საბერძნეთი by საქართველოს ბანკი

რედაქციისაგან

საბერძნეთი უკან მომავალში ცნობისმოყვარეობით სავსე მოგზაური ორიდან ერთ გზას ირჩევს – მიდის მოუმზადებლად, ბედს მინდო ბილი და შემთხვევით შეხვედრებს, დაუგეგმავ აღმო ჩენებს, მოულოდნელ განცვიფრებებს ეძებს. მისთვის მთავარია, მიჰყვეს გზას, კანონზომიერება შემთხვევი თობაში იპოვოს და ამით დატკბეს.

ამ ნომერში საბერძნეთის შესახებ უხვად სამეცადი ნო მოვამზადეთ. ეს ის ქვეყანაა, სადაც ცოდნას თუ არ აღიდგენთ, ნიშნებს ვერ წაიკითხავთ, სიღრმეებს ვერ ჩაწვდებით, ვერაფერს გაუგებთ კონტექსტს, რომელიც საუკუნეებს მოიცავს და მრავალშრიან წარსულს ყო ველდღიურ ად აცოცხლებს.

ანდა მეორე – ურჩევნია, წინასწარ გაიგოს ბევრი რამ ისტორიასა და ეთნოგრაფიაზე, სანახავ ადგილებ სა და ღირსშესანიშნაობებზე, წინასწარ იცოდეს, სად ჭამს, სად იძინებს და რით გადადის შემდეგ ქალაქში. ამ ტიპის მოგზაური სხვა სიამოვნებას იჭერს - წინას წარ მოსმენილსა და ცოცხალ შთაბეჭდილებებს ერთ მანეთს ადარებს და აკვირდება განცდებს.

ისევ და ისევ, არ გაიოცოთ, სხვადასხვა ავტორთან თუ ერთსა და იმავე დაკვირვებასა და აღმოჩენას წააწყ დებით – ეს გრძნობებს მხოლოდ გაგიმძაფრებთ. არც სხვადასხვა ტიპის პრონანსმა დაგაბნიოთ – საბერძ ნეთში თქვენს საკუთარ გამოთქმებს თავად მიაგნებთ. ყველა რჩევა გულიდან მოდის. ცოდნა გასაღებია.

ამ დროს მზადების პროცესი ზოგჯერ მეცადინეობას ემსგავსება, მოგზაურობა კი – გამოცდის ჩაბარებას – აბა, ყველაფერი კარგად მისწავლია, თუ რამე გამოვ ტოვე.

ბედნიერ მოგზაურობას გისურვებთ ქვეყანაში, სადაც წარსული აწმყოა, ორივე ერთად კი – მომავალი.

1 VOYAGER 26/2022

თამარ ბაბუაძე, მთავარი რედაქტორი

სარჩევი

ჩემი საბერძნეთის რუკა

ყოველდღიური ელინურობა

ათენი 12 ღირსშესანიშნაობა, რესტორნები, სასტუმროები

უცნაური ღმერთების ქალაქი

ბერძნული პარადოქსები 40 პონტოს სამეფოს გადარჩენილი ნაწილი

კიკლადები 46 ბერძნული მზის ქვეშ აიღე ნიჟარა და ზღვაში გადააგდე

48 52

სანტორინი 56 ღირსშესანიშნაობა, რესტორნები, სასტუმროები

მიკონოსზე 66 ღირსშესანიშნაობა, რესტორნები, სასტუმროები

2 VOYAGER 26/2022

კრეტა მინოსის სასახლის ლაბირინთები

ჩემი პირადი მითები როდოსი _ მზის ღმერთის მიწა

74 82

კორფუ _ იტყვი და რა გახსენდება?

არისტოფანე შეუძლებელი ავტორი

ბერძნული სული: ალექსის ზორბასი

100

კოსმოსი, მუსიკა, ადამიანი 108 მარადისობა და ერთი დღე

112

თეო ანგელოპულოსის კინემატოგრაფი – შენელებული ხეტიალი დროსა და სივრცეში

ჰომეროსის ქვეყნის გემო

3 VOYAGER 26/2022

116

26, 2022

მთავარი რედაქტორი თამარ ბაბუაძე

ყდის ილუსტრაცია თამარ წიტაიშვილი

აღმასრულებელი რედაქტორი

დიზაინერი ნინო ყაველაშვილი

ნატა ძველიშვილი

პროექტის კურატორი

ავტორები

თინა ოსეფაშვილი

ლევან ბერძენიშვილი

კორექტორი მანანა სანადირაძე

კახა თოლორდავა თამარ ესაკია დიანა ანფიმიადი გაგა ლომიძე ირაკლი ბერიძე

ბერძნული ენის მართლწერის მრჩეველი ანა ჩიქოვანი

ლაშა ბუღაძე თამარ სუხიშვილი დეა მეტრეველი ნათია ახალაშვილი ირინა ბაგაური დავით ბუხრიკიძე თამარ სანიკიძე

თამარ კვინიკაძე

სარეკლამო გაყიდვების ხელმძღვანელი ნაზი გოშაძე ფოტო Shutterstock

პროექტის ხელმძღვანელი ნინო ჩიქოვანი

გამომცემელი: შპს „სოლო“ ვებგვერდი: www.solo.ge ტელ.: +995 32 2 44 44 00

ISSN: 2346-8130

რეკლამა ჟურნალში: +995 599 330 364 ჟურნალში გამოქვეყნებული მასალა წარმოადგენს შპს „სოლოს“ საკუთრებას. ჟურნალში დაბეჭდილი ნებისმიერი მასალის გამოყენება კომპანიის წერილობითი ნებართვის გარეშე აკრძალულია.

შესავალი საბერძნეთში

ჩემი საბერძნეთის რუკა თ ა მ ა რ სუხიშ ვილ ი

ბევრი ვიფიქრე, როგორ დამეწყო - ბალკანეთის ნახევარკუნ ძულის გეოგრაფიულ ი ექსკურსით, ისტორიული მიმოხილვით, არგონავტების მითითა და ბერძენთა პირველი კონტაქტებით შავიზღვისპირეთთან, თუ ოდისევსის მოგზაურობით, ან იქნებ იმით, თუ რატომ უწოდებენ ჩვენში ელადის მცხოვრებლებს ბერძნებს და მართლა უკავშირდება თუ არა ეს სახელწოდება ბრძენს? იქნებ ევროპეს მოტაცებითა და ევროპული ცივილი ზაციის ძირების ძიებით, იქნებ თალესით, რომელმაც თქვა, ყვე ლაფრის საწყისი წყალიაო და რომლის ნათქვამსაც აუცილებ ლად ირწმუნებთ, როდესაც ეგეოსის, ხმელთაშუა თუ იონიის ზღვაში ერთხელ მაინც შეცურავთ (თუმცა ერთხელ არ კმარა, როგორც ბერძნები ამბობენ, სეზონზე ოცდაათჯერ უნდა იბა ნაო), ან იქნებ ოლიმპოს მთის ღმერთებით, რომლებიც ალბათ უკვე ძალიან გაბეზრებულები არიან მოყაყანე ტურისტებით, ღმერთების ოლიმპურ სიმშვ იდეს რომ არღვევენ და აღტაცე ბულები იღებენ სელფებს იმ პატარა ჩანჩქერთან, სადაც თვით ზევსი ბანაობდა თავის გელფრენდთ ან ერთად (ჩემი ყურით მოვისმინე, გიდი გვეუბნებოდა ასე). იქნებ ბიზანტიის იმპერიის აღზევებითა და დაცემით, ან იქნებ ბერძენი ზორბას თავისუფ ლების ცეკვით ენტონი ქუინის დაუვიწყარი შესრულებით...

ეს ყველაფერი ტურისტული სააგენტოების სარეკლამო ინფორ მაციაში ერთი მარტივი წინადადებითაა გადმოცემული: საბერ ძნეთი ის ადგილია, რომელიც აუცილებლად სანახავი ქვეყნე ბის რიცხვში შედის. ეს აუცილებლად სანახავის იარლიყი ბევრს გამაღიზიანებლად ეჩვენება, მაგრამ სინამდვილეში მართლაც ასეა. ყველას უნატრია ერთხელ მაინც ამ მხარეში მოხვედრა, თუნდაც მხოლოდ იმიტომ, რომ თავისი თვალით ნახოს ის მიწა, რომელზეც ამდენი მითი და ლეგენდა სმენია. თუ ჩვევად გაქვთ მოგზაურობის წინ სანახავი პუნქტების სიის ჩამოწერა, ნამდვილად გაგიმართლათ: ჯერ მარტო ზღვები, მერე კუნძულები: აქეთ ეგეოსის ზღვის კუნძულები: ევბეა, დელოსი, კიკლადები (წრიულად განლაგებული კუნძულები): ნაქსოსი, პაროსი, ანდროსი, სიფნოსი, თერა, მელოსი... იქით სპორადები (დაფანტული განლაგების კუნძულები): როდოსი, სამოსი, ქიოსი, ლესბოსი, ლემნოსი, თასოსი... კრეტა და კითერა ხმელთაშუა ზღვაში, კერკირა, ლევკასი, ითაკა, კეფალონია, ზაკინთოსი იონიის ზღვაში... მერე ნაირგვარი სანაპიროები ამ კუნძულებზე: სხვადასხვა ფერის ქვიშიანი, მსხვილკენჭიანი, წვრილკენჭიანი... ღმერთები და მათი ტაძრები, მათ გვერდით კი ქრისტიანი წმინდანები და მათი სალოცავები... უკვე თავგზა ამებნა. მერე კი შეგიძლიათ საათობით იჯდეთ ზღვის სანაპიროზე, წრუპოთ ბერძნული ყავა და უბრალოდ ითვალოთ ტალღები, როგორც ერთ ბერძნულ სიმღერაშია. ბოლოს და ბოლოს, ცხოვრებით ტკბობაც ხომ ბერძნული ცხოვრების საიდუმლოს ერთ-ერთი ნაწილია. „დასტკბი, იხარე, სანამ შენთან არს სიყვარული, რადგან ჩავ ლილზე უკვე ხელი არ მიგიწვდება“ (ქ. ნიჟარაძის თარგმანი), – წერდა თეოგნის მეგარელი თავის ერთ-ერთ ლექსში. და ეს ჰე დონისტური განწყობა დღესაც მოჰყვება ბერძნული ცხოვრების წესს. დატკბი ყოველი წამით – ამეკვიატა ეს ფრაზა ერთ-ერთი თანამედროვე სიმღერიდან, რომელსაც ხშირად ატრიალებენ დღეს კლუბებში. ამ მიწაზე მართლაც განსაკუთრებულად შეიგ რძნობ ცხოვრებით ტკბობის ხიბლს.

5 VOYAGER 26/2022

შესავალი საბერძნეთში

6 VOYAGER 26/2022

ერთი ეპიზოდი მახსენდება ეკზიუპერის რომანიდან „ადამიანთა მიწა“. გამოცდილი მფრინავი ახალბედებს ახალ ქვეყანას აც ნობს, მაგრამ უცნაური ისაა, რომ ის უყვება არა გეოგრაფიულ ობიექტებზე, არამედ იმაზე, რაც ერთი შეხედვით წვრილმანია: ფორთოხლის ხეებზე, ნაცნობ ფერმაზე და ამ ფერმაში მცხოვ რებ ფერმერსა და მის ცოლზე. როგორც მწერალი იგონებს, ეს დეტალები არც ერთი გეოგრაფისთვის არ იყო ცნობილი და სწორედ მათი წყალობით ყოველი ახალი ქვეყანა სასწაულ ად გადაიქცეოდა მის რუკაზე.

ყოველი ტურისტის დანახვაზე სახეზე ერთი სიტყვა ეწერება: ბარბაროსი. აქ არის ჩვენი ნაცნობი ტავერნის ახირებული მე პატრონე, რომელიც ტავერნაში შემსვლელებს ასეთი სიტყვე ბით ესალმება: გამარჯობა, თქვენდა საბედნიეროდ, ინტერნე ტი არა გვაქვს, აქ იმისათვის მოდიხართ, რომ ისიამოვნოთ და არა იმისათვის, რომ ეკრანზე თვალები დაითხაროთ. აქ არის დამლაგებელი გოგო აღმოსავლეთ ევროპიდან, სიმღერ- სიმღერით რომ ასუფთავებს სასტუმროს ოთახებს. აქ არის ინდოელი კაცი, რომელსაც თვითონაც კარგად ვერ გა უგია, აქ როგორ მოხვდა, მთელი ზამთარი სამაჯურებს ქსოვს, ზაფხულში კი ამ სამაჯურებს სხვადასხვა სანაპიროზე ყიდის. აქ არის აფრიკელი მოხუცი, რომელიც თავის ნახატებს ქუჩა-ქუჩა დაატარებს და ღამეს ძველ დაჭეჭყილ მანქანაში ათევს. აქ არის თავმომწონე და სიმპათიურ ი აქილევსი, რომელიც გერმანიაშია წასული სამუშაოდ და თავის სანაპირო სახლში მხოლოდ ზაფხუ ლობით ჩამოდის. აქ არიან დროის გასატარებლად ჩამოსული ხმაურიანი სერბი ტურისტები, პირდაპირ კუსტურიცას ფილმებიდან გადმოსულებს რომ ჰგვანან. აქ არიან „პაოკის“ მოთამაშეები და მათი ფანები, რომლებსაც კედელზე საგულდაგულოდ გამოჰყავთ წარწერა: „პაოკი ყველგანაა“... და რაც უფრო მეტს ვმოგზაურობ, ასეთი დე ტალებით სულ უფრო და უფრო ივსება ჩემი საბერძნეთის რუკა. მეტს აღარ გავაგრძელებ. ასეთ დეტალებს რა გამოლევს. ამ მხარეში მოგზაურობიდან თქვენც აუცილებლად გამოიყოლებთ თქვენი დეტალებით აწყობილ თავგადასავალს.

სწორედ ასეთი პატარა დეტალებითაა სავსე საბერძნეთის ჩემეული რუკაც – დეტალებითა და კიდევ იმ ადამიანებით, ამ მოგზაურობების დროს გზაზე რომ მხვდებოდნენ. აქ არის შორენა ზაქარიაძე, რომელიც დიდი ხნის წინ საბერძნეთში გავიცანი და სწორედ საბერძნეთში მოგზაურობის დროს დავ მეგობრდით.

გირჩევთ

საბერძნ ეთში მოგზაურობისთვ ის ზედგამოჭრილ დროს რომ ასახელებენ ერთი გრძელი სეზონი გამო დის და ეს არჩევანს აადვილებს – აპრილიდან შუა ოქ ტომბრამდე – როცა გაგიხარდებათ. თუმცა, მსურველი იმდენია (ერთ-ერთი მონაცემით, ყოველწლიურად 5 მილიონი ვიზიტორი), საბერძნ ეთისკენ მფრინავი თვითმფრინავების ბილეთები და სასტუმროებზე ჯავშ ნებიც აპრილზე გაცილებით ადრიდან იყიდება და ოქ ტომბერზე გაცილებით გვიან პერიოდამდე არ წყდება მოთხოვნა.

გადაამოწმეთ მაღაზიებ ის გახსნის და შესვენებების დრო – კვირას, როგორც წესი, ყველა ისვენებს, გარ კვეულ დღეებში კი შუადღისას ყველაფერი იკეტება.

ერთი კარგი ამბავი ათენში გარეთ ჭამას ის აქვს, რომ არავის არსად ეჩქარება. ლონდონისა და ნიუ იორკის მსგავსად, იქ არ გეტყვიან, რომ მაგიდის გათავისუფ ლება საათნახევარში მოგეთხოვებათ.

ათენში გამოსვლები და დემონსტრ აციები არავის უკ ვირს. ამიტომ ასეთებიც გადაამოწმეთ გამგზავრებამ დე – სად რა პროტესტია, იქნებ რომელიმე გზა დაიკ ეტა.

ტაქსიში ნაღდი ანგარიშსწ ორებით იხდით და საერ თოდ, ქაღალდის ფული ათენში დღემდე ფასობს, თუმცა ბარათითაც შეგიძლიათ – წინასწარ გადამოწ მება ამისიც შეიძლება.

აქ არის კიდევ ერთი მეგობარი საბერძნეთიდან, გერმანელი კატრინი, რომელიც საახალწლოდ ხელნაწერ წერილებს მიგ ზავნის ფოსტით და ამ წერილებს ყოველთვის თან ერთვის თითო მოგონება საბერძნეთიდან. აქ არის ჩემი ანარქისტი ბერძენი მეგობარი, რომელიც გან საკუთრებით მაშინ მიყვარს, როდესაც უკიდურესად რადიკა ლურ განცხადებებს აკეთებს: ამ დროს თვალები შეშლილი ვით ენთება და სათვალე ცხვირზე ჩამოუცურდება ხოლმე. აქ არიან უბრალო ნაცნობებიც: პლაჟზე შეზლონგების დამტა რებელი ბიჭი, რომელიც დღედაღამ დაუღალავად მუშაობს და წუხს, რომ რიგიანი სამსახური ჯერ ვერ უშოვია, რადგან დღეს მის ქვეყანაში ეკონომიკური კრიზისია. აქ არის ყავის გამყიდ ველი ახალგაზრდა გოგონა, რომელიც ყოველ დილას ისეთი ღიმილით გეუბნება „კალიმერას“, რომ მისი სალამი ყოველგ ვარ დარდს დაგავიწყებს. აქ არის მოუსვენარი პატარა პერიკლე, რომელიც არასოდეს ამოდის ზღვიდან და ყურად არ იღებს პლიაჟზე არხეინად წა მოკოტრიალებული მშობლების ძახილს: „პერიკლე, ამოდი წყლიდან, თორემ ამოგივა ფარფლები!“. აქ არის კუთხის კა ფეს უჟმური მფლობელი, გაუთავებლად რომ ტუქსავს ახალ მიმტანს, რომელიც ტურისტ გოგოს ეარშიყება, თვითონ კი

7 VOYAGER 26/2022

ათენი

ყოველდღიური ელინურობა ლა შ ა ბუღა ძე

მიკვირს იმ ადამიანების, რომელთაც ზოგჯერ მაინც გამოუჩნდებათ ხოლმე მგზავრობის მატერიალური შესაძლებლობა და სად აღარ მიდიან, საბერძნეთში კი – არა, რადგან ვინც რა უნდა თქვას ამა თუ იმ შესანიშნავი ქვეყანის შესახებ, ვისაც ერთხელ მაინც შეუყვარდება საბერძნეთი, საბერძნეთი იმას ყოველთვის ამ მიწიერი, ზეციური თუ საზღვაო სამოთხისკენ გაუწევს გული და მთელი ცხოვრება დარჩება მის შეყვარებულად. შეყვარებულად ან იქნებ რამდენიმე ცხოვრებითაც კი. 8 VOYAGER 26/2022

ახალი ათენი ობიექტურად უშნო ქალაქად მიიჩნევა, მაგრამ მე იმ ადამიანებისაც მიკვირს, ვინც ამ სიტყვას ხმარობს ათენის შეფასებისას, რადგან, თუკი ათენი გიყვარს – და ათენი ნების მიერ შემთხვევაში საყვარელია, – შეუძლებელია რაიმე უშნო, მით უმეტეს, მახინჯი დაინახო მასში, თუნდაც იმ უსახო ბეტო ნის შენობების გათვალისწინებით, შავი პოლკოვნიკების დიქ ტატურის დროს რომ მიმოაბნიეს მრავალსაუკ უნოვან ქალაქში და ვეღარც რომ ამჩნევ ძალიან მალე, რადგან სადაც ბეტონია, ფორთოხლის ხეებიც იქვე დაურგავთ და ისეთი მყუდრო კაფეე ბით გარშემოურტყამთ, რომ უშნოც კი გესიმპათიურება. უხვად მიმობნეული ფორთოხლის ხეებ ის გამო, ათენში მარ თლაც ამ მაცოცხლებელი და ოპტიმიზმის მომნიჭებელი ხილის სურნელება დგას, მიუხ ედავად იმისა, რომ ათენი მითოლოგიუ რად ზეთისხილის ხეების ქალაქია, რაკი აქაურებს ქალღმ ერთ ათენა პალადას ძღვენი, ზეთისხილი, მიუჩნევიათ უპირატესად პოსეიდონთან პაექრობის შემდეგ და სახელიც კი ზევსის ქალიშ ვილის პატივსაცემად შეურჩევიათ თავიანთი პოლისისათვის. ამ პაექრობამდე დიდი ხნით ადრე, ათენა პალადამ, არც მეტი, არც ნაკლები, უშველებელი მთა სტყორცნ ა ტიტანებს, ამ უკა ნასკნელთა და ღმერთების ცნობილი შერკინების დროს, რომე ლიც ოლიმპოელების გამარჯვებით დასრულდა, ხოლო ათენას ნასროლ მთაზე ათენის ულამაზესი უბანი, კოლონაკი გაშენდა. თავად კოლონაკის მაღლობიდან კი ყველაზე უკეთ მოჩანს ათენის და მთელი სამყაროს, ჩემი აზრით, მთავარი საოცრე ბა – პართენონის ტაძარი, რომელიც აკროპოლისის შუაგულშია აღმართული მარადიულ გვირგვინად... მთავარი საოცრება მართლაც ესაა: პართენონი, რომელიც ფერს იცვლის დღის განმავლობაში – გააჩნია, ამინდს, მზის სხი ვებს თუ მთვარის შუქს; ბევრ ცოცხალზე უფრო ცოცხალი, არ სება და არა ნაგებობა, რომელიც სიმშვ იდის, სიმტკ იცის და მა რადიულობის გამოხატულებაა, სახლებს შორის რომ გეკარგება დროდადრო და უცებ, ქუჩის კუთხეებ იდან რომ მოკრავ თვალს და გულს აგიჩქარებს გამოუთქმელი, არა მხოლოდ არქიტექტუ რით და ხელოვნებით მოგვრილი, არამედ რაღაც უფრო დიდის,

ძირეულის, წარუშლელად მუდმივთან შეხების სიხარული: „აქ არის, არსებობს!“. ოდესღაც აკროპოლისში მართლაც ცხოვრობდა დიადი არსე ბა – ლეგენდარული ფიდიას ის მიერ შექმნილი ათენას გიგან ტური ქანდაკება, მაგრამ არსება, თუკი შესაძლებელია ქვას ჰქონდეს სული, ახლა თავად პართენონის ტაძარია. არსება, რომელიც მრავალჯერ იავარქმნეს უკანასკნელ 20-25 საუკუნე ში – სულ ახლახანს, ბიზანტიელებმა, ყოველივე წარმართულს რომ ებრძოდნენ ცეცხლით და მახვილით, შემდეგ ოსმალებმა, მაინცდამაინც პართენონში რომ ინახავდნენ დენთის კასრებს და ერთხელ ნახევარ ტაძართან ერთად აუფეთქდათ, და ბო ლოს, მთხრელ-იმპერიალისტმა ლორდმა ელჯინმა რომ მოკვე თა ღვთაებრივი ფრიზი სხეულის ორგანოსავით და ლონდონის ბრიტანულ მუზეუმში გაგზავნა, რათა შემდგომი „იავარქმნისგან დაეცვა“, ისევე, როგორც ერეხთეიონის ტაძრის ექვსი კარია ტიდოდან ერთ-ერთი, უიმედოდ რომ ელის ათენში დარჩენილ ხუთთან შეერთებას...

9 VOYAGER 26/2022

ათენი

ხელგაწვდილი ღმერთი ბერძნებმა იეშმაკეს (ტყუილად ხომ არ არიან ლიტერატურული ოდისევსის რეალური შთამომავლები) და ის, ათენში დარჩენი ლი კარიატიდებიც რომ არ მოსტაცოთ ვინმემ, ასლები შეუყენეს ერეხთეიონს, ხოლო ორიგინალებს დიონისე არეოპაგელის ქუჩიდან შემავალ აკროპოლისის ახალ, გამჭვირვალე მუზეუმ ში დაუდეს ბინა (მუზეუმი შემთხვევით არ არის შუშის, რადგან აკროპოლისის გალავანი დამატებით სანახაობად ირეკლება ფანჯრებზე). თუკი უწინ ღმერთს ტაძრებში აბინავებდნენ, ახლა ასეთი ტაძრები მუზეუმებია და ათენში არსებულ მრავალ მუზეუმთა შორის არის ერთი (არეოლოგიური მუზეუმი), სადაც ბერძნუ ლი სამყაროს მარადახალგაზრდა მბრძანებელი დგას – კი დევ ერთი უკვდავად გაქვავებული ცოცხალი არსება, ვისზეც დღემდე ვერ შეთანხმებულან, ზევსია თუ პოსეიდონი, მაგრამ ნებისმიერ შემთხვევაში ღმერთია და ეს თვალის ერთი შევ ლებითაც სარწმუნოა. თუმცა ის კი მართლაც დაუდგენელია, რა ეპყრა თავს ზემოთ აღმართულ ხელში, რადგან თუკი სამ კაპი ეჭირა – პოსეიდონი ყოფილა, თუკი ელვა – ზევსი. ახლა კი უცნობია, ამათგან რომელია, მაგრამ უცნობი ღმერთი ნამ დვილად არ არის. უცნობი ღმერთის არსებობის შესახებ ათენელებმა პირველად აკროპოლისის მახლობლად, აგორაზე შეიტყვეს, როცა მათ წინაშე შორეთიდან, ხმელთაშუა ზღვის გადაღმიდან მოსულ მა აღმოსავლელმა სწავლულმა, ქარიზმატულმა კაცმა იქადა

გა – ტომით იუდეველმა, სტატუსით – რომის მოქალაქემ. ათე ნელებს აქამდე არაფერი სმენოდათ მკვდრეთით აღმდგარ ი ღმერთის შესახებ და ზოგიერთი სოკრატესეული სკეფსისით შეხვედრია ცნობას, რომ ღმერთი არ მომკვდარა, თუმცა ეჭვის მიუხედავად, აგორაზე თქმული სიტყვა აკროპოლისის ლო დებზე არანაკლებ გამძლე აღმოჩნდა, ხოლო მოსაუბრე კაცი სოკრატეზე არანაკლებ ჯიუტი... დაუზარელთ ახლაც შეუძლიათ იმ მაღლობზე ასვლა, საიდანაც მოციქულმა პავლემ გოლგოთაზე ჯვარცმული და მკვდრეთით აღმდგარი ღმერთის შესახებ უქადაგა ბერძნებს.

ინტელექტუალურ-ჰედონისტური სეირნობა საბერძნეთიდან დაიწყო დემოკრატია, დაიწყო თეატრი, ლიტე რატურა, ათენში დაფუძნდა პლატონის ფილოსოფიის აკადე მია და მისი მოწაფის, არისტოტელეს ლიცეუმი, და ათენიდანვე სისტემურ ტრადიციად იქცა თვითჩაღრ მავებული სეირნობის დროს ფიქრი, ისევე, როგორც ზოგადად კითხვა და შემდეგ ხმის ამოუღებლად კითხვა, რადგან იყო დრო, როცა მოაზროვ ნე ძველ ბერძენს მხოლოდ ხმამაღალი დეკლამაციით შეეძლო დაწერილის აღქმა და ერთხელ გაოცებულმა აღმოაჩინა, რომ თურმე მდუმარედაც შესაძლებელი ყოფილა დაწერილიდან აზრის გამოტანა.

10 VOYAGER 26/2022

აკროპოლისის გარშემო სპეციალური ბილიკიც კი მიიკლაკ ნება, რომელსაც პერიპატეტიკოსების ბილიკს უწოდებენ – მოსეირნე არისტოტელიანელი ფილოსოფოსების, რომელ თაც ტრადიციად უქცევიათ აზროვნება სეირნობის დროს: თუ მოძრაობ – ფიქრობ, თუ ჩერდები – ფიქრს წყვეტ. აზროვ ნება – დინამიკაა. ათენის ყველაზე ლამაზი უბანი, პლაკა, რომელიც აკროპოლი სის ძირში მდებარეობს (ერთგვარი ქვე-ათენი), ინტელექტუა ლურ, ესთეტიკურ და გასტრონომიულ სიამოვნებათა ეპიცენტ რია, რადგან სეირნობ, ზიხარ თუ ცოტა მიწოლილხარ, ნების მიერ შემთხვევაში კულტურულ პროცესში ხარ ჩაბმული, რად გან, როცა ბერძნულ პიკილიას მიირთმევ და ჰეფესტოს ტაძარს უყურებ იმავდროულად, სულ მცირე, თვალით მაინც „იაზრებ“, რამხელა დისტანციაა შენსა და თუნდაც ამ უნიკალურ ნაგეგო ბას შორის და რომ დრო სინამდვილეში მეტისმეტად პირობი თი კატეგორია ყოფილა. წოლა (თუ მიწოლილობა) და ფილოსოფოსობა ათენში ან ტიკურობიდან იღებს სათავეს, როცა ცალფად მიგორებული სოკრატე მისთვის ჩვეული სისხარტით ეპაექრებოდა ლოგიკის ჩიხში შეტყუებულ ოპონენტ-მოკამათეებს. დახვეწილი პოლემიკა რომ წამოწოლილობის პირობებშიც შესაძლებელია, ამის (და კიდევ ბევრი სხვა რამის) დასტურად პლატონის „ნადიმი“ გამოდგება, სადაც მისი (და ჩვენი) გენია ლური მასწავლებელი სოკრატე სამუდამოდ განსაცვიფრებელ სიტყვებს წარმოთქვამს სიყვარულის შესახებ...

