შთამბეჭდავ მრავალფეროვნებას გასინჯავთ. სამხრეთი ბრაზილია ძირი­ თადად ხორცზეა აწყობილი _ ჩვენი ცნობილი churrasco _ ბრაზილიური ბარბექიუ _ სწორედ იქიდან მოდის. სან პაულუს კი უფრო ინტერნაციონალური გემოვნება აქვს, ეს იმიტომ, რომ სან პაულუ, როგორც ბრაზილიის სხვა დიდი ქალაქები, იდენტობების ჩარჩოებში არ ექცევა. პირიქით, იქ ჩარჩოებს და შეზღუდვებს არ სცნობენ, ახალი კულტურის მისაღებად სულ მზად არიან არა მხოლოდ ბრაზილიის სხვა რეგიონე­ ბიდან, არამედ სხვა ქვეყნებიდანაც. ამიტომაც ბრაზილიაში ყველგან შეიძლება ყველაფერი ნახო და გასინჯო. შესაძლოა, ნაკლებად ცნობილი, მაგრამ ძალიან შთამ­ბეჭდავი ადგილებია: 1. პანტანალი _ მსოფლიოს უდიდესი ტროპიკული ჭაობების მხარე.

2. ლენსოის-მარანეინსის ნაციონალური პარკი _ ქვიშის დიუნები მტკნარი წყლის ლა­გუნებით; 3. იგუასუს ჩანჩქერები _ მსოფლიოში უდიდესი ჩან­

ჩქერთა სისტემა და, ამაზონის ტყეების მსგავსად, მსოფლიოს ბუნების ახალი შვიდი საოცრებიდან ერთ-ერთი.

16 VOYAGER 17/2019

17 VOYAGER 17/2019

შესავალი ბრაზილიაში

პანტანალი _ მსოფლიოს უდიდესი ჭაობიანი ტერიტორიაა _ რომლის ძირითადი ნაწილი ბრაზილიაშია, ნაწილი კი ბოლივიასა და პარაგვაიში. პანტანალს მოგზაურები ეგზოტიკური ფლორისა და ფაუნის აღმოსაჩენად სტუმრობენ.

აქ ბინადრობენ იაგუარები, პირანიები და მწვანე ანაკონდები _ პანტანალის ბიომრავალფეროვნება შთამბეჭდავია.

18 VOYAGER 17/2019

ლენსოის-მარანეინსის (LENÇÓIS MARANHENSES) ნაციონალური პარკი ქვიშის წყვეტილი დიუნებითაა დაფარული და, უხვი წვიმის მიუხედავად, მცენარეული საფარი თითქმის არ გააჩნია. აქაურობას ბევრი ლეგენდა ამკობს. წვიმიანი სეზონის დროს ადგილობრივები თევზაობენ. ეკოტურიზმით დაინტერესებულები კი შტატის დედაქალაქიდან ეროვნულ პარკში ჯიპებით მიდიან. სტუმრებს სთავაზობენ სერფინგისა და ცხენოსნობის სერვისებს და, ასევე, ოფ-როუდ ჯიპებით სათავგადასავლო ტურებსაც.

19 VOYAGER 17/2019

შესავალი ბრაზილიაში

ჟუბიაბა

ა კა მო რ ჩ ი ლა ძ ე

ბავშვობაში ერთი ჩვევა მქონდა: რახან ყველა რაღაცას აგროვებდა, მარკები იქნებოდა, მანქანის მოდელები თუ სხვა რამ, ამეებს თავს ვერაფრით ვუყრიდი, სამაგიეროდ კი ბრაზილიურ გვარ-სახელებს ვაგროვებდი. რა თქმა უნდა, ძალით არა, მომწონდა. უფრო იმიტომ, რომ რამდენიმე საფეხბურთო წიგნი არსებობდა, რომლებშიც ვარსკვლავების ვრცელი სახელები ეწერა და იმის გათვალისწინებით, რომ ყველა ბრაზილიელ ფეხბურთელს ან მეტსახელი ჰქონდა, ან მხოლოდ სახელით მოიხსენიებდნენ, ვრცელი სახელის პოვნა საინტერესო საქმე იყო, რახან, სინამდვილეში, სრული სახელი გრძელი და უცხოდ მჟღერი აღმოჩნდებოდა ხოლმე.

20 VOYAGER 17/2019

აბა, რა ერქვათ სინამდვილეში ადემირს, ტიმს, ამარილდოს და სხვა ასეთებს? პელეს და გარინჩას ვრცელი სახელები ყველამ იცოდა, მაგრამ აბა, ვალდემარ დე ბრიტო ვინ იყო? ჟაირ და როზა პინტუ? ალტაირ გომეშ დე ფიგეირედო? მოკლედ, სულ ასეთებში ვიყავი. ცხადია, პორტუგალიური გრამატიკისა და წარმოთქმისა არაფერი გამეგებოდა, ამიტომ, როგორც ჩვენებურად ეწერა, სწორიც ისე მეგონა. ახლა კი ჩავიწერდი, ვაუდემარ დ ბრიტუ და ასეთებს, მაგრამ ახლა ისედაც ყველაფერი ვიკიპედიაში წერია, მაშინ კი ინფორმაცია ჭირდა. ესესესერი და ამბავი. სახელები მჟღერი იყო და მოულოდნელი, ყველა ამათგანი წიგნების პერსონაჟებივით იყვნენ. ოტო გლორია საერთოდაც მწერლად წარმომედგინა, ან სულაც ადმირალად. მწვრთნელი იყო. მოკლედ, ძველი და დახლართული. ამბავია. საეროდ კი, ხმადაბლა რომ ვიკითხოთ: რა არის ჩვენთვის ბრაზილია?

როგორც სხვა სამხრეთამერიკულ ქვეყნებში, გენერლები ბრაზილიაშიც მხეცობდნენ ხოლმე და კომუნისტებს ტან­ ჯავდნენ. საბჭოთა დროს კი ვინ იყო ცნობილი ბრაზილიე­ ლი მწერალი და ჟორჟე ამადუ, რომელიც ახალგაზრდობაში კომუნისტიც ყოფილა, რეპრესირებულიც, სიკვდილ­მისჯილიც და სამშობლოდან გამოქცეულს, მგონი, სტალინიც ცოცხალი ენახა. მერე კომუნისტობა მიეტოვებინა, მაგრამ მემარცხენე კაცი კი იყო და ამიტომ, საბჭოთა კავშირში მისი წიგნები სულ ითარგმნეობდა და გამოიცემოდა, ისევე, როგორც მთელ მსოფლიოში. ეს კარგი იყო, რადგან ამადუ მართლა მაგარი მწერალი იყო და თან სრულიად უცხო ხმისა და გაგებისა. მისი ნაწერები მშობლიური შტატის, ბაიას გარშემო ტრიალებდა და დიდად განსხვავდებოდა ყველა სხვა უცხოური ნაწერისაგან, იმ დროში რომ წაიკითხავდი. ვერ იტყოდი, მარკესებს და ასეთებს ჯობიაო, მაგრამ სხვა რომ იყო, იმასაც ვერ უარყოფდი.

პირველ რიგში, ფეხბურთი. ფეხბურთმა ყველაფერი გადაფარა და მსოფლიომ სწორედ ფეხბურთით იცნო ბრაზილია. არის ეგეთი კარგი წიგნი, „ფუტებოლი“, ბრაზილიური ცხოვრების წესი. ჰოდა, იქ კოხტადაა ყველაფერი, აღარ გაგიკვირდება, როგორ მოხდა, რომ ბრაზილია ასეთია ფეხბურთში.

ყველამ იცოდა მისი წიგნი „დონა ფლორი და მისი ორი ქმარი“ და მგონი ახლაც ყველამ უნდა იცოდეს. რა ხალისი და იუმორია იქ, ვერც გაზომავ. სმაში ჩამკვდარ ძმაკაცს კარნავალის დროს დუქან-დუქან რომ დაატარებენ და ჩაძინებული რომ ჰგონიათ და ასეთები. საერთოდ, ამადუს კითხვა იმითაცაა კარგი, რომ იქ ბაიას ხალხზე კია ამბები, მაგრამ მთელი ბრაზილიის სევდა, ხალისი და სილაღეა ჩატეული. ასეთი წიგნიც დაწერა, „გაბრიელა, დარიჩინი და მიხაკი“, ძალიან მაგარია. საერთოდ კი მგონი, ცუდი და კარგი არა აქვს, ყველა საინტერესოა და ყველა ისეთი სამყაროა, რომ თან დნები და თან ღელავ. ახლა რომ ამადუსა და მისი გმირების ცხოვრებაზე მოყვე, სად წახვალ.

მერე ფეხბურთს მოჰყვება სამბა, რიოს კარნავალი, ტელე­ სერიალები, რომლებსაც ბრაზილაში ნოველებს ეძახიან და იქავე მოიგონეს თვით პაულუ კოელიუ და ასე შემდეგ: ჩვეულებრივი ნაკრები ადამიანების, სახე-ხატებების და ცნებებისა, ქვეყნის გარედან რომ დაიმახსოვრებ კაცი, პელე, გარინჩა და ფეხბურთი, როგორც ძველ დროში ეწერა წიგნს. ბრაზილია ყვითელი მაისურებია. ის მხიარული, შერუჯული იერის მახვილგონიერი ადამიანებია. ბრაზილიაში ლუდს პატარა ჭიქებით სვამენ, ყველა დიდ ქალაქს კი შემოდგმული აქვს ფაველა, ოკრობოკროდ ნაშენები ღატკათა უბნები ამას თანმდევი ქუჩის ხიფათით და ასე დაუსრულებლად. ბრაზილიაშია მსოფლიოში ყველაზე გადამრევი გოგოები, შემშლელი ცეკვები, თავისუფალი ადათები, ღია ურთიერ­ თობები და კვლავ, ასე დაუსრულებლად. ასევე, ჩამოთვლი, რომ ბრაზილიელების უსაყვარლესი მსახიობი ფერნანდა მონტენეგრო, სინამდვილეში _ არეტე პინეირუ ესტევეშ ტორეში, უკვე ოთხმოცდაათი წლისა მოყრილა; რომ მარაკანა ერთადერთხელ გაივსო 1950 წელს და იქ 199 854 კაცი იყო, ახლა კი სტადიონზე სულ 78 838 ადგილია; რომ რიო დე ჟანეიროელს, ჩვეულებრივ, კარიოკას ეძახიან და კვლავ და კვლავ დაუსრულებლად. რა არის აქედან მართალი და რა ნაკლებად მართალი, ადამიანი მაშინ გაიგებს, იქ რომ მოხვდება. ეს უბრალოდ ტურისტის კრებულია. საერთოდ, კიდევ ბრაზილია აღმოსაჩენი ქვეყანაა. თუმცა, ეს იოლი არ არის. ის უზარმაზარია, იქ არა მხოლოდ რიოს კარნავალია, არამედ ამაზონიც, ხოლო შტატები ისე განსხვავბებიან ერთმანეთისგან, რომ სხვადასხვა ქვეყნე­ბი გეგონება. მიდი და აღმოაჩინე.

ამადუს რომანები ხშირად გადაჰქონდათ ეკრანზე და ერთ-ერთმა ასეთმა საბჭოთა კავშირში დიდი სიყვარული მოიპოვა. ფილმი კი ამერიკული იყო, წიგნის სათაურიც გადაკეთებული, მაგრამ ბრაზილიური ბანდების ცხოვრე­ბაზე _ „ქვიშის კარიერის გენერლები“ ერქვა, ამადუს ოცდა­ათი წლით ადრე დაწერილი რომანის, „ქვიშის კაპიტ­ნების“ მიხედვით. იქ გოგო იყო, დორა, რომელიც კვდებო­და. გული ჩაგწყდებოდა იმის სიკვდილზე და იმათ ცხოვრე­ ბაზე. ცოტას წაუსოციალისტურებდა. ბოლოსკენ, მაგრამ ამის მიუხედავად, 80-იან წლებშიც კი, თუ სადმე გაუშვებდ­ნენ, დარბაზი უმალ გაივსებოდა. რახან ამერიკა გამოკრთა და ბრაზილიაში წასვლის წინ ჯონ აპდაიკის რომანის, „ბრაზილიას“ წაიკითხვა საუკეთესო რამ იქნებოდა. ისეთი, წიგნია, თვითონ გმირების ამბავს თავი რომ დაანებო, ბრაზილია ვიციო, სწორედ ამ წიგნის წაკითხვის შემდეგ იტყვის იქ არნამყოფი კაცი. რაც შეეხება ჟუბიაბას, ერთი ჯადოქარი კაცია, მაკუმბეირუ, ისევ ამადუს წიგნიდან. მაკუმბა კიდევ… არ გამოვა ასე, ბრაზილია ძალიან დიდია.

ძველ ისტორიას რომ შევეშვათ და მთელი პორტუგალიური ამბები არც კი ვახსენოთ, ბრაზილია ღრმა და რთული ქვე­ყა­ნაა, უკიდურესად მიმზიდველი წარსულით და დღევანდე­ ლობით, გასაოცარი ტრადიციებითა და ისტორიით, რომელიც ზღაპრებს ჰგავს. ჰოდა, ბრაზილიის გასაგებად, ბრაზილიუ­ რი წიგნებიც ეხმარება ადამიანს. ისინიც ზღაპრებივითაა. ჩვენამდე ძნელად აღწევს, მაგრამ წინა საუკუნეშივე იყო ერთი გამონაკლისი.

21 VOYAGER 17/2019

რიო დე ჟანეირო

რიოს თავისი აქცენტი აქვს ჩანაწერები ქალაქიდან, სადაც სევდა ოკეანეს მიაქვს

თ ე ნ გიზ ჩ ა ნ ტლა ძე

თუ ჩემსავით რიო დე ჟანეიროზე წარმოდგენა სამოგზაურო გადაცემებიდან შეიქმენით, ესე იგი, სიმართლის მეორე ნახევარი ამ ქალაქის შესახებ ჯერ კიდევ მოსასმენი გაქვთ. დიახ, რიო არის სანაპიროები, შაქრისთავა მთა და სხვა ლამაზი მთები, ქრისტეს ქანდაკება, ფაველები, გიჟური ტრანსპორტი, გარუჯული ლამაზი ქალები და ბრგე, კუნთმაგარი კაცები, მაგრამ რიო ასევე არის უთანასწორობა და სიღარიბე, დაუცველობა და საფრთხის მოლოდინი, ტრანსპორტი, რომელსაც ვერ ენდობი და ადამიანები, რომელთაც დროის შეგრძნება არ აქვთ. თუმცა, რიო კიდევ არის გულითადი, მხიარული ურთიერთობები, ქმედება, სპორტი და ცეკვა, ამ ყვეალფერს კი თან ახლავს დარდისა თუ უსიამოვნო ფიქრებისგან ადვილად განიავების შეგრძნება, რაც ოკეანესთან სიახლოვეს მოაქვს. რიო დე ჟანეიროში, მეუღლესა და ჩემს ქალიშვილთან ერთად, 2014 წელს გადავედი საცხოვრებლად და იქ ხუთ წელიწადს ვიცხოვრეთ. თბილისში ორიოდე თვის დაბ­რუ­

ნებულს ახლა ყველაფერი ძალიან შორეულ, მაგრამ თან ძალიან ახლობელ, ემოციებით სავსე ამბად მახსენდება. ყოველთვის შურით შევცქეროდი ისეთ ადგილებს, რომელთა სანაპიროებს ოკეანე ვეებერთელა ტალღებს ახეთქებს და თან სულ ვფიქრობდი, ნეტა როგორები ვიქნებოდით ქართველები და რანაირი იქნებოდა საქართველო, ოკეანეს რომ ესაზღვრებოდეს. გავიდა დრო და ჩემდაუნებურად ბავშვობის ამ კითხვაზე პასუხს ბრაზილიაში მივაგენი _ სა­­ქარ­თველო ოკეანის პირას, ეს არის ქალაქი რიო დე ჟანე­ირო. ყოველდღიური ცხოვრების იმდენ საკითხში იმდენად მსგავსი ქცევები და მიდგომები შეიმჩნევა კარიოკებსა (ასე უწოდე­ბენ საკუთარ თავს რიოს მკვიდრნი) და ქართველებს შო­რის, რომ ფრიად გაკვირვებული დავრჩი. რა თქმა უნდა, არსებობს განსხვავებებიც და ხშირად _ არა ჩვენს სასარგებ­ ლოდ, მაგრამ ეს ზუსტადაც რომ ოკეანის გავლენის შედეგია _ ოკეანის, რომელიც თავისი ტალღების დგაფუნის მელოდი­ით, ყოველდღიურად ამშვიდებს სანაპიროებთან მოფუს­ფუსე ბრაზილიელებს.

22 VOYAGER 17/2019

მოსანახულებლად ნაკლებად დატვირთული სეზონი შე­არ­ჩიოთ. ერთი-ორი კვირის განმავლობაში რიოს ყველაზე ცნობილი ღირსშესანიშნაობების მონახულებას ნამდვილად შეძლებთ. უპირველეს ყოვლისა, აღსანიშნავია რიოს ცნობილი სანა­ პირო ზოლები _ კოპაკაბანა, იპანემა და ლებლონი. ეს ის სანაპიროებია, სადაც მცხუნვარე, მზიან დღეს ყველაზე მეტ ტურისტს და არა მხოლოდ ტურისტს შეხვდებით. აქ ყვე­ლა ერთმანეთშია გადათქვეფილი _ უცხოელი დამსვენებლები, შეძლებული ადგილობრივები და ფაველებიდან მოსული და შრომით გათანგული კარიოკები. ყველას უყვარს ოკეანის ტალღებში გაგრილება, მზეზე მიფიცხება და ცნობილი კოქ­ ტეილის _ კაიპირინიას წრუპვა. როდესაც სანაპიროზე კოტრიალით გულს იჯერებთ, აუცი­ ლებლად უნდა გადაინაცვლოთ უფრო შემაღლებულ ადგი­ ლებზე, რათა ქალაქის და ბუნების თვალწარმტაცი ხედე­ ბით დატკბეთ. ამგვარი ღირსშესანიშნაობებიდან, ყველაზე ცნობადი და პოპულარული, შაქრისთავა მთა (Pão de Açúcar) და კორკოვადოა, რომლის კენწეროზეც ქრისტეს ცნობილი ქანდაკება გელოდებათ. აგრეთვე, შეგიძლიათ, ესტუმროთ „ტიჟუკას“ ტყეს, რომელიც, მშვენიერი ხედების გარდა, ბევრ საინტერესო სალაშქრო ბილიკსაც გთავაზობთ. რახან ბუნებაზე ჩამოვარდა სიტყვა, აუცილებლად ეწვიეთ რიოს ბოტანიკურ ბაღს, რომელიც შუაგულ ქალაქშია და თავს ისე გაგრძნობინებთ, თითქოს, ჯუნგლებში იყოთ.

ტექსტი ეფუძნება ნაწყვეტებს თენგიზ ჩანტლაძის წიგნიდან “ლურჯი ტალღები, ანუ ქართველები ოკეანესთან”

რა? სად? როდის? რიოში ტურისტები რიოში ორი დიდი ზეიმის გამო ჩადიან ხოლმე _ ახალი წელი და კარნავალი. საახალწლო ფოიერვერკები რიოს სანაპიროებზე მართლა ულამაზესი სანახაობაა ისევე, როგორც დაუვიწყარია კარნავალის დროს სამბას რიტმებზე აცეკვებული დიდი და პატარა, მოყვარული თუ პროფესი­ ონალი მოცეკვავე. კარნავალი და ახალი წელი ყველაფერს ფარავს, ყველა გრძნობა და ფიქრი კვადრატში ადის და რიო მხოლოდ ერთი სახით დაგენახვებათ _ კარნავალური სახით. მაღაზიები, მუზეუმები, ღირსშესანიშნაობები _ ყვე­ ლაფერი ან დამსვენებლებით და ადგილობრივებით არის სავსე, ან კიდევ დაკეტილია, ქუჩებში კი ცეკვის, თრობის, მხიარულებისა და თავდავიწყების ქაოსი სუფევს. ასე რომ, თუ მაინცდამაინც ამ გრანდიოზულ ღონისძიებებს არ გსურთ, დაამთხვიოთ თქვენი ვიზიტი და გირჩევნიათ, ქალაქს სხვა კუთხითაც გაეცნოთ, უპრიანი იქნება, რიოს 23 VOYAGER 17/2019

რიო დე ჟანეირო ველურ ბუნებასთან გაცნობის შემდეგ, თამამად შეგვიძლია, ქალაქის არქიტექტურულ ღირსშესანიშნაობებზე გადავერ­ თოთ. განსაკუთრებით გამოვყოფდი ქალაქის ცენტრს, სადაც რამდენიმე საინტერესო და ისტორიული მნიშვნელობის ეკლესიაა _ ცენტრშივე დგას უნიკალური არქიტექტურის მქონე ტაძარიც, რომელიც ამერიკელი ინდიელების საკულტო ნაგებობას წააგავს. აქვე შეგიძლიათ მოინახულოთ ეგრეთ წოდებული ლაპას აქვედუკი (ან კარიოკას აქვედუკი), და­ ათვა­ლიეროთ მიმდებარედ განლაგებული „სანტა ტერეზას“ უბანი, სადაც ცნობილი „ფერადი კიბეები“ (Escadaria Selarón) მდებარეობს და გადაინაცვლოთ ოლიმპიურ ბულვარზე _ მუზეუმებისა და ვეებერთელა გრაფიტის სანახავად. რახან მუზეუმებზე ჩამოვარდა საუბარი, უნდა ითქვას, რომ რიო კარგი მუზეუმებით, დროებითი გამოფენებით, მუსი­ კალური, სპორტული და კულინარიული ღონისძიებებით საკმაოდ მდიდარია. რიოში გატარებული ხუთი წლის გან­მავლობაში იმდენად გამიმართლა, რომ არაერთ მნიშვნე­ ლოვან სპორტულ ღონისძიებაზე მოვხვდი, ოლიმპიადის ჩათვლით; დავესწარი თითქმის ყველა ჩემთვის საყვარელი მუსიკალური ჯგუფის კონცერტს (მარტო „როლინგების“ გამოსვლა მარაკანას სტადიონზე ღირდა აქ ჩამოსვლად) და მოვინახულე ბევრი ცნობილი მხატვრის გამოფენა. ერთი სიტყვით, ვისაც კულტურული ცხოვრება გიზიდავთ, რიოს ბევრი ისეთი რამ აქვს, რითაც დაუსრულებლად შეუძლია, გაგაკვირვოთ. ამდენი ცნობილი ადგილების მონახულებაში კი თუ ჩა­ მობინდდა და შიმშილიც იგრძენით, რამდენიმე ადგილს გირჩევთ, მაგალითად, ბოსანოვას ჰანგებით გაჟღენთილ მყუდრო ბარს იპანემაზე _ Vinicious Piano Bar-სა და სამბას ცეცხლოვანი ცეკვებით ღამით აგიზგიზებულ „რიო სცენარიუმს“ (Rio Scenarium).

სპორტი, როგორც რელიგია კათოლიციზმის შემდეგ, რიოში სიდიდით და გაქანებით მეორე რელიგია სპორტია. სპორტის დრო სულ არის, დღის ნებისმიერ მონაკვეთში, დარსა და ავდარში. რიო ერთადერთი ქალაქია მსოფლიოში, სადაც ავტობუსების გაჩერებებზე დამონტაჟე­ ბული სავარჯიშო ტურნიკეტები მინახავს _ სანამ ავტობუსი მოვა, ერთი-ორჯერაც ჩავიბუქნოთ, ბიჭებო! პრინციპში, კარიოკებს ისეთი მშვენიერი კლიმატური პი­რობები აქვთ, აფსუსიც იქნებოდა, ეს გარემო ჯანმრთელ ცხოვრების წესზე არ მოერგოთ.

აქ დღის ნებისმიერ მონაკვეთში შეხვდებით ადამიანებს, რომლებიც ძუნძულებენ, ბუქნაობენ, სკეიტებზე დაქრიან, ველოსიპედის ბორბლებს ატრიალებენ, ცურაობენ, სერ­ფინგზე დასრიალებენ, სანაპიროს ქვიშაში ფეხბურთს, ფრენ­ ბურთსა და ჩოგბურთს თამაშობენ. კოპაკაბანას და იპანემა-ლებლონის სანაპიროებზე კონკრე­ ტულ სპორტს კონკრეტული სექტორები აქვს დათმობილი _ მეშვიდე სექტორთან სერფერები ტივტივებენ ოკეანის ტალ­ ღების მოლოდინში; მეთერთმეტე-მეთორმეტე სექ­ტორები, უმეტესწილად, სანაპიროს ფრენბურთისა და ჩოგბურთის ად­ გილებია. კოპაკაბანაზე კი ქვიშის ფეხბურთის მოყვარულები იკრიბებიან. რიოში ეგზოტიკური სპორტის სახეობებსაც შეხვდებით, მაგალითად, ფრენბურთს, რომელსაც თამაშობ სხეულის ნების­ მიერი ნაწილით, ხელების გარდა (Altinha); ანდა სრიალებ ტალღებზე სუპერმენის პოზაში, დაფის გარეშე. გარდა იმისა, რომ ძალიან სპორტული ხალხია, კარიოკები გიჟდებიან გუნდურად რაღაცების კეთებაზეც, მაგალითად, გუნდურად სირბილზე, ამიტომ მარათონი მრბოლელებს შორის შეიძლება ნებისმიერი ეგიდით გამართონ: „გაუმარჯოს სამბას!“, „გაუმარჯოს შეზღუდულ შესაძლებლობების მქონე ადამიანებს!“; „გაუმარჯოს ფეხმძიმეებს!“, „დიდება, აბორტს“; „არა _ აბორტს“; „გაუმარჯოს მოსაწევს“ და მერე _ „ძირს მოსაწევი!“ _ ყველაფრის დროშის ქვეშ დარბიან.

24 VOYAGER 17/2019

კვირას გარკვეული უბნები ნაწილობრივ იკეტება და არის დიდი სეირნობა, ტრიალებს და ბრუნავს სკეიტი, ველოსიპედი. ვიღაცები რაღაცებს ემხრობიან, ან აპროტესტებენ. ქუჩაში რომ გახვიდე და ნებისმიერი „ა“ პუნქტიდან ნებისმიერ „ბ“ პუნქტში გადაადგილდე, შეიძლება შემთხვევით მარათონის მონაწილე თავადაც აღმოჩნდე და, ვინ იცის, საპრიზო ადგილიც კი მოიპოვო. რაც მთავარია, რაც ყველაზე მეტად აღმაფრთოვანებს კარი­ ოკებში, ასაკისადმი დამოკიდებულებაა. დარბის და ვარჯიშობს ყველა, პენსიონერიც და ახალგაზრდაც, ღიპიანიც და კუნ­ თიანიც. მზიან ამინდში _ რაც იშვიათობას არ წარმოად­გენს რიოში _ აბსოლუტურად ყველა გამოდის გარეთ, საყვა­რელ „სტრინგებში“ შემოსილი და ჩოგნით, ან სერფინგის და­ფით. შეხედავ დარბაისელ, გამხდარ, ხანში შესულ ქალ­ბატონს და უცებ ისე ჩააწოდებს ჩოგბურთის ბურთს, ანდა ისეთ ილეთს გააკეთეს მუხლით ქვიშის ფრენბურთში, ენა ჩაგივარდება.

შემწყნარებლობა

ავტორი თენგიზ ჩანტლაძე

თავად ბრაზილიელებს რომ ჰკითხო, ფიქრობენ, რომ რე­ ლიგია მათი ცხოვრების ყველა ასპექტში ერევა და ეს ბევრს არ მოსწონს. ხუმრობენ კიდეც, ეკლესიები ყველგან სოკო­ ებივით ამოდის _ იქ, სადაც ადრე სკოლა ან კინოთეატრი იყოო. პასტორებზე კი ჩივიან, შოუბიზნესის ვარსკვლავები­ვით ეკრანებიდან არ ჩამოდიანო _ ბრაზილიაში მართლაც ბევ­რი რელიგიური არხია, რომლებიც 24-საათიან ქადაგებებ­სა და რელიგიურ მსახურებებს გადასცემენ. თუმცა, თუ ამ ყველაფერს გარედან უყურებ, ჩემსავით, რე­­ ლიგიის ამგვარ თანამონაწილეობას რიოს ყოველ­დღი­ურობაში ნამდვილად ვერ იგრძნობ. პირიქით, მე რიოში

ტოლერანტობას და ერთმანეთის პატივისცემას ვხედავ, არაფერს _ ზებუნებრივს. მახსოვს, ერთ საღამოს, აღდგომა ან შობა იყო, იპანემას სანაპიროზე ვსეირნობდით კაიპირინიას ჭიქებით ხელში. პოლიციელებმა ქუჩა გადაკეტეს, რათა რე­ლიგიური პროცესია მანქანების მოძრაობას არ შეე­ფერ­ ხებინა. იქვე, იმავე ქუჩაზე, ზოგი ძაღლს ასეირნებდა, ზოგი სპორტულად ძუნძულებდა, ბევრი კიდევ სანაპიროზე იყო წამოწოლილი, ვიღაცები ხელიხელჩაკიდებულები ისხდ­ნენ და ოკეანეს გაჰყურებდნენ, ალერსიანად ეხვეოდნენ ერთ­ მანეთს და იცინოდნენ, წყვილი შეიძლებოდა ყოფილიყო ნებისმიერი (ბრაზილიაში კანონით არის დაშვებული ერთ­ სქესიანთა ქორწინება). იმ მომენტში ყველა აკეთებდა იმას, რაც აინტერესებდა და სიამოვნებდა, ყველაფერში იყო ჰარ­მონია და იდილია. თუ კრიმინალი არ ხდება, რიოში ეს განწყო­ბა ხშირად გეუფლება _ თავისუფლებისა და სი­ ლაღის.

სიკეთე სისადავეშია კარიოკები გულისხმიერი და სტუმართმოყვარე ხალხია. თუ არ ვლაპარაკობთ ფაველების უკონტროლო სიტუაციებზე, მაშინ შეგვიძლია, თამამად ვთქვათ, რომ კარიოკა სულ მზადაა, დაგეხმაროს, გზა მიგასწავლოს, გირჩიოს, კარიოკა არ ასხვავებს კანის ფერს, სქესს, არ განიკითხავს, ვის ვისთან სძინავს, არ აინტერესებს ეტლით დადიხარ, თუ სიმძიმეებს წევ, კელტური სვირინგებით დაგიფარავს ტანი, თუ ვარდისფერი საცვალი გაცვია. ბევრჯერ მინახავს, როგორ მოაგორებდნენ კარნავალის დროს ეტლით, ფერადი გვირგვინებით მორთულ ბებია-ბაბუებს ისე, რომ არავის გაკვირვებია. ხშირად მინახავს ისიც, თუ როგორ მოჰყავთ მშობლებს დამბლადაცემული ბავშვი ოკეანეში საცუ­რაოდ და მათაც არც არავინ გაურბის, არც არავინ აშტერდება. ერთხელ, შუადღისას კაფეში ვიჯექი, ქუჩა, მგონი, არა კა­ რიოკებს, არამედ სან პაულუელებს ჰქონდათ გადაკეტილი _ ცეკვავდნენ და სვამდნენ. ამ დროს გამოჩნდა შუახნის ქალი, რომელსაც, როგორც ჩანს, კუნთებზე რაღაც პრობლემა ჰქონდა _ ვერ დადიოდა, ეტლით მოჰყავდათ. მოქეიფეებმა ეტლიანი ქალი და მისი თანმხლები ჯგუფი გააჩერეს, გიტარა­ზე დაუკრეს, ცოტაც დაალევინეს და გაუშვეს. ერთად, გუნდუ­რად, ყველაფერი ეხალისებათ, მოგზაურობაც, სხვების დახ­ მარებაც, ცეკვაც. თეთრი, შავი, ჰეტერო, ჰომო, ახალგაზრდა, მოხუცი _ ყველა ერთადაა. სიცოცხლისმოყვარული, გულ|გახსნი­ლი ხალხია.

25 VOYAGER 17/2019

რიო დე ჟანეირო

ჭამა-სმის სიყვარული ბრაზილიელები სამი ხალხის აღრევის შედეგად ჩამოყა­ ლიბდნენ _ ამაზონიიდან ადგილობრივი ამერიკელები, ევ­ როპელი კოლონიზატორები და აფრიკიდან წამოყვანილი მონები. ამ მრავალფეროვნების მიუხედავად, რიოში ყველამ გადაწყვიტა, მხოლოდ ერთი კერძი ჭამოს _ ფეიჟოადა (feijoada) _ ბრინჯისა და ლობიოს ხორციანი კერძი. საუზმე­ზე, სადილზე, ვახშამზე, ძილისწინ _ ფეიჟოადას ჭამის დრო სულ არის. რასაც არ უნდა აკეთებდეს კარიოკა, როდესაც ჩამოჰკ­რავს წახემსების ზარი, ყრის ყველაფერს და ამ „ღვთაებრივი“ შეჭამანდის მისართმევად მიდის. საერთოდ, ჭამა-სმის მიმართ კარიოკა ვნებიანი სიყვარულით გამოირჩევა. რიოში სპეციალური რესტორნების ქსელიც კი აქვთ (მაგალითად, პორკაო), სადაც ფიქსირებულ ფასად გა­ ნუსაზღვრელი რაოდენობის კერძები შეგიძლია მიირთვა. ოფიციანტები გაუთავებლად დაფუსფუსებენ მაგიდებს შო­რის და როგორც კი თეფშზე გამოთავისუფლებულ ად­გილს ნახავენ, მაშინვე გიმატებენ ხორცის ახალ ნაჭრებს. წინ მწვანე და წითელი ბარათები დევს. სანამ წითელზე არ გადაატრიალებ, ოფიციანტი მანამ გააგრძელებს თეფშზე საჭმლის დახვავებას.

სისუფთავის კულტი კარიოკები მსოფლიოში პირველ ადგილზე არიან ერთი დღის განმავლობაში კბილების გამოხეხვის სიხშირით. გულის ჯიბით დააქვთ კბილის ჯაგრისი და ნებისმიერი წახემსების შემდეგ მყისიერად იყენებენ. ზოგადად, კარიოკები ძალიან კარგად უვლიან საკუთარ თავს და საკუთარ ქალაქს, ყოველ შემთხვევაში, სანაპიროების ზონებს. სამხრთ ზონაში (Zona Sul), სადაც რიოს სანაპიროების ტუ­ რიზმია თავმოყრილი, სანაგვე ურნებს ყოველ ფეხის ნაბიჯზე შეხვდებით. დილაობით დამლაგებლების მთელი ჯარი ჩა­ მოუვლის ხოლმე და სულ ღიღინ-ღიღინით გაასუფთავებს. არ მინახავს, ვინმეს ბოთლი ან სიგარეტის ნამწვი ქუჩაში დაეგდოს, პირიქით კი მინახავს, თუ როგორ აუღია შემთხვევით გამვლელს ძირს დაგდებული ბოთლი და უახლოეს ურნამდე მიუტანია. ასეთი იდილიის მიუხედავად, რამდენჯერაც სანაპიროს ქვიშაზე ფეხშიშველამ გავისეირნე, ხან საწრუპი შემერჭო, ხან პლასტმასის ჭიქის ნატეხი. როცა ბრაზილიელებს ვკითხე, თუ რატომ მხვდებოდა ნაგავი ყოველდღიური წმენდადალაგების მიუხედავად, სავსებით ლოგიკური პასუხი გამცეს

_ უმეტესობა იმ ადამიანებისა, ვინც ქუჩებს და სანაპიროებს აბინძურებს, ფაველებიდანაა. ფაველებში კი, ფაქტობრივად, არ არსებობს გამართული კომუნალური მომსახურებე­ ბი, მათ შორის, არც ნაგვის შეგროვებისა და გატანის სისტემა, ამიტომ ეს ხალხი ნაგვის დაყრას არის მიჩვეულიო.

ფაველა რიოში უამრავი ფაველაა. ეს თვითნებურად დასახლებული ტერიტორიებია, სადაც, უმეტესწილად, ღარიბული ბარაკებია. მათთვის ამ ადგილებში არავის მიუჩენია ადგილი, თვით­ დინებით, საკუთარი რთული საჭიროებების გამო მოვიდნენ ამ ადგილებში, აგური აგურს დაადეს, უფრო სწორად, მუყაო _ მუყაოს და საცხოვრებელი ხუხულები ასე შეაკოწიწეს. სიღატაკემ, განვითარებასა და განათლებაზე წვდომის დე­ ფიციტმა კი მათ შორის კრიმინალები გაამრავლა. ამიტომ ფაველებში ღარიბებიც ცხოვრობენ და უკანონო ბიზნესით გამდიდრებულებიც. დროთა განმავლობაში ზოგიერთი ფა­ველა იმდენად გაიზარდა, რომ ასიათას მოსახლეზე მეტს ითვლის. ასეთია, მაგალითად, „როსინია“ _ რიოს ერთ-ერთი ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული ფაველა.

26 VOYAGER 17/2019

პირველი კრიმინალური შემთხვევა იმ სახლის ფანჯრიდან დავინახე, სადაც ვცხოვრობდი _ ქუჩაში გამვლელს აყაჩა­ ღებდნენ. მერე შევეჩვიე _ ასეთი შემთხვევები რიოში ხშირია. არის ასეთი მოვლენა _ „არასტაო“ ჰქვია, რომლის დრო­საც 20-30 თინეიჯერი სანაპირო ზოლზე მორბის და უსწრაფე­სად, განურჩევლად, ვისაც გვერდზე ჩაუქროლებს, ნივთებს სტაცებს. ცხადია, ეს მოზარდებიც ფაველებიდან არიან. არის ადგი­ ლები, რომლებზეც კარიოკებმა იციან, რომ ოფიციალურად არ კონტროლდება; რომ იქაურობა ექვემდებარება მხოლოდ ნარკო-ბარონების და სხვა კრიმინალური ბიზნესმენების არაოფიციალურ წესებს. ძალიან ხშირად ვლინდება პოლიცი­ ელებთან გარიგების შემთხვევებიც. ზოგჯერ ამბობენ, რომ ოფიციალურ ხელისუფლებასა და კრიმინალებს შორის უსიტყ­ ვო ან ფარული შეთანხმება მოქმედებს _ შენ ტურისტებს არ შემიწუხებ, მე ფაველას შევეშვები. ის ამერიკული სკოლა, სადაც ჩემი ქალიშვილი სწავლობდა, ესაზღვრებოდა სწორედ როსინიას ფაველას. იქაც დაახლოებით მსგავსი შეთანხმება მოქმედებდა მუნიციპალიტეტსა და როსინიას კრიმინალებს შორის, ერთადერთხელ იყო შემთხვევა, როცა გაგვაფრ­თხი­ლეს, არ მიგვეყვანა სკოლაში ბავშვები, რადგან კრი­ მინალები შეიჭრნენ. მე თვითონ ერთხელ ვარ ნამყოფი, ტურისტებისთვის ერ­თა­დერთ ოდნავ უსაფრთხო ფაველაში, რომელსაც „ვიჯიგალი“ (Vidigal) ჰქვია. უბრალოდ, ტურისტული ბილიკი, რომლის დალაშქვრასაც მეგობრები ვცდილობდით, ამ ფაველიდან იწყება და ამიტომ გავრისკეთ. სხვა შემთხვევაში, იქ ცხვირის შეყოფის სურვილიც კი არ გაგვიჩნდებოდა.

კიდევ ერთხელ სანაპიროზე სანაპიროზე, კარიოკების მსგავსად, მეც ხშირად ვსეირნობდი. რიოს ყველა მთაზე ავსულვარ კიდეც და ეს ხედები არას­ დროს დამავიწყდება _ იქიდან წერტილივით მოჩანს ყოველ­ დღიურობა, რომელშიც რიოს სანაპიროებია ჩაძირული. ყველაფერი სანაპიროზე ხდება _ იქ ვარჯიშობენ, სეირნობენ, ცურავენ, ჩოგბურთს თამაშობენ, ლუდს სვამენ, მრავლდე­ბიან, კითხულობენ, ფოტოებს იღებენ, აქ ესხმიან თავს მთვლემარე ტურისტებს და ძარცვავენ. დიდი ხარ თუ პატარა, ქალი თუ კაცი, ღარიბი თუ მდიდარი _ სანაპირო ყველასია, რადგან რიოში არ არის კერძო სანაპიროები, მთლიანი ზოლი ყველას ეკუთვნის. ყველაზე ცხელ და მზიან დღეებში ქოლგებს

შორის ნემსის ჩასავარდნი ადგილი არ არის. მხოლოდ ნაყინის, თუ სენდვიჩების გამყიდველები ახერხებენ ამ მჭიდროდ დასახლებულ ქვიშაზე გადაადგილებას. გარშემო მხიარული ყაყანი და ჟრიამულია. კარიოკებს ასეთი გამოთქმაც აქვთ: სანაპიროზე გადი და დარდი გაიქარვე, დრო გავა და ყველაფერი დალაგდება.

უსაფრთხოების ზომები ტურისტებს უსაფრთხოების რამდენიმე წესი უნდა ახ­ სოვდეთ: პირველ რიგში, რიოში არსებობს ადგილები, სადაც შესვლა, განსაკუთრებით თუ მარტო ხართ, ძალიან სახიფათოა, ვგულისხმობ ფაველებს, სადაც სიღარიბე და ნარკო-ბიზნესი გვერდი-გვერდ თანაარსებობს. მეორე, რაც აუცილებლად უნდა გაითვალისწინოთ, მაქ­სიმა­ლური სისადავის შენარჩუნებაა _ არანაირი საათი, სამკაული და ძვირფასი ტელეფონი. ნებისმიერი რამ, რაც თქვენს სხე­ულზე მზეს ირეკლავს და ბრჭყვიალებს, მომენტალურად ყურადღებას იქცევს. დაყაჩაღების შემთხვევაში მთავარი რეკომენდაცია ასე­ თია: ბოროტმოქმედს წინააღმდეგობა არავითარ შემთხვე­ ვაში არ უნდა გაუწიოთ. გახსოვდეთ, ის შეიძლება ძალიან ახალ­გაზრდაც იყოს, ხშირად _ არასრულწლოვანიც კი. კარიოკებსაც თუ დააკვირდებით, ძალიან სადა ხალხია _ მდი­დარია თუ ღარიბი, ვერც ბრენდულ ტანსაცმელზე შეატყობ და ვერც ძვირფას აქსესუარებზე. აქ ყველა მოკრ­ ძალებულად დადის, უსაათოდ, უსამკაულოდ, ძვირფასს _ მზის სათვა­ლე­საც კი არ ატარებენ. ოდნავ ფილოსოფიურად რომ შეხედო, კარიოკებზე დაკ­ვირვებით, თითქოს, სწავლობ, რომ შენ არ შედგები ნივ­თებისგან, რომელსაც ფლობ, არამედ ხარ იმ თვისე­ბების კრებული, რასაც თავად გამოიმუშავებ, თავად ქმნი.

დასასრული დაბოლოს, ერთი რამ, რის გამოც რიოს იმ ქალაქებზე წინ ვაყენებ, რომელთა მონახულებაც სამხრეთ ამერიკაში მო­ ვასწარი, ისევ და ისევ, ოკეანის ტალღებია. დილით იღვიძებ, თერმუსს ყავით ივსებ, გადიხარ სახლიდან და გრძნობ ქარის მოტანილ ოკეანის არომატს, რომელიც სახესა და სხეულზე გეკვრის. ფეხები ქვიშაში სასიამოვნოდ ეფლობა. იქვე, წყალთან ახლოს, ჩამოჯდები და მიმოიხედავ. ერთ მხარეს დილის ნისლში ჩაფლული ტყუპი გორაკები ჩანს (Dois Irmaos _ ორი ძმა). ამ გორაკებზევე თვალი გაარჩევს ერთერთ ყველაზე წყნარ ფაველასაც (Vidigal) _ პატარა, ფერადი სახლები ფერდობზე მოზაიკასავით მიმოფანტუ­ლან და მზის შუქზე ბრჭყვიალებენ. მეორე მხარეს პატარა კლდეა, სადაც სერფერები დინჯად ტივტივებენ და ტალღების აზვირთებას ელიან. წინ, მთავარი ხედი, კუნძულებითაა მოფენილი, რო­მელთა შორის, დროდადრო, გემი გაცურავს. ზოგჯერ, ახლომახლო, პატარა ხის ნავით, რომელსაც ფრინ­ველთა ჯგუფი თავს დასტრიალებს, მეთევზეები ცდილობენ თევზის დაჭერას. ზუსტად ამ დროს გგონია, რომ რიოს ყო­ველდღიურობის ეს ეპიზოდი უძვირფასესი წამია ამქვეყნად. რიოს თავისი აქცენტი აქვს, ლაპარაკზე მიხვდები, რომ რიოელია.

27 VOYAGER 17/2019

რიო დე ჟანეირო

რიოს ცენტრის მთავარი მოედანია Praça XV _ ესაა საიმ­პერატორო ადგილი, სადაც ქვეყნის მეთაურები და იმ­ პერატორები ცხოვრობდნენ; ისტორიული მოედანი, სადაც 1889 წლის ნოემბერში კონსტიტუციური მონარქია დასრულდა და ბრაზილიის პირველი რესპუბლიკა გამოცხადდა. აქ დგას სამეფო სასახლე PAÇO IMPERIAL და აქვეა რამ­ დენიმე ისტორიული ეკლესია.

მათ შორის რომაული კათოლიკური CANDELARIA CHURCH _ პორტუგალიური კოლონიალისტური ბარო­კოს სტილში გა­დაწყვეტილი ფასადითა და მოგვიანებით შეძენილი ნეოკლა­ სიკური და ნეორენესანსული ინტერიერის ელემენტებით. და მიმდებარედ შეძლებთ დაათვალიეროთ 1960-70-იან წლებში აშენებული თანამედროვე იერსახის მქონე კათოლიკური ტაძარიც, რომელიც რიოს მფარ­ველი წმინდანის, წმინდა სებასტიანეს სახელობისაა.

ამ თანამედროვე პირამიდის ყველა დამრეხი კედელი და­ ფა­რულია ციცქნა კვადრატული ფანჯრებით, რაც ინტე­რი­ ერს, ისევ Atlas Obscura-ს ენამოსწრებულ მიმომხილ­ველს თუ დავესესხებით, „კოს­მოსური ხანის ფიჭას“ ჰგა­ვს. გიგანტუ­ რი ფანჯრები კი სრულად დაფერილია და იატაკიდან ადის ჭერამდე, სა­დაც ჯვარცმის ფორმის მქონე ჭერში და­ტანებული ფანჯრის ოთხ კუთ­ხეს ქმნის (იქაც, ზემოთაც, ყვე­ლაფერი სწო­ რედ კოსმოსურ ფიჭას ჰგავს).

METROPOLITAN CATHEDRAL

ტაძრის ქვედა სართულ­ზე მუ­ზეუმია. ერთი სიტყვით, სანა­ხავი ადგილია. https://catedral.com.br

ტაძარი თავისი შთამბეჭდავი არქიტექტურითა და აუცი­ლებ­ ლად სანახავი ინტერიერითაც გამოირჩევა. გამოცემა ATLAS OBSCURA მასზე წერს, რომ ეს „მასშტაბური ბრაზილიური ეკლესია წახნაგოვანი, კინოგანათებების მქონე პირამიდას“ ჰგავს, რომელიც „მაიას ტომელებმა მომავლიდან დაგვი­ ტოვეს“. არქიტექტორ ედგარ ფონსეკას თანამედროვე საუ­ კუნის ტაძრის პროექტზე მუშაობისას მართლაც მაიას ტომის პირამიდები ედგა თვალწინ. ტაძარი დიდი ზარ-ზეიმით გაიხს­ნა, სტუმრად იმყოფებოდა რომის პაპიც. ცნობილია, რომ ტა­ ძარში ერთდროულად ყოფნა ოცი ათას ადამიანს შეუძლია (თუ დასადგომ ადგილსაც ჩავთვლით).

მოედნის ჩრდილოეთით ნახავთ ისტორიულ თაღსაც Arco do Teles, რომლის იქითაც ძველი, კოლონიალისტური ეპო­ქის რიოს პატარა ფრაგმენტი იწყება. მოკირწყლული ვიწრო ქუჩები ძველ რიოში ღია კაფეებისა და ბარების არეალად იქცევა ხოლმე. განსაკუთრებით ხალხმრავალია ხოლმე Travessa do Comercio. რიოს ცენტრში მდებარეობს სკვერი Cinelândia, სადაც ძველი ეპოქის რამდენიმე მნიშვნელოვანი შენობაა, ერთერთი მუნიციპალური თეატრია დღეს, მეორე _ ნაცი­ონა­ლური ბიბლიოთეკა. თვითონ სკვერის სახელი, რა­­საკ­ვირველია, კინოსთანაა დაკავშირებული, თუმცა დღეს აქ თავმოყრილი კინოთეატრების უმრავლესობა დაკეტილია, სახელი კი კვლავაც ძველი ჰქვია.

28 VOYAGER 17/2019

შოპინგის ზონად ცენტრში ძველი, კოლონიალური ეპოქის ქუჩები ითვლება, მათ შორისაა: Rua do Ouvidor და Uruguaiana, ასევე, Saara _ სამივე საფეხმავლო ადგილებით გამოირჩევა და მაღაზიიდან მაღაზიაში სიარული არ გაგიჭირ­ დებათ. ერთი აუცილებლად მოსანახულებელი ადგილი. ესაა „ხვალინდელი დღის მუზეუმი“, რომელიც შიგნით რომც არ დაათვალიეროთ, გარედან უკვე დაუვიწყარი სა­ ნახაობაა. სულ რომ არაფერი, პროექტი ლეგენდარულ თა­ ნამედროვე არქიტექტორს სანტიაგო კალატრავას ეკუთვნის.

BIBLIOTECA NACIONAL DO BRASIL ლათინური ამერიკის უდიდესი ბიბლიოთეკა, რომლის შექმ­ნაც ძველი სამყაროს დამანგრეველი მიწისძვრისა და ნაპო­ ლეონის შემოსევების შედეგია. 1755 წელს ძლიერმა მიწისძვ­რამ თითქმის მიწასთან გაასწორა ლისაბონი, დაიღუპა ათა­ სობით ადამიანი და ნანგრევებად იქცა ქუჩები. მიწისძვრას შეეწირა მაშინდელ მსოფლიოში ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვ­ ნელოვან ბიბლიოთეკად აღიარებული სამეფო ბიბლიოთეკაც. შემდეგი წლები პორტუგალიის მეფემ ბიბლიოთეკის აღდგე­ ნას შეალია, თუმცა, იმთავითვე გაჩნდა იდეა, კოლექცია „ახალ მიწაზე“ _ ბრაზილიაში გადაეტანათ. ნაპოლეონის შემოსე­ ვებმა ეს იდეა უკვე მკაფიო გეგმად აქცია. პორტუგალიის პრინცი, სამეფო ოჯახთან ერთად, ბრაზილიაში გაიქცა და გემზე ბიბლიოთეკის ნაწილიც აიტანა. ნაწილი კი შემდეგი გემებით გამოაგზავნინა.

MUSEU DO AMANHÃ პორტის უბანში ცნობილ ბულვარზე Pier Maua-ზე _ შორიდან­ვე მიიპყრობს თქვენს ყურადღებას თანამედროვე რიოს სიამაყე და, როგორც 2015 წელს მუზეუმის გახსნისას რიოს მერმა ედუარდო პაეშმა აღნიშნა _ „მომავლის სიმბოლო“; შენობა, რომელიც „გვიბრუნებს იმედს, რომ რიო უფრო მე­ტად ინტეგრირებული გახდება და საჯარო სივრცეებს მოქალა­ ქეებისთვის უფრო დიდსულოვნად შექმნის“. როგორც მუზეუმის სახელგანთქმული არქიტექტორის, სან­ ტიაგო კალატრავას ოფიციალურ ვებგვერდზე წერია, მუ­ზე­­უ­მი და მისი მოსაზღვრე ბაღები წარმოადგენს Porto Maravilha-ს ანუ სასწაული პორტის მთავარ ნაწილს. მთლი­ანობაში კი „სასწაული პორტი“ ქვეყნის უდიდესი დევე­ ლოპერული პროექტია, რომელიც ახალ სოციო-ეკონომიკურ რეალობას ქმნის თანამედროვე ურბანული სისტემებით, რაც ველობი­ლიკებს, გარეგანათებებს და გამწვანებას მოიცავს. „მომავლის მუზეუმის“ შესახებ (როგორ მიხვიდეთ, ბილეთები როგორ შეიძინოთ და ა. შ.) ყველაფერი დეტალურად წერია ვებგვერდზე (რაც ბრაზილიის ტურისტული ობიექტების შემ­ თხვევაში საკმაო იშვიათობაა).

1810 წელს ბრაზილიის მიწაზე ბიბლიოთეკა გაიხსნა. დღეს იქ 9 მილიონამდე ექსპონატი ინახება და, იუნესკოს აღიარებით, მსოფლიო საბიბლიოთეკო ქსელში ერთ-ერთი უმნიშვ­ნე­ლოვანესი კერაა. წიგნებთან, ხელნაწერებთან და დოკუ­ მენტებთან ერთად, იქ დაცულია მე-19 საუკუნის ამსახველი ოცი ათასზე მეტი ფოტო, 22 ათასი რუკა, 2500 ატლასი და 250 ათასზე მეტი ნაწარმოები ხმისა და მუსიკის არქივში. ამავე სკვერში, ფაქტობრივად, ბიბლიოთეკის არქიტექ­ტურული ანსამბლის ნაწილია ხელოვნების ნაციონალური მუზეუმიც (https://mnba.gov.br/portal/). აქვე ტრიალი მოგიწევთ, თუ აპირებთ ისტორიის ნაცი­ ონალური მუზეუმის დათვალიერებას.

https://museudoamanha.org.br/en/how-get-there https://calatrava.com/projects/museu-do-amanha-rio-de-janeiro.html PIER MAUA ეს კილომეტრიანი მონაკვეთი, სადაც სამგზავრო და საკრუიზო გემები ჩერდებიან, ხოლო ყოფილ საპორტო საწყობებში წვეულებები, კონცერტები და კულტურული კვირეულები ეწყობა, დიდი შანსია, თქვენი დანიშნულების წერტილადაც იქცეს. ამ ძველი, ეკონომიკურად და კულტურულადაც ჩა­ ვარდნილი ზონის განვითარება რამდენიმე წლის წინ დაიწყო და ახლა ქალაქის ერთ-ერთ თავმოსაწონებელ პროექტად მიიჩნევა. იქ იმართება რიოს ხელოვნების ბაზრობა და რიოს მოდის დღეები. იქვეა ბარები, კაფე-რესტორნები და საყიდლებზე სასიარულოდ ზედგამოჭრილი ადგილები. იმავე რაიონშია რიო დე ჟანეიროს საზღვაო აკვარიუმი _ Aqua Rio.

29 VOYAGER 17/2019

რიო დე ჟანეირო სანტა ტერეზა რიოში გორაკებზე, ძირითადად, ფაველებია ხოლმე შეფე­ნილი, სანტა ტერეზა კი ფაველას არაფრით ჰგავს. მას ტროპიკების მონმარტრს ეძახიან _ ბოჰემური განწყობის, არტისტების, კაფეების, პატარა მაღაზიების, საინტერესო მუზეუმის ხარჯზე. მიგიზიდავთ არტ-დეკოს სტილის არქიტექტურა და კოლონიალისტური ეპოქის შენობებიც. თუმცა, მაინც კარგი იქნება, გიდთან ერთად ვიაროთ, ანდა შებინდე­ ბის მერე უცხო და ჩუმ ადგილებში არ შევიდეთ. სახელიდან გამომდინარე ცხადია, რომ ამ უბნის ისტორია მონაზვნებს უკავშირდება _ 1750 წელს მათ იქ მონასტერი გახსნეს. უბანი სწორედ ამ მონასტრის გარშემო გაშენდა და განვითარდა და მალევე ის რიოს ერთ-ერთ ყველაზე შარმიან და მყუდრო ზონადაც იქცა. გირჩევთ რამდენიმე ადგილს, სადაც სანტა ტერეზაში სეირნობისას უნდა შეჩერდეთ:

PARQUE DAS RUINAS _ ეს იდუმალი ადგილი აუცილებ­ლად მიგიზიდავთ, ერთ დროს დიდებული შენობა და კულტურული ცენტრი ნაწილობრივ დანგრეულია და მას კონცერტებისა და ღია ცის ქვეშ დაგეგმილი კულტურული ღონისძიებებისთვის იყენებენ.

LARGO DO GUIMARAES _ ეს მოედანი სანტა ტერეზას გულიაო, ამბობენ _ ბარებით, რესტორნებითა და ხელნაკეთი ნივთების მაღაზიებით, სადაც საკარნავალე ატრიბუტიკასაც იპოვით. რიოში ყოფნისას აუცილებლად მოხვდებით ჩრდი­ლოეთ ზონაშიც (Zona Norte), სადაც (Grande Tijuca-ში _ სა­შუალო კლასით დასახლებულ საცხოვრებელ და კო­მერციულ უბანში) მდებარეობს მარაკანას სტადიონი. მარაკანას სტადიონის სახელწოდება ახლა უკვე უმნიშვნელო მდინარე მარაკანადან მოდის. სტადიონი 1950 წლის მსოფლიო თასის თამაშებისთვის გაიხსნა, ფინალურ მატჩზე 199.854 მაყურებელს უმასპინძლა და იმ დროისთვის უდიდესი იყო მსოფლიოში.

ESCADARIA SELARON _ მოზაიკით მორთული 125-მეტრიანი კიბე რიოს სულ ახალი ღირსშესანიშნაობაა, რომელიც ინსტაგრამის მრავალ ფოტოზე ხვდება. პროექტი მანუელ კარნეირუს ქუჩაზე ჩილედან რიოში 1983 წელს ჩასულმა მხატვარმა სელარონმა დაიწყო. თავიდან, თითქოს, მხოლოდ საკუთარი სახლის წინ ჩამონგრეული საფეხურების შეკეთება სურდა, მერე და მერე, პროექტს სერიოზული სახე მისცა და საფეხურები სრულად მოიცვა. ფულის საშოვნელად ზოგჯერ ნახატებს ჰყიდდა. საბოლოოდ, კიბეზე 60 ქვეყნიდან მოპოვებული ორი ათასზე მეტი ფერადი კერამიკის ფილაა. იქ მოხვედრა ლაპას უბნიდან ფეხითაც შეიძლება. ლაპაში კი, ალბათ, უკვე იცით, რიოს ცნობილი თაღებიცაა.

MUSEU DA CHACARA DO CEU _ 1972 წელს გახსნილ ამ მუზეუმში სალვადორ დალის, ედგარ მონეს და სხვა ცნობილი მხატვრების ნამუშევრები ინახება. იქვეა ბევრი ბრაზილიელი მხატვრის ნაწარმოები და ძველი რიოს ისტორიისა და ხიბლის ამსახველი ფერწერული ტილოებიც.

დროთა განმავლობაში მარაკანას მსოფლიო მნიშვნელობამ იკლო. 2014 წლის მსოფლიო თასზე ამ სტადიონზე ყველაზე მეტი 74.738 მაყურებელი განთავსდა. აქვე გაიმართა „კოპა ამერიკას“ 2019 წლის თამაშები. მარაკანა დღემდე ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული ტურისტული პუნქტია რიოში. მის სანახავად ხალხის ნაკადი მაშინაც კი არ შემწყდარა, როცა სტადიონი სარემონტო სამუშაოების გამო დახურული იყო. ცნობისმოყვარეები სპეციალურად ამ მიზნით აგებული მინის კოშკიდან ადევნებდნენ თვალს ისტორიული სტადიონის რემონტს. https://www.fifa.com/worldcup/ რიოს ჩრდილოეთ ნაწილში მდებარეობს ანტონიო კარლოშ ჟობიმის სახელობის საერთაშორი­ სო აეროპორტიც და ქალაქის ამ ნაწილშია თავმოყ­რილი სამბას ცნობილი სკოლებიცა და ფაველების უმეტესობაც. ამავე ზონას უნდა ესტუმროთ, ბოა ვიშტას პარკი თუ გაინტერესებთ (Quinta da Boa Vista) _ ესაა ადგილი, სადაც ისტორიული იმპერიის სასახლე მდებარეობდა _ შემდეგში ნაცი­ო­ნალური მუზეუმი, რომელიც 2018 წელს ხანძრის გამო განადგურდა.

30 VOYAGER 17/2019

ეთნოსების კედელი

უცნაური მუზეუმები

პორტის ზონა რიოს ცენტრში, კონკრეტულად კი, ოლიმ­პიური ბულვარი, არაფრით დატოვოთ (და, ალბათ, ვერც მოახერხებთ სხვაგვარად), „ეთნოსების კედლის“ ნახვის გარეშე. 2016 წლის გინესის მსოფლიო რეკორდების მო­ნა­ ცემებით, ესაა უდიდესი, 2600 კვ.მ.-ზე გაჭიმული კედლის ნახატი, რომლის ავტორიცაა გრაფიტის არტისტი ედუარდო კობრა. ის მუშაობას 2016 წლის ოლიმპიური თამაშების დაწყებამდე შეუდგა და მსოფლიო რეკორდის დამყარება გადაწყვიტა _ როგორც ავტორმა, რომელიც მოკლე დროში სრულიად მარტო ყველაზე დიდ კედლის ნამუშევარს ქმნის. კობრამ მიზნად დაისახა, ხუთი ოლიმპიური რგოლის შთაგონებით შეექმნა ხუთი სახასიათო სახე და მთავარი სათქმელი _ ყველანი ერთნი ვართ _ ასე გადმოეცა. კობრას ნახატზე ოკეანიას, აფრიკას, აზიას, ევროპას და ამერიკას _ სხვადასხვა ადამიანები წარმოადგენენ. პროექტს 70 დღე, 1890 ლიტრი თეთრი საღებავი და 2800 ქილა სპრე-საღე­ ბავი დასჭირდა. ძირითადი ნახატები მართლაც კობრას შესრულებეულია, დამაკავშირებელი კედლების მოხატვაზე კი კობრას გუნდი _ 20 სხვა არტისტი მუშაობდა. გრაფიტის გზა სრულდება პორტრეტისტის Sini and Cety-ს ნამუშევრით, რომელიც მსოფლიოში პირველი დევნილთა ოლიმპიური გუნდის ათ სპორტსმენს ეძღვნება.

იუნეს­კოს ოფი­ცი­ა­ლურ ვებ­გ­ვერ­ზე გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლია ცნო­ ბა, რომ რი­ო­ში ფუნ­ქ­ცი­ონ­ ი­რებს „არაცნობიერის მუ­ზე­უ­მი“ _ ესაა სა­გა­მო­ფე­ნო სივ­რც­ ე, სა­დაც ფსი­ქი­კუ­რი აშ­ლი­ლო­ ბის მქო­ნე პა­ცი­ენ­ტე­ბის მი­ერ შექ­მ­ნი­ლი ნა­ხა­ტე­ბი, მუ­სი­კა და ხელ­ნა­კე­თი ნივ­თე­ბია წარ­მოდ­გე­ნი­ლი. მუ­ზე­უ­მის გახ­ს­ნის იდეა ნი­სე და სილ­ვე­ი­რას ეკუთ­ვ­ნის _ ცნო­ბილ და ფსი­ ქი­ატ­რი­ა­ში ძი­რე­უ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბის მომ­ხ­დენ ბრა­ზი­ლი­ელ ფსი­ქი­ატრს, რო­მელ­მაც სრუ­ლი­ად ახა­ლი მიდ­გო­მე­ბი და­ ნერ­გა კლი­ნი­კებ­ში, ოკუ­პა­ცი­ურ ­ ი და ხე­ლოვ­ნე­ბით თე­რა­პია შე­ი­ტა­ნა ელექ­ტ­რო­შო­კი­სა და სხვა არა­ჰუ­მა­ნუ­რი სამ­კურ­ნა­ ლო მიდ­გო­მე­ბის ნაც­ვ­ლად. მუ­ზე­უმ­ ი თვი­თონ­ვე 1952 წელს და­აარ­სა, რო­გორც კვლე­ვი­თი ცენ­ტ­რი და რო­გორც სივ­რც­ ე, სა­დაც ნე­ბის­მი­ერ ადა­მი­ანს შე­უძ­ლია და­აკ­ვირ­დეს უმ­შ­ვე­ნი­ე­ რეს ხე­ლოვ­ნე­ბის ნი­მუ­შებს, რომ­ლე­ბიც „არანორმალურმა“ ტვი­ნებ­მა შექ­მ­ნეს. სა­გუ­ლის­ხ­მო­ა, რომ ამ ცნო­ბილ ქალ­ბა­ ტონ­ზე გა­და­ღე­ბუ­ლი ფილ­მი წელს, თბი­ლის­ში გა­მარ­თულ ბრა­ზი­ლი­უ­რი კი­ნოს კვი­რე­ულ­ზეც იყო ნაჩ­ვე­ნე­ბი. მუზეუმის კოლექციაში, ერთ-ერთი ცნობით, 360 ათასი ნა­მუშევარი ინახება. მუზეუმი რეგისტ­რირებულია ისტო­ რიული და არტისტული მემკ­ვიდ­რეობის ნაციონა­ლური ინსტიტუტის მიერ. თუ Google-ის ინტერაქტიულ რუკას დახედავთ, რიოში სხვა ნაკლებად გრანდიოზულ, მაგრამ ძალიან საინტერესო მუზეუმებსაც აღმოაჩენთ.

ნაციონალური მუზეუმი ეს იყო უძველესი და ყველაზე მასშტაბური მუზეუმი ლათინურ ამერიკაში, რომელიც კოლუმბიამდელი ამე­ რიკის შესახებ უდიდეს ცოდნას ინახავდა. დინოზავრების ძვლები, თავის ქალები, ბაიას შტატში, მეთვრამეტე საუკუნეში აღმოჩენილი, რამდენიმეტონიანი მეტეორის ფრაგმენტი და სხვა უნიკალური მასალა, ჯამში, 20 მი­ ლიო­ნი არტეფაქტის 90% 2018 წლის ხანძარს შეეწირა. ეს მთელი მსოფლიო კულტურისა და მეცნიერების­თვის უდიდესი დანაკარგი გლოვის ტოლფასი იყო სხვადასხვა ქვეყანაშიც კი. მუზეუმის თანამშრომლები კი, ხანძრის შემდეგ, მასობრივად იკეთებდნენ ხელზე სვირინგს, რომელზეც დამწვარი მუზეუმის ფასადი ჩანს.

მათ შორისაა: ფაველას მუზეუმი; ცხოვრების მუზეუმი; ტალღის მუზეუმი; სამბას მუზეუმი; სელასაოს მუზეუმი; ნაივური მხატვრობის მუზეუმი (მე-15 საუკუნიდან დღემდე პრიმი­ტივისტების ექსპონატებს ინახავს); ასტრო­ნომიის მუზეუმი (მასში უცნაური არაფერია, უბრალოდ, თუ რიოს ცაზე დაკვირვება გსურთ, სწორედ იქ უნდა მიხვიდეთ).

31 VOYAGER 17/2019

რიო დე ჟანეირო

ტიჟუკას ეროვნული პარკი რიოში ბევრი პარკი და ეკოლოგიური ნაკრძალია. მათ შორისაა თითქმის 4 ათას ჰექტარზე გადაშლილი Tijuca National Park-ი, რომელიც იუნესკოს ბუნების ძეგლია და პირველი ურბანული ტყე მსოფლიოში. იქაა დაცული პირველი ხელახლა დარგული ტყე და ყავის ეპოქიდან შემორჩენილი ისტორიული ნანგრევები. დახაზულია ტურისტული ბილიკებიც. მწვანე სა­ ფარის უდიდესი ნაწილი 1861 წელს დაწყებული ტყის ხე­ ლახალი განაშენიანების შედეგია. ტყეები ამ ადგილზე ყავის პლანტაციებისა და ქვანახშირის საბადოების გამო მანამდე თითქმის სულ გაიჩეხა. პარკის უამრავ ღირსშესანიშნაობას შორის მსოფლიოში ცნობილი სულ ორია: ზღვის დონიდან 704 მეტრზე მდებარე კორკოვადოს კლდოვანი სტრუქტურის მქონე მთა და ქრისტეს ქანდაკება _ ახალი შვიდი საოცრებიდან ერთ-ერთი, რომელიც 1931 წლის ოქტომბერში საზეიმოდ გაიხსნა. ქანდაკება 38 მეტრის სიმაღლისაა და 1.100 ტონას იწონის. ის რიოს ზღაპრული ლანდშაფტის უკვე ორგანული ნაწილია.

რამდენიმე ადგილას, გადასახედებია მოწყობილი. იქიდან საოცრად ჩანს რიო დე ჟანეიროს სამხრეთი ზონა, მათ შორის კოპაკაბანას, იპანემასა და ლებლონის პლაჟები, როდრიგუ დი ფრეიტაშის ლაგუნა და კაგარასის კუნძულები. შაბათ-კვირას ეს 5 კმ-იანი მარშრუტი ფეხით მოსიარულეთათვის ნამდ­ვილი სამოთხეა. ამავე ნაციონალურ პარკშია Bico do Papagaio _ თუთიყუშის ნისკარტი _ ზღვის დონიდან 989 მეტრზე მდებარე მწვერ­ ვალი, რომელიც სწორედ თუთიყუშის ნისკარტს ჰგავს და მოლაშქრე ტურისტების სამიზნეც ხშირად ხდება. იქიდან თვალისმომჭრელად ჩანს Barra-სა და Recreio-ს პლაჟები, რომელთა ფონზე Jacarepagua-ს დაბლობია გაწოლილი.