სიყვარული საბერძნეთი შეყვარებულობის სამყაროა, სასიყვარულო ვნე ბის, რომლის გამოც ტროის ომი დაწყებულა ჰომეროსის „ილიადაში“. შეყვარებულობა აქ მზის, ზღვის და კუნძულების სიუხვით არის განპირობებული, სადაც უბრალოდ შეუძლებე ლია, არ იყო კარგად, არ იყო შეყვარებული. მე მინახავს ადამიანები, რომელთაც სახე უნათდებათ მხო ლოდ კიკლადების კუნძულების სახელწოდებების ხსენების დროს, რადგან ეს სახელები, როგორც წესი, რაიმე დაუვიწყარ თან არის დაკავშირებული (გაღიმება მეხსიერებაში მარადიუ ლად ჩაბეჭდილის გარეგანი გამოვლინებაა): რაიმე თავგადა სავლის, ამბის, რომელიც მხოლოდ საბერძნეთში შეიძლება გადაგხდეს. სადაც ოდისევსივით სამი დღით შეჩერდე ნიმფა კალიფსოსთან და მისით თუ კუნძულით მონუსხულმა ვერცკი შენიშნო, რომ თურმ ე სამი წლით შეყოვნებულხარ. ძალიან უნდა მოინდომო, რომ დეპრესიული იყო საბერძნეთში, რადგან მელანქოლიაში ჩაძირვის შესაძლებლობას სტიქიების ენერგია არ გაძლევს – მზის და ზღვის ძალა. წარმომიდგენია, რა მოხდებოდა რომელიმე ჩრდილოურ (არაბერძნულ) სამყა როში, იმის მსგავსი ეკონომიკური კრიზისი რომ გაევლოთ, რი სი გავლაც ბერძნებს მოუწიათ არცთუ დიდი ხნის წინ, აქ კი სევ დიანად, მაგრამ მაინც მხნედ ეჭირათ თავი, რადგან, როგორც ერთმა ახალმა (და არა ძველმა) ბერძენმა ბრძანა – ფული არ გვექნება, მაგრამ თევზი, ზღვა და მზე ნამდვილად არ მოგვაკ ლდებაო.

11 VOYAGER 26/2022

ათენი

დღის ორ საათზე დასრულება ორშაბათს და ოთხშაბათს ეკო ნომიკური კრიზისის პიკის დროს? ახლა ხომ სწორედ ბევრი მუშაობა იყო საჭირო, რა დროს შეღავათია? მაგრამ განა ლო გიკური არ არის, რომ შაბათ-კვირის მერე ფსიქოლოგიურად გაგიჭირდეს ორშაბათის რუტინაში ჩაბმა და ამიტომ არც არა ფერი დაშავდება, თუკი სამუშაო კვირას კიდევ რამდენიმე სა ათს გამოსტაცებ სიცოცხლისათვის, რადგან საქმეც ისაა, რომ ბერძენი მუშაობს, რათა იცხოვროს და სხვა კი მუშაობისთვის ცხოვრობს... გავრცელებული სტერეოტიპის საპირისპიროდ კი ჩემი თვა ლით ნანახი შემიძლია მოვიყვანო დასტურად, რომ იშვიათად მინახავს ისეთი მშრომელი ხალხი, როგორებიც ბერძნები არი ან, ამ ჭეშმარიტებაში დასარწმუნებლად კი მათ მოწესრიგე ბულ და ბარაქიან სოფლებში გავლაც კი კმარა.

ბერძნული ქართული ათენში ხშირად მოკრავთ ყურს ბერძნულში გაჯერებულ ქართულ სიტყვებს, როგორც ეს ჩვენს ყოვლისამთვისებელ და ადაპტაცი ის ნიჭით დაჯილდოებულ თანამემამულეებს სჩვევიათ: ქუჩებში, ცივი ბერძნული ფრაპეს დალევისას თუ ავტობუსებში, ყველგან გაიგონებთ, „პლინტირიო ვიყიდე“, „დეგზერო, ქალბატონო“, „წითელი პაპუცია ჩაიცვი, ეგ გიხდება“, „ასტინომიასთან ვდგა ვარ“, „ღრაფიოში მიმყვავს ჩემი კირია“ და ა. შ. საბერძნეთმა მრავალ ჩვენს თანამემამულეს მისცა დასაქმების საშუალე ბა და იმაზე მეტიც, ვიდრე მხოლოდ არსებობის საშუალებაა: ცხადია, სამშობლო ყველასთვის სამშობლოა და მას, ალბათ, ვერც შეცვლის ვერაფერი, მაგრამ სამხრეთულობის თუ კულ ტურული მსგავსების გამო, ქართველების უმეტესობა აშკარად მშობლიურად მიიჩნევს საბერძნ ეთს და ეს ხშირად ზემოთ მოყვანილ ქართულ-ბერძნულ „მეტყველებაში“ გამოიხატება, როცა ვერ მიხვდები, სად იწყება ქართული და სად ბერძნული გრძელდება... ცხადია, ასე ინფანტილურად ოპტიმისტურად სულაც არ იყო (და არ არის) საქმე, მაგრამ ახალ ბერძნებს ჯერ კიდევ ძველ ბერძენთაგან მოსდგამთ ბრძნული დარიგება, რომ ზღვარგა დასული არც ისტერიკა ვარგა და არც, სხვათა შორის, მხიარუ ლებით მოგვრილი ექსტაზი, ჰარმონიის მიღწევის ბერძნული ფორმულა კი არა მხოლოდ მათ, არამედ ყველა სხვა ნაციას წაადგებოდა: არაფერი ზომაზე მეტი.

ზომიერი ჩვევა ბერძნების აზრით, არც ზომაზე მეტი ძილი არის კარგი და არც უზომო ღვიძილი, და თუკი ცხელა (და ზღვაც არცთუ ახლოსაა), სავსებით ბუნებრივია დღის ორად გაყოფა და ერთი უშფოთვე ლი მესიმერის (შუადღის ძილის) გამოცხობა. ის, რაც შეიძლება აუხსნელ უპასუხისმგებლობად მოეჩვენოს რომელიმე ჩრდი ლო-ევროპელს, ბერძენს, კლიმატისა თუ მენტალიტეტის გამო, სავსებით ლოგიკურად მიუჩნევია: დღის ორიდან ოთხამდე ძი ლი და კვირის არგადატვირთვა მეტისმეტად გრძელი სამუშაო დღეებით. ბერძნული ეკონომიკური კრიზისით გაოცებული გერმანელები (ოღონდ მხოლოდ ისეთები, რომელნიც არ ცხოვრობდ ნენ ამ ქვეყანაში) ვერაფრით ხსნიდნენ, როგორ შეეძლოთ ამ ადა მიანებს მშვიდი ძილი შუადღისას და, მით უმეტეს, სამუშაო 12 VOYAGER 26/2022

რა მიყვარს? დასასრულს უცებ ჩამოვთვლი: მიყვარს ათენის მზე, რომე ლიც, პოეტ ემბირიკოსის თქმის არ იყოს, სხვა ფერის მზეა, მიყვარს ეგეოსის ზღვიდან ათენის შუაგულამდე მოღწეული სუნი, კრეტიდან მობერილი თბილი ქარი და მტვერის არარსე ბობა მრავალმილიონიან ქალაქში, ხედი აკროპოლისიდან და ხედი აკროპოლისისკენ, დელფოსკ ენ მიმავალ გზაზე თვალ მოკრული ოლიმპოს მთა, თავად დელფო (აპოლონის სამის ნო), მთაზე შეფენილი ტაძრები, პატარა ოთახისხელა ეკლესია მიტროპოლეოზე ქალაქის ცენტრში, პანგრატის (უბანი ათენში) კაფეები, ბუღაცა (ტკბილი ნამცხვარი), იმის ცოდნა, რომ სირ ტაკი, რომელიც ყველას ხალხური ჰგონია, ას წელს მიღწეული კომპოზიტორის, მიკის თეოდორაკისის დაწერილია, ქუჩების დასახელებები – ესხილუ, ევრიპიდუ, პერიკლუ, სტრავონოს (განსაკუთრებით – არისტარხუ 18), დიდი მწვანე ბაღი ათენის ცენტრში – ზაპიო, ძაძიკი, დაკოსი (სალათი პომიდორში ჩარ ბილებური გამხმარი პურით), ექსცენტრული შლიმანის მიერ გათხრილი მიკენი – ატრიდების სახლი, პატარა მუზეუმები ვა სილისა სოფიაზე (ქუჩა), ბერძნული ჰავა, გამაცოცხლებლად რომ გეცემა სახეზე აეროპორტიდან გამოსვლისთანავე, მაღა ზიების ან რესტორნების მფლობელი ძველი ათენელი კაცების ჩამოსხდომა მაინცდამაინც ქუჩის შუაგულში, იმის აღმოჩენა, რომ ხილული თუ უხილავი კომპლექსების მიუხედავად ძველე

ბის მიმართ, ახალი ბერძნები უთუოდ ძველების ჩამომავლები არიან, მუსიკალური მაღაზიები პანიპისტიმიუზე, მარია კალა სის სიტყვები - „მე ძველი ბერძენი ვარ“, პირჯვრის გადაწერის ბერძნული წესი (თითქოს დამალულად, „მიფუჩეჩებულად“ – შესაძლო ძველი ტრადიცია, როცა ბერძნებს დამპყრობელი ოსმალებისგან მალულად უნდა შეენარჩუნებინათ ქრისტია ნული სარწმუნოება), აეროპორტის მონიტორზე ამონათებუ ლი „კონსტანტინოპოლი“ „სტამბოლის“ მაგივრად (ოღონდ ეს მხოლოდ ბერძნულის მცოდნეთათვის, დანარჩენებისთვის – ჩვეულებრივად „სტამბოლი“, რომელიც ასევე ბერძნული სიტყვების შედეგად არის წარმოქმნილი: „ის ტინ პოლი“, ანუ „ქალაქისკენ"), საბერძნეთის თავისუფლებას თავშეწირული (ფილტვების ანთებით მოკვდა) ბაირონის სახელი ბერძნულად – „ვირონას“ (მიდი და გაიგე, ვინაა), და ამ ვირონასის მყუდრო მოედანი მაღაზიებით დახუნძლულ იმპერატორ ადრიანეს ქუ ჩის ბოლოს. ასევე, ეპიდავროსის თეატრი, სადაც დეკორაცია ცოცხალი ხეები, ზღვა და მთებია, საბერძნეთის არსებულობა, იქ დაბრუნების მარადიული შესაძლებლობა ამ და კიდევ მრა ვალ ცხოვრებაში („ითაკაში დაბრუნება“), და ბოლოს, ჩემთვის ყველაზე მნივნელოვანი ახალი ბერძენის ყოფნა ჩემს ცნობიერ ბიოგრაფიაში, ჩემი ცხოვრების ბერძნული ნაწილი – სიბრძნე სოფია...

13 VOYAGER 26/2022

ათენი

აკროპოლისი აკროპოლისი, სიტყვის განმარტების შესაბამისად (ზედა ქალა ქი), ბორცვზე მდებარეობს, რომელიც თავისი ბუნებრივი პირო ბებით – კლდოვანი ფერდობებითა და მოსწორებული პლატო თი მწვერვალზე – იდეალური იყო თავდაცვისა და მშენებლო ბისთვის. სპარსელებთან ომის დროს დანგრეული ძველი აკრო პოლისის რეკონსტრუქცია ძვ. წ. V საუკუნიდან ერთიანი გეგმით დაიწყო. პროცესში თავისი დროის უდიდესი არქიტექტორები და მოქანდაკეები იყვნენ ჩართული. განახლებული აკროპო ლისი ათენის სიძლიერის სიმბოლოდ იქცა. არქიტექტურული ანსამბლი რამდენიმე ნაგებობისგან შედგებოდა, რომელთა განლაგებასაც ქალღმერთ ათენასადმი მიძღვნილი საზეიმო მსვლელობის მიმართულება განსაზღვრავდა. ათენა ბერძნული პანთეონის ერთ-ერთი უმთავრესი ღვთაებაა – ქალაქ ათენის მფარველი. მამამისის – ზევსის თავიდან დაბადებული, ის სიბრ ძნის და ომის ქალღმერთია. მსვლელობის მონაწილე აკროპო ლისში პროპილეების – საზეიმო შესასვლელის გავლით ხვდე ბოდა. პროპილეების შთამბეჭდავ, მასშტაბურ კოლონადასთან კონტრასტულად გამოიყურებოდა მის მარჯვნივ მდგომი ნიკე აპტეროსის პატარა, ელეგანტური, იონიური ტაძარი.

კოლონადით შემოსაზღვრული. პართენონს გარშემო 46 სვეტი ჰქონდა. მისი ზომაა დაახლოებით 30მx70მ. ერთი შეხედვით უმ ნიშვნელო ოპტიკურმა შესწორებებმა, როგორიც იყო, მაგალი თად, კოლონების ოდნავი გადახრა შენობის ცენტრისკენ, პარ თენონს არაჩვეულებრივი მოწესრიგებულობა და ჰარმონია შესძინა. მის მოპირდაპირედ ერეხთეიონის დახვეწილი შენო ბაა. ათენას, ზღვის ღმერთს – პოსეიდონს და ატიკელი გმირის, ათენას აღზრდილ – ერეხთევსისადმი მიძღვნილი ტაძარი. მი თიური თქმულებით სწორედ აქ შეეჯიბრნენ ერთმანეთს ათენა და პოსეიდონი ქალაქის მფარველის სტატუსის მოსაპოვებლად. აკროპოლისის კომპლექსის ყველა შენობა ძვ. წ. V საუკუნის II

ნიკე ბერძნულ მითოლოგიაში გამარჯვების ფრთოსანი ქალღმერთია. მისი გამოსახულება ათენას და ზევსის „თა ნამგზავრია“ – მათ ხშირად ნიკეთი ხელში გამოსახავდნენ. აპტეროს „უფრთოს“ ნიშნავს – თითქოს და იმიტომ, რომ გა მარჯვება ათენიდან არსად გაფრენილიყო. აქედან იხსნებოდა ხედი პართენონზე. ეს იყო ქალწულ ათენას სახელობის ტაძარი (პართენოს ბერძნულად – ქალწული) და კომპლექსის ცენტრა ლურ ნაგებობა. პართენონი პერიპტერია – არქაული და კლა სიკური ხანის ბერძნულ არქიტექტურაში ყველაზე გავრცელე ბული ტაძრის ტიპი – სწორკუთხა ნაგებობა, ოთხივე მხრიდან 14 VOYAGER 26/2022

ნახევარშია აშენებული, თუმცა არქეოლოგიური გათხრები აჩ ვენებს, რომ ბორცვი ნეოლითის ეპოქიდან იყო დასახლებული. შთამბეჭდავი იყო აკროპოლისის სკულპტურული მორთულობა – ეზოში ათენა პრომაქოსის ანუ ბრძოლებში წინამძღოლი ათე ნას დიდი ბრინჯაოს ქანდაკება იდგა. ყველაზე ცნობილი ათენას გამოსახულება კი პართენონის შიდა სივრცეში იყო აღმართული – ქრისოელეფანტურ ტექნიკაში ანუ სპილოს ძვლისა და ოქრ ოს ფირფიტებით აწყობილი ქალის ფიგურა. თვითონ ტაძარი მრა ვალრიცხოვანი რელიეფით იყო გაფორმებული. პართენონის მთლიანი სკულპტურული მორთულობის ავტორი იყო ძველი საბერძნეთის სახელგანთქმული მოქანდაკე – ფიდიასი. ქრისტი

ანობის გავრცელების შემდეგ პართენონი ეკლესიად გადაკეთ და. ოსმალური ოკუპაციი ს დროს აქ იარაღის საწყობი იყო. 1678 წელს ვენეციელთა მიერ ოსმალების იერიშისას ის მნიშვნელოვ ნად დაზიანდა. XIX საუკუნის დასაწყისში კი გაიძარცვა. 1822 წლიდან ათენის აკროპოლისი სახელმწიფოს ზრუნვის და დაცვის ობიექტი გახდა. ფიდიასის შემოქმედების და საერთოდ, ბერძნული კლასიკური ხელოვნების მწვერვალად მიჩნეული – პართენონის სკულპტურული მორთულობის ნაწილი ბრიტა ნეთის მუზეუმში, ნაწილი კი ათენის აკროპოლისის მუზეუმშია დაცული.

15 VOYAGER 26/2022

ათენი

აკროპოლისის მუზეუმი

მე-17 საუკუნემდე უცხოელი მოგზაურები აღნიშნავდნენ, რომ აკროპოლისის ძეგ ლები ხელუხლებლად იყო შემორჩენი ლი. ძეგლისთვის მიყენებული პირველი სერიოზული ზიანი იყო პროპილეების – საზეიმო შესასვლელის აფეთქება, რომე ლიც დენთის საწყობად გამოიყენებოდა. თუმცა ყველაზე საბედისწერო 1687 წელს ვენეციური არმიის მიერ ნასროლი ნაღ მი აღმოჩნდა, რომელმაც აკროპოლისის ნაგებობები ბორცვის გარშემო მიმოფან ტულ ქვების გროვად აქცია. საბერძნეთის სახელმწიფოს დაარსებისთანავე დაიწყო დისკუსია აკროპოლისის მუზეუმის მშე ნებლობის თაობაზე. 1865 წელს პართე ნონის სამხრეთ-აღმოსავლეთით საფუძ ველი ჩაეყარა მუზეუმს, რომლის გეგმა რებაც რამდენჯერმე შეიცვალა აკროპო ლისის მთაზე დიდძალი არქეოლოგიური აღმოჩენების და ვიზიტორთა მზარდი რა ოდენობის გამო. დღეს აკროპოლისის მუზეუმის საერთო ფართი 25 000 მ2-ია – მათ შორის 14 000მ2 საგამოფენო სივრცეა 21-ე საუკუნის თა ნამედროვე მუზეუმის ყველა მოთხოვნის შესაფერისი აღჭურვილობით. ეს ათენის ყველაზე ახალი მუზეუმია, რომლის მშე ნებლობაც 2007 წელს დასრულდა. ხუთ სართულიანი შენობა დიდი სივრცეებით საუკეთესოდ წარმოაჩენს ათენის აკრო პოლისის მორთულობის მთელ სიმდიდ რეს მისი აყვავების ხანაში. განსაკუთ

არქაული პერიოდის გალერეა ქალაქ- სახელმწიფოების ფორმირების პერიოდს წარმოადგენს, თავისი მიღწევებით ეკო ნომიკაში, ხელოვნებასა და ინტელექტუ ალურ ცხოვრებაში.

რებით აღასანიშნავია 36 ორიგინალური ფრიზი მუზეუმის ქვედა სართულზე, დამ თვალიერებლებს შეუძლიათ თვალყური ადევნონ შუშის იატაკის მიღმა მიმდინარე არქეოლოგიურ პროცესებს. აკროპოლისის მუზეუმ ის მუდმივმოქმედი ექსპოზიციებია: აკროპოლისის ფერდობების გალერეა – ანტიკურ პერიოდში აკროპოლისის ფერ დობები იყო გარდამავალი ზონა ქალაქი დან მის ყველაზე ცნობილ სალოცავზე. აქ მდებარეობდა ქალაქის ორი უმნიშვნე ლოვანესი სალოცავი და ათენელებისთ ვის გამორჩეული რამდენიმე პატარა ტა ძარი. გალერეაში, საკულტო მასალასთან ერთად, გამოფენილია საყოფაცხოვრებო ნივთები, რომელთაც ათენელები ყოველ დღიურ ცხოვრებაში იყენებდნენ. 16 VOYAGER 26/2022

ექსპოზიციაში შედის გიგანტომაქიის (ოლიმპიელი ღმერთებსა და გიგანტებს შორის წარმოებული ომის) ფრონტონის დიდი სკულპტურული ფიგურები, პარ თენონის ადგილას მანამდე არსებული ჰეკატომპედონის სკულპტურული მორ თულობა და ქალღმერთ ათენასადმი ძღვენის სახით შეწირული სხვადასხვა თემატიკის სკულპტურები. მათ შორის აღასანიშნავია კორეების – ახალგაზრ და ქალის ფიგურები, რომელთაც ხელში ძღვენით – გვირგვინით, ხილით, ჩიტით, ყვავილით გამოსახავდნენ. მუზეუმის ცენ- ტრალურ ნაწილს წარმოადგენს პართე ნონის ექსპოზიცია: სრული სურათის შე საქმნელად ორიგინალები ბრიტანეთის და ლუვრის მუზეუმებში დაცული ფრაგ მენტების ასლებთანაა გაერთიანებული. პართენონის ექსპოზიციის ნაწილია ვიდე ოპრეზენტაცია ძეგლისა და მისი სკულპ ტურული მორთულობის შესახებ. ცალკეა გამოფენილი აკროპოლისის უმთავრესი ძეგლების: პროპილეების, ათენა ნიკეს ტაძრის და ერეხთეიონის არქიტექტუ რული და სკულპტურული მორთულობის ფრაგმენტები. მათ შორის – ერეხთეიონ ის ცნობილი კარიატიდებიც. დასასრულს წარმოდგენ ილია ძველ და ახალ წელთ აღრიცხვებს შორის პერიო დის ძეგლები: ათენ ის კანონების რელიე ფები, პორტრეტები, კლასიკური შედევრე ბის რომაული ასლები, ფილოსოფოს ების და ისტ ორიული პირების გამოსახულ ებები. მუზეუმს განსხვავ ებული განრიგი და ფა სები აქვს ზამთრის და ზაფხულის სეზონზე. www.theacropolismuseum.gr

არქეოლოგიური მუზეუმი არ არის აუცილებელი, ანტიკური ხანის მკვლევარი იყოთ, რომ მიხვდეთ – წარ მოუდგენელი სიმდიდრის სამყაროში მოხვდით: შესანიშნავი წითელი და შავი კერამიკა, ბრინჯაოს ფიგურები, მიკენური ოქრო, მარმარილოს რელიეფები... ბერ ძნული სამყაროს ყველა კუთხიდან შეგ როვებული ექსპონატები ძველი საბერძ ნეთის ცხოვრებას გაგაცნობთ. მუზეუმი მუდმივმოქმედ გამოფენებს გთა ვაზობთ: პრეისტორიული ანტიკური კოლექცია ეგეოსის ზღვის აუზში არსებულ დიდ ცივი ლიზაციებს წარმოადგენს და მოიცავს ნე ოლითური და ბრინჯაოს ხანის ნიმუშებს კონტინენტური საბერძნეთიდან, ეგეო სის ზღვის კუნძულებიდან და ტროადან, მიკენური სამეფო სამარხის განძეულს, კიკლადურ მარმარილოს სკულპტურებს და ანტიკური ქალაქ ტერას კედლის მხატ ვრობას.

სკულპტურული კოლექცია, რომელიც არ- ქაული, კლასიკური და ელინისტური პერიოდის 16 000 ქანდაკებისგან შედ გება, ბერძნული ქანდაკების ევოლუ ციას ასახავს ძვ.წ. მეშვიდე საუკუნიდან ახ. წ. მეხუთე საუკუნემდე. ვაზების და მინიატურების კოლექცია ანტიკური საბერძნეთის კერამიკის და ფერწერის განვითარების უწყვეტ ხაზს გთავაზობთ ძვ. წ. მეცხრე-მეოთხე საუკუ ნეებშ ი.

აქვეა ბრინჯაოს ნაკეთობათა ერთ-ერთი უმსხვილესი გამოფენა. აგრეთვე, ეგვიპ ტური და აღმოსავლური სიძველეების უნიკალური კოლექცია. მუდმივმოქმედი ექსპოზიციებიდან განსა კუთრებით გირჩევთ ტერაკოტის სტატუე ტების, შუშის ლარნაკების, საიუველირო, ანტიკური ქალაქ თერას და კიკლადური სიძველეების კოლექციებს. აგრეთვე ელენი სტათატუს მიერ მუზეუ მისთვის შეწირულ კერძო კოლექციას ოქროს უნიკალური მორთულობებით: თმის ოქროს ბადე აფროდიტეს და არ ტემისის ბიუსტ ებით, დიადემა ცენტრში ჰერაკლეს ბალთით, ოქროს ნატიფი ქამა რი ფოთლებით, ყვავილებით და ხილით, მორთული ფერადი მინანქრით და სხვა უნიკალური ნივთებით. https://www.namuseum.gr

17 VOYAGER 26/2022

ათენი

დიონისეს თეატრი აკროპოლისის სამხრეთით მდებარე თეატრი თეატრალური სანახაობების მთავარი არეალი იყო. თავდაპირველად აშენ და ორკესტრი – ადგილი სცენის წინ ძველ ბერძნულ თეატრში, სადაც სპექტაკლები, მსხვერპლშეწირვები და დიონისესადმი მიძღვნილი რიტუალები იმართებოდა. აუდიტორია, რომელიც, სავარაუდოდ, ხის მერხებისგან შედგებოდა, მთის ფერდზე იყო შეფენილი, სკენე კი – სადაც მსახიობები იცვლიდნენ და სცე ნის უკანა მხარეს წარმოადგენდა, ორკესტრის მოპირდაპირედ მდებარეობდა. თანდათანობით ხის ნაგებობები ქვის სკამებმა და ქვის სკენემ შეცვალა. თეატრის სრულყოფასა და განახ ლებაზე მოგვიანებით იმპერატორმა ნერონმა იზრუნა. თუმცა, დროთა განმავლობაში თეატრი მიატოვეს და მნიშვ ნელობა და კარგა. ხელახლა 1765 წელს აღმოაჩინეს და აღადგინეს. დღეს ათენის ერთ- ერთი გამორჩეულად შთამბეჭდავი ღირსშესანიშ ნაობაა, სადაც წარმოსახვებით უხსოვარ ისტორიაში მოგზაუ რობა შეიძლება.

რით, ინდუსტრიული დიზაინ ით, ახალი მედიით. შერჩეულ ია ახალი ფორმატები და ჟანრები, მაგრამ მათი საშუალებით, ნაკ ვლევია ძველი ანდა მარადიულ ი თემებიც კი, დემოკრატია და იდენტობა, დევნილობა, ძალადობა თუ დისკრიმინაცია. მუზეუმ ი 2000 წლიდან ფუნქციონ ირებს ათენში. მუდმივმოქმედ გამოფენაზე 78 უცხოელი და თანამედროვე ბერძენი არტისტის 172 ნამუშევარია გამოფენილი ცენტრალური თე მებით - პერსონალური და კოლექტიური მეხსიე რება და პოლიტიკური ნარატივები, შეზღუდვები და გზები, ნაცნობის მითოლოგია და ახალი პერ სპექტივები.

თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმი ეს ის ადგილია, სადაც საბერძნეთი შეიძლება დაინახო იმ კონ ვენციური ჩარჩოს მიღმა, რასაც მდიდარი ისტორიის გამო ამ ქვეყანას ხშირად ვანიჭებთ ხოლმე. საბერძნ ეთი არის არა მხო ლოდ ანტიკური, არამედ თანამედროვე ხელოვნებაც და აქ, ამ მუზეუმში სწორედ მისი საუკეთესო ნამუშევრებია თავმოყრი ლი. აქ ყველა ძველი თემა გადამუშავებულია, ახალი თვალითა და პერსპექტივითაა დანახული. აქ ჭარბობს ექსპერიმენტული და ინოვაციური ხელოვნება სამ განზომილებიანი ნამუშევრებით, ფოტოგრაფიით, არქიტექტუ 18 VOYAGER 26/2022

პანათინაიკოსის სტადიონი პანათინაიკოსის თეთრი მარმარილოს სტადიონი, რომელ საც ასევე უწოდებენ კალიმარმაროს, ზუსტად იმ უძველესი სტადიონის ადგილას მდებარეობს, სადაც საუკუნეების წინ სპორტული თამაშები იმართებოდა და ათლეტები სამართ ლიანი კონკურენციის პირობებში ერთმანეთს ეჯიბრებოდ ნენ. სპორტული შეჯიბრი, რომელიც ქალაქისგან მოშორებით ეწყობოდა, ძვ. წ. VI საუკუნიდან ფესტივალ პანათენეების საზეიმო ღონისძიებებს მიეკუთვნებოდა. ეს ქალღმერთ ათე ნასადმი მიძღვნილი მრავალკომპონენტიანი დღესასწაული იყო, რომელიც 4 წელიწადში ერთხელ იმართებოდა და სა ხელოვნებო, სპორტულ და სანახაობრივ წარმოდგენებს მო იცავდა. სტადიონი ძვ. წ. მეოთხე საუკუნეში აშენდა, სადაც პირველად პანათენეები ძვ. წ. 330-329 წლებში ჩატარდა – ეს იყო თა მაშები, რომელშიც შიშველი ათლეტები მონაწილეობდნენ. პარალელოგრამის ფორმის სტადიონს ერთ ვიწრო მხარეს შესასვლელი ჰქონდა, რაც მაყურებლებს სამივე მხარეს მი წის ფერდობებზე განთავსებულ დასაჯდომებს უტოვებდა თა მაშების საცქერლად.

ოლიმპიური თამაშების აღორძინების მცდელობა ბარონ პი ერ დე კუბერტენის სახელს უკავშირდება. ამ ფრანგმა არის ტოკრატმა 1894 წელს პარიზში საერთაშორისო ოლიმპიური კონფერენცია მოაწყო, სადაც გადაწყდა, რომ პირველი თა ნამედროვე ოლიმპიური თამაშები ათენში 1896 წელს გაი მართებოდა. თამაშების ჩასატარებლად პანათინაიკოსის სტადიონი შეარჩიეს, სადაც თამაშები სპორტული შეჯიბრებე ბი 25 მარტიდან 4 აპრილის ჩათვლით მოეწყო. სწორედ ამ სტადიონზე გაიჟღერა პირველად ოლიმპიურმა ჰიმნმა. 2004 წელს ათენში ჩატარებული ოლიმპიური თამაშებისას პანა თინაიკოსის სტადიონზე გაიმართა მშვილდოსანთა შეჯიბრი. სიმბოლურია, რომ აქვე იყო გაჭიმული მარათონული დის ტანციის საფინიშო ლენტიც. პანათინაიკოსის სტადიონი – ესაა კეთილშო ბილური შეჯიბრებებისა და სამართლიანობის პრინციპზე დაფუძნებული თამაშების არენა, გონებისა და სხეულის წვრთნის გამოვლინება ანტიკურობის პერიოდიდან.