კარგად გამოიკითხეთ, როგორ მოხვდეთ ქანდაკებასთან, რადგან გზა რამდენიმეა. იქ კი, დაუვიწყარი ხედების გამო, ასვლა ნამდვილად ღირს. ზოგი გრძელ სალაშქრო ბილიკს ამჯობინებს, ზოგი _ ტრამვაის (რომელიც, თუ დადის, გადატ­ვირთულია, რიგები უსასრულო, ბილეთები _ წინდაწინ გა­ყიდული), ზოგსაც უფრო კომფორტული და ძვირიანი მომ­ სახურებები ურჩევნია, მაგალითად, როგორიცაა აეროტაქსი.. ქრისტეს ქანდაკების ძირში გადის პაინეირასის გზა, რომლის გაყოლებაზეც მინერალური წყლების წყაროებს და სხვა საინტერესო ბუნებრივ წარმონაქმნებს ნახავთ. ამავე გზაზე, 32 VOYAGER 17/2019

https://www.bnparks.com/tijuca

LARGO DO BOTICÁRIO კორკოვადოს მთის უკან იმალება რიოს კოლონიალური წარსულის კიდევ ერთი მარგალიტი. ესაა Cosme Velho-ს უბანში მდებარე ფერადი სახლები. ერთ-ერთი მთავარი სახლი, იგივე A Casa Cor-de-Rosa (ვარდისფერი სახლი) ეკუთვნოდა ცნობილ ბრაზილიელ ჟურნალისტსა და მის მეუღლეს, რომელთაც აქაურობა აღადგინეს და ტურის­ ტულად მიმზიდველიც გახადეს. საუბარია ადგილზე, სადაც კოლონიალურ ეპოქაში გახსნილი აფთიაქი წამლებსა და მალამოებს ბრაზილიის სამეფო ოჯახისთვის ამზადებდა. შემდეგ დიდხანს ცუდ მდგომარეობაში იმყოფებოდა, სანამ კვლავ არ აღდგა და წარსულის პატარა ფრაგმენტი არ გააცოცხლა. საერთოდ, ეს უბანი Cosme Velho, ისევე, როგორც უბანი Laranjeiras, მასობრივი ტურიზმისთვის უცნობი, მაგრამ საინტერესო და სასიამოვნოდ აღმოსაჩენი წვრილ-წვრილი სიურპრიზებისგან შედგება.

ლაჟის პარკი კორკოვადოს მთის ძირში, 52 ჰექტარზეა გადაჭიმული სიმწვანით, კულტურული და გასართობი ადგილებით სავსე ლაჟის პარკი. იქაურობა, შესაბამისად, რიოს ისტორიულ მეხსიერებას ინახავს და მუდმივად აცოცხლებს. ლაჟის პარკი, თავისი ხელოვნური კუნძულით, მდინარეებით, ქვაბულებით, თევზებიანი აკვარიუმითა და სამეფო პალმებით ინგლისელი ლანდშაფტის მხატვრის, ჯონ ტინდეილის შემოქმედებაა, რომელმაც ბაღის პროექტი 1840 წელს მოამზადა. აქ ევროპული რომანტიკული სტილი და ადგილობრივი ველური ტყეები ერთ­ მანეთს საინტერესოდ ეხამება.

ბოტანიკური ბაღები მაღალი მწვერვალების ქვეშ 141 ჰექტარზე გადაჭიმული ბაღი უნიკალური ადგილია რიო დე ჟანეიროს მჭიდროდ ურბანულ გარემოში. 1808 წლიდან მოყოლებული ამ მიწებზე ირგვება და მრავლდება ადგილობრივი და მსოფლიოს სხვა ტროპიკული ქვეყნებიდან მოგროვებული მცენარეები. მათი ოდენობა, ცხადია, მზარდია. ენციკლოპედია „ბრიტანიკას“ დათვლით, რიოს ბოტანიკურ ბაღში შვიდი ათასზე მეტი ტროპიკული მცენარე ხარობს. ტურისტულ ფოტოებზე ხშირად იწონებენ მოგზაურები თავს ბაღის იმ ნაწილში, სადაც ოცდაათმეტრიანი სამეფო პალმები უმშვენიერეს ხეივანში იზრდება. ამავე ბაღშია ჰერბარიუმი, სადაც ექსპონატთა 300 ათასზე მეტი სახეობაა. რიოს ბოტანიკური ბაღი კარგი კვლევითი ცენტრია თავისი ვრცელი ბიბლიოთეკითა და სრულად აღჭურვილი ლაბორატორიებით. მინიშნება: ბოტანიკური ბაღი მთავარ ავენიუს მიუყვება და ბოტაფოგოსა და გავეას რაიონებს აკავშირებს.

პარკში სულ ეწყობა კულტურული ღონისძიებები _ გამოფე­ ნები, ლექციები, ვიდეოშოუები, მუსიკალური ფესტივალები. ამიტომ იქ სეირნობა ტურისტისთვის ნიშნავს, ახლოდან დააკვირდეს, რა აინტერესებს, რით ერთობა და როგორ ისვენებს ხელოვნებით გატაცებული კარიოკა. ბაღში ისტორიული შენობა დგას, რომელიც თავიდან ინდუსტ­ რიალისტი ბიზნესმენის, ენრიკე ლაჟისა და მისი მეუღლის _ ცნობილი მომღერლის საკუთრება იყო. ამ რე­ზიდენციაში ახლა ფერწერისა და ვიზუალური ხელოვნების სკოლაა და საგამოფენო სივრცეებითაც გამოირჩევა. მთავარი შენობის მიმდებარედ გემრიელად წახემსებაც შეიძლება _ BistroPlage საუზმიდან სადილამდე იღებს სტუმ­­რებს და ორგანულად სუფთა პროდუქტით მომზადებული საკვებით უმასპინძლდება. პარკის რუკას თუ კარგად შე­ ისწავლით, ნახავთ, რომ მისი ერთი ნაწილიდან კორკოვადოს მთისკენ მიმავალი საფეხმავლო ბილიკი იწყება. გზად კი ჩანჩ­ ქერების ნახვაც შეგიძლიათ. http://eavparquelage.rj.gov.br

33 VOYAGER 17/2019

რიო დე ჟანეირო ღირსშესანიშნაობა

კარიოკას აკვადუკი, იგივე თაღები ეს ულამაზესი ნაგებობა, კოლონიალისტური არქიტექტური­სა და ინჟინერიის შესანიშნავი ნიმუში, რომელიც რიოს ლურჯი ცის ფონზე კიდევ უფრო შთამბეჭდავია ხოლმე, მე-18 საუკუნეში სუფთა წყლის პრობლემის მოსაგვარებ­ლად აშენდა _ ქალაქის მოსახლეობას, თავდაპირველი ჩა­ ნაფიქრის მიხედვით, წყა­ლი კარიოკას მდინარიდან უნდა მიწოდებოდა. მე-19 საუ­კუნიდან კი აკვადუკს წყლის მიწოდების ფუნქცია მოუსპეს, რადგან საამისოდ ალტერნატიული გზები დასახეს, ნა­გებობა კი ხიდად გამოიყენება ცნობილი „სანტა ტერეზას ტრამვა­ისთვის“, რომელიც სანტა ტერეზას მთაზე შეფენილ უბანს ცენტრთან აკავშირებს. ეს ულამაზესი, კოლორიტული გზაა, რო­ მელიც ადგილობრივებსა და ტურისტებს თანაბრად მოს­წონთ. დღეს მას უფრო ღირსშესანიშნაობითი ფუნქცია აქვს _ 1877 წელს გახსნილი ტრავმაი ქალაქის კულტურულ მემკვიდრეობას წარმოადგენს. ის სულ რამდენჯერმე გაჩერდა, ერთხელ, 2011 წელს, როცა სერიოზული საგზაო შემთხვევის დროს მგზავრები და­შავდნენ და რამდენიმე გარდაიცვალა კიდეც. „სანტა ტერეზას ტრამვაი“ მას მერე აღარ მუშაობდა, შემდეგ საფუძვლიანად შეაკეთეს და დღეს „დროის მანქანას“ ჰგავს _ თითქოს ძველ, კო­ლონიალისტურ რიოში გაბრუნებს.

აქვე ერთი დეტალიც რიოს ტრამვაიზე _ სავსე ტრანსპორტი, საიდანაც მგზავრები ცალ ხელზე ჩამოკონწიალებულები მგზავრობენ, სულ უფრო იშვიათობა ხდებაო, გვარწმუნებენ.

2009 წლის შემდეგ ასე მგზავრობა კანონითაც აიკრძალა. თუმცა, არავინ იცის… გვაფრთხილებენ, რომ სანტა ტერეზას ტრავმაის ბილეთების შესაძენად და სადგურის საპოვნელადაც ადგილობრივი გიდი დავიხმაროთ. ასევე, აუცილებლად ვე­ ცადოთ, ტრამვაიში დასაჯდომი ადგილი გვქონდეს _ ტრამვაი მოულოდნელად ამუხრუჭებს და მაინც რომ დავიზღვიოთ თავი.

Bondinho _ „პატარა ტრამვაი“ _ ეს სახელიც დავიმახსოვროთ, ხშირად მას ასე მოიხსენიებენ ხოლმე.

AQUA RIO 26 ათას კვ.მ-ზე გადანაწილებული მუზეუმი ხუთ სართულს და მილიონობით ლიტრი წყლით სავსე 28 ტანკერს აერთია­ ნებს. სხვადასხვა წყაროს მტკიცებით, ისაა ბრაზილიისა და საერთოდ სამხრეთ ამერიკის უდიდესი აკვარიუმი, სადაც 350 სხვადასხვა სახეობის სამი ათასამდე ცხოველი ცხოვრობს და მრავალფეროვან საზღვაო ეკოსისტემებს წარმოგვიდგენს. იქ ბევრი რამეა დაუვიწყარი და მომნუსხველიც კი, მაგრამ უდიდეს შთაბეჭდილებას ატრაქციონი Recinto Oceânico ახ­ დენს _ 7-მეტრიანი სიღრმისა და 3.5 მილიონი ლიტრი წყლის ტევადობის კონტეინერი, რომელიც სტუმარს შეუძლია ზღვის­ ქვეშა გვირაბით გადასეროს. ასევე, გამოსცადოს, როგორია ცურვა თევზებთან და ზვიგენებთანაც კი. შესაძლოა, უკვე მუშაობდეს (წინასწარ გადაამოწმეთ) პროექტი Dormindo no Aquario _ რაც ბავშვებს აკვარიუმის სიღრმეებში, გამაოგნე­ ბელი მოყვანილობისა და სიდიდის მქონე თევზების გარემოც­ ვაში დაძინებას სთავაზობს. ვისაც სერფინგი აინტერესებს, მოიკითხეთ (და ესეც წინასწარ გადაამოწმეთ) სამუზეუმე ადგი­ ლი, სადაც ბრაზილიური სერფინგის ისტორიას საინტერესოდ მოწყობილი ექსპოზიციით გიამბობენ. http://www.aquariomarinhodorio.com.br/

34 VOYAGER 17/2019

რიო დე ჟანეირო ღირსშესანიშნაობა

BARRA – ეს ერთ-ერთი ყველაზე გრძელი სანაპიროა რიოში და იქ ხშირად სერფერები იკრიბებიან. იმავე მიდამოებში რესტორნების, კინოთეატრებისა და მაღაზიების სიუხვეა.

LEBLON – ამბობენ, რომ ლებლონი ერთ-ერთი ყველაზე დაცული სანაპიროა რიოში.

RECREIO – კიდევ ერთი ზედგამოჭრილი ადგილი სერფერე­ ბისთვის.

MANGARATIBA – კიდევ ერთი ძალიან წყარი სანაპირო, თუმცა, ღრმად ტროპიკულ ტყეში რეზორტიც მდებარეობს.

URCA – ერთ-ერთი ყველაზე პატარა სანაპირო, სუფთა ქვიშით და მრავალფეროვანი სპორტული აქტივობებით.

COPACABANA _ სახალხო სანაპირო, რომელიც მზის ჩასვლის მერე ერთ დიდ გართობად იქცევა ხოლმე.

IPANEMA BEACH – „გოგონა იპანემადან“ _ ამ სიმღერამ, თითქოს, სამუდამოდ განსაზღვრა ამ პლაჟის ხასიათი.

Garotas bonitas _ ანუ ლამაზ-ლამაზი გოგოების ნაკლე­ბობას, ცხადია, იქაურობა არასდროს უჩივის. ამბობენ, რომ იპანემა ტრენდს ქმნის.

PRAINHA – თეთრი ქვიშებით, მომნუსხველი სიმწვანითა და ტროპიკული ტყეებით ეს სანაპირო ერთ-ერთი ძალიან ეგზოტიკური და ძალიან მშვიდი გარემოთი გამოირჩევა.

LEME _ კოპაკაბანას გაგრძელება, რომელიც უფრო ოჯა­ ხური დასვენებისთვის, ბავშვებისთვის, სიწყნარისთვისაა ზედგამოჭრილი. ამბობენ, რომ ლემეს ქუჩებში ნახავთ სკეიტერებსაც, რადგან ხშირად სწორედ აქ ვარჯიშობენ.

ANGRA – ეს სანაპიროებისა და კუნძულების ერთობლიობაა. სრული სახელია Angra dos Reis, რომელიც 365 პატარა კუნძულისგან და 2 ათასამდე პლაჟისგან შედგება. ზოგიერთ მდიდარ კარიოკას აქ საკუთარი კუნძულიც აქვს. ყველაზე დიდი კუნძულია ილა გრანდე, რომლის კრისტალივით სუფთა წყლები თევზაობითა და ყვინთვით გატაცებულ ტურისტებს იზიდავს. პოპულარული ადგილია Aventureiro _ მას განსაკუთრებით სერფერები წყალობენ.

35 VOYAGER 17/2019

რიო დე ჟანეირო რესტორნები

ORO

L’ATELIER DU CUISINER

თანამედროვე ბრაზილიური სამზარეულო

ფრანგულ-ბრაზილიური სამზარეულო

გამორჩეულად ნიჭიერი მთელ თავის თაობაში _ ასე ახა­სი­ა­თებენ ახალგაზრდა ბრაზილიელ შეფს, ფელიპე ბრონზის, რომელიც ამ რესტორანს უკვე მეცხრე წელია, ხელმძღვა­ნე­ლობს. კარგია, რომ ძალიან გამართული ინგლისურენოვა­ნი ვებგვერდი აქვთ, რაც საშუალებას მოგცემთ, მენიუსაც, ღვი­ნის ბარათსაც და კოქტეილების სიასაც წინასწარ გაეცნოთ.

კედლები სავსეა შეფის _ დავიდ ჟობერის ჩარჩოებში ჩას­მული ჯილდოებით. პირველი, რის გამოც მას აჯილდოებენ, უნიკალური კრეატიული თვალთახედვაა, რომელსაც ამ ოჯა­ხური სტილის ბისტროში ავლენს. ფრანგულ ფესვებზე დაფუძ­ ნებული რეცეპტურა მხოლოდ ლოკალურ ინგრედიენტებს ითვალისწინებს. შეფი მუდმივი თვითგანახლების პროცესშია, ამიტომ წინასწარ მის მენიუზე საუბარი აზრს კარგავს. მთავარი ისაა, რომ ბევრი პრესტიჟული კულინარიული გა­მო­ცემის მიმომხილველი დაუვიწყარი კულინარიული თავგადა­სავლისთვის სწორედ ამ ფრანგულ-ბრაზილიური ადგი­ ლის­კენ გვიხმობს. ამავე შეფს ეკუთვნის მეორე რესტორა­ნიც იპანემაზე: Le Bistrot du Cuisiner. საიტზე მენიუებსაც ნა­ხავთ, ფრანგულ და პორტუგალიურ ენებზე. https://latelierducuisinier.com.br

HACHIKO

რესტორანი დახვეწილი, მოდერნული ინტერიერის დეტა­ ლებით გამოირჩევა. Oro-ს ორგვარი მენიუ აქვს, ვებგვერდის მიხედვით, „შემოქმედებითი“ და „ეფექტური“ _ გრძელი და მოკლე. ულუფები დელიკატურია, პატარა ზომის, ფაქტურები ძალიან დახვეწილი. http://ororestaurante.com.br/en/

იაპონური სამზარეულო

ეს პატარა იაპონური რესტორანი ადვილი საპონველი არ არის _ რიოს ისტორიულ ნაწილში, ერთ მოკირწყლულ ქუ­ჩაზე მდებარე სახლის მეორე სართულზეა გახსნილი. ინტერიერი ელეგანტურია, დიდი ფანჯრებით. მენიუ კი რიოში ასე გავრცელებული „ჭამე რამდენიც გნებავს“ კონცეფციისა გახლავთ. თუმცა, შეფი მაინც ცდილობს გამორჩეულობა შეჰმატოს არჩევანს. ამიტომ ის ქმნის 12-კერძიან ანსამბლს, რომელიც ნებისმიერ დროს იცვლება. შეგიძლიათ დაიწყოთ ახალ-ახალი სუშითა და საშიმით, განაგრძოთ ორაგულის კარპაჩიოთი, თინუსით, რომელიც ტერიაკის სოუსითა და კეშიუს თხილით მოაქვთ და შემდეგ უკვე მთავარ კერძებზე გადახვიდეთ.

ARTIGIANO ემილია რომანიას რეგიონის სამზარეულო

აქ იტალიის ერთ კონკრეტულ რეგიონზე ამახვილებენ აქცენტს და ამიტომ ლორი პარმადან აქვთ, პარმეზანი პარმეჯანოდან. ყველაფერს ხელით ამზადებენ, განსაკუთრებით გვირჩევენ, გავსინჯოთ როსელინი რომანიოლე (ლორისა და მოცარელას შიგთავსიანი პასტა პარმეზანის სოუსით). რესტორანს ტერასაც აქვს, სადაც გემრიელი გამაგრილებელი სასმელითაც შეიძლება სადილის დაწყება (ან დასრულება). https://www.restauranteartigiano.com 36 VOYAGER 17/2019

GIUSEPPE

JULIETA

იტალიური სამზარეულო

თანამედროვე ფრანგული სამზარეულო

კოლონიალური ეპოქის ბრაზილიაში მოგზაურობა, სადაც აუცილებლად უნდა შეავლოთ თვალი ძველ კათედრალს, რა გასაკვირია, რომ იტალიური სტილის რესტორანში დას­ რულდეს, სადაც შეგიძლიათ შეფთან კონსულტაციით შეარ­ ჩიოთ მენიუ, შეგიძლიათ, სტანდარტული დასახელებები­ დან აირჩიოთ, რომელსაც ვებგვერდზეც წინასწარ ნახავთ. მაგალითად, მრავალგზის ნაქები მწვანე რავიოლი რიკოტას შიგთავსითა და თეთრი რავიოლი ხბოს ხორცისა და პორჩინის სოკოს შიგთავსით, იტალიურ სოუსთან ერთად.

ამ რესტორანში იგრძნობთ, როგორ ეხამება ბრაზილიურ ხა­ სიათს ფრანგული დახვეწილობა. „ჯულიეტა“ კულტურის სახლ­ ში მდებარეობს _ ნეო-კლასიკური ფასადის მქონე პალაცოში, სადაც ლუი მეთექვსმეტის ესთეტიკის ინტერიერია. აბრეშუმის ფარდები ნაზად ირხევა, ცნობილი მხატვრების ნა­ მუშევრები კედლებს ამშვენებს, დარბაზში კი დაბალ ხმაზე ყოველ შაბათ-კვირას ფორტეპიანოს მელოდია ისმის.

ინტერიერი ისეთია _ აგურისა და თეთრი კედლების მონაცვ­ლეობით, გრძელი ოთახით, რომ ნამდვილ იტალიურ პიაცაზე სადილს მოგაგონებთ, ოღონდ, ბრაზილიური აქ­ ცენტით. http://giuseppe.com.br

GIUSEPPE GRILL _ CENTRO ბრაზილიური გრილი

რესტორანი რიოს ცენტრში ერთ-ერთ ყველაზე ხალხ­ მრავალ ქუჩაზე მდებარეობს, მაგრამ ინტერიერი ისე­თია (თან, როგორც ჩანს, გრილის ოხშივარიც თავისას აკე­ თებს), რომ თავი ქალაქური ხმაურისგან ძალიან შორს გეგონებათ. კედლებზე მხიარული და სახასიათო ნახატე­ ბია _ თანამედ­როვე არტისტების ნამუშევრები, გრილ­­თან კი წამყვანი შეფი მუშაობს. აქაური ხორცეულის არჩე­ ვანი დახვეწილი, ხარისხიანი და გემრიელია ისევე, რო­გორც მრავალფეროვანია კოქტეილების სია, რომელშიც 60 სახეობის კაშასა შედის.

აუცილებლად ეწვიეთ კულტურის სახლის ვებგვერდს, ნახავთ, რომ „ჯულიეტას“ სამგვარი მენიუ აქვს და იმავე სახლში ბისტრო და ბარიც ფუნქციონირებს. მიმომხილველები გვირ­ ჩევენ, აუცილებლად გავსინჯოთ დესერტი.

https://www.instagram.com/giuseppegrill/

https://julietadeserpa.com.br

TEREZE

APRAZIVEL

ლათინო-ამერიკული სამზარეულო

ბრაზილიური სამზარეულო

ეს რესტორანი, რომლის შეფიც ურუგვაიელი ესტებან მატეუ გახლავთ, ცინცხალ, ორგანულ ინგრედიენტებზე დებს ფსონს და სუპერ-მოდერნულ კულინარიას გვთა­ვაზობს. რაც მთავარია, კერძებისთვის შეფი ტრადიცი­ულ ბრაზილიურ ინგრედიენტებს იყენებს და რეგიონში გავრცე­ ლებულ იმ მცენარეებსაც უსინჯავს გემოს, რომ­ლებიც კულინარიულად არაკონვენციურად ითვლება.

სანტა ტერეზას უბანში თუ ბოლომდე ახვალთ, სავა­რაუდოდ, თქვენით მიაგნებთ ამ საოჯახო რესტორანს, რომელიც ხშირ ტროპიკულ ბაღშია. ხის მასიური მაგიდები ისეა განლაგებული, რომ მთელ უბანსა და ქალაქს გა­დაჰყურებს. კერძები მთელ ბრაზილიას ასახავს, მენიუში გემრიელი კაშასაც აქვთ, რომლის წრუპვასაც ამ ჯადოს­ნურ გარემოში არაფერი სჯობს. http://www.aprazivel.com.br

https://www.santateresahotelrio.com

37 VOYAGER 17/2019

რიო დე ჟანეირო რესტორნები

ANNA იტალიური სამზარეულო

თავისი მშვენიერი ზამთრის ბაღისა და აგურის კედლებში გადაწყვეტილი ინტერიერის წყალობით, შეიძლება აქ ვინ­ მესთან სახლში გეგონოთ თავი. თეფშებიც ძველმოდურია, კედლებზეც კლასიკური ტილოები კიდია და, რაც მთავა­რია, რესტორნის სახელი ანა _ ის ნამდვილ ადამიანზე მიგვანიშნებს _ რესტორნის ერთ-ერთი მფლობელის ოჯახის მატრიარქზე, რომელიც უშურველად გვიზიარებს თავის აუთენ­ტურად იტალიურ რეცეპტებსა და შინამეურნეობის საიდუმლოებებს. მენიუში, პასტის ნაირსახეობასთან ერ­თად, ხორცეული, თევზი და ზღვის პროდუქტებიცაა. https://www.annarestaurante.com.br/copia-home

FRONTERA _ იპა­­ნე­­მას სა­­ნა­­­­პი­­რო­­ს მთა­­ვარ ქუ­­ჩა­­ზე მდე­­ბა­­რე­­ობს და ამ უბან­­­ში ერ­­­თ­­­-ერ­­­თი სა­­უ­­კე­­თე­­სო რეს­­­ ტო­­რა­­ნი­­ა, სა­­დაც გან­­­საზღვ­­­ რულ ფა­­სად ნე­­ბის­­­მი­­ე­­რი ოდე­­ნო­­ბის კერ­­­ძი შე­­გიძ­­­ლი­­ათ მი­­ირ­­­თ­­­ვათ. არ­­­ჩე­­ვა­­ნი დი­­დია – თით­­­ქ­­­მის 60-მდე და­­სა­­ხე­­ლე­­ ბის, ნა­­ირ­­­გ­­­ვა­­რი სა­­ლა­­თე­­უ­­ლით და საკ­­­მა­­ოდ ეგ­­­ზო­­ტი­­კუ­­რი კერ­­­ძე­­ბი­­თაც, რომ­­­ლე­­ბიც სხვა მსგავ­­­სი ტი­­პის რეს­­­ტო­­­­რან­­­ში არ შეგ­­­ხ­­­ვ­­­დე­­ბათ. აქ ხა­­რის­­­ხ­­­სა და გე­­მო­­თა მრა­ვალ­­­­­­­ფე­­როვ­­­ნე­­ ბა­­ზე ჰო­­ლან­­­­­­­დი­­ე­­ლი შე­­ფი მარკ კვაკ­­­სი ზრუ­­ნავს. რეს­­­ტო­­რან­­­ ში ასე­­ვე აქვთ სპე­­ცი­­ა­­ლუ­­რი გრი­­ლის მა­­გი­­და, სა­­დაც შე­­ფი სტე­­იკს, ქათ­­­მის ხორ­­­ც­­­სა და თევ­­­ზე­­­ულს ამ­­­ზა­­დებს. ცალ­­­კეა სუ­­შის მა­­გი­­და, სა­­დაც ბევ­­­რ­­­ ნა­­ი­­რი სუ­­ში-­­­რო­­ლე­­ბი­­სა და სა­­ში­­მის შეკ­­­ვე­­თა შე­­იძ­ლე­­­­ბა. პა­­რას­­­კე­­ო­­ბით რეს­­­­ტო­­რან­­­ში აქვთ ფე­­ი­­ჟო­­ა­­დაც – ამ­­­ბო­­ბენ, რომ ქა­­ლაქ­­­ში სა­­უ­­კე­­თე­­სო. თუმ­­­ცა, ცხა­­დი­­ა, ამ ტი­­ტულს ბევ­­­რი სხვაც იჩე­­მებს. http://www.frontera.com.br OLYMPE _ ამ რეს­ტო­რანს ასე­თი ზე­აღ­მა­ტე­ბუ­ლი სა­ხე­­ ლი ტყუ­ი­ლად არ ჰქვი­ა, აქ ჭა­მა მარ­თ­ლაც ღვთა­ებ­რი­ვი თავ­გა­და­სა­ვა­ლი­ა­ო, მი­მომ­ ხილ­­­ვე­ლე­ბი ამ­ბო­ბენ. შე­ფია Thomas Troisgros, რო­მელ­მაც რეს­ტო­რა­ნი საფ­რან­გეთ­ში და­ბა­დე­ბუ­ლი მა­მის­გან გა­და­ი­ბა­რა და რამ­­­დე­ნი­მე მე­ნი­უს სთა­ვა­­ზობს სტუმ­რებს. აუცი­ლებ­­­ლად გა­სა­სინ­ჯია დე­ სერ­ტე­­ბიც, მათ შო­რის Crêpe Passion – რო­მე­ლიც მე­ნი­­უ­­დან 1982 წლი­დან არ გადა­დის.

LILIA მოდერნიზებული ტრადიციული ბრაზილიური სამზარეულო

ეს ადგილიც კიდევ ერთი ახალგაზრდა შეფის, ლუსიო ვიეი­რას შემოქმედებითი ნიჭის გამოვლენის არეალია. მაქსი­ მალუ­რი ხარისხისა და სეზონურობის ეგიდით, ინგრედიენტები სულ ბაზრიდან მიაქვთ. გარემო სადა და მინიმალისტურია. ინდუს­ტრიულ და გამოკვეთილად ჰიპსტერულ სტილში გა­ დაწყვეტილ სასადილო ოთახს ჰგავს, ღია სამზარეულოთი. გარედან მხოლოდ პატარა პლაკატი მიგანიშნებთ, რომ დამრეცი კიბეების თავზე რესტორანია. თუმცა, მიმომ­ ხილველების უმეტესობა ამ სისადავის სარჩულში შეფუთულ დახვეწილ და, ამავდროულად, ოჯახურად გემრიელ კერ­ძების არჩევანს და გულითად მასპინძლობას გამოარჩევენ. აქტიური ფეისბუკ-გვერდი აქვთ. ეს საშუალებას მოგცემთ, პორტუგალიურ ენაზე, მენიუსაც გაეცნოთ.

FB: Lilia Restaurante

LA VILLA _ ცნო­ბი­ლი დრა­მა­ტურ­გის, ნელსონ როდ­ რი­გე­სის სახ­ლ­ში, ძველ, ის­ტო­ რი­ულ შე­ნო­ბა­ში მდე­ბა­რე ეს ფრან­­­გუ­ლი კა­ფე კულ­ტუ­რუ­ლი კონ­ტექ­ს­ტი­თაა ცნო­ბი­ლი _ ის ყო­ველ­თ­ვის ად­გი­ლობ­­­რი­ვი და სტუმ­რად მყო­ფი ინ­ტე­ლექ­­ტუ­ა­ლე­ბის შეკ­რე­ბის ად­გი­ლი იყო. მე­ნი­უს სა­კითხს აქაც წინ­­­­და­წინ გა­ე­ცა­ნით, აუცილებ­ ლად გვირჩევენ ბუიაბესის (bouillabaisse) გასინჯვას – ესაა უგემ­რი­ე­ლე­სი თევ­ზის წვნი­­ა­ნი სამ­ხ­რეთ საფ­რან­გე­­ თი­დან _ რეს­ტორ­ნის ერ­თ­ერ­თი სა­ავ­ტო­რო კერ­ძი.

38 VOYAGER 17/2019

CT BOUCHERIE ბრაზილიური ბისტრო ამ ადგილის შეფია რიოში და, ზოგადად, სარესტორნო სფეროში ცნობილი მზარეუ­ ლი, კლოდ ტროიგრო. ინ­ტე­­რი­ე­რი გან­ზ­რახ გა­უწ­ყვი­ათ ისე, რომ სა­ყას­ბოს ჰგავ­დეს, აქ ხორ­ც­ზე და სა­­უ­კე­თე­სო ხა­რის­ხის ხორ­ც­ზე, სა­უკ­ ე­თე­სო ნაჭ­რე­ბით, უდი­დეს აქ­ცენტს აკე­თე­ბენ, აქვთ წი­თე­ლი ხორ­ ციც, ფრინ­ვე­ლი­ცა და თევ­ზიც. გარ­ნი­რე­ბი კი სუფ­თა ბრა­ზი­ ლი­უ­რია _ ფა­რო­ფას ბლი­ ნე­ბი, გა­მომ­­ცხ­ვა­რი ბა­ნა­ნე­ბი და დაბ­რა­­წუ­ლი კარ­ტო­ფი­ ლე­ბი, რა­ტა­ტუ­ი, ქი­ნუ­ა­სა და პო­მიდ­ვ­რის რი­ზო­ტო და სხვა გემ­რი­ე­ლო­ბე­ბი, რომ­ლე­ბიც ვე­გე­ტა­რი­ა­­ნე­ლებ­საც ძა­ლი­ან მო­ე­წონე­ბათ.

PORCÃO Churrascarias – გრილ­ზე შემ­წ­ვა­რი მწვა­დის ად­გი­­ლე­ბი რიო დე ჟა­ნე­ი­რო­ში ბევ­რი­ა, მაგ­რამ ეს ყვე­ლა­ზე ცნო­ბი­ ლი­ა. ად­გილ­მ­დე­ბა­­რე­ობ­ აც შე­უ­და­რე­ბე­ლი­ა: ფლა­მენ­გოს სა­ნა­პი­როს­თან ახ­ლოს, გუ­ ა­ნა­ბა­რას ყუ­რე­სა და შაქ­ რის­თა­ვა მთას გა­დაჰ­ყუ­რებს. სა­ლა­თე­ბიც უხ­ვად აქვთ და ხორ­ცე­უ­ლიც, რო­გორც კი მწვა­ნე ბა­რათს ამო­აბ­რუ­ ნებთ, მიმ­ტა­ნე­ბიც შო­რი­ახ­ლო გაჩ­ნდ ­ ე­ბი­ან. ჯერ ძეხ­ვე­ულს მო­გი­ტა­ნენ, ქათ­მის გუ­ლებს, ნივ­რი­ან პუ­რებ­სა და გრილ­ზე შემ­წ­ვარ ყველს, მე­რე უფ­რო მძი­მე არ­ტი­ლე­რია მო­ვა: სა­ ქონ­ლის ხორ­ცის სხვა­დას­ხვ­ ა ნაჭ­ერი, ყვე­ლას რომ თა­ვი­სი სა­ხე­ლე­ბი აქვს, მო­გი­ტა­ნენ ნეკ­ნებ­საც, ღო­რის ხორ­ც­საც, ქა­თამ­საც და ცხვარ­საც – მა­ნამ, სა­ნამ წი­თელ ბა­რათს არ აჩ­ვე­ნებთ.

MIL FRUTAS სანაყინე რი­­ო­­ში ნა­­ყინს რა დალევს, მაგ­­­რამ ამ­­­ბო­­ბენ, რომ ამ სა­­ნა­­ყი­­ნე­­ში ყვე­­ლა­­ფე­­რი ცინ­­­ცხა­­ლი და ხე­­ლით დამ­­­­­­­­ ზა­­დე­­ბუ­­ლი­­ა, გე­­მო­­თა მრა­­ ვალ­­­ფე­­როვ­­­ნე­­ბა კი შე­­უ­­და­­ რე­­ბე­­ლი­­ა. www.milfrutas. com.br/index.html

რიო დე ჟანერო სასტუმროები

FASANO RIO DE JANEIRO ესაა პირველი შენობა ბრაზილიაში, რომელიც ცნობილი დიზაინერის, ფილიპ სტარკის თვალთახედვითაა მოწყობილი. იპანემას სანაპიროზე მდებარე ეს სასტუმრო უმაღლესი კლასის სერვისით და დახვეწილობის, პროფესიონალიზმის ტრადიციით გამოირჩევა. Fasano-დან ადვილია არპოადორის სანაპიროს მონახულება, რომელიც სერფერებს მოსწონთ ძალიან, იქიდან ჩანს Dois Irmãos (ორი ძმის) მთა და კორკოვადო. რაც ეხება სასტუმროს დიზაინს, როგორც ჩანს, ფილიპ სტარკი გონებაში 1950-60-იანი წლების რიოს ხედავდა და პატივიც ბოსა ნოვას დიდებულ ეპოქას მიაგო. სასტუმროს მერვე სართულზეა საცურაო აუზი, რომლის მსგავ­სი პანორამული ხედებიც იპანემას სანაპიროზე იშვია­ თობაა. ბარი სტუმრებს სთავაზობს ახალდაწურულ წვე­ნებს,

GRAN MELÁ NACIONAL RIO DE JANEIRO სასტუმრო ზედ São Conrado-ს სანაპიროზე მდებარეობს – ეს კი ლებლონის შემდეგ ქალაქის ყველაზე მოდური რაიონია. იქაურობა სერფერებითაა სავსე, ოკეანეს კი თავს დაჰყურებს მთა Dois Irmãos და გაუვალი ტყით დაფარული ტიჟუკას პარკი. სასტუმროდან ფრიად ახლოსაა ფაველა როსინია, მიუხედავად ამისა, რაიონი უსაფრთხოდ ითვლება. თუ რესტორნებითა და ღამის კლუბებით სავსე ადგილების მო­ ნახულება გნებავთ, ტაქსით მგზავრობა მოგიწევთ. იპანემასა და კოპაკაპანამდე 15 წუთია, ქალაქის ცენტრამდე – ნახევარი საათი. სამაგიეროდ, The Nacional-ი ბრაზილიის დიდებულ ხანას _ ბოსა-ნოვას გაგახსენებთ. იცხოვრებთ სამხრეთ ამე­ რიკის ყველაზე დაფასებული მოდერნისტი არქიტექტორის, ოსკარ ნიმეიერის ცილინდრულ შენობაში და ისადილებთ სასტუმ­როს რესტორანში, რომელიც კუბრიკის ფილმის გადასაღებ მოედანს ჰგავს. საძინებელი ოთახის ფანჯრებიდან კი ჩანს ქრისტეს ქანდაკებაც, მთებიცა და ოკეანეც, რომლის

კოქტეილებსა და სადილის მენიუსაც. თუმცა, ხშირად სტუმ­ რები სადილის­თვის გარედანაც მოდიან სპეციალურად Fasano Al Mare-ში _ რესტორანში, რომლის სამზარეულო­საც შეფი ნიკოლა ფიდელი უძღვება და შესანიშნავად უხა­ მებს ბრაზილიას ხმელთაშუა ზღვისპირეთის სამზარეულოს, საგანგებო აქცენ­ტით ზღვის პროდუქტებზე. სასადილო დარ­ბაზის გარდა, საუზმიდან ვახშმის ჩათვლით მაგიდები ხში­ რად იშლება ტერასაზეც. რესტორანი სტუმრებს დახუ­რულ სადილებსაც სთავაზობს მურანოს შანდლებით განა­ თებულ შვედურ მა­გიდებთან. რადგან Fasano სერფერების გარემოს ნაწილია, სტუმრებს სერფინგის დაფებიც ელოდებათ. ასევე, კერძო გაკვეთილებს ადგენენ მათთვის, ვისაც ახლა სურს სერფინგის სწავლა. https://www.fasano.com.br/hoteis/fasano-rio-de-janeiro

თავზეც დელტაპლანით კარიოკები დაფრინავენ და მზეც დიდებულად ეშვება. ამ ყველაფრით სიამოვნების მისაღებად, საჭიროა ნომრის დაჯავშნა 25-ე სართულის ზემოთ, ჩრდი­ ლოეთის მხარეს. http://gran-melia-nacional.riodejaneirohotelguide.com/en/

39 VOYAGER 17/2019

რიო დე ჟანეირო სასტუმროები

COPACABANA PALACE ეს მთელ რიოში ყველაზე თავმომწონე, ყველაზე მეტი კულტურული ფასეულობის მქონე სასტუმროა, რომელ­ საც მემკვიდრეობად ერგო არტ-დეკოს სტილის დიდებული შენობა, ზრუნვა ხარისხზე, რომელიც თეთრეულიდან და ბალიშიდან დაწყებული, ხედებით, სპითა და საუნით, რეს­ ტორნითა და გასართობ-სარელაქსაციო სხვა სერვისებით გამოიხატება. ესაა ნომრები, სადაც მარლენ დიტრიხი და ორსონ უელსი ისვენებდნენ; ნომრები, სადაც დღეს თქვენ შეგიძლიათ წრუპოთ შამპანური ბრაზილიური ხის ავეჯის გარემოცვაში, დაისვენოთ ბრაზილიური ვარდისფერი და თეთრი მარმარილოს სარელაქსაციო ზონებში. სასტუმროს პენტჰაუს-ლუქსები აქვს, სადაც აზიური ხალიჩები, ძვირფასი ფრანგული ქსოვილები და ხელით ნარჩევი ან­ტიკვარული ავეჯი დაგხვდებათ. ახალი წლის შეხვედრა იქ ძალიან პრესტიჟული ამბავია. კოპაკაბანა ისედაც ფოიერვერკების ზეიმს მიაქვს, ამ სასტუმროში კი უკვე შუაღამის მერე კერძო წვეულება იწყება. სასტუმრო გთავაზობთ ტურებს და სხვა ექსკლუზიურ მომ­ სახურებას. აქვეა რიოში ცნობილი რესტორანი Cipriani-ც, რომელიც იტალიური და საერთაშორისო კულინა­რიის ნი­მუ­შებით გამოირჩევა. იტალიური გასტრონომიული ნა­ წარმი ამ რესტორანში შესანიშნავად ეხამება ადგი­ლობ­ რივ, ბრაზილიურ ინგრედიენტებს. დიდებული სასა­დილო დარბაზი სასტუმროს ცნობილ აუზს გადაჰყურებს. ასევე, შესაძლებელია „შეფის სუფრის“ შეკვეთა და სადილის მოწყობა პირდაპირ სამზარეულოში ექვს სტუმარზე. https://www.belmond.com/hotels/south-america/brazil/ rio-de-janeiro/belmond-copacabana-palace/

COPACABANA PALACE-ი BELMOND-ის ჯგუფის წევრია. ამავე ჯგუფს ეკუთვნის ექსკლუზიური ხარისხით გამორჩეული სასტუმროც იგუასუს ჩანჩქერების სიახლოვეს – HOTEL DAS CATARATAS _ მთლად ზღაპრულ გარემოში, ტროპიკულ ჯუნგლში, ოღონდ ნაცნობი დახვეწილობითა და ფუფუნებით. https://www.belmond.com/hotels/south-america/brazil/ iguassu-falls/belmond-hotel-das-cataratas/

EMILIANO HOTEL ეს სან პაულუში დაფუძნებული ქსელის რიო დე ჟანეირული ვერსიაა 90 ნორმითა და მაღალი კლასის გასტრონომიით, დასვენებითა და სარელაქსაციო მომსახურებით. თითოეული ნომერი დეკორის საინტერესო დეტალს შეიცავს. საოცარი ხარისხითა და დეტალებით გამოირჩევა სავარჯიშო დარბაზი და სპა Santapele, რომელიც მე-11 სართულზეა განთავსებული. ტერასაზეა „ემილიანოს“ უსასრულობის ეფექტის მქონე აუზი და თანმხლები მოსასვენებლი ზონები. ერთი რესტორანი ფუნქციონირებს სწორედ აუზთან, მეორე კი კლასიკური სასა­ დილო სივრცეებით გამოირჩევა და თანამედროვე კერძებს სთავაზობს სტუმრებს. „ემილიანოს“ ფასადი თეთრი, ალაგალაგ გახსნილი პანელებითაა დაფარული. მათი საშუალებით ჰაერი და ოკეანის ბრიზი იოლად აღწევს შენობაში და, ამავდროულად, სტუმრების სიმყუდროვესაც იცავს. https://emiliano.com.br/?hotel=rj 40 VOYAGER 17/2019

გირჩევთ

ქეთი სიჭინავა, SOLO რიო ის ქალაქია, სადაც აუცილებლად დავბრუნდებოდი. მის შესაყვარებლად ცოტა კმარა _ დაათვალიერებ ტურისტულ ადგილებს და უკვე აღგაფრთოვანებს. მე კი ორმაგად გამიმართლა _ რიოში ჩემს ბრაზილიელ მეგობართან ჩა­ ვედით, რომელიც ამ ქალაქში ცხოვრობს და მან იქაურობა კიდევ სხვა თვალით დაგვანახა. ძალიან მნიშვნელოვანია, როცა ადგილობრივი კულტურის კარგად მცოდნე მასპინძელი გყავს. ამ დროს ყველაზე სტანდარტულ ტურისტულ გზასაც სხვაგვარად გადიხარ. ჩვენც ასე _ აბა, როგორ შეიძლებოდა, არ ავსულიყავით შაქრისთავა მთაზე, რომლის მსგავსი სილამაზისაც ბევრი არაფერი მინახავს? საბაგიროებით ავედით, თან მთიდან მთაზე გადავდიოდით და ვიცვლიდით ტრანსპორტს. თუ არ ვცდები, მესამე გადაჯდომის მერე ავედით შაქრისთავა მთაზე, საიდანაც დაუვიწყარი ხედი გადაიშალა. მზე ჩადიოდა და ფერები, რაც იქ ვნახე, მერე აღარსად განმეორებულა. ქრისტეს ქანდაკებამდეც რამდენიმე გზაა, ზოგი ფეხით ამჯო­ ბინებს ასვლას, ჩვენმა მასპინძელმა კი გვითხრა, რომ ჯობდა, აერო-ტაქსი გვექირავა. პილოტმა ძალიან ახლოს მიგვიყვანა ქანდაკებასთან, ყოველი მხრიდან დაგვათვალიერებინა. თვითონ კორკოვადოს მთიდანაც რიო ჯადოსნურად ჩანს, თითქოს, ქალაქი მრგვლადაა გაშენებული სანაპიროზე და ზემოდან, ოკეანესთან ერთად, სასწაულია მისი ნახვა. ჩემი ემოციების მიზეზი მხოლოდ დამატყვევებელი სილამაზის ბუნება არაა, პირველ რიგში, ხალხი არ მავიწყებს თავს _ მხიარული და ბედნიერი ადამიანები, რომლებიც ცხოვრების ხალისს ნებისმიერ სიტუაციაში ავლენენ, მიუხედავად იმი­ სა, რომ ეკონომიკური სირთულეები ბევრს აქვს. ეს სანა­ პიროებზეც იგრძნობა, სადაც ყველანაირ ადამიანს შეხვდები, განსაკუთრებული სიჭრელე კი მაინც კოპაკაბანაზეა. იქ არის ის ცნობილი სასტუმროც _ „კოპაკაბანა პალასი“ _ რომელიც ძველი ფილმებიდან მახსოვდა და სინამდვილეშიც ძალიან შთამბეჭდავი ყოფილა. კიდევ რიოდან წამომყვა ყავის კულტი და გემრიელი ყავის სურნელი _ რომელიც გემრიელია მათთვისაც კი, ვინც ყავას სულ არ სვამს; წამომყვა აურა, რომელიც სუვენირების მაღაზიებშია, სადაც ათასი უცნაურობის შეძენა შეგიძლია (მე ორი ძალიან ძველი ჟღარუნა წამოვიღე); ასევე ხილის გემო _ არც კი ვიცოდი, ამდენი გემო თუ არსებობდა სამყაროში, აუცილებლად უნდა გასინჯოთ ბლანტი, გამაგრილებელი სასმელები, რომელთაც ამ ხილისგან ამზადებენ და სა­ ნაპიროებზე ყიდიან.

სანაპიროებზე ყოფნა უკვე გართობაა. ჩვენ ყურესავით ადგილას ვცხოვრობდით, სახლიც იქვე, ზედ წყალზე იდგა, კატერით გავდიოდით ხოლმე ოკეანეში და ვხედავდით, როგორ ეშვებიან პარაშუტებით. მარტო ეს სანახობაც კი ბევრ რამედ მიღირს, ულამაზესია. რიოს შემდეგ რამდენიმე დღე სან პაულუშიც გავატარე _ ამ ორს შორის კონტრასტის შესაგრძნობად მშვენიერი გადაწყ­ ვე­ტილებაა. სან პაულუ – ხარისხიანი, მდიდრული შენობები, მაღალ­სართულიანი სახლები და საქმიანი განწყობაა, თუმცა, თავისი ბოჰემური მომხიბვლელობები, ცხადია, მასაც აქვს. სან პაულუსთან ახლოს არის კუნძული ილაბელა, რომელიც პატარა სამოთხეს ჰგავდა. სასტუმროც, გარემოც, ოკეანის წყალიც, ყველაფერი საუკეთესო იყო დასასვენებლად.

41 VOYAGER 17/2019

განსაკუთრებული შეთავაზება მომხმარებლებისთვის

MADE IN BRASIL

ამაზონის ფლორა და მისი ორსახოვანი იაგუარი

44 VOYAGER 17/2019

ი რ ა კლ ი ბე რ ი ძ ე და­მი­ძა­ხეთ იაგუ­არ ­ ე­ტე. ეს არის ჩე­მი სა­ხე­ლი უკუ­ნი­თი უკუ­ნი­სამ­დე. იაგუ­ა­რი კი ლინ­გ­ვის­ტუ­ რი გა­უგ­ ებ­რო­ბის მი­ზე­ზით მა­შინ მი­წო­დეს, ძვე­ ლი სამ­ყა­რო­დან სტუმ­რე­ბი რომ გვეწ­ვივ­ნენ. ასეა თუ ისე, მე ვარ იაგუ­ა­რე­ტე _ ამა­ზო­ნის თვა­ლ­უწ­ვ­დე­ნე­ლი სამ­ფლ ­ ო­ბე­ლოს მე­ფე, უზე­ნა­ე­სი მკურ­ნა­ლი და კი­დევ ბევ­რი სხვა რამ. ორ­სა­ხოვ­ ნე­ბა კი ჩე­მი ღვთა­ებ­რი­ვი ბუ­ნე­ბის გა­მო­ხა­ტუ­ ლე­ბა­ა: ხან ულ­მო­ბელ მტა­ცებ­ლად ვევ­ლი­ნე­ბი ადა­მი­ა­ნებს და ხან მზრუნ­ველ მკურ­ნა­ლად. აკი, ვუთხა­რი კი­დეც ხსე­ნე­ბულ სტუმ­რებს ძვე­ლი სამ­ ყა­რო­დან, თქვე­ნი დი­ონ­ ი­სე ჩე­მი ბი­ძაშ­ვი­ლე­ბის – პან­ტე­რე­ბის გაზ­რ­დი­ლი­ა-­მეთ­ქი. დი­ო­ნი­სეს­ თან კეკ­ლუ­ცო­ბა კი, მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, ზო­მი­ე­რე­ ბას ითხოვს: თავ­შე­კა­ვე­ბუ­ლი არ­ში­ყი სა­სარ­გებ­ ლოა სუ­ლი­სა და ხორ­ცის­თ­ვის, თავ­და­ვიწყე­ბით ფლირ­ტი კი დამ­ღუპ­ვე­ლი­ა.

მარ­თა­ლი­ა, კომ­პა­ნია SOL DE JANEIRO-ს სა­თავო ოფი­სი ნიუ იორ­კ­ში­ა, მას­ზე უფ­რო „ბრაზილიური“ ბრენ­დი ძნე­ლად თუ მო­ ი­ძებ­ნე­ბა. მრა­ვალ­ფე­რო­ვა­ნი პრო­დუქ­ცი­ის მი­უ­ხე­და­ვად, აქ­ცენ­ ტი მა­ინც კა­ნის მოვ­ლა­ზე კეთ­დე­ბა – და გა­მო­ი­ყე­ნე­ბა მხო­ლოდ ად­გი­ლობ­რი­ვი, სა­თუ­თად შერ­ჩე­უ­ლი ინ­გ­რე­დი­ენ­ტე­ბი. მა­გა­ლი­ თად, ბრა­ზი­ლი­ურ ­ ი ბუმ­-­ბუმ კრე­მი (Brazilian Bum Bum Cream), შე­ი­ცავს ამა­ზო­ნის ენ­დე­მურ გუ­არ ­ ა­ნას, ქო­ქო­სის ზეთს და კუ­პუ­ა­ სუს (კაკაოს მსგავ­სი ამა­ზო­ნე­ლი). https://soldejaneiro.com/

ასეა თუ ისე, დღეს ძვე­ლი სამ­ყა­როს ახალ თა­ ო­ბას ვმას­პინ­ძ­ლობ, სტუმ­რე­ბის­თ­ვის ბევ­რად უფ­რო შე­სა­ფე­რი­სი იარა­ღე­ბით რომ არი­ან აღ­ ჭურ­ვილ­ნი. მეც­ნი­ერ ­ ე­ბი, ექი­მე­ბი, ის­ტო­რი­კო­სე­ ბი მსოფ­ლი­ოს სხვა­დას­ხ­ვა კუთხი­დან, მათ შო­ რის ერ­თი დარ­ბა­ი­სე­ლი ექი­მი ქა­ლი მე­დე­აც... ყვე­ლას ჩე­მი სას­წა­ულ­მოქ­მე­დი წამ­ლო­ბის სა­ი­ დუმ­ლოს შეს­წავ­ლა სურს. და­გე­მოვ­ნე­ბა­საც არ უარო­ბენ. არ იფიქ­როთ, რომ მათ ზღაპ­რე­ბი­თა და ცრურ­ წ­მე­ნე­ბით ვუ­­მას­პინ­ძ­ლ­დე­ბი. თა­ნა­მედ­რო­ვე მე­ დი­ცი­ნა, ფარ­მა­კო­ლო­გი­ა, კოს­­­მე­ტო­ლო­გი­ა, გან­ სა­კუთ­რე­ბით ორ­გა­ნუ­ლი, ხომ მხო­ლოდ ადას­ ტუ­რებს, გა­ნავ­რ­ცობს, აუმ­ჯო­ბე­სებს, ტექ­ნო­ლო­ გი­ურ ­ ად ამ­დიდ­რებს და სის­ტე­მურ სა­ხეს აძ­ლევს იმას, რაც სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის, ათას­წ­ლე­უ­ლე­ბის გან­ მავ­ლო­ბა­ში წარ­მა­ტე­ბით ემ­სა­ხუ­რე­ბო­და ხალხს.

ფრან­გუ­ლი ბრენ­დის NATURA-ს ბრა­ზი­ლი­უ­რი გან­ყო­ფი­­ლე­ ბა, NATURA BRASIL _ ერ­თ­-ერ­თი ლი­დე­რია ად­გი­ლობ­ რივ ბა­ზარ­ზე და დღეს და­მო­უ­კი­დებ­ლად იმ­კ­ვიდ­რებს ად­გილს გლო­ბა­ლურ ას­პა­რეზ­ზეც. ამ ბრენ­დის აბა­ზა­ნის გე­ლი Ekos Castanha შე­ი­ცავს ად­გი­ლობ­რი­ვი თხი­ლის ჯი­შე­ბის ზე­­თე­ბის ასორ­ტი­მენტს და სა­უცხოო სურ­ნელს აფ­რქ­ ­ვევს. მნიშ­ვ­­­ნე­ლო­ ვა­ნი­ა, რომ Natura Brasil გა­და­სუ­ლია 100 პრო­ცენ­ტით „მწვანე“ წარ­მო­ე­ბა­ზე, ფლა­კო­ნე­ბის და შე­სა­ფუ­თი მა­სა­ლის ჩათ­ვ­ლით. https://www.natura.com.br/

ბო­ლო 20 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ბრა­ზი­ლი­ა­ში ამ მხრივ ნამ­დვ­ ი­ლი ბუ­მია – ალ­ბათ, საკ­მა­რი­სი­ა, ვახ­სე­ნოთ, რომ ჯან­დაც­ვის სა­მი­ნის­ტ­რომ შე­ი­მუ­ შა­ვა და თა­ვის ერ­თ­-ერთ ძი­რი­თად მი­მარ­თუ­ლე­ ბად აქ­ცია „შერწყმული და დამ­ხ­მა­რე პრაქ­ტი­ კის ეროვ­ნუ­ლი პო­ლი­ტი­კა“, ანუ, მარ­ტი­ვად რომ ვთქვათ, ტრა­დი­ცი­უ­ლი ორ­გა­ნუ­ლი მე­დი­ცი­ნაა მთავ­რო­ბის პრი­ორ ­ ი­ტე­ტუ­ლი გან­ხ­რა. ოდეს­მე გი­ფიქ­რი­ათ, რა­ტომ არი­ან ბრა­ზი­ლი­ე­ლე­ ბი ასე მომ­ხიბ­ვლ ­ ელ­ნი, კა­ნის სა­უცხოო ფე­რით, მბზი­ნა­ვი თმე­ბით? ამ კითხ­ვით მსოფ­ლი­ოს წამ­ ყ­ვა­ნი თუ ად­გი­ლობ­რი­ვი კოს­მე­ტი­­კუ­რი ბრენ­დე­ ბიც და­ინ­ტე­რეს­დ­ნენ და აქ და­იწყო თავ­და­ვიწყე­ბა _ ამა­ზო­ნის დაბ­ლობ­ზე უხ­ვად გავ­რ­ცე­ლე­ბუ­ლი მცე­ნა­რე­ე­ბის დიდ­მა ნა­წილ­მა ად­გი­ლი და­იმ­კ­ვიდ­ რა მსოფ­ლი­ოს ყვე­ლა­ზე დახ­ვე­წილ კოს­მე­ტი­კურ პრო­დუქ­ცი­ა­ში. ისე­თი სა­ერ­თა­შო­რი­სო ბრენ­დე­ბის გვერ­დით, რო­გო­რი­ცაა Estee Lauder, Avon, L’Oreal, Maybelline და სხვა, ბა­ზარ­ზე დღეს უკ­ვე თავს იწო­ნე­ბენ ბრა­ზი­ლი­უ­რი კომ­პა­ნი­ე­ბიც.

კომ­პა­ნია RIÔ, რომ­ლის შთა­გო­ნე­ბის წყა­როს წარ­მო­ად­გენს მრა­ვალ­ფე­რო­ვა­ნი, ხალ­ხ­მ­რა­ვა­ლი და სი­ცოცხ­ლით სავ­სე რიო დე ჟა­ნე­ი­რო, აქ­ცენტს სუ­ნა­მო­ებ­ზე აკე­თებს: ად­გი­ლობ­რი­ ვი მცე­ნა­რე­ე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბით მათ შექ­მ­ნეს სა­უცხოო Avenida Atlantica კა­ცე­ბის­თ­ვის (მუშკის და ვერ­ბე­ნას არო­მა­ტე­ბით) და Jardim Botanico ქა­ლე­ბის­თ­ვის (ბროწეულის, თეთ­რი გუ­ა­ვას, პა­სიფ­ლო­რას, მა­რა­კუ­ი­ას, შრო­შა­ნის და ზამ­ბა­ხის სურ­ნელ­თა ნა­ზა­ვით). https://www.riobiocosmeticos.com

45 VOYAGER 17/2019

MADE IN BRASIL

ახლა კი დავუბრუნდეთ მეცნიერ სტუმრებს, რომელთაც ჩემი სამფლობელოს უძველესი ტომის – ტუპინამბას ერთ-ერთ სოფელში ვმასპინძლობ. რით ვმასპინძლობ? ჩემი ქურუმები დავრაზმე და აიაჰუასკას მოხარშვა-დაყენება ვუბრძანე. აიაჰუასკა (AYAHUASCA) ჩვენი სულიერი და ფიზიკური კავში­ რის მასაზრდოებელი ნახარშია, რომელიც ჩვენს სულს, გონებას და სხეულს აჯანსაღებს და კვებავს. როგორ? ამასაც მო­ გახსენებთ, ოღონდ ოდნავ მოგვიანებით. აიაჰუასკას მომ­ ზადებას ორი დღე სჭირდება. შესაბამისად, კიდევ ბევრი დრო გვაქვს გრძნეულ მცენარეებზე სალაპარაკოდ. რას შევადარო აიაჰუასკა? აი, დაახლოებით, თქვენში ღვინო რომ არის... ღვინო ხომ ყოვლისმომცველია: მასშია კულ­ტუ­რაც, ადათ-წესებიც, სტუმარ-მასპინძლობაც, სოციალური იერ­არ ­ ქ­ იაც, მისტიკაცა და მედიცინაც. ოღონდ, ისევ და ისევ, ზო­მიერებაა საჭირო. ღვინის მსგავსად, აიაჰუასკას დაყენებაც ძალიან სათუთი თემაა. აიაჰუასკაც, ღვინის მსგავსად, ცოცხალი არსებაა. „ღვინოს მოსმენა უყვარს, დაყვავება, მოფერება... დუღილის ღიღინთან შეხმატკბილება და ბანის მიცემა“, _ ამბობს კოლხი მედეა. ასეა აიაჰუასკას შემთხვევაშიც. ჩემი ქურუმებიც ღიღინ-ღი­ღინით გარს ევლებიან უშველებელ მობუყბუყე ქვაბს, რო­ მელშიც ზუსტად მითითებულ დროს უმატებენ ქააპის ხვიარას და ხალხში „ცხელი კოცნის“ სახელით ცნობილი მწვანე ფსიქოტრიის ქერქს და ლერწამს, თუმცა კონკრეტული ქურუ­ მის შთაგონებით (და ჩემი კურთხევით) სხვა ინგრედიენ­ ტებიც გამოიყენება. ჩვენც აქა-იქ ვუერთდებით ამ ფერხულს, შუალედებში კი მჭვრეტელობა-მოცალეობას ვეძლევით და სიბრძნეს ვუზიარებთ ერთმანეთს.

აი, მა­გა­ლი­თად, ერ­თ­-ერ­თ­მა სტუ­მარ­მა, წარ­მო­შო­ბით შოტ­ლან­ დი­ელ­მა, ორი სა­ათ ­ ის გან­მავ­ლო­ბა­ში ილა­პა­რა­კა აიაჰუასკას სამ­კურ­ნა­ლო თვი­სე­ბებ­ზე, მის „პოტენციალზე თა­ნა­მედ­რო­ვე მე­დი­ცი­ნა­ში“ და სიფ­რ­თხი­ლის და ზო­მი­ე­რე­ბის აუცი­ლებ­ლო­ბა­ ზე. ის ამ­ბობ­და: „არქეოლოგიური აღ­მო­ჩე­ნე­ბი ცხად­ყოფს, რომ აიაჰუ­ას­კას ჯერ კი­დევ 4000 წლის წინ იყე­ნებ­დ­ნენ. მეც­ნი­ერ ­ უ­ლად უკ­ ვე და­დას­ტურ­და, რომ აიაჰუ­ას­კა აუმ­ჯო­ბე­სებს მეხ­სი­ე­რე­ბას, ხელს უწყობს ცხოვ­რე­ბის მი­მართ პო­ზი­ტი­ურ ­ ი გან­წყო­ბის გაღ­ვი­ვე­ბას და ყუ­რადღე­ბის კონ­ცენ­ტ­რა­ცი­ას, ასე­ვე აფარ­თო­ ებს გო­ნებ­რი­ვი შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბის არე­ალს და ინ­ტ­როს­პექ­ცი­ის უნარს. მეცნიერები, ასევე, გამოჰყოფენ ოთხ ძირითად სარგებელს, რომელიც აიაჰუასკას მოაქვს: 1) სხეულიდან პარაზიტების, მავნე მიკროორგანიზმების და ბაქტერიების გამოდევნა; 2) ანტიდეპრესიული მოქმედება, რისთვისაც აიაჰუასკა სალ­ ბუნივით ეფოფინება ემოციურ პროცესებსა და მოტივაციაზე პასუხისმგებელ არეებს ტვინში; 3) დი­დი ალ­ბა­თო­ბით, მავ­ნე ნივ­თი­ე­რე­ბებ­ზე და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბის მკურ­ნა­ლო­ბა, თა­ნაც არა მხო­ლოდ ფი­ზი­კუ­რი, არა­მედ ფსი­ქო­ლო­გი­უ­რი და სუ­ლი­ე­რი, რის­თ­ვი­საც აფარ­ თო­ებს თვალ­სა­წი­ერს, ხელს უწყობს შე­მოქ­მე­დე­ბი­თი აზ­ როვ­ნე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბას, ასე­ვე, ზრდის ფსი­ქო­ლო­გი­ურ მოქ­ნი­ლო­ბას; და 4) კიბოს საწინააღმდეგო თერაპიული მოქმედება, თუმცა ამ სფეროში ჯერ კიდევ ბევრია გასაკეთებელი... კვლევების სიმწირე გვაქვს“. აიაჰუასკას ქება-დიდებაში გართულებს შევახსენე, რომ ამა­ ზონის დაბლობზე უხვად მოიძებნება და გამოიყენება სხვა, არანაკლებ სასარგებლო მცენარეებიც. ამა­ზო­ნის დაბ­ლო­ბი ხომ უდი­დე­სია მსოფ­ლი­ო­ში. იგი 6.7 მლნ კვად­რა­ტულ მეტ­რზ­ ეა გა­და­ჭი­მუ­ლი, რაც, მა­გა­ლი­თად, ორ ინ­დო­ეთს გა­და­ფა­რავ­და სა­ჭი­რო­ე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში. ჩვენ­ თან სახ­ლობს მსოფ­ლი­ო­ში ცნო­ბი­ლი ბი­ომ­რა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ ბის, სულ მცი­რე, 10 პრო­ცენ­ტი, ენ­დე­მუ­რი და საფ­რთ ­ ხის ქვეშ მყო­ფი ჯი­შე­ბის ჩათ­ვ­ლით, ხო­ლო თა­ვად მდი­ნა­რე ამა­ზო­ნი მე­დი­დუ­რად მი­ე­დი­ნე­ბა 6600 კი­ლო­მეტ­რ­ზე და თა­ვის ასო­ბით შე­ნა­კად­თან ერ­თად, ასაზ­რდ ­ ო­ებს 80000-ზე მე­ტი ჯი­შის მცე­­ნა­რეს, რო­მელ­თა­გან და­ახ­ლო­ე­ბით 20000 ჩემს სამ­ფ­ლო­ ბე­ლო­ში გა­მო­ი­ყე­ნე­ბა: მკურ­ნა­ლო­ბა­სა და მა­გი­აშ­ ი და მა­თი დი­დი ნა­წი­ლი უკ­ვე თა­ნა­მედ­რო­ვე მე­დი­ცი­ნა­ში, ფარ­მა­ცევ­ტი­ კა­სა და კოს­მე­ტი­კა­შიც გვხვდე­ბა.

46 VOYAGER 17/2019

ასე, მაგალითად: ასაის პალმის დალოცვილი ნაჟური შეიცავს ნივთიერებებს, რომელთაც ლეიკემიის დამარცხებაც კი ძალუძს. „ტაპიას“ სა­ხე­ლით ცნო­ბი­ლი ხე რძი­ა­ნი­სებ­რ­თა ოჯა­ხი­დან კურ­ნავს კა­ნის და­ა­ვა­დე­ბებს, ან­თე­ბებს, ასე­ვე, ზო­გი­ერთ ბაქ­ ტე­რი­ულ და სო­კო­ვან და­ა­ვა­დე­ბას და კი­ბოს უჯ­რე­დებ­საც კი, და გვაზღ­ვევს რევ­მა­ტიზ­მის­გან! ვიროლა და „კალუმბის“ სახელით ცნობილი მიმოზა ფსი­ ქიატრიული აშლილობების სამკურნალოდ გამოიყენება. ხო­ლო ამა­ზო­ნის დაბ­ლობ­ში გა­მოზ­რ­დი­ლი კი­დევ ერ­თი სიმ­ დიდ­რე _ კრა­ზა­ნა თირ­კ­მ­ლის სიმ­სივ­ნის სამ­კურ­ნა­ლოდ გა­ მოდ­გე­ბა. კო­პა­იფ ­ ე­რას ოჯა­ხის ხის ზე­თის­გან ოდით­გან­ვე ამ­ზა­დებ­დ­ნენ სალ­ბუნს, რო­მელ­საც ჭრი­ლო­ბის შე­სა­ხორ­ცებ­ლად იყე­ნებ­ დ­ნენ. მა­გა­ლი­თად, ახალ­შო­ბი­ლებს ჭიპ­ლარ­ზე ადებ­დ­ნენ და დაჭ­რილ მე­ომ­რებ­საც ჭრი­ლო­ბებ­ზე აფენ­დ­ნენ. სხვა­თა შო­რის, კო­პა­იფ ­ ე­რას ჯა­დოს­ნუ­რი თვი­სე­ბის შე­სა­ხებ ად­გი­ლობ­რი­­ვებ­მა სწო­რედ იაგუ­არე­ბის­გან ის­წავ­ლეს, რომ­ლე­ბიც სხვა მტა­ცებ­­­ლებ­ზე გა­მარ­ჯ­ვე­ბის შემ­დეგ კო­პა­ი­ფე­რას ტან­ზე ხა­ხუ­­ნით გა­მო­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი ზე­თი­თა და ფი­სით იშუ­შებ­დ­ნენ იარებს.

სულ ახ­ლა­ხან, ჩე­მი ქუ­რუ­მე­ბის – სწავ­ლულ კაც­თა მრა­ვალ­­­ რიცხო­ვან­მა ჯგუფ­მა გა­მოს­ცა ამა­ზო­ნის დაბ­ლო­ბის ხალ­ხუ­რი მე­დი­ცი­ნის ენ­ციკ­ლო­პე­დი­ის მე­ო­რე ტო­მი. ანუ უკ­ვე 1000 გვერ­­­ დამ­დე მა­სა­ლა არ­სე­ბობს ამა­ზო­ნი­ის სამ­კურ­ნა­ლო ბი­ო­­მ­რა­ვალ­ ფე­როვ­ნე­ბის შე­სა­ხებ. ახლა კი, დროებით, აიაჰუასკა მომზადდა. დრო დადგა სულიერი და ფიზიკური გაჯანსაღების. თქვენი ორსახოვანი მკურნალი, იაგუარეტე.

47 VOYAGER 17/2019

კარნავალი

„ვისაც სამბა არ მოსწონს, იმას რაღაც ვერ აქვს წესრიგში. ან პრობლემა აქვს თავში ანდა სისუსტე ფეხებში“, - გამონათქვამი ბრაზილიაში.

მსოფლიოს ყველაზე დიდი შოუ უ ნა ა ბა შ იძე მაყურებელი დიდი ხანია ადგილზე ცმუკავს. 1984 წელს ცნო­ ბილი ბრაზილიელი არქიტექტორის, ოსკარ ნიმეიერის მიერ დაპროექტებულ და სპეციალურად სამბას სკოლების გამოსვ­ ლებისთვის აშენებულ სამსართულიან სამბადრომზე 80 ათასი ადამიანი შეკრებილა. ზოგი სამბადრომის ქვედა სართულზე დგას. ისინი ყველაზე ახლოდან დააკვირდებიან რამდენიმე წუთში დაწყებულ თვალწარმტაც სანახაობას. ზოგი მე­ო­რე სარ­თულზე მოკალათებულა და ზემოდან აპირებს, თვალი შეავლოს ვეებერთელა ტივებზე მოცეკვავე სამბას დედოფლებს.

სულ რამდენიმე წუთში დაიწყება ის, რისთვისაც ბრაზილია მთელი წლის განმავლობაში ემზადება და რის ხილვაზეც, მილიონობით ტურისტი ოცნებობს. მიუხედავად იმისა, რომ აღდგომის დადგომამდე 40 დღით ადრე ბრაზილიის სხვა ქალაქებიც სრულიად გიჟური რიტმების ქვეშ იწყებენ ფეთქვას, რიო დე ჟანეიროში ამას მაინც განსაკუთრებულად აკეთებენ. რიოს კარნავალი მსოფლიოს ყველაზე დიდი შოუა, რომლის დროსაც ბრაზილიის დედაქალაქში მაღაზიები და სახელმ­­წიფო დაწესებულებები იხურება.

50 VOYAGER 17/2019

რაც არ უნდა მეტი ხატოვანი სინონიმი გამოვიყენოთ, აღწერა უცვლელია: სექსუალური და ცეცხლოვანი მოძრაობები, დასარტყამ ინსტრუმენტებს აყოლილი თეძოები, გრძელი, პრიალა ფეხები და დაუჯერებლად ბრჭყვიალა კოსტიუმები _ ყოველ წელს ერთი და იგივე მეორდება, მაგრამ რიოს კარნავალი მაინც არ გადადის მოდიდან. ის სეზონური მოცემულობაა. ისევე ლოგიკური და გარდაუვალია მისი მოსვლა, როგორც თავად გაზაფხულისა. და ეს ასეა იმ დროიდან, როცა პირველმა მოგზაურებმა „ახალი სამყაროს“ აღმოჩენა დაიწყეს. თითქმის სრული თანხმობა არსებობს უფრო ზუსტ თარიღზეც: პირველი კარნავალი რიო დე ჟანეიროში 1723 წელს გაიმართა, მას მერე ყოველწლიურად გაიზარდა და გაფართოვდა, სანამ, საბოლოოდ, „სასწაულებრივი ქალაქის“ სიმბოლოდ არ იქცა. ლეგენდა აღიარებს ერთ პორტუგალიელ მე­წაღეს, ჟოზე ნოგეირა დე აზევედოს, რომელმაც, მეგობ­რებთან ერთად, 1800-იან წლებში პირველი ქუჩის მხიარულება მოაწყო _ გამოვიდნენ ორშაბათს, ჩაიარეს ქუჩაზე დო­ლებით, დაი­ რებითა და სასტვენებით და ეს სახალხო ღრეობა მომდევნო წელსაც გაიმეორეს. ცხადია, მერე და მერე, კარნავალმა უფრო ჩამოყალიბებული ფორმა მიიღო. გაუჩნდა გარკ­ ვეული სტრუქტურა და თემა, თითოეული მონაწილე დიდი საქმის პატარა ნაწილს საკუთარ პასუხისმგებლობად იღებდა და სტრუქტურაც ასე იქმნებოდა.

კარნავალს ყველა იმ ხალხის გავლენა ეტყობა, ვინც რიო დე ჟანეიროში ჩავიდა, თავისი კულტურა და ადათწესები ჩაიტანა და სხვებისაც გადაიღო. ამიტომაც არის, რომ, როცა რიოს კარნავალის ფესვების გარჩევაზე მიდგება საქმე, ერთმანეთში ითქვიფება სხვადასხვა საუკუნეში, სხვადასხვა ქვეყანაში მცხოვრები ადამიანების ჩვეულებები, მოტივები და მამოძრავებელი ძალა.

მანქანები, ტამტამის რიტმებს აყოლილები, ასიგნალებენ და მთელი ქალაქი, რამდენიმე დღით ფერად-ფერად ბუმბულებსა და ბრჭყვიალა თვლებით გაწყობილ კოსტიუ­ მებში იძირება. ყველა ცეკვავს მაშინაც, როცა არ უნდა ცეკვავდეს, ნამდვილი მოცეკვავეები კი ერთ­მანეთს ოქროსფრად ალაპლაპებული შიშველი სხეუ­ლე­ბის სრულყოფილებასა და ენერგიულ მოძრაობებში ეჯიბრებიან.

ზოგს ძველი ბერძნები და დიონისესადმი მიძღვნილი ზეი­მები ახსენდება, ზოგს რომაელი დიდგვაროვნებისა და ჯა­რის­კაცების დღესასწაულები ბახუსისა და სატურნალიას სა­ხელზე, ზოგსაც _ „ენტრუდო“ _ პორტუგალიური ღრეო­ბები კათოლიკური დიდმარხვის წინ. კათოლიკური გავლენა თვი­თონ ღონისძიების სახელწოდებაშიც გამოსჭვივის. Carne Vale _ კარნავალის საწყისი ფორმა _ „ხორცთან დამშვიდო­ ბებას“ ნიშნავს და მიუთითებს იმ ორმოცდღიან პერიოდზე „ფერფლის ოთხშაბათიდან“ აღდგომის დადგომამდე, როცა მორწმუნეები არ ჭამდნენ ხორცს. მას შემდეგ, რაც სამეფო ოჯახი პორტუგალიიდან რიო დე ჟანეიროში გადავიდა, ბრაზილიური საფესტივალო კულტურა უფრო დაიხვეწა და Entrudo მდიდრების გასართობად იქცა. თუ მის ძველ ვერსიაში, ხალხი ლიმონის წვენითა და ფქვილით ესხმოდა თავს ერთმანეთს, 1840 წელს რიოში გამართულ პირველ ბალ-მასკარადზე ადგილობრივმა მდიდ­

51 VOYAGER 17/2019

კარნავალი

რებმა სპეციალურად შეკერილი კოსტიუმები და ნიღ­ბები გამოიყენეს _ ეს მათ იტალიელებისგან გადაიღეს. სა­განგებოდ გამოწყობილები ხან ოპერას უსმენდნენ და ხან ვალსზე ანდა პოლკაზე ცეკვავდნენ. ამასობაში კი, ქვეყნის ღარიბი მოსახლეობა თავისთვის ერთობოდა: ისინი ისევ აგრძელებდნენ ქუჩებში აღლუმების მოწყობას, რაც ენერგიული და ტემპერამენტიანი სამხრეთელებისთვის, აყალმაყალითა და ცემა-ტყეპითაც კი მთავრდებოდა. ამ ორი ღონისძიების პარალელურად, ნელ-ნელა ჩნდებოდა ის მთავარი ელემენტი, რის გარეშეც დღევანდელი რიოს კარნავალი უბრალოდ წარმოუდგენელია _ სამბა. 1917 წლამდე კარნავალები მის გარეშე მიმდინარეობდა. მერე კი ერთხელ და სამუდამოდ მოიკიდა ფეხი. სამბა, კონგოელი თუ ანგოლელი მონებისთვის, რომლებიც ბრაზილიაში ყავის პლანტაციებში სამუშაოდ წაასხეს, გა­დარ­­ ჩენის ჰიმნი იყო. რიტმი, რომელიც მათ მძიმე ცხოვ­რე­ბასა და რთული სამუშაო პირობების დავიწყებაში ეხ­მარებოდა. ისინი ხომ ვერც უცხო მიწაზე, მძიმე შრომაში ვერ ივიწყებდნენ ბავშვობიდან შეჩვეულ მუსიკალურ ჰანგებს, რიტუალურ წესებს და სათაყვანებელ ღმერთებს _ ეს სამი რამ კავშირშია, რადგან აფრიკელები უზენაეს ძალებს თაყვანს სწორედ ექსპრესიული მუსიკითა და ცეკვებით და, ასევე, უმშვენიერესი ნიღბებითა და კოსტიუმებით სცემდნენ. გარდა ამისა, ავ სულებთან საბრძოლველად იყენებდნენ ძვლებს, მცენარეებს, ბუმბულებსა და ხის მერქანს და ამითაა, რომ რიოს კარნავალი დღემდე ამ პირველყოფილი, ველური ბუნებისა და თავისუფალი როკვის სიხარულს ინარჩუნებს.

ვილი კორპორაციებივით იმართება. მათ თავიანთი შტაბბინები, გიმნაზიები და საცეკვაო კლუბები აქვთ, სადაც მზადება კარნავალისთვის, გარეშე თვალისგან ფარულად, გაუჩერებლად მიმდინარეობს. ერთი საგულისხმო დეტა­ლიც _ სამბას სკოლები თავიანთ რაიონებში სხვადასხვა სო­ ციალურ სერვისებშიც არიან ჩართულნი. რიოს კარნავალის პირველი ოფიციალური აღლუმი 1935 წელს Praca Onze-ზე გაიმართა და 30 წლის განმავლობაში მისამართი არ შეუცვლია, მერე აღლუმი Avenida Presidente Vargas-ზე გადაიტანეს, ბოლოს კი _ Marquis de Sapucai-ზე, სადაც დღემდე ყოველწლიურად იმართება. 40 წელზე მეტია, სამბას კლუბების აღლუმისთვის სამბადრომი არსებობს და ამ მუდმივმოქმედი სცენის აგებაც საჭიროებამ გამოიწვია: ყოველწლიურად უწევდათ დაშლა, აწყობა და ძველი ნარჩენების გადაყრა, თან რაც უფრო ცნობილი ხდებოდა რიოს კარნავალი, მით უფრო მეტი ადამიანი ჩადიოდა სხვა ქვეყნებიდან. ამიტომაც, ბრაზილიის სამხედრო დიქტატურის დასრულების შემდეგ, ლეონელ ბრიზოლას ახალმა მთავ­

მონობის გადავარდნის შემდეგ მილიონობით აფრიკელი ბრა­ზი­ ლიის სამხრეთით, ძირითადად, Cidade Nova-სა და Prace Onze-ში დასახლდა და, შესაბამისად, ეს მხარე სამბას ეპიცენტრი გახდა, იქიდან კი მთელ ქვეყანაში გავრცელდა. მისი ენერგიული რიტმები დღითიდღე იმდენად პოპულარული ხდებოდა, რომ სულ მალე მუსიკოსებმა და მოცეკვავეებმა კლუბები შექმნეს, რაც ნელ-ნელა ასოციაციებსა და სამბას სკოლებში გადაიზარდა.

1928 წელს რიოში სამბას პირველი სკოლა Deixa Falar დაარსდა. რიოშივე დაარსდა სამბას სკოლების ასოციაცია, რომელიც ყოველწლიურ კარნავალზე სამბას აღლუმების გამართვაზე პასუ­ ხისმგებლობას იღებს. თანამედროვე სამბას სკოლები ძალიან კომპლექსური და ძალიან საქმიანი ორგანიზაციებია და ნამდ­

52 VOYAGER 17/2019

რობამ გამორჩეული ბრაზილიელი არქიტექტორი, ოსკარ ნიმეიერი ახალი საკონცერტო არენის დასაპროექტებლად მიიწვია. ბრიზოლასა და ნიემეიერს ერთად სხვა პროქტებზეც უმუშავიათ. სწორედ ეს არქიტექტორი აგებდა სკოლებს, სარეკრეაციო ცენტრებსა და საცხოვრებელ კვარტლებს ახალი მთავრობის მიერ დაგეგმილი ინფრასტრუქტურული ცვლილებების კვალდაკვალ. სამბადრომის კონცეფციაც ამ ორის _ განათლებისა და გართობის შეჯვარების იდეას დააფუძნეს. რიოს კარნავალის ახალ ბინაში 115 საკლასო ოთახი მოაწყვეს. მერე კი სრუ­ ლიად ახალი ნაგებობის კონცეფციაც შექმნეს, მშენებლობა კარნავალამდე ხუთი თვით ადრე დაიწყეს და გახსნისთვის აშენებაც მოასწრეს. სამბადრომის ორივე მხარეს სკამები 700 მეტრზე ისე ჩაამწკრივეს, როგორც სტადიონებზეა და მთელი ეს სივრცე სექტორებად დაჰყვეს. წლების შემდეგ, სამბადრომი ისე გადააკეთეს, რომ იქ 90 ათას ადამიანს შეძლებოდა დაჯდომა, აკუსტიკაც უკეთესი ყოფილიყო და ხილვადობაც.

განახლებული სამბა­ დრომის პრეზენტაცია 2012 წლის კარნავალზე შედგა. საზეიმო ცერემონიას საპატიო სტუმრად პირველი სამბად­რომის დამპროექტებელი, უკვე 104 წლის ოსკარ ნიმეიერიც ესწრებოდა.

53 VOYAGER 17/2019

კარნავალი

რიოს კარნავალი დღეს სამბადრომის აღლუმი Avenida Presidente Vargas-ზე იწყება და Rua Frei Caneca-ში, Apotheosis-ის მოედანზე მთავრდება. გრაფიკი მცოცავი აქვს. გააჩნია, როდისაა აღდგომა. თავდა­ პირველი მორელიგიურო იდეა _ რომ დიდმარხვის დადგო­ მამდე თავდავიწყებამდე მოელხინათ ადგილობრივებს _ არ შეცვლილა, მიუხედავად იმისა, რომ კარნავალის ფი­ ნანსებს, კომერციალიზაციის მასშტაბებსა და ავხორცულ თავაშვებულობას მასშტაბი არ აქვს. შესაბამისად, ყოველ წელიწადს, კარნავალი იწყება პარასკევს და „ფერფლის ოთხშაბათამდე“ გრძელდება. საკარნავალო აღლუმზე მხოლოდ სამბას სკოლები გამო­ დიან. როგორც მოგახსენეთ, ეს სკოლები ადგილობრივი კვარტლების მოსახლეობისგან შედგება და ერთი კონკრე­ტული თემისა და კომუნის ერთიანობის გამოხატულებაა. თითოეული მათგანი, მთელი წელი საიდუმლოდ მუშაობს სკოლის მიერ არჩეულ თემაზე, სცენარზე, ქორეოგრაფთან ერთად დგამს მოძრაობებს, ირჩევს მუსიკას და დიზაინერ­თან ერთად ხელით ქმნის ათასობით კოსტიუმს. გახსნის დღეს, ზუსტად 7 საათზე რიო-დე-ჟანეიროს მერი საზეი­მოდ გადასცემს ქალაქის გასაღებს დღესასწაულის „პატრონს“ _ მასხარა პერსონაჟს, მეფე რეი-მომოს, რომე­ ლიც წლის ყველაზე მსუქანი მამაკაცი ხდება. მეფე რეი-მომო ვალდებულია ამ 4 დღის განმავლობაში ყველა კონკურსსა და მასკარადს, ანუ ჯამში 200-მდე ღონისძიებას დაესწროს. გასა­ღების გადაცემის საზეიმო ცერემონიალს სკოლების აღლუმი მოჰყვება სამბოდრომზე. პერსონაჟი რეი მომო ბერძ­ნული მითოლოგიიდან მოდის (Momus (μϖμος)) და სამხრეთ­ამერიკული კარნავალების მთავარი გმირია. განსაკუთრებით პოპულარულია ბრაზილიასა და კოლუმბიაში. რიო დე ჟა­ ნეიროში რეი მომოს ტიტული 1933 წლიდან არსებობს და ყოველწლიურად გადაეცემა ერთ ზორბა ტანის, მხიარული შესახედაობის მამაკაცს. ზოგჯერ რეი მომოს აბარებენ ხოლმე სიმბოლურად ქალაქის გასაღებსაც, რაც მხოლოდ ერთს ნიშნავს _ კარნავალი იწყება!

პა­რას­კევ­სა და შა­ბათს მე­ო­რე ლი­გის (წინასწარი ჯგუ­ფის) სკო­ლე­ბის აღ­ლუ­მი იმარ­თე­ბა, რომ­ლე­ბიც ერ­თ­მა­ნეთს მო­მა­­ ვა­ლი წლის 12 სა­უ­კე­თე­სო­თა შო­რის მო­სახ­ვედ­რად ეჯიბ­რე­ ბი­ან. კვი­რა და ორ­შა­ბა­თი კი კარ­ნა­ვა­ლის ყვე­ლა­ზე რთულ დღე­ ე­ბად ით­ვ­ლე­ბა, ამ დღეს ბი­ლე­თის ფა­სე­ბი, რო­გორც წე­სი, ორ­მაგ­დე­ბა, რად­გან კონ­კურ­ს­ში პირ­ვე­ლი ლი­გის (მთავარი ჯგუ­ფის) 12 სკო­ლის წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი ერ­თ­ვე­ბა. მე-5 დღეს კი, სა­ნამ სამ­ბად­რო­მი სა­ბავ­შ­ვო სკო­ლე­ბის აღ­­­ ლუმს ეთ­მო­ბა, ჟი­უ­რი გა­მარ­ჯ­ვე­ბუ­ლის ვი­ნა­ო­ბას ად­გენს. ამის შემდეგ, ზუს­ტად 3 დღე­ში, ფეს­ტი­ვა­ლის კულ­მი­ნა­ცია _ ჩემ­პი­­ონ­თა აღ­­­ლუ­მი იმარ­თე­ბა, სადაც მა­ყუ­რე­ბე­ლი სა­უ­კე­თე­სო­თა შო­რის 6 სა­უ­კე­თე­სოს ნა­ხუ­ლობს _ 5 სკო­ლას პირ­ვე­ლი ლი­გი­ დან და 1-ს მე­ორ ­ ე­დან. რო­გორც წე­სი, სამ­ბად­რომ­ზე სამ­ბას სკო­ლე­ბის ერ­თ­-ერ­თი მთა­ვა­რი ფი­გუ­რა დე­დო­ფა­ლი­ა. გა­მარ­ჯ­ვე­ბუ­ლი სკო­ლე­ბის გა­­მოვ­­­­­ლე­ნის გარ­და, რი­ოს კარ­ნა­ვა­ლი ყო­ველ წელს, გა­ მარ­­­ჯ­ვე­ბულ დე­დო­ფალ­სა და პრინ­ცე­სებს ასა­ხე­ლებს. დე­ დოფ­ლე­ბის ძი­რი­­თა­დი სა­მო­სი ვიწ­რო ბი­კი­ნი (სიწვრილის გა­მო მას ბრა­­ზი­ლი­ე­­ლე­ბი ზოგ­ჯერ „კბილის ძაფს“ ეძა­ხი­ან) და თვლე­ბით მორ­თუ­ლი აზღუ­დი­ა, თავ­ზე ბუმ­ბუ­ლე­ბის­გან დამ­ზა­დე­ბუ­ლი ვე­ე­ბერ­თე­ლა თავ­სა­ბუ­რა­ვი ახუ­რავთ ხოლ­მე და ხე­ლებ­სა და ფე­ხებს ულა­მა­ზე­სი აქ­სე­სუ­არ ­ ე­ბი უმ­შ­ვე­ნებთ. ზო­გი­ერ­თი კოს­ტი­უ­მი 10 კგ-ზე მეტს იწო­ნის და შე­იძ­ლე­ბა სი­ მაღ­ლე­ში 5 მეტ­რიც იყოს. ერ­თი ასე­თი კოს­ტი­უ­მის შე­კერ­ვა სკო­ლას 200$-დან 10,000$-მდე უჯ­დე­ბა და ჯამ­ში, ყო­ველ­წ­ლი­ უ­რად, თი­თო­ეუ ­ ლ სკო­ლას 80 ათა­სი მეტ­რი ნა­ჭე­რი, 40 ტო­ნა

54 VOYAGER 17/2019

დაპ­რე­სი­ლი ქა­ღალ­დი (ტივების გა­სა­კე­თებ­ლად), რამ­დე­ნი­მე ათა­სი ლიტ­რი სა­ღე­ბა­ვი და ათა­სო­ბით ლურ­ს­მა­ნი სჭირ­დე­ბა. არ და­გა­ვიწყ­დეთ, რომ ეს ყვე­ლა­ფე­რი მხო­ლოდ ერ­თი შო­უს­ თ­ვის კეთ­დე­ბა. სამ­ბას სკო­ლე­ბი ხელ­მე­ორ ­ ედ აღა­რას­დ­როს იყე­ნე­ბენ კოს­ტი­უმს. სკო­ლე­ბის ხარ­ჯი, რო­მე­ლიც შე­იძ­ლე­ბა რამ­დე­ნი­მე მი­ლი­ო­ნიც კი იყოს, სა­ხელ­მ­წი­ფო სუბ­სი­დი­რე­ბით, სკო­ლის მხარ­დამ­ჭე­რე­ბის შე­მო­წი­რუ­ლო­ბე­ბი­თა და კარ­ნა­ვა­ ლის ტრან­სლ ­ ა­ცი­ის დროს გა­სუ­ლი სა­რეკ­ლა­მო რგო­ლე­ბი­დან შე­მო­სუ­ლი თან­ხით იფა­რე­ბა. სა­­ი­­დუმ­­­ლო­­ე­­ბით მო­­ცუ­­ლი სფინ­­­ქ­­­სე­­ბი, ცეცხ­­­ლო­­ვა­­ნი დრა­­კო­­ნე­­ ბი, მე­­კობ­­­რე­­თა გე­­მე­­ბი, ლე­­გენ­­­დე­­ბი­­დან და მი­­თე­­ბი­­დან წა­­მო­­ სუ­­ლი გმი­­რე­­ბი, ან­­­და სუ­­ლაც ეკო­­ლო­­გია და კი­­ნე­­მა­­ტოგ­­­რა­­ფი _ სამ­­­ბად­­­რომ­­­ზე სკო­­ლე­­ბი თა­­ვი­­ანთ თე­­მებს აცოცხ­­­ლე­­ბენ. ისი­­ნი ვალ­­­დე­­ბუ­­ლე­­ბი არი­­ან, მკაც­­­რად და­­იც­­­ვან გა­­მოს­­­ვ­­­ლის დრო, რო­­ მე­­ლიც 60-80 წუთს არ უნ­­­და გა­­დას­­­ც­­­დეს (ზედმეტი ან ნაკ­­­ლე­­ბი დრო ქუ­­ლე­­ბის დაკ­­­ლე­­ბას იწ­­­ვევს) და არ­­­ჩე­­უ­­ლი თე­­მა მუ­­სი­­კი­­თა და მრა­­ვალ­­­ფე­­რო­­ვა­­ნი კოს­­­ტი­­უ­­მე­­ბით, წარ­­­მო­­უდ­­­გე­­ნე­­ლი პერ­­­­­­­ ფორ­­­­­­­მან­­­სე­­ბი­­თა და ერთ რიტ­­­მ­­­ში ამოძ­­­რა­­ვე­­ბუ­­ლი სხე­­უ­­ლე­­ბით გად­­­მოს­­­ცენ. პირ­ვე­ლი ტი­ვით, რო­მელ­საც comissão de frente ჰქვი­ა, სკო­ ლის მთა­ვა­რი მო­ცეკ­ვა­ვე­ე­ბი (10-15 ადა­მი­ა­ნი) გა­მო­დი­ან. ეს პირ­ვე­ლი ნო­მე­რი სა­ზე­ი­მო გან­წყო­ბას უქ­მ­ნის დამ­ს­წ­რე აუდი­ ტო­რი­ას და მათ სკო­ლის თე­მას აც­ნობს. შემ­დეგ ჩნდე­ბა გამ­ხ­ ს­ნე­ლი ფრთა, სა­დაც Porta Bandeira (ქალბატონი, რო­მელ­საც სკო­ლის დრო­შა მო­აქვს) და Mestre-sala არი­ან. აი მათ კი, უკან ასო­ბით ერთ რიტ­მ­ში მო­ცეკ­ვა­ვე ადა­მი­ა­ნი მოჰ­ყ­ვე­ბა. თი­თო­ ე­ულ სკო­ლას 40 მსა­ჯი 10-ქულიანი სის­ტე­­მე­ბით აფა­სებს. ყუ­ რადღე­ბა ექ­ცე­ვა რო­გორც თე­მის გახ­ს­ნას, ასე­ვე პლატ­ფორ­

მის გა­ფორ­მე­ბას, კოს­ტი­უ­მე­ბის ვი­ზუ­ა­ლურ მხა­რეს და მა­კი­აჟს, მო­ცეკ­ვა­ვე­ე­ბის მოძ­რა­ო­ბებ­სა და მუ­სი­კას. ამ სა­ოც­ ა­რი სა­ნა­ხა­ო­ბის ცქე­რა უკ­ვე თა­ვის­თა­ვად მხი­არ ­ უ­­ლე­ბა­ა, მაგ­რამ შე­გიძ­ლი­ათ მო­ნა­წი­ლეც გახ­დეთ. ამი­სათ­ვის სა­ჭი­რო­ა, და­უ­კავ­შირ­დეთ კარ­ნა­ვალ­ში მო­ნა­წი­ლე რო­მე­ლი­მე სკო­ლას და გარ­კ­ვე­უ­ლი თან­ხის სა­ნაც­ვ­ლოდ (გააჩნია სკო­ლას, თუმ­ ცა თან­ხა და­ახ­ლო­ე­ბით 200$-დან 3000$-მდეა) მათ რი­გებ­ში აღ­მოჩ­ნ­დეთ. მოძ­რა­ო­ბებს გას­წავ­ლი­ან, კოს­ტი­უმ­საც თქვენს ტანს მო­არ­გე­ბენ და „აბა წინ! სამ­ბად­რო­მის­კენ!“ _ შე­გი­ძა­ხე­ ბენ და 80,000 მა­ყუ­რე­ბელ­თან სა­ცეკ­ვა­ოდ გა­გიშ­ვე­ბენ. არ და­გა­ ვიწყ­დეთ, რომ ამის შემ­დეგ კოს­ტი­უ­მი თქვენ­თან რჩე­ბა, წე­სია ასე­თი. კარნავალზე დასასწრებ ბილეთებს სხვადა­ სხვა ფასი აქვს. ეს დამოკიდებულია დღეზე (ვინ გამოდის სამბადრომზე, პირველი თუ მეორე ლიგა) და სექტორზე (ქვედა სექტორია თუ ზედა, ფეხზე დასადგომია თუ დასაჯდომი). საერთო ჯამში, ბილეთის ფასი 50$-დან 500$-მდე მერყეობს. იქიდან გამომდინარე, რომ აღლუმი რამდენიმე საათს გრძელდება, ჯობს სასუსნავი და წყალი თან წაიღოთ, თუმ­ცა, სწრაფი კვების ობიექტები ადგილზეც დაგხვდებათ. არის მეორე ვარიანტიც, გადაიხადოთ გაცილებით მეტი და სამბადრომის კომფორტულ ლუქსში, CAMAROTES-ში აღმოჩნდეთ, VIP მომსხურებითა და უგემრიელესი ბუფეტით.

55 VOYAGER 17/2019

კარნავალი

ასე­თი ექ­ს­კ­ლუ­ზი­უ­რი სივ­რ­ცე­ე­ბი რი­ოს კარ­ნა­ვალ­ზე ბევ­რ­გან იქ­მ­ნე­ბა. ერ­თ­-ერ­თია სას­ტუმ­რო „კოპაკაბანა პა­ლა­სის“ ჯა­ დოს­ნუ­რი ბალ­-­მას­კა­რა­დიც (Magic Ball). მას „რიოს ყვე­ლა­ ზე ცხელ წვე­უ­ლე­ბას“ ეძა­ხი­ან და მარ­თა­ლი­ცა­ა: კარ­ნა­ვა­ლის გან­მავ­ლო­ბა­ში აქ და­უ­ვიწყა­რი სა­ღა­მო­ებ­ ი იმარ­თე­ბა. რი­ოს ამ გლა­მუ­რუ­ლი წვე­უ­ლე­ბის­თ­ვის მსოფ­ლი­ოს სხვა­დას­ხ­ვა ქვეყ­ნი­ დან ფუ­ფუ­ნე­ბის მოყ­ვა­რუ­ლი ცნო­ბი­ლი ადა­მი­ან­ ე­ბი ჩა­დი­ან და მდიდ­რუ­ლი კოს­ტი­უმ­ ე­ბი­თა და სა­უცხოო გა­მო­სას­ვ­ლე­ლი სა­მო­ სით იწო­ნე­ბენ თავს.

1923 წელს აშე­ნე­ბულ სას­ტუმ­რო­ში მო­სახ­ვედ­რად, რო­მე­ლიც კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კ­ვიდ­რე­ობ­ ის ძეგ­ლ­თა სი­ა­შია შე­ტა­ნი­ლი, ბი­ ლე­თე­ბის შე­ძე­ნა წი­ნას­წა­რაა სა­ჭი­რო. ფეხ­ზე და­სად­გომ ბი­ ლეთს აირ­ჩევთ თუ „ოქროს ოთახ­ში“ აღ­მოჩ­ნ­დე­ბით, ეს უკ­ვე ბი­უ­ჯეტ­ზეა და­მო­კი­დე­ბუ­ლი. 2019 წელს, ამ სას­ტუმ­როს ბალ­-­მას­კა­რად­ზე მო­სახ­ვედ­რი ბი­ლე­თე­ბი 900$-დან 15,000$-მდე ღირ­და. რო­გორც ამ­ბო­ბენ, ფეხ­ზე და­სად­გო­მი ბი­ლე­თის ყიდ­­­ ვას არა­ფე­რი სჯობს, რად­გან ამ დროს შე­გიძ­ლია თა­ვი­სუფ­ლად ისე­ირ­ნო სას­ტუმ­როს თე­მა­ტუ­რად გა­ფორ­მე­ბულ ოთა­ ხებ­ში და უამ­რა­ვი დახ­ვე­წი­ლი სტუ­მა­რი ნიღ­ბის ქვეშ ამო­იც­ნო.

იპანემაზე, კოპაკაბანაზე, ლებლონსა და სხვა პლაჟებზე ეპატიჟებიან. თი­თო­ე­უ­ლი უბ­ნის მუ­სი­კა­ლურ ბენ­დ­ში, იმა­ვე „კარნავალ ბლო­კოს­ში“ შე­იძ­ლე­ბა 120 მუ­სი­კო­სი იყოს და მათ უკან, 100 ათასზე მე­ტი აცეკ­ვე­ბუ­ლი ადა­მი­ა­ნი მოჰ­ყ­ვე­ბო­დეს. ამ ქუ­ჩის სა­ნა­ხა­ობ­ ე­ბით იწყე­ბა კარ­ნა­ვა­ლი და ყვე­ლა­ზე ბო­ლო­საც ისი­ნი ამ­თავ­რე­ბენ _ ზოგ­ჯერ ერ­თი კვი­რის მე­რეც კი. არსებობს მეორე გაერთიანებაც _ banda და ისინი მხოლოდ ენთუზიასტი სამეზობლოების შემოწირულობებით არსებო­ბენ. ისინი თვე­ე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში ემ­ზა­დე­ბი­ან კარ­ნა­ვა­ლის­თ­ვის _ ხვე­წენ მუ­სი­კას და ქო­რე­ოგ­რა­ფი­ულ მოძ­რა­ობ­ ებს. სწო­რედ ფუ­ლის მო­სა­ზი­დად, ცდი­ლო­ბენ და­უ­ვიწყა­რი წვე­უ­ლე­ ბე­ბი აჩუ­ქონ სტუმ­რებს, გა­ყი­დონ ბრენ­დი­რე­ბუ­ლი მა­ის­ უ­რე­ბი და სუ­ვე­ნი­რე­ბი, რა­თა მომ­დევ­ნო წელს კარ­ნა­ვალ­ზე გა­მოს­ვ­ლა კვლა­ვაც შე­უ­ფერ­ხებ­ლად შეძ­ლონ.

სა­ერ­თოდ, ასე­თი ბალ­-­მას­კა­რა­დე­ბი რი­ოს კარ­ნა­ვა­ლის ტრა­ დი­ციაა ჯერ კი­დევ 1840 წლი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი, რო­ცა რი­ო­ში იტა­ლი­ის ელ­ჩის მე­უღ­ლემ, კლა­რა დელ­მას­ტ­რომ საუ ჟა­ნუ­არ ­ ი­ ო-ს თე­ატ­რ­ში სა­კუ­თა­რი, ვე­ნე­ცი­ურ ­ ი სტი­ლის კარ­ნა­ვა­ლის გა­ მარ­თ­ვა გა­დაწყ­ვი­ტა. რი­ოშ­ ი გა­მარ­თუ­ლი ვე­ნე­ცი­ურ ­ ი მას­კა­რა­ დი მა­შინ­ვე ჰი­ტად იქ­ცა _ პირ­ვე­ლი­ვე ჯერ­ზე 1000 ადა­მი­ან­ ი და­ეს­წ­რო. სწო­რედ იმ დრო­ი­დან იქ­ცა ტრა­დი­ცი­ად, რი­ოს ქუ­ჩის კარ­ნა­ვა­ლის პა­რა­ლე­ლუ­რად, იმა­ვე დღე­ებ­ში და­ხუ­რუ­ლი, ექ­ ს­კ­ლუ­ზი­უ­რი ბალ­-­მას­კა­რა­დე­ბიც გა­მარ­თუ­ლი­ყო. „კოპაკაბანა პა­ლა­სის“ გარ­და, ბალ­-­მას­კა­რა­დი ყო­ველ­­­წ­ლი­უ­რად ეწყო­ბო­და მუ­ნი­ცი­პა­ლურ თე­ატ­რ­ში, სა­ნამ არ და­ხუ­რეს იმ მი­ზე­ზით, რომ გა­მაყ­რუ­ე­ბე­ლი ხმა­უ­რი და 4 ათა­­სამ­დე სტუმ­რის როკ­ვა შე­ნო­ ბას აზი­ა­ნებ­და. მაგ­რამ, თუ „კოპაკაბანა პა­ლა­სის“ და მსგავ­სი ექ­ს­კ­ლუ­ზი­­უ­რი წვე­უ­ლე­ბე­ბის ბი­უ­ჯეტს ვერ წვდე­ბით, თა­ვი­სუფ­ლად შე­გიძ­ ლი­ათ სას­ტუმ­რო „გლორიას“ ეს­ტუმ­როთ და იქ გა­მარ­თულ, ასე­ვე, საკ­მა­ოდ პო­პუ­ლა­რულ მას­კა­რადს და­ეს­წ­როთ, სა­დაც, რო­გორც წე­სი, კოს­ტი­უ­მე­ბის კონ­კურ­სი იმარ­თე­ბა. მაგ­რამ აი, თუ „დრეგ ქუ­ი­ნე­ბის“ (ქალების ჭყე­ტე­ლა, სექ­სუ­ა­ლურ ტან­საც­ მელ­ში გა­დაც­მუ­ლი მა­მა­კა­ცე­ბის), ტრან­სე­ბი­სა და გეი წვე­უ­ლე­ ბე­ბის მოყ­ვა­რუ­ლი ხართ, მა­შინ და­უ­ფიქ­რებ­ლად კლუბ Scala Rio-სკენ უნ­და აიღოთ გე­ზი, სა­დაც ყვე­ლა ერ­თად ზე­იმ­ ობს და რო­მელ­საც რი­ოს ყვე­ლა­ზე მხი­ა­რულ და ლი­ბე­რა­ლურ წვე­უ­ ლე­ბას ეძა­ხი­ან. თუმ­ცა არ გე­გო­ნოთ, რომ რი­ოს კარ­ნა­ვა­ლი მხო­ლოდ სამ­ბად­ რო­მის და ექ­ს­კლ ­ უ­ზი­უ­რი, და­ხუ­რუ­ლი მას­კა­რა­დე­ბის გარ­შე­მო ტრი­ა­ლებს. რი­ო­ში 70 სამ­ბას სკო­ლა­ა. მი­სი ლა­მის მე­ოთხე­დი სამ­ბად­რომ­ზე იწო­ნებს თავს და რას შვრე­ბი­ან ამ დროს და­ ნარ­ჩე­ნე­ბი? ისი­ნი ქუ­ჩებ­ში გა­მო­დი­ან სა­ცეკ­ვა­ოდ. კარ­ნა­ვა­ლის გან­მავ­ლო­ბა­ში რი­ო­ში უამ­რა­ვი ქუ­ჩის ღრე­ო­ბა და ცეკ­ვა-­თა­მა­ში იმარ­თე­ბა. თუ სას­ტუმ­რო­ებ­სა და კლუ­ბებ­ში გა­მარ­თუ­ლი კოს­ტი­ უ­მი­რე­ბუ­ლი სა­ღა­მო­ე­ბი ფა­სი­ა­ნი­ა, ქუ­ჩის ცეკ­ვებ­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ ბის მი­ღე­ბა ნე­ბის­მი­ერ მსურ­ველს შე­უძ­ლი­ა. ქუჩის წვეულებებს აწყობენ ცნობილი გაერთიანებები, რო­მელ­თაც ასე ჰქვიათ: Blocos. ისინი სტუმრებს ქალაქის სხვადასხვა უბანში, მათ შორის პოპულარულ სანაპიროებზე, 56 VOYAGER 17/2019

მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის­თ­ვის მხო­ლოდ ერ­თი რა­მაა სა­ჭი­რო _ შე­უე­ რ­თ­­დეთ სამ­ბა­ზე აცეკ­ვე­ბულ ჯგუფს და მუ­სი­კის რიტ­მებს თქვენც ააყო­ლოთ ტა­ნი. მარ­თა­ლი­ა, აქ არ იქ­ნე­ბა ჟი­უ­რი, რო­მე­ლიც სა­მოსს შე­ა­ფა­სებს, თუმ­ცა ური­გო არ იქ­ნე­ბა, თუ ჩაც­მუ­ლო­ბა­ზე მა­ინც იზ­რუ­ნებთ. შე­იძ­ლე­ბა სიცხე გა­უ­საძ­ლი­სი იყოს, ამი­ტომ ამ დროს რი­ო­ში ყვე­ლა­ზე კარ­გად მუ­შა­ობს პრინ­ცი­პი: „რაც უფ­ რო ცო­ტა (გაცვია), მით უკე­თე­სი“. სა­ცუ­რაო კოს­ტი­უ­მის ზე­და, მოკ­ლე შარ­ვა­ლი ან კა­ბა, ერ­თი­-ო­რი კაშ­კა­შა აქ­სე­სუ­ა­რი (პოლიციელის ხელ­ბორ­კი­ლი, მეზღ­ვა­უ­რის ქუ­დი ან­და ქალ­ თევ­ზას პა­რი­კი) და ფეხ­ზე სპორ­ტუ­ლი ფეხ­საც­მე­ლი _ ასე­თი ჩაც­მუ­ლო­ბაც კი უკ­ვე მხი­არ ­ უ­ლე­ბის სა­ბაბს ქმნის. ქუ­ჩის სა­კარ­ნა­ვა­ლო ჯგუ­ფებს შო­რის ყვე­ლა­ზე ცნო­ბი­ლი ჯგუ­­­ფია 2004 წელს ქა­ლა­ქის კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის ნა­­წი­­ლად გა­მოცხა­დე­ბუ­ლი იპა­ნე­მას ბან­და (Banda de Ipanema), რო­მელ­მაც პირ­ვე­ლად 1965 წელს გა­მარ­თა ქუ­ჩის სა­კარ­­ნა­ვა­ლო წვე­უ­ლე­ბა. ერ­თ­-ერ­თი ინ­ფორ­მა­ცი­ით, „ბანდა დე იპა­ნე­მა“ რი­ოს სამ სა­უ­კე­თე­სო წვე­უ­ლე­ბას აწყობს ჯე­ნე­რალ ოსო­რი­ოს პარ­კი­დან, გრძელ­დე­ბა ვი­ეი­ ­რა სო­უ­ტო ავე­ნი­უ­ ზე, უხ­ვევს რუა ვის­კონ­დე დე პი­რა­ჟა­ზე და კვლა­ვაც ჯე­ნე­რალ ოსო­რი­ოს პარ­კ­თან ამ­თავ­რებს. სტუმ­რე­ბი დღის 4 სა­ათ­ იდან იკრიბე­ბიან. ორ სა­ათ­ში კი გა­ის­მე­ბა სიმ­ღე­რა „სიდიადე მა­რა­ვი­ლო­სა“ _ რი­ოს არა­ოფ ­ ი­ცი­ა­ლუ­რი ჰიმ­ნი _ და ეს ნი­შა­ნი­ა, რომ წვე­უ­ლე­ბა და­იწყო _ „ბანდა დე იპა­ნე­მა“ ქუ­ჩის გარ­თო­ბას ოფი­ცი­ალ ­ უ­რად ყო­ველ­თ­ვის ამ სიმ­ღე­რით იწყებს. ასევე, ცნობილები არიან მონობლოკო (Monobloco) და ყველაზე ძველი ბენდი _ კორდაო დო ბოლა პრეტა (Cordão do Bola Preta), რომელიც კოპაკაბანას სანაპიროზე გამოდიოდა.

57 VOYAGER 17/2019

კარნავალი

რიოს კარნავალში ხშირად მონაწილეობენ ტელესერიალების პოპულარული ვარსკვლავები _ ჯულიანა პაეში, სუზანა ვიეირა, პალომა ბერნარდი.

თუმცა ყველაზე ჭრელი, მხიარული და თავქარიანი გართობა მაინც იქაა ხოლმე, სადაც კაშკაშა კოსტიუმებში გამოწყობილი „დრეგ ქუინები” მართავენ აღლუმს _ ასეთი შოუები ხშირად იპანემაზე იმართება (თუმცა, არა მარტო იქ, ჯგუფები: „ბანდა და სა ფერეირა“, „ბანდა და სანტა კლარა“ და „ბლოკო სუვაკო დე კრისტო“ ყველაზე კარგ გეი-წვეულებებს აწყობენ ხოლმე). როგორც წესი, ისინი თავიანთ სიმღერებს წერენ, მუსიკას და მოძრაობებსაც თვითონ იგონებენ და ამიტომ გამორჩეულად გიჟურ სანახაობებს აწყობენ; ხოლო კარნავალის დამთავრების პატივი მონობლოკოს (Monobloco) ერგება წილად და ეს ლებლონის სანაპიროზე ხდება.

რა ხდება კარნავალს მიღმა ბრაზილიაში იმაზე მეტი პლასტიკური ქირურგი მუშაობს, ვიდრე ნებისმიერ სხვა ქვეყანაში. ჟურნალმა „ფორბსმა“ 2015 წელს, პლასტიკური ქირურგიის ესთეტიკის საერთაშორისო საზოგადოების ინფორმაციაზე დაყრდნობით, იმ ქვეყნების სია გამოაქვეყნა, სადაც ყველაზე მეტი ოპერაცია კეთდება და მეორე ადგილზე ბრაზილია აღმოჩნდა. აქ ასობით ახალგაზრდა ქალს, ჯერ კიდევ 20 წლის ასაკში სჯერა, რომ ტუჩისა და მკერდის იმპლანტები კარნავალის დედოფლის ტიტულის მოპოვებაში დაეხმარება.

საერთოდ, ლებლონის საკარნავალო წვეულებები იმითაა, ცნობილი, რომ მოქმედება ხშირად სწორედ პლაჟზეა გაშლილი, რაც ჩახუთულ, ცხელ და ნესტიან ამინდში გართობას უფრო სასიამოვნოს ხდის. ლებლონში უფრო მაღალი და დახვეწილი საზოგადოება იკრიბება ხოლმე. ცენტრის რაიონი (რიოს ცენტრს ვგულისხმობთ) კი უფრო ახალგაზრდებს იზიდავს, Barbras-ის წვეულებას კი ბევრი იმიტომ ეტანება, რომ განსაკუთრებულ ცხელ ღამეებში იქ სტუმრებს წყლის ჭავლს პირდაპირ სახანძრო მანქანებიდან მიუშვერენ ხოლმე.

Best Street Parties _ ამ საძიებო ფრაზასაც გამოვიყენებდი, რიოში რომ მივდიოდე, რადგან ქუჩის წვეულებებზე გართობა და ადგილობრივებს შორის გათქვეფა ყველაზე კარგად შეიძლება. Volta, Alice, Simpatia e Quase Amor _ ამ სახე­ ლებსაც დავიმახსოვრებდი და კიდევ ამათაც: Bafo do Onca და Cacique de Ramos _ წლიდან წლამდე ამ ჯგუფებს ანიჭებენ ხოლმე საუკეთესო წვეულებების მომწყობის სტატუსს.

58 VOYAGER 17/2019

ერთ-ერთი წამყვანი ქირურგიული კლინიკის ექიმმა ფარიდ ჰაკმემ (მარტო ამ კლინიკაში 53 პლასტიკური ქირურგი მუშაობს) „გარდიანის“ ჟურნალისტს უთხრა, რომ, როგორც წესი, კარნავალამდე რამდენიმე კვირით ადრე მათ საქმე უორმაგ­დებათ და რომ კარის გაღებისთანავე ესმით შემდეგი _ „გამარჯობა, აი კარნავალამდე თუ მოასწრებთ“... მაგალი­თად, ერთმა ყოფილმა დედოფალმა ნეკნი ამოიღო, რომ წელი 72 სმ-დან 66-სმ-მდე დაევიწროვებინა. ანჯელა ბის­მარჩიმ კი, 36 წლის მოცეკვავემ, 42-ე ოპერაცია გაიკეთა და თვალის ფორმა იმპლანტის დახმარებით შეიცვალა, რადგან იმ წელს მისი სკოლა იაპონურ თემაზე მუშაობდა, _ „რა პრობლემაა, კარნავალის შემდეგ იმპლანტს ამოვიღებ“, _ მშვიდად უპასუხა ჟურნალისტს. თუმცა, ბოლო წლებში მომრავლდა ისეთი სკოლებიც, რომ­ ლებიც სპეციალურად silicon free მოცეკვავეებს ეძებენ. ასე­ თია რიოს ერთ-ერთი ცნობილი სკოლის Mocidade Independente Padre Miguel-ის ყოფილი სამხატვრო ხელმძღვანელი პაულო მენეზი, რომელიც სულ იმეორებდა: „ვეძებთ ბუნებ­ რივი ფორმების ქალებს, მორჩა, გვეყოფა, აღარ გვინდა ეს ბუმ-ბუმი“. და მაინც. ფორმების გასაზრდელად ყოველწლიურად სულ უფრო და უფრო მეტი ქალი სწევს სპორტულ დარბაზებში მძიმეწონიან ჰანტელებს და ზოგიც, სწორედ ამ წუთებში საოპერაციოდ არჩევს თარიღს. მთელი ბრაზილია მსოფლიოს მთავარი შოუს მოლოდინშია. იმ შოუს მოლოდინში, რომელიც ბრაზილიელების ცხოვრებას რამდენიმე დღით თავდაყირა აყენებს.

59 VOYAGER 17/2019

კარნავალი

ქვეყანაში ალკოჰოლის საერთო რაოდენობის 60% კარნავალის დროს იხარჯება. საშუალოდ, კარნავალის დროს ისმება 7 მილიონ ლიტრამდე ლუდი. კარნავალის დროს რიოში 32,560 პორტატული ტუალეტი მონტაჟდება და კანონის დამრღვევს ფულადი ჯარიმა ეკისრება. ქუჩის კარნავალების დროს ყველაზე პოპულარული საკვებია coxinha, ქათმის ხორცის შიგთავსიანი ცომის ბურთულა, რომელიც ზეთში იბრაწება.

2007 წელს პირველად, ბრაზილიის ჯანმრთელობის სამინისტრომ დაავადებათა თავიდან აცილების მიზნით, კარნავალის დროს 25 მილიონი უფასო camisinhas (პრეზერვატივი) დაარიგა. ბოლო მონაცემებით, ეს ციფრი 100 მილიონამდე ავიდა. კრიმინალთან საბრძოლველად, ფესტივალის განმავლობაში 17,110 ათასი პოლიცილი მუდმივად მობილიზებულია.

2006 წელს კარნავალის დროს, მხიარულ კოსტიუმებში გამოწყობილი ჯგუფი რიოს ერთ-ერთ მუზეუმში (O Museu da Chácara do Céu) შევიდა და იქიდან

20 მილიონ დოლარად

შეფასებული დალის, პიკასოს, მონესა და მატისის ნახატები გაიტანა. ეს ნახატები დღემდე დაკარგულად ითვლება.

დაბოლოს: 2020 წელს რიოს კარნავალი 21-26 თებერვალს გაიმართება და შესაბამისად, ჩემპიონთა აღლუმი 3 დღის შემდეგ, 29-ში მოეწყობა. კარგი ამბავი: საქართველოს მოქალაქეები, რომლებიც ტუ­რისტული ანდა საქმიანი მიზნებისთვის მიემგზავრებიან ბრა­ზილიაში (180 დღის განმავლობაში 90 დღე), გათავი­სუფ­ლებულნი არიან ვიზის მიღების ვალდებულებისგან. დარჩენა რიოში: რიოში ადგილის შერჩევისას საჭიროა დასარჩენად აირჩიოთ რიოს სამხრეთ მხარე: იპანემა, კოპაკაბანა, ლებლონი, რომლებიც შესანიშნავია ფესტივალზე დასაკვირვებლად და ახლომახლო გასართობად.

60 VOYAGER 17/2019

ყველაფერი დანარჩენისთვის _ ტრანსფერი კარნავალამდე, საკარნავალო კოსტიუმების შეძენა, ყველაზე ცნობილ მას­კარადებზე დასწრება, ბილეთების სხვადასხვაგვარი პაკეტების დახასიათება ეს საიტი გამოგადგებათ: https://www.rio-carnival.net/

61 VOYAGER 17/2019

კულინარია

რისგან შედგება მზიანი, ფერადი გემო დი ა ნა ა ნ ფიმია დი

ბრაზილია არის მზე და ფერადი გემო _ პირველად ეს

აღქმა ჩემამდე „ყვითელი კოდალას ორდენითა“ და ბრაზილიური ზღაპრების ძველი, ყდაშემოცრეცილი ტომით მოვიდა. ეს ვნება, წიგნებში ნახსენები კერძების წარმოსახვაში დაჭაშნიკებისა, მაშინ უკვე მქონდა, ამიტომაც მონტეირუ ლობატუს ამ საოცარი წიგნის ყველა გემო დღემდე მახსოვს. ყველაფერი უცხო იყო, თუ რამე ისეთს ამოვიკითხავდი, რაც ჩვენს სამზარეულოშიც მოიძებნებოდა, ბედნიერი ვიყავი, ისე კი წარმოსახვა მეხმარებოდა, მაინც როგორია წყალმცენარეების კოტლეტი, მოლუსკის ფილე, კოლიბრის კვერცხის ომლეტი, რომელსაც ვერცხლის პრინცის სასახლეში მიირთმევდნენ, როგორია მანგოს, მარაკუჟასა და ჯადოსნური ჟაბუჩიკაბას წვნიანი ნაყოფი, ახალი წლის საღამოები ფორთოხლის ჩრდილქვეშ, კენკრის ნამცხვარი და შინაური ლიმონათი. მოგვიანებით ფაშფაშა დონა ფლორიც მოვიდა, კული­ნარიული სკოლის მასწავლებელი, მშვენიერი, ვნებიანი, ბრაზილიური სამზარეულოს უბადლო მცოდნე. მასწავლა უამრავი გემრიელი კერძი, კუს მომზადებაც კი ამიხსნა. „კუს გამოშიგნავენ, ხორცს აქნიან და ნაწლავებს გადაყრიან. შემდეგ კარგად გარეცხილ ხორცსა და შიგნეულს მარილით, ლიმონით, ნივრით, ხახვით, პომიდვრითა და წიწაკით შეანელებენ, ზეითუნის ზეთს მოასხამენ და დადგამენ ზომიერ ცეცხლზე. უნდა იხრაკებოდეს მანამდე, სანამ ხორცი კარგად დაიბრაწება და თავისებურ არომატს გამოსცემს. სუფრაზე ამ კერძთან ერთად უნდა მიიტანოთ სამეფო კარტოფილი და ქინძი“ (ჟორჟი ამადუ, „დონა ფლორი და მისი ორი ქმარი“). მაინც რას ჭამენ ასეთს, რომ ასეთი ლამაზები არიან-მეთქი – ამას უკვე ვფიქრობდი მერე, როცა ჩემს ტელევიზორში ბრა­ზილიური სერიალები და მათი გმირები გამოჩნდნენ: ულამაზესი ადამიანები, შოკოლადისფერი, ბრწყინავი სხეულებითა და ბევ­რი მზით თვალებსა და თმებში. ვუყურებდი მათ ამბებს, გაფაციცებით ვაკვირდებოდი მათ სადილებსა და ვახშმებს, ამბები ხო, მაგრამ კერძები უფრო მაინტერესებდა. მაინც როგორია ბრაზილიური სამზარეულო? რამ შექმნა ამ საოცარი, მრავალფეროვანი, გემოებით, შეგრძნებებით, რიტმით სავსე ქვეყნის კულინარია, რომელიც ასე იზიდავს მსოფლიოს?

62 VOYAGER 17/2019

ბრაზილიური სამზარეულო, ისევე, როგორც ბრაზილიური კულტურა, მრავალი ეთნოკულტურის შერწყმის შედეგია. აქ ადგილობრივი, აბორიგენული ნახევრადველური მის­ ტიკა და რიტუალები ფრანგულ დახვეწილობას ერთვის, პორტუგალიური სიცხარე და აფრიკული გამძლეობა, ამე­ რიკელ ინდიელთა ბუნების აღქმა, აზიური სანელებლები და ადგილობრივი თუ ჩამოტანილი პროდუქტების მრავალ­ ფეროვნება ქმნის საკვებს. ბრაზილიურ გასტრონომიაში სიცხარეც მრავლადაა და სიტკბოც, ზოგიერთი კერძი,

განსაკუთრებით ქვეყნის უფრო ცხელ ნაწილში, ისეთი ცხარეა, რომ გემო რამდენიმე დღეს უნდა გაგყვეს, შეგრ­ ძნებებიც გაგიახლოს და დაავადებებისგანაც დაგიცვას. ბრაზილიურ სამზარეულოზე საუბარი იმ ეგზოტიკური პრო­ დუქტებით უნდა დავიწყოთ, რომლებიც ამ მზით გაჯერე­ბულ მიწაზე ხარობს და ამერიკელ ინდიელთა მთავარ საკვებს წარმოადგენდა და დღეს უკვე ყველას საკვებს წარმოადგენს:

თესლებსაც მედიცინაში იყენებენ. ხშირად მასზე წერენ, რომ კვლევებით დადასტურებულია – გრავიოლა სიმსივ­ნესთან მებრძოლი მცე­ნა­რეა. ის უმკლავდება დია­ბეტ­საც. თუ დე­ტალე­ბი გაინტერესებთ, გრავიო­ლაზე გამოქ­ვეყნებული სანდო ნაშრომი მოიძიეთ. ასაი – ასაის პალმის ხის ანტი­ოქ­სი­ დანტებით გაჯე­რებული, მოწითალომოიისფრო კენკ­რისებრი ნაყოფი, რომელიც აღიარებულია ამაზონიის ყვე­ლაზე ცნობილ და ყველაზე ჯანსაღ ხილად. ადგილობრივი ტომები მას ენერგიის წყაროდ მიიჩ­ნევენ და კულინარიაშიც იყენებენ – თევზის თანმხლებ სოუსს ამზადებენ. თუმცა, რიოს მოდურ პლაჟებზე განსაკუთ­ რე­ბით პოპულარულია, როგორც ენერგიით აღმვსები სასუსნავი _ გაყი­ნული სორბეს ანდა დაბლენდერე­ ბული წვენის სახით. რამდენიმეგან მოხსენიებულია ასაის არაყი და ასაის ლუდი.

ასეროლა – ველური ალუბა­ლი, რომელსაც ბარბადოსულ ალუბალსაც ეძახიან, 30-80-ჯერ მეტი C ვიტამინის შემცველია, ვიდრე ფორთოხალს აქვს; ბუნებრივი ანტიოქსიდანტია, სტრესთან, ჭარბ წონასთან ეფექტურად მებრძოლი.

კეშიუ, იგივე კაჟუ – მედიცინა მასაც ჯანმრთე­ლო­­ბის­თვის სასარ­გებ­ ლო თხი­ლეუ­ლად აღიარებს, საკვებსა და სასმელებში იყენებენ კაჟუს ქორფა ნაყოფსაც - კაჟუს ვაშლს, რომელიც თხილზეა მიმაგრებული. მისგან კარისაც ამზადებენ, უმადაც მიირთმევენ და ძმრადაც ხმარობენ. ცნობილია კაჟუს ვაშლის ალკოჰოლური სასმელიც.

მანგო – მოტკბო, პოპულა­რუ­ლი ხილი, რომელიც სავ­სეა A ვიტამინით, უჯრედისით, ასევე, სხვადასხვა ონლაინგვერდზე ციტირებული კვლე­ ვების მიხედვით, ებრძვის მკერ­ დის, სწორი ნაწლავის, პროსტატის სიმსივნეებსა და ლეიკემიას.

გუარანი – გუარის მარცვ­ლე­ბისგან მიღებული ნივთიერება, რომელსაც შესქელებისა და სტაბილიზატორის ფუნქცია აკისრია.

გუავა – პატარა ხის ცნობილი ნაყო­ ფი, რომელიც შტატებში სამი საუკუნის წინ გაამრავლეს და რომელიც პაკის­ ტანის ზამთრის ხილსაც წარმოადგენს. ლათინურ ამერიკულ ქვეყნებში გუავას გამოყენებით ცნობილ სასმელს „აგუა ფრესკას“ ამზადებენ, ასევე იყენებენ კანფეტების, სასუსნავების, ხილის ნაყინების, ასევე ალკოჰოლური სასმელების დასამზადებლად. ზოგჯერ უმ გუავას მიირთმევენ, ვაშლივით ოთხად გაჭრილს, ზოგჯერ კი მარილსა და წიწაკას უმატებენ.

გრანდილა – ფორთო­ხ­ლის­­ფერი ხილი, რომელიც მთელი წლის გან­მავ­ლობაში მოდის, კანი არ იჭმება, შიგთავსი კი ჟე­ლესებრია, მოშავო, საჭ­მელად ვარგისი მარცვლე­ბით. არსებობს ბევრი სხვადასხვა რეცეპტი, რომელშიც გრანდილა შედის.

პაპაია – კიდევ ერთი ტრო­­პიკული ხილი, რომელიც სხვა­დასხვა დაა­ ვადებას უპი­რის­პირდება, მათ შორის, გუ­ლის დაავადებებს, სიმსივნეებსა და დიაბეტს და გემრიელი სასუს­ნა­ვია, რომელსაც ხშირად სალა­თებსა და სმუზებ­ში ამატებენ.

გრავიოლა – მომცრო ტანის მარად­მწვანე ხეა, რომლის ნა­ყოფსაც, ფესვებსაც, ღეროს, ფოთ­ლებსა და 63 VOYAGER 17/2019

კულინარია

ეს სია საბოლოო არაა. ბრაზილიის გემოთა მრავალფეროვ­ ნება ამ ინგრედიენტების ჩამონათვალს ნამდვილად სცდება და კიდევ ერთხელ გვახსენებს ეთნიკურ მახასიათებლებს, რომლებმაც ბრაზილიის მიწაზე თავი მოიყარა. საუკეთესო ხარისხის ხორცი და ზღვის პროდუქტები, ეს ის ბაზაა, რომელ­ საც მოგვიანებით პორტუგალიელებმა სანელებლები, ზეთი, ხორბალი დაუმატეს, ფრანგმა ჰუგენოტებმა დახვეწილობა და მომზადების ხერხები, აფროამერიკელებმა, კოლონიზაციის სახსოვრად, სუბპროდუქტებისაგან მარტივი და მაწიერი კერძების დამზადების გამოცდილება, იაპონელებმა სიზუსტე და საბოლოოდ, ერთ ჩვეულებრივ „ბრაზილიურ თეფშზე“ გემოთა სრული მრავალფეროვნება აღმოჩნდა.

ბრაზილიის სხვადასხვა რეგიონში გასტრონომია განსხვა­ვებულია, ერთგან თუ ნედლი ხორცისა და თევზის მოხმარება აქვთ წესად, მეორეგან – სოსისის თუ ძეხვის დამზადების და საერთოდ, ხორცის გამოშრობის საუკუნოვან ტრადიციებს ამდიდრებენ. ხორცი კი ძალიან მნიშვნელოვანი შემადგენელია, საქონლის, ფრინველის, ღორის და თქვენ წარმოიდგინეთ, ალიგატორისაც კი.

მაინც ბრაზილიურ სამზარეულოს ახასიათებს. ბრაზილიაში ფეიჟოადას ამზადებენ ყველგან – შინ და გარეთ, იაფფასიან კაფეტერიებშიც და ძვირადღირებულ რესტორნებშიც, ინგ­ რედიენტებიც მზარეულის ხელიდან ხელში იცვლება და ზოგ­ჯერ მთლიანად ვეგეტარიანულიც შეიძლება გახდეს. სუფ­ რასთან მოაქვთ დაჭრილ ფორთოხლებთან და თეთრ ბრინჯ­თან ერთად, ასევე, მოთუშულ კომბოსტოსთან და ფაროფასთან (მომწვარ მანიოკის ფქვილთან) ერთად, თუმცა, გარნირი შე­იძლება სხვაც ჰქონდეს. ყველამ ასე იცის – ფეიჟოადა „მონების საჭმელია“ – ის საუ­ კუნეების წინ შაქრის ლერწმის პლანტაციებში მომუშავე მონებმა გამოიგონეს – მონარჩენ ლობიოში ხორცის ის ნაჭრები აურიეს – ღორის ყურები, კუდი თუ ძროხის ენა – რაც პატრონებმა ვერ მიირთვეს. ერთნი ამბობენ, რომ ფეიჟოადა „გადარჩენის საკვები“ იყო, სხვები ამტკიცებენ, რომ მონები მას კი ამზადებდნენ, მაგრამ

ფეიჟოადა – შავ და სხვა სახეობის ლობიოს შეჭამანდთან

ერთად მომზადებული დამარილებული ან შებოლილი ღო­რის ან საქონლის ხორცის ჩაშუშულია, რომელიც ბევრ სამხრეთ­ ამერიკულ ქვეყანაშია პოპულარული, მაგრამ ყველაზე უფრო 64 VOYAGER 17/2019

ისევ ბატონებისთვის ირჯებოდნენ. ამის გარკვევას დღეს თავგადაკლული გურმანების გარდა, აღარავინ ცდილობს, მთავარია, ბრაზილიის უმრავლესობა თანხმდება, რომ ფეიჟოადა, ფეხბურთისა არ იყოს, ბრაზილიას აერთიანებს. ის ოჯახური კერძია, საოჯახო შეკრებებს ამშვენებს. ზოგი ბრაზილიელი ამბობს, რომ ფეიჟოადას ძალიან უხდება „ბაჩიდა“ – რომის მსგავსი ალკოჰოლისგან დაყენებული სასმელი, რომელიც, თავის მხრივ, შაქრის ლერწმის წვენისგან მზადდება. ბაჩიდას ყველაზე მარტივ ვერსიაშიც კი უმატებენ ლიმონის წვენსა და ცოტა შაქარს, თუმცა, ვარიაციები სხვადასხვა მხარეში უსაზღვროა. სხვადასხვა მხარე ვახსენეთ და რამდენიმე რეგიონული კერძიც ჩამოვთვალოთ. მაგალითად, ჩრდილოეთ ბრაზი­ ლიაში ამზადებენ, ამაზონიასა და კიდევ რამდენიმე სხვა შტატში: ტაკაკას, რომელიც გამომშრალი კრევეტების, მცენარე

ჯამბუს ფოთლების, ყვითელი წიწაკებისა და მადიოკის ბულიონისგან მომზადებული ცხარე წვნიანია, რომელსაც ხში­ რად გოგრის მსგავს ბოსტნეულში ჩამოსხმულს მოგართმევენ. ეს დასახელებები სტუმრებისთვის უცხოა და მათ ვერც ბევრი აღწერით ამოვიცნობთ. კერძი ხომ ამაზონიის ტყეების მხარეში შეიქმნა, იქ, სადაც, ხშირ და გამოუკვლეველ ტყეებში, უკონტაქტო, ველური ტომების გარდა, ასევე გამოუკვლე­ველი და იდუმალი ფლორა და ფაუნა დახვდება მოგზაურს. თუმცა, რაც გამოკვლეული და ნაცნობია, ყველაფერი ან წამალში ანდა კულინარიაში მიდის. ასეთია ტაკაკას წვნიანის ზემოთ ხსენებული ინგრედიენტი ჯამბუც, რომლის ყვავილსაც თუ ჩაღეჭავთო, პირის ღრუში შეგრძნებების დაბუჟების ეფექტს გამოიწვევს, ამიტომაც მას ბრაზილიელები „კბილის ტკივილის მცენარესაც“ ეძახიან. ამავე რეგიონის მენიუშია გუსადო დე ტარტარუგა, ჩაშუ­ შული კუ, ასევე, სხვადასხვაგვარი მდინარის თევზის კერძი და მუგუნზაც – სიმინდის, მწვანე ბანანისა და ქოქოსისგან მომზადებული ტკბილი პუდინგი, რომელიც ზამთრის ფეს­ ტივალებისთვის მზადდება, ზამთარი კი, მოგეხსენებათ, ბრა­ ზილიაში ივნისშია. სიმინდს რძეში, შაქარსა და დარიჩინში ხარშავენ, უმატებენ ქოქოსსა და ქოქოსის რძეს, ასევე, მიხაკსა და ზოგჯერ მიწის თხილს და მისი წარმოშობაც აფ­ რიკელ მონებსა და კოლონიალიზმის ეპოქას უკავშირდება. ჩრდილო-აღმოსავლეთ ბრაზილიაში, კერძოდ, ბაიას შტატში მიმზიდველი იქნება მოგზაურობა მათთვის, ვისაც აფრიკული

მემკვიდრეობის თანამედროვე კულინარიაში ხილვა აინ­ ტერესებს: კარნე დე სოლი – დამარილებული და მზეზე გამომშრალი ხორცი; ფრიგიდეირა – თიხის ქოთანში მომზადებული

თევზი და მოლუსკები, კანგაცლილი შავი ლობიოს მარცვლებითა და პიურედ ქცეული ხახვით ბურთად შეკრული და პალმის ბევრ ზეთში შემწვარი სენდვიჩი აკაჟე, რომელსაც შუაზე ჭრიან და შიგნით გამომშრალ კრევეტებსა და ვატაპას დებენ ხოლმე, ვატაპას, ანუ ქოქოსის რძით, მიწის თხილითა და პურით შეზავებულ კრევეტებს და ჩილის სოუსით მიირთმევენ ძალიან ცხელს. ეს კერძი ბაიას შტატის ქალაქ სალვადორში განსაკუთრებით პოპულარულია ისევე, როგორც დასავლეთ აფრიკის მოსახლეობაში.

PÃO DE QUEIJO – ეს კი ბრაზილიელების პასუხია ხა­ჭა­-

პურზე. გარედან კნატუნაა, ჩაკბეჩისას კი ნაზი, ჩამდნარი და წელვადი ყველი მოგყვებათ პირზე. თან უგლუტენო ცომი აქვს – ტაპიოკას ფქვილით მზადდება, შიგთავსად კი მინას-ჟერაისის რეგიონისთვის დამახასია­თებელ ძროხის რძისგან ამოყვანილ ყველს იყენებენ. გარეგნულად ეს ბრაზილიური ხაჭაპური მომცრო, კნატუნა ბურთებს ჰგავს, შესაძლოა, მისი გამოცხობა სხვა ფქვილითაც სცადოთ, თუმცა, მაინც სცადეთ ტაპიოკას შოვნა, რომელიც პალეო დიეტებში განსაკუთრებით პოპულარული ხდება ბოლო ხანს – რადგან უგლუტენო და მაინც კარგი წებოვანების მქონე ფქვილია, მზადდება მცენარე კასავას, იმავე მანიოკის ფესვებისგან და ხშირად ურჩევენ ალერგიის დროს, რადგან

65 VOYAGER 17/2019

კულინარია

მაქსიმალურ გემოს აღწევს მაშინ, როცა ანტიალერგიული თვისებებიც აქვს. თითოეულ მათგანს ბარბეკიუსთვის ხორცის მომზადების თავისებური წესი, ხორცის ნაჭრების არჩევის საკუთარი ტექ­ნიკა და მოსასხმელი სოუსების საკუთარი რეცეპტურა აქვს.

ბრაზილიური გულსართიანი ცომეულის ყველაზე პოპუ­ ლარული წარმომადგენელია COXINHA – დაძენძილი ქათ­ მის მკერდისა და კარტოფილის პიურეს შესუნელებული ცომი, რომელსაც ბარკლის ფორმას აძლევენ და საფანელში ოქროსფრად ბრაწავენ. თურმე, Coxinha პატარა ბარკალს ნიშნავს. ბრაზილიის სამხრეთი ნაწილი, თუმცა, არა მხოლოდ სამ­ ხრეთი, არამედ უკვე მთელი ქვეყანა არგენტინას ეჯიბრება საუკეთესო მწვადების მომზადებაში. ბრაზილიაში მწვადს შურასკოს (churrasco) ეძახიან და უკვე ბრაზილიის გარეთაც, კერძოდ, შტატებშიც ხშირად შეხვდებით სტეიკჰაუზების მსგავს დაწესებულებებს, რომლებსაც churrascarias უწოდებენ და ჩვენებურად, სამწვადეებია. თითოეულ მათგანს ბარბეკიუსთვის ხორცის მომზადების თავისებური წესი, ხორცის ნაჭრების არჩევის საკუთარი ტექ­ ნიკა და მოსასხმელი სოუსების საკუთარი რეცეპტურა აქვს. ბრაზილიურ სამზარეულოში სუბპროდუქტებიც უხვად მზად­ დება, ღორის ღვიძლი და გული სისხლის სოუსში ბრა­ზი­ ლიური კულტურის იმ ეტაპს ასახავს, როცა კავშირი ყოველ­ დღიურობასა და რიტუალებს შორის უფრო აშკარა და საგრძნობი იყო. ბაკალიაუ, იგივე ვატაპა, ტაკაკო, კარურუ – ეს ჟღერადი სახელები თევზისა და ზღვის პროდუქტებით მომ­ ზადებული კულინარიული ნიმუშებია, ბოსტნეულისა და ეგზოტიკური ხილის მრავალფეროვანი არჩევანი კი, რო­გორც დესერტების, ისე სოუსების ფართო სპექტრს წარ­ მოგვიდგენს.