რომაულ პერიოდში – ახალი წ. II საუკუნეში – გადაკეთების შედეგად სტადიონი მნიშვნელოვნად გაიზარდა, ფერდობებ ზე მარმარილოთი მოპირკეთებული კიბისებური დასაჯდომე ბი გაკეთდა, რომელიც 50 000 მაყურებელს იტევდა. ქრისტიანობის გავრცელებასა და წარმართული ეპოქის თამაშების აკრძალვასთან ერთად, სტადიონმა ძველი დი დება დაკარგა, გაუკაცრიელდა, აქაურ ი მარმ არილოს ფი ლებით კი ათენის ბევრ ი შენობა აიგო. ევროპელი მოგზა ურები თავიანთ ჩანაწერებში აღნიშნავდნენ, რომ ამ ად გილს ათენელმა ქალებმა სხვა დანიშნულება მოუგონეს: სტადიონის ნახევრად დანგ რეულ თაღოვან შესასვლელში ისინი კარგი ქმრებ ის მოძებნის იმედად მისტიკურ რიტუ ალს ატარებდნენ.

19 VOYAGER 26/2022

ათენი

BYZANTINE AND CHRISTIAN ART MUSEUM ბიზანტიური და ქრისტიანული ხელოვნების მუზეუმ ი ყველაზე მდიდარი ინსტიტუციაა, სადაც ადრეული ქრისტიანობის, ბი ზანტიის, შუასაუკუნეების და ბიზანტიის შემდგომი ეპოქების ხე ლოვნების გაცნობა შეიძლება. საცავებში 25 ათას არტეფაქტზ ე მეტია დაცული და მესამე საუკუნიდან მეოცის ჩათვლით მოი ცავს სრულიად ბერძნულ სამყაროსა და ყველა იმ რეგიონს, სა დაც ელინიზმი ყვაოდ ა.

MUSEUM OF CYCLADIC ART კიკლადური ხელოვნების მუზეუმი ეგეოსისა და კვიპროსის უძველესი კულტურების შესწავლას ემსახურება და განსაკუთ რებულ მნიშვ ნელობას ანიჭებს ახ.წ.-ის მესამე ათასწლეულით დათარიღებულ კიკლადურ ხელოვნებასაც. მუზეუმი 1986 წელს გაიხსნა და ორ დამოუკიდებელ შენობაშია განთავსებული. ამ ნაგებობებს შუშისსახურავიანი დერეფანი აკავშირებს.

მუდმივმოქმედი ექსპოზიციები ისეა აწყობილი, შეგიძლიათ, ბი ზანტიის ისტორიაში მთელი გონებით გადაეშვათ. ცალ-ცალკე დარბაზებში იქ დაგხვდებათ გამოფენები შემდეგი სახელწოდე ბებით: ბიზანტიის იმპერია, უძველესი სამყაროდან ბიზანტიამ დე, ინტელექტუალური და სახელოვნებო საქმიანობა მეთხუთ მეტე საუკუნეში, ბიზანტიური სამყარო, ბიზანტიიდან თანამედ როვეობამდე. მუზეუმში, ცხადია, თითოეულ ი ამ ეპოქის ნიმუ შების მიღება, დაცვა და კონსერვაცია, კვლევა და გამოქვეყნება გრძელდება. მნიშვნელოვანია თვითონ შენობაც „ვილა ილისია“, რომელიც იმ დროის ათენს გვახსენებს, როცა ახალდაფუძნებული ბერძ ნული სახელმწიფოს დედაქალაქად გამოაცხადეს თავისი შვი დი ათასი მოსახლით. ეს 1834 წელს იყო.

ე.წ. Stathatos-ში დროებითი გამოფენები და მუზეუმის საოფისე ნაწილია, ოთხსართულიან მთავარ შენობაში კი - გალერეები, საცავები, სახელოსნოები და მუზეუმის მუდმივი კოლექციები. იქვეა კიკლადური კაფე, სადაც შუშის ფასადებიდან შემოსული შუქ-ჩრდილებით მოიხიბლებით და სტელიოს კოისის შთამბეჭ დავი ფასადი-სკულპტურითაც. კიკლადების კუნძულებზე რომც იმოგზაუროთ და იქაური მუ ზეუმები დაათვალიეროთ, ამ უძველესი კულტურის მაინც ყვე ლაზე მეტ და ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითს ამ მუზეუმში ნახავთ: მარმარილოს ფიგურებსა და ლარნაკებს, ინსტრუმენ ტებს, იარაღებსა და კერამიკას – ყველაფერს, რაც შემორჩა იმ ხალხის არტეფაქტებიდან, რომელთაც ცენტრ ალურ ეგეოსში, ადრეული ბრინჯაოს ხანაში შთამბეჭდავი კულტურა შექმნეს. კიკლადებზე უყვარდათ მარმარილოზე კვეთა და აბსტრაქტულ ფორმებში გადაწყვეტილი ფიგურების გამოჭრა. ამ სტილმა კი უდიდესი გავლენა მოახდინა კონსტანტინ ბრანკუზიზე, ამედეო მოდილიანიზე, ალბერტო ჯაკომეტიზე, ბარბარა ჰეპუორთზე, ჰენრი მურსა და აი ვეივეიზე. მუზეუმის კოლექციის ერთ-ერთი გამორჩეული ნიმუშია 1.40 მეტრის სიმაღლის ქალის ფიგურა ადრეული კიკლადური კულ ტურის მეორე პერიოდიდან.

მუზეუმს აქვს ბარებიც, რომელთაც ურბანულ ოაზისს ეძახიან, რადგან მერხები ნაყოფით დახუნძლ ული ხეების ჩრდილშია, ჩუხჩუხებს შადრევნები, არომატული მცენარეები კი სურნელე ბით ავსებენ გარემოს. დაგხვდებათ სამი თემატური გამოფენაც: წყლის ავზი – იმის საილუსტრაციოდ, თუ როგორ მიეწოდებოდა ათენს წყალი ძველი დროიდან დღემდე; სამოთხე – ამქვეყნი ური და სიცოცხლის შემდგომი სამოთხის ბიზანტიური კონცეფ ციის წარმოსაჩენად; და მდინარე ილისოსი – რომლის ხეობა შიც ძველ დროში რელიგიური ცენტრი მდებარეობდა, დღეს კი მდინარე დამარხულია და მის კალაპოტზე ორი დიდი გამზირი გადის.

https://cycladic.gr/en

https://www.byzantinemuseum.gr/en/

20 VOYAGER 26/2022

პლაკა პლაკა ათენის ცენტრის ცენტრშია. ამ არქაული აგორისა და აკროპოლისის სიახლოვის გამო, „ღმერთების სამეზობლოც“ ჰქვია. ვიწრო, საფეხმავლო, მიხვეულ-მოხვეული ქუჩების, ტაძრის ნანგრევებზე დაშენებული ბიზანტიური ეკლესიების, პასტელის ტონებში შეღებილი ნეოკლასიკური სახლების, მუ ზეუმების, არქეოლოგიური ობიექტების, ოსმანური პერიოდის ძეგლების უბანში ახლა მაღაზიებია, სადაც კოტონის კაბებს და სანდლებს ყიდიან, აივნებზე აყვავებული ხვიარებია. ზემოთ ანაფიოტიკაა – კიკლადების კუნძულ ანაფის ოსტატების მიერ აშენებული შეთეთრებული სახლების უბანი. ამბობენ, XIX საუკუნეში ათენში სამუშაოდ ჩასულ ხელოსნებს ისე ენატრებო დათ თავიანთი სოფლები, რომ საცხოვრებელი უბანი კიკლა დური არქიტექტურის სტილში ააგეს. პლაკა მუზეუმების უბანია, აქაა:

ებრაელების მუზეუმი. www.jewishmuseum.gr/en ბერძნული ხალხური ხელოვნების მუზეუმი. www.mnep.gr/en ათენის უნივერსიტეტის მუზეუმი www.en.historymuseum.uoa.gr

პოპულარული მუსიკალური ინსტრუმენტების მუზეუმი. www.athensmuseums.net/museum.

php?id=6&lang=en

და ბევრი სხვაც.

უძველეს უბანს არქეოლოგიური ღირსშესანიშნაობების სიახ ლოვეც გამოარჩევს. მარშრუტი ინტერაქტიული რუკების გა მოყენებით თავად დაგეგმეთ, თუმცა გაითვალისწინეთ, გადა ამოწმოთ შესასვლელები და ბილეთების სალაროები, თორემ ფეხით ბევრი სიარული მოგიწევთ. ერთი ბილეთით რამდენიმე ადგილის მონახულება შეგიძლიათ. იქვე იკითხეთ მოკლე გზები და დასვენება სად შეიძლება. პლაკადან - ცენტრის ცენტრ იდან თავისუფლად შეგიძლიათ წახვიდეთ ბევრი რამის დასათვალი ერებლად. აკროპოლისზე, პართენონზე, ჰეროდიონსა და დიო ნისეს თეატრზე უკვე გიამბეთ. ახლა ჩამოგითვლით რამდენიმე სხვას.

ადრიანეს თაღი ადრიანეს თაღი მეორე საუკუნეში რომაელი იმპერატორის, ადრიანეს პატივსაცემად ააგეს. ის, როგორც წყაროებშია მი თითებული, უძველეს გზაზე აიგო – გზაზე აკროპოლისისა და ათენური აგორადან, ოლიმპიეიონისა და სამხრეთ-აღ მოსავლეთ ათენისკენ. თაღზე გამოსახული წარწერების მი ხედვით, ისტორიკოსები ასკვნიან, რომ თაღი ძველი და ახა ლი ათენის გზაგასაყარზე იდგა. კიდევ ერთი ინტერპრ ეტაცია ასეთია – თაღი პატივს მიაგებს ადრიანეს, როგორც ათენის ახალ დამაარსებელს.

AREOPAGUS HILL აკროპოლისის ჩრდილო-დასავლეთით არეოპაგია, „არესის ბორცვი“ – ადგილი, სადაც უამრავი ისტორიული და მითო ლოგიური სასამართლო პროცესი და კრება გამართულა. მათ შორის, მსჯელობა ღმერთ არესის გასასამართლ ებლად იმისათვის, რომ მან პოსეიდ ონის შვილი მოკლა. აქ იკრიბე ბოდა ძლიერი და გავლენიან ი პოლიტიკური საბჭოს – არქა ული ხანის „პარლამენტის“ მსგავსი კრება, რომელსაც გარ კვეულ ეტაპზე პოლიტიკური უფლებამოსილება მოეხსნა და სასამართლოდ ფუნქციონ ირებდა. ასევე, ესქილეს მიხედ ვით, სწორედ აქ გაასამართლ ეს ორესტეც დედის, კლიტემ ნესტრასა და მისი საყვარლის მოკვლის გამო. კიდევ ერთი ცნობა, 51 წელს პავლე მოციქულმა იქ უქადაგა ქრისტიანობა ათენელებს. 21 VOYAGER 26/2022

ათენი

რომაული აგორა რომაული აგორა ძვ. წ. პირველ საუკუნეში, იულიუს კეისრისა და კეისარ ავგუსტუსის დროს აგებული შენობაა. მისი დასავლე თით მდებარე ათენას კარიბჭე ბაზარში შესასვლელი იყო და ტაძრის წინა ფასადს ჰგავდა. არქაული ხანის აგორას მსგავსად, ესეც ბიზანტიის ეპოქასა და თურქთა ბატონობის ხანაში აშენე ბული შენობებით იყო დაფარული. ასე რომ, ამ შემთხვევაშიც, საჭირო გახდა ძველი შენობების დანგრევა კიდევ უფრო ძვე ლის გამოსაკვლევად. გათხრები იქ მეცხრამეტე საუკუნის ოც დაათიან წლებში დაიწყო და მეოცე საუკუნეშიც გაგრძელდა. რომაული აგორას ერთ-ერთი ყველაზე შთამბეჭდავი ნაგებო ბაა Horologion – ქარების კოშკი – ძვ. წ. I საუკუნეში აშენებუ ლი თითქმის 13 მ-ის სიმაღლის ოქტაგონის ფორმის შენობა. მი სი რვა კუთხე კომპასის მსგავსად ჰორიზონტის მხარეებისკენაა მიმართული და ამ მხრიდან დაბერილი ქარის რელიეფური გა მოსახულებითაა მორთული. ქვემოთ მზის საათის მოხაზულო ბაა, შენობის თავზე კი – კლეფსიდრა – წყლის საათი – საათის ჩასანიშნად იმ პერიოდებში, როცა მზე არ ანათებდა.

უკვე შემდეგ, თურქთა ბატონობის ხანაში იქაურობა საჯარო თავყრილობების ადგილად იქცა, ზოგიერთი წყაროს ცნობით, „ქარების კოშკის“ ეზოს დერვიშების ცეკვებიც ხშირად უნახავს. მხოლოდ სერიოზული არქეოლოგიური გათხრების შემდეგ გა მოვლინდა რომაული პერიოდის მთელი დიდება. 22 VOYAGER 26/2022

როგორც ყველა ტურისტულ ობიექტზე, აქაც, პატარა რეს ტორნების ოფიციანტები თავ-თავიანთი რესტორნებისკენ გეპატიჟებიან. მოგზაურთა რჩევების გათვლისწინებით, ჩვენ პლაკას რამდენიმე ადგილს გთავაზობთ:

კაფე მელინა მელინა მერკური ვახსენეთ და პლაკას კიდევ ერთ კაფე- ბისტროზე უნდა გიამბოთ, რომელიც ექსკლუზიურად ამ ქალბატონს ეძღვნება. 1999 წელს მისმა მეგობარმა ეს ად გილი გახსნა, კედლები ისტორიული ფოტოებით მორთო და ათენელებსა და ტურისტებს ისტორიასთან შეხვედრის უნიკალური ადგილი შესთავაზა; ადგილი, რომელიც აკავ შირებს ძველ ათენს, მელინა მერკურის ბიოგრაფიასა და საბერძნეთის თანამედროვე ისტორიას.

PALIA TAVERNA TOU PSARRA ეს ძველი თევზის ტავერნა 1898 წლიდან არსებობს და, როგორც ამბობენ, თავის დროზე ის სხვა ცნობილ ვარსკვლავებთან ერ თად, ლოურენს ოლივიეს და ვივიენ ლისაც მასპინძლობდა. ასევე, ცნობილ ბერძენ მსახიობს, მოგვიანებით საბერძნეთის კულტურის მინისტრს – მელინა მერკურის, რომელსაც უკანასკ ნელ ბერძენ ქალღმერთს უწოდებდნენ.

„მაშინ, როცა ათენში მზე ამოდის და პლაკას პატარა, კოხ ტა ქუჩებში ჯერ კიდევ გრილა, კაფე მელინა დილის ყავაზე და საუზმეზე გეპატიჟებათ“, – წერია ოფიციალურ ვებგვერ დზე. იქვე გვეუბნებიან, რომ კაფეში თანამედროვე ბერძ ნული სამზარეულოს ნიმუშებსა და დესერტებს გავსინჯავთ. ვებგვერდზე ნახავთ გალერეას და დაჯავშნასაც იქვე შეძ ლებთ. https://cafemelina.gr

თვითონ ტავერნა კი თან კულტურული ღირსშესანიშნაობაა, თან ყოველდღიურად დაჭერილი თევზეულისა და იქვე დამზა დებული უზოს გასასინჯად ზედგამოჭრილი ადგილი. თან ერთი მეორეს არ ცვლის ამ საოცრად შთამბეჭდავ ადგილზე, ორი ქუ ჩის გადაკვეთაზე, გარეთ გამოდგმული მაგიდებითა და სახა ლისოდ შეღებილი კარ- ფანჯრებით, იქ ჭამა და გართობა ერთი სიამოვნებაა. დააკვირდით განცდებს, რა გრძნობა გეუფლებათ ამ კოლო რიტულ ადგილზე, გამვლელებზე დაკვირვებისას თუ გარემოს თვალიერებისას, რადგან იქ სადილი ნამდვილი კულტურული რიტუალია. მენიუ შეგიძლიათ ნახოთ ონლაინ, ასევე შეუკვე თოთ წინასწარ. https://psaras-taverna.gr 23 VOYAGER 26/2022

ათენი

არის კიდევ ერთი ადგილი, რომლის მონახულებასაც შებინ დებულ პლაკაში აუცილებლად გირჩევთ – Cine Paris – კინო თეატრი ღია ცის ქვეშ, სახურავზე დამონტაჟებული ეკრანით, შესანიშნავი ხედით ათენსა და გაჩახჩახებულ აკროპოლისზე. აქვეა ბარი სასმელებით, ლუდის უგრძესი სიითა და ნაირ-ნაირი წასახემსებლით. შესასვლელში, პირველ სართულზე, კინოპ ლაკატების დიდი მაღაზიაა. კინოთეტრი მაისიდან ოქტომბრის ჩათვლითაა ღია. ფილმების განრიგი შეგიძლიათ გადამოწმოთ www.cineparis.gr ან ფბ-ზე @CineParisPlaka

BRETTOS არ გამოგრჩეთ. ბევრი საერთაშორისო გამოცემა მას ათენის აუცილებლად მოსანახულებელ ლოკაციებს შორის ასახელებს: the Guardian, the National Geographic, Forbes.com, Tripdavisor… ესაა 1909 წელს დაარსებული ათენის უძველესი სპირტის სახ დელი და იქვე გახსნილი კაფე-ბარი 150-მდე დასახელების სას მელითა და საინტერესო ინტერიერით; ადგილი, სადაც სამსა ხურის ანდა გემრიელი სადილის მერე დასალევად შეივლიან. ერთ-ერთ თაროზე შემოდებული პატარა რადიომიმღებიდან მსუბუქი მუსიკა ისმის, ტურისტები ფოტოებს იღებენ, ადგი ლობრივები ჭორაობენ, ადამიანები ახალ მეგობრებს იჩენენ. ამ ბარს უნიკალური აურა აქვს – თან უბრალო და არაფორმა ლური, თან მიმზიდველი და ავთენტური და ამიტომ არასდროს დაგავიწყებთ თავს. გასათვალისწინებელია, რომ სტუმრებს ღამის 2 საათამდე იღებენ. ალკოჰოლური სასმელების სიასა და ფასებს ონლაინაც ნახავთ. ახსნა-განმარტებებს არც მეპატ რონეები დაგზარდებიან. https://brettosplaka.com/

მდიდრული აქსესუარ ები, სამკაულები, ჩანთები, სამოსი – მათ შორის ვინტაჟურიც – პლაკაზე ყველ აფრის შეძენაა შესაძლე ბელი. თუ შინ წასაღებ სუვენირებად ბერძნულ გემოებს ეძებთ ადრიანეს ქუჩაზე გასეირნებას გირჩევთ: 120 ნომერში მისტერ ანგელოსი უზოს დიდ მრავ ალფეროვნებას გთავაზობთ. ზოგი ერთ მათგანს სხვაგან ძნელად თუ მიაგნებთ. უზო ანისზე დამზა დებული აპერიტივია – ფართოდ გავრცელებული მთელ საბერ ძნეთში და კვიპროსზე. თუ მაღაზიის მეპატრონეს თქვენ შესახებ მოუყვებით, ის, როგორც ამ სასმელის საუკეთესო მცოდნე, ზუს ტად გეტყვით, რომელი მარკის უზო მოგეწონებათ. შეგიძლია თ პატარა ბოთლებით რამდენიმ ე განსხვავებული სახეობაც შეიძი ნოთ და თავად აირჩიოთ თქვენი ფავორიტი. აქვე შეიძენთ ბერძ ნულ ნატურალურ პროდ უქტებს: ზეითუნის ზეთს, ძმარს, ღვინოს, ლეღვს, ბალახებს, სუნელებს და ტრადიციულ ტკბილეულს. www.athensguide.com/shops/ouzo/index.htm აქვეა მაღაზიები, რომლებიც ყველაზე ბერძნულ პროდუქტს – ზეითუნის ზეთს გთავაზობენ: გვერდით ბალახეულისა და საპ ნების მდიდარი არჩევანია. თუმცა მათშიც უმთავრესი პროდუქ ტი ზეთისხილი და ზეითუნის ზეთია, რომელიც მოსახერხებელ კონტეინერებში იყიდება, რათა ტრანსპორტირებას ადვილად გაუძლოს.

ძალიან გვიანობამდე ღია ობიექტს პლაკზე სხვას ბევრს ვერ შეხვდებით. რასაკვირველია, რამდენიმე სხვა ადგილზე იქ დღესაც შეიძლება გვიანობამდე ღვინის დალევა და ტაქტში ცეკვა, თუმცა პლაკა ათენის ღამის ცხოვრების ცენტრი აღარა ა. სულ სხვა იყო XIX საუკუნის 60-იანი წლები, როცა ფრანგუ ლი კინოს ახალი ტალღის გავლენის ქვეშ მყოფი ახალგაზრდა არტისტები კაბარეს ტიპის პატარა საკონცერტო დარბაზებში ღამეებს ათენებდნენ. მათი უმეტესობა დღეს აღარ არსებობს, მაგრამ თუ იმ დროის სურნელი გინდათ, იგრძნოთ, Apanemia-ს ესტუმრეთ და Perivoli tou Ouranou-ში ტრადიციული ბერძნული ცოცხალი მუსიკისთვის შეიარეთ. ორივე ადგილზე მეტ ინფორ მაციას ფეისბუქზე ნახავთ. 24 VOYAGER 26/2022

მონასტირაკი

ჰეფესტოს ტაძარი

პლაკას უბნის გაგრძელებაა უბანი მონასტირაკი, რომლის გულსაც დიდი ბაზრობა წარმოადგენს. იქ ყველაფერი იყიდება ტანსაცმლიდან ანტიკვარამდე, საკვების, სუვენირების, სამკაუ ლის ჩათვლით. ეს, ფაქტობრივად, ფლიმარკეტის უბანია, სავსე ტურისტული მაღაზიებით, სადაც სუვენირებს და ბერძნულ დე ლიკატესებს ყიდიან.

ამ ადგილს, რომელიც ისტორიაში ძვ. წ. 415 წლიდან ჩნდება, რამდენიმე მნიშვნელოვანი ლეგენდა უკავშირდება და ინს ტაგრამზეც, აკროპოლისის მერე, შეიძლება ითქვას, ყველაზე ხშირად ხვდება. მიზეზი ისაა, რომ ნაგებობა კარგადაა შემონა ხული, სავარაუდოდ, იმ მიზეზით, რომ წარმართული ტაძრიდან ქრისტიანულ ეკლესიად გადაკეთდა. ჰეფესტო ცეცხლისა და მჭედლობის ღმერთი იყო, ამიტომ ტერიტორიაზე რკინის საამქ როების კვალი უხვადაა.

ათალოსის სტოა სტოა, იგივე გადახურული გასასვლელი, გალერეა, ანდა პორტიკი პერგამონის მეფე ათალოს მეორემ ძვ. წ. 159-138 წლებში ააშენებინა და სახელიც მისი ეწოდა. დღევანდელი იერსახე ათენის ამ შთამბეჭდავ ღირსშესანიშნაობას ამერი კელმა და ბერძენმა არქიტექტორებმა მისცეს – რეკონსტ რუქციაზე ერთად იმუშავეს. დღისითაც და ღამითაც, ეფექ ტური განათების ფონზე, მარმარილოთი და კირქვით ნაგები სტოა წარსულის მომნუსხველი ღირსშესანიშნაობაა. ის იყო ათალოსის საჩუქარი ათენს, რომელიც ამ ქალაქს თავის ცოდნასა და განათლებას უმადლოდა. 1950-იან წლებში, მეტწილად, როკფელერების ოჯახის დაფინანსებით ჩატარებული რეკონსტრუქციის შემდეგ, იქ ათენის აგორას მუზეუმი მოეწყო – არტეფაქტების ასაკი ძვ.წ. მე-5 საუკუნით იწყება და ბიზანტიურ და ოსმანურ ეპოქებსაც მოიცავს. ერთ დროს აქ ათენის ერთ-ერთი უდიდესი სამონასტრო კომ პლექსი იდგა, რომლის დიდი ნაწილიც XIX საუკუნის არქეო ლოგიური გათხრებისას დაანგრიეს. ერთადერთი, რაც მის გან გადარჩა, მეჩვიდმეტე საუკუნის პანტანასის ეკლესიაა (ღვთისმშობლის მიძინების ტაძარი), რის გამოც უბანს მონას ტირაკი, ანუ პატარა მონასტერი უწოდეს. მონასტირაკის მოედ ნის სამხრეთ ნაწილში ოსმანური ბატონობისას ადგილობრივი მმართველის მიერ აღმართული ძისტარაკისის მეჩეთია. მშენებლობისას ზევსის ტაძრისგან შემორჩენილი კოლონები დან ერთი დაუშლიათ და სამშენებლო მასალად გამოუყენები ათ. ამ ფაქტით შეშინებულ ათენელებს სჯეროდათ, რომ ძველი წყევლა აუხდებოდათ და როცა იმავე წელს შავი ჭირის ეპიდე მიამ იფეთქა, მიიჩნ იეს, რომ ამიტომაც მოხდა ეს. საბერძნეთის დამოუკიდებლობის შემდეგ, შენობას ხან ყაზარმად იყენებდ ნენ, ხან – ციხედ და საწყობად. წლებია, აქ საბერძნეთის ფოლ კლორული ხელოვნების მუზეუმია და კერამიკის კოლექციები ინახება.

ათენის აგორა ეს უხვად გამწვანებული ტერიტორიაა მონასტირაკის უბანსა და აკროპოლისს შორის და იმ იშვიათ არქეოლოგიურ ზონას მი ეკუთვნება, რომელსაც მატარებლის ლიანდაგი სერავს. ძველი აგორადან დღეს მხოლოდ ქვები და ნანგრევებია შემორჩენი ლი. ტურისტებს ურჩევენ იქ აკროპოლისის მხრიდან მისვლას, რადგან ასე მოკლდება გზა მონასტირაკიმდე, სადაც მაღაზიებ ი და კაფე-რესტორნებია. გათხრები და კვლევ ა-ძ იებ ა მეცხრ ამ ეტ ე საუკ უნ ეში დაიწყო, ექს პ ონატების ნაწილი რკინ იგზის გაყვან ის ას აღმ ოა ჩ ინ ეს, აქტ იურ შესწავლას კი 1930-იანი წლებ იდან მიჰყვეს ხელ ი და მიწის ფენებს შორ ის წარს ულ ის მდიდარ ი დოკ უმ ენტა ცია აღმოჩნდა.

CAFE AVISSINIA ავისინიას მოედანზე, იქ, სადაც ცნობილი ბაზრობა იმართე ბა, ეს უცნაური ნივთების მუზეუმად ქცეული კაფეა. ავისინიას შეფი დეკორატიულ აქსესუარებს, წლებია, აგროვებს, ამი ტომ იქაურობა ფარდაგებით, მოჩითული შპალერით, ფერ წერული ტილოებით და კერამიკით გამოირჩევა. მენიუ ვრცელი არაა, მაგრამ ბოსტნეულიცა და თევზეულიც უხვადაა, ღვინოში მომზადებულ რვაფეხასთან ერთად. სა ინტერესოდ გამოიყურება დესერტების განყოფილებაც. ყვე ლაფერს თავადაც ვებგვერდზე ნახავთ. https://cafeavissinia.net/ მონასტირაკიდან კილომეტრიც არ გაშურებთ სინტაღმას ხმაუ რიან მოედნამდე.

25 VOYAGER 26/2022

ათენი

სინტაღმას მოედანი სინტაღმას მოედანი არა მარტო ათენის, მთელი ქვეყნის პო ლიტიკური და საზოგადოებრივი ცხოვრების ცენტრია. ამ ისტო რიულ ადგილს ბოლო ორი საუკუნის ყველა მნიშვნელოვანი მოვლენა უკავშირდება, რაც ათენი თანამედროვე ბერძნული სახელმწიფოს დედაქალაქი გახდა. სინტაღმას მთავარი ღირს შესანიშნაობა XIX საუკუნეში აშენებული მეფის სასახლეა, რო მელიც 1943 წელს საბერძნ ეთის პარლამენტს დაეთმო. შესაბა მისად, სასახლის მოედანს სინტაღმა ანუ კონსტიტუციის მოედა ნი ეწოდა და ყველა დემონსტრაციის და სახალხო პროტესტის ეპიცენტრად იქცა.

ოლიმპიელი ზევსის ტაძარი სინტაღმას მოედნიდან დაახლოებით 700 მ-ის დაშორე ბაზეა ოლიმპიელი ზევსის ტაძარი, უფრო სწორად ის, რაც ერთ დროს ქალაქის უდიდესი ტაძრისგან შემორჩა. ეს ათე ნის ერთ-ერთი უძველესი სალოცავია, რომლის აგებაც ძვ. წ. VI საუკუნეში დაიწყეს. პოლიტიკური არეულობის გამო, მშენებლობა დიდი ხნით შეჩერდა, თუმცა არსებობს მოსაზ რება, რომ მშენებლობა თავად ბერძნებმა შეაჩერეს – მიიჩ ნიეს, რომ თავისი სიდიდით ადამიანის ამპარტავნებას განა სახიერებდა, რომელმაც თავი ღმერთს გაუტოლა. თითქმის 400 წლით მიტოვებული ტაძრის დასრულება მხოლოდ ახ. წ. 131 წელს, იმპერატორ ადრიანეს მმართველობის დროს მოხერხდა. უცხოელებს ინდივიდუალური ტურის ფარგლებში სასახლის მონახულება შეუძლიათ ივნისში, ივლისსა და სექტემბერში. ტუ რი საათნახევრიანია და უფასო. სხვა დეტალები პარლამენტის შენობაში ექსკურსიების შესახებ იხილეთ ვებგვერდზ ე: www.hellenicparliament.gr/en/Enimerosi/Episkepseis-sti-Vouli/ სასახლის ქვემოთ უცნობი ჯარისკაცის საფლავია. საათში ერ თხელ შეგიძლიათ საპატიო ყარაულის შეცვლის რიტუალი ნა ხოთ, რომელსაც ევზონები – ბერძნული არმიის წევრები ახორ ციელებენ.