როგორ შეიძლება, სამბასა და ბრაზილიური პოეზიის ქვეყანას საუკეთესო დესერტები არ ჰქონდეს? მითუმეტეს, როცა ეგზოტიკური ხილის ასეთი ნაირსახეობაა, ჰოდა, ქოქოსის ნამცხვარი, სიმინდის ფქვილისა და ბანანისგან მომზადებული ორცხობილები, გუავას რულეტი – ბოლო დე როლო, ათასგვარი პუდინგი, ორცხობილა თუ კრემი, რომლის მთავარი ინგრედიენტიც აქაური რძის პროდუქ­ტები, ხილი და შაქარია. რასაკვირველია, შოკოლადის დესერტებიც მრავლადაა, ტკბილეულის მოსამზადებლად ყავაც გამოიყენება. ბაიელებს მიაწერენ პრიალა, მოყვითალო დესერტის შექმ­ნასაც, რომელიც კვერცხით, შაქრითა და ქოქოსით მზად­ დება, პატარა ბისკვიტების ფორმებში ცხვება და ძირი, ქოქოსის გამო, მძიმე, კნატუნა ხდება, ზედა ნაწილი კი ფაფუკი და ნაზი, რომელიც პირში დნება. Quindim – ასე ჰქვია ამ დესერტს და ის გავლენათა შეზავების საუკეთესო მაგალითია – სახელი კონგოელთა ენას უკავშირდება, რეცეპტი კი – პორტუგალიელებს, რომლებიც კვერცხის გულს უხვად იყენებდნენ ნამცხვრებსა და ტკბილეულში. ამბობენ, რომ brigadeiros ბრაზილიამ შოკოლადის ტრიუ­ ფელის საპასუხოდ გამოიგონა. კაკაოს ფხვნილითა და შეს­ქელებული რძით მზადდება, ბურთებად იკვრება და შო­ კოლადის ნამცეცებით იფარება. ბრაზილიელებს ეს სა­სუსნავი განსაკუთრებით უყვართ.

66 VOYAGER 17/2019

კაკაო და შოკოლადი კა­კა­ოს ხე­ე­ბი ამე­რი­კის ტრო­პუ­ლი ტყე­ე­ბის მკვიდ­რი­ა. მა­თი სა­ხე­ლი მჭიდ­რო­დაა და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი ამ მი­ წე­ბის ძირ­ძ­ველ მო­სახ­ლე­ო­ბას­თან. აც­ტე­კე­ბი, რომ­ლე­ბიც კო­ლუმ­ბი­ამ­ დელ ეპო­ქა­ში უკ­ვე ამ­ზა­დებ­დ­ნენ შო­ კო­ლა­დის მარ­ტივ ვერ­სი­ებს, კა­კა­ოს ხე­ებს წმინ­დად რაცხავ­დ­ნენ. ბრა­ზი­ლი­ა­ში კა­კა­ოს მარ­ც­ვ­ლე­ბის სამ­შობ­ლო ამა­ზო­ნი იყო. პირ­ველ­მა მარ­ცვ­ ­ლებ­მა სამ­ხ­რეთ ბა­ია­ მ­დე იეზუ­იტ ­ი მო­სახ­ლე­ე­ბის წყა­ლო­ბით მხო­ლოდ მეთ­ვ­რა­მე­ტე სა­უ­კუ­ ნე­ში მი­აღ­წი­ა. კა­კა­ოს კულ­ტი­ვი­რე­ბა მა­სობ­რი­ვად და­იწყო, მრა­ვალ­გ­ვა­რი ვნე­ბა­თა­ღელ­ვა და გან­საც­დე­ლიც, ეპი­დე­მია და გვალ­ვი­ა­ნი წლე­ბი გა­მო­ი­ა­რა. კა­კა­ო­სა და ყა­ვის ბა­რო­ ნე­ბი, რო­გო­რებ­საც ჟორ­ჟი ამა­დუ აღ­წერს თა­ვის წიგ­ნებ­ში, დღეს აღარ არ­სე­ბო­ბენ.

ამ მზითა და ზღვის ბრიზით გაჯერებული, პირველყოფილი ბუნებით დამშვენებული ქვეყნის სამზარეულო ისეთივე მრა­ვალხრივი, ფოერვერკული და ათასგვარი შუქით აციალებულია, როგორც ცნობილი რიოს კარნავალი, რომელიც, სხვათა შორის, ცეკვის გარდა, კულინარიული დღესასწაულიცაა.

აღარც ბრა­ზი­ლიაა წამ­ყ­ვან პო­ზი­ცი­ა­ზე კა­კა­ოს ექ­სპ­ ორ­ტის მხრივ მა­შინ, რო­ცა 1920-იან წლე­ბამ­დე სწო­რედ ბრა­ზი­ ლია ლი­დე­რობ­და – თით­ქ­მის მთე­ლი წარ­მო­ე­ბა ექ­ს­პორ­ ტ­ზე გა­დი­ოდ ­ ა. დღეს, სა­მა­გი­ე­როდ, ბრა­ზი­ლი­უ­რი კა­კა­ოს მარ­ც­ვ­ლე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბით, ბევ­რი ნი­შუ­რი, ექ­სკ­ ­ლუ­ზი­უ­რი პრო­დუქ­ტი იქ­მ­ნე­ბა. რამ­დე­ნი­მე ბელ­გი­უ­რი შო­კო­ლა­დის მწარ­მო­ე­ბე­ლი აცხა­დებს, რომ სწო­რედ ბრა­ზი­ლი­ურ მარ­ ც­ვ­ლებს იყე­ნებს პრე­მი­უმ­-­ხა­რის­ხის შო­კო­ლა­დის მი­სა­ღე­ ბად. კა­კა­ოს ყვე­ლა­ზე მსხვი­ლი მწარ­მო­ე­ბე­ლი ბრა­ზი­ლი­ა­ში კვლა­ვაც სამ­ხ­რეთ ბა­ია­ ს რე­გი­ო­ნი­ა. თუმ­ცა, არა­სამ­თავ­ რო­ბო და სამ­თავ­რო­ბო სტრუქ­ტუ­რე­ბის ხელ­შეწყო­ბით, კა­ კა­ოს მდგრა­დი მე­ურ­ნე­ო­ბე­ბი სხვა რე­გი­ონ­ ებ­შიც ვრცელ­ დე­ბა. მათ შო­რი­საა პა­რა, რო­მელ­ზეც კა­კა­ოს წარ­მო­ებ­ ის თით­ქ­მის 40% მო­დის. კა­კა­ოს თეს­ვა­სა და მოყ­ვა­ნა­ში, ისევ შე­სა­ბა­მი­სი უწყე­ბე­ბის დახ­მა­რე­ბით, ფერ­მე­რე­ბი ინო­ვა­ცი­ურ ტექ­ნო­ლო­გი­ებს იყე­ ნე­ბენ, რაც ხელს უწყობს კა­კა­ოს ხე­ე­ბით იმ მი­წე­ბის კვლავ და­ფარ­ვას, რო­მელ­თაც გარ­კ­ვე­ულ ეტაპ­ზე სა­ძოვ­რე­ბად იყე­ნებ­დ­ნენ. ბრა­ზი­ლი­უ­რი კა­კა­ო­დან ნი­შურ, ექ­ს­კ­ლუ­ზი­ურ შო­კო­ლა­დამ­დე ერ­თი ნა­ბი­ჯია – ახ­ლა სწო­რედ ასე იფუ­თე­ ბა აც­ტე­კე­ბის წმინ­და ნა­ყო­ფი.

67 VOYAGER 17/2019

სასმელი

სამბა ჭიქაში დი ა ნ ა ა ნ ფი მია დი / თა მ ა რ კ ვინ იკ ა ძე

ბრაზილიური კლიმატი, ბრაზილიელების ტემპერამენტი და გატაცებები, ხილისა და შაქრის ლერწმის პლანტაციების სიმრავლე, ყავისა და შოკოლადის ხშირი გამოყენება წინასწარ გვარწმუნებს აქაური სასმელების მოსალოდნელ მრავალფეროვნებაში. როგორ იქნება, რომ ეს ხალხი, თვალებით მზეს და სხეულით სამბას რომ დაატარებს, ჭიქაში გამომწყვდეულ სასწაულებს არ ეწაფებოდეს. და მართლაც ასეა, ალკოჰოლიანი თუ უალკოჰოლო, ცხელი თუ ცივი სასმელების მომხიბლავი არჩევანით ბრაზილია გულს ნამდვილად არ დაგწყვეტთ.

68 VOYAGER 17/2019

კაშასა კაშასათი უნდა დავიწყოთ, ის ხომ აქ მთავარია. ლერწმის შაქრის წვენით დამზადებული ეს ალკოჰოლური სასმელი მრავალი კოქტეილის მთავარი ინგრედიენტია. ლერწმის შაქრის გამოყვანა აქ მეთექვსმეტე საუკუნის ბოლოს დაიწყეს პორტუგალიელებმა. კაშასას ორი ვარიანტი არსებობს, დავარგების მიხედვით _ უფრო ხანგრძლივი ფერმენტაციით და უფრო ხანმოკლე. ყველაზე ხარისხიანი, მუქი კაშასა შეიძ­ლება 15 წლისაც იყოს. კაშასა რამდენიმე ადგილობრივი კოქტეილის შემადგენელია, მათ შორისაა, კაიპირინია, რომელსაც ბევრ სხვადასხვა სტატიაში ბრაზილიის ეროვნულ კოქტეილს უწოდებენ. ამ კოქტეილის მოსამზადებლად კაშასას შაქარი და ლაიმის წვენი ემატება, თუმცა მის სხვადასხვა ვარიაციაში, შეიძლება ხილიც შეგხვდეთ. კაიპირინიასთვის ხშირად უფერო, დაუვარგებელ კაშასას იყენებენ, თუმცა, როგორც გითხარით, დავარგებული უკეთესი ხარისხისა არის, ხასხასა ოქროსფერი, მუხის კასრის არომატით. თუ კაშასას ქეშიუს წვენს დაუმატებთ, „კაჟუ ამიგოს“ კოქტეილს მიიღებთ. თუ სანელებლებს, მაგალითად, მიხაკს, დარიჩინს და კოჭას, ფორთოხლისა და ლაიმის ნაჭრებს და ათ წუთს წამოადუღებთ, ცხელ-ცხელი ქუენტაუ გექნებათ, თარგმანში ეს სახელწოდება სწორედ „ძალიან ცხელს“ ნიშნავს. ამ კოქტეილს Festa Junina-ს, „ივნისის ფესტივალის“ დროს სვამენ და წმინდა იოანე ნათლისმცემლის შობას ასე აღნიშნავენ. ესაა დღესასწაული, რომელიც ევროპულ შუაზაფხულის ზე­იმს ემთხვევა, ბრაზილიაში კი ამ დროს ზამთარია. ამიტომ ქუენტაოს მთელი იდეაც ისაა, რომ ევროპული ზამთრის სასმელს, გლინტვეინს ჰგავდეს და რა გასაკვირია, რომ მის ზოგიერთ ვარიანტში, მთავარ ინგრედიენტად ღვინოსაც იყენებდნენ.

კაშასასთვის შედედებული რძის დამატებით კიდევ ერთ, ძალიან ტკბილ კოქტეილს მიიღებთ, რომელსაც ბრაზილიაში იაგუარის რძეს ეძახიან და განსაკუთრებული დღესასწაულების დროს სვამენ.

კაშასასა და ხურტკმელის სიროფის შეხვედრას შესანიშნავი კოქტეილის, ბომბეირინიოს სახელი ჰქვია. საერთოდ, კოქტეილების სია ბრაზილიაში ამოუწურავია. ამაზე თვითონ ბრაზილიელებს ნიშნის მოგებით ეღიმებათ და გეუბნებიან: „აბა, რა გეგონათ, კეთილი იყოს თქვენი ფეხი ტროპიკებში“. ზემოთ განხილულ კოქტეილებს შეგვიძლია კიდევ დავუმატოთ სხვებიც, მაგრამ კოქტეილების სიას ბოლომდე მაინც ვერ გავიყვანთ. იქნებ ვცადოთ:

ბატიდა (ბრაზილიის ნაციონალური კერძის, ფეიჟოადას თანმხლები სასმელი, რომელსაც კაშასასთან ერთად ქოქოსის რძეს ან ხილის წვენს უმატებენ ბლენდერით, ან ყინულთან ერთად შენჯღრევით, ზოგს კი უყვარს მასში არაჟანი ან შედედებული რძე გაურიოს); კოლადა ბრაზილ (პინა კოლადას ბრაზილიური ვერსია);

კოპაკაბანა (რომელსაც პაპაია, შოკოლადის სიროფი და ანანასის წვენიც აქვს და რიოს ცნობილ ბულვარზე სეირნობას უხდება); რაბო-დე-გალო (რაც „მამლის კუდს“ ნიშნავს, ანუ კოქტეილს და მას კაშასასა და წითელი ვერმუტის მიქსით ამზადებენ).

69 VOYAGER 17/2019

სასმელი

ამა თუ იმ ვებგვერდზე საგანგებოდ გვირჩევენ, რომ ზოგიერთის, მაგალითად, რაბო-დე-გალოს დალევას, მდარე ხარის­ხის საფრთხის გამო, ვერიდოთ. ნამდვილი ვერმუთის ნაცვ­ლად, მას ნებისმიერ სხვა ლიქიორს უმატებენ. ალკოჰოლიანების გარდა, ბრაზილია, როგორც ეგზოტიკური ხილის სამოთხე, უალკოჰოლო სასმელების სიუხვითაც გა­ მოირჩევა. ხილის ლიმონათები თუ კოქტეილები ბრაზილიური ფიესტის განუყოფელი ნაწილია. გუარანა ამაზონის ხილია, თუმცა, ასევე ეძახიან მისგან მომზადებულ სასმელს, რომელიც იქ კოკა-კოლაზე მეტად უყვართ. კოკა-კოლა ტყუილად არ გვიხსენებია. ეს კომპანია ბაზრის ნახევარზე მეტს ფლობს ბრაზილიაში, თუმცა, ტრადიციულ ამერიკულ ვარიანტებთან ერთად, მხოლოდ ბრაზილიის ბაზრისთვის, აწარმოებს, ასევე, Kuat-ს, რაც სწორედ გუარანასგან მზადდება.

1927 წლიდან მოყოლებული, ოცდამეერთე საუკუნის დადგო­ მამდე ცალკე ბრენდად არსებობდა გუარანასგან დამზადებული

ბრაზილიური

პლაჟი

კოქტეილებთან

მიმართებაში

უკვე

ვახსენეთ, მაგრამ არ შეიძლება პლაჟიდან ქოქოსის

წყლის დაულევლად წამოხვიდეთ. მწვანე ქოქოსის წვენი და სხვა არაფერი, რომელიც ოდნავ ტკბილია და სავსე მინერალებით, ძალიან პოპულარული პლაჟის სასმელია. ზოგიერთი, კლი­ენტის მითითებით, ქოქოსს თავს აცლის და, ასევე, მითითებით, ჭრის ქოქოსსაც – დალევის მერე ადამიანმა თეთრი შიგ­თავსიც რომ მიირთვას. თუ არსად შეგხვდათ, მოიკითხეთ კალორიებით მდიდარი, ენერგიის მომცემი ასაის კენკრისგან დამზადებული სას­ მელი, რომელიც ტკბილი, ბლანტი და იასამნისფერია. განსაკუთრებით მოსწონთ მისი დალევა სანაპიროზე ყოფნი­სას. ასაკის კენკრას ზოგჯერ უფრო სქელი, თითქმის პას­ ტისმაგვარი სტრუქტურითაც ყიდიან და ხშირად ბანანს და მარწყვს ურევენ მირთმევისას.

კიდევ ერთი სასმელი – ვარდისფერი „გუარანა იესო“, მერე კი ისიც კოკა-კოლამ იყიდა. გუარანა ენერგიით ავსებს ადამიანს და ცოცხალი წვენების დაწურვის დროსაც იყენე­ბენ. სპეციალური რეგულაცია გამაგრილებელი გაზიანი სას­ მელების შესახებ ადგენს, თუ რამდენ გრამ გუარანას უნდა შეიცავდეს სასმელი, მას რომ გუარანათი დამზადებული ეწოდოს. კიდევ ერთი სასარგებლო ნედლეულის – ქეშიუს გამოყენე­ბით ასევე პოპულარული გამაგრილებელი და არაალკოჰ­ ოლური სასმელი კაჟუინა მზადდება. ეს რეცეპტი ბრაზილიის ჩრდილო-აღმოსავლეთით მდებარე შტატიდან იღებს სათავეს – იქიდან, სადაც კეშიუ უხვად აქვთ. კაჟუინაში კეშიუს ნედლი ნაყოფი შედის. წვენს ფილტრავენ, წმენდენ და ცივად მი­ ირთმევენ. დავიმახსოვროთ სახელწოდება კატუაბაც – ამაზონის ტყეში მოპოვებული მცენარის ექსტრატით მომზადებული სასმელი. გარეგნობით ის ღვინოს ჰგავსო, წერენ, მაგრამ გაცილებით უფრო ძლიერია, თან აფროდიზიაკის თვისებები გააჩნია და სიფრთხილით უნდა მივიღოთ. საერთოდ, სიფრთხილე ახალ, ეგზოტიკურ სასმელებთან მიმართებაში კარგი სიტყვაა. მართლაც საჭიროა, მოვერიდოთ სასმელს, რომელსაც ქუჩის ჯიხურებში პლასტმასის ბოთლებით ყიდიან. ხარისხის ამოცნობა არ გაგვიჭირდება და, პირველ რიგში, სწორედ ხარისხი უნდა ვეძებოთ.

ამიტომ, სანამ გაემგზავრებით, ეცადეთ, მეტი გაიგოთ ბრა­ზილიურ კოქტეილებზე. ისიც ეცადეთ, უკვე ადგილზე ჩასუ­ლებმა, ყოველთვის წინდაწინ იკითხოთ კოქტეილის შე­მადგენლობა და თუ არ მოგეწონათ, ალტერნატივად მაინც არ განიხილოთ იაფფასიანი ბრაზილიური ღვინო. ხშირ შემთხვევაში, თავად ბრაზილიელებიც იმპორტირებულ, ხა­რის­ხიან ღვინოს ეტანებიან.

70 VOYAGER 17/2019

ღვინო ისე ამ ქვეყანას მეღვინეობის საინტერესო ტრადიცია აქვს, პორტუგალიელებმა, ჰუგენოტმა ფრანგებმა, იტალიელებმა აქ თავიანთი ვაზი ჩამოიტანეს, ადგილობრივ კლიმატს შეა­ გუეს და განსაკუთრებული ნაირსახეობებიც მიიღეს. თუმცა, თუ დავწვრილმანდებით, ხაზი იმასაც უნდა გავუსვათ, რომ ბრაზილიაში კონკრეტულად იტალიელი ემიგრანტების ჩასვ­ ლამდე, ღვინის წარმოება დიდად არ გავრცელებულა. მას მერე, რაც იტალიელებმა თავიანთი ცოდნა და ტექნიკა დანერგეს, კომერციული ღვინის წარმოებაც სარფიანი საქმე გახდა.

1990-იანი წლებიდან კი, როცა არგენტინული და ჩილეს ღვინო­ ების სმას მსოფლიო შეუდგა სამხრეთ ამერიკასთან დაწესებული ღია სავაჭრო შეთანხმების გამო, მათ ბრაზილიელებმაც მიბაძეს და ღვინის წარმოებას კიდევ უფრო მეტი სერიოზულობით შეუდგნენ – იაფი, სუფრის ღვინის გარდა, ხარისხიანი, მაღალი დონის ღვინის კეთება დაიწყეს. ასე რომ, კარგი ბრაზილიური ღვინო მხოლოდ 25-30 წლის ამბავია (ამ დროის ბრაზილიას 1970-იანი წლების ნაპა ველისაც ადარებენ ხოლმე), ამ საქმეს დღეს ათასზე მეტი მეღვინეობა ემსახურება, აპელაციის პირველი ზონა კი სერა გაუშაში 2002 წლიდან ფუნქციონირებს. თუ ბრაზილიაში სტუმრობისას მეღვინეობაზეც გსურთ მეტი გაი­ გოთ, სწორედ ამ რეგიონში, ანუ ქვეყნის სამხრეთით მოგიწევთ ჩასვლა – სერა გაუშას ოქროსფერი თუ წითელი ღვინოები ხომ მსოფლიოშია ცნობილი. ასევე, შეგიძლიათ, მოგზაურობა სამხრეთიდან ზევით დაგეგმოთ. რიო გრანდე დელ სულის ქალაქში, პორტო ალეგრეში ჩაფრინდეთ და სერა გაუშაში მანქანით გაემგზავროთ. აღმოაჩენთ, რომ ეს ვენახებით დამ­შვენებული თვალწარმტაცი მხარე ნამდვილი ოაზისია სხვა მხრივ უკიდურესად ინდუსტრიულ გარემოში (კიდევ ერთი მონაცემით, ბრაზილიური ავეჯის გარკვეული ნაწილიც აქ მზადდება). თვითონ სერა-გაუშა ხუთი ქვერეგიონისგან შედგება და ბრაზილიური ღვინის წარმოების 80%-ს საკუთარ თავზე იღებს. შესაბამისად, სერა გაუშას მთავარ ქალაქს, ბენტუ გონსალვისს ქვეყნის „ღვინის დედაქალაქსაც“ უწოდებენ. მას უცხოელი ტურისტებიც ხშირად სტუმრობენ, მაგრამ ბრაზილი­ური ღვინის ტურიზმი ჯერაც ახალი ამბავია, განსაკუთრებით თუ ბრაზილიური კარნავალისა და ბრაზილიური ფეხბურთის ტურიზმს შევადარებთ.

ჯერ ყველაფერი იმ დონეზეა, როცა შიდა ტურისტები აქტი­ ურობენ – მშობლიურ მიწაზე მოყვანილ ღვინოს მეტად ეძა­ლებიან და უფრო ხშირად სვამენ, ვიდრე 25 წლის წინ. სა­ მაგიეროდ, საერთაშორისო ასპარეზზე უფრო თავ­დაჯერებით გასულა ბრაზილიური შუშხუნა ღვინო. ამის მიზეზი კი სერაგაუჩას ტროპიკული კლიმატია, რომელიც შუშხუნა ღვინის ყურძნის ჯიშებს, ადრეული რთველის გამო, ძალიანაც უხდება. უფრო ქვევით კი, თითქმის ურუგვაის საზღვართან, სერა დო სუდესტესა და კამპანიას ქვერეგიონებში ნატიფ ხარისხიან ღვინოებს ამზადებენ. ღვინის შესახებ ერთ-ერთი ყველაზე სოლიდური გამოცემა, ჟურნალი „დეკანტერი“ 5 მაისს აქვეყნებს სტატიას, რომელ­შიც ღვინის ტურისტებს ამ ჯერაც აღმოუჩენელი ღვინის მხარეების აღმოჩენისკენ მოუწოდებს – სანამ ბრაზილია მკაფიო ასოებით მოუნიშნავთ მსოფლიო ღვინის რუკაზე, გირჩევთ ეწვიოთო რეგიონს, სადაც ტრადიციას „გასაოცრად თანამედროვე ღვი­ნის კეთების ხერხებითა და ტექნოლო­ გიებით აბალანსებენ“.

71 VOYAGER 17/2019

სასმელი

„დეკანტერის“ იმავე სტატიაში რამდენიმე მეღვინეობაც გამო­ყოფილია. მათ ღვინის მწერალი სტუმრობდა და მკითხველს პირად შთაბეჭდილებებს უზიარებს. რამდენიმე რჩევა მისი ტექსტიდან:

Cave Geisse – ესაა მეღვინეობა, რომელიც პინტო ბან­დეირაში, 1980 წლიდან მოყოლებული, ტრადიციული მეთო­დით აწარმოებს შუშხუნა ღვინოებს. აქ სტუმრებს კომპანიის ენოლოგი ხვდება, ასინჯებს შუშხუნების ექვს სახეობას და უამბობს მათზე. ბრაზილიურ სიცხეში მათი გასინჯვა ნე­ტარებააო, წერს ავტორი.

Miolo – ეს კი რეგიონში ხარისხიანი ღვინის ყველაზე დი­დი მწარმოებელია 1897 წლის შემდეგ. ისინი ტურისტებს ღვინის დაწურვის მასტერკლასებსაც სთა­ვაზობენ და თუ წინასწარ ნახავთ კალენდარზე და თქვენი სტუმრობა შაბათ-კვირას ემთხვევა, მაშინ მათ „ღვინის ბაღსაც“ ეწვევით, სა­დაც, რო­გორც ამბობენ, თვალწარმტაცი პეიზა­ ჟების გამო, ღვინის ნება-ნება სმას არა­ ფერი ჯობია.

Vinicola Salton – შუშხუნა ღვინით დაინტერესებულები ამ მეღვინეობაში აუცილებლად უნდა მივიდნენ, ათიდან ოთხი შუშხუნა ღვინო სწორედ „სალ­ ტონშია“ დამზადებული.

https://www.miolo.com.br/en/

https://www.salton.com.br

იქაც თვითონ მეღვინე დაგხვდებათ (თუმცა, წინასწარ და­კონტაქტება აუცი­ ლე­ბელია) და კომპანიის ისტორიასაც გაგაც­ნობთ და რამდენიმე ჯიშის ღვი­ ნოსაც გაგასინჯებთ.

72 VOYAGER 17/2019

Casa Perini – ეს კომპანია კიდევ ერთ ქვერეგიონში მდებარეობს, რო­ მელიც, ძირითადად, მუსკატის ჯიშის ღვინოების წარმოებითაა ცნობილი. აქ ჩასულებმა ღვინის დეგუსტაციის გარდა, ველოსიპედებით, ოჯახურ ტა­ ვერ­ნაში სადილითაც შეგიძლიათ ისია­ მოვნოთ. მასპინძლები აქაც მეღვინეები არიან. https://www.casaperini.com.br

ლუდი არ უნდა გაგიკვირდეთ, ბრაზილიაში ძალიან ბევრი რამ კუ­ლინარიასა და სასმელებში კასავას, იმავე მანიოკს ეფუძნება. პოპულარულია მანიოკის ლუდიც, რომელსაც აქ ჯერ კიდევ ძველი ინდიელები ადუღებდნენ, ფლორიდის მუზეუმში კი დაცულია რიტუალური სასმისიც, რაც იმას მოწმობს, რომ ლუდი ასევე რელიგიურ რიტუალებში გამოიყენებოდა. ხოლო, როგორც სექტემბრის Financial Times-ში წერია, სწორედ ეს სასმელი ბოლო დროს ბრაზილიაში ძალიან პოპულარული ხდება. საკმარისია მიწეროთ კომპანიებს და კონტაქტს იოლად დაამყარებთ. ამ გზით გაიგებთ მეტს საკვები და ღამის გასა­თევი ობიექტების შესახებაც და მეღვინეობიდან მეღვი­ნეობამდე მისასვლელ საკუთარ პუნქტებსა და გზებ­საც მონიშნავთ რუკაზე. თუმცა, ერთ სასტუმროს, განსა­ კუთრებით დიდს, 128-ნომრიანს, აქვე გირჩევთ:

სასმელების მწარმოებელი მსხვილი კომპანია უკვე წელი­წადზე მეტია ასხამს მხოლოდ კასავაზე დაფუძნებით მომზადებულ იაფ და ჯანმრთელ ლუდს, რომელსაც Magnifica ჰქვია. ამისთვის კომპანია სამხრეთ ამერიკის პატარა, ღარიბ დასახლებებში მანიოკის მომყვან ღარიბ გლეხებს უკავშირდება და ნედლეულს მათგან ყიდულობს. გასაკვირი არცაა, ბრა­ზილიური შტატის ყველაზე ღარიბ რეგიონებშიც კი მანიოკი უხვად აქვთ – მას ყველა თესავს. მანიოკის ლუდის დამზადება სხვადასხვაგვარად შეიძლება სხვადასხვაგვარი ალკოჰოლის დონისა და გემოს მისა­ ღებად. ცვლილებები ადგილობრივი ტომების რწმენაწარმოდგენებსაც უკავშირდება. თუმცა, თითქმის ყველგან, პირველ ამერიკელთა ტომებში, მანიოკის ლუდს ქალი ამზადებს და ქალსა და მამაკაც სტუმრებს მიართმევს, ან­და – მხოლოდ მამაკაცებს.

Hotel and Spa Do Vinho; Autograph Collection – მერიოტის ხარისხითა და ადგილობრივი უნიკალური მა­ხა­სიათებლების გათვალისწინებით სერა გაუშას განსა­ კუთრებული სასტუმროა. დახვეწილია მომსახურება სპის ნაწილშიც, სადაც თერაპიული ცხელი აბაზანები, სველი საუნა, ქვის ბილიკები და პანორამული ხედით გამორჩე­ული სოლარიუმი ელის სტუმრებს. კვება ფრანგულ-იტალიურია, ჩაის ბიბლიოთეკაში მო­ გართმევენ, შუშხუნა ღვინოს კი, მზის ჩასვლისას, ტერა­ საზე. თურმე, იქვეა ბრაზილიის უდიდესი ღვინის მარა­ნიც, სადაც 600-მდე უცხოური და ადგილობრივი ღვინის სახეობაა თავმოყრილი. https://www.marriott.com/hotels/ ხშირად მანიოკის ლუდით უმასპინძლდებიან როცა ოჯახს საქმეში სხვები ეხმარებიან. ზოგიერთ რე­გიონში მანიოკის ლუდის მომზადება ქალებმა აღარ იციან და ეს პროცესი უფრო ქარხნულ სახეს იღებს. მიზეზი ისიცაა, რომ სახალხო, რიტუალური ზეიმები და დღესასწაულები ისე მასობრივად აღარ აღინიშნება. თუ მანიოკის ლუდს ვერ დალევთ, რადგან ვერსად მიაგენით, ბრაზილიელებს სხვა ლუდი მაინც გაუსინჯეთ – ცივი ლუდი რიოსა და სხვა დიდ ქალაქებში სადილების განუყოფელი ნაწილია.

73 VOYAGER 17/2019

© Gwenn Dubourthoumieu

აბრეშუმის გზის ვახშმის 7 საოცრება Hennessy X.O.-საგან

რა შეიძლება იყოს თავგადასავალზე უფრო ამაღელვებელი და ახალ კულინარიულ გა­ მოცდილებაზე უფრო სასიამოვნო?! ეს შეგრ­ ძნებები კიდევ უფრო მძაფრდება, თუ გზას საინტერესო ადამიანებთან ერთად გაივლი. საუკუნეების მანძილზე აბრეშუმის გზის გასწვრივ, ასობით დიდ თუ პატარა ქალაქში, მშვიდ ქარვასლებსა თუ ხმაურიან ბაზრებში იცვლებოდა ოქრო – სანელებლებზე, აბრეშუმი – სამკაულებზე, ფოლადი – ნელსაცხებლებზე, მაგრამ, რაც მთავარია, გამბედავი ადამიანები, რომლებიც ამ გზას ად­ გებოდნენ, ერთმანეთს უყვებოდნენ ისტორიებს, უზიარებდნენ იდეებს, გამოცდილებას. ამ ჩუმი საუბრების წყალობით იზრდებოდა და ვითარდებოდა სამყარო. ყველა ცივილიზაცია ახალს სწავლობდა.

მისი საქვეყნოდ ცნობილი ფარშირებული პომიდორი წყალ­ მცენარეებითა და შებოლილი როზმარინით ვახშმის ერთ­ერთი „ანტრე“ გახდა. ერთ ძირითად კერძზე, შავი ზღვის მგელთევზას მომზადებაზე თეკუნა გაჩეჩილაძემ იზრუნა. შეფმა თევზს ლიმონის ინტენსიური გემო, ბროწეულის წვენი და ნიგვზის ხრაშუნა ფანტელები შეუხამა. არომატებისა და სტრუქტურების იდეალურმა შერწყმამ კერძი ახალი ქართული სამზარეულოს საუკეთესო ნიმუშად აქცია. მეორე ძირითადმა კერძმა – ბატკანმა კაპერსებით, ლიმონით, ანჩოუსითა და პიტნის წვენით – სტუმრები ფანი რეის ოსტატობაში კიდევ ერთხელ დაარწმუნა. უნაზესი ბატკნის ხორცისა და ანჩოუსის უჩვეულო გემოთა შეხამება ნამდვილი აღმოჩენა იყო გურმანებისთვის. ვახშამი თხის უნაზესი ყველის და კარამელიზებული ლეღვის შესანიშნავმა წყვილმა, ორბელიანის კაკლუჭას ახალმა ვერ­ სიამ და მოცვიანი მერენგის საოცარმა ტანდემმა დააგვირგვინა.

კომპანია Hennessy­მ, მისი დამაარსებლის, რიჩარდ ჰენესის თავგადასავლების სიყვარულისა და ახლის ძიების სურვი­ ლის საუკეთესო ტრადიციებისადმი ერთგულებით, გადაწყვიტა აბრეშუმის გზას კიდევ ერთხელ დასდგომოდა. ამჯერად ამ ისტორიას ლეგენდარული კონიაკი საუცხოო გემოების მეშვეობით თავიდან გვიამბობს.

© Gwenn Dubourthoumieu

კულინარიულ გზაჯვარედინებზე, აბრეშუმის გზის 7 ქვეყანაში – ჩინეთში, ყაზახეთში, უზბეკეთში, თურქეთში, აზერბაიჯანში, უკრაინასა და საქართველოში – ამ იდეის წყალობით, განს­ ხვავებული კულტურებისა და ისტორიის, განსხვავებული გამოცდილებისა და პრეფერენციების ადამიანები შეხვდებიან ერთმანეთს. ამ ადამიანებს აღმოჩენების თამამი სურვილი და Hennessy X.O.­ს დახვეწილი გემოს 7 ნოტი გააერთიანებთ. ისე, როგორც ეს საუკუნეების განმავლობაში ხდებოდა, ისინი ერთად შემოუსხდებიან სუფრას, ერთად გაატარებენ საღა­ მოს, გაიყოფენ საკვებს, გაცვლიან ისტორიებს და ერთმანეთს უფრო გამდიდრებულები დაშორდებიან.

საქართველოში ამ იდეის განსახორციელებლად ერთმა­ ნეთს 2 ქალი, 2 გამორჩეული მზარეული და თამამი ადამიანი, ფრანგი ფანი რეი და ქართველი თეკუნა გაჩეჩილაძე შეხვდნენ. „ბიოლის“ ველნეს ცენტრში შეკრებილ სტუმრებს ქართული სამზარეულოთი შთაგონებული რამდენიმე აპერიტივი შეს­ თავაზეს. კაკლუჭას ფორმის მჭადი ქართული მხალის შიგ­ თავსით და ნიგვზის ფანტელით ქართული სამზარეულოს გემოს დეკონსტრუქციას ჰგავდა. მიშლენის ვარსკვლავის მფლობელი ფანი რეისთვის მნიშვ­ ნელოვანი იყო, ქართული სამზარეულოს არსს ჩასწვდომოდა და მისთვის დამახასიათებელი პროდუქტები გამოეყენებინა.

ყველა კერძს სტუმრები Hennessy X.O.­ს თანხლებით სინ­ ჯავდნენ. ვახშმის ბოლოს მათ კიდევ ერთი აღმოჩენა ელოდათ. სპეციალურად Hennessy X.O.­თვის შექმნილ ჭიქაში, რომელიც იდეალურად ერგება ხელს, ყინულის ერთი დიდი კუბი გამჭვირვალე კრისტალივით ლივლივებდა. ყინულთან შეხებით კონიაკის გემომ სულ სხვა, ახალი შინაარსი შეიძინა, მისი გამჭვირვალე ქარვისფერი კი უფრო ინტენსიური გახდა.

Hennessy აგრძელებს აღმოჩენებით სავსე მოგზაურობას, რომელშიც ჩვენც გვეპატიჟება. ეს არის ლეგენდარული კონიაკის, Hennessy X.O.­ს დახვეწილი გემოს გააზრების კიდევ ერთი შესაძლებლობა. 7 ნოტი, 7 შეგრძნება – ის აღმოჩენაა, რომელიც Hennessy X.O.­ს დაუვიწყარ გამოცდილებად აქცევს.

© Gwenn Dubourthoumieu

Hennessy X.O.­ს პროექტისთვის 7 მნიშვნელოვანი რიცხვია.

7 ქალაქი, 7 გემო, 7 კერძისგან შემდგარი ვახშამი. ვახშამი, რომელსაც 2 შეფი მოამზადებს. ერთი მასპინძელი ქვეყნის წარმომადგენელი იქნება, მეორე კი – სხვა კულტურის მატა­ რებელი. Hennessy X.O.­ს 7 ნოტი იქცევა მათთვის შთაგონე­ ბის წყაროდ, რათა კერძების მეშვეობით კულტურათა დი­ ალოგით ისტორიის თავისებურებები და გემოთა შერწყმის ახალი ვერსიები გაჩნდეს.

© Gwenn Dubourthoumieu

მუსიკალური სრულყოფილება სულ 7 ნოტის მეშვეობით იქმნება, 7 ნოტის მეშვეობით ადამიანის გენიას შეუძლია უსასრულოდ გააცოცხლოს ახალი მელოდიები. სწორედ ასეთ საკრალურ 7 შეგრძნებად იყოფა კონიაკი Hennessy X.O.­ს გემო: შოკოლა­ დის ხავერდოვნება, მზარდი მხურვალება, ხის ისტორია, პი­ კანტური ზღვარი, ტკბილი ნოტები და უსასრულო ექო.

სასმელი

ყავა

მართლაც „პელე“ ყავა რაც შეეხება ცხელ სასმელებს, ცხელი ღვინისა და კაშასას ბაზაზე მომზადებული ცხელი სასმელების გარდა, აქ, ისევე, როგორც სხვა სამხრეთამერიკულ ქვეყნებში, პოპულარულია მატესგან მომზადებული ნაყენი, ცხელი შოკოლადი და, რასაკვირველია, ყავა. ყავის გარეშე აქ წარმოუდგენელია, ყავა, ბრაზილიაში კულ­ ტივირებული მცენარე, ამ ქვეყნის ერთგვარ სიმბოლოდაც იქცა მიუხედავად იმისა, რომ მისი მოყვანა პირველ ამერიკელებს არ დაუწყიათ – ეს საქმე 1727 წელს პორტუგალიელის სახელს უკავშირდება. ბრაზილია ყავის უდიდესი ექსპორტიორია, 62 925 ტომარა ყავა არაბიკა (ტომარაში 60 კგ-ია) ბრაზილიამ ექსპორტზე მხოლოდ 2018 წელს გაიტანა. ყავის პირველი პლანტაციები აქ მეთვრამეტე საუკუნის ბოლოს გაჩნდა და დღემდე, ბრაზილიის ეკონომიკის დიდი ნაწილი სწორედ ამ პროდუქტს ეყრდნობა. ერთ-ერთი წყაროს მიხედვით, ბრაზილიაზე მოდის მსოფლიოს ყავის მესამედი, ყავის პლანტაციები კი, ძირითადად, სამი შტატის – მინას-ჟერაისში, სან პაულუსა და პარანაში – 27 ათას კვ. კმ-ს ფარავს.

მეთვრამეტე საუკუნეში დაწყებული საქმე რამდენიმე ათეული წლის თავზე გაიფურჩქნა, ზენიტს 1920-იან წლებში მიაღწია, შემდეგ მკვეთრად დაეცა და ახლა კვლავაც მომგებიანია. ერთი საგულისხმო დეტალი – 1930-იან წლებამდე ბრაზილიურ პოლიტიკას „რძიან ყავას“ ეძახდნენ, რადგან სახელმწიფო ყავისა და რძის ორ უდიდეს წარმოებაზე იდგა. ყავის თავდაპირველი ინდუსტრია მონების შრომას ემყა­ რებოდა. მეცხრამეტე საუკუნის სხვადასხვა პლანტაციაში სამუშაოდ ხომ მილიონზე მეტი მონა ჩაიყვანეს აფრიკიდან და ასე გაგრძელდა 1888 წლამდე, სანამ მონობა ბრაზილიაში საერთოდ არ აიკრძალა. ფაზენდა პლანტაციაა, რომელიც კოლონიალისტურ პე­რიოდ­ში მთელ ბრაზილიაში იყო გავრცელებული, მეცხრა­მეტე სა­უკუნიდან კი ყავის პლანტაციის აღსაწერადაც გა­ მოდგება. დღეს ფაზენდა სოფლად მდებარე ფერმას უფრო ნიშნავს. ბრაზილიის განსაკუთრებული ყავის ასოციაცია (Brazil Specialty Coffee Association (BSCA) აერთიანებს ხარისხიანი ყავის მწარმოებლებს, როგორც მცირე, ისე მსხვილი ზომის. ზოგი ოჯახური პლანტაცია ათ ჰექტარზე ნაკლებს ითვლის, ზოგი ორი ათას ჰექტარს აჭარბებს, არიან უფრო დიდებიც, რომლებიც ყოველწლიურად უფრო მეტ ყავას აწარმოებენ, ვიდრე მთლიანად ერთი ქვეყანა, ბოლივია. ერთ-ერთი წყაროს მონაცემებით, ბრაზილიის ორი მილიონი ჰექტარი ტერიტორია ახლა სწორედ ყავას უჭირავს და ძირითადად, ანუ 70%-ზე მეტი, არაბიკაა. მისი დიდი ნაწილი იმ მულტი-ნაციონალური კომპანიებისთვისაა განკუთვნილი, რომელთა ბიზნესი ყავის მოხალვაა. ბრაზილიაში ამ მოსახა­ ლად ექსპორტზე გასულ ყავას სანტოსს ეძახიან იმ პორტის გამო სან პაულუს შტატში, საიდანაც ბრაზილიური არაბიკა საზღვრებს ტოვებს.

76 VOYAGER 17/2019

თუმ­ცა, ლო­კა­ლურ ყა­ვის მე­ურ­ნე­ობ­ ა­ში ხა­რის­ხ­ზე აქ­ცენ­ტი ამ ასო­ცი­ა­ცი­ის მი­ზა­ნია და ისე ეთა­ნამ­შ­რომ­ლე­ბა ყა­ვის მწა­რო­ე­ბელ ფერ­მე­რებს, რომ მა­თი მდგრა­დი მე­ურ­ნე­ ო­ბე­ბი კი­დევ უფ­რო გა­აძ­ლი­ე­როს და დარ­წ­მუნ­დეს, რომ ფერ­მა­ში მო­მუ­შა­ვე პერ­სო­ნა­ლი­სად­მი სა­მუ­შაო ეთი­კის ნორ­მე­ბი და­ცუ­ლი­ა. სა­ერ­თა­შო­რი­სო ბა­ზარ­ზეც ის სწო­ რედ ნა­ტი­ფი ბრა­ზი­ლი­ურ ­ ი ყა­ვის სა­ხელს ავ­რ­ცე­ლებს. ამ შემ­თხ­ვე­ვა­ში კი უკ­ვე ყა­ვის სა­ხე­ო­ბე­ბიც გა­სათ­ვა­ლის­ წი­­ნე­­ბე­ლი­ა. ზო­გი ტრა­დი­ცი­უ­ლი­ა, ზო­გიც კი ექ­სპ­ ე­რი­მენ­ ტე­ბის შე­დე­გად მი­ი­ღეს, მა­გა­ლი­თად, ასე­თე­ბი­ა: Bourbon, Mondo Novo, Icatú, Catuaí და Iapar Catucaí. ბრა­ზი­ლი­ე­ ლე­ბის სა­შუ­ალ ­ ო ფე­ნა სწო­რედ ამ ექ­სკ­ ­ლუ­ზი­ურ, გან­სა­ კუთ­რე­ბულ ყა­ვას ეტა­ნე­ბა. სა­ერ­თოდ, ბრი­ტა­ნუ­ლი გა­ ზე­თის, „ტელეგრაფის“ ცნო­ბით, ბრა­ზი­ლია უკ­ვე აშშ-ს ეჯიბ­რე­ბა ტი­ტულ­ში, იყოს ერთ სულ მო­სახ­ლე­ზე ყვე­ლა­ზე მე­ტი ყა­ვის მომ­ხ­მა­რე­ბე­ლი ქვე­ყა­ნა. კი­დევ ერ­თი ფაქ­ტი ის­ტო­რი­ი­დან: 1975 წელს ბრა­ზი­ლი­ ა­ში არ­ნა­ხუ­ლი ყინ­ვა და­ფიქ­სირ­და, ამ დროს სამ­ხ­რეთ­სა და სამ­ხ­რეთ­-აღ­მო­სავ­ლეთ­ში ყა­ვის ბევ­რი ფერ­მა და­ი­ ხუ­რა, ფერ­მე­რე­ბი სა­ნაც­ვ­ლოდ მინას-ჟერაისის შტატ­ ში გა­და­ვიდ­ნენ, სა­დაც ყინ­ვა დი­დი არ ყო­ფი­ლა. ახა­ლი ტექ­ნო­ლო­გი­ე­ბის, კულ­ტი­ვა­ცი­ის სა­უკ­ ე­თე­სო ცოდ­ნი­სა და ფერ­მე­რე­ბის სიმ­ტ­კი­ცის წყა­ლო­ბით, სულ რა­ღაც ოც­და­ ა­თი­ო­დე წე­ლი­წად­ში, მინას-ჟერაისი მთელ ბრა­ზი­ლი­ა­ში უდი­დე­სი ყა­ვის მწარ­მო­ე­ბე­ლი შტა­ტი გახ­და.

ყა­ვა დი­ლის გა­ნუ­ყო­ფე­ლი კომ­ პო­ნენ­ტი­ა. დი­ლა კი ად­რი­ა­ნად კა­რაქ­წას­მუ­ლი ფრან­გუ­ლი გა­ ხუ­ხუ­ლი ბა­გე­ტი­თა და ძლი­ერ ­ ი ყა­­ვით იწყე­ბა, რო­მელ­შიც შა­ქარს უხ­ვად ყრი­ან და ცო­ტა რძეს აპ­კუ­ რე­ბენ – ეს ტუ­რის­ტულ გზამ­კ­ვ­ლე­ ვებ­ში აღ­წე­რი­ლი სტან­დარ­ტი­ა, თო­რემ გე­მოვ­ნე­ბა ყვე­ლას თა­ვი­სი აქვს; აკ­ვი­ა­ტე­ბუ­ლი ყა­ვა­ხა­ნე­ბის ამ­ბა­ვიც ასე­ა. სან პა­ულ ­ უ­ში ერ­თი ჩვე­ნი რეს­პონ­დენ­ტი საყ­ვა­რელ ყა­ ვის ად­გი­ლად coffee lab-ს ასა­ხე­ლებს, სა­დაც გურ­მე ყა­ვა ბრა­ზი­ლი­ის სხვა­დას­ხ­ვა მცი­რე მწარ­მო­ებ­ლე­ბის­გან ჩა­აქვთ. http://coffeelab.com.br რი­ო­ში ყა­ვა­ხა­ნე­ბის კულ­ტუ­ რამ­ სულ რამ­დე­ნი­მე წლის წინ მო­ი­კი­და ფე­ხი, რო­ცა „სტარბაქსი“ გახ­სნ­ ეს და ად­გი­ ლობ­რი­ვი ქსე­ლი cafeina და MegaMatte პო­­პუ­­ლა­­რუ­ლი გახ­და. ოც წე­­ლი­­წად­ზე მე­ტი­ა, მა­ღა­ლი კლა­სის, გურ­მე ყა­ვის წერ­­­ტი­ლებს აერ­თი­ა­ნებს Armazem do Cafe, თა­ვი­სი ფი­ლი­ა­ლე­ბით ლებ­ლონ­სა და იპა­ნე­მა­ზე, სა­დაც შე­გიძ­ლი­ათ ბრა­ზი­ლი­ის სა­­უ­კე­თე­სო ყა­ვის პლან­ტა­ ცი­ებ­ში მოყ­ვა­ნი­ლი და და­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი არა­ბი­კა სა­სურ­ველ ზო­მა­ზე და­ აფ­ქ­ვე­ვი­ნოთ და შინ წა­ი­ღოთ. www.facebook.com/pg/armazemdocaferabout/?ref=page_internal

77 VOYAGER 17/2019

სასმელი

დახვეწილი აქვთ. თუმცა, უკიდურესად კოსმოპოლიტურ ქალაქებში, როგორებიც რიო და სან პაულუა, ასე ხელაღებით „ძირძველი“ ბრაზილიელებისა და ყავის ურთიერთობაზე ლაპარაკი შეუძლებელია. ამიტომ რამდენიმე ყავახანას მაინც დავასახელებთ, სადაც მისვლა სტუმრებს უხარიათ:

Casa Cavé – რიოს ისტორიულ ნაწილში, ისტორიულ შენობაში ას წელიწადზე მეტი ხნის წინ გახსნილი საყავეა, სადაც ტკბილი ცომეული და ნამცხვრები, ჩაი და კარგი ყავა აქვთ. https://www.facebook.com/confeitariacave/

Curto cafe – ეს დამალული განძია, რადგან, კარგი ყავის გარდა, ორიგინალური კონცეფციითაც გამოირჩევა. ყავის ფასს ჩაგიშლიან, ზუსტ თვითღირებულებას დაგიანგარიშებენ და მერე გაძლევენ უფლებას, იმდენი გადაიხადო, რამდენსაც თავად ჩათვლი საჭიროდ. ფეისბუკის გვერდი აქტიური აქვთ, გარემო კი კაფეში ჭკუამხიარული და უშუალო, რაც კარგ ყავას ნამდვილად უხდება. https://m.facebook.com/curtocafe/

Cafe Secreto – როგორც სათაური მიგვანიშნებს, ეს

ისე, ყავას რიოში, ყველა კიოსკში ჩამოგისხამენ და ველოსიპედებით, თერმუსებით, ქუჩებშიც დააქვთ გასაყიდად. დილით ან შუადღეს, როცა მოისურვებთ, პატარა ჭიქით შეძლებთ იყიდოთ, საერთოდ, ასეთი პატარა ულუფები უყვართ და ამ ყავას მოფერებით cafezinho-ს ეძახიან. ზოგიერთ უცხოტომელს მაინც ჰგონია, რომ ბრაზილიური ყავის განდიდება ამ ქვეყნის შესახებ შექნილი მითის ნაწილია, რადგან ყავის მოხმარების კულტურა იტალიელებს უფრო

„გასაიდუმლოებული“ საყავე ადგილია Largo do Machado-ში _ პატარა, წყნარ უბანში Flamengo-სა და Laranjeira-ს შორის. აქ ყავის შესახებ ყველაფერს მოგიყვებიან, თვითონ ყავას კი კარგს და მრავალფეროვანს გაგიკეთებენ; წესით, მენიუში სულ უნდა ჰქონდეთ ესპრესოზე მომზადებული ყავებიც, აეროპრესისა და სხვა აპარატებში მომზადებული ყავაც. აქვთ ყინულიანი ყავაც ლიმონის წვენით, რომელიც ძა­ლიან უხდება კრუასანს, ხრატუნა ბაგეტს ნაირ-ნაირი მორთუ­ლობით, ანდა, Pão de queijo-ს – ყველიან კასავას პურს. https://www.facebook.com/cafesecretorj/

78 VOYAGER 17/2019

Sofa Cafe _ ამ სახელის დამახსოვრება ღირს, თუ რიოს გარდა, სან პაულუშიც აპირებთ ჩასვლას. პირველად ის სწორედ სან პაულუში გაჩნდა, შემდეგ რიოში და აშშ-ში, კერძოდ, ბოსტონშიც გაფართოვდა. ყავა განსაკუთრებული ხარისხის აქვთ, მარცვლებს თვითონვე ხალავენ და ხუთ სხვადასხვა ხასიათს არგებენ _ კომფორტი, დღეს ცხელა, საკულტო და სხვა. https://www.facebook.com/SofaCafeSP/ The Slow Bakery _ ეს ჰიპსტერული რაიონის ბოტაფოგოს ერთი პატარა საცხობია, თუმცა, გამოირჩევა იმით, რომ იქვე, ღუმელში აცხობენ სორდოს, ჩაბატასა და ბაგეტს და სანამ პურის ცხობას ელოდება კლიენტი, შეუძლია ადგილობრივი ყავის ფერმერების მიწაზე გამოზრდილი ყავის მარცვლებით მომზადებული ყავაც მიირთვას. https://www.theslowbakery.com.br

ოდნავ მეტი ძებნა და გვჯერა, რიოში კიდევ სხვა საინტერესო და გემრიელ ყავახანებსაც იპოვით. უკვე ადგილზე ჩასვლისას კი, შეიძლება ყავის პლანტაციაში მოინდომოთ წასვლა. ერთი სიტყვით, „ყავის სმა გიჟური“ აქ მთელი დღის განმავლობაში შეიძლება – ცივიც, ცხელიც, სხვადასხვაგვარი დამატებებით; ყველაზე პოპულარული კოქტეილი კი ყავის, კაშასას, რძის, დარიჩინის და ყინულის დამატებით მზადდება, ეს სასმელი ყველაფერ იმას აერთიანებს, რასაც საერთოდ ჰქვია ბრაზილია – სიმწარეს, სიცოცხლეს, სიტკბოს და სურნელს და სამბას, რა თქმა უნდა, სამბას.

P. S. ბრა­ზი­ლი­ურ ყა­ვა­ზე შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბას ნუ შე­ვიქ­მ­ნით იმ ხსნა­ დი ყა­ვით, რო­მელ­საც ფეხ­ბურ­თის ლე­გენ­დის სა­ხე­ლი ერ­ქ­ვა და ჰქვი­ა. ნუ შე­ვიქ­მ­ნით, რად­გან, რო­გორც ჩანს, აქეთ, ჩვენს სივ­ რ­ცე­ში მი­სი ყვე­ლა­ზე ცუ­დი ვერ­სია დაგ­ვი­ლე­ვი­ა. წლე­ბის გან­ მავ­ლო­ბა­ში ეს ბრენ­დი მსოფ­ლიო წარ­მა­ტე­ბის ეკ­ვი­ვა­ლენ­ტი გახ­ლ­დათ. 50-ზე მეტ ქვე­ყა­ნა­ში იყი­დე­ბო­და, თავს იწო­ნებ­და იმით, რომ 100 პრო­ცენ­ტით სუფ­თა ყა­ვის მარ­ცვ­ ­ლებს იყე­ნებ­ და და არა მხო­ლოდ ხსნად ყა­ვას აწარ­მო­ებ­და. თუმ­ცა, დღეს, რო­გორც ცალ­კე კომ­პა­ნი­ა, აღარ არ­სე­ბობს. ის ნი­დერ­ლან­დუ­რი ბრენ­დის Douwe Egberts-ის (https://www.jacobsdouweegberts. com/brands/) ნა­წი­ლია ისე­ვე, რო­გორც სხვა სუ­პერ­მარ­კე­ტებ­ში გა­ყიდ­ვა­დი ყა­ვე­ბი _ „მაქსველ ჰა­უ­ზი“, „ჯეკობსი“ და სხვა. რაც მთა­ვა­რი­ა, ყა­ვა „პელე“ მომ­გე­ბი­ა­ნი ბიზ­ნეს­გა­რი­გე­ბა თა­ვად პე­ ლეს­თ­ვი­საც არ ყო­ფი­ლა. ეს ცუ­დად გა­წე­რი­ლი უფ­ლე­ბე­ბის გა­მო მოხ­და. მოკ­ლედ, ამ სტა­ტი­ის მი­ზა­ნი იყო, სწო­რედ ბევ­რის­თ­ვის არც თუ დი­დად საყ­ვა­რე­ლი ყა­ვის მიღ­მა გაგ­ვე­ხე­და და დაგ­ვე­ნა­ ხა, რით იწო­ნებს ბრა­ზი­ლი­უ­რი ყა­ვის ბა­ზა­რი დღეს თავს. ნოს­ ტალ­გი­ის გა­მო მა­ინც შე­გიძ­ლი­ათ ეწ­ვი­ოთ „პელეს“ ვებ­გ­ვერდს – იქ ბევ­რი დე­სერ­ტის სა­ინ­ტე­რე­სო რე­ცეპ­ტი დაგ­ხ­ვ­დე­ბათ, თუმ­ცა, ყვე­ლა პორ­ტუ­გა­ლი­ურ ენა­ზე. https://cafepele.com.br 79 VOYAGER 17/2019

სან პაულუ

ფეხზე „ჰავაიანებით“ სან პაულუში უ ნა ა ბა შ იძე

სან პაულუში ჩვენი გიდი ტელეჟურნალისტი და დოკუმენტური ფილმების რეჟისორი, სანდრო კაკაბაძე იქნება. სანდრო 7 წელია სან პაულუში ცხოვრობს და, როგორც ჟურნალისტს, ამ ქალაქისა და მთელი ბრაზილიის ყველაზე საინტერესო, უცხო თვალისთვის ნაკლებად ცნობილი ადგილების მონახულება უწევს. სანდროს ჟურნალისტურ კვლევაზე ზოგჯერ ამაზო­ ნის ტომებთან სოფლებში უწევს სიარული, ანდა წერს ინტერვიუებს მივარდნილ ადგილებში მცხოვრებ, 60 წელს გადაცილებულ ქალებთან, რომლებიც ჰყვებიან იმაზე, თუ როგორ აისახა მათ ყოველდღიურობაზე ქალთა უფლებების პოპულარიზაცია, გენდერული ფასეულობების ცვლა.

VOYAGER-ის ბრაზილიური ნომრისთვის სანდრო კაკაბაძე მინი-გზამკვლევს დაწერს თავის ქალაქზე, რომელსაც შიგ­ ნიდან და გარედან, დაკვირვებული თვალისა და ცნობის­ მოყვარე ხასიათის გამო, ძალიან კარგად იცნობს. როგორ წახვედი ბრაზილიაში და რატომ დარჩი იქ _ დავიწყოთ ასე. როცა ლონდონში ვსწავლობდი, ავტობუსის გაჩერებაზე ერთ ჟღალთმიან, მაღალ გოგოს გადავეყარე, რომელიც პირველი შეხედვით სკანდინავიელი გეგონებოდათ, თუმცა ბრაზილიელი აღმოჩნდა. ანა ტერასთან გაცნობით დაიწყო ჩემი მოგზაურობა ლათინურ ამერიკაში და მეშვიდე წელია აქეთ ვარ.

შენ, როგორ ეძახი ქალაქს, რომელშიც ცხოვრობ: სან პაულუ თუ სან პაულუ? პორტუგალიურად ქალაქს São Paulo ჰქვია, თუმცა მეორე და მესამე ასოს (ão) კომბინაციას, რომელიც პორტუგალიურში ხშირია, საკმაოდ სპეციფიკური ჟღერადობა აქვს. სიმართლე გითხრათ, დღემდე მიჭირს ამ სახელის „ბრაზილიურად“ გამოთქმა. ინგლისურად საო პაულოს ეძახიან, რუსელად კი სან პაულუდ ითარგმნა და ალბათ აქედან შემოვიდა ჩვენს ლექსიკონში. როგორ შეიცვალა შენი წარმოდგენა სან პაულუზე მისი პირველი ნახვიდან გამოცდილი ადგილობრივის ხედვამდე? პირ­ვე­ლად რომ სან პა­ულ ­ უს­კენ გა­მო­ვემ­გ­ზავ­რეთ, რა თქმა უნ­ და, ზღვას, პლაჟს და ტრო­პი­კულ ტყე­ში ჩაფ­ლულ, სამ­ბას რიტ­ში მცხოვ­რებ ქა­ლაქს ვე­ლო­დი, აქ ჩა­მო­სულს რა­დი­კა­ლუ­რად გან­ ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი სუ­რა­თი დამ­ხ­ვ­და. სან პა­უ­ლუ ბე­ტო­ნის ჯუნ­გლ ­ ე­ბი­ა, უსაზღ­ვ­რო ქა­ლა­ქი, რო­მე­ლიც ბო­ლო 70 წლის გან­მავ­ლო­ბა­შო ორ­მი­ლი­ო­ნი­ა­ნი და­სახ­ლე­ბი­დან, თორ­მეტ­მი­ლი­ონ­ ი­ან მე­გა­პო­ ლი­სად გარ­და­იქ­მ­ნა. ეს რა­დი­კა­ლუ­რი ზრდა ში­და მიგ­რა­ცი­ის ფონ­ზე მოხ­და, რო­დე­საც უკე­თე­სი მო­მავ­ლის ძი­ე­ბა­ში, ბრა­ზი­ ლი­ის „ღატაკი“ რე­გი­ო­ნე­ბი­დან ინ­დუს­ტ­რი­ულ ­ ად გან­ვი­თა­რე­ბულ სან პა­ულ ­ უს ხალ­ხის ზღვა მო­აწყ­და. ქა­ოტ ­ უ­რი ზრდის შე­დე­გად,

80 VOYAGER 17/2019

ქა­ლა­ქის დი­დი ნა­წი­ლი უსა­ხოა და უმე­ტე­სად კორ­პუ­სე­ბით გა­ ძეძ­გი­ლი უბ­ნე­ბი­სა და ფა­ვე­ლე­ბის­გან შედ­გე­ბა, თუმ­ცა ში­გა­და­ შიგ სა­ინ­ტე­რე­სო უბ­ნე­ბიც მო­იძ­ ებ­ნე­ბა. მა­გა­ლი­თად, „ჟარდინ ევ­რო­პა“ ანუ ევ­რო­პუ­ლი ბა­ღე­ბი, აქა­ურ ­ ი ელი­ტის მი­სა­მარ­თი­ა, ქა­ლა­ქის ამ მწვა­ნე ნა­წილ­ში უზარ­მა­ზა­რი ბა­ღე­ბით გარ­შე­მორ­ ტყ­მუ­ლი მდიდ­რუ­ლი ვი­ლე­ბი ესაზღ­ვ­რე­ბა ერ­თ­მა­ნეთს; „ვილა მა­და­ლე­ნა“ სან პა­ულ ­ უს არ­ტის­ტუ­ლი ცენ­ტ­რი­ა, სა­დაც ღია სა­ ხე­ლოს­ნო­ე­ბი, სტუ­დი­ო-­მა­ღა­ზი­ებ­ ი და ბა­რე­ბი­ა; „ფარია ლი­მა­ ზე“ კი ბრა­ზი­ლი­უ­რი და სა­ერ­თა­შო­რი­სო კომ­პა­ნი­ე­ბის ოფი­სე­ბი თა­ნა­მედ­რო­ვე ცა­თამ­ბ­ჯე­ნებ­შია გან­ლა­გე­ბუ­ლი. ამი­ტომ პირ­ვე­ლი, ყვე­ლა­ზე ძლი­ე­რი შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბა, ალ­ბათ, მა­ინც ქა­ლა­ქის ზო­მამ მო­ახ­დი­ნა. ახ­ლაც მახ­სოვს თვით­მფ ­ ­რი­ ნა­ვის ფან­ჯ­რი­დან პირ­ვე­ლად რომ ვხე­დავ­დი შე­ნო­ბე­ბის ამ უზარ­მა­ზარ მა­სას და თვა­ლებს არ ვუ­ჯე­რებ­დი. ეს შეგ­რ­ძ­ნე­ბა მას მე­რე მომ­ყ­ვე­ბა, არ გა­ფერ­მკ­ ­რ­თა­ლე­ბუ­ლა, სან პა­უ­ლუ ჩემ­ თ­ვის ახ­ლაც არის ქა­ლა­ქი-­მონ­ს­ტ­რი. და მაინც, გთხოვ, რამდენიმე ზედსართავით დაახა­ სიათო სან პაულუ, რა სიტყვებს გამოიყენებ? უსაზღვრო, მშფოთვარე, მრავალფეროვანი. საინტერესოა, რა მოლოდინი გქონდა მთლიანად ქვე­ ყნის მიმართ. რა გეგონა ბრაზილია, მხოლოდ ზედა­ პირული წარმოდგენები, რომ ესაა ფეხბურთი, ყავა, ქრისტეს ქანდაკება, სამბა, პლაჟი? რა არის ბრაზილია ამ ყველაფრის მიღმა? ჩე­მი პრო­ფე­სი­ის გა­მო, ბევრს ვმოგ­ზა­ურ ­ ობ ქვეყ­ნის შიგ­ნით, თუმ­ცა ბრა­ზი­ლი­ას კონ­ტი­ნენ­ტუ­რი ზო­მა აქვს, ასე რომ სა­ნა­ხა­ ვი ჯერ კი­დევ ბევ­რი­ა. ფეხ­ბურ­თი, ყა­ვა და სამ­ბა ნამ­დვ­ ი­ლად ამ ქვეყ­ნის დნმ-ში­ა, თუმ­ცა ეს ნაც­ნო­ბი სუ­რა­თი ყვე­ლა­ზე თვალ­ ნათ­ლივ რიო დე ჟა­ნე­ი­როს და სალ­ვა­დორს შო­რის სა­ნა­პი­რო ზოლ­ზე ჩანს და, მის გარ­და, ბრა­ზი­ლი­ას კი­დევ ათას­ნა­ი­რი რე­ ა­ლო­ბა აქვს: ამა­ზო­ნი­ის ტყე­ე­ბი და იქ მცხოვ­რე­ბი ინ­დი­ე­ლი ტო­მე­ბი; მე­თევ­ზე­თა და­სახ­ლე­ბე­ბი; მშრა­ლი, უდაბ­ნოს მსგავ­ სი certão და პრო­ვინ­ცი­უ­ლი ბრა­ზი­ლი­ა, სა­დაც „ფაზენდების“ სამ­ყა­რო დღემ­დე ცოცხა­ლი­ა. სამ­ხ­რეთ შტა­ტებ­ში თუ გა­ემ­ ზავ­რე­ბით, შე­იძ­ლე­ბა ევ­რო­პა­ში გე­გო­ნოთ თა­ვი, იქ უმე­ტე­სად იტა­ლი­ე­ლე­ბის და გერ­მა­ნე­ლე­ბის შთა­მო­მავ­ლე­ბი ცხოვ­რო­ბენ და ჩრდი­ლო­ეთ ბრა­ზი­ლი­ელ ­ ე­ბის­გან გან­სხ­ ­ვა­ვე­ბუ­ლი ყა­ი­დის ხალ­ხი­ა. დავუბრუნდეთ სან პაულუს _ რა ადგილებს ურჩევ ტუ­ რისტებს გასაჩერებლად და რატომ _ რომელ უბანში ჯობს გაჩერება? ამ თვალ­საზ­რი­სით სა­უ­კე­თე­სო უბ­ნე­ბი „ჟარდინსი“, „პი­ნე­ იროსი“ ან „ვილა მა­და­ლე­ნა­ა“. ეს მოვ­ლი­ლი და უსაფრ­თხო უბ­ნე­ბი­ა, სა­დაც თა­ვი­სუფ­ლად შე­იძ­ლე­ბა სე­ირ­ნო­ბა და ქა­ლა­ ქის დათ­ვა­ლი­ე­რე­ბა. აქ ჩა­მო­სულ ადა­მი­ანს, ასე­ვე, აუცი­ლებ­ ლად ვურ­ჩევ­დი ცენ­ტ­რის მო­ნა­ხუ­ლე­ბას, რო­მე­ლიც ნაკ­ლე­ბად უსაფ­რ­თხო­ა, მაგ­რამ ბევრ სა­ინ­ტე­რე­სო შე­ნო­ბას ით­ვ­ლის. მა­ გა­ლი­თად Edificio Martinelli-ს, Edificio Italia-ს, რომ­ლის ბო­ლო სარ­თუ­ლი­და­ნაც შთამ­ბეჭ­და­ვი ხე­დი იშ­ლე­ბა და არ­ქი­ტექ­ტორ ოს­კარ ნიმეიერის Copan-ს. ასე­ვე, სა­ნა­ხა­ვია Ibirapuera-ს პარ­ კი და Avenida Paulista, სა­დაც რამ­დე­ნი­მე სა­ინ­ტე­რე­სო მუ­ზე­უ­მი და კულ­ტუ­რუ­ლი ცენ­ტრ ­ ია გან­თავ­სე­ბუ­ლი.

იბირაპუერას პარკი ეს მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი მწვა­ნე ზო­ნაა ცა­თამ­ბ­­ჯე­ნე­ბით სავ­სე სან პა­უ­ლუ­ში, სი­დი­დით მე­ო­რე პარ­კი, რო­მე­ლიც, და­ახ­­­ლო­ე­ ბით, 2 კვ. კმ-ს ფა­რავს და ქა­ლა­ქის რამ­დე­ნი­მე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ ვან კულ­ტუ­რულ და­წე­სე­ბუ­ლე­ბას უყ­რის თავს. ამ შე­ნო­ბე­ბის უმე­ტე­სო­ბა ოს­კარ ნიმეიერის პრო­ექ­ტე­ბი­ა, ლან­დ­შაფ­ტი კი ცნო­ბი­ლი აგ­რო­ნო­მის, ოტა­ვიო მენ­დე­სის ნა­მუ­შე­ვა­რი­ა. პარ­კი ხში­რად ხდე­ბა ხოლ­მე და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის წერ­ტი­ლი იმ მოგ­ზა­უ­რე­ბის­თ­ვის, რომ­ლე­ბიც სან პა­უ­ლუს ხე­ლოვ­ნე­­ბას­თან, ან­და ხე­ლოვ­ნე­ბის ეკო­ნო­მი­კას­თან, ასე­ვე მო­ დას­თან, ახალ ტექ­ნო­ლო­გი­ებ­თან თუ სა­სოფ­ლო სა­­მე­ურ­ნეო პრო­ექ­ტებ­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­­ბის­თ­ვის სტუმ­ რო­ბენ. სწო­რედ იბი­რა­პუ­ე­რას ბი­ენ­ ა­ლეს პა­ვი­ლი­ონ­ში წე­ლი­­ წად­ში ორ­ჯერ იმარ­თე­ბა სან პა­უ­ლუს მო­დის კვი­რე­უ­ ლი. იგი­ვე ნა­გე­ბო­ბა მას­პინ­ძ­ლობს ხე­ლოვ­ნე­ბის ბი­ენ­ ა­ლეს ისე­ვე, რო­გორც – არ­ქი­ტექ­ტუ­რის. თვი­თონ სან პა­უ­ლუს ხე­ლოვ­ნე­ბის ბი­ე­ნა­ლე ძა­ლი­ან პრეს­ტი­ჟუ­ლი სა­ერ­თა­შო­­რი­ სო ღო­ნის­ძი­ე­ბა­ა, რო­მე­ლიც 1951 წლი­დან არ­სე­ბობს და ის ვე­ნე­ცი­ის ბი­ე­ნა­ლეს მე­რე (1895 წ.) მე­ო­რე უძ­ვე­ლე­სი სა­ხე­ ლოვ­ნე­ბო ბი­ე­ნა­ლეა მსოფ­ლი­ო­ში. ახ­ლა უკ­ვე გა­დამ­წყ­ვე­ტი ფა­ზა დგას – არ­ტის­ტე­ბი და მე­ნე­­ჯე­რე­ბი 34-ე სა­ხე­ლოვ­ნე­ბი ბი­ე­ნა­ლეს ამ­ზა­დე­ბენ. სწო­რედ მა­შინ, რო­ცა სა­ერ­თო-­სა­ხალ­ხო ზე­იმ­ ი რი­ო­სა და რამ­დე­ნი­მე სხვა ქა­ლა­ქის ქუ­ჩებს და­იპყ­რობს და რამ­­­ დე­ნი­მედღი­ან კარ­ნა­ვა­ლად აქ­ცევს, სან პა­ულ ­ უს ბი­ე­ნა­ლე­თა შე­ნო­ბა­ში მთა­ვა­რი სა­ხე­ლოვ­ნე­ბო ღო­ნის­ძი­ე­ ბა გა­იხ­სნ­ ე­ბა. 2020 წლის თე­ბერ­ვალ­ში პირ­ვე­ლი სო­ლო და ჯგუ­ფუ­რი გა­მო­ფე­ნე­ბი უკ­ვე ღია იქ­ნე­ბა დამ­თ­ვა­­ლი­ე­რებ­ ლის­თ­ვის, თუმ­ცა ეს მხო­ლოდ შე­სა­ვა­ლია – დაწ­ვ­რი­ლე­ბით გან­რი­გი და პროქ­ტე­ბი სა­იტ­ზე­ა: http://www.bienal.org.br/?l=16

გასართობად ან რესტორნებში მოსახვედრად კი ისევ „ჟარდინს“ და „ვილა მადალენას“ უნდა მივუბრუნდეთ, პირველი უფრო პრესტიჟული რესტორნებით არის ცნობილი, „ვილა მადალენა“ კი _ ბარებით. ასევე, „ვილა მადალენაზე“ ერთი საინტერესო ქუჩაა, რომელიც ტურისტულ წერტილად 81 VOYAGER 17/2019

სან პაულუ

იქცა და მას მეტსახელად Beco do Batman, ანუ ბეტმენის შესახვევს ეძახიან. აქ კედლები ქუჩის არტისტების მოხატულია, მათ შორის ერთ-ერთი აქ მცხოვრები ქართველი მხატვარია, დათო დიდიშვილი. დათო სოხუმელია, შემდეგ რუსეთში გაიზარდა და მერე დაახლოებით ჩემსავით ისტორია ჰქონდა, ბრაზილიელ გოგოში შეყვარებული სან პაულუში დასახლდა. აკადემიური განათლებითაც მხატვარია და საკუთარ ნიჭს მრავალმხრივად გამოხატავს, ცოტა ხნის წინ აქაური მართლმადიდებლური ეკლესია მოხატა, მერე _ სან პაულუს ახალი პლანეტარიუმი, ყოველდღიურად კი ნამუშევრებს ერთ ადგილზე, Beco do Batman-ზე ყიდის და კედლებზეც ხშირად ხატავს. რა არის სან პაულუს მიმდინარე ნიუსები? რაზე ღელავთ, რა პრობლემების გადაჭრის პროცესში ხართ ახლა? მთავარი „პაულისტანური“ პრობლემა უსაფრთხოებაა და ეს ახალი ან დროებითი მოვლენა არ გეგონოთ, მაღალ კრიმინალურ მაჩვენებელს საზოგადოებრივი წყობის აქაური წესი განაპირობებს. ბრაზილია მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე უთანასწორო ქვეყანაა, მაგალითად, სან პაულუ, ჟურნალ „ფორბსის“ მიხედვით, მილიარდერების ტოპ 10-ეულში შედის და აქ ნიუ იორკის შემდეგ ყველაზე მეტი კერძო ვერტმფრენი დაფრინავს. თუმცა, თან, ამავე ქალაქში, მილიონობით ადამიანი გაუსაძლის სიღარიბეში ცხოვრობს. მეირელესის „ღმერთის ქალაქიდან“ თუ ჟორჟე ამადუს ნაწარმოებებიდან გამომდინარე, რაღაც წარმოდგენა უკვე გამაჩნდა ბრაზილიურ სიღარიბეზე, მაგრამ რეალობა კიდევ

უფრო მძაფრი აღმოჩნდა. ცხოვრების რთულ პირობებს თავი რომ დავანებოთ, ყველაზე სევდიანი ამ უთანასწორობაში ღარიბების უპერსპექტიულობაა: ფაველაში თუ გაჩნდი, იქიდან თავის დაღწევის შანსი თითქმის არ გაქვს. როგორც სწავლის, ისე კარიერული ზრდის მხრივ, აქ ოჯახის ფინანსური შესაძლებლობები გადამწყვეტია. მაგალითად ანა ტერა კერძო სკოლის კურსდამთავრებულია. ერთხელ ვკითხე, თუ ჰყავდა ერთი მეგობარი მაინც, ვინც საჯარო სკოლაში სწავლობდა, ვერცერთი გაიხსენა. თუმცა ანა ტერას სნობს ნამდვილად ვერ ვუწოდებ, უბრალოდ, აქაური საზოგადოება ასეთი დანაწევრებულია. საზოგადოების კლასებად დაყოფის საუკეთესო ვიზუალური გამოხატულება, ალბათ, „მორუმბის“ და „პარაიზოპოლისის“ „საზღვრის“ ფოტოა. „მორუმბი“ სან პაულუს ერთ-ერთი ყველაზე მდიდარი უბანია, იქ ერთი მაღალსართულიანი შენობა დგას, რომლის ყოველ ბინასაც საკუთარი აუზი გააჩნია, ამ აუზების ფონზე კი „პარაიზოპოლისი“ მოჩანს, უზარმაზარი ფაველა. ეს უპერსპექტიულობა კი საზოგადოების ღარიბ ფენებში ბრაზს და ხშირ შემთხვევაში ზიზღსაც იწვევს და ფაველის ახალგაზრდობას კრიმინალისკენ უბიძგებს. ჰავაიანა იცით? ასე ჰქვია ფლოსტებს, რომელიც კაპიკები ღირს და ბრაზილიაში, მდიდარს თუ ღარიბს, ყველას აცვია. შეიძლება შეხვდე მილიარდერს, რომელიც ჰავაიანათი დადის და შეხვდე ღარიბი უბნის მოსახლესაც, რომელსაც ფეხზე ჰავაიანა აცვია. ეს არის, მგონი, ერთადერთი რამ, რაც ბრაზილიაში ამ ორ ფენას აერთიანებთ.

82 VOYAGER 17/2019

ქალაქის სიდიდე გასაგებია, თუმცა, იყო სხვა, ასევე, მძლავრი კულტურული შოკი, რომელსაც იქ ჩასული გადააწყდი? ალბათ პირველი კულტურული შოკი მაინც გასტრონომიული იყო, როდესაც ყველაზე პოპულარული ბრაზილიური გარნირი მომართვეს, ბრინჯი, რომელსაც ზევიდან ლობიო ჰქონდა მოსხმული, გავგიჟდი, მაგრამ გავსინჯე თუ არა მივხვდი, რომ ამ ორი, ჩემთვის მანამდე სრულიად შეუსაბამო პროდუქტის ნაზავი გემრიელი ყოფილა _ Arroz com feijão _ ასე ჰქვია კერძს და სანამ ჩამოხვალთ, მანამდეც შეგიძლიათ ნახოთ. ეს ნახევრად ხუმრობით, თორემ, მთავარი კულტურული შოკი, როგორც უკვე გითხარით, სოციალურ ფენებს შორის მკვეთრი დაყოფა იყო. ასევე, დაცლილი, მიტოვებული ცენტრი, რომელსაც პრესტიჟულის აღარაფერი ეტყობა, არადა, ქალაქის შუაგულშია. 1950-იანებიც, 1960-იანებიც სან პაულუს ცენტრი ძალიან პრესტიჟული იყო, არქიტექტურულადაც საინტერესო პერიოდი იდგა, ამიტომ ყველაზე ძვირფასი სასტუმროები თუ რესტორნები იქ იყო თავმოყრილი. შემდეგ, 1970-იანებიდან მთელი ეს ბიზნესი ფარია ლიმასა და პაულისტაზე გადავიდა. ისე გამოვიდა, რომ დიდმა კომპანიებმა, დიდმა ფულმა ცენტრი მიატოვა და დღეს იქ რომ შეიაროთ, ნახავთ, რომ ხალხს ქუჩებში სძინავს. ძალიან უცნაური შეგრძნებაა, მიდიხარ სან პაულუს ცენტრში, იყურები ზევით და ათვალიერებ ამ მაგარმაგარ, ფანტასტიკურ შენობებს, გაიხედავ გვერდზე და სულ სხვა რეალობაში ხვდები. სან პაულუში ისეთ სიღარიბეზეა საუბარი და მის გვერდით გაფურჩქნულ ისეთ სიმდიდრეზე, რომ, ალბათ, ვერასდროს შეეგუები მათი გვერდიგვერდ თანაარსებობის ფაქტს. რიოში ეს ადამიანები ერთ­ მანეთთან კიდევ უფრო ახლოს მიდიან _ ლებლონის თუ კოპაკაბანას პლაჟებზე მთელი ფაველა ჩადის ხოლმე და მდიდრებიც იქვე არიან, სან პაულუში კი მკვეთრი საზღვრებია. საერთოდ, სან პაულუ საზოგადო სივრცეების ნაკლებობას განიცდის, ცოტა ადგილია, სადაც ადამიანებს შეკრება, ერთმანეთთან გადაკვეთა შეუძლიათ. თუმცა მდიდრებს ყველაფერი მოწყობილი აქვთ, აქ კლუბების სისტემაა, სადაც გაწევრიანება ძალიან ძვირია, მდიდრების გარდა ვერავინ შევა, ტურისტების ჩათვლით. და რომ წარმოიდგინოთ, კლუბში დიდ პარკს ვგულისხმობ, სადაც ყველაფერი _ აუზები, რესტორნები და სხვა ტიპის დასასვენებელი სივრცეები _ უზარმაზარი ტერიტორია, რომელსაც გარს კედლები აქვს და პირველი, რაც ყველაზე თვალშისაცემია, შავკანიანებს ვერ ნახავთ, მხოლოდ აქაური თეთრი ელიტისთვისაა. რაც ეხება ჩვეულებრივი ადამიანებისთვის განკუთვნილ სა­ ჯარო სივრცეებს, ხუთი წელია, სან პაულუს მთავარი ქუჩის _ როგორც ჩვენთან, ვთქვათ, რუსთაველის გამზირია _ პაუ­ ლისტას გადაკეტვა დაიწყეს, კვირაობით მანქანებს არ უშვებენ და ხალხი სეირნობს. თანაც ყველანაირი ხალხი. შენ თუ გაქვს შენი საყვარელი ადგილი სან პაულუში? იქნებ კაფეა ან ქუჩა, ან უბანი საერთოდ... როგორია და რატომ მოგწონს? ჩემთვის გარეთ გასართობად გასვლა, პირველ რიგში, გასტრონომიასთანაა კავშირში. ერთი აჩემებული არგენ­ ტინული რესტორანი ვილა მადალენაზეა. Martin Fierro ჰქვია, სადაც შეუდარებელი „შორისო“ აქვთ, არგენტინულ წესზე დამუშავებული ხორცი, რომელიც, უბრალოდ, კარაქივით დნება პირში. სან პა­უ­ლუ­ში, ასე­ვე, ძა­ლი­ან ბევ­რი კარ­გი იაპო­ ნუ­რი რეს­­­ტო­რა­ნი­ა, ჩე­მი საყ­ვა­რე­ლია Tanuki _ ესეც ვი­ლა მა­ და­ლე­ნა­ზე. ასე­ვე, ცენ­ტრ ­ ­ში არის უბა­ნი ლი­ბერ­და­დე, აქა­უ­რი იაპო­ნე­ლე­ბის უბა­ნი, სა­დაც სუ­შის ბევ­რი კარ­გი რეს­ტო­რა­ნი­ა, მათ შო­რის სა­უკ­ ე­თე­სოდ „ლიკა“ მი­მაჩ­ნი­ა.

www.biennialfoundation.org/biennials/sao-paolo-biennial _ ამ ვებ-მისამართზე კი სან პაულუს სახელოვნებო ბიენალეს მთავარი იდეისა და პროექტების შესახებ წერია. ერთ წინადადებაში ამ იდეას ასე ჩავატევთ: სან პაულუს ბიენალე _ ესაა ადგილი, სადაც ბრაზილიური ხელოვნება საერთაშორისო გავლენებს ხვდება. თვითონ შენობა _ IBIRAPUERA BIENNIAL _ მეოცე საუ­კუნის იტალიელი-ბრაზილიელი ინდუსტრიალისტი ბიზ­ ნესმენის, ჩიჩილო მატარაცოს ინიციატივით გაიხსნა და კულტურული მემკვიდრეობის სიაშია. შენობის პროექტი ეკუთვნის არქიტექტორთა ჯგუფს, რომელსაც, რა გასაკვი­რია, რომ ოსკარ ნიმეიერი ხელმძღვანელობდა. შესა­ ბამისად, შენობა ბრაზილიური მოდერნისტული არქიტექ­ ტურის გამორ­ჩეული ნიმუშია.

აქაა სან პაულუს ბიენალეს ფონდის სათავო ოფისი და ფართო დარბაზები კრეატიულ ეკონომიკასთან დაკავ­ შირებული ღონისძიებების გასამართად. კრეატიულ ეკო­ ნომიკაში კი იგულისხმება: სახვითი ხელოვნება, კინო, ტე­ ლევიზია, ლიტერატურა და საგამომცემლო საქმე, მოდა, დიზაინი, ტექნოლოგიები, ტურიზმი, სპორტი, კვება, რეკ­ ლამა, არქიტექტურა და სხვა.

25 000 კვ. მეტრის ფართობი სამ სართულადაა დაყო­ ფილი, ღონისძიებებისთვის გამოყოფილი დარბაზი კი იდეალურია არა მარტო სივრცული გადაწყვეტით, არამედ ადგილმდებარეობითაც. როცა ვამბობთ ბიენალეს შენობას, ვგულისხმობთ ელიტურ რაიონს, ქალაქის საუკე­ თესო სასტუმროების შორიახლოს, რესტორნების და სავაჭრო ცენტრების სიახლოვეს. l იბირაპუერას პარკშია საკონცერტო და საგამოფენო შენობაც, ანდა აუდიტორიუმი, როგორც მას აქ ეძახიან _ 2008 წლის ლათინური გრემის დაჯილდოების დარბაზი, ასევე ადგილი, სადაც უდიდესი შოუს America’s Next Top Model-ის ფინალური ეტაპი იმართება.

83 VOYAGER 17/2019

სან პაულუ

მომ­წონს კი­დევ ერ­თი კა­ფე-­რეს­ტო­რა­ნი, უფ­რო ფრან­გულ სტილ­ში, რო­მე­ლიც ჟარ­დი­ნის უბან­შია და ჰქვია „ლე ჯა­ზი“. ასე­ვე არ შე­იძ­ლე­ბა underdog-ის გა­მო­ტო­ვე­ბა, ასე­თი ჰამ­­ბურ­გე­რი იშ­ვი­ა­თად თუ შეგ­ხ­ვ­დე­ბათ სად­მე. რა თქმა უნ­და, სან პა­უ­ლუ­ში ჩა­მო­სულ­მა ადა­მი­ან­მა რო­დიზიო უნდა გა­სინ­ჯოს _ ეს სამ­ხ­რეთ ბრა­ზი­­ლი­ური სამ­ზა­რე­უ­ლოს მა­გა­ლი­თი­ა, სა­დაც სტუმ­რებს 30-მდე გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი ხორ­ცის­გან დამ­ზა­დე­ბუ­ლი „მწვადით“ უმას­­­პინ­ძ­ლ­­­დე­ბი­ან. კარგ მუსიკას სად მოისმენ სან პაულუში?

Jazz nos fundos _ გადასარევი ადგილია, სულ თავიდან იდეა ასეთი იყო _ ავტოსადგომზე შედიოდი და იქიდან _ კლუბში, მერე სხვა შესასვლელიც გაუკეთეს, მაგრამ მუსიკის მოსასმენად, დასალევად დღემდე შეუცვლელია. ბრაზილიაში საერთაშორისო ბენდების კონცერტებიც ხშირად იმართება. „როლინგ სტოუნზის“ შოუზე ვიყავი, არასდროს დამავიწყდება. ვისაც სან პაულუს ღამის ცხოვრება აინტერესებს, ბიშიგას ღამის კლუბებია მოსანახულებელი. ბევრია და არჩევა არავის გაუჭირდება.

ტალ­ღის შე­დე­გია აქა­უ­რი იტა­ლი­უ­რი სათ­ვის­ტო­მოც. ბი­ში­გა, აქა­ უ­რი იტა­ლი­უ­რი უბა­ნი­ა. სა­ფეხ­ბურ­თო კლუ­ბი „პალმეირასსაც“ იტა­ლი­უ­რი ფეს­ვე­ბი აქვს. ამ­ბო­ბენ, რომ სან პა­ულ ­ უ­ში რომ პი­ ცას შე­ჭამ, ეგე­თი ხში­რად თვი­თონ იტა­ლი­ა­შიც არ აქვთ _ ამა­ზე ნე­ბის­მი­ე­რი პა­უ­ლის­ტა­ნე­ლი და­გე­ნაძ­ლე­ვე­ბა. და ახალგაზრდები? რა ინტერესები აქვთ, როგორ ატარებენ დროს? როგორი ხალხი ცხოვრობს სან პაულუში, როგორი ტიპები არიან, რამდენად იოლი იყო ინტეგრირება? ლა­ღი, ღი­ა, მაგ­რამ ქუ­ჩა­ში ინ­გ­ლი­სუ­რად არა­ვინ ლა­პა­რა­კობს. არ იცი­ან, თო­რემ უცხო­ე­ლე­ბი ძა­ლი­ან აინ­ტე­რე­სებთ, ჩე­მი აზ­ რით, ამ ინ­ტე­რესს ფეს­ვე­ბი ბრა­ზი­ლი­ის კო­ლო­ნი­ალ ­ ურ ის­ტო­რი­ ა­ში აქვს _ აქა­უ­რებ­მა იცი­ან, რომ სი­ახ­ლე­ე­ბი ევ­რო­პი­დან მო­ დი­ო­და. ამი­ტომ დღემ­დე აქვთ გან­ც­და, რომ სი­ახ­ლეს ლა­ღად, გახ­ს­ნი­ლად უნ­და შეხ­ვ­დ­ნენ. ჩემ­თ­ვის ასე­თი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა ევ­რო­პა­ში ყოფ­ნის მე­რე, ძა­ლი­ან უცხო იყო. და­სავ­ლეთ ევ­რო­ პა­ში _ აღ­მო­სავ­ლეთ ევ­რო­პე­ლი ხარ და მა­ინც თა­ნას­წო­რად არ მი­გიჩ­ნე­ვენ, აქ კი ეგ­რე­ვე ევ­რო­პე­ლი და­მარ­ქ­ვეს და ცნო­ბის­ მოყ­ვა­რე­ობ­ ით აღ­ვ­სი­ლებ­მა მი­მი­ღეს. მე­ტიც, ეს ღი­აო ­ ­ბა მხო­ ლოდ ურ­თი­ერ­თო­ბა­ში კი არ გა­მო­იხ­ ა­ტე­ბა, არა­მედ _ საქ­მე­შიც. ყო­ველ­თ­ვის ვამ­ჩ­ნევ­დი, რომ საქ­მის მხრი­ვაც ად­ვი­ლად მი­მი­ ღეს, რად­გან უცხო­ე­ლი ვი­ყა­ვი, მაკ­ვირ­დე­ბოდ­ნენ, აბა, ახალს თუ შევ­თა­ვა­ზებ­დი რა­მეს.

ძა­ლი­ან თა­ვი­სუ­ფა­ლი ხალ­ხი­ა, მი­თუ­მე­ტეს სექ­სუ­ა­ლო­ბის გა­მოვ­ ლე­ნის მხრივ. აქ ბევ­რი თა­ვის თავს ბი­სექ­სუ­ალს კი არ ეძა­ხის, არა­მედ „ფლექსის“, რაც იმას ნიშ­ნავს, რომ მო­მენ­ტი­დან გა­მომ­ დი­ნა­რე ირ­ჩევს მეწყ­ვი­ლეს და ორი­ენ­ტა­ცი­ას. რაც უფ­რო ახალ თა­ო­ბა­ში შე­დი­ხარ, მით უფ­რო თა­ვი­სუ­ფა­ლი და მით უფ­რო „ფლექსი“ ტი­პე­ბი არი­ან. მე­ო­რე სა­გუ­ლის­ხ­მო დე­ტა­ლი გენ­დე­რულ ურ­თი­ერ­თო­ბებ­ში მომ­ხა­რი სა­ო­ცა­რი ტრან­სფ ­ ორ­მა­ცი­ა­ა. ქა­ლი ძა­ლი­ან გაძ­­­ლი­

შე­იძ­ლე­ბა ამ გახ­ს­ნი­ლო­ბის გა­მო, სან პა­უ­ლუ ძა­ლი­ან მულ­ტი­ ეთ­ნი­კუ­რი­ა. ჩემს ცოლს, მა­გა­ლი­თად, დი­დი ბა­ბუა იტა­ლი­ელ ­ ი ჰყავს, მე­ორ ­ ე ბა­ბუა _ ბულ­გა­რე­თი­დან, ერ­თი ბე­ბია გერ­მა­ნე­ ლი­ა, მე­ორ ­ ე _ პორ­ტუ­გა­ლი­ე­ლი. იაპო­ნუ­რი რეს­ტორ­ნე­ბი ვახ­ სე­ნე და ეგ იმი­ტომ, რომ იაპო­ნი­ის გა­რეთ ყვე­ლა­ზე მე­ტი იაპო­ ნე­ლი სწო­რედ სან პა­უ­ლუ­ში ცხოვ­რობს. ეს პირ­ველ და მე­ო­რე სა­მა­მუ­ლო ომამ­დე დაწყე­ბუ­ლი მიგ­რა­ცი­ის ტალ­ღე­ბი­ა. იმა­ვე 84 VOYAGER 17/2019

ერ­და და ეს მხო­ლოდ სან პა­უ­ლუ­ში კი არ იგ­რ­ძ­ნო­ბა, არა­მედ ამა­ზო­ნი­აშ­ იც კი. რამ­დე­ნი­მე ხნის წინ ძა­ლი­ან პა­ტა­რა სოფ­ ლებ­ში ვი­ყა­ვი კვლე­ვა­ზე და იქაც კი აშ­კა­რა იყო, 60-65 წლის ქა­ლი გვიყ­ვე­ბო­და, ად­რე ყვე­ლა­ფერს ვა­კე­თებ­დი, რა­საც ქმა­ რი მე­უბ­ნე­ბო­და, ახ­ლა ლა­მის პი­რი­ქით არი­სო. თუმ­ცა, ამის მე­რე აღ­მოჩ­ნ­დე­ბი ინ­დი­ე­ლე­ბის ტო­მე­ბის „ალდეაში“ და იქ გე­გო­ნე­ბა, წარ­სუ­ლის გად­მო­ნაშ­თ­ში მოხ­ვ­დი _ ისე­თი სექ­ სიზ­მი­ა, ისე­თი ძვე­ლე­ბუ­რი ხედ­ვა. და არც მიკ­ვირს, რად­ გან ინ­დი­ელ­თა თე­მე­ბის დი­დი ნა­წი­ლი ძა­ლი­ან ჩა­კე­ტი­ლად ცხოვ­რობს. მათ უზარ­მა­ზა­რი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბი აქვთ გა­მო­ყო­ ფი­ლი, სა­დაც ნე­ბარ­თ­ვის გა­რე­შე შეს­ვლ ­ ა აკ­რძ­ ა­ლუ­ლი­ა, ეს იზო­ლა­ცი­ა, ერ­თი მხრივ, არ­ქა­ულ წყო­ბას ინარ­ჩუ­ნებს, მე­­ო­რე მხრივ კი, მა­თი იდენ­ტო­ბის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბა­საც იძ­ლე­ვა. სა­ერ­თოდ, ბრა­ზი­ლი­ა­ში სა­ინ­ტე­რე­სო ცვლი­ლე­ბე­ბი გა­ია­ ­რეს მას მე­რე, რაც სამ­ხედ­რო დიქ­ტა­ტუ­რა დამ­თავ­რ­და. დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი ტრან­ს­ფორ­მა­ცია რომ და­ას­რუ­ლეს, მე­რე, 12 წე­ლი­წადს, მე­მარ­ ცხე­ნე პრე­ზი­დენ­ტი ლუ­ლა ჰყავ­დათ. სა­ერ­თოდ, ქვეყ­ნის ელი­ტა­ში, ცხა­დი­ა, მე­მარ­ჯ­ვე­ნე გან­წყო­ბე­ბი ჭარ­ბობს, ლუ­ლამ კი სულ სხვა იდე­ებ­ ი მო­ი­ტა­ნა, მე­მარ­ცხე­ნე ფა­სე­უ­ლო­ბე­ბის ცხოვ­რე­ბა­ში გა­ტა­რე­ბა და­იწყო, ქა­ლე­ბის თე­მე­ ბი, ღა­რიბ­თათ­ვის მე­ტი შან­სის მი­ცე­მის იდე­აც წი­ნა პლან­ზე მა­ შინ წა­მო­ვი­და. სამ­წუ­ხა­როდ, კო­რუფ­ცი­ის ცდუ­ნე­ბას მა­ნაც ვერ გა­უძ­ლო და დღეს ამ ბრალ­დე­ბე­ბით ცი­ხე­შია გა­მომ­წყ­ვ­დე­უ­ლი.

IBIRAPUERA AUDITORIUM ეს უცნაური შენობაც ოსკარ ნიმეიერის პროექტია. შე­ ნობის შესასვლელშივე ყურადღებას იპყრობს Labareda – პორტუგალიურად ცეცხლის ალი, რომელიც მაღლა მართლა წითლად ავარვარებულ ენასავით იკლაკნება და მთელ ინტერიერს იპყრობს. წითელი ენა გარეთაცაა გამოზრდილი და ყურადღებას შიგნით შესვლამდე, მეტიც, საკმაოდ შორი მანძილიდან იქცევს. ხელოვნების ნიმუშები იაპონელი ბრაზილიელი არტისტის – ტომი ოტაკეს შექმნილია. http://auditorioibirapuera.com.br

და მაინც მგონია, რომ ბრაზილია, განწყობით, მენტალიტეტით, კარნავალი და ფეხბურთია. შენ როგორ გგონია? თე­ბერ­ვა­ლი მთელ ქვე­ყა­ნა­ში მარ­თ­ლა ასე­თი­ა, ყვე­ლა სა­კარ­ნა­ ვა­ლო ხა­სი­ათ­ზე­ა, ქუ­ჩე­ბი „ბლოკებით“ ივ­სე­ბა, რაც მოყ­ვა­რულ­ თა სა­კარ­ნა­ვა­ლო ჯგუ­ფებს ნიშ­ნავს, რომ­ლე­ბიც უფ­რო ინ­ტენ­სი­ უ­რად ხურ­დე­ბი­ან და ემ­ზა­დე­ბი­ან სა­ცეკ­ვა­ოდ. სან პა­უ­ლუს სამ­ ბას ძლი­ე­რი სკო­ლე­ბი აქვს და მა­თი რე­პე­ტი­ცი­ე­ბი ღი­აა­ . ერ­თ­ერთ სკო­ლას „ვაი-ვაი“ ჰქვი­ა, სა­ო­ცარ ზე­ი­მებს აწყო­ბენ ყო­ველ შა­ბათს, რო­ცა სა­კარ­ნა­ვა­ლოდ ემ­ზა­დე­ბი­ან. ასე რომ, ვინც აქეთ მოხ­ვ­დე­ბა დე­კემ­ბერ­-ი­ან­ვარ­-­თე­ბერ­ვალ­ში სამ­ბას სკო­ლე­ბის რე­პე­ტი­ცი­ებ­ზე წას­ვ­ლა აუცი­ლე­ბე­ლი­ა. კი­დევ ერ­თი აუცი­ლებ­ლად სა­ნა­ხა­ვი ად­გი­ლი გა­მახ­სენ­და, ვინც სან პა­უ­ლუ­ში მოხ­ვ­დე­ბა, ფეხ­ბურ­თის მუ­ზე­უ­მის უნა­ხა­ვად არ უნ­ და წა­ვი­დეს. ფან­ტას­ტი­კუ­რი მუ­ზე­უ­მი­ა, ახა­ლი ტექ­ნო­ლო­გი­ე­ბით აწყო­ბი­ლი. ნამ­დვ­ ი­ლად სა­ნა­ხა­ვი რა­მე­ა. რაც ეხე­ბა უშუ­ალ ­ ოდ კარ­ნა­ვალს, ის უფ­რო ძლი­ე­რი და შთამ­ბეჭ­და­ვი რე­სი­ფე­ში, რი­ ო­სა და სალ­ვა­დორ­ში­ა.

აუდიტორიის გვერდითაა მეორე არასტანდარტული ფორმის შენობა, რომელსაც ხშირად ასე ეძახიან OCA _ რაც ქოხს ნიშნავს და ის მართლაც ჰგავს ძირძველი ამერიკელების ტრადიციულ სამოსახლოს. აერონავტიკის მუზეუმების შემდეგ, ის უზარმაზარი საგამოფენო სივრცეა.

გაქვს შეგრძნება, რომ ევროპა და აშშ მართლა „სხვა კონტინენტია“ და თემები, ფასეულობები, გამოწვევები მაგ ქალაქში სულ სხვაა? და საერთოდ მაგ კონტინენტზე. ასეა. შენი ქალაქი გახდა სან პაულუ? სან პა­უ­ლუმ სა­ოც­რად ღი­ად მი­მი­ღო. რამ­დე­ნი­მე ძვირ­ფა­სი მე­ გო­ბა­რი შე­ვი­ძი­ნე აქ და უამ­რა­ვი კარ­გი მო­გო­ნე­ბაც აქა­ურ ­ ო­ბას უკავ­შირ­დე­ბა. მა­გა­ლი­თად, სან პა­უ­ლუ­ში ჩე­მი უმ­ც­რო­სი შვი­ ლი გაჩ­ნ­და. პრო­ფე­სი­ონ­ ა­ლუ­რა­დაც აქ ნამ­დ­ვი­ლად გა­ვი­ზარ­დე, უამ­რავ სა­ინ­ტე­რე­სო მოგ­ზა­უ­რო­ბა­ში წა­ვე­დი აქე­დან. სან პა­უ­ლუ შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბის ქა­ლა­ქი­ა. მაგ­რამ „ჩემი ქა­ლა­ქი“ კი­დევ სხვა ცნე­ბაა და იმის მი­უ­ხე­და­ვად, რომ ცხოვ­რე­ბის ნა­ხე­ვა­რი უცხო­ ეთ­ში გა­ვა­ტა­რე, ჩემ ქა­ლა­ქად მა­ინც მხო­ლოდ თბი­ლისს მო­ვი­ აზ­რებ.

აქვეა თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმი, სადაც ხუთი ათასამდე, ძირითადად, ბრაზილიური ხელოვნების ნიმუშია თავმოყრილი. როგორც ოფიციალურ ვებგვერდზე წერია, ესაა არამომგებიანი სამოქალაქო საზოგადოებრივი ინს­ ტიტუტიცია, რომელიც საზოგადოებრივ ინტერესებზე და­ ფუძნებით 1948 წელს დაარსდა. https://mam.org.br

85 VOYAGER 17/2019

სან პაულუ

ღირსშესანიშნაობა

აფრო-ბრაზილიური მუზეუმი, რომლის კონცეფ­ ციაც ასეთია: თანამედროვე სახელოვნებო ადგილი, სადაც შავკანიანთა მიღწევები დაფასებულია. ამას ცხადყოფს ექვსი ათასზე მეტი ნიმუში, რომელიც აფრიკელი ხალხის როლს წარმოაჩენს ბრაზილიური კულტურისა და იდენტობის ფორმირებაში. ნი­მუ­შებს შო­რი­საა სკულ­ტ­პუ­რე­ბიც, ხე­ზე ნაკ­ვე­თი არ­ტე­ფაქ­­­ ტე­ბიც, კე­რა­მი­კაც, სამ­კა­უ­ლიც, რე­ლი­ე­ფიც, ფო­ტოც, ტექ­ს­ ტი­ლიც, დო­კუ­მენ­ტე­ბი­ცა და თა­ნა­მედ­რო­ვე ხე­ლოვ­ნე­ბის ნა­ წარ­მო­ე­ბე­ბიც. რო­გორც ოფი­ცი­ალ ­ ურ ვებ­გ­ვერ­დ­ზე წე­რი­ა, კო­ლექ­ცი­ე­ბის 70%-ზე მე­ტი გრძელ­ვა­დი­ა­ნი გა­მო­­ფე­­ნის ნა­წი­ლია და ნე­ბის­მი­ერ დროს სტუმ­რო­ბი­ სას შე­იძ­ლე­ბა მა­თი დათ­ვა­­ლი­ე­რე­ბა. უახლესი ხელოვნების მუზეუმის სანახავადაც არ მოგიწევთ შორს წასვლა. THE MUSEUM OF CONTEMPORARY ART პარკთან მდებარეობს და მეოცე საუკუნიდან მოყო­ ლებული დღემდე დასავლური ხელოვნების რვა ათასზე მეტ ნიმუშს ინახავს. http://www.mac.usp.br/mac/

აფრო-ბრაზილიური მუზეუმი, ძირითა­ დად, აღწერს ბრაზი­ლიური კულტური­ სა და იდენტობის ფორმირებას, მაგრამ სტუმრებს წარმოადგენას უქმნის აფრი­კის კონტინენტის რამ­დენიმე ქვეყანაზე, ასევე, კუბაზე, ჰაიტისა და აშშ-ზე. მუზეუმი იბირაპუერას პარკში, პადრე მა­ნუელ და ნობრეგას პა­ვი­ლიონში მდება­­რეობს და მისი დიზაინიც ოსკარ ნი­ მეიერისაა. http://www.museuafrobrasil.org.br/en/o-museu/ მოპირდაპირე მხარესაა იაპონური პავილიონი, იაპონური ბაღი ტბითა და იქვეა პლანეტარიუმი ისევე, როგორც ასტრო­ფიზიკის ცენტრი.

პარკში სხვა სახელოვნებო და გასართობი სივრცეებიც მდება­ რეობს. თუ სან პაულუს მონახულებას ვერ ასწრებთ, სწორედ ამ პარკში ვიზიტით შეიძლება წარმოდგენა შეიქმნათ ქალაქის კულტურაზე, რომელიც საერთაშორისო და თანამედროვე ტექნოლოგიურ სიახლეებსა და აფრო-ამერიკულ ტრადიციულ გავლენებს იოლად იტევს.

MASP ეს კერძო, არამომგებიანი თანამდროვე ხელოვნების მუ­ ზეუმია, რომელიც 1947 წელს, ბიზნესმაგნატმა და ხელოვ­ ნების მეცენატმა და კოლექციონერმა ასის შატობრიანმა დააარსა. ასე გახდა MASP-ი პირველი მუზეუმი მთელ ბრა­ ზილიაში თანამედროვე ხელოვნების პროფილით. თუმ­ცა, პირველობის გარდა, ის დღემდე ინარჩუნებს მნიშვნე­ ლოვანი კოლექციების მეპატრონის სტატუსსაც. იქ 11 ათა­სამდე ხელოვნების ნიმუშია დაცული _ ფერწერა, სკულ­პ­ტურა, ობიექტი, ფოტო, ვიდეო, ტანსაცმელი და სხვა. ნამუშევრები სხვადასხვა პერიოდს ასახავს როგორც ევროპის, ასევე აფრიკის, აზიის და ამერიკის კონტინენ­ ტებიდან. მუზეუმის ევროპული ხელოვნების კოლექცია ყველაზე მნიშვნელოვანი და ვრცელია მთელ სამხრეთ ნახევარსფეროში. აქაა დაცული: რაფაელი, მანტენია, ბოტიჩელი, დელაკრუა, რენუარი, მონე, სეზანი, პიკასო, მოდილიანი, ტულუზლოტრეკი, ვან-გოგი, შაგალი, მატისი და აქვეა ბრაზილიური ხელოვნების გამოჩენილი წარმომადგენლებიც: კანდიდუ პორტინარი, ალმეიდა ჟუნიორი, ანიტა მალფატი და სხვები.

86 VOYAGER 17/2019

ფეხბურთის მუზეუმი ბრაზილიის ერთ-ერთი ყველაზე ძველი – პაულუ მაშადუ დი კარვალიუს სახელობის, პაკაემბუს სტადიონის ტერიტორიაზე, 6.900 კვ. მ-იან ფართობზე საგამოფენო სივრცეა გაშლილი. ეს ფეხბურთის მუზეუმია და გასაკვირიც არაა, რომ ერთერთი ყველაზე პოპულარული დანიშნულების პუნქტიცაა ქვეყანაში. 15 თემატურ დარბაზში გაშლილი ძირითადი ექსპოზიცია ჰყვება ფეხბურთის ბრაზილიაში ჩასვლისა და მისი კულტურისა და ისტორიის ნაწილად ქცევის ამბავს. გართობა, ინფრომაცია და ემოცია – ესაა სამი ძირითადი ღერძი, რასაც ექსპოზიცია ეყრდნობა და ის ძალიან შთამბეჭდავი და დასამახსოვრებელია ფეხბურთისგან შორს მყოფი ადამიანებისთვისაც კი. პლანეტის ყველაზე ცნობილი ფეხბურთელის _ პელეს მაისური მხოლოდ ერთ-ერთია მრავალ საინტერესო ექსპონატს შორის. ერთ დარბაზში რომარიოს, რონალდოსა და სხვების ჰოლოგრამებიანი პროექცია დაუვიწყარ სანახაობას ქმნის. ისტორიული მატჩების ტელე და რადიოგადაცემები ცნობილი ნარატორების, ჟურნალისტებისა და მიმომხილველების მონაწილეობით ატმოსფეროს უმალ აღადგენს. იქვეა სპეციალური სივრცე, სადაც შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ, როგორია სტადიონის მერხზე ჯდომა ყველაზე მთავარ საფეხბურთო მატჩზე, სხვა სივრცეში აღდგენილია 2012 წლამდე ყველა მსოფლიო თასის მნიშვნელოვანი მომენტები ვიდეოს, აუდიოსა და ფოტოეფექტების გამოყენებით. ერთ–

ერთი ყველაზე ემოციური ალბათ 1950 წელს, მსოფლიო ჩემპიონატზე მიღებული მარცხის ამსახველი ექსპოზიციაა, როცა ახალაშენებულ მარაკანას სტადიონზე მსოფლიო თასი ურუგვაის ნაკრებმა აღმართა, ბრაზილია ტიროდა. მუზეუმის ინტერაქტიული სივრცე კი სტუმრებს შესაძლებლობას აძლევს, გაიტანოს გადამწყვეტი გოლი, მოისმინოს ძალიან ემოციური ბრაზილიელი კომენტატორის გრძელი შეძახილი და თავი ნამდვილ ფეხბურთელად იგრძნოს _ ეს ის ადგილია, სადაც უფროსები ბავშვებად იქცევიანო, ასე ამბობენ. https://www.museudofutebol.org.br/

MASP-ი ქალაქის ყველაზე პოპულარული ტურისტული ობიექტების სიაში შედის, რაც არცაა გასაკვირი, რადგან 1968 წლიდან მუზეუმი პაულისტას გამზირზე, ლინა ბო ბარდის საკულტო ნაგებობაში გადმოვიდა, რომელიც თვითონაა XX საუკუნის არქიტექტურის თვალსაჩინო ძეგლი. ბეტონის ზედაპირის ხაოიანი, თითქოს დაუმთავრებელი მშენებლობის ფაქტურა ჰარმონიაშია შუშის სიმსუბუქესა და გამჭვირვალობასთან. თავისი კონსტრუქციით ის უნიკალურია მსოფლიოში: კორპუსი ოთხ გვერდითა ბოძს ეყრდნობა და 74 მეტრის სიგრძის გამჭოლ სივრცეს ქმნის, რაც მკაცრი, გეომეტრიული ფორმის შენობას საოცარ სიმსუბუქეს ანიჭებს და ქმნის შთაბეჭდილებას, თითქოს, ჰაერშია გამოკიდებული. სან პაულუში წასვლამდე, ნახეთ გამოფენების კალენდარი _ თემები და ნამუშევრები ყოველთვის სცდება ვიწრო იდენტობის მასშტაბებს და უნივერსალურ სათქმელს აყალიბებს.

HTTPS://MASP.ORG.BR/EN

მუდმივმოქმედი ექსპოზიციის გარდა, მუზეუმი ყოველწლი­ ურად წარმოადგენს პერსონალური და ჯგუფური გამოფე­ნების პროგრამას. ბოლო წლების ექსპოზიციებიდან აღსანიშნავია: სექსუალობის ისტორია (2017); აფრო­ ატლანტიკური ისტორია (2018); ფემინიზმის ისტორია/ ქალები (2019); ქალთა ისტორიები: არტისტები 1900-იან წლებამდე (2019).

87 VOYAGER 17/2019

სან პაულუ

ღირსშესანიშნაობა

სან პაულუს მუნიციპალური ბაზარი ფერები, არომატები და გემოები ამ ადგილს დაუვიწყარ ტურისტულ ღირსშესანიშნაობად აქცევს. რიცხვები, რომლებიც ბაზრის ცხოვრებას აღწერს, გაოცებას იწვევს: შენობის საერთო ფართი 12 600 კვ. მეტრია. ეს 1 500 ადამიანის სამუშაო ადგილია, რომლებიც ყოველდღიურად 450 ტონა საქონელს ამუშავებენ. ეს ერთ-ერთი ყველაზე ტრა­ დიციული ლოკაციაა გურმანებისთვის და თუ პროდუქტის ასორტიმენტს გავითვალისწინებთ, ეს ასეც უნდა იყოს: უმაღ­ლესი ხარისხის ხილი, ბოსტნეული, ხორცი, ზღვის პროდუქტე­ბი, ბურღულეული, ტკბილეული და სუნელები მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხიდან. რომ აღარაფერი ვთქვათ სარესტორნო ზონაზე, რომელიც გაძლევთ შესაძლებლობას დააგემოვნოთ სახელდახელოდ შექმნილი კერძები და ცხელცხელი სენდ­ვიჩები და თან დატკბეთ თითქმის საუკუნოვანი ისტორიის მქონე, ვიტრაჟებიანი შენობის არქიტექტურით. http://oportaldomercadao.com.br/ სან პაულუში შაბათ-კვირის თემატური ბაზრობებიც იმართება. ბევრ უბანს ასეთი საერთო სახალხო ღონისძიება თავისი აქვს. ცნობილ ქუჩის ბაზრობებს შორისაა MASP-ის მუზეუმის ქვედა, ღია სივრცეში მდებარე ანტიკვარიატისა და გამოყენებითი ხელოვნების ნიმუშების ბაზრობა. სახელოვნებო ნივთების ბაზრობას იპოვნით თუ მოიძიებთ ამ სახელსაც: Feira da Praça Benedito Calixto. საკვები პროდუქტების _ საუკეთესო ხილის, თხილეულის და სხვათა მოსაძებნად კი ერთ ასეთ ბაზრობასაც გირჩევთ: Mercado Municipal de Pinheiros. ცხადია, თითოეულის გამართვის თარიღსა და ლოკაციაზე ინფორმაციას სან პაულუში ჩასვლისას მოიძიებთ.

ბეტმენის ხეივანი BECO DO BATMAN როგორ გგონიათ, რა არის? ქა­ლა­ქის ბო­ჰე­მურ ცენ­ტ­რად შე­რაცხუ­ლი უბ­ნის – ვი­ლა მა­­ და­ლე­ნას მიხ­ვე­ულ­-­მოხ­ვე­ულ ქუ­ჩებ­ში მდე­ბა­რე­ობს გრა­ფი­ტის გა­ლე­რეა – ე.წ. ბეტ­მე­ნის ხე­ი­ვა­ნი. ვიწ­რო შე­სახ­ვე­ვე­ბის გა­მო აქ ფე­ხით ან ვე­ლო­სი­პე­დით გა­სე­ირ­ნე­ბას გირ­ჩევთ. ის­ტო­ რია 1980-იან წლებ­ში და­იწყო, რო­ცა მიკ­რო­რა­ი­ო­ნის კედ­ლებ­ ზე კო­მიქ­სე­ბის გმი­რის – ბეტ­მე­ნის ნა­ხა­ტი გა­მოჩ­ნ­და. ამან მის­ცა შთა­გო­ნე­ბა სტუ­დენ­ტებს, რომ­ლებ­მაც კედ­ლე­ბი ნა­ხა­ტე­ბით და­ ფა­რეს და თა­ნა­მედ­რო­ვე, ურ­ბა­ნუ­ლი მო­ნუ­­მე­ტუ­რი მხატ­ვ­რო­ ბის ღია გა­ლე­რეა შექ­მნ­ ეს. გრა­ფი­ტის­ტე­ბი მუდ­მი­ვად აახ­ლე­ბენ „ექსპოზიციას“ _ ძვე­ლე­ბი ქრე­ბა, ახ­­­ლე­ბი ჩნდე­ბა. ეს ახ­ლა არის ად­გი­ლი, სა­დაც დე­და­მი­წა­ზე ყვე­ლა­ზე ფე­რა­დი ხე­ივ­ ა­ნი ერ­თმ­ ა­ნეთს ხვდე­ბა. ზოგ­ჯერ ნა­ხა­ტე­ბი ტრო­ტუ­არ­ზეც ჩა­მო­დის. ტუ­რის­ტე­ბი მათ სა­ნა­ხა­ვად სპე­ცი­ა­ლუ­რად მი­დი­ან.

88 VOYAGER 17/2019

მარტინელი _ ცათამბჯენი

სან პაულუს პირველი

შენობა საოცარი იყო არა მარტო მასშტაბით, არამედ მდიდრული ორნამენტით და მოპირკეთებით. აქ თავი მოიყარა ყველაფერმა, რაც საუკეთესო იყო იმ დროის მსოფლიოში: ბელგიური მინა, სარკეები და შპალერი, ინგლისური სანტექნიკა, შვეიცარული ლიფტები…

1899 წელს რიო დე ჟა­ნე­ი­როს პორ­ტ­ში იტა­ლი­ე­ლი ახალ­­­გაზ­რდ ­ ა გად­მო­ვი­და. ისიც ოც­ნე­ბობ­და იმა­ზე, რა­ზეც ყვე­ლა რი­გი­თი ემიგ­ რან­ტი ოც­ნე­ბობს ხოლ­მე – ყო­ფი­ლი­ყო მდი­და­რი და გავ­ლე­ნი­ ა­ნი. თუმ­ცა ჯუ­ზე­პე მარ­ტი­ნე­ლი მრა­ვალ ემიგ­რანტს შო­რის გან­ სა­კუთ­რე­ბუ­ლად იღ­ბ­ლი­ა­ნი და წარ­მა­ტე­ბუ­ლი აღ­მოჩ­ნ­და – ორ ათე­ულ­ზე ცო­ტა მე­ტი დას­ჭირ­და შთამ­ბეჭ­და­ვი მემ­კ­ვიდ­რე­ობ­ ის შე­საქ­მ­ნე­ლად. მი­სი ერ­თ­-ერ­თი ყვე­ლა­ზე თა­მა­მი და ავან­ტი­ურ ­ ის­ტუ­ლი იდეა იყო სან პა­უ­ლუ­ში მარ­ტი­ნე­ლის შე­ნო­ბის – სამ­ხ­რეთ ამე­რი­კის პირ­ვე­ლი ცა­თამ­ბ­ჯე­ნის აგე­ბა. ქა­ლაქ­ში 5-სართულიან ნა­გე­ბო­ ბა­ზე მა­ღალს იშ­ვი­ათ ­ ად ნა­ხავ­დით. ამ ფონ­ზე მარ­ტი­ნე­ლის შე­ ნო­ბის პრო­ექ­ტი ცა­თამ­ბ­ჯე­ნე­ბის ეპო­ქას უყ­რი­და სა­ფუძ­ველს. ამ 130-მეტრიან შე­ნო­ბას სან პა­უ­ლუს გულ­ში რთუ­ლი ის­ტო­რია ჰქონ­და – უსაფ­რ­თხო­ე­ბის სტან­დარ­ტებ­ში ეჭ­ვის შე­ტა­ნის გა­მო საქ­მე სა­სა­მარ­თლ ­ ო­შიც კი იყო აღ­ძ­რუ­ლი. პირ­ვე­ლი 12 სარ­თუ­ ლი 1924 წლამ­დე აშენ­და, პრო­ცეს­ში მარ­ტი­ნე­ლი პი­რა­დად იყო ჩარ­თუ­ლი და ამ­ბო­ბენ, რომ ფი­ზი­კუ­რა­დაც მუ­შა­ობ­და. ბო­ლო 18 სარ­თუ­ლი კი 1935 წლამ­დე აშენ­და. სა­ზო­გა­დო­ე­ბის და­სარ­წ­ მუ­ნებ­ლად, რომ ყვე­ლა­ფე­რი რიგ­ზე იყო, მარ­ტი­ნე­ლე­ბის ოჯა­ხი ცა­თამ­ბ­ჯე­ნის ბო­ლო ოთხ სარ­თულ­ზე ცხოვ­რობ­და. სა­ბო­ლო­ ოდ, დი­დი დეპ­რე­სი­ის წლებ­ში მათ რე­ზი­დენ­ცი­ის და­ტო­ვე­ბა მო­უხ­დათ, შე­ნო­ბა იტა­ლი­ის მთავ­რო­ბას გა­და­ე­ცა, მან კი ის ბრა­ ზი­ლი­ის მთავ­რო­ბას მიჰ­ყი­და.

ლიფ­ტე­ბით, თა­ნა­მედ­რო­ვე ხან­ძარ­სა­წი­ნა­აღ­მ­დე­გო სის­ტე­მით ის ხე­ლახ­ლა გა­იხ­სნ­ ა. დღეს შე­ნო­ბა­ში სამ­თავ­რო­ბო და კერ­ძო დე­პარ­ტა­მენ­ტე­ბი, პირ­ველ სარ­თულ­ზე კი მა­ღა­ზი­ე­ბი­ა. სა­ხუ­რა­ ვი­დან შთამ­ბეჭ­და­ვი ხე­დი­ა, სა­დაც წი­ნას­წა­რი ჩა­წე­რით ტუ­რე­ბი ეწყო­ბა. ამ­ბო­ბენ, შე­ნო­ბას ერ­თი უსა­ხო მოჩ­ვე­ნე­ბა ჰყავს შეჩ­ვე­ უ­ლი _ და იქ­ნებ თა­ვად მარ­ტი­ნე­ლი­ა­ო, რო­მელ­საც, ფი­ნან­სუ­რი პრობ­ლე­მე­ბის გა­მო, შე­ნო­ბის გა­ყიდ­ვა ვერ მო­უ­ნე­ლე­ბი­ა... http://www.prediomartinelli.com.br/index-2.html

შე­ნო­ბა სა­ო­ცა­რი იყო არა მარ­ტო მას­შ­ტა­ბით, არა­მედ მდიდ­რუ­ ლი ორ­ნა­მენ­ტით და მო­პირ­კე­თე­ბით. აქ თა­ვი მო­იყ­ ა­რა ყვე­ლა­ ფერ­მა, რაც სა­უ­კე­თე­სო იყო იმ დრო­ის მსოფ­ლი­ო­ში: ბელ­გი­ურ ­ ი მი­ნა, სარ­კე­ე­ბი და შპა­ლე­რი, ინ­გ­ლი­სუ­რი სან­ტექ­ნი­კა, შვე­იც­ ა­ რი­უ­ლი ლიფ­ტე­ბი… არენ­და­ტო­რებს შო­რის იყ­ვნ­ ენ პო­ლი­ტი­კუ­რი პარ­ტი­ე­ბი, გა­ზე­თე­ბი, კლუ­ბე­ბი, სას­ტუმ­რო, რეს­ტო­რა­ნი, სა­კონ­ დიტ­რო, კი­ნო­თე­ატ­რი, ცეკ­ვის სკო­ლა _ ეს სან პა­უ­ლუს მა­ღა­ ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბის შეხ­ვედ­რის ად­გი­ლი იყო. ყვე­ლა­ზე მა­ღა­ლი შე­ნო­ბის სტა­ტუ­სი მარ­ტი­ნე­ლიმ 1947 წელს და­კარ­გა. 60-70-იან წლებ­ში სი­ტუ­აც­ ია მკვეთ­რად შე­იც­ვა­ლა – ამ დროს შე­ნო­ბა ნამ­დვ­ ილ ვერ­ტი­კა­ლურ ჯურ­ღ­მუ­ლად იქ­ცა _ უსახ­ლ­კა­რო ოჯა­ხე­ბის, ქურ­დე­ბი­სა და დამ­ნა­შა­ვე­ებ­ ის თავ­შე­სა­ ფა­რი გახ­და. მას ამ პე­რი­ოდ ­ ის რამ­დე­ნი­მე გახ­მა­უ­რე­ბუ­ლი კრი­ მი­ნა­ლუ­რი ის­ტო­რი­აც უკავ­შირ­დე­ბა. თუმ­ცა, 1975 წელს შე­ნო­ბის რეს­ტავ­რა­ცია და­იწყო და შეც­ვ­ლი­ ლი ჰიდ­რავ­ლი­კუ­რი და ელექ­რო­ნუ­ლი გაყ­ვა­ნი­ლო­ბით, ახა­ლი იწ­­­ვი­­ა, დღეს Sala São Paulo-ს ეკუთ­­­ვ­­­ნის – ქა­­ლა­­ქის სიმ­­­ფო­­ ნი­­უ­­რი ორ­­­კეს­­­ტ­­­რის შტაბ­­­-­­­ბი­­ნა­­სა და ბრა­­ზი­­ლი­­ის ერ­­­თ­­­-ერთ ყვე­­ლა­­ზე მნიშ­­­ვ­­­ნე­­ლო­­ვან სა­­კონ­­­ცერ­­­ტო დარ­­­ბაზს. ქა­­ლა­­ქის ცენ­­­ტ­­­რ­­­ში, სხვა კულ­­­ტუ­­რუ­­ლი ობი­­ექ­­­ტე­­ბის მე­­ზობ­­­­­­­ლად, Sala São Paulo სწრა­­ფად გა­­და­­იქ­­­ცა საკ­­­ვან­­­ძო ცენ­­­ტ­­­რად რე­­გი­­ ო­­ნის კულ­­­ტუ­­რულ ცხოვ­­­რე­­ბა­­ში, გა­­მორ­­­ჩე­­უ­­ლად დახ­­­ვე­­წი­ლი აკუს­­­ტი­­კი­­თა და მრა­­ვა­­ლი კონ­­­ცერ­­­ტით, რომ­­­ლე­­ბიც კლა­­სი­­­­კუ­­ რი მუ­­სი­­კის მსმე­­ნე­­ლის­­­თ­­­ვის ზე­­ი­­მად ქცე­­უ­­ლა. აქ რამდენიმე სხვადასხვა ფუნქციით დატვირთული დარბაზია, სადაც კლა­სი­კუ­რი კონ­ცერ­ტე­ბის გარ­და, მარ­თა­ვენ აღ­ლუ­მებს, კოქ­ტე­ი­ლის სა­ღა­მო­ებს, სო­ცი­ა­ლუ­რი თე­მა­ტი­კის ღო­ნის­ძი­ებ­ ებ­ სა და კორ­პო­რა­ტი­ულ, კერ­ძო სა­ღა­მო­ებ­საც.

SALA SÃO PAULO სო­­რო­­კა­­ბა­­ნას შთამ­­­ბეჭ­­­და­­ვი რკი­­ნიგ­­­ზის სად­­­გუ­­რის შე­­ნო­­ ბა, რომ­­­ლის გახ­­­ს­­­ნის აუცი­­ლებ­­­ლო­­ბაც ყა­­ვის ტრან­­­ს­­­პორ­­­ტი­­რე­ბას­­­თან და­­კავ­­­ში­­რე­­ბუ­­ლი სიძ­­­ნე­­ლე­­ე­­ბის მოგ­­­ვა­­რე­­ბამ გა­­მო­­

ამ ბმულ­ზე შე­გიძ­ლი­ათ იხი­ლოთ სა­კონ­ცერ­ტო დარ­ბა­ზის კა­ ლენ­და­რი: http://www.salasaopaulo.art.br/concertoseingressos/ programacao.aspx

89 VOYAGER 17/2019

სან პაულუ

ღირსშესანიშნაობა

განათლების და გარემოს დაცვის მნიშვნელოვანი ცენტრი, რომლის მიზანიც ველური ბუნების შენარჩუნებაა. ზოოპარკის განსაკუთრებული სერვისია „ღამის ტური“, რაც – თავგადასავლებით სავსე მოგზაურობაა, რომელიც საშუა­ ლებას მოგცემთ დააკვირდეთ დღის განმავლობაში ნაკ­ ლებად აქტიურ ცხოველებს. არანაკლებ საინტერესოა დღის ცხოველების – მაიმუნების, ჟირაფების რეაქციები, რომელე­ ბიც საცხოვრებლებს ტოვებენ და ცნობისმოყვარეობით აკვირდებიან ღამის სტუმრებს. ღამის ტურების განრიგი და დაწვრილებითი ინფორმაცია იხილეთ: www.zoologico.com. br/visitas-e-ingressos/visitas-monitoradas/ საფარი: www.zoologico.com.br/a-fundacao/zoosafari/

ზოოპარკი სან პაულუს ზოოპარკი 1958 წელს დაარსდა და მას შემდეგ დაახლოებით 91 000 000 დამთვალიერებელი მიიღო. ის სახელმწიფო პარკის – Parque Estadual das Fontes do Ipiranga-ს – ტერიტორიაზე მდებარეობს, რომელიც თავის მხრივ ურბანულ გარემოში შეჭრილი ატლანტიკური ტყის ყველაზე ვრცელ მასივს მოიცავს. პარკის საერთო ფართობი 825 000 კმ. მ-ია. ტყეში თავისუფლად ცხოვრობენ ადგილობრივი ცხოველები და ფრინველები. ამასთან, ზოოპარკის 2000-ზე მეტი მობინადრე: ძუძუმწოვრები, ფრინველები, რეპტილიები, ამფიბიები, უხერხემლოები – წარმოდგენას ქმნიან დედამიწაზე არსებული სიცოცხლის ფორ­მების მრავალფეროვნების შესახებ. მათ შორის არიან იშვიათი და გაქრობის საშიშროების წინაშე მდგარი სახეობები. როგორც ყველა დიდი ზოოპარკი, სანახაობასთან ერთად, ესაა კვლევების, ეკოლოგიური მობინადრეების სათითაოდ ჩამოთვლა ძალიან შორს წაგ­ ვიყვანს, ამიტომ განყოფილებები ჩამოვთვალოთ: აქაა თეთ­რი დათვების ვოლიერი, სექტორი აფრიკა, ინდონეზია, ძალიან ვრცელი და მრავალფეროვანი ავსტრალიის სექ­ ტორი, იურული პერიოდის აკვარიუმი, სექტორი არგენ­ტინის სამხრეთი, კაიმანის კუნძულები და სხვა. გარდა ამისა, აკვარიუმის ტერიტორიაზე არის რესტორანი და ატრაქციონები, 7D კინოთეატრი, საგანმანათლებლო ცენტრი, მეკობრეების გემი, წყალქვეშა გემის რეპლიკა – ნატურალური ზომის და, რა თქმა უნდა, გრძელთმიანი ქალთევზები. აკვარიუმი დაუვიწყარ და ფანტაზიით სავსე თავგადასა­ ვალს გთავაზობთ, მაგრამ გაითვალისწინეთ, რომ ზოგიერ­თი ატრაქციონი არარეგულარულია. მაგალითად, თუ თქვენს გო­გონას მაინცდამაინც არიელის ნახვა სურს, გირჩევთ, წინასწარ გადაამოწმოთ.

სან აპოლოს აკვარიუმი პირველი თემატური აკვარიუმი სამხრეთ ამერიკაში 2006 წელს, სან პაულუში გაიხსნა – 3 000 კვ. მ-ის ფართობზე 25 რეზერვუარი აშენდა თევზებისთვის, რეპტილიებისთვის და სხვადასხვა ეკოსისტემებში – ამაზონის ტროპიკულ ტყეებში მობინადრე ძუძუმწოვრებისთვის. მას შემდეგ აკვარიუმი რამდენჯერმე გააფართოეს, დაუმატეს რეზერვუარები, ვოლი­ ერები და მობინადრეები. დღეს ეს 15 000 კვ. მ-ზე, 4 მლნ ლიტრ წყალში ასობით სახეობის უამრავი ცხოველია. ამასთან, დაარსების დღიდან სან პაულუს აკვარიუმი ბუნების დაცვი­თი პროექტების აქტიური მონაწილეა. აქ ძალიან საინტერესო ცხოველები ბინადრობენ, მაგალი­თად ალბინოსი ალიგატორების შთამომავლები, რომლებ­ მაც სან პაულუს აკვარიუმს მთელ მსოფლიოში გაუთქვეს სახელი, რადგან მათი ნახვა მხოლოდ აქ შეიძლება. თუმცა, 90 VOYAGER 17/2019

პერიოდულად, სან პაულუს აკვარიუმი ღამის ტურებს აწყობს – დამთავლიერებლებს ურიგდებათ პატარა ფარნები, რათა ცხოველების ღამის ჩვევებს დააკვირდნენ. ინფორმაცია ღამის ტურების შესახებ წინასწარ ქვეყნდება აკვარიუმის ვებგვერდზე.

www.aquariodesp.com.br

გირჩევთ

ვაწყ­დით _ კარ­ნა­ვა­ლის­თ­ვის რე­პე­ტი­ცი­ობ­დ­ნენ. იქ­ვე, ხი­დის ქვეშ, ყვე­ლას და­სა­ნა­ხად _ ცეკ­ვავ­დ­ნენ, სა­ოც­ არ ინ­სტ ­ ­რუ­მენ­ ტებ­ზე უკ­რავ­დ­ნენ, სა­ხელ­და­ხე­ლოდ მოწყო­ბი­ლი ცეცხ­ლო­ვა­ნი პერ­ფორ­მან­სი იყო. ისე­თი მუხ­ტი მო­დი­ოდ ­ ა, ამ­ხე­ლა ენერ­გია იშ­ვი­ა­თად გად­მომ­დე­ბია ადა­მი­ა­ნე­ბის­გან.

გივი მაღრაძე, SOLO ისე არ მიყ­ვარს და­გეგ­მი­ლი მოგ­ზა­უ­რო­ბე­ბი, რომ ბრა­ზი­ლი­ის ერ­თ­თ­ვი­ან მოგ­ზა­ურ ­ ო­ბა­შიც და­უგ­ ეგ­მა­ვად წა­ვე­დი მე­გობ­რებ­თან ერ­თად. წი­ნას­წარ ვი­ცო­დი სულ ორი-­სა­მი ად­გი­ლი, რო­მელ­ თა ნახ­ვაც მინ­დო­და. მათ შო­რის იყო მა­რა­ნა­ოს უდაბ­ნო. თან, 2016-ში უკ­ვე მოვ­ლი­ლი მქონ­და სან პა­უ­ლუ და რი­ო, ამი­ტომ ახ­ლა ვე­ლუ­რი ბუ­ნე­ბის, ნაკ­ლე­ბად ცნო­ბი­ლი ად­გი­ლე­ბის აღ­მო­ სა­ჩე­ნად გა­ვე­მარ­თეთ. კარ­გი­ა, რომ ბრა­ზი­ლი­ე­ლი მე­გობ­რე­ბი გვყავს, ვერ წა­მოგ­ვ­ყ­ვ­ნენ ამ მოგ­ზა­უ­რო­ბა­ში, მაგ­რამ რჩე­ვებს გვაძ­ლევ­დნ­ ენ. ასე გა­დავ­დი­ო­დით ერ­თი ად­გი­ლი­დან მე­ო­რემ­დე და სა­დაც აღ­მოვ­ჩ­ნ­დე­ბო­დით, იქი­დან ვე­ძებ­დით შემ­დეგ სა­ნა­ხავ ად­გი­ლებს.

სან პა­უ­ლუ­ზე გულ­და­საწყ­ვე­ტი ის არის, რომ უამ­რა­ვი, ასო­ბით უსახ­ლ­­კა­რო ცხოვ­რობს პირ­და­პირ ქუ­ჩა­ში და მა­თი ცხოვ­რე­ბა მძი­მე სა­ნა­ხა­ვი­ა. რი­ოშ­ ი სი­ღა­რი­ბის ამ­ხე­ლა მას­შ­ტა­ბი არ და­მი­ ნა­ხავს, სა­ნა­პი­რო­ზეც ფრთხი­ლად ვი­ყა­ვით, მაგ­რამ ვხე­დავ­დით, რომ სულ ვერ­ტ­მ­ფ­რე­ნე­ბი პატ­რუ­ლი­რებენ და პო­ლი­ცია ცდი­ ლობს იქა­ურ ­ ო­ბის დაც­ვას. ცხა­დი­ა, გაფ­რ­თხი­ლე­ბენ უბ­ნებ­ზე, სა­დაც არ უნ­და შეხ­ვი­დე. ჩვე­ნი რი­ოშ­ ი ყოფ­ნა კარ­ნა­ვალს და­ემ­ თხ­ვა და ერ­თხელ, ხე­ტი­ალ­-­ხე­ტი­ალ­ში, რო­ცა გარ­შე­მო უამ­რა­ ვი ხალ­ხი­ა, ავ­სულ­ვართ უბან­ში, სა­დაც არ უნ­და ავ­სუ­ლი­ყა­ვით. შეგ­ვ­ხ­ვ­და ადა­მი­ა­ნი, რო­მელ­მაც ინ­გ­ლი­სუ­რად გვითხ­რა (რაც იშ­ ვი­ა­თო­ბა­ა), თუ აქ არა­ვის იც­ნობთ, ახ­ლა­ვე უკან გაბ­რუნ­დი­თო. მივ­ხ­ვ­დით, რომ ფა­ვე­ლა­ში ვი­ყა­ვით. ვხვდე­ბი, იქ რომ გა­დავ­რ­ ჩით, გაგ­ვი­მარ­თ­ლა. ჩემ­თ­ვის მოგ­ზა­უ­რო­ბე­ბი ასე­თი მო­უ­ლოდ­ნე­ლი სი­ტუ­ა­ცი­ე­ბის გა­ მოც არის აზარ­ტუ­ლი. თა­ვი­სე­ბუ­რი ხიბ­ლი აქვს ექ­სტ ­ ­რე­მა­ლუ­რი ამ­ბე­ბის შუ­ა­გულ­ში ყოფ­ნას. რომ არა გზა­ზე გაც­ნო­ბი­ლი ადა­მი­ ა­ნე­ბი და მათ­გან მი­ღე­ბუ­ლი რჩე­ვა, ბევრ რა­მეს ვერ ვნა­ხავ­დი, ვერ ვნა­ხავ­დი თუნ­დაც ძველ უბანს რი­ო­ში, სა­ხე­ლად ლა­პას, სა­ დაც, თურ­მე, ყვე­ლა­ზე ნაღ­დი კარ­ნა­ვა­ლე­ბი იმარ­თე­ბა, ნამ­დ­ვი­ ლი უბ­ნუ­რი ზე­ი­მე­ბი. ახ­ლა კი მხო­ლოდ მი­ხა­რი­ა, რომ ესეც და ბევ­რი სხვა ამ­ბა­ვიც ბრა­ზი­ლი­ი­დან სწო­რედ ასე, და­უგ­ ეგ­მა­ვად სი­არ ­ უ­ლით წა­მო­ვი­ღე.