ზევსის ტაძარი მარმარილოს კოლონადით გარშემორტყ მული მასშტაბური, სწორკუთხა ნაგებობაა. მისი სიგრძე 96 მეტრია. სვეტების სიმაღლე 17 მეტრს აღწევს. თითოეულის დიამეტრი 2 მეტრია. მიუხედავად იმისა, რომ 104-სვეტიანი ტაძრისგან დღეს მხოლოდ 15 კოლონა და ტაძრის ფუნდა მენტია შემორჩენილი, ესეც საკმარისია, რომ მისი გრანდი ოზული მასშტაბები წარმოვიდგინოთ. ტაძრის კიდევ ერთი სვეტი XIX საუკუნის შუა წლებში ძლიერი შტორმის დროს წაიქცა. თვითონ ტაძარი, როგორც ჩანს, შუა საუკუნეებში მომხდარი მიწისძვრისას დაზიანდა და მისი ფრაგმენტები სამშენებლო მასალად დაიტაცეს. ტის ჩრდილქვეშ შეაფაროთ თავი. განსაკუთრებით თუ იხვების მოყვარული ხართ – ბაღში ორი ტბა და უამრავი იხვია. იხვებთან ერთად, აქაურობა კატების და კუებ ის სიმრავლით გამოირჩე ვა. ირგვლ ივ ანტიკური ქალაქის ნაშთებია მიმოფანტული, არის ბოტანიკური მუზეუმი და პატარა ზოოპ არკიც. ბაღთან ერთად ეროვნულ პარკს საკამოდ დიდი ტერიტორია – 24 ჰა უჭირავს.

პარლამენტის შენობის გვერდით საბერძნეთის ეროვნული პარ კია – ყოფილი სასახლის ანუ ამალიას ბაღი – დედოფლის, რო მელსაც ათენელები ბაღის არსებობას უნდა უმადლოდნენ. ამ ბობენ, ამალია დღეში რამდენიმე საათს ატარებდა აქ მცენარე ებზე ზრუნვაში. მისი დარგულია 25 მეტრის სიმაღლის პალმები, რომელთაც შორიდანვე შენიშნავთ. ბაღი შესანიშნავი ადგილია იმისთვის, რომ ქალაქის ხმაურს და ზაფხულის ხვატს ევკალიპ 26 VOYAGER 26/2022

უშუალოდ სინტაღმას მოედანზე, ნეოკლასიკურ შენობაში გან თავსებული წიგნების მაღაზიის თავზე, კაფეში, შეგიძლიათ ყა ვა დალიოთ და მოედნის პანორამული ხედით დატკბეთ. ცოტა რომ დაისვენებთ, ერმუს ქუჩას დაადექით. ეს ათენის ყველაზე დიდი და ხალხმრავალი სავაჭრო ქუჩაა, რომელიც სინტაღმას მოედანზე იწყება და მონასტირაკის მოედნის გავლით გაზის რაიონში მთავრდება. აქ უამარვი გლამურული მაღაზია და სა ერთაშორისო ქსელის ბუტიკებია.

TO TRIANTAFYLLO TIS NOSTIMIAS ცინცხალი ზღვის პროდუქტები (სარდინები, ბარაბულები, რვაფეხები, კრევეტები) აქ შეუდარებლად იწვება, ან მზად დება გრილზე, სუფრაზე კი ხორიატიკის (ბერძნული სალა თის) ანდა ფავას (საწებელი, რომელიც მუხუდოსგან მზად დება) თანხლებით მოაქვთ, იქვეა ორთქლზე მომზადებული ბოსტნ ეულიც. ეს ადგილი ზომიერად შეზავებული დახვეწი ლი გემოებ ით გამოირჩევა. ზედგამოჭრილია მათთვის, ვინც ათენში ეძებს ტავერნას, სადაც ზღვის პროდუქტებს გამორ ჩეულად გემრიელად და ხარისხიანად ამზადებენ. https://restaurant-46928.business.site/

CHERCHEZ LA FEMME ეს გაპრიალებული, თანამედროვე ადგილია, სადაც მეზეს (ბერძნულ ცივ საუზმეულს, წასახემსებელს ანუ აპეტაიზ ე რებს) დააგემოვნებთ და ღვინოს ან უზოს მოწრუპავთ. აქე ბენ საგანაკის (ტაფაზე მომწვარ ყველს) მარმელადით და მადისაღმძვრელი სურნელებით გამორჩეულ კეფტედაკიას (რაც გუფთის ბურთების მსგავსი კერძია). აქაურობა ტრა დიციულ ათენურ კაფენეიო ნს ჰგავს – ბერძნულ ყავახანას, სადაც წასახემსებლებთან ერთად წამყვანი თემა ბერძნული ყავაა. ასეთ ადგილებს ოჯახები მართავენ და განაგებენ და შესანიშნავი საშუალებაა ადგილობრივი ცხოვრების წესის ღრმად გასაცნობად. https://www.cherchezlafemme.gr/

CLUMSIES ეს ადგილი სინტაღმას მოედანზე სასმელის მრავალფეროვ ნებით გამოირჩევა. ესაა ბარი, რომელიც მთელი დღის გან მავლობაში მუშაობს და დაუვიწყარ კალეიდოსკოპს ქმნის მაგარი ალკოჰოლის, მინარევების, საკმაზებისა და ხილის, რომლებიც ხელოვნების რანგში აყვანილ კოქტეილ ებს ქმნიან. არასდროს დაგავიწყდებათ აქაური ინტერიერი მუქი ფერის, მძიმე ხის მაგიდები, თაროები და ხის პარკე ტი, გამორჩეული ხელწერით შექმნილი სანათები, მეტალის მილები ჭერში და დიდქოთნიანი მცენარეები. აქ სტილი და გემოვნება ინტერიერშიც ისევეა ჩაქსოვილი, როგორც ალ კოჰოლურ სასმელებში. https://theclumsies.gr/

DOURABEIS პირეოსში ათენში თევზის მოყვარულებისთვის უამრავი საინტერესო ადგილია, ცენტრშიც და გარეუბნებშიც. თუმცა, ერთ-ერთ გამორჩეულ თევზის რესტორნად სწორედ ცენტრიდან მო შორებით პარეოსის პორტში მდებარე Dourabeis-ს ასახე ლებენ. ჩახტით ტაქსიში და გაეშურეთ ამ ადგილისკენ, თუ იმ დილას დაჭერილი თევზის გასინჯვა გნებავთო, – წერია Monocle-ს ათენურ გზამკვლევში. Dourabeis ერთ- ერთია თევზის იმ ძველი რესტორნებიდან, რომლებიც ხარისხს და სახელს ინარჩუნებენ. ოფიციანტს უნდა ჰკითხოთ, იმ დილას რა თევზი დაიჭირეს და აუცილებ ლად უნდა შეუკვეთოთ ხამანწკ ები სალათით, რომელზეც ყველა ლაპარაკობს – აძენძილი სალათის ფურცლებით, მწვანილებით, წვნიანი პომიდვრებით, ბოლოკითა და ჩასუ ქებული ზეთისხილებით. ტკბილი ლუკმისთვისაც შემოინ ა ხეთ მადა. იქ გასინჯავთ Loukoumades-ს, რაც თაფლმოსხ მული ბერძნული დონატებია დახეხილი ნიგვზით. https://dourabeis.gr/

27 VOYAGER 26/2022

ათენი

თისიო

ფსირი

მონასტირაკის, პლაკასა და პეტრალონას შორისაა მოქცეული ეს გასართობებით, ნეო-ბერძნული თუ ტრადიციული რესტორ ნებით სავსე, ცოცხალი გარემოთი და მომხიბვლელი არქი ტექტურით გამორჩეული უბანი თისიო. აქაა გრძელი და ფარ თო საფეხმავლო ქუჩა აპოსტოლუ პავლუ, რომელიც აგორას ესაზღვრება და ასევე საფეხმავლოდ გადაკეთებულ დიონისიუ არეოპაგიტუს ქუჩას უერთდება აკროპოლისის სამხრეთით.

ამ უბანს მოგზაურებიცა და ადგილობრივებიც უფრო დაბინდე ბის შემდეგ ეტანებიან. ნეოკლასიკური სტილის სახლები, მოდუ რი ბარები და რესტორნები, ცოცხალი მუსიკით სავსე კლუბები და საავტორო სტილში გადაწყვეტილი სასტუმროები – აქაუ რობა უცხოელებს განსაკუთრებით იზიდავს. საქმეს აადვილებს ისიც, რომ მონასტირაკის მეტროსადგურიც ახლოა.

თისიო ცენტრალურ ათენში გამორჩეულად მწვანე უბანია, ხეებით სავსე ქუჩებზე, გრილ ჩრდილში კი თავს უამრავი კარგი კაფე და რესტორანი იწონებს. გამორჩეული ადგილი ხორცის მოყვარულებისთვის გახლავთ To Steki Tou Ilia, რომელსაც ფეისბუქზე იპოვით და დაუკავშირ დებით. იქ გრილზე შემწვარი ხორცეულის ნაირსახეობა აქვთ.

Photo: Georgios Makkas

GOSTIJO ეს კოშერული კვების რესტორანია, სადაც სეფარდული, ხმელთაშუაზღვისპირული, ახლო აღმოსავლური და ესპა ნურ-ებრაული გავლენები ერთიანდება და წინა პლანზე გა დადის რეცეპტები, რომლებიც ებრაელებს თაობ იდან თაობ ა ზე გადაეცემათ. Gostijo ლადინოზე – სეფარდების ტრადიცი ულ სალაპარაკო ენაზე – საკვების გაზიარებას ნიშნავს და ეს გაზიარებაც კონცეფციის ნაწილია, აქ დააგემოვნებთ კული ნარიულ მიგნებებს, რომლებიც ესპანეთს, მაროკოს, ტუნისს, თურქეთს, ლიბანს, ისრაელსა და საბერძნეთს აერთიანებს. ნახეთ მენიუ ვებგვერდზე და თავად დარწმუნდებით. https://www.gostijo.gr/menu/

28 VOYAGER 26/2022

ექსარხია ექსარხია ათენის ერთ-ერთი უძველესი რაიონია. აქაურობა ცოტა შიშსაც კი გვრის ათენელებს, განსაკუთრებით მათ, ვინც თავის თავს „ესტაბლიშმენტს“ მიაკუთვნ ებს. 2008 წლის დეკემ ბრამდე ცოტას თუ გაეგო ამ უბნის შესახებ, მაგრამ მას შემდეგ, რაც პოლიციამ 15 წლის ბიჭი სასიკვდილოდ დაჭრა, ექსარხია ბრძოლის ველი გახდა ცრემლსადენი გაზით შეიარაღებულ პო ლიციასა და მასთან დაპირისპირებულ ანარქისტებს შორის. ქუჩებში საბურავები იწვოდა, მოროდიორ ობა, პროტესტი, არე ულობები... დღეს აქ ამ პატარა ბიჭის სალოცავიცაა. ათენის და ტექნიკურ უნივერსიტეტებს შორის მოქცეულ უბანში ყველას შეხვდებით – სტუდენტებს, ემიგრანტებს, სხვადასხვა სოციალუ რი ფენის წარმომადგენლებს, ანარქისტებს... ექსარხია ერთგვარი ალტერნატიული რაიონია მიწისქვეშა გა ლერეებით, ჯაზ-კლუბებით, მუსიკალური ფირფიტების მაღაზი ებით, კინოთეატრებით და ბუკინისტური მაღაზიებ ით. ამ არქი ტექტურულ ლაბირინთში გრაფიტების მთელი ხეივნებია, რომ ლებიც ექსარხიის ისტორიას ჰყვებიან.

Ama Laxei რესტორანია კალიდრომიუს ქუჩაზე ხეებით გარშე მორტყმული შესანიშნავი შიდა ეზოთი. მენიუს წინასწარ შეგიძ ლიათ გაეცნოთ – მართალია, საიტი ბერძნულ ენაზეა, მაგრამ მენიუს, მათ შორის მეზეს ასორტიმენტს, ინგლისურადაც იპო ვით. Frumel „რაკადიკოა“ – ადგილი, სადაც რაკის – მაგარ სპირტი ან სასმელს ყიდიან. აქ სხვა ალკოჰოლურ დელიკატესებსაც შემოგთავაზებენ მეზესა და ბერძნულ ტაპასთან კობინაციაში – ნამდვილ ბერძნულ სამზარეულოს. და ეს ყველაფერი შესანიშ ნავი როკ-მუსიკის ფონზე! Lesvos – ზღვის პროდუქტების მოცუცქნული სადღეღამისო რეს ტორანია. თუკი ამ უბანში გასეირნებას შაბათს დაგეგმავთ, გირ ჩევთ Laiki Agora-ზე აუცილებლად შეიაროთ. ეს ადგილობრივ ფერმერთა ბაზარია, ხილის და ბოსტნ ეულის დიდი მრავალფე როვნებით.

ექსარხიის თავდაპირველი სახელი ნეაპ ოლისია ანუ ახალი ქა ლაქი. ეს ერთ-ერთი პირველი დასახლებაა ქალაქის შემოგა რენში. დროთა განმავლობაში სახელწოდება შეიცვალა აქა ური მაცხოვრებლის პატივსაცემად, რომელსაც დღევანდელი ექსარხიის მოედნის სიახლოვეს პროდუქტების მაღაზია ჰქონდა. უბნის ცენტრია პატარა მოედანი, სადაც ცნობილი „ლურჯი შენობა“ დგას – ერთ-ერთი პირველი მრავალბინიანი სახლი ათენში. მთავარი მოედნიდან რამდენიმე წუთის სავალზე სტრეფის ბორცვია (Strefi Hill) – ძველი ქვის კარიერი, სადაც დღეს ფიჭვებით გარშემორტყმული ქვის ღია თეატრია და საიდანაც შესანიშნავი ხედი იშლება ქალაქზე. მეცხრამეტე სა უკუნის ნეოკლასიკურ შენობაში ეროვნული არქეოლოგიური მუზეუმია. აქაურ მრავალრიცხოვან ტავერნებში მეზეს – ალ კოჰოლთან მისაყოლებელი წასახემსებლის მრავალფეროვან ნაკრებს გთავაზობენ. 29 VOYAGER 26/2022

ათენი

ეს კლუბების უბანიცაა: In Vivo – ცოცხალი ჯაზით, როკით და ბლუზით; AN - ათენის ერთ-ერთი უძველესი როკ-კლუბი; Kypos Tis Kalasnikof – ანუ კალაშნიკოვის ბაღი; After Dark – ზოგიერთი საგაზეთო პუბლიკაციის მიხედვით, საუკეთესო ბენდებით; Recital Bar – კლასიკური როკის მოყვარულთათვის; Underworld Genesis და Texas Necropolis Club გოთის, ინდუსტრიული და ალტერნატიული მუსიკის თაყვანისმცემ ლებისთვის. თუ ვინილის ფირფიტების მოყვარული ბრძანდებით, Sound Effect Records თქვენი ადგილია ფირფიტების 15 000-იანი კოლექციით და კომპაქტ დისკებით. საკოლექციო ნიმუ შებსა და ХIX საუკუნის 60-70-იანი წლების ორიგინალებში აუცილებლად მოძებნით იმას, რაც თქვენ გჭირდებათ. https://www.soundeffect-records.gr/RecordShop

კოლონაკი ეს ის უბანია, სადაც ძვირფასი ბუტიკები, არტგალერეები, დიზა ინერული მაღაზიები, ბერძნული საიუველირო სახელოსნოები და მდიდრული კაფე-რესტორნებია. ეს უბანი მუდამ ყურადღე ბის ცენტრშია, დღე და ღამ. თუმცა, რაც უფრო უახლოვდებით ლიკავიტოსის გორაკს, მით უფრო მატულობს ჩუმი, მყუდრო მიკროუბნების რაოდენობა. ლიკავიტოსი კირქვული ბორცვია ათენში, ფიჭვნარითა და მთის წვერზე მეცხრამეტე საუკუნის ეკ ლესიით, თეატრითა და რესტორნით. ზღვის დონიდან 300 მეტ რამდე შემაღლება ათენის უმაღლეს წერტილად ითვლება და კოლონაკის სადგურიდან მის ფუნიკულიორზე ათენის თვალ წარმტაცი ხედებისთვის ყოველთვის ბევრი ადამიანი ადის. რაც შეეხება შოპინგს, დაიმახსოვრეთ სახელი – Skoufa – იქ გუჩი და ლუი ვიტონი დაგხვდებათ, ასევე, ადგილობრივ, ბერძნულ დიზაინ-შოპებსაც ნახავთ. მათ შორისაა ახალგაზრდა დიზაინ ერების, ნიკოსა და ტასოს უბრალო, მაგრამ დახვეწილი გემოვნებით შესრულებული მაის ურები და ზურგჩანთები.

თუ ვინტაჟური სამოსი და აქსესუარები გაინტერესებთ Hotsy Totsy არ უნდა გამოგრჩეთ. წასვლამდე კი მათ მრავალ ფეროვან კოლექციას მაღაზიის საიტზე დაათვალიერ ებთ: https://hotsy-totsy-athens-vintage-market.business.site

https://www.koukoutsi.net/

შესანიშნავი ალტერნატივაა Yesterday’s Bread – ვინტაჟუ რი მაღაზია კალიდრომიუს ქუჩაზე (ფბ: @yesterdaysbreadathens). კომიქსების მოყვარულებო! სოლარისი – თქვენი ადგილია ექსარხიაში – მაღაზია კომიქსების ვინტაჟური და თანამედროვე გამოცემებით. https://solaris.gr/

Rozalia ესაა ტავერნა ექსარხიას სუპერ-არტისტულ უბანში, ვიწრო საფეხმავლო ქუჩაზე, რომელიც ვრცელი მენიუთი გამოირ ჩევა. მიმომხილველები გემოებ ის და კერძების მრავალფე როვნებას და მეგობრულ გარემოს უსვამენ ხაზს. ზოგი წერს, რომ იქ იმდენი მცენარეა, შიგნიდან „როზალია“ ურბანულ გარემოში მოწყობილ სათბურს ჰგავს. მენიუსა და ფოტო ების დათვალიერ ება ფეისბუქის გვერდზე შეგიძლიათ @ Ροζαλια-Rozalia

Warehouse, Exarcheia ბერძენი ბარისტა ჯორჯ ლუკასი ერთი წარმოშობის ყავას და ასევე აფრიკიდან და ლათინური ამერიკიდან იმპორტირებულ საგანგებო ნაზავებს სთავაზობს სტუმრებს. იქვე მზადდება ცხელი შოკოლადიც, Valrhona-ს შოკოლადის გამოყენებით. აქვთ 500-მდე დასახელების ღვინო ბერ ძნული და არა მხოლოდ ბერძნული ღვინის მარნებიდან. გარკვეულ დროს ბარი რესტორნად გარდაიქმნება და სტუმრებს, სრულფასოვანი მენიუს გამოყენებით, ცინცხალი ინგრედიენტებისგან დამზადებული კერძების დაგემოვნებაც შეუძლიათ. 2017 წლიდან სინტაღმას მოედანზე გახსნეს Warehouse CO2, რომლის საავტორო ხაზიც შუშხუნა ღვინოებ ია, ასევე, ძვირფასი ყავა, საუზმე, წასახემსებლები, ზღვის პროდუქტე ბი, სალათები და კოქტეილ ები აპერიტივად. 2018 წლიდან ეს ბარ-რესტორანი მესამე მისამართზეც ფუნქციონ ირებს, თუმცა, Warehouse Edge-ში ძვირფასი ყავის, ძვირფასი ღვი ნის, დახვეწილი კოქტეილებისა და კერძების სიყვარული უცვლელი რჩება. https://www.warehouseproject.gr/en/

კოლონაკიში ერთ-ერთი გამორჩეული დიზაინერული მაღაზიაა Zeus + Dione, რომლის პროფილიც სამოსის უნახავადაც საინტერესოდ ჟღერს – თანამედროვე ელინისტური. მათი კოლექციებიდან ნიმუშები სხვა ქვეყნებშიც იყიდება, თუმცა, ეს მაღაზია მაინც განსაკუთრებული მრავალფეროვნებით გამოირჩევა - იქ ღმერთებისა და ქალღმერთების სამოსი ჩვენს ეპოქას ორიგინალურად ეხამება, რაც თარგსა და ქსოვილების შერჩევაშიც გამოიხატება. https://www.zeusndione.com/ კოლონაკი სავსეა ფრანგული, იტალიურ ი და იაპონური რეს ტორნებით და მათი მოძებნაც ღირს.

30 VOYAGER 26/2022

KARAMANLIDIKA

კუკაკი კუკაკი (Koukaki) ფორთოხლის ხეების, ტრადიციული ბერძნული კაფეების, პატარ მაღაზიების უბანია, სადაც ღვინის და ყველის ნაირსახეობებს ყიდიან, ყავის მათრობელა არომატი ტრიალებს და შესანიშნავი ხედები იშლება აკროპოლისზე. აქაური ღირს შესანიშნაობების ჩამოთვლას ათენის თანამედროვე ხელოვ ნების მუზეუმით დავიწყებთ: ათენის თანამედროვე ხელოვნე ბის ეროვნული მუზეუმი 2000 წელს დაარსდა. ის გამოფენებს მართავდა ყველა ხელსაყრელ ადგილას – კონსერვატორიაში, ხელოვნების სკოლაში, საკონცერტო დარბაზში... სანამ მუდმი ვი თავშესაფარი ექნებოდა სინგრუს გამზირზე. ესაა FIX – ათენის ძველი ლუდსახარში, რომლის სრული რეკონსტრუქციაც მუზეუ მის მოთხოვნების გათვალისწინებით განხორციელდა.

ეს ტავერნაცაა და მზა საკვების წერტილიც, რომელიც აუცილებლად უნდა მოინახულოთ, თუ ტრადიციული ბერძნული მზა კვება და ცივად მორთმეული ხორცეულის ასორტიმენტი გაინტერესებთ. „კარამანლიდიკა“ ათე ნის ცენტრში ნეოკლასიკურ შენობაშია განთავსებული. მეზესთვის განკუთვნილ სივრცეში ტრადიციულ რეგიო ნულ კერძებს მოგართმევენ – შემწვარ ბადრიჯანსა და ცუკინის ფეტასთან ერთად, ვთქვათ, ცხარე კაპადოკი ურ სოუსში, ანდა საგანაკის – შემწვარ ბერძნულ ყველს ცხარე წიწაკებთან ერთად. გამომშრალ ხორცს, ვთქვათ, სუჯუკს, რომელიც, ასევე ცხარეა, დედას ხელით გადახ ვეულ ვაზის ფოთლის ტოლმას, ბასტურმის სხვადასხვაგ ვარ ვარიაციას ანდა ძროხის ხორცის ძეხვს.

დიდი და კარგად ორგანიზებული სივრცე, გამოფენების გარდა, კონფერენციების, ფილმების რეტროსპექტივების, წიგნების პრე ზენტაციების, საცეკვაო და მუსიკალური წარმოდგენების გამარ თვის საშუალებას იძლევა. ყურადღება: მუზეუმის ოფიციალურ საიტზ ე მითითებულია, რომ მიმდინარეობს შენობის მომზადება სრული ექსპლუატაციისთ ვის, რა დროსაც არ იმართება გამოფენები და სხვა ღონისძიებე ბი. ექსპოზიციების განახლების კონკრეტული დრო მითითებული არ არის. ამიტომ ვიზიტის წინ ინფორმაცია გადაამოწმეთ საიტზე: http://www.emst.gr/en/

Trii Art Hub – საგამოფენო სივრცეა, რომლის მთავარი მი ზანია კულტურული და საგანმანათლებლო ღონისძიებების საშუ ალებით მხარი დაუჭიროს ადგილობრივ ახალბედა მხატვრებს, მოაწყონ მათი ექსპოზიციები, დაასაქმონ ისინი. ამ უბნის ყველაზე მომხიბვლელი ნაწილი საფეხმავლო ზონაა, რომ ლის ბარების და კაფეების მრავალფეროვნებაში აუცილებლად იპო ვით თქვენი ხასიათის და სტილის შესაბამისს, თუმცა ჩვენ გირჩევთ Bel Ray-ს. ეს რეტრო კაფე-ბარად გადაკეთებული ყოფილი ავტოსამ რეცხაოა. მენიუში შედის იდეალურ კროკ-მადამ და თავბრუდამხვე ვი ტროპიკული კოქტეილები. ეს მინიმალისტური, მაგრამ მყუდრო გარემო, რომელსაც ფონად ქუჩის ხელოვნება (სტრიტარტი) გას დევს, პოპულარულია ადგილობრივი მოდის ახალგაზრდა კანონმ დებლებს შორის. https://belraybar.gr/ ათენელებმა ზუსტად იციან, რომ ახალი ძველს ბოლომდე ვერასდ როს ჩაანაცვლებს. თუ ამ აზრს იზიარებთ, კუთხეში იქვე, ომამდელი პერიოდის სახლებსა და თანამედროვე შენობებს შორის, Archontiko მოინახულეთ – ტრადიციული კაფე, სადაც ასაკოვანი კაცები ნარდს აგორებენ. https://www.toarxontiko1967.gr/ Meerkat Cocktail Safari – ჩვენ გვინდა, რომ ჩვენმა სტუმრებმა იმოგზაურონ! მოგზაურობა, შემეცნება, ახალი გემოების, კომბინაცი ების, არომატების აღმოჩენა და მერე მათი დანერგვა კოქტეილებში, წასახემსებლებში, ბრანჩის გემოებში – აი მათი საქმიანობა. როცა Meerkat-მა ჰორიზონტის გაფართოება და ახალი შთაბეჭდილებების მიღება გადაწყვიტა, აფრიკაში სამოგზაუროდ წავიდა, სადაც ახალი გემოები და ტექსტურები აღმოაჩინა. ამ გამოცდილებაზე დაყრდნო ბით, Meerkat სპირტის ექსტრაქტებზე, შინაურ სიროფებზე და ცოცხა ლი ხილის ბაზაზე დამზადებულ კოქტეილებს გთავაზობთ. ხილი აქ ყოველდღე იწურება, რადგან ახალი პროდუქტები და ხარისხი აბ სოლუტური პრიორიტეტია. ორი კატეგორიის კერძებიდან თქვენი გემოვნებით შეარჩიეთ: კლასიკური ფრანგული ბრანჩი გნებავთ თუ მეზე. ცალკეა ვეგეტარიანული მენიუ და ფრანგული ყველის და ძეხ ვეულის ასორტიმენტი.http://meerkatcocktailsafari.com/

ამ ნათელ, იდეალურად სუფთა და სიმეტრიულად გაწყობილ სივრცეში ყველაზე მეტად სწორედ ხორ ცის სპეციალისტები მოგხიბლავენ თავიანთი ელვარე დანებითა და სხვადასხვაგვარი ინსტრუმენტებით. აქ კაპადოკიისა და კილიკიის გემოს, რეცეპტურას და საკ ვების მზადების ტექნიკას ინარჩუნებენ და თავს სწო რედ ხორცის გამოშრობის დიდი ტრადიციით იწონებენ. აქვთ განსაკუთრებული ბასტურმა და სუჯუკი, ავთენტუ რი ძეხვეულ ი და მეზესთვ ის საჭირო ათასგვარად შემ წვარი, შებოლილი თუ ქორფა მისაყოლებელი. მომხ მარებელს სთავაზობენ ლორის ასორტიმენტს და სოფ ლის, შინ დამზადებულ ძეხვეულსაც. ყველაფერი, რაც ეხება ხორცის გამოშრობას, შებოლვას, დაძველებას და ამ პროცესში ექსპერიმენტებს გემოზე - აქ იციან. აქ ვე ჰყიდიან დაცული გეოგრაფიულ ი ნიშნით აღნიშნულ სხვადასხვა დელიკატსს, განსაკუთრებით კი დაძველე ბულ ყველეულს. ცალკე, სხვა მისამარ თზე იმავე სახელით აქვთ რესტორანი უფ რო დიდი ასორტი მენტით. იქ ღუმელში გამომცხვარ ხორცისა და ფეტას ღვეზელებ საც გასინჯავთ, სამნა ირ სალათასაც, გამომშრალ ხორცეულსაც და მთავარ კერძებს შორის ბევრნაირ ქაბაბს, გუფთას თუ მუსაკას. დესერტსაც დააყოლებთ (ფახლავას ანდა კუნეფეს) და კარგ ღვინოსაც.

31 VOYAGER 26/2022

https://karamanlidika.gr/en/

ათენი

SPONDI ამ რესტორანში იციან, როგორ შექმნან მყუდრო კუნჭულე ბი. მას ორი მომხიბვლელი ეზო და ორიც არანკლებ მომ ხიბვლელი სასადილო ოთახი აქვს. ერთი მარანს ჰგავს, შიშვლად დატოვებული აგურის კედლებით. სეზონური ინგ რედიენტებისგან კი კრეატიული თანამედროვე ფრანგული მენიუ იგება. შთამბეჭდავად გამოიყურება ღვინის ბარათიც, რომელზეც ბერძნული, ფრანგული და იტალიური ღვინოე ბი ჭარბობს. მიშელინის გუნდი გვირჩევს გავსინჯოთ რძეზე გაზრდილი ცხვრის ხორცი მწვანე ბარდითა და ლიმონით, ბერძნული იოგურტი კარამელიზებული მანგოთი, ბანანის სორბეთი და ილით. აქვთ ორნაირი მენიუ, A La Carte და მე ნიუ Discovery, რომელიც წინასწარ განსაზღვრულ სეტებს შეიცავს. რესტორნის მდებარეობაც ხელსაყრელია – ოლიმ პიური სტადიონის მიდამოებშია. http://www.spondi.gr/information

7 FOOD SINS ხმაურიან, ტურისტებით სავსე პლაკაზე ერთ-ერთი გამორჩეუ ლი ადგილია. სახელწოდება მიანიშნებს რესტორნის კონცეფ ციას, რომელიც ჭამასთან დაკავშირებულ შვიდ ცოდვას ჩამოთ ვლის – ჭამას ხელებით თუ მსუნაგობას. მენიუ თანამედროვეა, მთავარი ღერძი ბერძნული და ხმელთაშუაზღვისპირული კერ ძებია. რესტორანს ცალკე სივრცე აქვს სახურავზე და სტუმრებს ზაფხულის ვარსკვლავებიანი ცის ქვეშ ვახშმისთვისაც ეპატიჟე ბიან. მენიუ ვრცელია. ბოსტნ ეულის, სოკოს, მწყრის, ხბოს და ღორის ხორცის კერძების გარდა, აქვთ ფუაგრაც და უხვადაა თევზის დახვეწილი კერძები სკუმბრიით, ჰალტუსით, ხამანწკ ე ბითა თუ კიბორჩხალით. გვიანი საღამოს კოქტეილებისთვის თუ სადილისთვის ზედგამოჭრილი ადგილია. http://www.7foodsins.com

HYTRA ონასისის კულტურის ცენტრში მეექვსე სართულზე ლიფტით რომ ახვალთ, მოხვდებით რესტორანში ლამაზი ხედით, სა დაც კლასიკური ბერძნული კერძების დახვეწილი, თანამედ როვე ვერსიებია. კერძები ორ სხვადასხვა მენიუშია გადანა წილებული, რომლებიც გასტრონომიულ „ქორეოგრაფიულ“ წესრიგს ქმნიან და ბერძნული სამზარეულო ორი, მუდმივად ცვალებადი კერძების ნაკრებით, ესთეტიკის ახალ დონეზე აჰყავთ. ერთ- ერთი – Apla – უფრო უბრალო რიტუალს გთა ვაზობთ, მისაღები ფასებით, ტრადიციული გემოები ოღონდ აქაც მოდერნიზებულია. მენიუ წელიწადში ორჯერ იცვლება. ასე რომ, კერძების და ღვინის ნუსხის დათვალიერება ვებგ ვერდზე საჭიროც კია. https://www.hytra.gr

32 VOYAGER 26/2022

გენლობა ვებგვერდზე წინდაწინ გადაამოწმოთ, ზემოთ ჩა მოთვლილი კერძები კი იდეებად გამოიყენოთ – წარმოდგე ნის შესაქმნელად. რესტორნის ოფიციალურ გვერდზე ცნობი ლი ბერძენი პოეტის სიტყვებს იმოწმებენ – თუ ბოლო წვეთამდე ჩაშლით საბერძნეთს, დაგრჩებათ მხოლოდ ზეთისხილის ხე, ვენახი და სათევზაო ნავიო. ამ მიწაზე, ცნობილი შეფი ლეფთე რის ლაზარო სწორედ ამ ინგრედიენტებს იყენებს უნიკალური საზღვაო კულინარიის შესაქმნელად. ამ საქმიანობას ცნობილი შეფი 1987 წლიდან ეწევა. მისი რეს ტორანი პირველი ბერძნული რესტორანი იყო საბერძნეთში, რომელმაც 2002 წელს პირველი მიშლენის ვარსკვლავი მოი პოვა. https://varoulko.gr

VAROULKO SEASIDE რესტორანი პატარა პორტში – მიკროლიმანოში მდებარე ობს – დოკის უბანში და თემატიკაც საზღვაო-სანაოსნო აქვს, წყლისკენ გახსნილი სასადილო დარბაზიდან ჰაეროვნად მოსრიალე იახტების თვალყურის დევნებაც შეიძლება. მენიუ ბერძნული და ხმელთაშუაზღვისპირულია, ძირითადი ინგრე დიენტები ორგანული ბოსტნეული, კრეტული ზეითუნის ზეთი და ქორფა ზღვის პროდუქტებია. განსაკუთრებით წყალობენ კალმარებსა და რვაფეხას. მიშლენის ექსპერტები გვირჩევენ, გავსინჯოთ გრილზე შემწ ვარი კალმარები თევზის ქვირითით, მობრაწული სალათითა და უზოს ჟელეთი. ასევე, ზღვის ქორჭილა იერუსალიმური არ ტიშოკის მუსით, მდოგვის მარინადითა და კაკაოთი. თუმცა, რადგან მენიუში ხშირად ცვლილებებია, ჯობს, ახალი შემად

VARVAKIOS AGORA ათენის ცენტრალურ ბაზარში უნდა მიხვიდეთ! თუნდაც არაფ რის საყიდლად – მხოლოდ ვიზუალისთვის. აქ იყრის თავს მთელი საბერძნეთიდან ჩამოტანილი ხილი, ბოსტნეული, ხორ ცი, თევზეული და ზღვის პროდუქტები, ბერძნული სუნელები, ყველი, ტკბილეული, თხილეული... ყუთებზე ჩამომსხ დარი ბე ბოები მთაში დაკრეფილ ველურ მწვანილს და ნიორს ყიდი ან. ბაზარი მუშაობს ორშაბათიდან შაბათის ჩთვლით, დილის 8-დან საღამოს 6 საათამდე. თუმცა დილა საუკეთესო დროა იქ მისასვლელად, რათა დარწმუნდეთ, რომ საბერძნეთის ნამდ ვილი სასწაულები შორეულ წარსულში კი არა, ყოველდღიურ ცხოვრებაშია. ზოგიერთი ყასაბისთვის ეს მემკვ იდრეობით მი ღებული ცოდნაა - საქმიანობა, რომლშიც მისი ოჯახი უკვე რამ დენიმე ათეული წელია ჩართულია. თევზის ბაზარში იპოვით ყველ ა თევზს, რომელიც ეგეოსის ზღვაში ბინადრობს და იპოვით

ჩინეთის, ჩრდილოეთ აფრიკის და პორტუგალიის სანაპიროები დან ჩატანილსაც. ნუ წახვალთ ბაზარში სანდლებით – გაითვა ლისწინეთ, რომ იატაკი, განსაკუთრ ებით თევზის სექციაში სველი და სრია ლაა. ისიც იცოდ ეთ, რომ თევზის გამყიდველები ყველაზე ხმამაღლა ყვირ იან. ზეთისხილი, თავისი მრავ ალფეროვნებით: ზომით, ფერით, გემოთი ხომ საერთოდ ცალკე თემაა ! თუ მოგშივდებათ, ხორცის სექციასთან მდებარე ორ რესტორანში შეგიძლიათ შეხვიდეთ ან ბოსტენულის დახლების ქვეშ მდებარე საიდუმლო რესტორანში, სადაც შესვლისთანავე მაგიდაზე ღვი ნოს დაგიდგამენ – მიუხედავად იმისა, მოითხოვთ თუ არა. ბაზარში არის ჩინური, ინდური, არაბული და პაკისტანური სექციაც.

33 VOYAGER 26/2022

https://www.athensguide.com/agora.html

ათენი

PERIANTH

INNATHENS სასტუმრო ქალაქის ცენტრ ში მდებარეობს – აქედან პარლა მენტის შენობამდე 100 მეტრია. სატრანსპორტო ხაზთან – მეტ როსთან და ავტობუსის გაჩერებასთან სიახლოვის გამო ის მი სადგომად ძალიან მოსახერხებელია. ეს შედარებით პატარა სასტუმროა ექვსი კატეგორიის 20 ნომრით, რაც საშუალებას აძლევს პერსონალს, თითოეულ სტუმარს ინდივიდუალურად მიუდგეს. თანამედროვე დიზაინ ი, კომფორტი, შეკვეთით დამ ზადებული ავეჯი – სასტუმროში ბევრი პირობაა იდეალური დასვენებისთვის, თუმცა მისი მთავარი ღირსშესანიშნაობა ატ რიუმია – გამწვანებული შიდა ეზო. ამას მაშინვე მიხვდებით, როგორც კი ქალაქში ხანგრძლივი სეირნობის შემდეგ სასტუმ როში დაბრუნდებით. სეირნობა კი ბევრი მოგიწევთ, რადგან ეს იდეალური ლოკაციაა ათენის მთავარი ღირსშესანიშნაობების ფეხით მოსავლელად - ზევსის ტაძარი, აკროპოლისი, მონასტი რაკი, დიონისეს თეატრი, კიკლადების მუზეუმი...

ათენი კულტურათა თვალისმომჭრელი მოზაიკაა და თუ გინდათ ის მთელი სისავსით შეიგრძნოთ, ქალაქის ცენტრში, ყვავილების მაღაზიებით გავსებულ მოედანზე მდებარე სასტუმრო Perianth აირჩიეთ. ეს შესანიშნავი ადგილია, რომ თავი ნამდვილ ათენე ლად წამოიდგინოთ: ადექით დილით ადრე და დატკბით პატარა მოედნის სიმშვიდით, გაუყევით ფეხით ბოსტნეულის და თევზის ბაზრამდე, პლაკას მოკირწყლული ქუჩით აკროპოლისისკენ გა ისეირნეთ და გზად პატარა კაფეში ყავის დასალევად შეჩერდით. უკანა გზაზე სუნელების მაღაზიაში შეიარეთ – ნუ მოგვთხოვთ ზუსტ მისამართს, არომატები თვითონ მიგიყვანთ, სადაც საჭი როა. სასტუმროს დაჯავშნისას გაითვალისწინეთ, რომ ზოგიერთი ნომერი ხედით აკროპოლისზეა. პირველ სართულზე საუზმე დილის 7:00-10:30 საათებში იშლება. გემრიელ ი პიცა, ბურგე რი ან შეფ-მზარეულის ნებისმიერი საფირმო კერძი ნომერში შეგიძლიათ შეუკვეთოთ 24 საათის განმავლობაში. პირველ სართულზეა Il Barretto – ათენელებისთვის კარგად ნაცნობი იტალიურ ი ბისტროც. გასინჯეთ მისი ხმელთაშუაზღვისპირული სამზარეულო, რომელსაც, ცხადია, ბერძნული გასტრონომიის გავლენა ეტყობა. სასტუმრო მოსახერხებელია საქმიანი შეხ ვედრებისთვისაც – პენტჰ აუზი VI სართულზე შეგიძლიათ პრე ზენტაციისთვის, საზეიმო სადილისთვის, კოქტეილ-საღამოსთ ვის ან საქორწილო მიღებისთვის დაჯავშნოთ. სასტუმროების თვის ჩვეული სპა-ცენტრის მაგივრად Perianth თავის სტუმრებს ძენ-ცენტრში ეპატიჟება – მედიტაციის, საბრძოლო ხელოვნე ბის – იაიდოს, აიკიდოს, ტაეკვონდოს და იოგას შესასწავლად. https://perianthhotel.com/

სასტუმროს ოფიციალ ურ საიტზე შეგიძლიათ გადაამოწმოთ, რა მანძილით ხართ დაშორებული ქალაქის მთავარი ისტორიული და ტურისტული ობიექტებისგან და შესაბამისად შეადგინოთ ათენში მოძრაობის მარშრუტიც. www.innathens.com

HERODION HOTEL „ყველას უნდა ჰქონდეს სახლი აკროპოლისის ძირას“ – ჰოდა თუ ასეა, Herodion თქვენი სახლი გახდება ათენში ყოფნისას. ესაა თქვენს კომფორტსა და კეთილდღეობ აზე ორიენტირებუ ლი ოთხვარსკვლავიანი სასტუმრო 86 ოთახით და 4 მინი-ლუქ სით, სახურავზე ზეთისხილის ბაღითა და ჰიდრომასაჟორიანი

აბაზანებით, რესტორნით, ბარებით. თქვენი მასპინძლებისთვის Herodion უბრალოდ სამსახური არაა, ეს 40 წლის ისტორიის მქო ნე საოჯახო ბიზნესია. სასტურმრო ქალაქის ყველაზე ელეგანტუ რი საცხოვრებელი კვარტლების ცენტრში მდებარეობს, ახალი აკროპოლისის მუზეუმის ზღურბლთან და აკროპოლისის განა თებული ფერდობის ქვეშ. ამ უბნის კულტურულ ღირსშესანიშნა ობებს ბოლო დროს თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმიც შეემა ტა. აქედან პლაკა თავისი ბარებით, ძველებური კაფეებით, ბერ ძნული რესტორნებით და მუზეუმებით სულ რამდენიმე ნაბიჯზეა. შეგიძლიათ, დღე ფილოპაპუს ბორცვზე (Philopappu Hill) ასვლით დაიწყოთ, საიდანაც ათენის შესანიშნავი ხედი იშლება. თუმ ცა თანამედროვე ათენი მხოლოდ ისტორიული ცენტრი როდია. სასტუმროდან 10 წუთის სავალზეა კულტურული ცენტრი – 2016 წელს აშენებული მასშტაბური შენობა, რომელიც საბერძნეთის ნაციონალურ ოპერას, ნაციონალურ ბიბლიოთეკას და ათენის ერთ-ერთ ყველაზე დიდ გამწვ ანებულ ზონას – 21 ჰექტარზე გა დაჭიმულ ბაღს აერთიანებს. აქვეა Flisvos Marina – სეირნობისთ ვის იდეალური სანაპირო ზღვაში ღრმად შეჭრილი დოკით.

34 VOYAGER 26/2022

https://www.herodion.gr/en

KLIMATARIA

HOTEL GRANDE BRETAGNE 1874 წელს ათენის ისტორიულ ცენტრში აშენებული ეს სასტუმ რო თვითონაა ქალაქის ისტორიის ნაწილი: 1896 წელს, პირვე ლი თანამედროვე ოლიმპიურ ტამშების დროს Grande Bretagne იყო საერთაშორისო მისიების, დიპლომატების, სახელმწიფო მოღვაწეების, პოლიტიკოსების და სამეფო ოჯახის წევრების ოფიციალ ური მასპინძელი. 1941 წელს ათენის ოკუპაციის შემ დეგ სასტუმრო მესამე რეიხის შტაბ–ბინად გადაიქცა. სამოქა ლაქო ომის დროს აქაურობა ლტოლვილთა თავშესაფარი და პოლიტიკური მოლაპარაკებების გამართვის ადგილი იყო. გა ნახლებულმა სასტუმრომ ფუნქციონ ირება 1956 წელს დაიწყო.

„კლიმატარია“ საოჯახო ტავერნაა, რომელიც 1927 წლიდან მოყოლებული მტკიცედ დგას ფეხზე. აქაური საღამოები ხმელთაშუაზღვისპირული საკვებით, მუსიკითა და ცეკვები თაა სავსე. შებოლილი ხორცეული, მწვანილეულისა და ყვე ლის ღვეზელები, ფარშირებული წიწაკები და ხორცეული და ღვინოს მდიდარი არჩევანი – ეს ის არის, რაც აქაურ სტუმ რებს, მუსიკისა და მხიარულების გარდა, განსაკუთრებით უყვართ ხოლმე. სადილი უბრალო გარემოში, ტრადიციული ნივთებითა და გარემოთი ტკბობა და ეს ყველაფერი ცოცხა ლი მუსიკის თანხლებით – „კლიმატარია“ ამით იწონებს თავს და სიახლეებს ფეისბუკის გვერდზე რეგულარულად აქვეყნებს (თუმცა, ძირითადად, ბერძნულ ენაზე). https://klimataria.gr STROFI ძალიან მოკლედ რომ ვთქვათ, „სტროფიში“ სახურავზე გან თავსებულ ტერასაზე სადილი, ყველაზე თვალწარმტაცი ხე დითაც გამოირჩევა აკროპოლისზე. ეს ისტორიული რესტო რანია, სადაც, როგორც თავად ამბობენ, სუფრა პირველად 1975 წელს გაიშალა და მას შემდეგ არ უღალატიათ ბერძნუ ლი და ხმელთაშუა ზღვისპირეთის გემოებისთვის. აქ ტრადი ციული ბერძნული კერძების გარდა (ცხადია, ამაში ითვლება შებოლილი ბადრიჯანი და მაგრილებელი ეფექტის მქონე ფაფუკი ძაძიკიც) შეხვდებით საინტერესო ექსპერიმენტებ საც. კლასიკური მთავარი კერძი კი რამდენიმეა: ღორის ფი ლე, რომელიც მზეზე გამომშრალი პომიდვრებითა და გრუ იერის ყველითაა ფარშირებული, ფოლგაში მომზადებული ციკნის ხორცი პომიდვრებითა და ყველით, ვაზის ფოთოლში შემწვარი ცხვრის ხორცი, რომელსაც სატენად ფეტა და გრუ იერი აქვს ჩართული და ა.შ. ვრცელია თევზეულის სექცია ც და მდიდრულად გამოიყურება ღვინის ბარათიც. https://www.strofi.gr/en/ ORIZONTES

2003 წელს 82 მილიონ ი ევროს ინვესტიციამ შესაძლებელი გა ხადა სასტუმროს მასშტაბური რესტავრაცია. საპრეზიდენტო და სამეფო ნომრები, ლაუნჯი, ბაღ-რესტორანი სახურავზე, აუზის ბარი და გრილი, ზამთრის ბაღი, სპა და ფიტნეს ცენტრი, თმის სპა სალონი, ღია და დახურული აუზი, ბიზნეს შეხვედრების და სხვადასხვა ღონისძიებებათა გასამართი სრულად არჭურვილი სივრცეები – დღეს Grande Bretagne თანამედროვე სტანდარტე ბის შესაბამისი 5-ვარსკვლავიანი სასტუმროა, რომელიც კვლა ვაც ახარებს სტუმრებს ლეგენდარული სტუმართმოყვარეობით და სტილით. https://hotelbretagne.grandluxuryhotels.com/

ლიკაბეტოსის მთაზე, ათენის ერთ-ერთ ყველაზე დიდ შემაღ ლებაზე, მდებარე ამ რესტორნის მესვეურები ამბობენ, რომ ღმერთების საკადრის ხედებს სთავაზობენ თავიანთ სტუმ რებს. დახვეწილი სადილი ათენის ყველაზე შთამბეჭდავ ტე რასაზე - ზოგჯერ კი ასე ამბობენ და გვიწვევენ: მობრძანდით მზის ჩასვლის დროს და დატკბით ქვემოთ გაშლილი აკრო პოლისით, ზღვითა და ქალაქით და მალევე მიხვდებით, რომ ეს ის განცდაა, თითქოს, ოლიმპოს მთაზე სადილობდეთო. წვნიანები, აპეტაიზერები, სალათები, მთავარი კერძები, დე სერტები და ღვინის ბარათი - თითოეულ ამ სექციაში საკ მაოდ მდიდრული არჩევანი ხვდება სტუმარს. მენიუ ონლაინ არის განთავსებული (რაც უკვე თითქმის ტრადიცია გახდა რესტორნებისთვის) და არჩევანსაც ბევრი წინასწარ აკე თებს. აქაც ხმელთაშუა ზღვისპირეთისა და კონკრეტულად საბერძნეთის გემოები დახვეწილად ერწყმის ერთმანეთს. ეგეოსის ზღვაში იმ დღეს დაჭერილ თევზს სხვადასხვაგ ვარად მომზადებული ასთაკვი და კაპარჭინა ენაცვლება. ცალკეა ქათმის, ხბოს, ციკნისა და ღორის კერძები, ასევე, საინტერესო და დახვეწილი ვეგეტარიანული მენიუც. ამას თუ დავუმატებთ მართლაც მდიდრულად გაშლილ სუფრას და ჭურჭელს, ზრდილ და ხელგაშლილ დახვედრას და და უვიწყარ ხედებს, ვფიქრობთ, კულინარიული ჰორიზონტი ათენის თავზე მართლაც გადაიშლება ჩვენთვის. https://www.orizonteslycabettus.gr/

35 VOYAGER 26/2022

მოგზაურის ჩანაწერები

უცნაური ღმერთების ქალაქი

36 VOYAGER 26/2022

ირინა ბაგაური

წარმოდგენა არ გვქონდა რა უნდა გვენახა. ათენში მივდიო დით, გადაკარგულ სოფელში ხომ არა, რაღაც გვეცოდინებოდა, თუმცა, გამგზავრებამდე ვერც გზამკვლევში ჩახედვა მოვასწა რით, არც რჩევები წაგვიკითხავს, ისე ჩავფრინდით საბერძნ ეთ ში, ნოემბრის ერთ დილით და ტისიოს უბნის ქუჩებს ავუყევით, ეს იმ იშვიათ ადგილთაგანია, საიდანაც ანტიკური ქალაქის ნან გრევები არ ჩანს. მთავარი ღირსშესანიშნაობა 15-იოდე წუთის სავალ მანძილზე იყო. პავლე მოციქულის აღმართისკენ გადა ვუხვიეთ და აღტაცების შეძახილი აღმოგვხვ და: ჩვენ წინ ათე ნის აკროპოლისი აღმართულიყო. „დადგა პავ ლე შუა არე ო პაგ ში და თქვა: ათე ნე ლებო, ყველაფერი, რასაც ვხედავ, იმას მოწმობს, რომ ძალზე მორწმუნენი უნდა იყოთ. ვინაიდან, როცა ქალაქი დავიარე და დავათვალიერე თქვე ნი ტაძრები, ვნახე ერთი სამსხვერპლოც, რომელ საც აწერია: „უცნობ ღმერთს“! მეც სწორედ იმას გახარებთ, ვისაც შეუცნობლად ეთაყვანებით“. (საქმ., 17:22)

ათენი ერთიანად დაგვატყდა თავს, მთელი თავისი დიდებულე ბით. ძველი და ახალი ღმერთებით, ზუსტად მაშინ, როდესაც პავლეს აღმართს დავადექით, არეოპაგის ბორცვი დავინახეთ და იმ ადგილებში აღმოვჩნდით, სადაც მოციქულმა ათენელებს უცხო (ზოგიერთი თარგმანით – უცნაური) ღმერთის მკვდრეთით აღდგომის შესახებ აუწყა. ვინ არ იცის, რომ ეს ქალაქი ცივი ლიზაციების გადაკვეთის ცენტრ ია, თუმცა, ასე თვალშისაცემად ალბათ არსად ჩანს ამ დიდი და განსხვავებული სამყაროებ ის შერკინება: შენება, ნგრევა თუ თანაარსებობა, რომელიც ერთ სივრცეში აერთიან ებს ზევსსა და ქრისტეს, ათენასა და პავლეს, დიონისე არეოპაგელს და ბახუს დიონისეს. ამ ადგილას ბევრად გვიან ალაჰმაც ჩამოაღწია, ქალაქი ვენეციელებმაც მოივაჭრეს და რა აღარ ყოფილა. ყველა სათავისოს გამონახავს, თუმცა, მთავარი ალბათ მაინც მშვენიერების ამბავია: ვერც ერთი ფოტო ვერ გადმოსცემს პართენონის დორიული სვეტების სისადავეს, კლდის ლანდ შაფტთ ან შერწყმული არქიტექურის ჰარმონიულობას და გა ლავნის დიდებულებას, რომლებიც ძველმა ბერძნებმა, – სამ ყაროს ყველაზე დიდმა ესთეტებმა შექმნეს და ზედა ქალაქში აზიდეს.

DEUS EX MACHINA მერე ჰეროდეს ატიკუსის ამფითეატრს მივადექით და მოაჯირ ზე გადავეყუდეთ, რომ ოდეონისთვის უკეთ შეგვევლო თვალი. – თეატრში ვართ წასასვლელები, – გამახსენდა თემატურად. ჩვენს ათენში ყოფნას ბერძენი რეჟისორის – დიმიტრის პაპა იოანუს „დიდი მომთვინიერებლის“ ბოლო ორი წარმოდგენა დაემთხვა. ბილეთებს ვერ მივუსწარით და გადამყიდველების იმედზეღა ვიყავით. – სხვათა შორის, ანტიკურ თეატრში, როცა მოქმედება ჩიხში შედიოდ ა და ხსნა არსაიდან ჩანდა, იცი, რა ხდებოდა? – მოუ ლოდნელად, სცენის ზემო ნაწილიდან გადმოეშვებოდა ხოლმე ღმერთი და ყველაფერს აგვარებდა: მოსაკლავს კლავდა, გა დასარჩენს დაიხსნ იდა. ასე იძვრენდნენ თავს ბერძენი დრამა

ტურგები. სახელიც აქვს ღმერთების ამ ინტერვენციას – Deus ex machina, – რატომღაც მომინდა, მომეყოლა. – კარგი რამეა ეგ, ხო იცი, – გაეცინა ნინოს. – ჰოდა, ანტიკური დრამის ქვეყანაში ვართ, იმ სპექტაკლზეც როგორმე უნდა წავიდეთ, – ვთქვი უკვე იმედიანად და ფერ დობს დავუყევით. კეთილად ნაგებ ციხე-ქალაქ ათენის მკვიდრებს/…/ წინ მენესთევსი მოუძღოდა პეტეოსის ძე /…/ ორმოცდაათი მათ ჩამოჰყვა შავი ხომალდი /…/ ჰომეროსი, ილიადა

პორტი – დღეს კუნძულზე ხომ არ გადავსულიყავით? რადგან თავში უგეგმო ქაოსი გვქონდა, მუზეუმ ების შემდეგ, ძი რითადად, უგზოუკვლოდ დავეხეტებოდით ქალაქში – შემთხვე ვით აღმოვჩნდ ით მუზებისა და ნიმფების გორაკებზე და ერთი მედიტაციური დილა გავატარეთ ამ ანტიკურ ნაკრძალში, საი დანაც ალბათ ყველაზე მშვენიერი ხედი იშლება აკროპოლი სისკენ. იმ დილითაც ალალბედზე გავყევით მატარებელს და პორტში ამოვედით. კუნძულ ჰიდრასკენ მიმავალი გემი გასული დაგვხ ვდა. იხტიბარი არ გავიტეხეთ და ნავსადგომის დათვალიერ ებას შევუდექით. პირეოს ის პორტი ყურეშია და გაშლილ ზღვას ვერ ხედავ. ადგილზეც საინტერესო არაფერი ხდებოდა: არც ნაპირს მომდგარი გემი გვინახავს, არც აცრემლებული გამცილებლები, მტვირთავი მუშებიც კი არ ჩანდნენ. ერთი მშვიდი დილა იყო და მორჩა. ეს მოულოდნელი სტაგნაცია როგორმე უნდა გამომეს წორებინა, გონება დავძაბე და ხმამაღლა გავიხსენე:

37 VOYAGER 26/2022

მოგზაურის ჩანაწერები – სამაგიეროდ, ის წარმოიდგინე, ამ წყლებიდან როგორ გაცუ რეს ტროას ომისკენ ათენელების ხომალდებმა... და თვალს მა ლევე მიეფარნენ, – დავამატე კმაყოფილმა. რამდენიმე საათით ზღვის ნაპირზე დასვენება გადავწყვიტეთ. უახლოეს პლაჟამდე მივედით და მზეს მივეფიცხეთ. სრული სიმყუდროვე არც იქ გვეღირსა: იდილიას ორი ასაკოვანი რუსი მამაკაცის და ენერგიული თინეიჯ ერი ბრიტანელების ხმამაღა ლი ლაპარაკი გვირღვევდა. ფლეილისტშიც ვერაფერი ვიპოვე იმ გარემოსთვის შესაფერისი. წყალს გავხედე და ზღვასაც არ ეთქმოდა იმ დღეს კამკამა. – გახსოვს, რა ფერი ადევს ნიცაში ზღვას? – გადავეშვი მოგო ნებებში. ნინომ გულისწყვეტის ნიშნები მყისიერ ად ჩამიკლა: – არაუშავს, გაიხსენე, როგორ გადიოდა აქედან გემები ტროას კენ. და რა თქმა უნდა, ნინო მართალი იყო: რა მოსატანი იყო ნების მიერი სხვა ნაპირი იმ დღესთან, როდესაც ჩვენ ვისხედით ეგე ოსის ზღვის ატიკურ ნაპირებზე და გავყურებდით ზღვას, საიდა ნაც უხსოვარ დროს მეფის ხომალდებმა სამშობლო დატოვეს, საგმირო საქმეებში ჩასაბმელად. და მერე რა, რომ მე ამ ომში აქაველთა მხარეს არ ვყოფილვარ და ტროელი გულისსწორი მყავდა. ამ დღეს, ამ ადგილას მთავარი ეს იყო: რომ გონება ში გაგვეცოცხლებინა სურათი, თუ როგორ შეიყარნენ ნაპირთან ათენელები, როგორ აუშვეს ღუზები და შავი ხომალდებით გას ცურეს აღმოსავლეთით, დედამიწის ყველაზე ამაღელვებელი ეპოსის შესაქმნელად. n

გამოვსულიყავი. ასე ამოტივტივდნენ ზედაპირზე ისტორიის სახელმძღვანელოები, თუ ანტიკური შედევრები, ახალი აღ თქმის სცენები და მე-20 საუკუნის დიდი ბერძენი პოეტების ლექსები. დაუჯერებელად ჟღერს და, ზორბაც კი ვნახეთ – ენ ტონი ქუინისებრი კი არა, არამედ ზუსტად ისეთი, როგორიც მე წარმომედგინა, ნამდვილი ბერძენი ზორბა – ხშირ ულვა შებიანი გოლიათი, რომელიც აკროპოლისის ნანგრ ევებთან, აღნაგობასთან შეუფერებლად მომცრო მარმარილოს სკამზე იჯდა და რომ მიმიხვდა, ფოტოს ვუღებდი, შეიშმუშნა, მაგრამ არაფრით მაგრძნობინა უხერხულობა: ადგა და თავდახრი ლი გამეცალა, როგორც მხოლოდ ჭეშმარიტ დიდსულოვნებს ჩვევიათ. ჩვენ ვსეირნობდით, ამბები და პერსონაჟები კი გზად გვხვდე ბოდნენ: ასე შემთხვევით გადავეყარეთ მიხაილ მარმარი ნოსს, რომელმაც ქართულ თეატრს სამი სპექტაკლი და დიდი შთაგონება აჩუქა, იმ საღამოს კი რატომღაც ათენში იყო და იქ იჯდა, იმ ღია კაფეში, რომელთანაც უნდა ჩაგვევლო, თავისი ქერად შეღებილი თმით და ექსტრავაგანტური ტყავის შარვ ლით, – თითქოს, მის იქ ყოფნას ბერძნული დრამატურგიის ზედმიწევნით მკაცრი კანონები მოითხოვდა, ჩვენი ამბისთვის სრულყოფილების მისანიჭებლად. ასე ამოტივტივდა ღრმად დალექილი მოთხრობაც შორეული ბავშობიდან.