ასე, ერთმა ქართველმა მეგობარმა, რომელიც ჩვენამდე ცოტა ხნით ადრე იყო იქ, კუნძულ ილაგრანდეზე წასვლა გვირჩია. ტუ­რის­ტუ­ლა­დაც არ იყო გა­დატ­ვირ­თუ­ლი, მხო­ლოდ არ­გენ­ტი­ნე­ ლე­ბი და ად­გი­ლობ­რი­ვე­ბი იყ­ვნ­ ენ. შეგ­ვეძ­ლო მოგ­ვეწყო, გრძე­ ლი, 4-5 სა­ა­თი­ა­ნი მარ­შრ ­ უ­ტე­ბი და ფე­ხით მოგ­ვევ­ლო სა­ინ­ტე­რე­ სო ად­გი­ლე­ბი, სა­დაც ვე­ლურ ბუ­ნე­ბას, იქამ­დე სრუ­ლი­ად უც­ნობ ფლო­რა­სა და ფა­უ­ნას პი­რის­პირ ხვდე­ბი. გზის ნა­წი­ლი ჯუნ­გ­ლებ­ ზე გა­დის, აქეთ­-ი­ქით გვე­ლე­ბიც კი გხვდე­ბა, ნა­ხუ­ლობ ცხო­ვე­ ლებს, რომ­ლე­ბიც არც კი იცო­დი, ბუ­ნე­ბა­ში თუ არ­სე­ბობ­დ­ნენ… არა­და, მე გვე­ლე­ბის ფო­ბია მაქვს, რო­მე­ლიც სწო­რედ ბრა­ზი­ ლი­ა­ში მო­ვიხ­სე­ნი... მოკ­ლედ, და­უ­ვიწყა­რი შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბა იყო ილაგ­რან­დეს ბი­ლი­კებ­ზე ხე­ტი­ა­ლი; გულ­და­საწყ­ვე­ტი, ერ­თა­ დერ­თი, ისა­ა, რომ 12-13 ად­გი­ლია ასე­თი სა­ინ­ტე­რე­სო კუნ­ძულ­ზე და ჩვენ მხო­ლოდ ორი ვნა­ხეთ. ერ­თ­გან დაგ­ვა­ღამ­და, თავ­ს­ხ­მა წვი­მა წა­მო­ვი­და და მთე­ლი ღა­ მის გან­მავ­ლო­ბა­ში ამ წვი­მა­ში, ჯუნ­გ­ლებ­ში გვე­ძი­ნა. დი­ლის­კენ რომ გა­მო­ვე­დით ტყი­დან, მო­სახ­ლე­ობ­ ა შეგ­ვხ­ ­ვ­და, ძებ­ნა იყო ჩვენ­ზე გა­მოცხა­დე­ბუ­ლი. რო­გორც ჩანს, იმ სა­კემ­პინ­გე ად­გი­ ლის ხელ­მ­ძღ­ვა­ნელს უც­ნო­ბე­ბია პო­ლი­ცი­ის­თ­ვის, სა­დაც მა­ნამ­ დე ვრჩე­ბო­დით. თუ და­უგ­ ეგ­მავ მოგ­ზა­უ­რო­ბებ­ში გა­მოც­დი­ლი არ ხარ, ასეთ მოგ­ ზა­უ­რო­ბას არა­ვის ვურ­ჩევ, ხი­ფა­თი­თაა სავ­სე და, ალ­ღოს­თან ერ­თად, გა­მოც­დი­ლე­ბაც გჭირ­დე­ბა ექ­ს­ტ­რე­მა­ლურ სი­ტუ­ა­ცი­ებ­ თან გა­სამ­კ­ლა­ვებ­ლად. ბრა­ზი­ლი­ის ქა­ლა­ქე­ბის მო­ნა­ხუ­ლე­ბის შემ­დეგ კი სან პა­უ­ლუ ჩე­ მი საყ­ვა­რე­ლი ქა­ლა­ქი გახ­და. ქუ­ჩა­ში სი­ა­რუ­ლი ხე­ლოვ­ნე­ბის მუ­ ზე­უმ­ში სი­ა­რულს ჰგავ­და, ისე­თი სტრიტ არ­ტის ნი­მუ­შე­ბი­ა, მარ­ თ­ლა კარგ ხე­ლოვ­ნე­ბას უტოლ­დე­ბა. შა­ბათ­-­კ­ვი­რას ქუ­ჩე­ბი­დან სულ მუ­სი­კა ის­მო­და, თან სხვა ქვეყ­ნე­ბის მუ­სი­კა­ლურ ჟან­რებ­საც პა­ტივს სცე­მენ და ყვე­ლა­ნა­ი­რი მუ­სი­კა გეს­მის. ძა­ლი­ან მძაფრ შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბად ერ­თი მო­მენ­ტი ჩამ­რ­ჩა. სან პა­უ­ლუ­ში რა­ღაც ხიდ­თან გა­ვი­ა­რეთ და მო­ცეკ­ვა­ვე­თა და მუ­სი­კოს­თა ჯგუფს გა­და­ 91 VOYAGER 17/2019

სან პაულუ

ღირსშესანიშნაობა

IPIRINGA AVENUE X SÃO JOÃO AVENUE სან პა­უ­ლუს ერ­თ­-ერ­თი ყვე­ლა­ზე ცნო­ბი­ლი გზაჯ­ვა­რე­დი­ნი უდა­ვოდ ის ად­გი­ლი­ა, სა­დაც Ipiranga და Sao Joao იკ­ვე­­თე­ ბა. გა­ე­ტა­ნო ვე­ლო­სოს სიმ­ღე­რაც სწო­რედ ამ ად­გილს ეძღ­ვ­ნე­ბა. „ყოველ ჯერ­ზე გუ­ლი უც­ნა­უ­რად ძგერს…“ _ მღე­რის ვე­ლო­ სო, რო­მე­ლიც რი­ოშ­ ი გა­ტა­რე­ბუ­ლი ვრცე­ლი პე­რი­ო­დის შემ­დეგ, 1967 წელს სან პა­უ­ლუ­ში გა­და­ვი­და საცხოვ­რებ­ლად. ერთ კუთხე­შია თა­ვი­სი მუ­სი­კა­ლუ­რი სა­ღა­მო­ე­ბით, სამ­ბა­სა და ბო­სა ნო­ვას ცოცხა­ლი რიტ­მე­ბით ცნო­ბი­ლი ლუ­დის ბა­რი, სა­ დაც ტრა­დი­ცი­ულ ბრა­ზი­ლი­ურ კერ­ძებ­საც ამ­ზა­დე­ბენ. მა­თი კა­ ლენ­დრ ­ ის ნახ­ვაც ღირს, თე­მა­ტუ­რი სა­ღა­მო­ე­ბი სა­ინ­ტერე­სო­ა. https://www.barbrahmacentro.com იქ­ვე ცხოვ­რობ­და თა­ვად ვე­ლო­სოც, რო­მე­ლიც ავ­ტო­ბი­­ოგ­­­ რა­ფი­ულ წიგ­ნ­ში იხ­სე­ნებს იმა­საც, თუ რო­გორ ჩან­და მი­სი ვე­ რან­დი­დან edificio italia – 1956 წელს აგე­ბუ­ლი 165 მ-ის სი­მაღ­ ლის შე­ნო­ბა, რო­მე­ლიც დი­დი ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში ქა­ლა­ქის

იაპონური სახლი იაპო­ნე­ლე­ბის მიგ­რა­ცი­ას ბრა­ზი­ლი­ა­ში 1907 წელს ორ მთავ­ რო­ბას შო­რის მიღ­წე­ულ­მა შე­თან­ხ­მე­ბამ და­უ­დო სა­ფუძ­ვე­ლი. იტა­ლი­ე­ლი ემიგ­რან­ტე­ბის მსგავ­სად, იაპო­ნე­ლე­ბიც უკე­თე­სი ცხოვ­რე­ბის ძი­ე­ბამ ჩა­იყ­ვა­ნა. ბევ­რი მათ­გა­ნი ყა­ვის პლან­ტა­ცი­ის მფლო­ბე­ლი გახ­და. პირ­ ვე­ლი მსოფ­ლიო ომის დაწყე­ბამ იაპო­ნუ­რი მიგ­რა­ცი­ის ნამ­ დ­ვი­ლი ბუ­მი გა­მო­იწ­ვია ბრა­ზი­ლი­ა­ში. მა­თი და­ახ­ლო­ებ­ ით 75 პრო­ცენ­ტი სან პა­უ­ლუს­კენ – ყა­ვის პლან­ტა­ცი­ე­ბის დი­დი არე­ალ ­ ის­კენ და­იძ­რა. ამით უნ­და ავ­ხ­ს­ნათ, რომ სან პა­ულ ­ უ­ში დღეს ერ­თ­-ერ­თი ყვე­ლა­ზე დი­დი იაპო­ნუ­რი სათ­ვის­ტო­მო­ა. იაპო­ნუ­რი სახ­ლი პა­უ­ლის­ტას გამ­ზირ­ზე მდე­ბა­რე­ობს. ესაა ცნო­ბი­ლი იაპო­ნე­ლი არ­ქი­ტექ­ტო­რის კენ­გო კუ­მას მი­ერ დაპ­ რო­ექ­ტე­ბუ­ლი კულ­ტუ­რუ­ლი ცენ­ტ­რი – ხე­ლოვ­ნე­ბის, ტექ­ ნო­ლო­გი­ის და ბიზ­ნე­სის ერ­თი­ა­ნო­ბა, რო­მე­ლიც დამ­თ­ვა­ ლი­ე­რებ­ლებს XXI სა­უ­კუ­ნის იაპო­ნი­ას აც­ნობს, ისე რომ მის

უმაღ­ლე­სი ნა­გე­ბო­ბა იყო და სა­ხუ­რა­ვი­დან არ­სე­­ბუ­ლი 360 გრა­ დუ­სი­ან­ ი პა­ნო­რა­მუ­ლი ხე­დის გა­მო – ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული პუნქტი გახლდათ ტურისტებისთვის. იქ­ვეა Copan – 1160-ბინიანი საცხოვ­რე­ბე­ლი სახ­ლიც – თა­ნა­ მედ­რო­ვე ბრა­ზი­ლი­უ­რი არ­ქი­ტექ­ტუ­რის სიმ­ბო­ლო. მას ასო-­ ბ­გე­რა S-ის ფორ­მა აქვს და ყო­ველ­თ­ვის მოგ­ხვ­ ­დე­ბათ თვალ­ში ქა­ლა­ქის ფონ­ზე. ამ მა­ღა­ლი შე­ნო­ბე­ბის ბო­ლო სარ­თუ­ლე­ბი­დან კარ­გად ჩანს იმ ცნო­ბი­ლი ქუ­ჩის კუთხე­ებ­ ის „ცემენტის პო­ე­ზი­ა“, რო­მელ­ზეც მღე­რო­და ვე­ლო­სო. ავე­ნიუ Sao Joao ცნო­ბი­ლია როკ გა­ლე­რე­ით ­ აც – უზარ­მა­ზა­რი სა­ ვაჭ­რო ცენ­ტ­რით, რო­მე­ლიც სულ სხვა­დას­ხ­ვა სტი­ლის და ასა­კის მე­ლო­მანს უყ­რის თავს. მას სა­ხე­ლი 1970-იან წლებ­ში გა­უვ­ არ­და, რო­ცა ხმის­ჩამ­წე­რი სა­ლო­ნე­ბი და მუ­სი­კა­ლუ­რი მა­ღა­ზი­ებ­ ი გაჩ­ ნ­და. დღეს ეს სივ­რ­ცე ეთ­მო­ბა არა მარ­ტო მუ­სი­კას, არა­მედ სხვა მე­ზო­ბელ თე­მებ­საც. სარ­თუ­ლებ­ზე კომ­პაქ­ტ­-­დის­კე­ბის, ფირ­ფი­ ტე­ბის, ტან­საც­მ­ლის, აქ­სე­სუ­ა­რე­ბის დი­დი არ­ჩე­ვა­ნი­ა, აქ ყვე­ლა­ ფე­რი იყი­დე­ბა, რაც რო­კენ­’რ ­ ოლ­თან კავ­შირ­ში შე­იძ­ლე­ბა იყოს. http://www.galeriadorock.com.br

ფეს­ვებს და ტრა­დი­ცი­ებს არ ივიწყებს. ორ ქვე­ყა­ნას შო­რის კონ­ტაქ­ტე­ბის, ცოდ­ნის და ახა­ლი ბიზ­ნეს იდე­ე­ბის გაც­ვ­ლის ცენ­ტ­რი, აგ­რეთ­ვე, წარ­მო­გიდ­გენთ კა­ფეს – Imi Coffee, რო­ მე­ლიც სპე­ცი­ა­ლუ­რი კან­ფე­ტე­ბის, ჩა­ის და ყა­ვის გარ­და, ტრა­ დი­ცი­ულ იაპო­ნურ მწვა­ნე ჩა­ის – მა­ჩას გთა­ვა­ზობთ. აქ­ვეა მა­ ღა­ზია Furoshiki. თვი­თონ ეს ტერ­მი­ნი ტრა­დი­ცი­ულ იაპო­ნურ შე­სა­ფუთ ნა­ჭერს აღ­ნიშ­ნავს, რო­მელ­შიც გა­და­სა­ტან ნივ­თებს ფუ­თავ­დ­ნენ, მა­გა­ლი­თად, ასე­თი ფუ­თე­ბით აბა­ნო­ში სა­მო­ სი დაჰ­ქონ­დათ. გა­მო­იყ­ ე­ნე­ბო­და სა­ჩუქ­რე­ბის შე­სახ­ვე­ვა­დაც. მა­ღა­ზი­აშ­ ი ეს და სხვა ტრა­დი­ცი­უ­ლი იაპო­ნუ­რი ხე­ლოვ­ნე­ბის ნი­მუ­შე­ბი შე­გიძ­ლი­ათ შე­ი­ძი­ნოთ. აქ­ვეა რეს­ტო­რა­ნი და ყვე­ ლა­ზე დი­დი – სა­გა­მო­ფე­ნო სივ­რც­ ე. 2017 წელს გა­მარ­თულ­მა 8 გა­მო­ფე­ნამ 2 500კვ. მეტ­რის ფარ­თო­ბი მო­იც­ვა. მულ­ტი­მე­დი­უ­რი სივ­რ­ცე 1900 წიგნს აერ­თი­ა­ნებს და რამ­დე­ ნი­მე კა­ტე­გო­რი­ად იყო­ფა: საჭ­მე­ლი, მოგ­ზა­უ­რო­ბა, ცხოვ­რე­ ბის სტი­ლი, კულ­ტუ­რა, დი­ზა­ი­ნი, ტექ­ნო­ლო­გი­ა, არ­ქი­ტექ­ტუ­რა, იაპო­ნია და ბრა­ზი­ა­ლი­ა, ბავ­შ­ვე­ბი. https://www.japanhouse.jp/saopaulo/index.html#

92 VOYAGER 17/2019

სან პაულუ სასტუმროები

TIVOLI MOFARREJ SÃO PAULO HOTEL სან პა­უ­ლუს ხე­ლოვ­ნე­ბის მუ­ზე­უ­მი­დან, რო­მე­ლიც მთელ სამ­ხ­ რეთ ამე­რი­კა­ში ერ­თ­-ერ­თი ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი სა­ხე­ლოვ­ ნე­ბო და­წე­სე­ბუ­ლე­ბა­ა, მთა­ვარ ბიზ­ნეს ბულ­ვა­რამ­დე _ ავე­ნი­და პა­ულ ­ ის­ტამ­დე, დი­ზა­ი­ნე­რულ მა­ღა­ზი­ე­ბამ­დე და ასე­ვე სამ­ხ­რეთ ამე­რი­კის სა­უკ­ ე­თე­სო რეს­ტორ­ნე­ბამ­დე ორი ქუ­ჩის სა­ვალ­ზე, ერ­თ­-ერთ ყვე­ლა­ზე და­ცულ ქუ­ჩა­ზე ფე­შე­ნე­ბე­ლუ­რი სას­ტუმ­რო Tivoli Mofarrej São Paulo Hotel მდე­ბა­რე­ობს _ ნამ­დ­ვი­ლი ურ­ბა­ ნუ­ლი ოაზი­სი. მი­სი ად­გილ­-­მ­დე­ბა­რე­ო­ბის კი­დევ ერ­თი ღირ­სე­ ბა: აქე­დან კარ­გად ორი­ენ­ტირ­დე­ბით ვი­ლა მა­და­ლე­ნა­ზე მდე­ბა­ რე სამ­ბი­სა და ფორ­როს სა­ცეკ­ვაო კლუ­ბე­ბის­კენ, ასე­ვე, Consolação-ზე მდე­ბა­რე ბო­ჰე­მუ­რი ბა­რე­ბის­კენ. ეს ხუთ­ვარ­ს­კ­ვ­ლა­ვი­ა­ნი სას­ტუმ­რო, რო­მე­ლიც ხში­რად თა­­ნა­მედ­ რო­ვე მხატ­ვარ­თა სა­გა­მო­ფე­ნო სივ­რ­ცის ფუნ­ქ­ცი­ას ითავ­სებს, სა­ხელ­მ­წი­ფო მე­თა­ურ ­ ებ­სა და სა­მე­ფო ოჯა­ხის წევ­რებს მას­პინ­ძ­ ლობს. 217 სხვა­დას­ხ­ვა კა­ტე­გო­რი­ის ნო­მე­რი აქვს, თუმ­ცა ყვე­ლა მათ­გა­ნი გა­მო­ირ­ჩე­ვა დი­დი სივ­რ­ცით, თა­ნა­მედ­რო­ვე და დახ­ ვე­წი­ლი ავე­ჯით, ბუ­ნებ­რი­ვი გა­ნა­თე­ბის სი­უხ­ვი­თა და ექ­სკ­ ­ლუ­ ზი­უ­რი დი­ზა­ი­ნით (რიგი ნომ­რე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, ქა­ლა­ქის და­უ­ ვიწყარ ხე­დებ­ზე რომ აღა­რა­ფე­რი ვთქვათ).

SEEN _ სას­ტუმ­როს ბო­ლო სარ­თულ­ზე გახ­სნ­ ი­ლი რეს­ტო­ რა­ნი­ა, რო­მე­ლიც, რო­გორც ოფი­ცი­ა­ლურ ვებ­გ­ვერ­დ­ზე წე­რი­ა, აზან­­­ზა­რებს სან პა­ულ ­ უს ღა­მე­ებს. იქ მარ­თ­ლაც შე­იძ­ლე­ბა ნა­ ხოთ, რო­გორ ერ­თო­ბა სან პა­უ­ლუს მა­ღა­ლი სა­ზო­გა­დო­ებ­ ა, თან 360°-იანი პა­ნო­რა­მუ­ლი ხე­დით ისი­ა­მოვ­ნებთ და მე­ნი­უ­და­ნაც სათ­ქ­ვე­ნოს იოლად აარ­ჩევთ. ღირს წი­ნას­წარ შე­მოწ­მე­ბა, იქ­ ნებ, თქვე­ნი ვი­ზი­ტი­სას რეს­ტო­რანს კვლა­ვაც ჰყავ­დეს სო­მე­ლი­ე, რო­მე­ლიც სა­კეს სა­სურ­ველ გე­მოს შე­გარ­ჩე­ვი­ნებთ და შეფ­-­მ­ზა­ რე­უ­ლი, რო­მე­ლიც ქა­ლაქ­ში სა­უკ­ ე­თე­სო სუ­შის ამ­ზა­დებს. ასე­ვე, შე­ამ­ ოწ­მეთ ბა­რი Must, სა­დაც სა­ავ­ტო­რო კოქ­ტე­ილს ამ­ ზა­დებს სა­უ­კე­თე­სოდ აღი­ა­რე­ბუ­ლი ჯე­სი­კა სან­ჩე­სი. მან ეს წო­დე­ ბა კოქ­ტე­ი­ლის­თ­ვის _ Journey Diageo მო­ი­პო­ვა. ლო­ბის ბარ­ში იკითხეთ კოქ­ტე­ილ ­ ი კა­ი­პი­რი­ნია და შე­ა­ფა­სეთ, რო­მე­ლი უფ­რო მოგ­წონთ _ კა­შა­სას თუ სა­კეს გა­მო­ყე­ნე­ბით მომ­ზა­დე­ბუ­ლი. სან პა­უ­ლუ­დან ამ სას­ტუმ­რო­ში მდე­ბა­რე Anantara Spa-ს გა­რე­შე წას­ვ­ლა არ გა­მო­ვა. ეს სას­ტუმ­რო არის ერ­თა­დერ­თი წერ­ტი­ლი ჩრდი­ლო­ეთ და სამ­ხ­რეთ ამე­რი­კა­ში, სა­დაც ანან­ტა­რას სპა აქვთ – მთელ მსოფ­ლი­ო­ში ცნო­ბი­ლი, გა­მა­ჯან­სა­ღე­ბე­ლი და კოს­მე­ ტი­კუ­რი პრო­ცე­დუ­რე­ბის კომ­პ­ლექ­სი, რო­მე­ლიც თა­ნა­­მედ­რო­ვე და­სავ­ლუ­რი მეც­ნი­ე­რე­ბის ინო­ვა­ცი­ე­ბით გა­ამ­­­დიდ­რეს, მაგ­რამ ტა­ი­ლან­დურ, ინ­დო­ნე­ზი­ურ, არა­ბულ და ინ­დურ ტრა­­დი­ცი­ულ მე­ თო­დებს მო­ი­ცავს (https://www.anantara.com/en/spa-and-wellness/spa). https://www.tivolihotels.com/en/tivoli-mofarrej-sao-paulo 93 VOYAGER 17/2019

სან პაულუ სასტუმროები

HOTEL UNIQUE Unique თითქოს სპეციალურადაა შექმნილი იმისთვის, რომ სან პაულუს ღია საფოსტო ბარათებზე იყოს გამოსახული. ცნობილი სან პაულუელი არქიტექტორის გამორჩეულმა ნამუშევარმა, რომელიც ნახევარმთვარის ფორმას იმეორებს, საზოგადოების და წამყვანი გამოცემების აღიარება არაერ­ თხელ მოიპოვა. თუ ქვემოდან შეხედავთ, საზამთროს ნაჭერსაც ჰგავს, ანდა ხმელეთზე ამოსულ გემს, ყოველ შემთხვევაში, ისეა აშენებუ­ლი, ჩვეულებრივ შენობას არ ჰგავდეს. თავისი სიგრძე-სიგანის გამო, ჩვეულებრივ ქუჩაზე ვერ დაეტეოდა, ამიტომ სან პაულუს ჟარდინის რაიონის განაპირას დგას. ფეხით გასეირნება და იბირაპუერას პარკში ხართ, სადაც თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმია, ტაქსი კი მეზობლად მდებარე მოდურ უბნებამდე სწრაფად მიგიყვანთ. სასტუმროში 84 ნომერი და 10 ლუქსია. მომსახურება კი ისეთი აქვს, რაც მას ხუთვარსკვლავიანი სასტუმროს სტატუსის მოსაპოვებლად სჭირდება: Caudalie-ს სპა, სავარჯიშო დარ­ ბაზი და საუნა, ბალიშების მენიუ და სახურავი, სადაც ბარი, რესტორანი და ბროწეულისფერი აუზია (ინგლისურენოვან რევიუებში ამ ფერს ზოგჯერ ლალისფერსაც ადარებენ). აუზი მთელი დღის განმავლობაში სასტუმროს კლიენტებისთვისაა, საღამოს კი ტურისტები და რომანტიკული ადგილის საძიებ­ლად გამოსული წყვილები მიდიან, ბარში ერთობიან, დიჯეის

მუსიკას უსმენენ, ცეკვავენ და ფონზე ფოტოებს იღებენ.

EMILIANO

სირონ ფრანკოს ნამუშევარი. სასტუმრო Jardins-ის ცენტრში მდებარეობს – სან-პაულოს ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი უბნის ცენტრში. ირგვლივ ცნობილი სამხატვრო გალერეები და რესტორნებია (მათ შორისაა მსოფლიოში ცნობილი შეფმზარეულის, ალექს ატალას D.O.M.0.-იც).

ამ სასტუმროში, რომელიც კლასიკური მინიმალიზმის ნი­ მუშს წარმოადგენს, ექსკლუზიურობა და გემოვნება ყველა დეტალში იგრძნობა: სერვისების დიდი არჩევანი, დახვეწილი სამზარეულო, მყუდრო, მინიმალისტური დეკორი, რომელიც თავის თავში აერთიანებს დიზაინის ელემენტებს და ხელოვ­ ნების ნიმუშებს, მაგალითად, ისეთს, როგორიცაა გიგანტური ჭუპრი ვესტიბიულში – ცნობილი ბრაზილიელი მხატვრის,

სან პაულუს ცათამბჯენების

თავისი თანამედროვე დიზაინით და ინოვაციური გასტრო­ ნომიით ის ჰარმონიულად ეწერება ქალაქის ამ უბნის ცხოვ­ რებაში, სადაც არქიტექტურა, ხელოვნება, დიზაინი, მოდა, გასტრონომია, მუსიკა და დახვეწილი სერვისი სასტუმროების ახლებურ კულტურას ქმნის. http://www.hotelunique.com/

ასევე, იქვე მდება­რეობს ცნობილი მაღაზიებიც, რის გამოც ამ მიკრო-უბანს ზოგჯერ ლოს ანჯელესის როდეო დრაივსაც ადარებენ.

94 VOYAGER 17/2019

PALÁCIO TANGARÁ ტროპიკული ტყე-პარკის სიმწვანეში ჩაფლული ხუთვარსკვ­ ლავიანი სასტუმრო ნამდვილი ოაზისია – მანქანებით გადა­ ჭედილი ქალაქის შუაგულში. აქვეა ქალაქის ერთ-ერთი ყველაზე მოდური საცხოვრებელი უბანი მორუმბი. ნეოკლასიცისტური სტილის სასტუმროში 141 ვრცელი ნომერია, მათ შორის 59 ლუქ­­სი – ყველა მათგანს აქვს აივანი შესანიშნავი ხედით ბაღზე. „დეილი ტე­ლეგრაფი“ აქაურობას სამხრეთ ამერიკული „დიდი გეტსბის“ ესთეტიკას ადარებს. რჩევაა, გაიკითხოთ თავად შენობის შესახებაც, როგორც ცნობილია, ის 1950-იანი წლების ცნობილ ბაზილიელ მილიარდერ ფლეიბოის, ფრანცისკო პიგნატარის ეკუთვნოდა. ამ საქვეყნოდ ცნობილ მამაკაცს ყველა, „ნიუ იორკ ტაიმსიც“ კი, მეტსახელით მოიხსენიებდა – უბრალოდ, „ბეიბი“.

Palácio Tangará და­მა­ტე­ბით სერ­ვი­სე­ბის მთელ პა­კეტს გთა­­ვა­ ზობთ: სპა ცენ­ტ­რი, ბავ­შ­ვთ ­ ა კლუ­ბი, პი­რა­დი მძღო­ლის მომ­­­სა­ ხუ­რე­ბა, ღია აუზი, და­ხუ­რუ­ლი აუზი, სა­უ­ნა, ჯა­კუ­ზი, ფიტ­ნეს­-­ცენ­ ტ­რი და ტუ­რის­ტუ­ლი მარ­შრ ­ უ­ტე­ბის ორ­­­გა­ნი­ზე­ბა სან პა­ულ ­ უ­ში. გას­ტ­რო­ნო­მი­ას – ნო­მერ­ში კვე­ბის და სა­ბან­კე­ტო დარ­ბა­ზე­ბის ჩათ­ვ­ლით – ცნო­ბი­ლი შეფ­-­მ­ზა­რე­უ­ლი მეთ­ვალ­ყუ­რე­ობს. ლე­­ გენ­­­და­რულ­მა შეფ­მ­ზა­რე­ულ­მა ჟან­-­ჟორჟ ფონ­გე­რიხ­ტენ­მა პრო­ფე­სი­ულ ­ ი გა­მოც­დი­ლე­ბა მიშ­ლე­ნის ვარ­სკ­ ­ვ­ლა­ვე­ბის მფლო­­ბელ რეს­ტორ­ნებ­ში მი­ი­ღო. ის თა­ვად ფლობს და უძღ­ვე­ბა რეს­­­ტორ­ ნებს ნიუ იორ­კ­ში, პა­რიზ­ში, შან­ხა­ი­სა და ტო­კი­ო­ში.

Palácio Tangará მისი პირველი პროექტია სამხრეთ ამერიკაში. გახსნიდან სულ რაღაც ერთ წელიწადში, სასტუმროს რეს­ ტორანმა Tangará Jean-Georges მსოფლიო გასტრონომიის ეტა­ ლონის – მიშლენის ვარსკვლავი მიიღო. დღეს ის მიშლენის ორ ვარსკვლავს ფლობს. რესტორნის აღმასრულებელი შეფი ფელიპე როდრიგესია. საკვები დარბაზები და ოთახები სხვა­ დასხვაგვარია, ერთი – ტერასაზეა, ერთი – ბაღში, ერთი მყუდ­ რო, პატარა დარბაზია, არის ჩაის ოთახი და არის საკვირაო ბრანჩისა და ჯაზის კუთხეც. სასადილო დარბაზის გარდა, სასტუმროში არის ბა­რი აუზის პირას, ელეგანტურ მარანი და კოქტეილ-ბარი. თუ ბრაზილიაში მოგზაურობას წლის ბოლოსთვის გეგმავთ, გაითვალისწი­­ნეთ, რომ სასტუმროს უკვე მომზადებული აქვს სპეციალური პროგრამა შობა-ახალი წლისთვის, რათა ეს წელი მაღალ ნო­ ტაზე დაასრულოთ! https://www.oetkercollection.com/hotels/palacio-tangara/

სასტუმროში ნომრების დიდი არჩევანია, მაგრამ გამორჩეულია Cube Suite. ესაა 135 კვ. მ.-იანი ნომერი პენტჰაუზში, სადაც პა­ ტა­რა აუზი გათბობით პირდაპირ ნომრის იატაკშია გაჭრილი. ორიგინალური არქიტექტურული დეტალი – შუშის კუბი 180°იან პანორამას გთავაზობთ ქალაქზე (emiliano.com.br/en/acomodacoes/suite-cubo/).

EMILIANO RESTAURANT წარმოგიდგენთ თანამედ­ როვე იტალიურ სამზარეულოს. ორიგინალური გემოს სა­ იდუმლო საუკეთესო ინგრედიენტები და მომზადების ზუსტი ტექნიკაა. უხვი ბუნებრივი განათება და ვერტიკალური ბაღი სასიამოვნო გარემოს ქმნის. აქ ყოფნის პერიოდში გირჩევთ აუცილებლად ესტუმროთ ბარს ორიგინალური დეკორით – ოქროსფერი გრეხილი ბაწრის სავარძლებით და ორქიდეის დაკიდებული ბაღებით. სასტუმროს სპა ღია მოედნით და ცხელი აბანოები იაპონურ ბაღში. სასტუმროს საიტზე შეგიძლიათ, წინასწარ გაეცნოთ ბარ-რესტორნების და სპა პროცედურების მენიუსაც. სტუმრების განკარგულებაშია ვერტმფრენის მოედანიც. https://emiliano.com.br/en/ 95 VOYAGER 17/2019

სან პაულუ სასტუმროები

ცენ­ტ­რი იდე­ა­ლუ­რი არ­ჩე­ვა­ნია საქ­მი­ან­ ი მოგ­ზა­უ­რო­ბის­თ­ვის. სა­ დე­მონ­სტ ­ ­რა­ციო დარ­ბა­ზი, ოთა­ხე­ბის მომ­სა­ხუ­რე­ბა, თარ­ჯი­მა­ნი და უახ­ლე­სი ტექ­ნი­კა – ბო­ლო თა­ო­ბის კომ­პი­უ­ტე­რე­ბი, ფე­რა­დი პრინ­ტე­რი, პრო­ექ­ტო­რი, ვი­დე­ო-­სა­კონ­ფე­რენ­ციო აპა­რა­ტუ­რა...

Fasano-ს სას­ტუმ­რო­ე­ბის ქსე­ლის ბრენ­დუ­ლი ნი­შა­ნია სერ­­­ვი­სე­ ბის პა­კე­ტი – მა­გა­ლი­თად, სპე­ცი­ა­ლუ­რად რო­მან­ტი­კუ­ლი წყვი­ ლე­ბის­თ­ვის. და ყო­ველ­თ­ვის შე­დის ფას­ში: 15-წუთიანი მა­სა­ჟი ახალ სტუმ­რებს; ხი­ლით სავ­სე კა­ლა­თა სას­ტუმ­რო­ში შეს­ვ­ლი­ სას; სა­ვარ­ჯი­შო დარ­ბაზ­ში პერ­სო­ნა­ლუ­რი მწვრთნე­ლის მომ­სა­ ხუ­რე­ბა; ყო­ველ­დღი­უ­რი გა­ზე­თის ახა­ლი ნო­მე­რი. www.fasano.com.br/hotel/fasano-sao-paulo

FASANO SÃO PAULO Fasano Hotel _ ესაა სა­ოჯ­ ა­ხო ბიზ­ნე­სი სტუმ­რე­ბის გუ­ლი­თა­დი მი­­ღე­ბის და გემ­რი­ე­ლად გა­მას­პინ­ძ­ლე­ბის სა­უ­კუ­ნო­ვა­ნი ტრა­­დი­ ცი­ით. სას­ტუმ­რო­ე­ბის და რეს­ტორ­ნე­ბის ბიზ­ნესს შო­რე­ულ 1902 წელს ჩა­ე­ყა­რა სა­ფუძ­ვე­ლი, რო­ცა ვი­ტო­რიო ფა­ზა­ნო, იტა­ლი­ე­ ლი ემიგ­რან­ტი მი­ლა­ნი­დან ბრა­ზი­ლი­ა­ში ჩა­ვი­და და სან პა­უ­ლუს ცენ­ტ­რ­ში, ან­ტო­ნიო პრა­დოს მო­ე­დან­ზე პა­ტა­რა რეს­ტო­რა­ნი გახ­ ს­ნა. სას­ტუმ­რო­ში ხუ­თი ტი­პის ელე­გან­ტუ­რი, ვრცე­ლი და მყუდ­ რო ნო­მე­რი­ა. რეს­ტო­რა­ნი 1982 წლი­დან გან­თ­ქ­მუ­ლია თა­ვი­სი იტა­ლი­უ­რი გას­ტ­რო­ნო­მი­ით და უზა­დო მომ­სა­ხუ­რე­ბით. აქ­ვეა მა­რა­ნი იტა­ლი­ი­სა და საფ­რან­გე­თის მეღ­ვი­ნე­ო­ბით გან­თ­ქ­მუ­ლი რე­გი­ო­ნე­ბი­დან ჩა­მო­ტა­ნი­ლი ღვი­ნო­ე­ბის კო­ლექ­ცი­ით და ბა­რი, სა­დაც სა­ფორ­ტე­პი­ა­ნო მუ­სი­კის ცოცხა­ლი კონ­ცერ­ტე­ბიც იმარ­ თე­ბა. სას­ტუმ­როს 21-ე სარ­თულ­ზე, კოშ­კის­მაგ­ვარ კონ­ს­ტ­რუქ­ცი­ა­ში, რომ­ლის ფა­სად­ზეც დი­დი სა­ა­თია გა­მო­სა­ხუ­ლი და შო­რი­დან­ვე იც­ნო­ბა, სა­ცუ­რაო აუზი­ა. ვიწ­რო და მა­ღა­ლი სარ­კ­მ­ლე­ბი­დან სან პა­ულ ­ უს შე­სა­ნიშ­ნა­ვი ხე­დი იშ­ლე­ბა. აქ­ვეა მშრა­ლი და ორ­თ­ქ­ ლის სა­უ­ნა და სპა, რო­მე­ლიც სი­ლა­მა­ზის და გა­მა­ჯან­სა­ღე­ბე­ლი პრო­ცე­დუ­რე­ბის მთელ სპექტრს გთა­ვა­ზობთ. სას­ტუმ­როს ბიზ­ნეს

L'HOTEL PORTOBAY ხუთვარსკვლავიანი ბუტიკ-სასტუმრო სან-პაულოს ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან – პაულისტას გამზირზე მდებარეობს, საუკეთესო რესტორნების, ბარების, მუზეუმების და დიზაი­ ნერული მაღაზიების უბანში. ესაა ცენტრალური ლოკაცია, სადაც დიდი ქალაქის დამღლელი რუზრუზი მაინც არ აღწევს.

L'Hotel PortoBay-ს განკარგულებაშია 84 ნომერი, მათ შორის ნახევრადლუქსი და საპრეზიდენტო აპარტამენტები, რესტო­ რანი, სპა-სალონი, აუზი, სატრენაჟორო დარბაზი და სხვა. შეგიძლიათ დილა ადგილობრივი და ინტერნაციონალური კერ­ძებისგან შემდგარი საუზმით დაიწყოთ. რესტორანი Trebbiano Ristorante ხმელთაშუა ზღვის სამზარეულოს გთავაზობთ, ჰარ­ მონიულად შეხამებულს შესანიშნავ ღვინოებთან. სასტუმროს სპა-სალონი გთავაზობთ გამაჯანსაღებელ, დე­ტოქს, სტრესის მოსახსნელ და უბრალოდ დასასვენებელ პრო­ცედუ­რებს. როგორც სპა სალონის, ისევე რესტორნის მენიუს შეგიძლიათ გამგზავრებამდე გაეცნოთ. www.portobay.com/en/hotels/sao-paulo-hotels /l-hotel-portobay-sao-paulo/ 96 VOYAGER 17/2019

BOTANIQUE HOTEL & SPA, CAMPOS DO JORDÃO აქ მოსახვედრად სან პაულუდან ჩრდილოეთით 160 კმ-ის გავლა მოგიწევთ. გეშორებათ? როცა კითხვას ჩაათავებთ, მანძილი არაფრად მოგეჩვენებათ. შვიდი ათას კვადრატულ მეტრზე დიდი ფართობი ტყით გარშემორტყმულ გარემოში მხოლოდ 17 აპარტამენტისთვისაა განკუთვნილი – 11 ვილა და 6 ლუქსი. ბუნებრივი ქვა, შუშის კედლები, ფოლადის ელემენტები ინტერიერში, ყველაფერი მასიური ხის მასალით მოჩარჩოებული – აპარტამენტების არქიტექტურული სტალი გამორჩეულია. რესტორანში ნამდვილი ბრაზილიის არომატები მზის, ფლორის, სურნელოვანი ბალახების ზემოქმედებით იქმნება. მენიუ თა­ნამედროვეა და ჰარმონიულადაა შეხამებული ბრაზილიაში საუკეთესო ღვინოებთან. ხით მოპირკეთებულ სასადილო დარ­­ბაზს ბუხარი ათბობს, 180 გრადუსიანი პანო­ რამული ხედი მთებსა და ველებზე იშლება.

Botanique Spa ატარებს სრულიად განსაკუთრებულ პროცე­ დურებს, რომლებიც აფრო-ბრაზილიელების და აბორიგენი ინდიელების ცოდნაზე, კულტურაზე, ისტორიასა და ბიომრა­ ვალფეროვნებაზე, აგრეთვე ბრაზილიურ ცეკვებსა და საბრ­

ძოლო ხელოვნებაზეა დაფუძნებული. პროცედურები წარ­მოებს სპეციალურ, 900 კვ. მ-იან სივრცეში, რომელიც აერ­ თიანებს 8 სპეციალურ კაბინეტს და სარელაქსაციო ლუქსს, რაშიც შედის იზოტონური აუზი, წყლის პროცედურები – ტროპიკული წვიმის საუნა, მოტივტივე კამერა გამოსახულების პროექციით და წყალქვეშა ხმებით. შეფ-მზარეულისა და სპეციალისტ-დიეტოლოგის მიერ მომ­ზადებული დეტოქს მენიუ, რომელიც სპა პროცედურების ნაწილია, იხილეთ ლინკზე http:// botanique.com.br/english/detox-program.html მინიშნება: თუ ზემოთ ჩამოთვლილთაგან არც ერთ სას­ტუმ­როში გაჩერებას არ აპირებთ, მაინც გაეცანით მათ პირობებს, თითქმის თითოეულ მათგანს აქვს რაღაც ისეთი, რაც, რო­გორც სან პაულუში ჩასულმა ტურისტმა, აუცილებლად უნდა გამოსცადოთ/დააგემოვნოთ – რესტორანი იქნება, საუნა, დის­კო თუ დაუვიწყარი ხედი. მით უფრო, რომ ეს სასტუმროები თანამედროვე ცხოვრების სიმბოლოებია და გამორჩეული არქიტექტურული ნიმუშებიც.

97 VOYAGER 17/2019

სან პაულუ რესტორნები

მოკოტოს აღიარება სხვადასხვა მხრიდან მოვიდა: ბრიტანული გამოცემა Restaurant მას 43-ე ადგილს აკუთვნებს ლათინური ამერიკის რესტორნებს შორის, ჟურნალ Veja São Paulo-სთვის ის საუკეთესოა კატეგორიაში Good and Cheap. თუმცა მოკოტოს და მფლობელ ოლივეირას მთავარი ჯილდო ალბათ მიშლენის ნიშანია – Bib Gourmand.

1997 წლიდან ფასისა და ხარისხის კარგი თანა­ფარდობის მქონე მაღალი კულინარიული მაჩვენებლების რეს­ტორნები სწორედ Bib Gourmand-ის ნიშნით აღინიშნება. გაითვალისწინეთ, რომ ქართული რესტორნებისგან განსხვავებით, შეიძლება ეს ადგილი კვირას და დასვენების დღეებში მხოლოდ 5 საათამდე იყოს ღია. საიტზე განთავსებულ მენიუს წინასწარ შეგიძლიათ გაეცნოთ. იქვე იპოვნით ამავე შეფ-მზარეულის სხვა საკვებ ობიექტებს: MOCOTÓ CAFÉ, SHOPPING D და BALAIO IMS.

MOCOTÓ მოკოტო ახლა უკვე ბრაზილიური კერძია, თუმცა აფრიკული ფესვები და სხვა ვარიაცებითაა გამდიდრებული. ესაა ლობიოს მარცვლებსა და ბოსტნეულთან ერთად მოთუშული ძროხის ფეხები. სან პაულუს ჩრდილოეთ ნაწილში, ვილა მედეიროსზე 1973 წელს ჟოზე დელ ალმეიდამ პატარა სავაჭრო ადგილი გახსნა. დღეს მის ნაცვლად რესტორანი მოკოტოა, რომელსაც რო­დრიგო ოლივეირა ხელმძღვანელობს – ალმეიდას შვილი და ახლგაზრდა შეფ-მზარეული. ალმეიდა უკვე დასახელდა 100 ყველაზე გავლენიან ბრაზილიელს შორის. ერთი სიტყვით, ის ოჯახის კულინარიულ ისტორიას აგრძელებს და ამის შესახებაა ავტობიოგრაფიული წიგნიც: „მოკოტო – მამა, შვილი და რეს­ტორანი“.

https://mocoto.com.br/en/

მოკოტოს სამზარეულოს ის ასე ახასიათებს: „...მიწაზე მყარად დგას და მზერა მსოფლიოსადმი აქვს მიპყრობილი“. მოკოტოს მთავარი მახასიათებელი, ალბათ, სწორედ გახს­ ნილობაა – ის მიესალმება ყველა სოციალური და კულტუ­რუ­ლი დონიდან ნებისმიერ გემოს და მათ ინოვაციურ კულინარიულ მეთოდებს უხამებს.

BRÁZ PIZZARIA ამ­ბო­ბენ, იტა­ლი­ის ფარ­გ­ლებს გა­რეთ ყვე­ლა­ზე მე­ტი იტა­ლი­ ე­ლი ბრა­ზი­ლი­აშ­ ი ცხოვ­რობს – ბრა­ზი­ლი­ის მთლი­ან­ ი მო­სახ­ ლე­ო­ბის დახ­ლო­ე­ბით 15%. ამი­ტომ გირ­ჩევთ იტა­­ლი­ურ რეს­ ტორ­ნებს ეწ­ვი­ოთ, დი­დი შან­სი­ა, აქ უკე­თე­სი პი­ცა მი­ირ­თ­ვათ, ვიდ­რე თა­ვად პი­ცის სამ­შობ­ლო­ში. აი, მა­გა­ლი­თად, Pizzeria Bráz. ცნო­ბი­ლი გა­მო­ცე­მე­ბი – The Guardian და Corriere della Sera მას მსოფ­ლი­ოს ათ სა­უ­კე­თე­სო პი­ცე­რი­ას მი­ა­კუთ­ვ­ნე­ბენ. Pizzeria Bráz-ს სან პა­უ­ლუ­ში ოც­წ­ლი­ა­ნი ის­ტო­რია და ფი­ლი­ალ ­ ე­ ბი აქვს, რო­მელ­თა შე­სა­ხებ ინ­ფორ­მა­ცი­ას ნა­ხავთ: https:// www.brazpizzaria.com/location pizzeria Braz თა­ვის ვებ­გ­ვერ­დ­ზე რე­კო­მენ­და­ცი­ებ­საც იძ­ლე­ვა – კი­დევ სად შე­იძ­ლე­ბა გემ­რი­ელ ­ ი იტა­ლი­უ­რი კერ­ძე­ბის მირ­ თ­მე­ვა. ჰო­და იც­ნობ­დეთ: Bráz Trattoria – აქ დაგ­რჩ­ ე­ბათ შთა­ ბეჭ­დი­ლე­ბა, რომ იტა­ლი­ე­ლი ბე­ბოს მომ­ზა­დე­ბულ კერ­ძებს მი­ირ­თ­მევთ, Bráz Elettrica – იქ კი პი­ცას სა­მი სკო­ლის – სან პა­ულ ­ უს, ნიუ იორ­კი­სა და ნე­ა­პო­ლის სტილ­ზე აცხო­ბენ.

Bráz Pizzeria https://www.brazpizzaria.com/ Bráz Trattoria https://www.braztrattoria.com/ Bráz Elettrica https://www.brazelettrica.com/ 98 VOYAGER 17/2019

D.O.M. არ ვიცი, როდის გეგმავთ ბრაზილიაში მოგზაურობას, მაგრამ თუ D.O.M.-ში ვახშმობა გსურთ, ჯობს, მანამ დაჯავშნოთ მაგიდა, სანამ ჟურნალის შემდეგ გვერდზე გადახვალთ, რადგან ლოდინი რამდენიმე თვეს მოგიწევთ. D.O.M. შეიქმნა მაშინ, როცა, ცოტა რამ თუ იყო ცნობილი ბრაზილიური გემოების შესახებ. „ბრაზილიური გასტრონომია განხორციელებადი ოცნებაა“, – ამბობს შეფ-მზარეული ალექს ატალა და გულისხმობს გზას, რომელიც რესტორანმა გაიარა. ესაა რეალობად ქცეული თამამი პროექტი, რომელმაც, საავტორო სამზარეულოს გზით, მანამდე უცნობი ბრაზილიური გასტრონომიული სახელები: ასაი, ჯამბუ, ტუკუპი და სხვა მთელ მსოფლიოში გაავრცელა. თითქოს, D.O.M.-ის შეფი ცდილობს, ბრაზილიის ყველაზე ავთენტური არომატები გადაარჩინოს და შეგვაყვაროს.

2006 წლიდან მოყოლებული, D.O.M.-ი საერთაშორისო ვარსკვ­ლავია, ბრიტანულმა გამოცემა Restaurant-მა ის ზედიზედ სამჯერ ლათინური ამერიკის საუკეთესო რეს­ ტორნად დაა­სახელა. ალექს ატალას პროფესიული კარიერა ბელგიაში დაიწყო, შემდეგ საფრანგეთის ცნობილ რესტორნებში იმუშავა, საი­ დანაც მონპელიესა და მილანში გადაინაცვლა. დღეს ის თა­ვის ფესვებზე მიჯაჭვული, მაგრამ მომავალზე ორიენტი­რებული შეფ-მზარეულია. სითამამითა და შორსმჭვრეტელობით ატა­ ლა სცდება გასტრონომიის ფარგლებს და სამოქალაქო პასუ­ ხის­მგებლო­ბის გადამდებ მაგალითს იძლევა – მცირე წარ­

მო­ებებს აფა­სებს, აგულიანებს ახალგაზრდა, ადგილობრივ სპეცია­ლისტებს და მათი პროდუქტის გამოყენებით, მხარს უჭერს მათ. რესტორნის ოფიცილურ საიტზე განთავსებული ბრაზილიის რუკა გურმანებს საშუალებას გაძლევთ, გაეცნოთ, რომელი რე­გიონიდან რა პროდუქტით მარაგდება რესტორნის სამ­ზა­ რეულო. აქვეა ადგილობრივი – ჩვენთვის ფრიად ეგზოტიკური და შთამბეჭდავი – ინგრედიენტების ჩამონათვალი, სა­იდანაც ერთ-ორი, მერწმუნეთ, გაგაოცებთ! http://domrestaurante.com.br/pt-br/home.html

BAR DA DONA ONÇA ბრაზილიური სამზარეულო

„კოპან“ – ესაა ცნობილი და ერთ-ერთი ყველაზე დიდი საცხოვ­რებელი სახლი სან პაულუში, რომელსაც ტალღის ფორმის მქონე ფასადი აქვს. მის ქვედა სართულზე კი რესტორანია, რომელსაც შეფ-მზარეული ჯანაინა რუედა უძღვება – ცნო­ბილი თავისი სოციალური პროექტებითაც, არა მხოლოდ გასტრონომიით. ხმაურიან, არაფორმალურ სასადილოში ძირითადი აქცენტი კონტინენტური ბრაზილიის და 1950-იანი წლების კერძებზე კეთდება. დღის განსაკუთრებული შეთავაზება უზარმაზარ ვიტრინებსა და მენიუს დაფებზე წერია. ბევრი აქ დადის ბარის გამოც – დასალევად. https://bardadonaonca.com.br/

A CASA DO PORCO ბრაზილიური სამზარეულო

აქაა საუკეთესოდ მომზადებული ღორის ხორცი. თუ იკითხავთ, ზუსტად აღგიწერენ, რა გზას გადის ხორცი, სანამ თქვენ მოგართმევენ. რა პირობებში იზრდებიან ღორები, რით იკვებებიან, როგორ ამუშავებენ მათ ხორცს და ა. შ. – ყველა ნაბიჯი გამჭვირვალე და ხარისხზე ორიენტირებულია. შეფმზარეული ჯეფერსონ რუედა თავისი ახალგაზრდობის გემო­ ების და არომატების ხელახალი გააზრებისას თანამედროვე მეთოდებს და კერძის სუფრაზე მიტანის შთამბეჭდავ მე­ თოდებს იყენებს. მყუდრო გარემო რესტორანსა და ბარშიც თანაბრად იგრძნობა. არ უნდა გამოტოვოთ კერძი Porco a San Zé, რომელიც სპეციალურ ბრაზილიურ შეშის ღუმელში – churrasqueira-ში 8 საათის განმავლობაში იწვება. https://acasadoporco.com.br/ 99 VOYAGER 17/2019

სან პაულუ რესტორნები

MANI სან პაულუს ერთ-ერთი ცნობილი უბნის, Jardins-ის ცენტრში მდებარე ამ რესტორანში ბრაზილიური საჭმელია – საავტორო, ორგანული და თანამედროვე. მათ ავტორზე, შეფ-მზარეულ ჰელენა რიცოზე, ამბობენ, რომ მზარეული მას შემდეგ გახდა, რაც აღმოაჩინა, რომ შეუძლია თავისი ოცნენები, მზრუნვე­ ლობა და მხატვრული ძალა ერთ თეფშზე გაანაწილოს. ტექნიკა, გამომგონებლობა, ტრადიციები... ბევრი რამ შეიძლება ჩამოვთვალოთ, მაგრამ არის რაღაც, რაც MANI-ს ყველა უპირატესობას აერთიანებს: ესაა ქორფა, სულ ახალთახალი ინგრედიენტების გამოყენება. აქ იციან, რომ არ არსებობს კარგი საჭმელი კარგი ინგრედიენტის გარეშე და არ არსებობს კარგი ინგრედიენტი კარგი მწარმოებლის გარეშე. ამიტომ თავინთი ერთგული მომწოდებლები ჰყავთ – ფერმერები, რო­მლებიც პროდუქტთან ერთად ცოდნას, გამოცდილებას, მსოფლმხედველობას გასცემენ.

COSÌ იტალიური სამზარეულო

საიდუმლო, რომელიც ამ რესტორნის წარმატების უკან იმალე­ ბა ტრადიციული, შინაური პასტა და საოჯახო რეცეპტებით შთაგონებული, თანამედროვე იერსახის კერძებია. ე. წ. „შეფ მზარეულის მაგიდა“ შესანიშნავი ადგილია მათთვის, ვინც კულინარიულ გამოცდილებას ეძებს. მენიუდან ორი რამ აუცილებლად უნდა გასინჯოთ: Uovo Mollet, რომელიც იცვლება სეზონიდან გამომდინარე და შესანიშნავი ტირამისუ Tradizionale. http://www.restaurantecosi.com.br/

მანი 2006 წლის 3 მარტს გაიხსნა. ახლაც, 13 წლის შემდეგაც, ის ერთგულად მიჰყვება თავის ფუნდამენტურ ღირებულე­ბებს: სეზონურობისა და მცირე წარმოების, როგორც შთა­ გონების მუდმივი წყაროს, პატივისცემა.

MANI უამრავ ჯილ­დოს ფლობს, დასახელებულია მსოფლიოს 50 საუკეთესო რეს­ტორანს შორის, შეფ-მზარეული კი ხან ამერიკის საუკეთესო, ხანაც მსოფლიოს საუკეთესო შეფებს შორის სახელდება. რესტორანი ფლობს მიშლენის ვარსკვ­ ლავსაც. მენიუს წინასწარ შეგიძლიათ გაეცნოთ: http://manimanioca.com.br/gastronomia/

ANTONIETTA CUCINA იტალიური სამზარეულო

რესტორანი ადვილი მისაგნებია: Cemitério da Consolação – ქალაქის უძველესი სასაფლაოს მოპირდაპირედ მდებარე ეს მომ­ხიბვლელი რესტორანი თანამედროვე დეკორით და აგურის კედლებით, იდეალურ ატმოსფეროს ქმნის რომან­ ტიკული ვახშმისთვის. სამზარეულო შთამბეჭდავია, მათ შორის შინაური პასტაც. http://antoniettasp.com.br/

ICI BISTRÔ ფრანგული სამზარეულო

ესაა ერთდროულად მომხიბვლელი და არაფორმალური სივრცე – ტრადიციული ფრანგული სამზარეულოს ნამდვილი ნავთსაყუდელი. ყველაფერი ისეა, თითქოს პარიზში ვიყოთ – კლასიკური სტეიკ ტარტარიცა და ტარტ-ტატენიც. http://www.icibistro.com.br/ 100 VOYAGER 17/2019

EL TRANVÍA _ SANTA CECILIA

KAN SUKE

ხორციანი კერძები, გრილი

იაპონური სამზარეულო

თუ მონტევიდეოში გასეირნება გსურთ, ოღონდ სან პაუ­ ლუდან გაუსვლელად, ეს რესტორანი უნდა მოინახულოთ. გარემო ისეთია, შთაბეჭდილებას ქმნის, თითქოს, ურუგ­ ვაის დედა­ქალაქის ძველ უბანში ხართ. სამზარეულოდანაც შესაბამისი შთაბეჭდილების გასამძაფრებელი კერძები გა­მო­აქვთ: კარ­ტოფილის სუფლე და გრილზე შემწვარი ხორ­ ცი, რომლის გასინჯვის შემდეგ მიხვდებით, რატომ არიან ურუგვაელები ერთ სულ მოსახლეზე ხორცის გამოყენებით პირველ ადგილზე მსოფლიოში.

ეს მყუდრო რესტორანი იმდენად პატარაა, რომ თუ კარგად არ დააკვირდებით, შეიძლება გვერდიც კი აუქციოთ. მთავარი აქ სუშია და საშიმი. http://guide.michelin.com/br/en/sao-paulo-region/sao-paulo/ restaurant/kan-suke

აუცილებლად გასინჯეთ Postre Chajá – ტიპური სახლური დესერტი. http://www.eltranvia.com.br/

POBRE JUAN – HIGIENÓPOLIS

HUTO

ხორციანი კერძები, გრილი

იაპონური სამზარეულო

ზოგიერთებს ჰგონიათ, რომ გრილზე ხორცის მომზადება ადვილია. თუმცა, იდეალური შედეგი რომ მიიღოთ, ხორცი სწორად უნდა დაჭრათ, პროდუქტი უმაღლესი ხარისხის უნდა შეარჩიოთ და გრილის ტიპსაც გააჩნია. ეს კოლონიალური სტილის რესტორანი გთავაზობთ ტრადიციულ არგენტინულ სტარტერებს და ბუენოს აირესისთვის ტიპური ხორცის ფართო არჩევანს. რესტორნის მენიუში საკუთარი წარმოების ხორციცაა.

ამ პა­ტა­რა რეს­ტო­რან­ში უმაღ­ლე­სი ხა­რის­ხის სამ­ზა­რე­უ­ ლო­ა. შეკ­ვე­თი­სას გირ­ჩე­ვენ, მიჰ­ყ­ვეთ შეფ­-­მ­ზა­რე­უ­ლის რჩე­ ვას და აირ­ჩი­ოთ მე­ნიუ omakase. ეს იაპო­ნუ­რი სიტყ­ვაა და ითარ­გ­მ­ნე­ბა, რო­გორც – „ეს ჩვენ მოგ­ვან­დეთ“. თუ მარ­თ­ლაც მი­ენ­დო­­ბით, ყველა კერძს სი­ურ­პ­რი­ზად მო­გარ­თ­­­მე­ვენ და ეს და­უს­­­რუ­ლებ­ლად გაგ­რ­ძელ­დე­ბა, სა­ნამ არ სთხოვთ სამ­ზა­რე­ულოს, ­­ გა­ჩერ­დეს. ნამ­დ­ვი­ლი თავ­გა­და­სა­ვა­ლი გე­მო­ებ­ში!

http://www.pobrejuan.com.br/

http://www.hutorestaurante.com.br/

BARÚ MARISQUERÍA თევზი და ზღვის პროდუქტები

ამ პა­­ტა­­რა რეს­­­ტო­­რან­­­ში გრილ­­­ზე მომ­­­ზა­­დე­­ბულ თევზს და ზღვის პრო­­დუქ­­­ტებს მო­­გარ­­­თ­­­მე­­ვენ – ბრა­­ზი­­ლი­­უ­­რი პლა­­ჟე­­ბის­­­თ­­­ვის ეს და­­მა­­ხა­­სი­­ა­­თე­­ბე­­ლია მა­­შინ, რო­­ცა ქა­­ლაქ­­­ში გრილ­­­ზე მომ­­­­­­­ზა­­ დე­­ბუ­­ლი ხორ­­­ცი უფ­­­რო პო­­პუ­­ლა­­რუ­­ლი­­ა. კო­­ლუმ­­­ბი­­ე­­ლი შეფ­­­­­­მ­­­ზა­­რე­­უ­­ლი ამა­­ყობს თა­­ვი­­სი ლა­­თი­­ნო­­ა­­მე­­რი­­კუ­­ლი ფეს­­­ვე­­ბით და ეს ძა­­ლი­­ან სა­­ინ­­­ტე­­რე­­სო კუ­­ლი­­ნა­­რი­­ულ მიგ­­­ნე­­ბებ­­­ში აისა­­ხე­­ბა. http://www.barumarisqueria.com/ გაითვალისწინეთ: რესტორნების მიმოხილვა მიშლენის გზამკვლევის ბოლო, 2019 წლის რეკომენდაციებზე დაყრდნობით მომზადდა. თუმცა მაინც გირჩევთ, წასვლის წინ ინფორმაცია საიტზე გადაამოწმოთ; ყურადღება მიაქციეთ სამუშაო საათებს და დასვენების დღეებს; ზოგიერთი რესტორნი ჯავშანს არ ცნობს, სტუმრებს მოსვლის რიგითობით იღებს.

101 VOYAGER 17/2019

ლიტერატურა

ბრაზილიური ლიტერატურა ლე ვა ნ ბერ ძენ იშ ვილ ი

ბრაზილიურ ლიტერატურას სათავე დაედო კოლონიალურ ეპოქაში, როდესაც ბრაზილიაში აფრიკიდან ჩამოყვანილი შავკანიანი მონების დაუნდობელ ექსპლუატაციაზე დაფუძ­ ნებული მონათმფლობელური მეურნეობა მკვიდრდებოდა. ეს მეურნეობა მჭიდროდ უკავშირდებოდა მეტროპოლიის, პორტუგალიის სავაჭრო კაპიტალს და უპირველეს მიზნად ადგილობრივი ინდიელების ასიმილაციას ისახავდა. ამ საქმეში სისტემას სასულიერო მისიები ეხმარებოდნენ. ამ მძლავრ საეკლესიო გაერთიანებებს კოლონიზატორები რეალურ იდეოლოგიურ იარაღად განიხილავდნენ. პირველ ბრაზი­ ლიელ მწერლად და პოეტად სწორედ კანარის კუნძულებზე და­ბადებულ იეზუიტ მისიონერს, ჟოზე დი ანშიეტას (1534-1597) მიიჩნევენ. მან მონაწილეობა მიიღო სან პაულუსა (1554 წლის 25 იანვარს) და რიო დე ჟანეიროს (1565 წლის 1 მარტს) და­ არსებაში. ბრაზილიის ინდიელების მოქცევისა და ქრისტი­ ანიზაციისათვის მეტსახელი _ „ბრაზილიის მოციქული“ მი­ იღო; კათოლიკურმა ეკლესიამ კი 2014 წელს იგი წმინდანად აღიარა. ანშიეტას დღე (9 ივნისი), 1965 წლიდან მოყოლებული, ბრაზილიაში ეროვნული დღესასწაულია. პირ­ვე­ლი პო­ე­ტე­ბიც, ბუ­ნებ­რი­ვი­ა, მო­ნათ­მ­ფ­ლო­ბელ­თა წრე­­ ე­ბი­დან იყ­ვ­ნენ. მათ­გან გა­მო­ირ­ჩე­ოდ ­ ა ბენ­ტუ ტე­ი­შე­ირ ­ ა პინ­ტუ (1545-1605), რო­მელ­საც 1601 წელს გა­მო­უც­ ია პო­ემ­ ა „პროსოპოპეია“; პო­ე­მა ქე­ბა-­დი­დე­ბას აღუვ­ლენ­და პერ­ნამ­ ბუ­­კუს მა­შინ­დელ გუ­ბერ­ნა­ტორს. ამ პე­რი­ო­დის ბრა­ზი­ლი­უ­რი ლი­ტე­რა­ტუ­რის სო­ცი­ა­ლუ­რი საყ­რ­დე­ნი მსხვი­ლი კო­ლო­ნი­ა­ლუ­რი მო­ნათ­მ­ფ­ლო­ბე­ლი მე­მა­მუ­ლე­ებ­ ის გა­ბა­ტო­ნე­ბუ­ლი კლა­სი იყო. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, შაქ­რის ლერ­წ­მის პლან­ტა­ცი­ებ­ზე მო­ნე­ბის გან­სა­კუთ­რე­ბით მძი­მე მდგო­მა­რე­ო­ბას, რო­მე­ლიც საფ­ რ­თხეს უქ­მ­ნი­და კო­ლო­ნი­ა­ლუ­რი მე­ურ­ნე­ო­ბის სა­ფუძ­ვლებ­ ­­­ საც, ასე­ვე, მე­მა­მუ­ლე­თა თავ­ნე­ბო­ბა­სა და იეზუ­ი­ტე­ბის უსაქ­­­ცი­ე­ლო­ ბას მი­ეძღ­ვ­ნა სა­ტი­რი­კო­სი გრე­გო­რიუ დე მა­ტო­სის (1636-1695) შე­მოქ­მე­დე­ბა. მე-18 სა­უ­კუ­ნე, ისე რო­გორც მეტ­რო­პო­ლი­ა­ში, ბრა­ზი­ლი­ა­ შიც მრა­ვა­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი აკა­დე­მი­ის და­არ­­­სე­ბით აღი­­ ნიშ­ნა; მათ­გან ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი იყო 1763 წელს რიო დე ჟა­ნე­ი­რო­ში და­არ­სე­ბუ­ლი Arcadia Ultramarina. ამ წრე­ე­ბის ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი პრო­დუქ­ცია ძი­რი­თა­დად არ ცდე­ბო­და აკა­ დე­მი­უ­რი სა­ვარ­ჯი­შო­ე­ბის დო­ნეს. მი­ნას­ ­ჟე­რა­ის­ ის პრო­­ვინ­ ცი­ა, სა­დაც სამ­თო წარ­მო­ე­ბა გან­ვი­თარ­და, გახ­და იმ მოძ­რა­ ო­ბის სა­თა­ვე, რო­მე­ლიც ქვეყ­ნის პორ­ტუ­გა­ლი­ის­გან და­მო­უ­

კი­დებ­ლო­ბას მი­ეს­წ­რა­ფო­და. ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში ეს მოძ­­­რა­ო­ბა აისა­ხა ეროვ­ნუ­ლი თე­მა­ტი­კის ძი­ებ­ ით. მოძ­რა­ო­ბის გა­­მო­ჩე­ ნი­ლი წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ ლი­რი­კო­სე­ბი კლა­უ­დიუ მა­ნუ­ელ და კოს­ტა (1729-1789), მა­ნუ­ელ ინა­სიუ და სილ­ ვა ალ­ვა­რენ­გა (1749-1814) და ჟი­ოზ­ ე დი ალ­ვა­რენ­გა პე­ი­შო­ტუ (1744-1793). ეროვ­ნუ­ლი მოძ­რა­ო­ბის ლი­ტე­რა­ტუ­რის მთა­ვა­­ რი წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი, სა­ხალ­ხო პო­ე­ტუ­რი სტი­ქი­ის ნი­ჭი­­ე­ რი სტი­ლი­ზა­ტო­რი იყო აფ­რი­კა­ში გან­დევ­ნი­ლი და იქ გარ­­­ დაც­ვ­ლი­ლი ტო­მას ან­ტო­ნიუ გონ­ზა­გა (1744-1809). მოძ­რა­ო­ბა აისა­ხა ჟო­ზე ბა­ზი­ლიუ და გა­მას შე­მოქ­მე­დე­ბა­ზეც (1741-1795). ბრძო­ლა და­მო­უკ­ ი­დებ­ლო­ბი­სათ­ვის გან­სა­კუთ­რე­ბით გაძ­­­ ლი­ერ­და უცხო­უ­რი კა­პი­ტა­ლის შე­მო­დი­ნე­ბის შემ­დეგ და 1822 წლის 7 სექ­ტემ­ბერს პორ­ტუ­გა­ლი­ის­გან და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის მო­ პო­ვე­ბით დას­რულ­და. ამ ბრძო­ლას სწო­რედ უცხო­­ურ კა­პი­ტალ­ თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი ბრა­ზი­ლი­ის მი­წათ­­­მ­ფ­ლო­­ბე­ლე­ბის ლი­ ბე­რა­ლუ­რი წრე­ე­ბი ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლობ­დ­ნენ (პორტ. esclarecido „განათლებულები“). პორ­ტუ­გა­ლი­ის­გან ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის­თვის ბრძო­ლა ბრა­ზი­ლი­ურ რო­მან­ტიზ­მ­შიც კარ­გად ჩანს. ამ პე­­ რი­ო­დის ბრა­ზი­ლი­ურ ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ზე გან­სა­კუთ­რე­ბულ გავ­ლე­ნას ევ­რო­პუ­ლი, კერ­ძოდ, ფრან­გუ­ლი რო­მან­ტიზ­მი ახ­­­დენ­და. ბრა­ზი­ლი­უ­რი რო­მან­ტიზ­მის ყვე­ლა­ზე ელ­ვა­რე წარ­­­მო­მად­გე­ნე­ ლი იყო პო­ე­ტი დო­მინ­გოს ჟო­ზე გონ­სალ­ვეს დე მა­გა­ლი­ა­ენ­სი (1811-1882); იგი იყო პო­ე­მე­ბის „Suspiros poéticos“ („პოეტური ოხ­ვ­რა­ნი“) და „Mysterios“ („მისტერიები“), ეპო­სის, „Confederação dos Tamayos“ (ტამაიების, ინ­დი­ე­ლი ტო­მე­ბის კონ­ფე­დე­რა­ ცი­ა) და ეროვ­ნულ თე­მებ­ზე და­წე­რი­ლი ტრა­გე­­დი­ე­ბის ავ­ტო­რი. რო­მან­ტი­კოს­თა შე­მოქ­მე­დე­ბას გა­მო­არ­ჩევ­და მეტყ­ვე­ლი ენა და თა­ვი­სე­ბუ­რი პი­რო­ბი­თო­ბა; მა­გა­ლი­თად, ინ­დი­ე­ლე­ბი ინ­ტე­ლი­ გენ­ტე­ბის ენით მეტყ­ვე­ლებ­დ­ნენ, მაგ­რამ ბრა­ზი­ლი­უ­რი ბუ­ნე­ბის აღ­წე­რა ბრწყინ­ვა­ლე იყო. ზო­გი­ერ­თი პო­ე­ტის შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში ინ­დი­ელ­თა ცხოვ­რე­ბის სირ­თუ­ლე­ე­ბიც აისა­ხა, მაგ­რამ ეს იშ­ვი­ ა­თი ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი მოვ­ლე­ნა გახ­ლ­დათ. ამ პე­რი­ო­დის ლი­ტე­რა­ტუ­რის კი­დევ ერ­თი დი­დი წარ­მო­­მად­გე­ ნე­ლია რო­მა­ნის­ტი ჟო­ზე დე ალენ­კა­რი (1829-1877) და პო­ე­ტი გონ­სალ­ვეს დი­ა­სი (1823-1864). რო­მან­ტიზ­მის მთა­ვარ წარ­მო­ მად­გენ­ლად მა­გა­ლი­ა­ენ­სი რჩე­ბო­და. 1836 წელს საფ­­­რან­გეთ­ში გა­მოქ­ვეყ­ნ­და „ნიტეროი – რე­ვის­ტა ბრა­ზი­ლი­ენ­სი“ და რო­მან­ ტი­კუ­ლი ლექ­სე­ბის კრე­ბუ­ლი „პოეტური ოხ­ვრ ­ ა­ნი და სევ­დის სიმ­ღე­რე­ბი“, რო­მელ­მაც ამ პო­ეტს მსოფ­ლიო სა­ხე­ლი მო­უტ ­ ა­ნა.