HELLADOS – ოჰ, დიზაინ ერიც აქვე გყოლია, – აღნიშნა შავ მაკინტოშში გა მოწყობილი კაცის დანახვისას ნინომ, როდესაც ერთ-ერთი მა ღაზიის კარი შევაღე და ვიტრინიდან დანახული ლაბადისკენ გავეშურე.

ადრეც მიფიქრია და ახლა უკვე გულით მჯერა, რომ განც დებმა, თუ წიგნებმა თავისებური მადლიერება იციან და ჯა დოქრობებს გიწყობენ. არც კი ვიცი, როგორ ავხსნა, მაგრამ ათენში რაღაც ასეთი ნამდვილად მოხდა: ამბებმა, ტექსტებ მა, პერსონაჟებმა ფეხი აიდგეს და მოულოდნელად გამო მეცხადდნენ. თითქოს მთელი სამყარო შეიკრა, რომ იმ მა გიური წრიდან, რომელსაც სამშობლოში წლობით და მის ხალ-მისხალ აკინძული საბერძნეთი ერქვა, წუთითაც არ

„დიზაინერი“ აღმოჩნდ ა მაღაზიის მეპატრონე, რომელიც გულ თბილად შეგვეგება, ჩვენს ყველა ცნობისმოყვარეობას ღიმი ლით უპასუხა, მერე სარკისკენ გაგვიძღვა, ტანსაცმლ ის მორ გებაში დამეხმარა და ხუმრობებზეც იხარხარა. ასე, წამებში გადაწყდა, რომ გაუთვალისწინებლობის, მცირე ბიუჯეტის და ყველაფრის მიუხედავად, ეს ლაბადა, რომელსაც წვრილი, წი თელი ყვავილებით მოჩითული სარჩული დაჰყვებოდა, აუცი ლებლად უნდა მეყიდა და სალაროსთანაც სიცილით გადავი ნაცვლეთ.

38 VOYAGER 26/2022

უნდა მოვხედრილიყავით. ერთმანეთს გადახედეს, რაღაცაზე ბერძნულად შეთანხმ დნენ, მერე დარეკეს და თანამშრ ომლე ბისთვის განკუთვნილი, რაღაც იღბლიანი შემთხვევით გაუქმე ბული ბილეთები ამოგვიბეჭდეს მეოთხედ ფასად, თანაც ჩემს საყვარელ ადგილას – პარტერის პირველ რიგში. ნინოს მოვუხ მე, ვყიდულობთ-მეთქი, – ცალკე ის გაოგნდა. – როგორ? პასუხად მხრები ავიჩეჩე და გულში იმ უცნაურ მფარველს მად ლობა გადავუხადე, რომელმაც მორიგი დაუჯერებლობა მოგ ვივლინა.

– სადაური ხარ? – მკითხა, სანამ ტანსაცმელს მიხვევდა. პასუხი რომ მოისმინა, თვალები აენთო და ცოტა ხნით გაჩუმდა, თით ქოს დადინჯდა: ნაწყვეტებად მითხრა, რომ დედის მხრიდან მი სი ნათესავები სოხუმში ცხოვრობდნენ, აფხაზეთში, თან მიყუ რებდა და ამოწმებდა, სწორად თუ წარმოთქვამდა სახელებს. თვითონ კი სტამბოლშია დაბადებული, – უფრო სწორედ, კონ სტანტინოპოლში, – როგორც იქაური ბერძნები ამბობენ. დედის ნათესავები და სოხუმელი მეზობლები ისევ ახსენა, თითქოს თავადაც იგონებდა, თუ როგორები იყვნენ. – როგორ ვგავართ არა, ერთმანეთს?! – თქვა ბოლოს ჩაფიქრებულმა. და მე ამ დროს, სალაროს მეორე მხარეს მდგარს, ხელში მო გონების ყვავილებით – ყაყაჩოებით მოფენილი ლაბადა ბეჭი რა და ვისმენდი ამბებს მხარეზე და ზღვაზე, რომელიც შორია. ასე უცნაურად მოთხრობილს კაცისგან, რომელიც მოულოდნე ლად სიტყვაძუნწი გახდა და მოკლე წინადადებებით თითქოს რაღაც უჩვეულოს თქმას ცდილობდა. ორი სიტყვა მეც ვუთხარი საქართველოში მცხოვრებ პონტოელ ბერძნებზე, მერე ათენზეც ვილაპარაკეთ, თუმცა არაფერი მომიყოლია იმ მოთხრობის შე სახებ, რომელიც თავში ამომიტივტოვდა და რომელმაც ბავშო ბაში ცხარე ცრემლებით ბევრჯერ მატირა. მგონია, რომ მასაც ექნებოდა რაღაც მნიშვნელოვანი, რაც იმ დროს მოაგონდა და ხმამაღლა არ უთქვამს. მისი თვალები და პაუზები თხრობისას, ამას ამბობდნენ. – იანგულის ნათესავი მგონია, – გამოსვლისას ვუთხარი ნინოს და თავადაც დავიჯერე, რომ ასე იქნებოდა. თბილისში დაბრუნების მერე, დუმბაძის ამ მოთხრობას ვეძებ ბერძნულ, ან ინგლისურ ენაზე, რომ მეორედ ჩასვლისას აუცი ლებლად წავუღო კაცს, რომლის სახელიც არ ვიცი, მაგრამ ის კი ვიცი, რომ ჩემიანია.

თეატრში წარმოდგენამდე ორი დღით ადრე, საფუძველს მოკლებუ ლი იმედით და ამოუხსნ ელი თავდაჯერებით გავეშურეთ „მეგარონისკენ“, სალაროსკენ მარტო გავემართე. – იცით, ყველა ბილეთი … – ვიცი, – არ ვაცალე დასრულება ახალგაზრდა ბიჭს და იმპრო ვიზირებული მონოლოგი მოვაყოლე. შინაარსს ვერ გეტყვით და ვერც იმას ავხსნი, რიტორიკის რომელ სკოლას მივმართე – აღმოსავლურს, თუ ევროპულს, მაგრამ ერთი ვიცი, რომ მო ნოლოგის ბოლოს, სალაროს ორივე თანამშრ ომელმა დაიჯერა, რომ სხვა გზა არ იყო – იმ საღამოს სპექტაკლზე აუცილებლად

„მომეწყინა სცენის ყურება და თვალები მივაპყარ ლოჟებს. და ერთ ლოჟაში შენ დაგინახე უცნაურად მშვენიერი, მზეჭაბუკი თავაშვებული, და იმწამსვე მიკარნახა მეხსიერებამ ყველაფერი, რაც იმ საღამოს მიამბეს შენზე“. კონსტანტინოს კავაფისი „თეატრში” (მთარგმნელი იზა ორჯონიკიძე)

სპექტაკლზე პირველები გამოვცხადდით და პარტერისკენ გავე შურეთ. შევედით თუ არა, ის დაგვხვდა! – დიმიტრის პაპაიოან უ: ცარიელი პარტერის მარჯვენა გასასვლელთან იჯდა კავაფისის ლექსივით, თავი მარცხნივ გადაეხარა და სცენას გაჰყურებდა. – ეს თუ ნარცისი არაა, აქ რა უნდა, – მოულოდნელობით გამოწ ვეულმა გაოგნებამ გადამაირ ა თუ არა, ავქოთქოთდი და ტელე ფონის ძებნა დავიწყე. – ნუ უღებ ფოტოს, უხერხულია, – ხელი ჩამავლო ნინომ და პირველი რიგისკენ წამათრია. – გადაირიე?! – პარტერში იმიტომ ზის, რომ დაგვენახოს და ფო ტო გადავუღოთ, – იხტიბარი არ გავიტეხე და რაღაცის გადაღება მაინც მოვასწარი. რეცენზიას ახლა არ დავწერ. ეს პაპაიო ანუს სპექტაკლი იყო, ჩემი საყვარელი ათენელი გენიოსის და ნამდვილი ესთეტის, ისეთის, მხოლოდ ბერძენი რომ შეიძლებოდა ყოფილიყო. და ჩვენთვის ნამდვილი გამართლება იყო იმ საღამოს, იქ ყოფნა, სადაც მისი შიშველი პერსონაჟები, დანაწევრებული კიდურე ბით და სხეულ ის პოეზიის ენით მოგვითხრობდნენ ამბავს იმის შესახებ, თუ როგორ ეძებს ადამიანი ადგილს ამ სამყაროში. n

სპექტაკლის დასრულებიდან რამდენიმე საათში, აეროპორ ტისკენ გავემართეთ და სამშობლოში დავბრუნდით. ჩამოსვლიდან რამდენიმე დღეში ნინომ დარეკა, რომელსაც ათენში გამგზავრებამდე თბილისში უამრავი პრობლემა და სა ფიქრალი დატოვა: – ყველაფერი მოგვარდა, – ჩამძახოდა ხმამაღლა და ქუჩის ხმაურის გადაფარვას ცდილობდა, – როგორ, არ ვიცი, თავისით …მგონი, იმ ფორმულამ იმუშავა, რა ჰქვია? ჰო, მაგან – DEUS EX MACHINA. გაიმეორა „ფორმულა“ და მივხვდი, რომ სწორედ ეს სიტყვები აღწერდა საბერძნ ეთში გადამხდარ ყველა უჩვეულობას, ეს უნ და ყოფილიყო ჩვენი მოგზაურ ობის ბოლო ამბავი და მისი დი დებული დასასრული.

39 VOYAGER 26/2022

ამბავი

„ათენის სკოლა“ (1509-1511) რაფაელი.

ბერძნული პარადოქსები ი რ ა კ ლ ი ბერ იძე აიღეთ მშვილდი. მიაბჯინეთ ისრის ერთი ბოლო მშვილდის ძუას, ხოლო მეორე ბოლო მოათავსეთ მშვილდის ტარის პერპენდიკულარულად. დაჭიმეთ სიმი. დაუმიზნეთ ობიექტს (სასურველია უსულოს). აუშვით სიმი. ძველი ბერძენი ფილო სოფოსის, ზენონ ელეელის თანახმად, უკეთეს შემთხვევაში, მშვილდი შურდულივით უნდა გაექანოს სამიზნისკენ, ხოლო ისარი... როგორც გეკავათ თითებს შორის, ისე უნდა გეკავოთ, უძრავი... ეგ როგორ? ძალიანაც ბერძნულად. აი, როგორ... ზენონ ელეელი (დაახლ. 495-430 ძვ.წ.) – ძველი ბერძენი ფილოსოფოსი, სოკრატეს წინარე ეპოქის თვალსაჩინო წარმომადგენელი, ეგრეთწოდებული ზენონის პარადოქსების ავტორი, პარმენიდეს სკოლის გამგრძელებელი.

საბერძნ ეთი, ზოგადად, პარადოქსების ქვეყანაა, თუნდაც იმი ტომ, რომ იგი დემოკრატიის გარკვეული ფორმის სამშობლოა და, ამავე დროს, აღმოსავლეთ რომის იმპერიის – ბიზანტიის ერთპიროვნული მმართველობის ქვაკუთხედი; მკაცრი ქრის ტიანული ასკეტიზმის სავანეც და დიონისეს, ჰედონიზმის, ცხრა სართულიანი სუფრების, ავხორცი პანების და აღვირახსნ ილი ნიმფების სამფლობელოც. „პარადოქსი“ ბერძნული სიტყვაა და ნიშნავს „უჩვეულოს“, „არაორდინარულს“, „მიღებულის საწინააღმდეგოს“. ჩვენც არ ვუღალატოთ ანტიკურ ტრადიციებს და ჩავუღრმავდეთ კონკ რეტულად ბერძნულ პარადოქსებს. მაშ ასე, ზენონის პარადოქსები. არისტოტელეს „ფიზიკის“ წყა ლობით, მსოფლიო აზროვნების საგანძური ამაყობს 9 ასეთი პარადოქსით, რომლებიც ზენონმა, თავის მხრივ, პარმენიდეს დებულებების დასაცავად შექმნა. ეს დებულებები კი კაცობრი ობას დიდმა პლატონმა შემოუნახა ნაწარმოებში, რომელსაც... დიახ, „პარმენიდე“ ეწოდება.

40 VOYAGER 26/2022

პარმენიდე ელეელი (540 ან 515 — დაახლ. 450 ძვ. წ.) – ძველი ბერძენი ფილოსოფოსი, ავტორი პოემისა „ბუნების შესახებ“, იკვ ლევდა ისეთ საინტერესო თემებს, როგორებიცაა არსი, არსებობა, არარსებობა, აზრი და მათი ურთიერთდამოკიდებულ ება. ეს პარადოქსები ეფუძნება მტკიცებულებას, რომ უპირობოდ მიღებული დებულებების, მოცემულობების და აღქმების საწი ნააღმდეგოდ, შედეგი, ლოგიკის, ფიზიკის თუ სხვათა კანონე ბის თანახმად, სრულიად საპირისპირო უნდა იყოს იმისა, რასაც მოველით. მარტივად რომ ვთქვათ, ისრის ნაცვლად, ხელიდან მშვილდი უნდა მიფრინავდეს. მართალია, მფრინავი მშვილდი უკვე ჩვენეული ლიტერატურული ჰიპერბოლაა, მაგრამ ფაქ ტი ჯიუტია – ზენონის თანახმად, მფრინავი ისარი არც თუ ისე „მფრინავია“. რომ შევაჯამოთ, აი, რას ამბობს ზენონი: მფრინავი ისარი მუდამ რჩება ადგილზე, რადგანაც დროის ნებისმიერ მომენტში იგი იმყოფე ბა უძრავ მდგომარეობაში, ხოლო რადგან უძრავ მდგომარეობაშია დროის ნებისმიერ მომენტში, ბუ ნებრივია, მუდამ უძრავ მდგომა რეობაშია.

ნახევარი, საჭიროა, გადალახოთ ამ ნახევარის ნახევარი და ა.შ. აქედან გამომდინარე, მოძრაობა არასდროს დაიწყება. მეორე პარადოქსი ცნობილია „აქილევსის და კუს“ სახელით: წარმოვიდგინოთ, რომ აქილევსი მირბის კუზე 9-ჯერ მეტი სიჩ ქარით და იმყოფება მასზე 1 000 ნაბიჯით უკან. სანამ აქილევ სი გაირბენს 1 000 ნაბიჯს, კუ – მხოლოდ 100-ს. სანამ აქილევსი გაივლის 100 ნაბიჯს, კუ მხოლოდ 10 ნაბიჯის გადადგმას მოასწ რებს და ა.შ. ეს პროცესი უსასრულოდ გაგრძელდება და აქი ლევსი ვერასდროს დაეწევა კუს.

ზენონის კიდევ ორი, ალბათ, ყვე ლაზე ცნობილი პარადოქსი მან ძილს ეხება. პირველს პირობითად „დიქოტომიას“ უწოდებენ: იმი სათვის, რომ გაიაროთ გარკვეული გზა, საჭიროა, ჯერ გადა ლახოთ მისი ნახევარი. ხოლო იმისათვის, რომ გადალახოთ

არისტოტელეს ლიცეუმი: პლატონის გვერდით კი აუცილებლად უნდა დავასახელოთ მისი ყველაზე საამაყო მოსწავლე – არისტოტელე, რომელიც ასევე ათენში მოღვა წეობდა. არისტოტელეს მიერ დაარსებული ლიცეუმის ნანგ რევები გულმოდგინე ბერძნებმა შეაკეთეს, შეალამაზეს და ღია ცის ქვეშ მუზეუმ ად აქციეს, რომელიც სულ რაღაც ხუთი წლის წინ გაიხსნა. ასე რომ, მიბრძანდით, წარმოიდგინეთ, რომ არისტოტელეს ლექციას ესწრებით, თუნდაც იმავე ზე ნონის პარადოქსების შესახებ. https://www.athensguide.com/aristotle-lyceum პირველ რიგში, რა თქმა უნდა, პლატონის აკადემია – კერძოდ კი მისი ციფრული მუზეუმი, რომელიც ანტიკურ საბერძნეთში დაგაბრუნებთ, გაგაცნობთ ამ დიდი ეპოქის მიღწევებს, იდეებს და ა.შ. და მოგცემთ შესაძლებლობას, თავად გაეცნოთ ზოგიერთ ბერძნულ პარადოქსს, განიხილოთ ისინი სამგანზომილებიან მაგალითზე და, იქნებ, თავად პლატონსაც სთხოვოთ, თავსატეხის ახსნა. სხვათა შორის, აკადემია თავდაპირველად ოდენ ხეივანი იყო, ბერძენი გმირის – აკადემოსის უკვდავსაყოფად გაშენებული. სწორედ აქ უყვარდა პლატონს სიბრძნეს მოწყურებული ათენელების თავმოყრა და დამოძღვრა. ასე რომ, გირჩევთ, ბავშვებო, სწავლას მიეტანეთ და ხეივანში სიარულს მოუხშირეთ! http://www.plato-academy.gr/en/web/guest/museum

41 VOYAGER 26/2022

ამბავი

რასაკვირველია, ხსენებულ პარადოქსებს ახსნაც აქვს – გააჩ ნია, რა კუთხიდან შევხედავთ, თუმცა არსებობს ისეთი პარა დოქსებიც, რომლებზეც მუშაობდნენ და ავრცობდნენ ისეთი დიდი მოაზროვნეები, როგორებიცაა პლატონი, არისტოტელე, ისააკ ნიუტონი, ბერტრან რასელი და სხვანი. რადგან პლატონი და არისტოტელე ვახსენეთ, რო მელთა წყალობით დღეს პარმენიდეს და ზენონის „ოხუნჯობა-ჩამჭრელ კითხვებზე“ შეგვიძლია მსჯელობა, ათენს ვერ გავექცევით, და რად გან ათენს ვერ გავექცევით, ლოგიკურად, ყოველგვარი პარადოქსების გარეშე, ბა რემ, ძველი ბერძნული ფილოსოფიის და მეცნიერების მუზეუმებს და ღირსშესანიშ ნაობებს ვეწვიოთ. აქვე გავიხსენოთ კიდევ ერთი დიდი ათე ნელის, სოკრატე თავდადებულის ლეგენ დარული პარადოქსი – „მე მხოლოდ ის ვიცი, რომ არაფერი ვიცი“ – და პარადოქსების ძიების მარშრუტის გაყოლებაზე ათენიდან ზღვით კუნ ძულ კრეტაზე გადავინაცვლოთ. ამ კუნძულის მკვიდრ ფილოსოფოს ეპიმენიდეს ეკუთვნის უკვდავი სიტყვები-დილემა-პარადოქსი, რომელსაც დღემდე ჩიხში შეჰყავს ფილოსოფოსები, ლოგიკოსები და ნებისმიერი საღად მოაზროვნე ადამიანი: „ყველა კრეტელი მატყუარაა“, – ასე დაგვიბარა ცხონებულმა. კი, მაგრამ ეპიმენიდეც ხომ თავად კრეტელია! შესაბამისად, იგიც მატყუარაა და მისი ნათქვამიც ტყუილია – შედეგად, ყველა კრეტელი სიმართლეს ამბობს.

კეთილი, მაგრამ გამომდინარე იქიდან, რომ ეპიმენიდე თავად კრეტელია და, როგორც უკვე აღინიშნა, ყველა კრეტელის მსგავსად, სიმართლეს ამბობს, ისიც სიმართლეა, რომ ყველა კრეტელი მატყუარაა, თავად ეპიმენიდეს ჩათვლით – აქედან კი გამოგვაქვს დასკვნა, რომ ის, რასაც ეპიმენიდე ამბობს, ტყუილია. ეს ჯაჭვი უსასრულოდ შეიძლება გაგრძელდეს – ჯაჭვი კი არა, მოჯადოებული წრე გამოდის! ერთი სიტყვით, კაცი ვერ გაუგებს თავს და ბოლოს... მოდით, ისევ ზენონს დავუბრუნდეთ. მისი პარადოქსი აქილევსის და კუს შესახებ საუკუნეების შემდეგ ინგლისელმა მწე რალმა და მათემატიკოსმა, ლუის კე როლმა განავრცო და შემოგვთავაზა კი დევ ერთი ლიტერატურული თავსატეხი სახელწოდებით „კუს და აქილევსის გა ბაასება“. ზენონის მტკიცებულების საწი ნააღმდეგოდ, აქილევსი მაინც გაასწრებს კუს, თუმცა ბრძენი არსება მაინც დაჯაბნის გმირთაგმირს – გაახვევს რა მას ლოგიკური პარადოქსების კორიანტელში და გახლართავს მას დებულებათა უსასრულო ჯაჭვში. ამის შემსწრე ავტორი კი... ტოვებს ბედნიერ წყვილს ამ გაუთავებელ გონებრივ ლაბირინთში და რამდენიმე თვით მაინც გაეცლება. თვეების არ ვიცი და, მოდით, რამდენიმე დღით მაინც ვეწვი ოთ პარადოქსების სამშობლოს – საბერძნეთს, პარადოქსების ახსნა პარადოქსების კორიფეებს მივანდოთ, ჩვენ კი დავტკ ბეთ დიდი ანტიკური ცივილიზაციის მიღწევებით, ლაზათით, ხალისით და სიბრძნით.

ძველი ბერძნული ცივილიზაციის ნაკლებად ცნობილი ასპექტი და დაემტკიცებინა, რომ ძველი ტექნოლოგიები განსაცვიფ რებლად ჰგავს თანამედროვე ტექნოლოგიებს მათ პირვან დელ ფაზაში. ამ გამოფენის სტუმრები ნახავენ, რომ ბერძნებ მა გამოიგონეს „სინემა“ – მითის ავტომატურად წარსადგენი სტრუქტურა მოძრავი სურათითა და ხმით. რომ მათ ჰქონდათ ავტომატურად მოძრავი მოწყობილობა და სხვა კომპლექსუ რი კომპონენტები. ტექსტილის დამზადება, საათები, საზომი მოწყობილობები, სათვლელი დანადგარები, მომსახურების თვის საჭირო რობოტისმაგვარი მოწყობილობები, ამწეები… ისტორიის ამ თვალით ყურება, რასაც ტექნოლოგიის მუზეუმი სთავაზობს დამთვალიერებელს, დაუვიწყარი შთაბეჭდილებე ბით ავსებს მას. ანტიკითერას მექანიზმი, რომელსაც ხშირად მოიხსენიებენ როგორც „პირველ კომპიუტერს მსოფლიოში“. შეიქმნა ძველი საბერძნეთის დროს. აღმოაჩინეს 1900-იან წლებში საბერძნეთის კუნძულ ანტიკითერას სანაპიროზე ჩავარდნილ გემში.

ძველი საბერძნეთის ტექნოლოგიის მუზეუმი ძველი ბერძნების მემკვიდრეობა ფილოსოფიიდან ხელოვნე ბამდე შეუდარებელი და ფასდაუდებელია, თუმცა, არანაკლებ საინტერესოდ შესასწავლია ძველი ტექნოლოგიებიც. სწორედ ამ თემაზეა აწყობილი საგამოფენო სივრცეები ამ მუზეუმში. თავმოყრილია ბერძნული გამოგონების სამასამდე მოდელი, რაც ჩვ.წ.აღ.- მდე 2000 წლიდან ანტიკური სამყაროს დასას რულამდე პერიოდს მოიცავს. თითოეული ეს მოდელი კოსტას კოტსანასმა დაამუშავა და ააგო. ის 22 წლის განმავლობაში იკვლევდა და სწავლობდა ამ საკითხს, ეძებდა მასალას ძველ ბერძნულ, ლათინურ და არაბულ ლიტერატურაში, კერამიკის მოხატულობებსა თუ არქეოლოგიურ აღმოჩენებში. მიზანი ერ თი ჰქონდა – ხელშესახებად გასაგები გაეხადა ყველასთვის

აქ ყველა ხედავს, რა როგორ მუშაობდა, შენდებოდა და რო გორ გამოიცდებოდა ესა თუ ის გამოგონება ყოფაში, ოღონდ მანამ, სანამ ინდუსტრიული რევოლუცია და ჩვენთვის უკვე ასე ნაცნობი გრანდიოზული ტრანსფორმაციები დაიწყებოდა. ამ მუზეუმში ჩანს საწყისები – დიდი გამოგონებები გარიჟრაჟზე.

42 VOYAGER 26/2022

http://kotsanas.com/gb/index.php

გირჩევთ

ანკა სტურუა

შამფურზე, ან ადგილობრივ რბილ პურში – პიტაში გახვეული, თუ გნებავთ, სულაც ლანგრით მოგართმევენ.

ჟურნალისტი, ხელნაკეთი სამკაულების დიზაინერი

ვერ ვიტყოდი, რომ ღამის და საკლუბო ცხოვრების მხრივ ძა ლიან აქტიური ქალაქია: ბევრს ვკითხეთ რჩევა, თუ სად შეიძ ლებოდა საღამოების გატარება და ბოლოს ჩვენვე, სულ შემთხ ვევით აღმოვაჩინეთ არაჩვეულებრივი პაბი ქალაქის ცენტრში: Juan Rodriguez Bar. ამ ადგილს უკვე თავისი დიდი ისტორია აქვს. ინტერიერი დახვეწილი და კლასიკურია, კოქტეილები გემრიელ ი, მუსიკა ხმამაღალი, იქაურობას დიდი ლამპიონ ები ანათებს და რაც მთავარია, პაბს ბევრი ადგილობრი სტუმრობს, რაც საშუალებას გაძლევს, უკეთ გაიცნო ბერძნების სამხრეთუ ლი ხასიათი.

ათენის ადგილობრივი ღირსშესანიშნაობების შესახებ ყვე ლაფერი იმდენად ცნობილია, რომ განცდა მქონდა, თითქოს ყველგან ვიყავი ნამყოფი. ამიტომ, გადავწყვიტე, სტანდარტუ ლი მარშრუტისთვის გადამეხვია და ის ადგილები მენახა, რაც ტურისტული თვალისთვის უცხოა: მოპედი ვიქირავეთ და ნამ დვილი ქალაქი მოვიარეთ: თავისი შაბათ-კვირის ბაზრობებით, სადაც საყიდლებზე ადგილობრივები დადიან, შიდა ქუჩები, სა დაც, ცოტა არ იყოს, საშიში შესახედაობის ემიგრანტები ირევიან და განცდა გაქვს, რომ პოლიციაც კი თავს არიდებს იქაურობას. ასე აღმოვჩნდით სანაპირო ზოლშიც. შიდა ათენი არ გიქმნის საზღვაო ქალაქის შთაბეჭდილებას, არქიტექტურაც ქაოტურია: ბოლომდე ევროპულსაც რომ ვერ დაარქმევ. თუმცა, რაც უფრო უახლოვდები ზღვას, ლანდშაფტიც და შენობებიც იცვლება და განწყობაც საკურორტო გეუფლება. ამიტომ, ქალაქის უკეთ გა საცნობად, ათენის ზღვისპირა ზოლში გასეირნებას გირჩევდით.

დაბოლოს, გირჩევთ, წამოსვლამდე სუვენირების მაღაზიებს ეს ტუმროთ, რომლებიც პლაკას და მონასტირაკის ტერიტორიაზე მრავლადაა ჩამწკრივებული: ამ ადგილებში ბევრ სიმბოლურ ნივთს ნახავთ: სანაპიროს ქვებს, სამკაულებს, ადგილობრივი დიზაინ ერების მიერ შექმნილ ათასგვარ ნაკეთობას, რომლებიც რაღაც შინაარსს ატარებს და გადასარევადაა შეფუთული, – ყი დულობ და თითქოს ამ არაჩვეულებრივი ქვეყნის მოგონებები მოგაქვს სამშობლოში. კვებას რაც შეეხება, გემრიელ ი ქუჩის საჭმელი აქვთ, რომელიც ქალაქის თითქმის ყველა კუთხეში იყიდება. კერძები შეგიძლი ათ, გარეთ დააგემოვნოთ, ანდა სადილად რომელიმე სწრაფი კვების ობიექტში გაჩერდეთ. ასეთია, მაგალითად, რესტორანი, რომელიც მონასტირაკზე მდებარეობს და Savvas Roof Garden – Souvlaki & Kebab ჰქვია – აქ ადგილობრივ კერძებს ამზადებენ, ყველაფერი უგემრიელესი აქვთ და თანაც, იაფი ღირს. ეს ადგი ლი, სახელწოდებიდანაც ჩანს, რომ სუვლაკებით არის განთქ მული – ბერძნული ფასტ ფუდის სახეობით, რომლის ათასგვარი ვარიაცია არსებობს: მზადდება ბატკნის, ღორის ხორცით, ქათ მით, იშვიათად – თევზით, სოუსებითა და სანელებლებით შეზა ვებული. სერვირებაც მრავალფეროვანი აქვს: ხორცი მოაქვთ 43 VOYAGER 26/2022

ამბავი

პონტოს სამეფოს გადარჩენილი ნაწილი

44 VOYAGER 26/2022

დი ა ნა ა ნ ფიმია დი

ნოდარ დუმბაძის მოთხრობა „ჰელადოს“ ხომ გახსოვთ? ამბავი სოხუმიდან საბერძნ ეთში ვერდაბრუნებულ ბიჭზე, იანგულიზე, რომელიც სამუდამოდ შავი ზღის ნაპირზე დარჩა. ეს ამბავი ერ თი პატარა წვეთია იმ დიდი ისტორიისა, რთული, ტრაგიკული საუკუნეებისა, დაკარგვის, სიკვდილის და დაბრუნებისა, რასაც პონტოელ ბერძენთა ისტორია ჰქვია. მე პონტოელი ბერძენი ვარ, სამშობლოდან – შავიზღვისპირა ქალაქიდან საუკუნეების წინ გამოდევნილი. ვიცი თუ არა რამე? – ბევრი, თუმცა მხოლოდ წაკითხული, ამბად გაგონილი – ცოტა. ვიცი ის, რაც საყოველთაოდ ცნობილია: ეთნიკური ბერძნების სისტემური განადგურება აღმოსავლეთ თრაკიასა და მცირე აზიაში 1914-1923 წლებში თურქეთის ქემალისტურმა მთავრობამ განახორციელა. ამას ბერძნების მიგრაცია კავკასიაშიც მოჰყვა. ყველაზე მრავალრიცხოვანი პოპულაცია საქართველოში, დმა ნისის, წალკის, ბორჯომ-ბაკურიანის, აფხაზეთის, განსაკუთ რებით, ზღვისპირეთის სოფლებსა თუ ქალაქებში დასახლდა. და ვიცი ის, რაც ჩემი ოჯახის პირადი ისტორიაა: იმ პერიოდში, როდესაც ტრაპიზონში, სმირნასა და სხვა ქალაქებში ბერძნე ბის დევნა დაიწყო, საბერძნეთისაკენ გაქცეულ ჩემს დიდ პაპას, ტრაპიზონის წმინდა დიმიტრის სახელობის ტაძრის წინამძღ ვარს, გზა შეეშალა და ასე აღმოჩნდა სულ სხვა ქვეყანაში – სა ქართველოში. სახლი მთიან დმანისში მოძებნა, იქ პატარა ეკ ლესიაც ააშენა. ეს ეკლესია დღესაცაა, 28 აგვისტოს იქ ბერძნები იკრიბებიან, ეკლესიის ეზოში მიმოფანტულ საფლავის ქვებს კი ხან ბერძნულად, ხანაც ქართულად აწერია ბერძენი ფილოსო ფოსებისა და ღმერთების სახელები. ასეთია სახელის დარქმე ვის პრიორიტეტი პონტოელ ბერძნებში. წაკითხული სხვა ამბებიც მაქვს: ვიცი ამბავი პონტოელი ქა ლების წელის ქამრებზე, სადაც მთელი საგანძური ჰქონდათ ჩაკერებული, რადგან მთელი ცხოვრება გაქცევისათვის მზადე ბა იყო; ამბავი ფენა-ფენა შეკერილ ფერად კაბებში ჩამალულ ბავშვებზე, რომელთაც დაუფიქრებლად კლავდა მდევარი, შავ ზღვაში ჩამხრჩვალ უამრავ ქალსა და ბავშვზე, მეზობლის მიერ განგმირულ მეზობლებზე, გზაზე, სადაც ქალებს ბავშვები უკვ დებოდათ და უმცროსებს თავად კლავდნენ, რომ უფროსების თვის სიცოცხლე შეენარჩუნებინათ.

ყოველი წლის 19 მაისს საბერძნეთში გლოვის დღეა. ას წელზე მეტი გავიდა იმ ტრაგიკული მოვლენებიდან, რომელთა დროსაც მილიონზე მეტი მშვიდობიანი მოქალაქე მხოლოდ მათი ეროვნებისა და რელიგიის გამო დაიღუპა. პონტოელ ბერძენთა გენოციდი ჯერ კიდევ არ უღიარები ათ (საბერძნეთისა და სომხეთის გარდა), თუმცა ეს არაფერს ცვლის, ასიათასობით დაღუპული და დაკარგულია და მთელ მსოფლიოში მიმოფანტულნი არიან ბერძნები, რომლებიც თან დათან ისტორიულ სამშობლოში დაბრუნდნ ენ. დღეს, პონტო ელი ბერძნები საბერძნ ეთის ნაწილს შეადგენენ, მის ლინგ

ვისტურ და კულტურულ მრავალფეროვნებას ქმნიან. მაგრამ აქამდე დიდი გზა იყო, გზა დღესაც გრძელდება. ისევე, როგორც ბერძნული ლიტერატურის ყველაზე ჭკვიანი პერსონაჟის, ოდი სევსის ამბავი. ლიტერატურის ყველაზე მთავარი ამბავი მაინც ოდისეა მგონია. ომისა და სახლში ვერდაბრუნების მარადიული სევდა. ყველაზე ნაღვლიანი ისტორია, ყველაზე დიდი განშო რება და შეხვედრა. საერთოდაც, გინდათ, რაღაცაში გამოგიტყ დეთ? მე ალტერნატიული მითოლოგიისაც მჯერა, რომელიც სადღაც არის და ჯერ კიდევ ელის აღმომჩენს. ჰოდა, ამ ალტერნატიული მითოლოგიის მიხედვით, დარწმუ ნებული ვარ, რომ ოდისევსი თავიდანვე პოეტი იყო, ან ტროას ომში დაიწყო წერა, ან ცოტა მერე, მსუბუქი ყოფაქცევის ქალღ მერთებს რომ გადაეკიდა, მეგობრები რომ დაკარგა, მეგზურე ბი რომ შემოეფანტა. ჰოდა, იქნებ არსებობს კიდევ „ილიადასა“ და „ოდისეას“ სხვა ვერსია, რომლის ავტორიც თავად ოდისევ სია, ყველაზე ჭკვიანი და მოხერხებული მეომარი, სამყაროს ყველაზე მაგარი მეტაფორის – ხის ცხენის – ავტორი. რატომ მოხდა და როგორ მოხდა, ამას ბევრი პასუხი აქვს – ისტორიული ბედუკუღმართობა, პოლიტიკური თუ ეთნიკური ვექტორები, ცოტაც ადამიანური სისასტიკე და... შავი ზღვის ნა პირებთან თუ ზღვის წიაღში დაღუპული ადამიანები, გაქცევა, დევნა, ახალი სამშობლოს ძიებ ა. მეოცე საუკ უნის 90-იანი წლებიდან კი ბერძნებმა თანდათან და იწყეს საბერძნეთში დაბრუნება. ეს ხანგრძლივი, რთული პროცე სი იყო, განსხვავებულ ენაზე მოლაპარაკე, განსხვავებული კულ ტურის ხალხს დიდხანს უფრთხოდა მეორე მხარეს დარჩენილი, მასპინძლის როლში აღმოჩენილი ისტორიული ძმა. თუმცა თან დათან ყველაფერი შეიცვალა, რეინტეგრაციის რთულ პროცეს ში ყველამ შეიტანა წვლილი, მოსულებმა, დამხვედრებმა, სა ხელმწიფომ, ევროპამ... დღეს, საბერძნეთში ჩასულებს, პონტოური კულტურული და ენობრივი თემიც დაგვხვდებათ. საინტერესოა, რომ ხშირად, პონტოელი ბერძნები ისევე ჯგუფურად, ერთად სახლდებიან ახალ მიწაზე, როგორც დაკარგულ სამშობლოში ცხოვრობდ ნენ, შედეგად, პონტოურ ი სოფლები უკვე ელადის მიწაზე შე გიძლიათ მოინახულოთ, მოისმინოთ გადაშენების საფრთხის ქვეშ მყოფი პონტოური ენა, გასინჯოთ პონტოურ ი კერძები, მოისმინოთ ნაღვლიანი, მძიმე ამბები ან, პირიქით, მხიარული პონტოური ზღაპრები და ანეკდოტები. თუ გაგიმართლათ და პონტოურ ქორწილში მოხვდით, ხომ სა ერთოდ, თავი ბიბლიურ ბაბილონში გეგონებათ. მსოფლიოს სხვადასხვა წერტილიდან საბერძნეთში დაბრუნებულმა პონ ტოელებმა იმ ქვეყნების მუსიკა და ცეკვა ჩაიტანეს, სადაც ცხოვ რობდნენ, ამიტომ ახლა მათ ქორწილში პონტოურ ცეკვებთან ერთად, სომხური, ქართული, ყაზახური, უკრაინული, რუსული ჰანგებიც გაისმის და ერთ, დიდ, დაუსრულებელ ჯაჭვში მხია რულად ცეკვავენ თავაწყვეტილი, ხმაურიანი პონტოელი ბერ ძნები, პონტოს სამეფოს გადარჩენილი ნაწილი. ცეკვავენ და თავიანთ, პონტოურ ენაზე ლაპარაკობენ, ყველა სხვა ენის გავ ლენა რომ აქვს და მაინც თავისთავადი, საინტერესოა, ჰყვება პონტოს ისტორიის შესახებ, ნანას უმღერის დაკარგულებს, მათ, ვინც შინ ვერაფრით მიაღწია.

45 VOYAGER 26/2022

კიკლადები

კიკლადები ეგეოსის ზღვის ყველაზე ცნობილი კუნ ძულებია და მათ შორისაა ისეთები, რომლებიც სილა მაზით მთელ ხმელთაშუა ზღვისპირეთში გამოირჩევა. ლურჯ-თეთრში გადაწყვეტილი სახასიათო კიკლადუ რი არქიტექტურა, უნიკალური ტრადიციები, სიმღერები, სტუმართმოყვარეობა, ზღაპრული სანაპირო ზოლი და ქვიშიანი პლაჟები – კიკლადებზე დასვენება, ამ ყველაფ რის გამო, ბევრისთვის საოცნებოა.

დელოსი

კიკლადებად მიიჩნევა კუნძულ დელოსის გარშემო წრე ზე განლაგებული კუნძულები, რომელთაც დაახლოებით 2.500 კვ.კმ ფართობი უჭირავს. დელოსი არა მხოლოდ გეოგრაფიულადაა ცენტრი. ის საბერძნეთის ერთ-ერთი მთავარი ისტორიული, არქეოლოგიური და მითოლოგი ური ღერძია. 2,200 კუნძულიდან, შედარებით პატარა კუნძულიდან და უფრო მომცრო კლდეებიდან დასახლებული მხოლოდ ოცდახუთია. დედაქალაქი ერმუპოლისი კუნძულ სიროს ზეა. მითოლოგიის მიხედვით, კიკლადები პოსეიდონის ქმნილებაა – განრისხებულმა ღმერთმა ნიმფები კუნძუ ლებად გადააქცია. კიკლადებზე ადამიანები პრეისტორიული ხანიდან სახ ლობენ. თუმცა, კიკლადური კულტურა და ხელოვნება ჩვ.წ.აღ.-მდე 3200-1100 წლებში ყვაოდა, როცა ხელსაყ რელი გეოგრაფიული მდებარეობის გამო, ეს კუნძულები სავაჭრო და კულტურულ ცენტრად იქცა. განვითარება ჩვ.წ.აღ.-მდე მეთექვსმეტე საუკუნეში ამოფრქვეულმა ვულკანმა შეაჩერა. შემდეგ იქ დორიე ლები დასახლდნენ, ბიზანტიურ პერიოდში ეგეოსის ად მინისტრაციულ დანაყოფს მიეკუთვნა, შემდეგ ვენეციე ლი და ფრანკი მმართველების ხელში გადავიდა. წლების განმავლობაში ეს კუნძულები მეკობრეთა შეტევებსაც უძლებდა. 1830 წელს საბერძნ ეთის დამოუკ იდებლობის პროტოკოლის (ე. წ. ლონდონის პროტოკოლის) ხელმო წერის შემდეგ კუნძულები თურქული ოკუპაციისგან გა თავისუფლდა და საბერძნეთის სახელმწიფოს შეუერთ და. დღეს მილიონ ობით უცხოელი და ბერძენი ტურისტი მიემგზავრება კიკლადებზე დაუვიწყარი მზისა და ლურჯი წყლების ხათრით. ამ კუნძულებიდან ყველაზე სახელგანთქმული კი სანტო რინია – ადგილი, რომელსაც უნიკალური გეოლოგიური ფენომენიც კი შეიძლება ვუწოდოთ, რადგან დღევანდე ლი კუნძული ისაა, რაც ძველი კუნძულისგან, სტრონგი ლისგან დარჩა, რომელიც ზღვის ფსკერზე ზემოთ ხსე ნებული ვულკანის ამოფრქვევის შედეგად ჩაიძირა. ამ დროს წყლით დაიფარა კუნძულის სამი მეოთხედი და ამ ამოფრქვევამ მისცა სწორედ დღევანდელი ფორმა და სახე სანტორინის კალდერას. კიკლადების ჯგუფის კუნძულებიდან სანტორინი ყვე ლაზე სამხრეთით მდებარე კუნძულია. უფრო სწორად, სანტორინიც კუნძულთა ჯგუფია, რომელიც თავად სან ტორინისგან (მეორე სახელი – თერა), თირასიასგან, ას პრონისისგან, პალია კამენისგან და ნეა კამენისგან შედგება. სანტორინის ფართობი 73 კვ.კმ.-ია, სანაპირო ზოლი 69.5 კმ.-ია, მოსახლეობა კი 14 ათასამდე ადამიანს შე ადგენს. დედაქალაქი ფირაა – ეს ციცაბო კლდეებზე შეფენილი კოხტა დასახლება, რომელიც მეთვრამე ტე საუკუნეში დააფუძნეს და ტრადიციულ კიკლადურ სტილზე ააგეს. არქიტექტურული ღირსშესანიშნაობე ბი ყველაზე კარგად ფირაში, ოიაში და რამდენიმე სხვა სოფელშია შემონახული.

46 VOYAGER 26/2022

ბერძნული მითოლოგიის მიხედვით, ეგეოსის ზღვის ამ პატარა, კლდოვან კუნძულზე კიკლადების არქიპელაგში – „ყველა კუნძულთა შორის ყველაზე წმინდა კუნძულზე“ (კალიმაქოსი, ჩვ. წ. აღ.-მდე მესამე საუკუნე) – დაიბა და აპოლონი-მზე – სინათლის ღმერთი და მისი ტყუპის ცალი და არტემისიმთვარე – ღამის სინათლის ქალღმერთი. აპოლონის სავანე დროთა განმავლო ბაში უამრავ პილიგრიმს იზიდავდა და დელოსიც აღორძინებულ სავაჭრო პორ ტად იქცა. კუნძულს დღესაც ატყვია ეგეოსის სამყაროს გარდასულ ცივი ლიზაციათა კვალი ჩვ.წ.აღ.-მდე მესამე ათასწლეულიდან პალეოქრისტიანული ეპოქის ჩათვლით. „არქეოლოგიური გათხრების ადგილი სავსეა მასალით, რომელთა შედეგადაც მკაფიოდ იხატე ბა დიდებული კოსმოპოლიტური ხმელ თაშუაზღვისპირული პორტის სურათი“, – აღნიშნულია იუნესკოს განცხადებაში. დელოსში ეს მასალები ხელუხლებლად შემორჩა მეტწილად იმიტომ, რომ მეშ ვიდე საუკუნიდან იქ აღარავინ სახ ლობდა, მდებარეობაც მივარდნილი ჰქონდა. დღეს დელოსის მთელი ტერიტორია არქეოლოგიურ მხარედაა გა მოცხადებული და მას სპეციალური კანონი იცავს. კვლევა, დაცვა და პოპუ ლარიზაცია გრძელდება. დელოსი ტუ რისტებსაც იღებს – წელიწადში დაახ ლოებით 100 ათასს ვიზიტორს, თუმცა, ამოსავალი წერტილი დელოსის შე ნარჩუნებაა – მას ხომ გარე ფაქტორე ბიც აზიანებს – ჩრდილოეთის ძლიერი ქარები და ზღვის შუაგულში ყოფნა.

47 VOYAGER 26/2022

კიკლადები სანტორინი

ბერძნული მზის ქვეშ

დეა მ ე ტ რ ე ვ ე ლ ი

„როცა ითაკას გამგზავრებას დაეღირები... ინატრე, იყოს უსასრულო სავალი შორი, იყოს ურიცხვი დილა ზაფხულის – როცა სიამით და სიხარულით ჯერაც უნახავ პორტებში შეხვალ“. კონსტანტონოს კავაფისი, „ითაკა“, მთარგმნელი ანდრო ბარნოვი

ალბათ ყველაზე ახლოს ცასთან სწორედ ამ ქვეყანაში ხარ. ცოტაც და ხელით შეეხები. ბერძნული მზის ქვეშ ფირუზისფერი ეგეოსის ჰორიზონტი ცას უერთდება... თითქოს ყველა ზღვარი იშლება... პატარა თეთრი იალქნიანი გემებიც მაღლა ცაში მიფრინავენ და მზის ჩასვლასთან ერთად უჩინარდებიან. რა არის ბერძნებისთვის ზღვა? რაც ჩვენთვის კავკასიონის მთებია... ახალი გამოწვევები, უცნობი, ზღაპრული ადგილები, თავგადასავლები და, რაც ყველაზე მთავარია, თავისუფლება. შავ ზღვასთან შედარებით – „აქსენოს პონტოს“, როგორც მას ძველი ბერძნები უწოდებდნენ და რაც „არასტუმართმოყვარე

48 VOYAGER 26/2022

საბერძნეთი ხელშესახები შთაბეჭდილებე ბის და უხვი ემოციების ქვეყანაა და ამას ყოველ ნაბიჯზე გრძნობ: ქვიშიან სანაპიროებზე, პატარა ნავსადგურებთან ჩამწკრივებულ ტავერნებში, სუვენირების მაღაზიების ხმაურიან შუკებში, ქალაქების ცენტრალურ მოედნებზე, კაფეებში თუ ღა მის კლუბებში. ამ მიწაზე მზის ამოსვლაც ისეთივე ემოციურია, როგორიც მზის ჩას ვლა... რადგანაც აქ ხომ მზეც სხვაგვარად ჩადის... იმედისმომცემად.

კიკლადების დედოფალი

ზღვას“ ნიშნავს – ეგეოსის ზღვა გაცილებით „სტუმართმოყ ვარეა“ სწორედ თავისი ასობით კუნძულით, რაც ოდითგანვე მეზღვაურ ებისთვის მეტად უსაფრთხო მშვიდ გარემოს ქმნიდა. შეუძლებელია ამ ქვეყანაში ერთხელ მაინც იმოგზაურ ო და უკან არ დაბრუნდე. განსაკუთრებით კი კიკლადებზე, რომლებიც, თვითმფრინავის ილუმინატორიდან, ზღვაში მოფანტულ მარ გალიტებს ჰგვანან, ლაჟვარდოვანი სანაპიროებით, ცისფერი და ზურმუხტოვანი ლაგუნებით, კლდეებზე შეფენილი თეთრი საპორტო ქალაქებით, ნავსადგურებით და ზღვაში მოტივტივე თეთრი იალქნიანი გემებით.

სანტორინი, რომელიც ასევე თერას სახელითაც არის ცნობილი, უძველესი კიკლადური ცივილიზაციის მნიშვნე ლოვანი ცენტრია. ძვ. წ. მე-16 საუკუნეში კუნძულზე ვულკანის ამოფრქვევამ მსოფლიოს უძველესი მინოსური (კრეტული) ცივილიზაცია გაანადგურა და კუნძულის დიდი ნაწილიც წყალმა დაფარა. ნახევარმთვარისებრი ფორმის კუნძულის ქვეშ ჯერ კიდევ მიძინებული, თუმცა დღემდე მოქმედი ვულკანია, რომლის კრატერიც კუნძულის არანაკლებ დიდი ღირსშესანიშნაობაა და გემით გასეირნების შემთხვევაში, რა გინდ გასაკვირი არ უნდა იყოს, კრატერის „გულში“ ბანაობასაც კი შემოგთავაზებენ.

49 VOYAGER 26/2022

კიკლადები სანტორინი

სანტორინი საბერძნეთის კუნძულების ნამდვილი „დედოფა ლია“ და ალბათ ამიტომაც არის, რომ კუნძულზე, ყველაზე ხშირად, ახალდაქორწინებულ თუ რომანტიკული თავგადა სავლების მოყვარულ წყვილებს შეხვდებით. ღამით პორტში შემავალი გემიდან მთაზე ტერასულად შეფენილი სხვადასხვა ფერებად განათებული ქალაქი ფირა ნამდვილად ღმერთების ნავსაყუდელს ჰგავს. აქ ცხოვრება არასდროს ჩერდება... ხმაურიან ღამეს არანაკლებ ხმაურიანი დღე ცვლის და მზის ამოსვლასთან ერთად, ულურჯესი ბერძნული ცის ქვეშ, ფირა, თავისი პატარა ქათქათა თეთრი სახლებით, ლურჯი დარაბებით და სახურავებით, ეკლესიებით და წისქვილებით იღვიძებს და ახალი თავგადასავლებისთვის ამზადებს კუნძულის სტუმრებს. კუნძულის „პატარძალი“ კი უპირობოდ ქალაქი ოიაა – რომ ლის მთავარი ხიბლი კლდეზე შეფენილი გამოქვაბულების ტიპის ტრადიციული ტერასული თეთრი სახლები და ულტრა თანამედროვე კიკლადური სტილის სასტუმროებია. ნამდვილად უნდა ინატრო, რომ ქალაქის ვიწრო თეთრ შუკებში დაიკარგო, განსხვავებული თავგადასავალი გამოსცადო და ქალაქის აღმართებსა თუ დაღმართებზე საათობით იხეტიალო. თოვლივით ქათქათა ოიაში, თეთრ სახლებს შორის ღიობებში ეგეოსის ზღვის პერსპექტივები კიდევ უფრო ლურჯი ჩანს საპატარძლოს მაქმანებივით ფრაგმენტულად მიმოფანტული პატარა აქაფებული ტალღებით. თუ სანტორინზე დასვენებას დააპირებთ, აუცილებლად ქალაქ ფირაში გაჩერებას გირჩევდით. მანქანის ქირაობის შემთხვევა ში კი ადვილად შეძლებდით კუნძულის ყველა მნიშვნელოვანი ადგილის მონახულებას და ყოველდღე სხვადასხვა სანაპიროს

50 VOYAGER 26/2022

სტუმრობას. ამ მხრივ კი სანტორინი ნამდვილად განსაკუთრე ბულია თავისი შავი, თეთრი და წითელი პლაჟებით, რომელთა შორის პერისა და კამარი ჩემი ფავორიტებია. თევზის და ზღვის პროდუქტების მოყვარულებმა აუცილებლად უნდა მოინახულოთ რესტორანი Mario, რომელიც მონოლი თოსთან ახლოს მდებარეობს და კუნძულზე ერთ- ერთი ყველა ზე გემრიელი კერძებით არის ცნობილი. და ეს ყოველივე, რა თქმა უნდა, სანტორინული თეთრი ღვინის თანხლებით, რომ ლითაც სანტორინელები ძალიან ამაყობენ. მიწაზე დაგორგლი ლად გაწოლილი ვაზი და მიწის პირზე დასამწიფებლად გადაშ ლილი ყურძნის მტევნები ნამდვილად განსხვავებულია ქართუ ლი ვენახის ტრადიციული სურათისგან, თუმცა ასეთია ცნობილი სანტორინული ვენახის ტრადიცია, რაც კუნძულზე ხშირი ქარე ბით არის განპირობებული. და მაინც, ამ ქვეყნის უფრო კარ გად გაცნობისთვის მთავარი ღირებულება მაინც ადამიანი და ურთიერთობებია... სამხრეთელი ხალხის ურთიერთობები, რაც ამ ქვეყნის ტრა დიციის ნაწილიცაა... ეს კი კუნძულებზე, სადაც ადგილობრივი საზოგადოება ძალიან პატარაა, ყველაზე მეტად ფასობს. სულ ერთი წუთით წარმოიდგინეთ, რომ საბერძნეთში არა ტუ რისტად, არამედ ბერძნულ ოჯახში სტუმრად იმყოფებით, სა დაც ოჯახის უფროსი თქვენი მასპინძელია. აქ, აუცილებლად „თავისიანად“ უნდა მიგიღონ. ღიაობა, ურთიერთობები, საუბ რები აქ ყველაზე მეტად დაგაახლოვებთ ნამდვილ ბერძნულ სამყაროსთან, რომელიც „კომერციალიზებული საბერძნეთის“ მიღმა სრულიად განსხავებულია, თავისი ისტორიებით, ტკივი ლებით, სიხარულებით, ოცნებებით და, პირველ რიგში, ადა მიანებით.

51 VOYAGER 26/2022

კიკლადები სანტორინი

აიღე ნიჟარა და ზღვაში გადააგდე

52 VOYAGER 26/2022

თ ა მ ა რ სუხიშ ვილ ი

თერას (ფირას – კუნძულ თერას დედაქალაქი) პატარა აერო პორტთან სასტუმროს თეთრი ფურგონი გველოდება. ფურგო ნიდან დაბალი ტანის ახალგაზრდა კაცი ხელს გვიქნევს, ჩვენ მძღოლი გვგონია, მაგრამ თვით სასტუმროს მეპატრონე აღ მოჩნდება, მეპატრონეც ისაა, მძღოლიც და ჩვენი არაჩვეულებ რივი მეგზურიც. სხვათა შორის, ფურგონით დახვედრაც თავად შემოგვთავაზა, თორემ მე და ჩემი მეგობრები მცირებიუჯეტიანი მოხეტიალე მოგზაურები ვართ და ამგვარი დამატებითი სერვი სით, როგორც წესი, არ ვსარგებლობთ ხოლმე. კოსტასი, – გვაც ნობს თავს ჩვენი მეგზური და სულ სიმღერ-სიმღერით მივყა ვართ პატარა და მყუდრო საოჯახო სასტუმროში. მოკლედ უკვე სანტორინიზე ვართ: თერა (ახალბერძნულად თირა), იგივე სანტორინი (ახალბერძულად სანდორინი) კიკ ლადების ჯგუფის კუნძულია ეგეოსის ზღვაში. კუნძულის ცენტ რალურ ქალაქსაც თირა ჰქვია (კუნძულის სახელის მსგავსად), მაგრამ მას ხშირად ფირას სახელითაც მოიხსენიებენ. ჩვენი სასტუმრო თირას (იგივე ფირას) შუაგულშია, მდებარეობას ნამდვილად ვერ დაუწუნებ. კოსტასი დილაობით ყავითა და თავისი გამომცხვარი თბილ- თბილი, ცოტათი ჩაცომებული ნამცხვრით გვიმასპინძლ დება (როგორც ჩანს, ცხობას ახლა სწავლობს), თუმცა სასტუმროს მომსახურებაში საუზმე არ შედის. კარგი მარკეტინგული გათ ვლააო, იტყვის ვიღაც, მე კი უბრალოდ ბერძნული სტუმარ თმოყვარეობა მგონია. ასეთი ტემპით თუ გავაგრძელეთ ჭა მა, მალე ტივტივას დავემსგავსებით, ვეუბნებით კოსტასს, და ისიც ძალიან კმაყოფილია. მგონი, აქ უბრალოდ ტივტივად ყოფნასაც არაფერი სჯობს – ისეთი ჯადოსნურია ეს ეგეოსის ზღვა, გამჭვ ირვალე წყლით, მოლურჯო-მომწვანო ელფე რით, დროდადრო მოულოდნელად შემოპარული ცივი დი ნებებით...