102 VOYAGER 17/2019

ბრაზილიურ რომანტიზმში გამოიყოფა სამი მიმდინარეობა: 1) ნაციონალიზმი ანუ ინდეანიზმი, 2) „მსოფლიო სევდა“ და 3) „კონდორული“ პოეზია. პირ­ვე­ლის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი უმ­ღე­როდ­ნენ ბუ­ნე­ბას, ის­ტო­რი­ ულ წარ­სულს, შუა სა­უკ­ უ­ნე­ებს, ინ­დი­ე­ლებს, რომ­ლე­ბიც მათ­თ­ ვის გმი­რუ­ლი საწყი­სის სიმ­ბო­ლოს წარ­მო­ად­გენ­დნ­ ენ, სენ­ტი­ მენ­ტა­ლიზ­მ­სა და რე­ლი­გი­ურ ­ ო­ბას. ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბის ყვე­ლა­ზე გა­მო­ჩე­ნი­ლი ფი­გუ­რე­ბი გონ­სალ­ვეს დე მა­გა­ლი­ა­ენ­სი და გონ­ სალ­ვეს დი­ა­სი იყ­ვ­ნენ. მეორე, „ბაირონულად“ წოდებულ მიმართულებას ახასია­ თებდა ეგოცენტრიზმი, ნიჰილიზმი, პესიმიზმი და ეჭვი, ყმაწ­ვილური ილუზიების მსხვრევა და დაღლილობა. ამ მიმარ­ თულების წარმომადგენელთათვის (ალვარიუს დი აზევედუ 1831-1852, ელეგიური პოეტი კაზიმირო დე აბრეუ 1837-1860, ჟუნკეირა ფრეირი 1832-1855 და ფაგუნდეს ვარელა 1841-1875) დამახასიათებელი იყო რეალობიდან გაქცევა, რაც ბავ­შვობის იდეალიზებული სახეებით, ყმაწვილი ქალებისა და სიკვ­ დილისადმი აღვლენილი სიმღერებით იყო გადმოცემული.

პირდაპირი ფრანგული გავლენით ჩამოყალიბდა ბრაზილიური პარნასიზმი. უდიდესი წარმომადგენელი იყო ოლავო ბილაკი (1865-1918), სონეტის დიდოსტატი, ესთეტი, სუბიექტური ლი­რიზმის, წარმართობის მოტივების, პატრიოტიზმისა და, გან­საკუთრებით, ეროტიზმის დამფუძნებელი პოეტი. მალე ჩა­­მოყალიბდა ბრაზილიური სიმბოლიზმიც; უდიდესი წარმო­ მადგენელი იყო კრუზე სოუზა (1863-1898), ღარიბი ჩინოვნიკი. ბრწყინვალე სტილისტი, რომლის პოემებსა და ნარკვევებში ბუნდოვან და გართულებულ პოეტურ სახეებში გამოიხატა ზანგების ამბოხებული განწყობები. სკეპტიკოსი და პესიმისტი მწერლის, მაშადუ დე ასისის (18391908) რომანებში აისა­ხა ფსიქოლოგიზმი, რიო დე ჟანეიროს საზოგადოების წარ­მომადგენელთა დაცემისა და გახრწნის ნიმუშები. რიოს გა­რეუბნების წვრილ მოხელეთა ცხოვრება აისახა აფონსო ენრიკე დე ლიმა ბარეტოს რომანებში. ქრონოლოგიური თვალსაზრისით, პირველი ბრაზილიური რო­მანი იყო ტეიშეირა დი სოუზას „მებადურის შვილი“ (გამოქ­ ვეყნდა 1843 წელს), მაგრამ იგი ფორმითა და შინაარსით ნაკლული იყო და მან ვერ განსაზღვრა ბრაზილიური ლიტერატურის გენერალური ხაზი. ამიტომ პირ­ველ ბრაზილიურ რომანად ითვლება ჟოაკიმ მანუელ დე მასედოს (18201882) რომანი „შავგვრემანი ქალი“, რომელიც 1844 წელს გამოქვეყნდა. რომანტიზმის ეპოქის პროზაიკოსებს შორის შეიძლება გამოიყოს ბერბანდუ გიმარაინში (1825-1884), ფრანკლინ ტავორუ (18421888), ჟოზე დე ალენკარა (1829-1877), მანუელ ანტონიო დე ალმეიდუ (1831-1861) და ალფრედო დ'ესკარანიოლა ტონე, ვიკონ დე ტონე. თეატრალურ დრამატურგიაში გამოირჩეოდნენ მარტინს პენა (1815-1848) და პაულო ეირო (1836-1871).

„კონდორული“ პოეზია, რომლის სიმბოლოდაც ახალგაზრ­ და რომანტიკოსებმა აირჩიეს ყველაზე ცნობილი სამხრეთამერიკული ფრინველი, კონდორი, ხასიათდებოდა სოციალური და თავისუფლებისმოყვარე ლირიკით, რომელშიც აისახა დონ პედრო მეორის მეფობის მეორე ნახევარში გაძლიერე­ ბული ბრძოლა. ამ მიმართულებას მიეკუთვნებოდნენ კასტრო ალვესი, ტობიას ბარეტო და სოუზანდრადე. მო­ნე­ბის გან­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის­თ­ვის ბრძო­ლა აისა­ხა ბრა­­ზი­ლი­ე­ ლი პო­ე­ტის ან­ტო­ნიო დე კას­ტ­რო ალ­ვე­სის (1847-1871) (პოემა „O navio negreiro“ — „მონათა ხო­მალ­დი“ და სხვ.), ორა­ტო­რი­სა და ჟურ­ნა­ლის­ტის, ჟო­ზე დო პატ­რო­სი­ნი­ო­სა (1854-1905) და პო­ ე­ტი­სა და ორა­ტო­რის, ლუ­ის გა­მას (1830-1882) შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში (სხვათა შო­რის, ორი­ვე მო­ნა­ქა­ლის შვი­ლი იყო). მე-19 საუკუნის უკანასკნელი წლები აღინიშნა ზანგების გან­თა­ვისუფლებით (1888) და მონარქიის დაცემით (1889). პუბლი­ ცისტიკაში რესპუბლიკური მოძრაობის წარმომადგენელი იყო სილვიო რომერო (1851-1914), რომელიც კათოლიკური ეკლესიისა და მონათმფლობელური მონარქიის კრიტიკით გამოდიოდა. ამ მიმართულებას ემხრობოდა კრიტიკოსი ტობიას ბარეტოც (1839-1889). ეს პერიოდი ბრაზილიურ ლიტერატუ­რაში ხასიათდება რეა­ ლიზ­მისა და ნატურალიზმის გაბატო­ნებით. ბრაზილიურ ლი­ ტე­რატურაში რეალიზმის მთავარი წარმომადგენელი იყო რომანისტი ალუზიუ აზევედუ (1857-1913). „სარიმგეიროსების“, დამონებული გლეხი ინდიელების სას­ტიკი ჩაგვრა აღწერილია მეამბოხე მწერლის, ეუკლიდის და კუნიას (1868-1909) შე­ მოქ­მედებაში. ქალაქის მცხოვრებთა გაღატაკება აისახა მა­ ტერიალისტური ტენდენციების პესიმისტი პოეტის, აუგუსტო დოს ანჟოსის (1884-1913) შემოქმედებაში.

1897 წელს დაფუძნდა ბრაზილიის ლიტერატურის აკადემია. მე-20 სა­უ­კუ­ნის და­საწყი­სი აღი­ნიშ­ნა წი­ნა­რე მო­დერ­ნიზ­მით ეუკ­ლი­დის და კუ­ნი­ა­სა და ლი­მა ბა­რე­ტოს შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში. ამ ეპო­ქას ახა­სი­ა­თებს სტი­ლის­ტუ­რი ან­ტა­გო­ნიზ­მი, თუმ­ცა ცალ­კე ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი მი­მარ­თუ­ლე­ბა მა­შინ არ ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბუ­­ლა. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, ძი­რი­თად წი­ნა­რე მო­დერ­ნულ ნა­წარ­­­მო­ე­ბებ­ ში სა­ერ­თო ნიშ­ნე­ბის გა­მო­ყო­ფა მა­ინც შე­იძ­ლე­ბო­და: ნო­ვა­ტო­ რო­ბა, რაც გა­მო­ი­ხა­ტე­ბო­და წარ­სუ­ლი აკა­დე­მი­უ­რი სტი­ლის­თ­ ვის უარის თქმა­ში; ბრა­ზი­ლი­უ­რი რე­ა­ლო­ბის კრი­ტი­კა; რე­გი­ო­ნუ­ლი პრობ­ლე­მე­ბის გა­მოკ­ვე­თა; მარ­გი­ნა­ლუ­რი ტი­­პა­ჟე­ბი – ჩრდი­ლო­-აღ­მო­სავ­ლუ­რი სერ­ტა­ნე­ბის მკვიდ­რე­ბი, სოფ­ლის მცხოვ­რებ­ლე­ბი, მო­სამ­სა­ხუ­რე­ე­ბი, მუ­ლა­ტე­ბი. წი­­ნა­რე მო­დერ­ ნის­ტი მწერ­ლე­ბი ცდი­ლობ­დ­ნენ თა­ნა­მედ­რო­ვე პო­ლი­ტი­კუ­რი და ეკო­ნო­მი­კუ­რი ცხოვ­რე­ბის ასახ­ვას, ერ­თ­მა­ნეთს უახ­ლო­ვებ­დ­ნენ გა­მო­გო­ნილ ამ­ბებ­სა და რე­ა­ლო­ბას. წი­ნა­რე მო­დერ­ნიზ­მი იწყე­ბა ეუკ­ლი­დის დე კუ­ნი­ას 1902 წელს გა­­მო­­ქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი დი­დი შე­დევ­რით „სერტანები“ და გრას არა­­ ნი­ას (1868-1931) იმა­ვე წელს დას­ტამ­ბუ­ლი „ქანაანით“. ამ მი­მარ­ თუ­ლე­ბის მწერ­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ ასე­ვე მონ­ტე­ირ ­ ო ლო­ბა­ტო (18821948), აუგუს­ტო დოს ან­ჟო­სი (1884-1914) და რა­ულ დე ლე­ო­ნი (1895-1926). მათ თით­ქოს­და ხე­ლახ­ლა აღ­მო­ა­ჩი­ნეს სი­ნამ­დ­ვი­ ლეს­თან ბევ­რად უფ­რო მი­ახ­ლო­ე­ბუ­ლი ბრა­ზი­ლია და გზა გა­უკ­ ვა­ლეს ახალ ლი­ტე­რა­ტუ­რულ მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბას – მო­დერ­ნიზმს.

103 VOYAGER 17/2019

ლიტერატურა

მოდერნიზმის დამკვიდრებას ბრაზილიურ ლიტერატურაში წინ უძღოდა თანამედროვე ხელოვნების კვირეული სან პაულუში, რომელიც გაიმართა 1922 წლის 13-17 თებერვალს მუნიციპალურ თეატრში. ხელოვანთა ჯგუფის მიერ ჩატა­რებული კვირეული მიზნად ისახავდა ბრაზილიური და ევროპული კულტურის დაახლოებას, თუმცა, ამავე დროს, არ ამცირებდა ბრაზილიური რეალობის მნიშვნელობას. ასე რომ, ბრაზილიური მოდერნიზმის დასაწყისად სწორედ 1922 წელი ითვლება. პირველ პერიოდში (1922-1930 წლები) ბრაზილიური მოდერ­ ნიზმი რადიკალური განწყობებით ხასიათდებოდა. სიახლითა და ორიგინალურობით გატაცება მასში შეერწყა ნაციონა­ ლიზმის ელვარე მანიფესტაციას. მწერალ-მოდერ­ნისტებს შორის განსაკუთრებით გამოირ­ ჩეოდნენ მარიო დე ანდრადე (1893-1945), ოსვალდ დე ანდ­ რადე (1890-1954), მანუელ ბანდეირა (1886-1968), ანტონიო დე ალკანტარა მაშადო (1901-1935), კასიანო რიკარდო (1895-1974), გილერმო დე ალმეიდა (1890-1969), მენოტი დელ პიჩია (18921988) და პლინიო სალგადო (1901-1975). მოდერნიზმის მეორე პერიოდი (1930-1945) აღინიშნა ახალი სახელებით ბრაზილიურ პროზასა და პოეზიაში. პოეტებს შორის გამოიკვეთნენ კარლოს დრუმონს დე ანდრადე (1902-1987), სესილია მეირელესი (1901-1964), მურილო მენდესი (1901-1975), ჟორჟი დე ლიმა (1895-1953), ვინისიუს დე მორაესი (1913-1980) და აუგუსტო ფრედერიკო შმიდტი (1906-1965); პროზაიკოსებს შორის — ერიკუ რერისიმუ (1905-1975), გრასილიანო რამუსი (1892-1935), ჟორჟი ამადუ (1912-2001), ჟოზე ლინს დე რეგუ (1901-1957), მარკეს რებელო (1907-1973) და რაკელ დე კეიროსი (1910-2003). პოსტმოდერნიზმი ჩამოყალიბდა მნიშვნელოვანი პოლიტი­ კურ-სოციალური მოვლენების ტალღაზე, რომელთაც ადგილი ჰქონდათ მეორე მსოფლიო ომის დამთავრებისა და ატომური ერის ჩამოყალიბების შემდეგ. მსოფლიომ ის იყო, დაიჯერა, რომ მშვიდობა შესაძლებელია და მაშინვე დაიწყო „ცივი ომი“. ბრაზილიური პროზა სულიერების ფსიქოლოგიური ძიებით დაინტერესდა, რაც აისახა კლარისა ლისპექტორის (1925-1977) შემოქმედებაში. რეგიონალიზმმა ახალი ჟღერადობა შეიძინა უდიდესი ბრა­ ზი­­ლიელი მწერლის, ჟუან გიმარაინს როზას (1908-1967) წიგ­ ნებში; ეს დიდი მწერალი ძალიან ფაქიზად აღწერდა სოფლის ტრადიციებს, გლეხების მეტყველების თა­ვისებურებას, იკვ­ ლევდა ბრაზილიის ცენტრალური რაიონების ყაჩაღების ფსიქოლოგიას. მის რომანს, „დიდი სერტანები. ტროპები“ ხშირად ადარებენ ჯეიმს ჯოისის „ულისესა“ და ალფრედ დიობლინის „ბერლინ ალექსანდერპლაცს“; იგი შევიდა მსოფ­ლიოს 66 მწერლის მიერ შედგენილ „მსოფლიოს ყველა დროის ას საუკეთესო წიგნში“ (ე. წ. „ნორვეგიული წიგნის კლუბის სია“).

ჟუან გიმარაინს როზა ითვლება ყველა დროის უდიდეს ბრაზილიელ მწერლად.

1945 წელს გამოჩნდა ახალგაზრდა პოეტთა პლეადა, რომელიც უარყოფდა ოციანი წლები მოდერნისტების ნოვატორობას, ფორმალურ თავისუფლებას, ირონიასა და სატირას. ისინი მხარს უჭერდნენ სერიოზულ, გაწონასწორებულ ლირიკას და იდეალად აცხადებდნენ სრულყოფილ პოეტურ ფორმებს. ამ ჯგუფში, რომელსაც ჯგუფი-45 ეწოდა, შედიოდნენ: ლედო ივო (1924-2012), პერიკლეს ეუჟენიო და სილვა რამოსი (1919-1992) და ჟეირ კამპოსი (1924-1999). ორმოციანი წლების ბოლოს გამოჩნდა კიდევ ერთი გამოჩენილი ბრაზილიელი პოეტი ჟოაო კაბრალ დე მელო ნეტო (1920-1999). მისი თანამედროვეები იყვნენ ფერეირა გულარი (1930-2016) და მაურო მოტა (19121984).

60-იანი და 70-იანი წლები აღინიშნა ავტორიტარიზმის კრი­ ტიკით, რასაც თან ახლდა უმკაცრესი ცენზურა. მიუხედავად ამისა, კულტურული ცხოვრება უაღრესად დატვირთული იყო. პოეზიაში გაიზარდა სოციალური თემატიკის როლი. ჟორჟი ამადუსა და ერიკო ვერისიმოს გარდა ამ დროს გამოირჩა მარიო პალმერიო (1916-1994, ბერნარდო ელისი, ანტონიო კალადო (1917-1997), ჟოზუე მონტელო (1917-2006), ჟოზე კანდიდო კარვალიო (1914-1989) და ჟოზე მაურო ვასკონსელოსა (1920-1984). თანამედროვე ბრაზილიური ლიტერატურა, ძირითადად, კონ­ცენტ­­რირებულია ქალაქის ცხოვრებასა და მის ყველა ას­ პექტზე: გაუცხოება, ძალადობა, პოლიტიკური საკითხები და მედიის კონტროლი. ისეთი მწერლები, როგორებიც არიან რუბენ ფონსეკა, სერჟიო სანტანა სამოცდაათიანი წლებიდან საფუძველს უყრიან ახალ ტენდენციებს ბრაზილიურ ლიტერატურაში.

პოეტები ფერეირა გულარი და მანოელ დე ბაროსი წარდგენილი იყვნენ ნობელის პრემიაზე. უახლოეს წლებში ბრაზილიაში დაწინაურდა ე. წ. „მარგინა­ ლური ლიტერატურა“, რომლის ავტორები არიან სერჟიო ვაზი და ფერესი. ბრაზილიური ლიტერატურის ზოგადი დახასიათებისთვის მნიშვ­ ნელოვანია, განვიხილოთ მისი უდიდესი წარმომადგენლის, ჟუან გიმარაინს როზას ბიოგრაფიისა და შემოქმედების ზოგიერთი ასპექტი. ჟუ­ა­ნი ექ­ვ­სი შვი­ლი­დან უფ­რო­სი იყო. ბავ­შ­ვო­ბი­დან­ვე და­ინ­­­ტე­ რეს­და უცხო ენე­ბით. შვი­დი წლი­სამ ფრან­გუ­ლი ისწავ­ლა. შემ­ დ­გომ­ში, ერ­თ­-ერთ ინ­ტერ­ვი­უ­ში აღ­ნიშ­ნა, რომ ფლობ­და პორ­ ტუ­გა­ლი­ურს, გერ­მა­ნულს, ფრან­გულს, ინ­გ­ლი­­სურს, ეს­პა­ნურს, იტა­ლი­ურს, ეს­პე­რან­ტოს, „ცოტა“ რუ­სულს და კითხუ­ლობ­და: შვე­დუ­რად, ჰო­ლან­დი­ურ ­ ად, ლა­თი­ნუ­რად და ბერ­ძ­ნუ­ლად, ეს­ მო­და რამ­დე­ნი­მე გერ­მა­ნუ­ლი დი­ა­ლექ­ტი; შე­უს­წავ­ლია უნ­გ­რუ­ ლის, არა­ბუ­ლის, სან­ს­კ­რი­ტის, ლიტ­ვუ­რის, პო­ლო­ნუ­რის, ტუ­პის, ივ­რი­ტის, იაპო­ნუ­რის, ჩე­ხუ­რის, ფი­ნუ­რის, და­ნი­უ­რის გრა­მა­ტი­კა; ზე­და­პი­რუ­ლად შე­უს­წავ­ლია სხვა ენე­ბიც. მი­აჩ­ნ­და, რომ უცხო ენე­ბის სუ­ლი­სა და მე­ქა­ნიზ­მის შეს­წავ­ლა და­ეხ­მა­რა მშობ­ლი­უ­რი ენის უფ­რო ღრმად გა­გე­ბა­ში. ამა­ვე დროს, მწე­რალ­მა აღ­ნიშ­ნა, რომ ენებს, ძი­რი­თა­დად, „სიამოვ­ნების, გან­ცხ­რო­მი­სა და გარ­ თო­ბის­თ­ვის“ სწავ­ლობ­და.

104 VOYAGER 17/2019

და რამდენიმე ადგილობრივი დიალექტი, რაც ამ წიგნის თარგმნას განსაკუთრებით ართულებს. რომანის სიუჟეტი გლეხ რიობალდოს ირგვლივ ვითარდება. ეს გმირი გვიყვება თავის ცხოვრებაზე – ესაა თხრობა იმაზე, როგორ იქცა გლეხი ყაჩაღად, როგორ შეიცვალა ბანდიტის ცხოვრება უზარმაზარ სერტანებში, როგორ გახდა ეს ცხოვრება სავსე ფათერაკებით, როგორ გამდიდრდა იგი რანჩოს მეპატრონეებთან ომით და რას ნიშნავს გადარჩენისთვის ბრძოლა ბრაზილიურ სერტანებში. ამავე დროს, ამ წიგნში მკითხველი, სრულიად მოულოდნელად, მთხრობელის თანამოსაუბრე ხდება და ხანდახან მას რთულ კითხვებსაც კი უსვამს. ერთი სიტყვით, ესაა შედევრი _ რომანი-პარადოქსი. ერთი მხრივ, იგი მოდერნისტულია, მეორე მხრივ კი – რეგიონალისტური, ანუ აღწერს ცხოვრებას ბრაზილიის ამა თუ იმ ადგილას და შორსაა ყოველგვარი ავანგარდისაგან. რომანში ავტორი ყველანაირად გაურბის კლიშეებს და ხშირად შოკში აგდებს მკითხველს, როგორც ეს ცხოვრებასაც ჩვევია. კლიშეებს გაურბის ყველაფერში: გრამატიკაში, ფრაზეოლოგიასა და თხრობის მანერაში. ეს უცნაური ავტორი ცდილობდა, ისეთი რამ შეექმნა, რასაც მკითხველი მანამდე არ შეხვედრია და თავის მკითხველს აიძულებდა, მისი ტექსტი ინტუიციის დონეზე აღექვა.

Guimarães Rosa _ Ilustração: Olavo Costa

ბავშვობაში საცხოვრებლად გადასულა ბებია-ბაბუასთან ბელუ ორიზონტიში, სადაც დაუმთავრებია დაწყებითი სკოლა.

1925 წელს, 16 წლის ასაკში მინას ჟერაისის უნივერსიტეტის სამედიცინო ფაკულტეტის სტუდენტი გახდა. რამდენიმე ხანს ექიმად უმუშავია, სანამ არ გაეცნო სერტანებს (ბრაზილიური სტეპებია), რაც გახდა ბევრი მისი ნაწარმოების შთაგონების წყარო. შემდგომი ცხოვრების დიდი ნაწილი, როგორც სამხრეთ ამერიკის დიდი მწერლების ტრადიცია იყო, იმუშავა დიპლომატად ევროპასა და ლათინურ ამერიკაში.

1963 წელს ერთხმად აირჩიეს ბრაზილიის ლიტერატურულ აკადემიაში, მაგრამ ამ წინადადებას მხოლოდ 4 წლის შემდეგ დათანხმდა, მის საიდუმლოებით მოცულ გარდაცვალებამდე სამი დღით ადრე. სავარაუდოდ, გულის შეტევით გარ­ დაიცვალა თავისი დიპლომატიური და ლიტერატურული კარიერის პიკზე 59 წლის ასაკში. გიმარაინს როზა წერდა რომანებს, ნოველებსა და მოთხრობებს. მისმა შემოქმედებამ ახალი სიცოცხლე შესძინა მეოცე საუკუნის ბრაზილიურ ლიტერატურას. რომანმა „დიდი სერტანები. ტროპები“ (1956) ბრაზილიელ მწერალს მრავალი ნაციონალური პრემია და მსოფლიო სახელი მოუტანა. ლექსების კრებულმა „მაგმამ“ (1936) ბრაზილიის ლიტერატურული აკადემიის პრემია დაიმსახურა, მაგრამ ავტორის სიცოცხლეში იგი არ გამოქვეყნებულა. ჟუან გიმარაინს როზას მთავარი შედევრი სწორედ „დიდი სერტანები. ტროპებია“. ეს წიგნი გამოქვეყნებისთანავე იქცა ლეგენდად ჯერ ბრაზილიაში და შემდეგ მთელ მსოფლიოში. ძალიან საინტერესო და ძალიან საკამათო რომანია. უპირველეს ყოვლისა, უნდა ითქვას, რომ ეს არის ექვსასზე მეტ გვერდიანი ტექსტი, რომელიც არ არის დაყოფილი თავებად და რომელშიც უსასრულო თხრობა არც ერთ მომენტში არ წყდება. გამოყენებულია ავტორის მიერ მახვილგონივრულად მოფიქრებული უამრავი ნეოლოგიზმი

გინმარაინს როზა ლათინური ამერიკის ლიტერატურის სიამაყეა და მას ხშირად ახსენებენ ჯეიმს ჯოისისა და მარსელ პრუსტის გვერდით. მისი ლინგვისტური ინოვაციები სავსეა ლექსიკური ნასესხობებით როგორც თანამედროვე, ისე ანტიკური ენებიდან. საკუთარი, ფრიად ორიგინალური ნეოლოგიზმებისა და სინტაქსური ინვერსიების შექნით, სასაუბრო ენის ფართო გამოყენებით გიმარაინსის შემოქმედებამ უაღრესად ორიგინალური და განუმეორებელი ჟღერადობა შეიძინა.

ბრაზილიური ლიტერატურის ერთ-ერთმა ფრანგმა მკვლევარმა საკმაოდ სხარტად ჩამოაყალიბა სათქმელი: ჟუან გიმარაინს როზა და, საერთოდ, ბრაზილიური ლიტერატურის სული რომ გაიგო, ბრაზილიაში უნდა ჩახვიდე და რომელიმე პატარა ქალაქში ფეხბურთის მატჩს დაესწრო ისეთ გუნდებს შორის, რომლებშიც ევროპაში განსწავლულ მწვრთნელებს ჯერ კიდევ არ აუკრძალავთ ჯინგა და სადაც ტორსიდა მოულოდნელ საფეხბურთო ტრიუკს გატანილ გოლზე უფრო მეტი აღფრთოვანებით ხვდებაო.

105 VOYAGER 17/2019

ლიტერატურა

ბრაზილიური ენა QUEM CONTA UM CONTO, AUMENTA UM PONTO

Oi / Olá – გამარჯობა!

Tchau – ნახვამდის!

! ჯობა ! ამარ გ ბისა – ო a Di შვიდ მ Bom ა ბა! დილ რჯო Dia – ა! გამა – e Bom ობის d Tar შვიდ მ ე Boa მ ა e–ღ Noit Boa

106 VOYAGER 17/2019

ი რ ა კ ლ ი ბერ იძე

„ყველა მთხრობელს ამბის თავისი ვერსია აქვსო“ - ბრაზილიური ხალხური გამოთქმა

ენა ცოცხალი ორგანიზმია და ისევე, როგორც სხვა ცოცხალი ორგანიზმები, ენებიც იბადებიან, ვითარდებიან, ბერდებიან და კვდებიან. დღეს მსოფლიოში, დაახლოებით, 7000 „ცოცხალი და ჯანზე მყოფი“ ენაა, მაგრამ ასევე გვაქვს 900-მდე „მძიმედ ავადმყოფი ან მომაკვდავი“ ენა. დაღ­ვი­ნე­ბის და გან­ვი­თა­რე­ბის ფა­ზა­ზე ენე­ბი ავ­ლე­ნენ ადაპ­ ტი­რე­ბის და ტრან­ს­ფორ­მა­ცი­ის სა­ოც­ არ უნარს. ანუ, წარ­მო­ შო­ბის ად­გი­ლი­დან ამა თუ იმ ენის „გადანერგვა და დამ­ყ­ნო­ ბა“ სხვა ტე­რო­ტო­რი­ა­ზე არ მის­დევს ავ­ტო­მა­ტუ­რი კო­პი­რე­ბის თუ კლო­ნი­რე­ბის წე­სებს. პი­რი­ქით, ძვე­ლი ენა ახალ ნი­ა­დაგ­ზე იწოვს ახალ ატ­მოს­ფე­როს, გა­რე­მოს, ით­ვი­სებს ად­გი­ლობ­ რივ მა­ხა­სი­ა­თებ­ლებს, ისის­ხ­ლ­ხორ­ცებს ყვე­ლა­ფერს, რა­ საც მშობ­ლი­ურ მი­წა­ზე მის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა არ მი­უ­ღი­ა. შე­დე­გად, სა­ხე­ზე გვაქვს სრუ­ლი­ად ახ­ლე­ბუ­რი ვა­ რი­აც­ ია იმი­სა, რაც თავ­და­პირ­ვე­ლად ჩა­მო­ვი­და ახალ სა­ ბი­ნად­რო­ში. იგი ხში­რად იმ­დე­ნად გან­სხ­ ­ვავ­დე­ბა თა­ვი­სი „დედა ენის­გან“, რომ პრე­ტენ­ზი­ა­საც კი აცხა­დებს და­მო­­უ­კი­დებ­ ლო­ბა­ზე. შედარებისთვის, ის ვაზი, რომელიც ჩვენს მიწაზე ჯადოსნური „ხვანჭკარის“ დასამზადებლად გამოიყენება, ოდესღაც ამერიკის კონტინენტიდან ჩა­მოტანილი ველური ჯიშის შთამომავალია, თუმცა მან იმდენად იცვალა სახე და მოერგო ჩვენს მიწა-წყალს, რომ მათ შორის მსგავსების დადგენა საქმეში ჩახედულ სპეციალისტებსაც უჭირთ. ასეა ენა­შიც. რა თქმა უნ­და, მკაც­რი ლინ­გ­ვის­ტუ­რი კა­ტე­­გო­რი­ე­ ბით თუ ვიმ­ს­ჯე­ლებთ, ამე­რი­კუ­ლი ინ­გ­ლი­სუ­რი, მა­­გა­ლი­თად, ვერ ჩა­ით­ვ­ლე­ბა და­მო­უკ­ ი­დე­ბელ ნერ­გად ენე­ბის ბაღ­ნარ­ში. მე­ო­რე მხრივ, მი­სი ლექ­სი­კა, გა­მოთ­ქ­მა, გარ­კ­ვე­უ­ლი გრა­მა­ტი­კუ­ლი ფორ­მე­ბი იმ­დე­ნად ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლუ­რი­ა, რომ თა­მა­მად შეგ­ვიძ­ ლია ვი­ლა­პა­რა­კოთ „ამერიკული ენის“ შე­სა­ხებ, ამ ცნე­ბის ძა­ ლი­ან ფარ­თო და პი­რო­ბი­თი გა­გე­ბით. იმა­ვე ინ­გ­ლი­სუ­რის თე­მას თუ გან­ვავ­რ­ცობთ და გა­ვიხ­სე­ნებთ ენის ადაპ­ტი­რე­ბის და უცხოს შე­სის­ხ­ლ­ხორ­ცე­ბის უნარს, აღარ გაგ­ვიკ­ვირ­დე­ბა, რომ პრე­ის­ტო­რი­ულ პე­რი­ოდ­ში, ანუ ბრექ­სი­ ტამ­დე, ბრი­ტა­ნე­ლი ევ­რო­პარ­ლა­მენ­ტა­რე­ბი ხუმ­­­რობ­დნ­ ენ კი­ დეც, სას­წ­რა­ფოდ უნ­და გა­მო­ი­ცეს ბრი­უს­ ე­ლუ­რი ინ­გლ ­ ი­სუ­რის გან­მარ­ტე­ბი­თი ლექ­სი­კო­ნი­ო. რა მდგო­მა­რე­ო­ბა გვაქვს ამ მხრივ ბრა­ზი­ლი­აშ­ ი? დი­ახ, ბრა­ზი­ ლი­ის სა­ხელ­მ­წი­ფო ენა არის პორ­ტუ­გა­ლი­ურ ­ ი, მაგ­რამ რამდე­ ნად შე­საძ­ლე­ბე­ლია და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი „ბრაზილიური ენის“ შე­ სა­ხებ ლა­პა­რა­კი? მო­დით, გა­დავ­ხე­დოთ სა­მხრეთ ამე­რი­კა­ში პორ­ტუ­გა­ლი­ურ ­ ი (და არა მხო­ლოდ პორ­­­ტუ­გა­ლი­უ­რი) ენის სა­ ო­ცარ თავ­გა­და­სა­ვალს. დღეს ბრაზილიის სახელით ცნობილი ტერიტორია პორ­ტუ­ გალიის კოლონიად მას შემდეგ იქცა, რაც ზუსტად 1500 წელს ზღვაოსანმა და მოგზაურმა, პედრუ ალვარიშ კაბრალმა ამ მიწაზე ფეხი დაადგა და იგი თავისი ხელისუფლების სამფ­ ლობელოდ გამოაცხადა. 1815 წელს ბრაზილიას მიენიჭა სა­ მეფოს სტატუსი, როცა შეიქმნა პორტუგალიის, ბრაზილიის და ალგარვეს გაერთიანებული სამეფო – თურმე, ასეთი „გა­ ერთიანებული სამეფოც“ გვქონია ისტორიაში. სრული და­მო­

უკიდებლობა კი ქვეყანამ მოიპოვა 1822 წელს, როცა მსოფ­ ლიო რუკაზე გაჩნდა ბრაზილიის იმპერია. დღეს ბრაზილია ფედერაციული რესპუბლიკაა, რომელიც 26 შტატისა და 5564 მუნიციპალიტეტისგან შედგება. ბრა­ზი­ლი­ის ტე­რი­ტო­რი­ულ­მა სი­ახ­ლო­ვემ სხვა­დას­ხვ­ ა სამ­ხ­­­ რეთ­­­­ა­მე­რი­კულ სა­ხელ­მ­წი­ფოს­თან, პორ­ტუ­გა­ლი­ის კო­ლო­ნი­ ის ხან­გ­­­რ­­­ძ­­­ლივ­მა სტა­ტუს­მა და სა­უკ­ უ­ნე­ე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში უწ­­­ყ­ვეტ­­­მა მიგ­რა­ცი­ამ დი­დად გა­ნა­პი­რო­ბეს ქვეყ­ნის კულ­ტუ­რუ­ლი, ეთ­ნი­კუ­რი და, რაც ჩვენ­თ­ვის ყვე­ლა­ზე სა­ინ­­­ტე­ რე­სო­ა, ლინ­­­გ­­­ვის­ტუ­რი მრა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბა. მარ­თა­ლი­ა, პორ­ტუ­გა­ლი­უ­რი წარ­­­მო­ად­გენს ბრა­ზი­ლი­ის ოფი­ცი­ალ ­ ურ ენას, რო­მელ­ზეც მო­სახ­­­ლე­ო­ბის 99% ლა­პა­რა­კობს, ეროვ­­­ნუ­ ლი ლექ­სი­კო­ნი სხვა ად­­­გი­ლობ­რი­ვი თუ უცხო ენი­დან ნა­­სეს­ხებ სიტყ­ვებ­საც მო­ი­ცავს. მე-16 საუკუნეში ევროპიდან ბრაზილიაში „ექსპორტი­რე­ბის“ შემდეგ პორტუგალიურმა ენამ საოცარი ტრანსფორმაცია გა­ნიცადა როგორც შინ, ისე კოლონიებში. მართალია, ოკეანის ორივე მხარეს დამკვიდრდა ერთიანი მართლ­წერის სტან­ დარტები, მაგრამ გამოთქმა, სიტყვათა მარაგი და მათი მნიშვ­ ნელობა იმდენად დაშორდა ერთმანეთს, რომ დღეს რიგით ბრაზილიელს ხშირად ესპანურენოვანი ლათინოამერიკე­ლების უკეთ ესმის, ვიდრე _ პორტუგალიელების.

პირველი რჩევა ბრაზილიაში მოგზაურობის მსურველ­თათვის: კარგად დაიმახსოვრეთ სიტყვა TCHAU (გამოითქმის „ჩაუ“), ანუ „ნახვამდის“, იტალიურიდან ნასესხები სიტყვა, რომელსაც ბრაზილიელები მარჯვნივ და მარცხნივ ისვრიან. თა­ვად ბრა­ზი­ლი­ა­ში პორ­ტუ­გა­ლი­უ­რი დი­ალ ­ ექ­ტე­ბი არ ფიქ­­სირ­ დე­ბა. არ­სე­ბობს მხო­ლოდ რე­გი­ო­ნუ­ლი ვა­რი­აც­ ი­ებ­ ი გა­­მოთ­ქ­მის, ლექ­სი­კუ­რი მა­რა­გის, სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლე­ბის და ნაც­ვალ­სა­ხე­ლე­ ბის ბრუ­ნე­ბის და ზმნე­ბის უღ­ლე­ბის თვალ­­­საზ­რი­სით. თით­ქოს საგ­რ­ძ­ნობ გან­სხ­ ­ვა­ვე­ბებ­თან გვაქვს საქ­­­მე, მაგ­რამ აქ ენობ­რივ ერ­თ­გ­ვა­როვ­ნე­ბას უზ­რუნ­ველ­­­ყოფს ცენტ­რა­ლუ­რი ტე­ლე­ვი­ზი­ა, თა­ვი­სი სტან­დარ­ტუ­ლი მეტყ­ვე­ლე­ბით, რო­მელ­საც ქვეყ­ნის მო­ სახ­ლე­ო­ბის უდი­დე­სი ნა­წი­ლი უყუ­რებს. რაც შე­ე­ხე­ბა წე­რი­ლო­ბით ბრა­ზი­ლი­ურ პორ­ტუ­გა­ლი­ურს, აქ ხში­რად ხდე­ბა მარ­თ­ლ­წე­რის და მახ­ვი­ლე­ბის დას­მის წე­სე­ბის გა­და­ხა­ლი­სე­ბა გა­მარ­ტი­ვე­ბის მიზ­ნით – წე­რი­ლო­ბი­თი მნიშ­ვნ­ ე­ ლოვ­ნად გან­სხ­ ­ვავ­დე­ბა ზე­პი­რი ენის­გან, ასე­ვე, გა­­მო­ირ­ჩე­ვა ხში­ რად უსარ­გებ­ლო სირ­თუ­ლით, რის გა­მოც მო­სახ­ლე­ო­ბის დი­დი ნა­წი­ლი სიტყ­ვა­კაზ­მუ­ლი და თა­ვან­კა­რა ტექ­სტ ­ ე­ბის შექ­მ­ნის უნა­ რით ვერ და­იკ­ვეხ­ნის.

107 VOYAGER 17/2019

Gringo / Gringa

ასე ეძახიან ბრაზილიელები უცხოელებს. არ არის შეურაცხყოფა.

ლიტერატურა

გვერდითი მოვლენები

...

Meu nome é

ბრაზილიური პორტუგალიურის ჩამოყალიბებაზე ასევე მნიშვ­ ნელოვანი „გვერდითი“ გავლენა იქონიეს ადგილობრივი მკვიდრი მოსახლეობის, აფრიკის კონტინენტიდან ჩამოყ­ ვანილი მონების და აწ თავისუფალი მოქალაქეების ენებმა და დიალექტებმა.

... ჩემი სახელია

მართალია, 1757 წელს ტუპი-გუარანის ოჯახის ენები სამეფო ბრძანებით აიკრძალა ბრაზილიაში, მაგრამ აკრძალვამდე და მისი გაუქმების შემდეგ ბევრმა „ძირძველმა“ სიტყვამ დაიმკვიდრა ადგილი პორტუგალიურში, განსაკუთრებით ფლო­რისა და ფაუნის აღმნიშვნელ ტერმინოლოგიაში: Abacaxi („აბიხაქსი“), ანუ ჩვენში „ანანასს“ რომ ვუწოდებთ, ის;

Tudo bem?

Mandioca („მანდიოკა“), ანუ მანიოკის ფქვილი;

როგორ მიდის საქმეები?

Caju („კაჟუ“), ანუ იგივე აკაჟუ და კიდევ ბევრი სხვა.

მორიგი რჩევა ბრაზილიაში მოგზაურობის მსურველთათვის: თუკი წყალში პირანიას დაინახავთ, თამამად შეგიძლიათ შეიცხადოთ: „პირანია!“ პირანია! ამ უმტაცებლესი მომცრო თევზის აღმნიშვნელმა სიტყვამ ჩვენთან ადგილობრივი მკვიდრი მოსახლეობის ენიდან შემოაღწია, სწორედ პორტუგალიურის გავლით. რაც შეეხება აფრიკულ წვლილს ბრაზილიური პორტუგალი­ ურის განვითარებაში, აქ ლომის წილი მიუძღვის იარუბას – ენას, რომელზეც ლაპარაკობდნენ ნიგერიიდან ჩაყვანი­ლი მონები. სხვათა შორის, ამ ენიდან ბევრმა სიტყვამ ევრო­ პულ ენებშიც გაჟონა. შორს რომ არ წავიდეთ, უკვდავი ბრაზილიური ცეკვის სახელი – „სამბა“ (ისევე, როგორც თავად ცეკვა) სწორედ იარუბადან მოდის.

brigada Obrigado / O ო მადლ ბა!

ამ ბრაზილიური ბაბილონის გოდოლის მშენებლობაში თავისი წვლილი შეაქვთ მიგრანტებს აზიიდან, განსაკუთრებით სან-პაულუს მეგაპოლისში, სადაც განსაკუთრებული აქტიურობით გამოირჩევიან იაპონური, ჩინური და კორეული სათვისტომოები. გარდა ამისა, ბრაზილიის ლინგვისტურ ყანაში კვლავაც თავ­დაუზოგავად შრომობენ გერმანელთა, იტალიელთა, ესპანელ­ თა, სხვადასხვა ჯურის აღმოსავლეთ და ჩრდილოევრო­ პელთა შთამომავლები, რომლებიც ხელიდან არ უშვებენ შესაძლებლობას, წინაპართა მეტყველებიდან გადმოიტანონ სიტყვები და ფრაზები დღეს მათთვის მშობ­ლიურ ენად ქცეულ ბრაზილიურ პორტუგალიურში. კი­დევ ერ­თი რჩე­ვა ბრა­ზი­ლი­ა­ში მოგ­ზა­უ­რო­ბის მსურ­­­ველ­თათ­ ვის: სიტყ­ვე­ბის გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბით გა­­მო­ყე­ნე­ბამ ოკე­ა­ნის აქით და იქით მხა­რეს უხერ­ხულ მდგო­მა­რე­ო­ბა­შიც კი შე­იძ­ლე­ბა ჩა­გა­ყე­ნოთ. სიტყვა propina („პროპინა“) პორტუგალიაში სწავლის გა­ დასახადს ნიშნავს, მაგრამ ბრაზილიაში მას სულ სხვა, ერთობ კრიმინალური ელფერი აქვს – „ქრთამი“. სიტყ­ვა bicha („ბიშა“) პორ­ტუ­გა­ლი­ა­ში უწყი­ნარ „რიგს“ ნიშ­ნავს, ანუ მა­ღა­ზი­ა­ში რომ შე­იძ­ლე­ბა დად­გეს, იმ რიგს, ხო­ლო ბრა­ ზი­ლი­ა­ში იგი ჰო­მო­სექ­სუ­ალ­თა და­მამ­ცი­რე­ბე­ლი ტერ­მი­ნი­ა. ასე რომ, ფრთხი­ლად უნ­და შე­ვარ­ჩი­ოთ სიტყ­ვე­ბი.

ფანჯარა უკან ევროპისკენ ერ­თა­დერ­თი შემ­თხ­ვე­ვა, რო­ცა ბრა­ზი­ლი­ურ­მა პორ­ტუ­­გა­ლი­­ურ­მა „პირი იბ­რუ­ნა“ „ბებერი ევ­რო­პის­კენ“ და, თით­ქოს, უძღე­ბი შვი­ ლი­ვით სცა­და „პორტუგალიური პორ­ტუ­გა­ლი­­უ­რის“ ფეს­ვებ­თან დაბ­რუ­ნე­ბა, და­ფიქ­სირ­და 1808 წელს. ნა­პო­ლე­ო­ნის მი­ერ პორ­ტუ­გა­ლი­ის დაპყ­რო­ბის შემ­დეგ, მე­ფე ჟუ­ა­ნი იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და, ამა­ლას­თან ერ­თად გა­­დახ­ვე­წი­­ლი­ყო ბრა­ზი­ლი­ა­ში. რა თქმა უნ­და, 13 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში მი­სი უდი­ დე­ბუ­ლე­სო­ბის და პორ­ტუ­გა­ლი­უ­რი არის­ტოკ­რა­­ტი­ის ყოფ­ნამ ქვე­ყა­ნა­ში თა­ვი­სი გავ­ლე­ნა მო­ახ­დი­ნა ად­­­გი­ლობ­რი­ვი მეტყ­ვე­ ლე­ბის ფორ­მი­რე­ბა­ზე.

108 VOYAGER 17/2019

ჩაუ! მაშ, რა ვურ­ჩი­ოთ ბრა­ზი­ლი­ა­ში მოგ­ზა­უ­რო­ბის მსურ­ვე­ლებს? ჩვე­ნი აზ­რით, პორ­ტუ­გა­ლი­უ­რის მცოდ­ნე­თაც კი არ აწყენთ ბრა­ზი­ლი­უ­რი პორ­ტუ­გა­ლი­უ­რის ლექ­სი­კო­ნე­ბის დათ­ვა­ლი­­ე­რე­ბა, რაც უხ­ვა­დაა ინ­ტერ­ნეტ­ში (www.amazon. com/slp/brazilian-portuguese-dictionary-and-phrases/5rdjxe5hjyfn8gq); ასე­ვე, ქვეყ­ნის აერო­პორ­ტებ­სა და სუ­ვე­ნი­რე­ ბი­სა და წიგ­ნე­ბის მა­ღა­ზი­ებ­ში. სხვა­თა შო­რის, ბრა­ზი­ლი­ა­ში მოქ­მე­დებს პორ­ტუ­გა­ლი­უ­ რი ენის მუ­ზე­უმ­ ი, რო­მე­ლიც „მძაფრი და მკვეთ­რი ბრა­ზი­ ლი­ური ­­ ტო­ნე­ბით გა­ჯე­რე­ბუ­ლი პორ­ტუ­გა­ლი­უ­რის მუ­ზე­უმ­ ი“ უფ­რო­ა. მარ­თა­ლი­ა, 2015 წლის ხან­ძ­რის შე­დე­გად მუ­ზე­უმ­ ი და მი­სი ექ­ს­პო­ნა­ტე­ბი მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად და­ზა­რალ­და, ამი­ტომ დრო­ე­ ბით და­კე­ტი­ლია და დამ­თ­ვა­ლი­ე­რე­ბელს 2019 წლის ბო­ლო­ დან ელის.

პორტუგალიური ენის მუზეუმი 2006 წელს გახ­ს­ნი­ლი ეს და­წე­სე­ბუ­ლე­ბა პორ­ტუ­გა­ლი­უ­რი ენის მრა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბის წარ­მო­ჩე­ნას ემ­სა­ხუ­რე­ბა. ლო­კა­ცი­აც ამ მიზ­ნი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე შე­არ­ჩი­ეს – მუ­ზე­უ­მი მდე­ბა­რე­ობს სან პა­უ­ლუს სად­გუ­რის შე­ნო­ბა­ში – იქ, სა­დაც ყო­ველ­დღი­უ­რად ასო­ ბით ემიგ­რან­ტი ჩა­დი­ო­და და დღემ­დე ყვე­ლა­ზე ჭრელ, მულ­ტი­-ეთ­ნი­კუ­რი თავ­შეყ­რის ად­გილ­სა და სხვა­დას­ხვ­ ა კულ­ტუ­რის, სო­ცი­ა­ლუ­რი კლა­სი­სა და ენობ­რი­ვი აქ­ცენ­ტის გზაჯ­ვა­რე­დინს წარ­მო­ად­გენს. ხან­ძ­რის გა­მო და­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი შე­ნო­ბა, ჯერ­ჯე­რო­ ბით, კვლა­ვაც და­ხუ­რუ­ლი­ა. ვებგვერდზე კი ასეთი მოსწრებული ფრაზა უდევთ: „მუზეუმი ხელახლა შენდება, თუმცა,

სინამდვილეში, ჩვენი ენაა ის, რაც მუდმივად შენებისა და განახლების პროცესშია“.

Praca da Luz | Estação da Luz, Sao Paulo, Brazil. http://museudalinguaportuguesa.org.br/en/

109 VOYAGER 17/2019

მუსიკა

ტ

როპიკალია

მუსიკალური კანიბალიზმით მოპოვებული თავისუფლება კა ხ ა თოლ ორდ ა ვა როდესაც 2003 წელს ბრაზილიის პრეზიდენტმა ლუის ინასიუ ლულა და სილვამ კულტურის მინისტრად დანიშნა ჟილბერტუ ჟილი, ბრაზილიური პოპულარული მუსიკის ერთერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი სახე, მან (ლულა და სილვამ) განაცხადა, რომ ის „ტროპიკალისტია“ და სწორედ ამიტომაც მიიღო ეს გადაწყვეტილება. ის, რომ ბრაზილიის პრეზიდენტმა ჟილთან მიმართებაში „ტროპიკალია“ ახსენა, ტერმინი, რომელიც გასული საუკუნის სამოციანი წლების მეორე ნახევარში მთელ მსოფლიოს პირზე ეკერა, ბრაზილიაში არავის გაკვირვებია, ეს ლამის გარდაუვალი იყო, მაგრამ ბევრმა იმ ადამიანის სახელმწიფო სამსახურში ჩაყენება, რომელიც გასული საუკუნის სამოციანი წლების დასაწყისში ბრაზილიის ყველაზე ხანმოკლე, მაგრამ საოცრად ეფექტური კულტურული რევოლუციის ლიდერი იყო, ეს დანიშვნა „უკუღმართ და ელიტისტურ“ გადაწყვეტილებად შერაცხა. მათ შორის იყვნენ ნაციონალისტური და სამხედრო ძალები, რომლებიც ჟილბერტუ ჟილსა და კაეტანო ველოზუს – ტროპიკალიას ორ ყველაზე სახელგანთქმულ ლიდერს – იმ მოვლენებიდან 40

წლის შემდეგაც კი პროვოკაციულ პერსონაჟებად მიიჩნევდნენ; ადამიანებად, რომლებმაც ბრაზილიის თანამედროვე ისტო­ რიაში „ყველაზე დიდი სირცხვილი აჭამეს“ სამხედროებსა და „ეროვნული კულტურის სისუფთავეზე მზრუნველ“ ძალებს და სამუდამოდ შეცვალეს ქვეყნის კულტურული იდიომი კონტრკულტურული, სხვა ქვეყნების მუსიკალური გავლენებით „გაჭუჭყიანებული“ მ უ ს ი კ ი ს მეშვეობით. მთელი ეს აურზაური დაიწყო მაშინ, როდესაც ჯერ კიდევ მეოცე საუკუნის დასაწყისში, ბრაზილიელი ნაციონალისტი ინტელექტუალების გარკვეულმა ნაწილმა ბრაზილიის იმიჯის გასამყარებლად ქვეყნის იდენტობის გამომხატველი „კარგი“ ხელოვნების განცალკევება დაიწყეს „ცუდი,“ ადგილობრივ ფესვებს მოკლებული ხელოვნებისგან. რა თქმა უნდა, ბრაზილიურ მუსიკას, ერთ-ერთ ყველაზე მდიდარ და მრავალფეროვან ფენომენს, განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭებოდა. „ბრაზილიური მუსიკა _ ესაა ყველაზე დახვეწილი, ყველაზე ეროვნული და ყველაზე მძლავრი რამ, რაც ჩვენ რასას

110 VOYAGER 17/2019

ოდესმე შეუქმნია“, _ წერდა მარიო დი ანდრადე, პოეტი, მუსიკათმცოდნე, ხელოვნების ისტორიკოსი, კრიტიკოსი, ბრა­ ზილიული მოდერნიზმის ერთ-ერთი სულისჩამდგმელი და ეთნომუსიკოლოგიის პიონერი. სწორედ მან ჩამოაყალიბა მყარი თეორიული თეზისები იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა შეენარჩუნებინა ბრაზილიურ მუსიკას ეროვნულობა. მისი აზრით, ერთადერთი ამოსავალი წერტილი და საყრდენი ყველა ბრაზილიელი კომპოზიტორისათვის უნდა ყოფილიყო ფოლკლორი და ხალხური მუსიკა (რომელიც, სხვათა შორის, ჰიბრიდული მოვლენა იყო – ადგილობრივი მაცხოვრებლების, პორტუგალიელ-ესპანელი კოლონისტებისა და აფრიკიდან შემოყვანილი მონების მიერ „მოზელილი“ აკუსტიკური ნაზავი). ანდრადესა და მისი თანამოაზრეებისათვის მხოლოდ ფოლკლორული მუსიკა იყო ავთენტური და ჭეშმარიტად ბრაზილიური სულის მატარებელი, ს ა მ ბ ა კი დამამშვენებელი გვირგვინი. ანდრადეს და მისი გუნდის იდეები ლამის მთელმა ბრაზილიამ აიტაცა და ყველაფერი იმით დასრულდა, რომ, როდესაც 1930-იანების ბოლოს, წარმოშობით იტალიელმა ბრაზილიელმა კომპოზიტორმა რადამეს გნატალიმ სიმებიან ორკესტრს მოარგო ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული, სამბას რიტმებზე აწყობილი ბრაზილიური სიმღერა „Aquarela do Brasil“ („ბრაზილიური აკვარელი“), ხალხი აჯანყდა. კომპოზიტორმა მეორე დღესვე მიიღო ათასობით საპროტესტო წერილი და „მაგრა მოხვდა“ მუსიკალური კრიტიკოსებისგანაც. მეტიც, საქმე იქამდეც კი მივიდა, რომ ერთხელ, დიდ ბრაზილიელ კომპოზიტორ ეიტორ ვილა ლობოსს ასეთი რამეც კი წამოსცდა: „ის უცხოელები, რომელთაც სამბა არ უყვართ, ქვეყნიდან უნდა იყვნენ გაძევებულნი“. საერთოდ, როგორც ამას ბრაზილიური კულტურის მკვლე­ ვარები ხშირად აღნიშნავენ ხოლმე, ბრაზილიელებს ყო­ ველ­თვის ეშინოდათ უცხო კულტურული ინტერვენციის, მაგ­რამ ადგილობრივი მუსიკის ავთენტურობის შენარჩუ­ნე­ბი­ სათვის მებრძოლ ადამიანებს ერთი მნიშვნელოვანი რამ ავიწყდებოდათ; კერძოდ კი, ის, რომ ი დ ე ნ ტ უ რ ო ბ ა პროცესია

და არა, როგორც ამას ერთ-ერთი მკვლევარი აღნიშნავდა, _ „გაქვავებული მოცემულობა“. მრავალეთნიკური, მუსიკაზე სრულიად შეშლილი ერი ვერც უმკლავდებოდა ახალ ტექნოლოგიებს – რადიოსა და ტელე­ ვიზიას „შემოყოლილ“ მუსიკას და ვერც უცხოელი არტისტების ბრაზილიის ქალაქებში გასტროლებს უხერხებდა რამეს. ჯაზი, ბლუზი და ამერიკული მუსიკის სხვა ჟანრები ნელ-ნელა იკიდებდნენ ფეხს ბრაზილიურ მუსიკალურ კულტურაში, ხოლო ბრაზილიური რადიოარხები, მკაცრი რეგულაციების მიუხედავად, ვერა და ვერ უძლებდნენ „ცდუნებას“ და სულ უფრო და უფრო მეტ დროს უთმობდნენ იმ მუსიკას, რომელსაც თავადვე ეწინააღმდეგებოდნენ. მერე კი მოხდა სამი მნიშვნელოვანი რამ:

პირველი: ბოსა-ნოვა, ჯაზსგადაყრილი, ინტერნაციონალიზე­ბული სამბა დაიბადა ორმოცდაათიანებში; მეორე: იმავე ათწლეულის ბოლოს როკ ენდ როლი შეიჭრა ბრაზილიაში; და მესამე: პოლიტიკოსები და სახელმწიფო ჩაერივნენ იმ დებატებში, რომლებიც, წესით და რიგით, ესთეტიკის საზღვრებს არ უნდა გასცდენოდა. ბოსა-ნოვამ ყველაფერი ყირამალა დააყენა. მან სრულიად სხვაგვარად ააჟღერა ბრაზილიური პოპულარული მუსიკა, ანუ „მუზიკა პოპულარ ბრაზილეირა“ _ როგორც მას ბრაზილი­ ელები უწოდებდნენ.

111 VOYAGER 17/2019

მუსიკა

„ბოსა-ნოვა ჩვენი პროტესტის საუნდთრეკი იყო ორმოცდა­ ათიანების ბოლოს,“ _ თქვა კაეტანო ველოზუმ. ჟუან ჟილბერტუ, ანტონიუ კარლოს ჟობიმი, ჟორჟე ბენი და „ბოსას“ სხვა მუსიკოსები, ნაციონალისტების მხრიდან მძაფრი კრიტიკის მიუხედავად, ახალგაზრდობის გმირებად იქცნენ. „ბოსამ“ სხვანაირად „მოღუნა“ სამბა არანჟირების, რიტმის, ჰარმონიის და, რაც მთავარია, თემატური თვალსაზრისითაც. ის კარგად მოერგო მზარდ საპროტესტო განწყობასაც და მისი მეშვეობით პოპულარული მუსიკა ბრაზილიაში უფრო მძაფრად პოლიტიზებული გახდა. თუმცა, ყველაზე საინტერესო მაინც ის იყო, რომ „ბოსა“ სულ მალე ბრაზილიური მუსიკის სიწმინდით შეპყრობილმა ადამიანებმაც მშვენივრად მოირგეს და მისი

მეშვეობით პოპულისტური დიდაქტიკაც კი გააჩაღეს როკ ენდ როლის წინააღმდეგ, რომელსაც ბრაზილიელები „იე-იე-იე“-ს უწოდებდნენ. ეს ძვრები ათწლეულების განმავლობაში აწეწილ-დაწეწილი პოლიტიკური ცხოვრების ფონზე ვითარდებოდა, რაც 1964 წლის პუტჩით დასრულდა. ამ პერიოდის ბრაზილია მუსიკაში ინსტიტუციური ჩარევის ერთ-ერთი ყველაზე კარგი მაგალითია. დიქტატორულ რეჟიმს (რომელიც ოც წელიწადს გრძელდებოდა) მიაჩნდა, რომ მუსიკას მნიშვნელოვანი სოციალური დატვირთვა ჰქონდა და შეეძლო მასებში ეროვნული სულიც გაეღვიძებინა.

112 VOYAGER 17/2019

ასე დაიწყო მუსიკის ავთენტურად და არაავთენტურად გადახარისხების ახალი ტალღა, მაგრამ იმ დროისათვის ბრაზილიაში უკვე არსებობდნენ ძლერი და მობილიზებული კონტრ-კულტურული ძალები. სწორედ მათ შეიტანეს ყველაზე ძლიერი პოლემიკური მუხტი ახლად აგორებულ დავაში. მათ მოინდომეს მუსიკალური და კულტურული გარემო შეერყიათ. მოინდომეს, დარჩენილიყვნენ ბრაზილიელებად, მაგრამ ამავე დროს ყოფილიყვნენ გლობალურები ქვეყანაში, სადაც ყველაზე პოპულარული სლოგანი ასე ჟღერდა: „ბრაზილია _ შეიყვარე, ან დატოვე ის!“ ასე გაჩნდა მოვლენა, რაც დღეს ტროპიკალიას სახელწოდე­ ბითაა ცნობილი. ეს ტერმინი ვიზუალურ არტისტს, ელიო ოიტისიკას ეკუთვნის. ასე დაარქვა მან თავის ერთ-ერთ ინსტალაციას, შემდეგ კი სახელი აიტაცა მოძრაობამ, რომელშიც რეჟისორები, მსახიობები, კომპოზიტორები, პოეტები, მწერ­ლები, კრიტიკოსები შედიოდნენ, მაგრამ ტროპიკალია, რო­გორც მოვლენა, მაინც წმინდა წყლის მუსიკალურ მოვლენად დარჩა.

„ჩვენ უნდა გავქცეოდით ჩვენთვის ნაცნობ ბრაზილიას და ნაციონალისტების მიერ თავს მოხვეულ კულტურულ იზოლა­ციას, – ამბობდა ველოზუ, – ტროპიკალია მცდელობაა, შექმნას ყველა მუსიკალური ელემენტისგან შემდგარი კომბინაცია და უნივერსალური ამ გზით გახდეს. მასში ყველაფერია, „ბითლზები“ და ჯიმი ჰენდრიქსი, ბრაზილიური „შორო,“ ნოელ როზა, ფოლკი და დანარჩენი მსოფლიოს მუსიკა“. კულტურულ დიალოგზე დაფუძნებული და ბგერაში გამო­ კვეთილი ეს „კულტურული კანიბალიზმი“ ძალიან მძლავ­ რი მუხტი აღმოჩნდა ახალგაზრდებისათვის, მაგრამ თა­ვისი ბუნებით ის არ იყო ანტი-პოლიტიკური, ან ანტი-სახელმ­ წიფოებრივი, როგორც ეს შეიძლება ბევრს ეგონოს (მიუხედა­ ვად იმისა, რომ ტროპიკალიას ორი ლიდერი, კაეტანო ველო­ზუ და ჟილბერტუ ჟილი ციხეში 1960-იანების ბოლოს ცოტა ხნით მაინც მოხვდნენ). ტროპიკალია იყო პროვოკაციული და ძალიან ბევრისთვის სწორედ ამიტომაც გახლდათ საშიში. ტროპიკალიას „აკუსტიკური ფრთის“ ძირითადი სახეები _ ჟილ­­ბერტუ ჟილი, გალ კოსტა, ტომ ზე, კაეტანო ველოზუ და ფსიქოდელიური ბენდის, _ „ოს მუტანჩის“ წევრები ზოგჯერ იმდენად პროვოკაციულები იყვნენ, რომ მათი გაგება მათსავე მხარდამჭერ სტუდენტებსაც უჭირდათ. ზოგ-ზოგებს ისიც კი ეგონათ, რომ ამერიკული პოპ-კულტურის ელემენტების ბრაზილიურ მუსიკაში „შემოგდება“ ქვეყანაში ამერიკული იმპერიალიზმის შემოყვანას უდრიდა. ელექ­ტ­რო­გი­ტა­რებ­მა, ჭყე­ტე­ლა ტან­საც­მელ­მა, გა­წე­წილ­მა გრძელ­მა თმებ­მა, აბორ­გე­ბულ­მა პო­ე­ზი­ამ, ხაზ­გას­მულ­მა ცუდ­ მა გე­მოვ­ნე­ბამ, ტრა­დი­ცი­უ­ლი ბრა­ზი­ლი­უ­რი და და­ბა­ლი ფე­ ნე­ბის მუ­სი­კის ნა­ზავ­მა, კიჩ­მა, ტან­გომ, ავან­გარ­დ­მა და როკ ენდ როლ­მა, რაც ტრო­პი­კა­ლი­ის ძი­რი­თა­დი არ­სე­ნა­ლი იყო, „ტექნიქოლორის“ სი­ხას­ხა­სე შეს­ძი­ნა იმ პე­რი­ო­დის ბრა­ზი­ლი­

Caetano Veloso e Gilberto Gil ურ პო­პუ­ლა­რულ მუ­სი­კას, მი­სი მეშ­ვე­ო­ბით პირ­ვე­ლად ჩა­ხე­და თვა­ლებ­ში ბრა­ზი­ლი­ურ სა­ზო­გა­დო­ე­ბას და საკ­მა­ოდ ­ აც შე­ა­ში­ნა ის. მაგ­რამ სა­ინ­ტე­რე­სოა ისიც, რომ ტრო­პი­კა­ლი­ას არ შე­უქ­მ­ნია ახა­ლი მუ­სი­კა­ლუ­რი სტი­ლი, ან ჟან­რი. ის შე­იძ­ლე­ბა გა­ვი­გოთ, რო­გორც ბრა­ზი­ლი­ურ პო­პუ­ლა­რულ მუ­სი­კა­ში არ­სე­ბუ­ლი ტრა­ დი­ცი­ის გა­და­ხედ­ვის, მი­სი რე­-არ­ტი­კუ­ლი­რე­ბის მცდე­ლო­ბა. ტრო­პი­კა­ლის­ტებ­მა მოხ­სნ­ ეს და­პი­რის­პი­რე­ბა ე.წ. ელი­ტა­რულ („მუზიკა ერუ­დი­ტა“) და პო­პუ­ლა­რულ ჟან­რებს შო­რის, შე­სა­ბა­ მი­სად, გა­ა­უქ­მეს ქიშ­პი მა­ღალ­სა და და­ბალს, ტრა­დი­ცი­ულ­სა და თა­ნა­მედ­რო­ვეს, ეროვ­ნულ­სა და გლო­ბა­ლურს შო­რის და, კა­ე­ ტა­ნო ვე­ლო­ზუს სიტყ­ვე­ბით, მუ­სი­კა „უპასპორტო მოგ­ზა­უ­რო­ბა­ ში“ გა­უშ­ვეს მსოფ­ლი­ოს გარ­შე­მო. თუმ­ცა, ეს მე­რე მოხ­და. მა­ნამ­დე კი, 1967 წლის მუ­სი­კა­ლურ ფეს­ ტი­ვალ­ზე, სა­დაც ვე­ლო­ზუმ და ჟილ­მა შე­ას­რუ­ლეს თა­ვი­ან­თი სიმ­ღე­რა-­მა­ნი­ფეს­ტე­ბი, Alegria, Alegria („სიხარული, სი­ხა­რუ­ ლი“) და Domingo no Parque („კვირადღე პარ­კ­ში“) _ თით­ქოს, ხე­ლის კა­მე­რით გა­და­ღე­ბუ­ლი „სინემა ვე­რი­ტე“, ვიდ­რე უბ­რა­ ლო პოპ­-­სიმ­ღე­რე­ბი (გაჯერებული კოს­მო­სუ­რი ხო­მალ­დე­ბის, კო­კა-­კო­ლას, პარ­ტი­ზა­ნე­ბის, კარ­დი­ნა­ლე­ბის, პრე­ზი­დენ­ტე­ბის, კოც­ნის, ქა­ლის ლა­მა­ზი ფე­ხე­ბის, ბომ­ბე­ბის და ბრი­ჯიტ ბარ­დოს ხა­ტე­ბით), ჯერ კი­დევ ცო­ტას თუ ეგო­ნა, რომ ეს ორი სიმ­ღე­რა სა­ბო­ლო­ოდ შეც­ვ­ლი­და ბრა­ზი­ლი­უ­რი პო­პუ­ლა­რუ­ლი მუ­სი­კის სა­ხეს. „რატომაც არა! რა­ტო­მაც არა!“ _ აყო­ლებ­დ­ნენ მსმე­ნე­ლე­ბი ხმას ვე­ლო­ზუს სიმ­ღე­რის ქა­ლაქ­ში მო­ხე­ტი­ალ ­ ე პერ­სო­ნაჟს და თი­თო­ე­უ­ლი ეს ხმა იმ ახა­ლი ბრა­ზი­ლი­ის სა­ხე იყო, რომ­ლის­კე­ ნაც ასე მი­ილ­ტ­ვოდ­ნენ ტრო­პი­კა­ლის­ტე­ბი. ამ ცვლი­ლე­ბის გან­ სა­ხორ­ცი­ე­ლებ­ლად, დიქ­ტა­ტო­რუ­ლი რე­ჟი­მის პი­რო­ბებ­ში, მათ მხო­ლოდ ერ­თი წე­ლი დას­ჭირ­დათ. ის ყვე­ლა­ზე ხან­მოკ­ლე რე­ ვო­ლუ­ცია აღ­მოჩ­ნ­და მსოფ­ლიო თა­ნა­მედ­რო­ვე პო­პუ­ლა­რუ­ლი მუ­სი­კის ის­ტო­რი­ა­ში.

რას მოვუსმინოთ: 1. Various artists-Tropicalia ou Panis et Circencis.

2. Caetano Veloso (Tropicalia) _ Caetano Veloso.

3. Gilberto Gil _ Gilberto Gil.

113 VOYAGER 17/2019

სპორტი

ბრაზილიის ისტორიის ყველაზე საბედისწერო დღე

114 VOYAGER 17/2019

ლე ვა ნ ბერ ძენ იშ ვილ ი

როგორც ცნობილია, ბრაზილია ფრიად და ფრიად სპეციფიკური საფეხბურთო ქვეყანაა. მარტო ისიც არაა საქმე, რომ ამ ქვეყნის საფეხბურთო ნაკრები, ადგილობრივები „სელესაოს“ რომ უწოდებენ, ყველაზე ტიტულოვანია მსოფლიოში; და რომ ასობით ბრაზილიელი ფეხბურთელი ყოველწლიურად მიემგზავრება მსოფლიოს ყველა იმ ქვეყანაში, სადაც ფეხბურთს თამაშობენ თავისი ოსტატობის საჩვენებლად და მაყურებლის გასახარებლად. არა, საქმე მხოლოდ ბრაზილიის ამ ეროვნულ თავისებურებაში არ არის. ბრაზილია ფედერაციული სახელმწიფოა, იგი 26 შტატისა და ერთი სადედაქალაქო ფედერალური ოლქისგან შედგება; და იგი, ბევრი სხვა ფედერალური ქვეყნისგან (მაგალითად, აშშ-ისა და რუსეთისგან) განსხვავებით, სპორტში და, მათ შორის, ფეხბურთშიც, სწორედ შტატებად დაყოფას ეფუძნება.

XIX-XX საუკუნეების მიჯნაზე ბრაზილიაში ფეხბურთი ნელნელა მკვიდრდებოდა. ამ პროცესის სათავეში შოტლანდიური წარმომავლობის ბრაზილიელი ჩარლზ მილერი იდგა. ინგლისში გატარებული ათი წლის შემდეგ, ის „ნისლიანი ალ­ბი­ო­ნი­დან“ ბრა­ზი­ლი­ა­ში დაბ­რუნ­და და ფეხ­ბურ­თის გავ­ რ­ცე­ლე­ბა მშობ­ლი­ურ ქვე­ყა­ნა­ში და­იწყო. რო­დე­საც 1953 წელს საბ­ჭო­თა კავ­ში­რი სტა­ლინს დას­ტი­რო­და, ხო­ლო ბრა­ ზი­ლია მი­ლერს ეთხო­ვე­ბო­და, მთელ­მა ქვე­ყა­ნამ უწო­და მას „ბრაზილიური ფეხ­ბურ­თის მა­მა“. თბი­ლი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა მი­ლე­რის მი­მართ დღემ­დე იგ­რ­ძ­ნო­ბა. მარ­თ­ლაც რომ „არა არს ღმერ­თი თვი­ნი­ერ ფეხ­ბურ­თი­სა და ჩარლზ მი­ლე­რია მო­ ცი­ქუ­ლი მი­სი“.

1874 წლის 24 ნო­ემ­ბერს სან პა­უ­ლუ­ში, ჯონ მი­ლე­რის, შოტ­ლან­ დი­ე­ლი რკი­ნიგ­ზე­ლი­სა და მი­სი ინ­გ­ლი­სუ­რი წარ­მო­მავ­ლო­ბის ბრა­ზი­ლი­ე­ლი მე­უღ­ლის ოჯახ­ში და­ბა­დე­ბუ­ლი ჩარლზ ვი­ლი­ამ მი­ლე­რი (პორტუგალიური წარ­მოთ­ქმ­ ით შარ­ლიზ ვი­ლა მი­ლე­ რი) მარ­თ­ლაც რომ ღმერ­თად უზის ბრა­ზი­ლი­ურ ტორ­სი­დას (ასე ეძა­ხი­ან ფეხ­ბურ­თის გულ­შე­მატ­კივ­რებს ბრა­ზი­ლი­ურ ­ ად). ეს უკ­ვე ხუმ­რო­ბაც არა­ა, მა­გა­ლი­თად, ჯოშ ლე­ის­ ის 2007 წელს გა­მო­ცე­მულ წიგნს პირ­და­პირ ასეც ჰქვია – „ღმერთი ბრა­ზი­ ლი­ე­ლი­ა: ჩარლზ მი­ლე­რი, კა­ცი რო­მელ­მაც ბრა­ზი­ლი­ას ფეხ­ ბურ­თი მო­უ­ტა­ნა“ (Lacey, Josh (2007) God Is Brazilian: Charles Miller, the Man Who Brought Football To Brazil. NPI Media Group).

სხვა­თა შო­რის, არა მხო­ლოდ ლა­თი­ნუ­რი ამე­რი­კის ქვეყ­ნე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა­ში, არა­მედ კონ­ტი­ნენ­ტურ ევ­რო­პა­შიც ფეხ­ბურ­

თი ინ­გ­ლი­სე­ლი მუ­შე­ბი­სა და მო­სამ­სა­ხუ­რე­ებ­ ის წყა­ლო­ბით შე­ვი­და, მა­შინ ხომ ჯერ კი­დევ რე­ა­ლუ­რად არ­სე­ბობ­და დი­დი ბრი­ტა­ნუ­ლი იმ­პე­რი­ა, რო­მე­ლიც ცდი­ლობ­და, კა­პი­ტა­ლი, შეძ­ ლე­ბის­დაგ­ვა­რად, მსოფ­ლი­ოს მეტ ქვე­ყა­ნა­ში და­ებ­ ან­დე­ბი­ნა. როდესაც მეზობელ სამხრეთამერიკულ ქვეყნებში ნელ-ნელა ჩამოყალიბდა, მართალია, სამოყვარულო, მაგრამ მაინც ეროვნული ჩემპიონატები, ბრაზილიაში შტატის ჩემპიონატები წამოიწყეს. ეს ხდებოდა არა მხოლოდ ფედერალური მოწყობის გამო, არამედ იმიტომაც, რომ ეს უზარმაზარი ქვეყანაა და ფეხბურთის გუნდების ტრადიციული მიმოსვლა თამაშების ჩასატარებლად სხვაგვარად შეუძლებელი იქნე­ ბოდა. გარდა ამისა, უმეტესი მეზობელი ქვეყნების ცხოვრებაში დომინირებდა დედაქალაქი (გავიხსენოთ თუნდაც ბუენოს აირესი, მონტევიდეო ან სანტიაგო დე ჩილე), ბრაზილიაში კი, სულ ცოტა, ორი დიდი ცენტრია: მაშინდელი დედაქალაქი რიო დე ჟანეირო და კოლოსალური სისწრაფით მზარდი სან პაულუ _ ეკონომიკურად ყველაზე უფრო განვითარებული შტატების ადმინისტრაციული ცენტრები. ახლა მათ დაემატა სადედაქალაქო ადმინისტრაციული ოლქი და დედაქალაქი ბრაზილიაც. ამდენად, ფეხბურთის ჩემპიონატი თავიდან ჩატარდა სან პაულუს შტატში 1902 წელს, 1906 წლიდან კი დაიწყო გუანაბარას შტატის ჩემპიონატი (ამჟამად ეს შტატი შეუერთდა რიო დე ჟანეიროს შტატს და მის სახელს ატარებს). ასე არსებობდა ფეხბურთი ბრაზილიაში ნახევარი საუკუნის განმავლობაში. შემდეგ გაჩნდა ერთობლივი ტურნირების იდეა, მაგალითად, რიო-სან პაულუს თასი, რომელშიც ორი შტატის გუნდები იღებდნენ მონაწილეობას; შემდგომში ეს თასიც დაუკავშირდება ბრაზილიის თასს. ყველაფერი, ალბათ, ასე უცვლელად გაგრძელდებოდა, ფეხბურ­ თში გლობალიზაცია რომ არ მომხდარიყო. პრობლემებმა ნელნელა იჩინა თავი _ მწვრთნელები აპროტესტებდნენ, ნაკრებში ამა თუ იმ შტატიდან რჩეულები მიჰყავთო. თუმცა ამას კიდევ ეშეველებოდა, სამხრეთ ამერიკას, ლიბერტადორესის თასის სახით, საკლუბო ჩემპიონატი რომ არ შემოეღო. აი, სწორედ მაშინ გაირკვა, რომ ბრაზილიას ისე, როგორც ნებისმიერ სხვა ქვეყანას, ამ ტურნირზე ერთი გუნდი უნდა წარედგინა, როგორც ქვეყნის და არა რომელიმე შტატის ჩემპიონი _ ანუ, ვთქვათ, არა როგორც რიო-სან პაულუს თასის მფლობელი გუნდი, არამედ ქვეყნის თასის მფლობელი. ასე დაედო საფუძველი 1959 წელს პირველ ნამდვილად ოფიციალურ

115 VOYAGER 17/2019

სპორტი

საერთო-ბრაზილიურ სა­ფეხბ­ურთო ტურნირს – ბრაზილიის თასს. ოღონდ, სინამდვილეში ბრაზილიური ფეხბურთის ისტორია ფეხბურთამდე დაიწყო. დაიწყო იმ ხანაში, როდესაც პორტუგალიელმა მონათმფლობელებმა ბრაზილიაში აფრი­ კიდან მონები ჩაიყვანეს. მო­ნე­ბის ნა­წი­ლი ბედს არ შე­უ­რიგ­და და ჯუნ­გლ ­ ებ­ში გა­იქ­ ცა. იმის­თ­ვის, რომ გა­დარ­ჩე­ნი­ლიყ­ვნ­ ენ და შე­ი­არ ­ ა­ღე­ბულ ხალ­ხ­თან ბრძო­ლა მო­ე­გოთ, შექ­მ­ნეს საბ­რ­ძო­ლო ხე­ლოვ­ ნე­ბა, სა­ხე­ლად „ჯინგა“, რო­მე­ლიც შემ­დომ­ში კა­პო­ე­რის ცეკ­ ვა­ში „შეინიღბა“. რო­დე­საც მო­ნათ­მ­ფლ ­ ო­ბე­ლო­­ბა გა­უქ­მ­და, ხალ­ხი ტყე­ე­ბი­დან დაბ­რუნ­და, მაგ­რამ გა­ი­გეს, რომ კა­პო­ ე­რი კა­ნონ­გა­რე­შედ გა­მოცხა­დე­ბუ­ლა. და აი, ჯინ­გა კვლავ „შეინიღბა“ _ ამ­ჯე­რად უკ­ვე ფეხ­ბურ­თ­ში. საბ­რ­ძო­ლო ხე­ ლოვ­ნე­ბის ილე­თე­ბი სა­ფეხ­ბურ­თო სტა­დი­ონ­ზე გა­და­ვი­და. ასე შე­იქ­მ­ნა ბურ­თის ფლო­ბის, პა­სის გა­და­ცე­მი­სა და დარ­ტყ­მის ე. წ. „ბრაზილიური“ _ ანუ ათა­მა­შე­ბუ­ლი, არ­ტის­ტუ­ლი, ჯა­დოს­­­ ნუ­რი სტი­ლი და ბრა­ზი­ლი­ე­ლე­ბიც სა­ფეხ­ბურ­თო ოლიმ­პოს­ზე სწო­რედ ამ სტილ­მა აიყ­ვა­ნა. ბრა­ზი­ლი­ის სა­ფეხ­ბურ­თო ის­ტო­რი­ა­ში ორ­ჯერ მოხ­და ნა­ცი­ ო­­ნა­ლუ­რი კა­ტას­ტრ ­ ო­ფა. პირ­ვე­ლად _ 1950 წელს, რო­დე­საც ბრა­­ზი­ლი­ის ეროვ­ნულ­მა ნაკ­რებ­მა ფი­ფას მსოფ­ლიო თა­სის უკა­ნას­კ­ნე­ლი მატ­ჩი მა­რა­კა­ნას სტა­დი­ონ­ზე ურუგ­ვა­ის­თან 1:2 წა­აგ­ ო და მსოფ­ლიო ჩემ­პი­ო­ნი ვერ გახ­და. მე­ო­რედ ტრა­გე­დია გან­მე­ორ­და 2014 წელს, ისევ ბრა­ზი­ლი­ა­ში გა­მარ­თულ მსოფ­­­ლიო ჩემ­პი­ო­ნატ­ზე, რო­დე­საც სე­ლე­საო გერ­მა­ნე­ლებ­თან სა­მარ­ცხ­ვი­ ნო ან­გა­რი­შით 1:7 ნა­ხე­ვარ­ფი­ნალ­ში და­მარ­ცხ­და და ბრა­ზი­ლია კვლავ ვერ გახ­და მსოფ­ლიო ჩემ­პი­ო­ნი სა­კუ­თარ ქვე­ყა­ნა­ში გა­ მარ­თულ ტურ­ნირ­ზე; მაგ­რამ მე­ო­რე ტრა­გე­დი­ამ პირ­ვე­ლი ვერ გა­და­ფა­რა, რად­გან ის­ტო­რია არ მე­ორ­დე­ბა და თუ მე­ორ­დე­ბა, მე­ორ­დე­ბა რო­გორც ფარ­სი. ყო­ველ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, 2014 წელს ცრემ­ლი ბევ­რი და­იღ­ვა­რა, მაგ­რამ ქვე­ყა­ნა არ დაქ­ცე­ულ ­ ა, ხო­ ლო 1950 წელს გან­ც­და იყო, რომ დი­ახ, ქვე­ყა­ნა და­იქ­ცა. მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომის დამ­თავ­რე­ბი­დან წე­ლი­წა­დიც არ იყო გა­სუ­ლი, რო­დე­საც ლუქ­სემ­ბურ­გ­ში ფი­ფას ომის­შემ­დგ­ ო­მი პირ­ ვე­ლი კონ­გ­რე­სი გა­ი­მარ­თა, რომ­ლის მთა­ვა­რი სა­კითხი, რა თქმა უნ­და, მსოფ­ლიო პირ­ვე­ლო­ბე­ბის აღ­დგ­ ე­ნა იყო. მსოფ­ლიო თა­სი, რო­მე­ლიც რამ­დე­ნი­მე წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ფეხ­საც­მ­ლის ყუთ­ში ლო­გი­ნის ქვეშ იდო, სა­დაც იგი გა­და­მა­ლა ფი­ფას ვი­ცე-­პ­რე­ზი­ დენ­ტ­მა, იტა­ლი­ელ­მა ოტო­რი­ნო ბა­რა­სიმ, ისევ დღის სი­ნათ­ლე­ ზე გახ­და გა­მო­სა­ტა­ნი. სხვა­თა შო­რის, სწო­რედ ლუქ­სემ­ბურ­გის კონ­გ­რე­სის შემ­დეგ, რო­მე­ლიც 1946 წლის 25 ივ­ლისს გა­იხ­ს­ნა, მსოფ­ლიო ფეხ­ბურ­თის მთა­ვარ პრიზს ოფი­ცი­ალ ­ უ­რად მი­ე­ნი­ჭა ჟი­ულ რი­მეს სა­ხე­ლი, რი­თაც აღი­ნიშ­ნა ამ გა­სა­ო­ცა­რი პი­როვ­ნე­ ბის დამ­სა­ხუ­რე­ბა და ფეხ­ბურ­თის მსოფ­ლიო ფე­დე­რა­ცი­ის პრე­ ზი­დენ­ტო­ბის მე­ოთხე­დი სა­უ­კუ­ნის იუბი­ლე.

1946 წელი ფეხბურთისთვის იმითაც იყო მნიშვნელოვანი, რომ ფიფაში დაბრუნდნენ ფეხბურთის მშობლები: ინგლი­ სე­ლები, შოტლანდიელები, უელსელები და ჩრდილოეთ ირ­ ლანდიელები, რომელთაც, ბოლოს და ბოლოს, უარი თქვეს თვითიზოლაციაზე და მზადყოფნა გამოთქვეს, მსოფ­ლიო

უცნაური ფაქტი ინდოეთი 1950 წლის ჩემპიონატიდან გადის მას შემდეგ, რაც ფეხშიშველა თამაშზე უარს ეუბნებიან.

ბრაზილიელთა ფეხბურთით აღფრთოვანება და ენთუზიაზმი იმდენად დიდი იყო, რომ მათ ისტორიაში ყველაზე გრანდიოზული სტადიონის მშენებლობა წამოიწყეს. მშენებლობა, რომელიც 220-ათასიანი „მარაკანას“ სტადიონით უნდა დასრულებულიყო, 1948 წლის 2 აგვისტოს დაიწყო. მართალია, ბოლომდე ეს საქმე ვერ მიიყვანეს, მსოფლიო ჩემპიონატის დაწყების დროისთვის სტადიონზე სამუშაოები ვერ დაამთავრეს, მაგრამ ჩემპიონატის მთავარი მატჩები მაინც „მარაკანაზე“ გამართეს.

ჩემპიონატში ჩართულიყვნენ. ორი წლის შემდეგ უკვე ლონ­ დონში გადაწყდა, მსოფლიო ჩემპიონატი 1950 წელს ბრაზი­ ლიაში გამართულიყო. კიდევ ერ­თი პრეტენდენტი შვეიცარია იყო; მეორე მსოფლიო ომის ნანგრევებში მოქცეულ დანარჩენ ევროპას საფეხბურთო ჩემპიონატის თავი არ ჰქონდა. ბრაზილიის არჩევანი შემთხვევითი არ გახლდათ: ეს ქვე­­ყანა იმ დროისთვის ყველა მსოფლიო ჩემპიონატის მონა­ წილე იყო და ასეა დღემდე (სხვა ასეთი საფეხბურთო ქვე­­ყანა არ არსებობს), სტადიონები წესრიგში ჰქონდა და სტა­ დიონზე მომსვლელთა რაოდენობით ნებისმიერ ქვეყანას გააკვირვებდა. ყველამ გაიხარა, განსაკუთრებით კი ხარობდნენ ბრაზი­ ლიელები: შინაურ მსოფლიო ჩემპიონატში, სადაც კედლებიც გეხმარება და უზარმაზარი ტორსიდაც, გამარჯვების შანსი მეტი გაქვს, ხოლო ახსნაც არ სჭირდება იმას, თუ რას ნიშნავს გაჩემპიონება იმ ქვეყანაში, სადაც ყველა დარწმუნებულია, რომ ღმერთი ბრაზილიელია, მისი მთავარი საზრუნავი კი _ ფეხბურთი. ეს იყო მე­ტად უც­ნა­უ­რი ჩემ­პი­ო­ნა­ტი. უც­ნა­უ­რო­ბა­ნი უკ­ვე შე­სარ­ ჩევ ეტაპ­ზე და­იწყო. 34 წარ­მოდ­გე­ნი­ლი გუნ­დი­დან ცხრამ მო­ნა­ წი­ლე­ო­ბა­ზე უარი გა­ნაცხა­და. მატ­ჩე­ბი დაწყე­ბუ­ლი არ იყო, რომ

116 VOYAGER 17/2019

აზი­ის შე­სარ­ჩე­ვი ჯგუ­ფი სრუ­ლი შე­მად­გენ­ლო­ბით ამო­ვარ­და. აზი­ის ერ­თი გუნ­დი, ინ­დო­ეთ ­ ი, ფი­ნა­ლურ ტურ­ნირ­ზე მა­ინც და­ უშ­ვეს, კენ­ჭის­ყ­რა­შიც კი მი­იღ ­ ო მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა, მაგ­რამ, სა­ბო­ ლო­ოდ, არც ერ­თი მატ­ჩი არ ჩა­უ­ტა­რე­ბია ერ­თობ ეგ­ზო­ტი­კუ­რი ხა­სი­ა­თის მი­ზე­ზის გა­მო: აღ­მოჩ­ნ­და, რომ ინ­დო­ელ ­ ი ფეხ­ბურ­თე­ ლე­ბი მიჩ­ვე­უ­ლი იყ­ვ­ნენ... ფეხ­შიშ­ვე­ლა თა­მაშს, მაგ­რამ ბუ­ცე­ბის გა­რე­შე მათ სტა­დი­ონ­ზე გა­მოშ­ვე­ბას ფი­ფა არ და­ე­თან­ხ­მა, ბუ­ცე­ ბის ჩაც­მა­ზე კი ინ­დო­ელ­მა ფეხ­ბურ­თე­ლებ­მა გა­ნაცხა­დეს პრო­ ტეს­ტი, ეგ ხომ ფეხ­ბურ­თი არ იქ­ნე­ბა­ო. სამხრეთ ამერიკის ოთხი წარმომადგენელი ფინალისტების რიცხვში მოხვდა მოწინააღმდეგეთა უარის გამო, ისე რომ, ერთი მატჩიც არ გაუმართავთ, ყოველ შემთხვევაში, ოფიციალურად. ბოლივიამ საკუთარ მოედანზე მოუგო ჩილეს 2:0, მაგრამ რადგან ჯგუფის მესამე მონაწილე, არგენტინა, ტურნირს ჩამოშორდა, ხოლო ჯგუფიდან ორი ისედაც გადიოდა შემდეგ ეტაპზე, განმეორებითი მატჩი ჩილეში აღარ ჩატარებულა, უკვე ჩატარებული მატჩი კი ჩაითვალა ამხანაგურად. ბრი­ტა­ნე­ლებს, რომ­ლებ­მაც ფი­ფა­ში დაბ­რუ­ნე­ბა კონ­ტი­ნენ­ტუ­რი ევ­რო­პის ნაკ­რე­ბის გა­ნად­გუ­რე­ბით აღ­ნიშ­ნეს (ალბიონელებმა 6:1 გა­ი­მარ­ჯვ­ ეს), ცალ­კე ქვეჯ­გუ­ფი გა­უხ­სნ­ ეს. დი­დი ბრი­ტა­ნე­თის

თა­ვი­სე­ბურ ჩემ­პი­ონ­ ატ­ში ინ­გ­ლი­სე­ლებ­მა გა­ი­მარ­ჯ­ვეს და ბრა­ზი­ ლი­ის საგ­ზუ­რი მო­ი­პო­ვეს. მე­ო­რე ად­გილ­ზე გა­სულ­მა შოტ­ლან­ დი­ამ ბრა­ზი­ლი­ა­ში გამ­გ­ზავ­რე­ბა­ზე ამა­ყად თქვა უარი, მხო­ლოდ პირ­ველ ად­გილ­ზე გას­ვ­ლის შემ­თხ­ვე­ვა­ში ვა­პი­რებ­დით გამ­გ­ზავ­ რე­ბა­სო, – ეს ტურ­ნი­რის დაწყე­ბამ­დე გა­ნუცხა­დე­ბი­ათ. გა­მო­თა­ ვი­სუფ­ლე­ბუ­ლი ად­გი­ლი საფ­რან­გეთს ხვდა წი­ლად, რო­მელ­მაც ამის­თ­ვის სამ მატ­ჩ­ში და­ა­მარ­ცხა იუგოს­ლა­ვი­ა, მაგ­რამ სა­ბო­ ლო­ოდ მა­ინც არ გა­ემ­გ­ზავ­რა ბრა­ზი­ლი­ა­ში, რად­გან მატ­ჩე­ბის ჩა­სა­ტა­რე­ბელ ბრა­ზი­ლი­ურ ქა­ლა­ქებს შო­რის მან­ძი­ლი მე­ტის­მე­ ტად გრძლად მო­ეჩ­ვე­ნათ. ამით იუგოს­ლა­ვი­ას გა­უ­მარ­თ­ლა. ბრა­ზი­ლი­აშ­ ი არც თურ­ქე­თის ნაკ­რე­ბი გა­ემ­გ­ზავ­რა, რომ­ლებ­მაც პირ­ველ რა­უნ­დ­ში იოლად სძლი­ეს სი­რი­ელ ­ ებს, მე­ორ ­ ე­ში კი მათ წი­ნა­აღ­მ­დეგ ავ­ს­ტ­რი­ე­ლებ­მა არ ითა­მა­შეს და თურ­ქებს გა­მარ­ჯ­ ვე­ბა მი­ე­ნი­ჭათ. საბ­ჭო­თა კავ­შირ­მა და აღ­მო­სავ­ლეთ ევ­რო­პის ქვეყ­ნებ­მა, იუგოს­ლა­ვი­ის გარ­და, ერ­თობ­ლი­ვად გა­დაწყ­ვი­ტეს, არ მი­ე­ღოთ ჩემ­პი­ონ­ ატ­ში მო­ნა­წი­ლე­ობ­ ა (რა პო­ლი­ტი­კუ­რი მი­ ზე­ზე­ბით ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლობ­და სტა­ლი­ნი, არა­ვინ იცო­და და ვერც ისტორიული და ერთ დროს მსოფლიოში უდიდესი მარაკანას სტადიონი უკვე წლებია, დიდებულ წარსულს ვეღარ ამართლებს. უმნიშვნელოვანესი საფეხბურთო მატჩების გარდა, ხომ აქ უამრავი მსოფლიო დონის კონცერტი გამართულა. სტადიონის ძირფესვიან რეკონსტრუქციას შედეგად მოჰყვა ის, რომ 2014 წელს მარაკანას მსოფლიო ჩემპიონატის მატჩებს უმასპინძლა. თუმცა, 2016 წელს საზაფხულო ოლიმპიური თამაშების შემდეგ კვლავ სარემონტო გახდა. დაპირისპირება მთავრობასა და სტადიონის კერძო მფლობელს შორის, ერთი შეხედვით, ამ ეტაპზე მოგვარებულია. ივლისში იქ "კოპა ამერიკას" ფინალიც შედგა.

117 VOYAGER 17/2019

სპორტი

ვე­რა­ვინ გა­ი­გო, რად­გან შე­კითხ­ვის დას­მა ვე­რა­ვინ გა­უ­ბე­და). ამ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით ერ­თ­ბა­შად სა­მი ძლი­ე­რი ნაკ­რე­ბი და­აკ­ლ­და მსოფ­ლიო ჩემ­პი­ო­ნატს, სსრკ-ის, ჩე­ხოს­ლო­ვა­კი­ი­სა და უნ­გ­რე­ თის სა­ხით. ასე რომ, 16-ის ნაც­ვ­ლად ბრა­ზი­ლი­ის ჩემ­პი­ო­ნა­ტი 13-მა გუნ­დმ­ ა და­იწყო: ორ ჯგუფ­ში 4-4 გუნ­დი იყო, ერ­თ­ში – 3 და ერ­თ­შიც – ორი. რა თქმა უნ­და, ამან სა­ბო­ლოო შე­დეგ­ზეც იმოქ­მე­ და. მა­გა­ლი­თად, ურუგ­ვა­ის ჯგუ­ფუ­რი ეტა­პის და­საძ­ლე­ვად ერ­თი მატ­ჩი დას­ჭირ­და, ისიც მატ­ჩი კი არა, გა­სე­ირ­ნე­ბა იყო: ბო­ ლი­ვი­ე­ლებს თი­თო ტა­იმ­ში ოთხ­-ოთხი გო­ლი გა­უტ ­ ა­ნეს და გა­დამ­წყ­ვეტ ეტაპს ისე შეხ­ვ­დ­ნენ, დაღ­ლი­ლო­ბა არც უგ­რძ­ ­ ვ­ნი­ათ.

დღე ბრაზილიის ფეხბურთის ისტორიაში; არა, ფეხბურთი უკვე არაფერ შუაში არ არის, 1950 წლის 16 ივლისი აღმოჩნდა ყველაზე უბედური, ყველაზე საბედისწერო დღე ბრაზილიის ისტორიაში. ჩემპიონატის მასპინძლებმა ეს ჩემპიონატი მასპინძლურად დაიწყეს და პირველსავე მატჩში მექსიკელები გაანადგურეს ანგარიშით 4:0. ამის შემდეგ შვეიცარიასთან ფრეს დაყა­ ბულდნენ _ 2:2, სამაგიეროდ ჯგუფური ტურნირი დამაჯერებ­ ლად დაასრულეს _ საკმაოდ ძლიერი იუგოსლავია 2:0 და­ ამარცხეს და ახალი მსოფლიო რეკორდიც დაამყარეს _ „მარაკანას“ სტადიონზე 142 ათასი ბილეთი გაიყიდა.

1950 წლის ჩემპიონატს კიდევ ერთი უცნაურობა ჰქონდა: ეს იყო მსოფლიო ჩემპიონატების ისტორიაში ერთადერთი, რომლის რეგლამენტი არ ითვალისწინებდა მთავარ მატჩს, რომელსაც სულმოუთქმენლად ელოდებიან ხოლმე გულშემატკივრები – ფინალს. ფიფამ გადაწყვიტა, რომ ჩვეული „გამოსავარდნი“ მატჩების ნაცვლად იქნებოდა წრიული ტურნირი ჯგუფებში გამარჯვებულ ოთხ, ორ ევროპულ და ორ სამხრეთ ამერიკულ გუნდს შორის, რომელშიც ყველა ყველას შეხვდებოდა და ჩემპიონი მიღებული შედეგებით გამოვლინდებოდა. თუმცა ყველაზე უცნაური ის იყო, რომ გაუთვალისწინებული ფინალი მაინც შედგა. და ამ ფინალსაც უცნაური შედეგი მოჰყვა. თუმცა „უცნაური“ ეს ჩვენი სიტყვაა, ბრაზილიისთვის ეს არ იყო „უცნაური“, ბრაზილიისთვის ეს იყო ნამდვილი ტრაგედია, დიდი ეროვნული ტრაგედია.

ჩემპიონატის საუკეთესო ბომბარდირი ადემირი

დღესაც, 16 ივლისს, ყველა ბრაზილიელი იღვიძებს უმძიმესი შეგრძნებით და იმის გახსენებით, რომ 1950 წლის 16 ივლისს „მარაკანას“ სტადიონზე ჩატარდა ფინალური ტურნირის უკანასკნელი მატჩი და ეს დღე აღმოჩნდა ყველაზე უფრო შავი ბრაზილიის ნაკრები. 1950

118 VOYAGER 17/2019

მსოფლიო თასის ფინალი, 1950 წლის 16 ივლისი, მარაკანას სტადიონი რიო დე ჟანეიროში. ბრაზილიაურუგვაი: 1:2. ფოტოზე ხედავთ ურუგვაიელ მეკარე მასპოლის, რომელიც მინდორზე გასრიალდა, კარისკენ ნატყორცნი ბურთი რომ აეღო.

ფინალურ ჯგუფში ბრაზილიამ გო­ლების ცვენა აჩუქა მაყურებელს, როდესაც მოყვარული (არაპროფე­სიონალი) ფეხბურთელებით და­კომპლექტებული შვედეთის ნაკრები გაა­ნადგურა, რომელმაც მანამდე გზა გადაუღობა მსოფლიოს მოქმედ ჩემპიონ იტალიელებს. ჩემპიონატის საუკეთესო ბომბარდირმა ადემირმა პოკერი შეასრულა (ოთხი გოლი გაიტანა), დანარჩენებმა სამი გოლი გაუტანეს მეტოქეს და მხოლოდ პენალტით შეძლეს სკანდინავიელებმა პრესტიჟის გოლის გატანა – 7:1. ბრაზილიელებმა აშკარად აიწყვიტეს და შემდეგი მათი მსხვერპლი ესპანეთის ნაკრები გახდა; ამ მატჩში ადემირმა „მხო­ლოდ“ დუბლი შეასრულა (ორი გოლი გაიტანა), სამა­გიეროდ, სხვებმა იმარჯვეს და მატჩი საბოლოოდ 6:1 დას­რულდა. საჩემპიონო ოქროდან ბრაზილიას მხოლოდ ერთი ნაბიჯი აშორებდა. ის, რომ ეს ნაბიჯი გადაიდგმებოდა, ბრაზილიაში არავის აეჭ­ ვებდა. არც დანარჩენ მსოფლიოში ვარაუდობდნენ საწი­ ნააღმდეგოს. ბოლო მატჩში, რომელიც არსებითად გახდა ფინალური, მასპინძლებს ფრეც აძლევდათ ხელს, თუმცა ფრე­ზე ვინ ფიქრობდა?! ბრაზილიელთა მეტოქემ, ურუგვაიმ იმავე ესპანელებთან და შვედებთან ხომ ძალიან მოკრძალებული შედეგები აჩვენა 2:2 და 3:2. ასე რომ, მატჩზე ფსონები მიიღებოდა შეფარდებით 1:10, გასაგებია, ვის სასარგებლოდაც. ბრაზილიაში მაშინ 51 მილიონი ადამიანი ცხოვრობდა (ამჟა­მად ეს რიცხვი 220 მილიონს აჭარბებს). და აი, 51 მილიონი ადა­მიანი ემზადებოდა... არა, მატჩისთვის არა, ეს უკვე განვლილი ეტაპი იყო, არა, ბრაზილია ემზადებოდა გრანდიოზული კარ­ნავალისთვის, რომელიც დაიწყებოდა იმავე წამს, რო­გორც კი ფინალური სასტვენი დაუსტვენდა და მასპინძლებს, პირვე­ლად მათ ისტორიაში, ჟიულ რიმეს თასს გადასცემდნენ. უკვე მომზადებული იყო პიროტექნიკა, შეძენილი იყო ასეულ ათასობით ბოთლი შამპანური, დაგეგმილი იყო ნაციონალური მასშტაბის დღესასწაულების მთელი კასკადი. შედეგი არავის აინტერესებდა, კამათი იმაზე იყო, რამდენ გოლს გაუტანდნენ შემდეგ მსხვერპლს, ურუგვაის ნაკრების უბედურ დღეზე დაბადებულ გოლკიპერ როკე მასპოლის. ბრაზილიის ნაკრებს აქებდნენ, ცაში

კადრი იმავე მატჩიდან, 1950 წლის 16 ივლისს. ფოტოზე ჩანს ბრაზილიელი ფორვარდი ადემირი

აჰყავდათ კაპიტანი აუგუშტუ, ზიზინიო, ადემირი, ჟაირი და სხვა ფეხბურთელები და ამ საზეიმო ღრიანცელში არავინ არ გაიგონა ურუგვაელთა კაპიტნის, ობდულიო ვარელას სიტყვები: „არ არსებობს თამაშის დაწყებამდე წაგებული მატჩები“. არ გაიგონეს. და სულ ტყუილად.

172 ათასი ბილეთი გაიყიდა 16 ივლისს „მარაკანაზე“. ეს ოფიციალური ცნობაა. ცნობა ბილეთებზე და არა ადამიანებზე. სინამდვილეში ბრაზილია-ურუგვაის მატჩის აუდიტორია 200 ათასზე მეტ გულშემატკივარს მოიცავდა. იყო 200 000 ბედნიერი ბრაზილიელი და 50 მილიონ 800 ათასი დანარჩენი მოსახლე, რომელსაც სტადიონზე მყოფი იმ 200 ათასის შურდა. რამდენიმე ათასი ურუგვაელი გულშემატკივრის გარდა, მთელი სტადიონი მოსული იყო არა იმდენად მატჩის სანახავად, რამდენადაც მომავალი ჩემპიონებისთვის პირ­ ველი დიდების აღსავლენად. პირველ ტაიმში ანგარიში არ გახსნილა, მაგრამ ამას საზეიმო განწყობა არ შეუცვლია. მეორე ტაიმი დაიწყო თუ არა, უკვე მესამე წუთზე ფრიასას გოლმა ბრაზილია დააწინაურა და

119 VOYAGER 17/2019

სპორტი

მომავალი გრანდიოზული ზეიმის განცდა კიდევ უფრო გააძლიერა. სტადიონი აფეთქდა ამ სიტყვის პირდაპირი გაგებით, ასეულობით ადგილიდან აიჭრა ჰაერში პეტარდები და რაკეტები. ცა დაიფარა. აფეთქებულ ცაში ამ ყველაფერს ღიმილით უცქერდა ღმერთი, რომელიც, რა თქმა უნდა, ბრაზილიელი იყო!

კადრი 1950 წლის ფინალიდან. ურუგვაიელ ფეხბურთელს ბრაზილიელი მეკარის კარში პირველი გოლი გააქვს.

ბრა­ზი­ლია ბრა­ზი­ლი­ა­ა: ან­გა­რი­ში რომ წა­იყ­ვა­ნეს მატ­ჩ­ში, რო­ მელ­შიც ფრეც აძ­ლევ­დათ ხელს, ერ­თი წა­მით არ უფიქ­რი­ათ დაც­ვა­ზე და შე­ტე­ვას შე­ტე­ვა­ზე ახორ­ცი­ელ ­ ებ­დ­ნენ. მწვრთნელ­ მა, ფლა­ვიუ კოშ­ტამ, სცა­და, ოდ­ნავ შე­ეც­ვა­ლა თა­მა­შის ნა­ხა­ზი და ერ­თ­-ერთ თავ­დამ­ს­ხ­მელს, ჟა­ირს, უკან და­ხე­ვა უბ­რ­ძა­ნა, მაგ­რამ მან ან ვერ, ან არ გა­იგ­ ო­ნა მწვრთნე­ლის მი­თი­თე­ბა და ბრა­ზი­ლი­ელ­თა შემ­ტე­ვი ნა­ხა­ზი იგი­ვე დარ­ჩა. ამა­სო­ბა­ში ურუგ­ ვა­ლებ­მა ბრა­ზი­ლი­ე­ლებს სუს­ტი რგო­ლი უპო­ვეს, ეს აღ­მოჩ­ნ­და მარ­ცხე­ნა ნა­ხე­ვარ­მ­ც­ვე­ლი ბი­გო­დე, რო­მე­ლიც თავს არ იკ­ლავ­ და ურუგ­ვა­ე­ლე­ბის მარ­ჯ­ვე­ნა გა­რე­მარ­ბის, ალ­სი­დეს გი­ჯას გა­სა­ უვ­ნე­ბელ­ყო­ფად. ბი­გო­დეს და­უ­დევ­რო­ბა ბრა­ზი­ლი­ელ ­ ებს ძვი­რი და­უჯ­დათ: გი­ჯამ ვა­რე­ლას­გან პა­სი მი­ი­ღო, იოლად მო­ატყუა ბი­გო­დე და ცენ­ტ­რ­ში გა­დას­ცა ბურ­თი სკი­აფ ­ ი­ნოს, რო­მელ­მაც ბურ­თი ბრა­ზი­ლი­ელ­თა კარ­ში თა­ვუ­რი დარ­ტყ­მით მშვი­დად გა­ და­აგ­ზავ­ნა. რჩე­ბო­და 19 წუ­თი და ბრა­ზი­ლი­ე­ლებს რის­კის უფ­ლე­ბა არ ჰქონ­დათ: სა­ყა­ი­მო ან­გა­რი­ში უნ­და შე­ენ­ არ­ჩუ­ნე­ბი­ნათ. მაგ­რამ არა! მას­პინ­ძ­ლე­ბი შე­ტე­ვას აგ­რ­ძე­ლებ­დ­ნენ, იმედ­მო­ცე­მუ­ლი ურუგ­ვა­ე­ლე­ბიც იმა­ვეს აკე­თე­ბენ. წა­ვი­და ნამ­დ­ვი­ლი ღია ფეხ­ ბურ­თი. სა­ფი­ნა­ლო სას­ტ­ვე­ნამ­დე ათი წუ­თით ად­რე ჟი­ულ რი­მემ „მარაკანას“ ცენ­ტრ ­ ა­ლუ­რი ლო­ჟა და­ტო­ვა და და­იწყო მოძ­რა­ ო­ბა მინ­დვ­ ­რის­კენ, სა­დაც, რო­გორც ეგო­ნა, თა­ვი­სი სა­ხე­ლო­ბის თასს ბრა­ზი­ლი­ე­ლე­ბის კა­პი­ტან აუგუშ­ტუს ჩა­აბ­ ა­რებ­და. რო­დე­ საც ფი­ფას მხცო­ვა­ნი პრე­ზი­დენ­ტი მინ­დ­ვ­რის ხაზს მი­უა­ ხ­ლოვ­ და, ყვე­ლა­ფე­რი 180 გრა­დუ­სით შე­იც­ვა­ლა. ჟი­ულ რი­მემ ვერც კი 120 VOYAGER 17/2019

მო­ა­სირ ბარ­ბო­ზა

და­ი­ნა­ხა გო­ლი, რო­მელ­მაც მთე­ლი ბრა­ზი­ლია ატ­ლან­ტის ოკე­ა­ ნი­დან პე­რუს საზღ­ვ­რამ­დე და ურუგ­ვა­ის საზღ­ვ­რი­დან ამა­ზო­ნის აუზამ­დე, სამ­ხრ ­ ე­თის ქა­ლაქ პორ­ტუ ალეგ­რე­დან ჩრდი­ლო­ე­თის ბოა ვიშ­ტამ­დე და აღ­მო­სავ­ლე­თის ჟოა პე­სო­ა­დან და­სავ­ლე­თის მა­რე­შალ თავ­მა­ტურ­გუმ­დე უღ­რ­მეს შოკ­ში ჩა­აგ­დო. 81-ე წუთ­ზე გი­ჯამ კვლავ ჩა­მო­ი­ტო­ვა უბად­რუ­კი ბი­გო­დე, მაგ­რამ გა­და­ცე­ მა, რო­მელ­საც ბრა­ზი­ლი­ის ნაკ­რე­ბის დაც­ვა ელო­და, არ გა­აკ­ ე­ თა, ცენ­ტ­რის­კენ გა­და­ი­ნაც­ვ­ლა და მო­ულ ­ ოდ­ნე­ლად მახ­ვი­ლი კუთხი­დან მე­კა­რის კუთხე­ში და­არ­ტყა. გოლ­კი­პე­რი მო­ა­სირ ბარ­ბო­ზა ნა­სი­მენ­ტუ კი­ნა­ღამ მის­წ­ვ­და ბურთს, მაგ­რამ დარ­ტყ­ მა მის­თვ­ ის მე­ტის­მე­ტად მო­უ­ლოდ­ნე­ლი აღ­მოჩ­ნ­და... ამ წუ­თის შემ­დეგ ამ ყვე­ლა­ზე უბე­დურ­მა ბრა­ზი­ლი­ელ­მა კი­დევ ორ­მოც­და­ ა­თი წე­ლი იცოცხ­ლა და ორ­მოც­და­ა­თი წე­ლი მას მე­ზო­ბე­ლი კი არა, მე­ზობ­ლის ბავ­შ­ვე­ბიც არ ესალ­მე­ბოდ­ნენ. კარ­ნა­ვა­ლის ნაც­ვ­ლად ბრა­ზი­ლია ეროვ­ნულ­მა გლო­ვამ მო­იც­ვა. მატ­ჩის დამ­თავ­რე­ბი­სას სადღაც გაქ­რ­ნენ ბრა­ზი­ლი­ის სა­ხელ­მ­ წი­ფოს პირ­ვე­ლი პი­რე­ბი, და­ჯილ­დო­ე­ბის ცე­რე­მო­ნია კი­ნა­ღამ ჩა­იშ­ ა­ლა, ფი­ფას პრე­ზი­დენ­ტ­მა ისე მორ­ცხ­ვად გა­დას­ცა თა­ვი­ სი თა­სი ურუგ­ვა­ე­ლე­ბის კა­პი­ტანს, თით­ქოს მთელ ბრა­ზი­ლი­ას ბო­დიშს უხ­დი­და. 22 ოქ­როს მე­და­ლი, რო­მე­ლიც წი­ნას­წარ იყო ბრა­ზი­ლი­ელ ­ ი ფეხ­ბურ­თე­ლე­ბის­თ­ვის დამ­ზა­დე­ბუ­ლი, გა­ა­ნად­ გუ­რეს და ყვე­ლა მო­თა­მა­შეს მთე­ლი სი­ცოცხ­ლის მან­ძილ­ზე და­უ­მახ­სოვ­რეს ეს და­მარ­ცხე­ბა. სა­ა­მა­ყო ფეხ­ბურ­თელ­თა სი­ი­ დან გაქ­რ­ნენ ადე­მი­რი, ზი­ზი­ნი­ო, ჟა­ი­რი... ბრა­ზი­ლი­ურ ­ ი სტი­ლი, რო­მელ­საც ამ­დე­ნი სი­ხა­რუ­ლი მოჰ­ქონ­და მა­ყუ­რებ­ლის­თის _ ჯინ­გა ქუ­ჩის ფეხ­ბურ­თად გა­მოცხად­და... ქვე­ყა­ნას გა­და­უ­ა­რა თვით­მ­კ­ვ­ლე­ლო­ბა­თა უზარ­მა­ზარ­მა ტალ­ღამ, ათე­ულ ათა­სო­ ბით ბრა­ზი­ლი­ე­ლი გა­მო­ეთხო­ვა სი­ცოცხ­ლეს გუ­ლის შე­ტე­ვი­თა და ტვინ­ში სის­ხ­ლის ჩაქ­ცე­ვით. კო­ლო­სა­ლუ­რად და­ე­ცა შრო­მის ნა­ყო­ფი­ე­რე­ბა. შემ­დეგ წელს ჩა­ი­შა­ლა რი­ოს სა­ხელ­გან­თ­ქმ­ უ­ლი კარ­ნა­ვა­ლი, და­ი­ხუ­რა ათა­სო­ბით ეკ­ლე­სია – ხალ­ხ­მა მუ­ხა­ნა­ თო­ბა ვერ აპა­ტია ღმერთს. ჩა­მო­ი­შა­ლა პო­ლი­ტი­კუ­რი სის­ტე­მა, სა­მუ­და­მოდ და­ე­ცა მმარ­თ­ვე­ლი პარ­ტი­ის რე­ი­ტინ­გი, რამ­დე­ნი­მე პო­ლი­ტი­კუ­რი ფი­გუ­რა წა­ვი­და პო­ლი­ტი­კი­დან.

ბრა­ზი­ლი­ის ის­ტო­რი­ა­ში ეს სა­ბე­დის­წე­რო დღე შე­ვი­და „მარა­ კანასოს“ სა­ხე­ლით. ეს და­მარ­ცხე­ბა ვერ დაჩ­რ­დი­ლა 2014 წელს გერ­მა­ნი­ას­თან სა­მარ­ცხ­ვი­ნოდ წა­გე­ბულ­მა 1:7-მაც კი. შო­რე­ულ შვე­დე­თამ­დე და პირ­ველ ჩემ­პი­ო­ნო­ბამ­დე მსოფ­ლი­ ოს მო­მა­ვალ ხუთ­გ­ზის ჩემ­პი­ონს რვა წე­ლი აშო­რებ­და. 1950 წლის იმ უბე­დურ 16 ივ­ლისს მთელ ბრა­ზი­ლი­ა­ში არა­ვინ იცო­ და, რომ მი­ნას ჟე­რა­ი­სის შტა­ტის ქა­ლაქ ტრეს კო­რა­სო­ეს­ში, სა­ ბავ­შ­ვო გუნდ „ბაკინიუში“ ბურთს უკ­ვე აგო­რებ­და ცხრა წლის შავ­ტუ­ხა ბი­ჭუ­ნა, ჯინ­გის დი­დოს­ტა­ტი, მეტ­სა­ხე­ლად „გაზოლინა“ (ბენზინი). მა­ლე მას მეტ­სა­ხელს გა­მო­უც­ვ­ლი­ან და პე­ლეს და­არ­ ქ­მე­ვენ. 16 ივ­ლისს პა­ტა­რა ბი­ჭი მა­მას­თან ერ­თად ტი­რო­და და თა­ვის მოკ­ვ­ლა­ზე ფიქ­რობ­და. სწო­რედ ამ დღეს და­იფ ­ ი­ცა გა­ ზო­ლი­ნამ, რომ დად­გე­ბო­და დღე, რო­დე­საც იგი გამ­წა­რე­ბუ­ლი ბრა­ზი­ლი­ის სა­ხე­ლით მთელ მსოფ­ლი­ო­ზე აუცი­ლებ­ლად შურს იძი­ებ­და და ამ შუ­რის­ძი­ე­ბის მთა­ვა­რი იარა­ღი სწო­რედ ბრა­ზი­ ლი­უ­რი ჯინ­გა იქ­ნე­ბო­და.

ჩვენ შეიძლება გაგვიჭირდეს ამის წარმოდგენა, მაგრამ ბრაზილია ის ქვეყანაა, სადაც ფეხბურთი და სიცოცხლე განუყრელი ცნებებია, სადაც ტაქსის მძღოლები, ტრადიციული მსუბუქი მუსიკის ნაცვლად, დაბალ ხმაზე გასმენინებენ ისტორიული საფეხბურთო მატჩების რადიორეპორტაჟების ჩანაწერებს...

ვარსკვლავი მოთამაშე ბრაზილიელი ფეხბურთელი პელე, რომელმაც სამი მსოფლიო თასი მოიგო:

ფეხბურთი ბრაზილიური ციებ-ცხელება ხუთგზის მსოფლიო ჩემპიონი 121 VOYAGER 17/2019

კინო

ბრაზილიური სერიალების გემო გუ რა მ ღონ ღა ძე

122 VOYAGER 17/2019

ბრაზილიის გაგონებაზე, პირველ რიგში, ქრისტეს უზარმაზარი, მკლავებგაშლილი ქანდაკება უნდა მახსენდებოდეს, ან გრძელი მდინარე, მათი საფეხბურთო ნაკრების ხასხასა ყვითელი ფორმა, მზიანი პლაჟი, კარნავალზე აფრიალებული ათასფერი ბუმბული და მოცეკვავე სხეულები... თუმცა, თუ ჩემსავით ადრეულ 90-იან წლებში გაიზარდეთ და ტელევიზორის ყურებაც მაშინ დაიწყეთ, ბრაზილიის გაგონებაზე აუცილებლად მოგაგონდებათ ზედმეტად მელოდრამატული მელოდია, ეკრანზე მსხვილი, მომრგვალებული ასოებით გამოყვანილი სიტყვები და დაუვიწყარი სახეები. ეს ბრაზილიური საპნის ოპერებია.

შეიძლება ითქვას, რომ ბრაზილიური სერიალების ყურება არასდროს სრულდება. მათი მომაჯადოებელი სიუჟეტები და უჩვეულო ტრანსგრესიები ჩემს ფსიქიკაში ისეთი კოდებით არის ჩაქსოვილი, რომ ვერასდროს მოვიშორებ. გარდა იმისა, რომ ეს საპნის ოპერები მაყურებელს საინტერესო ისტორიებს სთავაზობს, „ბნელ 90-იანებში“ მათ სულ სხვა დატვირთვაც ჰქონდა: უშუქობის პერიოდში, ოჯახებსა და სამეზობლოებს აერთიანებდა და ეკრანს აწებებდა. მთელი კორპუსები ერთად ვადევნებდით თვალს რიო დე ჟანეიროში მომხდარ დრამებსა და სასიყვარულო ისტორიებს, სეანსის ბოლოს კი, დაუსრულებლად ვლაპარაკობდით, ვარჩევდით უთვალავ ინტრიგასა თუ ჩახლართულ სიუჟეტურ კვანძებს...

მგონი, მეც ავირიე! როდესაც ბრაზილიურ სერიალებს ვახსენებ, ხან _ საპნის ოპერას ვუწოდებ, ხანაც _ ტელე­ნოველას...

პირ­ველ ბრა­ზი­ლი­ურ ტე­ლე­ნო­ვე­ლას ასე ერ­ქ­ვა: Sue vida me pertence (შენი ცხოვ­რე­ბა მე მე­კუთ­ვნ­ ის) და ის 1951 წლის დე­ კემ­ბერ­ში გა­ვი­და ეკ­რა­ნებ­ზე. მას შემ­დეგ, ტე­ლე­ნო­ვე­ლე­ბი ბრა­ ზი­ლი­ელ­თა ყო­ველ­დღი­უ­რო­ბის გა­ნუ­ყო­ფე­ლი ნა­წი­ლი და ყვე­ ლა­ზე პო­პუ­ლა­რუ­ლი სა­სა­უბ­რო თე­მა­ა. ისი­ნიც კი, რომ­ლე­ბიც თვალ­ყურს დი­დად არ ადევ­ნე­ბენ დრა­მა­ტუ­ლი სი­უ­ჟე­ტე­ბის გან­ ვი­თა­რე­ბას, მა­ინც ჩარ­თუ­ლე­ბი არი­ან ამ სა­უ­ბარ­ში.

საპნის ოპერებს კი მხოლოდ შუადღეს. შესაბამისად, ტე­ლენო­ველებს ყველანი უყურებენ: ნებისმიერ სოციოეკონომიკურ საფეხუზე მდგარი ქალები და კაცები, განურ­ ჩევლად ასაკისა თუ თანამდებობისა; საპნის ოპერების მთავარი მაყურებელი კი _ მხოლოდ დიასახლისები არიან.

საპნის ოპერები პირველად შავ-თეთრ ტელევიზორში, კვირაში ერთხელ, ისიც სან პაულუს გარკვეულ უბნებში გადიოდა, დღესდღეობით კი, ორშაბათიდან შაბათის ჩათვლით, მთელი ბრაზილია ტკბება მრავალფეროვანი ისტორიების ცქერით.

1960-იანი წლებიდან იცვლება და ღრმავდება სერიალების შინაარსი, თემები, სტრუქტურა, ხოლო 1970-იანი წლებიდან რამდენიმე ტელენოველა ერთდროულადაც გადის და მათ შორის არჩევანის გაკეთება მაყურებელს თავისი გემოვნების შესაბამისად შეუძლია. ბრაზილიური ტელესერიალების ყველაზე მსხვილი მწარ­ მოებელი დღეს „ტვ გლობო“ გახლავთ. ამ კომპანიაში შექმნი­ ლი სერიები ლათინურ ამერიკაში ყველაზე მაღალბიუჯეტიან ტელეპროექტებად მიიჩნევა _ თითო ეპიზოდის გადაღებაში, დაახლოებით, 125.000 აშშ დოლარი იხარჯება.

და მაინც, რა განსხვავებაა ამ ორს შორის? შეიძლება, მკითხ­ვე­­ლისთვის დიდი მნიშვნელობა არ ჰქონ­ დეს, მაგრამ ბრაზილიის მოსახლეობა დიდ ყურადღებას აქცევს. ტელენოველა სას­რული ეპიზოდების რაოდენობისგან შედგება. შესაბამისად, მაყურებელი დასკვნით მოქმედებას, ფინალს ელოდება. საპნის ოპერა კი შეიძლება არასდროს დასრულდეს... ტელენოველებს არხები შუადღეს და საღამოს გადასცემენ,

ბრაზილიური ტელესერიალები (საპნის ოპერები) ბრაზილიის ყოველდღიური გასარჩევი თემაა. მათი პოპულარობა რიცხ­ ვებშიც კარგად ჩანს: Averida Brasil (ბრაზილიის გამზირი) _ ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ტელენოველის მოგება 1 მილიონ აშშ დოლარს უტოლდება. როგორც წესი, სერიალებში ასახულია თანამედროვე ბრა­ ზილიის ცხოვრება, განსხვავებული სოციალური კლასის ადამიანების დამოკიდებულება და ყოფა, მათ შორის კი მაყურებელი აუცილებლად აღმოაჩენს საკუთარ თავს. სე­რი­ებ­ში ასა­ხუ­ლი ბრა­ზი­ლი­ე­ლე­ბის ცხოვ­რე­ბა არაფ­რით გან­ს­ხ­ვავ­დე­ბა მა­ყუ­რებ­ლე­ბის ში­შე­ბი­სა და ოც­ნე­ბე­ბის­გან, ოჯა­­ხე­ბი და სა­მუ­შაო გა­რე­მოც ზუს­ტად ისე­თი­ა, რო­გორც ნამ­ დ­ვილ რიო დე ჟა­ნე­ი­რო­ში შე­იძ­ლე­ბა არ­სე­ბობ­დეს. სას­რუ­ლი ეპი­ზო­­დე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, პირ­ვე­ლი ეპი­ზო­დი (ე. წ. „პილოტი“) სავ­სეა მო­უ­ლოდ­ნე­ლო­ბე­ბით, სხარ­ტად გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი მოქ­

123 VOYAGER 17/2019

კინო

მე­დე­­ბით, ყვე­ლა ცენ­ტ­რა­ლუ­რი ფი­გუ­რის მყი­სი­ე­რი გაც­ნო­ბით და და­სა­მახ­სოვ­რე­ბე­ლი ქუ­დით; რაც შე­ეხ­ ე­ბა ფი­ნალს: სამ­წუ­ ხა­­როდ, აქ მო­ულ ­ ოდ­ნე­ლო­ბე­ბი იშ­ვი­ა­თი­ა. ბო­რო­ტი მარ­ცხ­დე­ბა, კვდე­ბა ან ცი­ხე­ში ამო­ყოფს თავს, კე­თი­ლი კი გა­მარ­ჯ­ვე­ბას ზე­ი­ მობს და საყ­ვა­რელ ადა­მი­ან­თან ბედ­ნი­ე­რად ცხოვ­რე­ბას იწყებს. თუმ­ცა, ბრა­ზი­ლი­ურ ტე­ლე­ნო­ვე­ლებს სწო­რედ ამი­ტომ უყუ­რე­ბენ ასე­თი ინ­ტე­რე­სით. ეს არის ნდო­ბა, რომ იქ, ეკ­რან­ზე, გა­მო­გო­ ნილ ცხოვ­რე­ბა­ში მა­ინც იქ­ნე­ბა ყვე­ლა­ფე­რი რიგ­ზე; ისე, რო­ გორც ნე­ბის­მი­ერ დი­ას­ ახ­ლისს სურს, რომ მის ოჯახს ჰქონ­დეს. ** უკანასკნელი კვლევების მიხედვით, მიმზიდველი სანაპი­რო­­ების, ქარიზმატული პერსონაჟებისა და საშუალო კლასის წარმომადგენელთა ცხოვრებისა და ოცნებების ასახვით, ბრა­ზილიურმა საპნის ოპერებმა ქალთა ცხოვრებაში ქორ­ წინებისა და დედობის იდეალები შეცვალა. ამ წყა­რო­ებ­ზე დაყ­რდ ­ ­ნო­ბით, შეგ­ვიძ­ლია ვი­სა­უბ­როთ იმა­

ზეც, რომ ტე­ლე­ვი­ზი­ამ და ტე­ლე­ნო­ვე­ლებ­მა შო­ბა­დო­ბი­სა და გან­­­ქორ­წი­ნე­ბე­ბის სტა­ტის­ტი­კა­ზე დი­დი რო­ლი ითა­მა­შა – შვი­­­­ლე­ბის გა­ჩე­ნის ტენ­დენ­ცია კა­ტას­ტ­რო­ფუ­ლად შემ­ცირ­და და 1980-იანი წლებ­ში გან­ქორ­წი­ნე­ბე­ბის რიცხ­ვიც ხუთ­ჯერ გა­იზარ­­­ ­­­­ და. სა­გუ­ლის­ხ­მო­ა, რომ სწო­რედ ამ პე­რი­ოდ­ში შე­­ი­ძი­ნა და­ბა­ლი სო­ცი­ა­ლუ­რი კლა­სის ბრა­ზი­ლი­ელ ­ ე­ბის 80%-მა ტე­ლე­ვი­ზო­რი.

„ტელევიზია იდეების გავრცელებაში გადამწყვეტ როლს თა­მა­შობს, განსაკუთრებით ისეთ ქვეყანაში, სადაც ზეპირსიტყვიერების გრძელი ტრადიციაა, როგორც ბრაზილიაში, – აცხადებს ერთერთი მკვლევარი, ალბერტო ჩონგი, – ნათლად ვხედავთ, თუ როგორ ეხმარება სერიალები შესაბამის უწყებებს შიდსის ეპიდემიისგან თავდასაცავი ხერხების პოპულარიზაციაში, ასევე ისეთი იდეალების გავრცელებაში, როგორებიცაა უმცირესობათა ჩაგვრის შეწყვეტა და თანასწორობა ადამიანთა შორის“. როცა მსგავს დაკვირვებებზე მსჯელობენ მკვლევრები, პირ­ 124 VOYAGER 17/2019

ველ რიგში, Rebe Globo-ს ნამუშევრების ანალიზს ეყრდ­ნობიან. Globo-ს ნამუშევრებს ბრაზილიაში აჩვენებენ ყველ­ გან – 1990-იან წლებში მის სერიალებს და ტელეპროექტებს უყურებდა თითქმის 18 მილიონი ოჯახი. კვლევების მიხედვით, ნათელი ხდე­ბა ისიც, თუ რო­გო­რი გავ­ ლე­ნა მო­ახ­დი­ნა ბრა­ზი­ლი­ურ­მა ტე­ლე­სე­რი­ალ ­ ებ­მა ქა­ლე­ბის ჯან­ მ­რ­თე­ლო­ბა­ზე. გა­ი­ზარ­და სექ­სუ­ა­ლუ­რი გა­ნათ­ლე­ბა, ხელ­­­მი­საწ­ვ­ დო­მი გახ­და კონ­ტ­რა­ცეპ­ტი­ვე­ბის შე­სა­ხებ ინ­ფორ­მა­ცი­ა; გა­და­ხა­ ლის­და სამ­თავ­რო­ბო გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბე­ბი აბორ­ტ­თან და­კავ­ში­ რე­ბით. აღ­მოჩ­ნ­და, რომ ქა­ლებ­მა, სე­რი­ა­ლე­ბი­დან ნა­კარ­ნა­ხე­ბი კო­დე­ბით და­იწყეს აზ­როვ­ნე­ბა და იმ ასაკ­ში, რო­ცა ბავ­შ­ვე­ბის გა­ ჩე­ნა უნ­და მონ­დო­მე­ბო­დათ, სა­ერ­თოდ უარი თქვეს დე­დო­ბა­ზე. „სერიალებით გავრცელებულ განათლებას ქალთა წრეებში იგივე ეფექტი აქვს, რაც ექვსთვიან საუნივერსიტეტო კურსს“, _ ასკვნის მკვლევარი ალბერტო ჩონგი. დღეს ბრაზილიურ საპნის ოპერას ყოველ საღამოს, სა­

შუალოდ, 70 მილიონი ბრაზილიელი უყურებს. სერიალების სიუჟეტები ხშირად ტრადიციებსა და დრომოჭმულ ადათწესებს უპირისპირდება. ხშირად საპნის ოპერების მთავარი პერსონაჟები ცოდვილი ხალხია, რომლებსაც არ ეთაკილებათ ტყუილი, მოპარვა თუ მკვლელობა იმისთვის, რომ მიზანს მიაღწიონ – გამდიდრდნენ ან საყვარელი ადამიანის კეთილ­ განწყობა დაიმსახურონ. მთავარი პერსონაჟი ქალები ხში­ რად მარტოხელა დედები არიან, მათ ცუდი ურთიერთობა აქვთ შვილებთან, თუმცა, ამბის ფინალში მათ სიყვარულს აუცი­ლებლად დაიმსახურებენ. ის კი არა, გლობოს გავლენაზე გლობალური დათბობის მკვლევრებიც წერენ. მათი განცხადებით, დედამიწის კატასტროფული შობადობის მზარდი მაჩვენებლისგან თავის დასაცავად, სწორედ ბრაზილიური სერიალები გვეხმარება.

2012 წელს გამოქვეყნებული ანალიზის მიხედვით, ბრაზილიის ბოლო ორ თაობას თუ დავაკვირდებით, ოჯახში საშუალოდ შვიდი ბავშვიდან _ ორზე ჩამოვედით. დარწმუნებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ შობადობის ასეთი ვარდნა, საპნის ოპერების დამსახურებაა, სადაც ძლიერი ქალები, ოჯახის გარდა, სხვა თავშესაქცევებით, ჰობითა თუ კარიერით არიან გატაცებულები.

125 VOYAGER 17/2019

კინო

ძიების აღსასრულებლად ბრუნდება. მაყურებელი თვალს ვერ აცილებს რიტასა და (უკვე ლეგენდარული ბოროტმოქმედის) დედინაცვალ კარმინას ორთაბრძოლას, რომელმაც გოგონა ბავშვობაში სანაგვეზე მოისროლა. სერიალის სარეკლამო კამპანიაში, დაახლოებით, 35 მილიონი დოლარი დაიხარჯა, მაგრამ კომპანიამ ეს თანხა მალევე ერთიორად ამოიღო. ერთ-ერთი პერსონაჟის კუთვნილი სილამაზის სალონი რეალურადაც გამოჩნდა – რიო დე ჟანეიროში მისი რეალური ასლი გახსნეს, ამავე პერსონაჟის სახელობის თმის მოვლის საშუალებები კი სუპერმარკეტებში იყიდება. სერიალის პოპულარობა იმაში მდგომარეობს, რომ მის ავ­ტორს კარგად ესმის, ახალგამდიდრებული ბრაზილიე­ლების ქცევა, სურვილები და ოცნებები. კარგად იცნობს, როგორც იმოსება ეს ხალხი, სად ერთობა, რას აღმერთებს და რა სძულს... „სერიალში ჩანს საშუალო ფენა ისე, როგორც მათ უნ­დათ, რომ ჩანდნენ, – აცხადებს სერიალის რეჟისორი რენა­ტო მეირელესი, – ისინი ამაყობენ თავიანთი წარსულით, თუმცა უკეთესი მომავლისთვის იბრძვიან“. ეს სერიალი ქართველმა მაყურებელმა ჯერ არ იცის, თუმცა, იყო დრო, როცა ჰადესა და ლუკასის სიყვარულის ისტო­რიას

საპნის ოპერებმა ბრაზილიაში სახელების გავრცელებაც დაამკვიდრა. საკმარისია, დააკვირდეთ, რომელ სერიალს გადასცემდა ამა თუ იმ პერიოდში გლობო ქვეყნის ნებისმიერ წერტილში და აღმოაჩენთ, რომ ახალგაზრდების 33 პროცენტს ამბის მთავარი პერსონაჟის სახელი ჰქვია. *

ბოლო პერიოდის ყველაზე ცნობილი ტელესერიალის (Avenida Brasil) ფენომენმა იმგვარ მასშტაბს მიაღწია, რომ ბრაზილიის მაშინდელმა პრეზიდენტმა – დილმა რუსეფმა – განაცხადა, პარასკევს საღამოს, ყველა გეგმა გვერდით უნდა გადავდო, რომ ტელენოველის ფინალი მოსახლეობასთან ერთად ვნახოო. ასეთი ცნობილი სერიალების ფინალური ეპიზოდები იმაზე მეტ მაყურებელს აწებებს ეკრანს, ვიდრე ბრაზილიის საფეხბურთო ნაკრების ფინალური მატჩი. ამ ბოლო მელოდრამატული სერიალის ცენტრში ახალ­გაზრდა ქალის ამბავია, რომელიც მამის სიკვდილის შემდეგ შურის­ 126 VOYAGER 17/2019

მთელი საქართველო ადევნებდა თვალს, სე­რიალში – „კლონი“. ტელენოველის დიდი დრამისა და რომანტიკის ფონზე კი ისეთი მნიშვნელოვანი თემები იყო განხილული, როგორებიცაა ნარკოდამოკიდებულება, ქალთა უფლე­ ბები, კლონირება, მუსლიმური სამყარო და ა. შ. დაუვიწყარია დედა-შვილი რეჯინა და გაბრიელა დუარ­ ტეების სახეები სერიალში „სიყვარულის სახელით“, სადაც ისინი დედა-შვილის როლს ასრულებდნენ. გადა­ ღებები იტალიაშიც მიმდინარეობდა, კადრები ლამაზი იყო, ისტორია – დრამატული და ჩვენც მთელი 190 სერიის განმავლობაში დიდი ვნებათაღელვის მონა­ წილენი ვიყავით.

მიუხედავად ამისა, ტელენოველების შემქმნელები ახერხებენ იმას, რომ 200 ეპიზოდის განმავლობაში თავბრუ დაგვახვიონ და კითხვაზე პასუხი ბოლო წამს ისე გახსნან, თითქოს წარმოდგენა არ გვქონდა. ასეთი ოსტატობა კი ძალიან რთული მისაღწევია. ბრაზილიაში სწორედ ეს შეუძლიათ.

ასეთივე გრძელი ტელენოველა აღმოჩნდა „იოლი ფუ­ ლი“. ქართველი მაყურებელი გულშემატკივრობდა და განიცდიდა ტაქსისტი ჟოზე-კარლოს ისტორიას, რო­ მელსაც, საბოლოოდ, ნამდვილად არ ჰქონდა ბედნი­ერი დასასრული. „სასტიკი ანგელოზის“ პირველი ვერ­სია, რომელშიც მთავარ როლს სუზანა ვიეირა ასრულებდა, მსოფ­

ლიოში პირ­ველი ტელენოველა იყო, სა­დაც მთავარი პერსონაჟი არა კეთილი, გულუბრყ­ვილო გოგო, არამედ ამბიციური, მებრძოლი და ხში­რად სასტიკი ქალი გახლდათ. დაუვიწყარია სახეები ისეთი საპნის ოპე­რე­ბიდან, რო­გორე­ბიცაა „ბედთან მებ­რ­ძოლი“, „ბაბილონის გო­ დოლი“, „ქალთა ქვეყანა“, „ცოდვის ფერი“, „ოცნების კოშკები“... ეს უკანასკნელი საქართ­ველოში იმხელა პოპულარობით სარგებლობდა, რომ რამდენჯერმე გამეორებითაც აჩვენეს. დიახ, ერთი და იმავე სერიალის ყურება ტელენოვე­ლების ნამდვილ მოყვარულს არ უნდა მობეზრდეს. სინამდვილეში, ყველა ბრაზილიური სერიალი – ერთ ამბავს უტრიალებს. აქ ხომ პირველივე სერიიდან ცხადია, როგორი იქნება ფინალი, ვის დარჩება სახლი, საგვარეულო ფული, მშობლების კომპანია... ვინ ამოყოფს თავს ციხეში, ვინ დაგორდება კიბეზე, ამნეზია ვის შეუტევს.

127 VOYAGER 17/2019