კაფეები, ბარები, კლუბები – ყველაფერი იქვეა: თირას ცენტ რში ერთ გაყოლებაზეა ჩალაგებული, საღამოს შეგიძლია ჩაი- სეირნო (ან აისეირნო) და რომელიც მოგეწონება, იმაში შეხ ვიდე. უკვე ხუთშაბათ საღამოდან დიდი გნიას ი იწყება, მთე ლი მსოფლიოდან ჩამოდის ხალხი, დასვენების დღეებში აქაურობა სულ გადავსებულია. ამ ერთი ციცქნა კუნძულზე ტურისტები რამდენიმე დღეში შემოივლიან ყველაფერს: ნა ირფერ სანაპიროებს (თეთრსა თუ წითელს), არქეოლოგიურ მუზეუმს, ღვინის მუზეუმს და სხვა ღირსშესანიშნაობებს, მე რე საღამოს ლუდს ან კოქტეილს მოწრუპავენ და ერთმანეთს უამბობენ, თუ რა ნახეს და კიდევ რა დარჩათ სანახავი. გან საკუთრებით შუა ხნის ცოლ-ქმარი აქტიურობს. თირადან ფეხითაც შეგიძლიათ აუყვეთ, ორი პატარა დასახ ლებაა: იმეროვილი და მეგალოხორი. ზემოდან ხედიც უფრო ლამაზია და ვიწრო ქუჩებშიც ბევრი ვიხეტიალეთ. დააკვირ დით, როგორი ლამაზი დარაბები და კარები აქვთ ამ პატარა სახლებს? ავტობუსით ყველგან წახვალთ, მანქანაც შეგიძლიათ იქირა ოთ და კვადროციკლიც. თირა ცენტრია, მაგრამ ცუდი ისაა, რომ აქ საბანაო სანაპირო არაა და ფეხით სანაპირომდე ვერ მიხვალთ. ამათი ღვინო გასინჯეთ? უჩვეულო გემო აქვს, მაგრამ კარგია. ძლიერია, ბევრს ნუ მიეძალებით, – მენტორის ტონით მოძღვ რავს ქმარი იქვე მსხდომ ახალგაზრდებს; ცოლი კი მთელი აღ ტყინებით ჰყვება ექსკურსიის შთაბეჭდილებებს: „ვულკანზე წა დით აუცილებლად. ექსკურსიები ეწყობა, პატარა გემი დადის. კარგია, თუ დახურული ფეხსაცმელი გეცმებათ და მზის ქუდიც არ დაგავიწყდეთ. ვულკანიც აქვეა. ამ სითეთრეში ერთი ჩაშა ვებული მთა რომ მოჩანს, აი, ეგ არის. იცით, ჯერაც არ დამა

53 VOYAGER 26/2022

კიკლადები სანტორინი

ლი. განსაკუთებულად ცხელ დღეებში წყალი რომ ორთქლდე ბა, ცოტა ხნით ყველაფერი თეთრ ნისლში იძირება, აღარაფერი ჩანს, მერე კი ამ ნისლში თითქოს ხელახლა ისევ გამოიძერწება თეთრი კუნძული. მითშიც ეგრე არ არის? როცა ცამ დაიჭექა, ზღვის ღმერთის შვილმა ევფემოსმა ზღვაში გადააგდო ტრიტონის ნაჩუქარი თეთრი მიწის ბელტი, საიდანაც იშვა ულამაზესი კუნძული, სა ხელად კალისტე (კალისტო), რაც ძველბერძნულად ულამაზესს ნიშნავს. მოგვიან ებით მას თერა უწოდეს. სანტორინი კი კუნ ძულს მე-13 საუკუნეში შეარქვეს ვენეციელებმა წმინდა ირენეს (სანტა ირინი) პატივსაცემად: სანტორინი სანტა ირინის შემოკ ლებული ფორმაა. სანტორინის დიდი რეკლამა აქვს როგორც შეყვარებული წყვილებისა და ახალდაქორწინებულთა მასპინძელს. „თქვენ შეგიძლიათ ფოტოგრაფებს დაუკვეთოთ საგანგებო ფოტოტუ რები საქორწინო ცერემონიალისა და თქვენი სასიყვარულო თავგადასავლის ფირზე აღსაბეჭდად“, – ამგვარ სარეკლამო ტექსტებს ბევრს გადააწყდებით ინტერნეტში. ამიტომაც ყოველ კუთხე-კუნჭულში მოჰკრავთ თვალს საქორწინოდ მორთულ ახალგაზრდებს – ამ პაპანაქება სიცხეში ცოტა გული კი უწუხდე ბათ (განსაკუთრებით ჰალსტუხის მატარებლებს), მაგრამ მაინც თავდაუზოგავად პოზირებენ თეთრი კუნძულის დაუვიწყარი ხე დის ფონზე. აქ მარტ ო საქორწინოდ კი არა, სათევზაოდაც ბევრ ი ჩამოდი სო, ქირქილებს კოსტასი. ჩვენც თავს ვუქნევთ, ნამდ ვილად გემრიელია აქაურ ი თევზიც და სხვა ზღვის პროდუქტებიც. არაო, გვეუბნება სიცილით, მეწყვილეებ ის შოვნ ა ვიგულის ხმეო. შემდეგ კი დანანებით დასძ ენს: ახლა შემოდგომაა, თქვენ პენს იონერულ სეზონზე ჩამოხვედით, შემოდგომაზ ე მარტ ოხელა ტურისტები ნაკლებად დაიარებია ნო. ჰო, მართ ვიწყდება ის შეგრძნება, პატარა ნაპრალში ფრთხილად რომ შევყავი ხელი და ისეთი სიმხურვალე ვიგრძენი, ტანში ჟრუან ტელმა დამიარა. გრძნობ, როგორ ფეთქავს ვულკანი, ვულკანის გულისცემას გრძნობ. და ქალაქი ოია (ახალბერძნულად ია) და იქაური მზის ჩასვ ლა? ეს მართლაც რომ ერთი დიდი სანახაობაა. ხალხი რამ დენიმე საათით ადრე იკრიბება, მთის ფერდობზე კარგი ად გილები რომ დაიკავოს. და უკვე მზის ჩასვლის დროისთვის ეს გადასახედი ისეა გადაჭედილი, რომ შეიძლება სული შეგეხუ თოს. შეყვარებული წყვილები ხელჩაკიდებულები დგანან და სუნთ ქვაშეკრულები ელოდებიან სანახაობას, თითქოს არ იციან, რა მოხდება. უამრავი ტურისტი დიდიან- პატარიანად გასცქერის ჰორიზონტს. მზე ნელ-ნელა ეშვება ძირს, მერე უცებ წკაპ და – ზღვაში ჩავარდება. ცა წითლდება, ზღვაც წითლდება, ისმის ტაში და გულისგამგმირავი შეძახილები. ჩვენც საყოველთაო აჟიოტაჟს ვუერთდებით და მთელი გატაცებით ვუკრავთ ტაშს. სულ ეს იყო? – რა თქმა უნდა, ვიღაც ყოველთვის უკმაყოფი ლოა. არადა, მეტი რა უნდა ექნა მზეს, ორმაგ სალტოს ხომ ვერ გააკეთებდა? „ო, მამა მია“, ექსცენტრულად შლის ხელებს ვიღაც იტალიელი ტურისტი. ჰო მართლა, ფილმი-მიუზიკლი Mamma Mia! აქაა გადაღებული. მზის ჩასვლისას ფერდობზე შეფენილ თეთრ, ცისფერსახურავი ან სახლებს მზის სინათლე უცნაურ შუქჩრდილებად ეფინება და მერე ეს შუქი ზღვაში იღვრება: ვარდისფერთითება ეოსი – რო გორც „ოდისეაშია“. არანაკლებ საოცარი სანახავია, როგორი ტაატით ამოდის ზღვიდან მზის ჩასვლის შემდეგ თეთრი ღრუბე 54 VOYAGER 26/2022

ლა, კოსტასი ჩვენი მრჩეველიცაა. თავის ისტორიასაც გვიყ ვება: ცოლის მოყვ ანას არ ვჩქარობდი, კუნძულზე რომ ცხოვ რობ და ყოველ ზაფხულს ამდენი სხვად ასხვანაირი ლამაზი გოგო ჩამოდის, რა მეჩქარებოდაო... მაგრამ ბოლოს მაინც გაბმულა ერთ-ერთი მომხიბლავი ტურისტის ბადეში. ახლა კი ეს საოჯახო ბიზნ ესი და საერთოდ ვეღარ ვიცლი გართობის თვისო, ამბობს დანანებით, თუმც ა მთლად დამაჯერებლად არ გამოსდის. ერთხელ წავასწარით კიდეც, „მაიმუნებიდან“ რომ მიიპარებოდა შინისაკენ. თვალი ჩაგვიკრა და ტუჩზე საჩვენებელი თითი მიიდო. ჩვენც გაგების ნიშნად თავი და ვუქნიეთ. „მაიმუნები“ (Mamounia Club) ღამის კლუბის სახელია. ყვე ლაზე გვიან იღება და გათენებამდე მუშაობს. როცა „მერფიც“ (Murphy's Bar), კლუბი „კუ“ (Koo Club) და კიდევ სხვებიც დაი კეტება, თუ ბოლომდე გამაიმუნება გინდათ, „მაიმუნებში“ უნდა გადაინაცვლოთო, – გვიხსნის კოსტასი და საკუთარ ხუმრობაზე თვითონვე გულიანად ეცინება. კლუბი ნახევრად დახურულია და ნახევრად ღია. ასე რომ, აქ ბერძნული ფოლკ- და პოპმუსი კითა და ცეკვით შეგიძლიათ მზის ამოსვლასაც შეეგებოთ.

მაშინ, როდესაც კუნძულზე მინოსური ცივილიზაცია ყვაოდა, აქ ვულკანმა იფეთქა. მეცნიერთა ერთი ნაწილი ფიქრობს, რომ დევკალიონ ის წარღვნის მითი სწორედ ამ ამოფრქვევას უკავ შირდება. ვულკანის ამოფრქვევამდე რამდენიმე დღით ადრე კუნძულზე მიწისძვრები დაწყებულა და, როგორც ვარაუდობენ, მოსახლე ობას ქალაქი მიუტოვებია... ამ ამოფრქვევის შემდეგ ოდესღაც მრგვალი ფორმის კუნძულის („სტრონგილი“ – მრგვალი, ესეც ამ კუნძულის ერთ-ერთი უძველესი სახელია) შუაგულში წყლით ამოვსებული ღრმული გაჩნდა. ამ ღრმულს ახლა ერთი მხრი დან გარს ეკვრის ნახევარმთ ვარისებრი რკალი (დღევანდელი კუნძული თირა), მეორე მხრიდან კი პატარა კუნძულები ესაზღ ვრება – ძველი თერას ნაშთი. როდესაც ქალაქ თირადან ოიაში ავტობუსით ადიხარ, ავტობუ სის ერთი ფანჯრიდან კუნძულის ერთი ზოლი მოჩანს, მეორე ფანჯრიდან – მეორე. მთელ კუნძულს ზემოდან დაჰყურებ. ხე დავ, როგორ დგახარ თეთრი მიწის ერთ პატარა ნაგლეჯზე და გარშემო ზღვა გაკრავს, სადღაც იქვე კი მთვლემარე ვულკანი ფეთქავს.

მზის ამოსვლისთანავე პრეისტორიულ თერას მუზეუმში გავრ ბივართ. საგამოფენო ექსპოზიცია კუნძულის ისტორიას გვაც ნობს. აქ შემონახულია ის არაჩვეულებრივი ფრესკებიც, უძ ველესი ეგეოსური დასახლების – აკროტირის ორსართულიან სახლებში რომ აღმოჩნდა: ყოველდღიური ცხოვრებისეული სცენები, სტილიზებული ყვავილები, ფრინველები, ცხოველები...

„ჩვენ ვუყურებდით, როგორ იძირებოდნენ წითელი კუნძულე ბი საკუთარ ზმანებაში, ჩვენს ზმანებაში...“ - ასეთი სტრიქონებია ბერძენი ნობელიანტი პოეტის – გიორგოს სეფერისის ლექსში, რომელიც ამ კუნძულს ეძღვნება.

აქ არის ძალიან ცნობილი ცისფერი მაიმუნების ფრესკაც. რო გორც ჩანს, ფუფუნების მოყვარულ კუნძულის მაცხოვრებლებს ეგზოტიკური ცხოველები ეგვიპტიდან შემოჰყავდათ და შინა ური ცხოველებივით უვლიდნენ. ეს ყველაფერი სანტორინის უდიდეს კატასტრ ოფას გადაურჩა. დაახლოებ ით 3600 წლის წინ,

ნიჟარაზე დაწერე შენი სახელი, დრო და ადგილი, და ზღვაში გადააგდე – რაღაც ასეთი ფრაზაცაა ამავე ლექსში. თუმცა მე გა დასაგდებად ვერ გავიმეტე და პატარა, თეთრი ნიჟარა დღესაც საწერ მაგიდაზე მიდევს, სანტორინიდან ჩამოტანილ ტრადიცი ულ სუვენირთან – გაქვავებული ლავის სამკაულთან ერთად.

55 VOYAGER 26/2022

კიკლადები სანტორინი

რჩევები მოგზაურობის წინ D ტურისტული სეზონის პიკი სანტო რინიზე მუსიკალური სეზონის პიკს ემთხვევა. თუკი ივლისში მოხვდე ბით სანტორინიზე, აუცილებლად უნდა ეწვიოთ სანტორინის ჯაზ ფესტივალს, სადაც 1997 წლიდან საერთაშორისო ჯაზური ჯგუფები და ხელოვანები იკრიბებიან. წარ მოდგენების დიდი ნაწილი კამა რის პლაჟზე იმართება. D ივლისი და აგვისტო ყველაზე ცხე ლი და დატვირთული თვეებია, ტემპერატურა დაბალი არ არის, ხანდახან კი ჩვეულებრივზე მეტად ცხელა. ყველაზე გრილი და სასია მოვნო პერიოდი სანტორინიში მა ისიდან ივნისის ჩათვლითაა, ასევე სექტემბრიდან ოქტომბრის ჩათ ვლით. ზამთარში ჯობია თავიდან აირიდოთ სანტორინიში ვიზიტი, ტემპერატურა კი ზომიერია, მაგრამ არ წყდება ქარი და წვიმა. D სანტორინიში შესაძლებელია მან ქანის, ან ველოსიპ ედის ქირაობა. კუნძულზე ველოსიპედით გადაად გილება ბევრგან მოსახერხებელია. D აგვისტოსა და სექტემბერში სან ტორინიზე ორკვირიანი საერთა შორისო მუსიკალური ფესტივა ლი ტარდება; კლასიკური მუსიკის ფესტივალი იმართება ფირაში, Nomikos-ის ცენტრში. ასე რომ, გამ გზავრებამდე ამ თარიღების შესწავ ლაც კარგი იდეაა.

შოპინგი თუ საიუვილერო ნაკეთობებით ხართ დაინტერესებული დაიმახსოვრეთ, რომ ფასები ფირაში ბევრად მაღალია, ვიდ რე – ათენში, მაგრამ არჩევანი არაჩვე ულებრივია. შთამბეჭდავი ნამუშევრებით გამოირჩე ვა Porphyra-ს რომელიც სავაჭრო ცენტრ ფაბრიკაშია, ტაძართან ახლ ოს. არქეო ლოგიური მუზეუმის მძივების მაღაზია, როგორც სახელიდანაც ჩანს, მძივებით ვაჭრობს. რაც უფრო შორს წახვალთ, ფა სებიც იმატებს, ხარისხი კი იკლებს.

ფიროსტეფ ანიში Cava Sigalas Argiris ად გილობრივ ღვინ ოებს ჰყიდის, მათ შორის – საკუთარსაც. ასევე ჰყიდიან ადგილობ რივი წარმოების საკვებს. ოიაში კრატე რისკენ მიმავალ მთავარ ქუჩაზე უამრავ საინტერესო მაღაზიას შეხვდებით, აქვეა სუვენირების მაღაზიები. Replica-ში თანამედრ ოვე სკულპტურები და ჭურჭელი შეგხვდებათ, აქვეა სამუზეუ მო ნივთების ასლები. უფრო სამხრეთის კენ, მთავარ ქუჩაზე, არის მაღაზია Nakis, სადაც ქარვის სამკაული იყიდება.

გვიან ღამით სანტორინიზე სანტორინის დედაქალაქი ფირა ცნო ბილია აქტიური ღამის ცხოვრებით. თუ გინდათ საღამო კალდერაზე დალე ვით დაიწყოთ შესანიშნავი მზის ჩასვ ლის ფონზე, ესტუმრეთ Franco's-სა და Tropical-ს, ორივე საკმაოდ ცნობილი ადგილია და ფონს მხოლოდ დაუვიწყა რი ხედებით არ გადის – კოქტეილებიც გემრიელი აქვთ და ბარიც მრავალ ფეროვანი ალკოჰოლური სასმელით სრულად შევსებულია. Tropical – დღისით სარელაქსაციო და მოსაწრუპი სივრცეა, ღამით კი ველური წვეულებები ეწყობა. საკმაოდ ბევრი ადგილია ქალაქის მთავარი მოედნის გარშემოც, მათ შო რისაა Murphy-ს ირლანდიური პაბი. ბარში Kirathira უკრავენ ჯაზს ისე, რომ სტუმრებმა ერთმანეთში საუბარი შეძ ლონ; აქვეა არტ კაფე, სადაც წყნარ მუ სიკას მოისმენთ.

Wet Stories – სანტორინიზე ერთ-ერთი ძალიან პოპულარული სანაპირო ბარია, რომელიც მოწყობილია პერივოლოსზე (შავი ქვიშით ცნობილ პლაჟზე). აქაურო ბა დღისითაც ღიაა. ელიან ყველას, ვინც ცურვის შემდეგ გასაგრილებელ, დასას ვენებელ ადგილს ეძებს – ცივი ყავით, ახლად დაწურული წვენით, საოცრად შეზავებული ეგზოტიკური კოქტეილით და დიჯეის მუსიკით. მთელი დღის გან მავლობაში მუშაობს ბარ-რესტორანიც, სადაც საავტორო კოქტეილების გარდა ხმელთაშუა ზღვისპირეთის კერძებია წარმოდგენილი. იქვეა ბუტიკური მაღა ზიაც, სადაც ბერძენი მწარმოებლებისა და დიზაინერების პროდუქცია იყიდება.

Two Brothers – ეს ადგილი მართლაც ორმა ძმამ, დიმიტრისმა და ჯიანისმა 1983 წელს გახსნეს. ახლა მათ ტრადიციას ძველი მფლობე ლების შვილები აგრძელებენ. ამბობენ, რომ „ორი ძმა“ ახერხებს, დღესაც საყვა რელ ადგილად დარჩეს როგორც ადგი ლობრივების, ისე ახალი ტურისტისთვის. თავდავიწყებით გართობა, უსასრულო წვეულება და ცეკვები, თავბრუდამხ ვევი მუსიკა და გიჟური ატმოსფერო – ამითაა „ორი ძმა“ ცნობილი.

Wet Stories ვებგვერდზე წერია, რომ ჩასვ ლამდე, კარგი იქნება, თუ დიჯეების გამოს ვლების კალენდარს ვნახავთ. აქ ნებისმიე რი მასშტაბისა და გაქანების კერძო წვეუ ლების მოწყობ აცაა შესაძლებელი.

ზაფხულიდან ზაფხულამდე იქაურობა, თითქოს, ხელახლა იბადება და მთელი სეზონის განმავლობაში სანტორინის ჰიტს წარმოადგენს. იქ უკრავენ ყველა ფერს კომერციულ ჰაუზსაც, დიფ ჰაუზ საც და არ- ენ-ბისაც. აფიშის და განრი გის ნახვა წინასწარ შეიძლება.

https://wetstoriessantorini.gr/

https://2brothersbarsantorini.com/

56 VOYAGER 26/2022

ეს ადგილი შუა საუკუნეებიდან ადრეულ 1800-იან წლებამდე კუნძულის ადმინისტრაციული ცენტრი იყო, რომელიც სავა რაუდოდ მე-19 საუკუნის მიწისძვრას ემსხვ ერპლა. სკაროსის ხედი კრატერზე განსაკუთრებულად ლამაზია მზის ჩასვლი სას. კონცხზე მოხვედრა საკმარისია იმისთვის, რომ ქალაქისა და ხალხის ხმაურისგან დაღლილმა თავი მშვიდად იგრძნოთ. გზად კონცხი და პატარა სამლოცველო უნდა გაიაროთ, რომე ლიც კრატერს გადაჰყურებს. გზად უამრავ ვულკანური კლდეე ბის შავი შუშის ნატეხებს შეხვდებით, რომლებიც მზის სხივების არეკვლისას ბრწყინავს. ხალხი ამ კლდეს სანტორინის ძველი შენობების მოსართავად იყენებდა.

ტურები ნავით

სანტორინის კალდერაში კალდერას ნავის ტურები შთამბეჭდავია. ტური ბევრია და არჩევა რთული, მთავარია წინასწარ დაჯავშნოთ. მაგა ლითად – Jet Ski Tour. ვულკანისკენ ბორანი არ დადის და სწორედ ამიტომ ერთადერთი გზა ვულკანზე მოსახვედრად ნავის ტურია. საკრუიზო მარშრუტი ხშირად მოიცავს ვულ კანზე ლაშქრობას, ცხელ წყლებში ცურვას და ადგილობ რივი სოფლების დათვალიერებას, ასევე, წითელ და თეთრ სანაპიროზე გაჩერებას, ცურვას და ყვინთვას. შესაძლებე ლია გემბანზე ვახშამიც.

კამარიდან უძველეს ქალაქ თერამდე – ბილიკი კამარიდან ძველ თერამდე საკმაოდ ციცაბოა. ის სანტორინის ულამაზეს მხარეში გადის მტკნარი წყლის წყაროსთან, რომელიც დასა ლევად სასიამოვნოა. ბილიკის სათავეს რომ მიაღწიოთ, კა მარის სანაპიროს უნდა გაუყვეთ და სასტუმრო Annetta-სთან მარჯვნივ მოუხვიოთ. ბილიკი სასტუმროს უკან იწყება. თუკი აღმართზე სწრაფად ახვალთ, ბილიკი პატარა სამლოცველოს თან მიგიყვანთ, რომლის ტერასაც ზეთისხილის ხეებით დაფა რულ გამოქვაბულს გადაჰყურებს. უფრო ზემოთ თუ გააგრძე ლებთ გზას, ბილიკი სამანქანო გზას უერთდება და რამდენიმე მოსახვევის შემდეგ დაახლოებით 300 მეტრში უძველეს თერა საც დაინახავთ. მთელი მოგზაურობა კამარიდან თერამდე და ახლოებით ერთ საათს გრძელდება.

ფეხით:

ფირადან ოიამდე – ბილიკი ფირადან ოიამდე კრატერის ნა პირს მიუყვება (10 კმ), გაივლის რამდენიმე ეკლესიას და გზის გასწვრივ ორ მთას. მოგზაურობა ფირაში იწყება. თავდაპირ ველად საცალფეხო ბილიკს მიუყვებით კრატერის მთაზე, ადი ხართ კათოლიკურ ეკლესიასთან სოფლების ფიროსტეფანი სა და იმეროვიგლის გავლით. იმეროვიგლიდან გზა სოფელ ოიასკენ მიდის. ამ გზის გავლას დაახლოებით 2 საათი სჭირ დება. თუ მარშრუტს ოიაში დაასრულებთ და მზის ჩასვლას დაელოდებით, მიხვდებით, რომ გზაში გატარებული ყველა წუთი ამად ღირდა. Imerovigli და Skaros – იმეროვიღლიში კლდოვანი კონ ცხი, რომელიც წყალში ეშვება ცნობილია, როგორც სკაროსი.

ტური უძველეს თერაში მაღალი კლდოვანი კონცხი (მესა ვუნო – შუა მთა) ორ პო პულარულ სანაპიროს (კამარისა და პერისას) ერთმანე თისგან ჰყოფს, მის თავზე კი დგას უძველესი ქალაქ თერას

ნანგრევები. ეს საოცარი ადგილია, საიდანაც კლდეები სამი მხრიდან მკვეთრად ეშვება ზღვაში და ჩვენ თვალწინ სან ტორინისა და მისი მეზობელი კუნძულების არაჩვეულებრი ვი ხედი იშლება. კონცხზე არსებული ნანგრევების ერთია ნობაში აღქმა მარტივი არ არის, რადგან ბევრ სხვადასხვა პერიოდს აერთიანებს – ერთმანეთს ენაცვლება რომაული აბანოები, ბიზანტიური კედლები და ელინისტური ხანის ნაშ თები. ბერძნები აქ ჩვ.წ.აღ.-მდე ადრეულ მეცხრე საუკუნეში ცხოვრობდნენ, თუმცა შენობების უმეტესობა ელინისტური პერიოდის უფრო გვიანდელი პერიოდით (ჩვ.წ.აღ.-მდე მე ოთხე საუკუნე) თარიღდება. ამ ადგილამდე მისვლა ავტო ბუსით, მანქანით, ტაქსით, ან ფეხით, მღვიმის გავლით არის შესაძლებელი. საექსკურსიო ავტობუსები ტირაში ფირადან და კამარის სანაპიროდან გადიან. მთელი ისტორიული ად გილის მოსანახულებლად თუკი ფეხით მიხვალთ და უკანაც ისევე დაბრუნდებით, დაახლოებით 5 საათია საჭირო, ტრან სპორტის შემთხვევაში კი ერთი საათიც საკმარისია. თუმცა კლდეების აქაური ხედებით რომ დატკბეთ, საუკეთესო გზა ფეხით ლაშქრობაა ფირას სანაპიროდან ოიამდე. შეგიძლი ათ ნავითაც იმოგზაუროთ, ნახოთ ვულკანი და შეჩერდეთ გოგირდის ცხელ აბანოებში.

57 VOYAGER 26/2022

კიკლადები სანტორინი

სანტორინის ღვინო მთელ საბერძნეთშია ცნობილი. ადგილობრივი ვაზის ჯიშებია ასირტიკო, ათირი, აიდანი (თეთრი) და მანდილარია, მავროტრაღანო, ვუდომატო (წითელი). ღვინო ვინსანტოს ხარისხი კი მაინც გამორჩეულია და ის ორი ჯიშის – ასირტიკოსა და აიდანის ნა ზავით მიიღება. აქ, მეღალოხორისა და პირღოსის ვენახებში ვულკანურ ღვინოს აწარ მოებენ, ისეთს, როგორიცაა მშრალი თეთრი ასირტიკოსი (ASSYRTIKOS) და ტკბილი, ქარვისფერი ვინსანტო (VINSANTO = VINO DI SANTORINI) .

GAVALAS გავალასი პატარა მეღვინეობაა მეღალოხორიში, რომელსაც უკვე 5 თაობაა ერთი ოჯახი მართავს. გავალასში შესაძლებე ლია ღვინის დეგუსტაცია. 3 სახეობ ის გასინჯვა ერთი ადამიან ის თვის 10 ევრო ღირს, 5 ბოთლი – 15 ევრო, 7 ბოთლი – 20 ევრო. სტუმრებისთვის ტური მუზეუმში ერთ საათს გრძელდება. გავა ლასის მეღვინეობაში რესტორნები არ არის, თუმცა ახლოს არის კარგი ტავერნა, სადაც ტრადიციულ ბერძნულ საჭმელს ამზადებენ. ტავერნა დილის 10-დან საღამოს 8 საათამდე ღიაა აპრილიდან ოქტომბრის ჩათვლით. გავალასში მოულოდნე ლი სტუმრებისათვის კარი ყოველთვის ღიაა, მაგრამ უკეთე სია, თუ ჯავშანს გააკეთებთ, განსაკუთრებით მაშინ, თუ დიდი ჯგუფით გეგმავთ მისვლას. არც ისე რთულია ავტობუსით მეღ ვინეობასთან მოხვედრა – ყველაზე ახლო ავტობუსის გაჩერე ბა არის მეღალოხორიში, საიდანაც მეღვინეობა ფეხით 7-10 წუთის სავალზეა. gavalaswines.gr 58 VOYAGER 26/2022

ღვინის მუზეუმი ღვინის მუზეუმი მიწისქვეშა ბუნებრივი მღვიმეა ექვსი მეტ რი სიმაღლის და 300 მეტრი სიგრძის. აქ გაეცნობით ადგი ლობრივი ღვინის წარმოების ისტორიას 1660-1970 წლებში. სანტორინის ღვინის მუზეუმი კუცოიანოპულოსის (Koutsogiannopoulos) მეღვინეობის დამფუძნებლებმა გახსნეს. ეს ოჯახური მარანი ვულკანურ ღვინოებს აწარმოებს და ვენახები ვოთონას მიდამოებში, კამარის სანაპიროსთან აქვს.ძმებმა გრეგორი და დიმიტრის კუცოიანოპულოსებმა კომპანია 1880 წელს დააფუძნეს, დღეს ამ ბიზნესის მფლო ბელი მეოთხე თაობის წარმომადგენელი გეორგ კუცოია ნოპოლუსია.

BOUTARI ბუტარი ერთ-ერთი ყველაზე ისტორიული და ბევრი ჯილდოს მქონე კომპანიაა საბერძნეთში, რომელმაც რეგიონის უძველესი ჯიშების აღდგ ენასა და განვითარებაში დიდი წვლილი შეიტანა. ბუტარის მეღვინეეე ბმა სანტორინიში ღვინის წარმოების გამოკვ ლევა 1980 წლის ბოლოს დაიწყეს. უკანასკნელი 30 წლის განმავ ლობაში მათ მოსავლის აღებისა და ღვინის წარმოების ახალი ხარისხის სტანდარტები შექმნეს, რაც მანამდე უცნობი იყო და ამით სანტორინის მეღვინეებ ის წრეშიც ახლებური ცოდნა გავ რცელდა. აქ შეგიძლიათ ყოველდღიურად სხვადასხვა სახეო ბის ტრადიციულ ი ბერძნული საჭმელი და ღვინო დააგემოვნოთ. Boutari იყო პირველი მეღვინეობა სანტორინიში, რომელმაც სტუმრებს ტურები და ღვინის დეგუსტაცია შესთავაზა. https://www.boutariwinerysantorini.gr მუზეუმი და მარანი გთავაზობთ პერსონალურ ტურებსა და ღვინის დეგუსტაციებს. გასასვლელში კი არის ოთახი, სადაც ვიზიტორებს შეუძლიათ ისტორიული ფილმი ნახონ სანტორი ნის ცხოვრებისა და ღვინის წარმოების ევოლუციის შესახებ. ყოველ პარასკევს იმართება ტრადიციული ბერძნული სა ღამო ტრადიციული სადილით, ცოცხალი მუსიკით და ტრა დიციულ კოსტიუმებში შემოსილი მოცეკვავეების მიერ შესრულებული ბერძნული ცეკვებით. http://www.santoriniwinemuseum.com/

SANTO

VENETSANOS

მეღალოხორი, სანტორინი

ეს არის დიდი, თანამედროვე მეღვინეობა ვულკანური კრატე რისა და კლდეების განსაცვიფრებელი ხედებით სოფელ პირ ღოსთან ახლოს. Santo სანტორინის ყველაზე პოპულარული მეღვინეობაა. აქ ამზადებენ და ყიდიან სხვადასხვა სახეობის ღვინოს, რომელთა შორისაა თეთრი, წითელი, შუშხუნა, დაძვე ლებული და დესერტის ღვინო. ყოლვედღიური ღვინის ტურების ფასი ერთი ადამიანისთვის 12 ევროა, ამ თანხაში 20 წუთიანი ტური და ორი სახეობის ღვინის ასირტიკოს და კამენის დეგუს ტაცია შედის. Santo-ს რესტორანიც აქვს, სადაც შესაძლებელია წაიხემსოთ, მიირთვ ათ ძირითადი კერძები და დესერტები, მათ შორის - კონტინენტური საუზმე და ცალკეა კერძები ბავშვების თვისაც. მეღვინეობა ღიაა მთელი წლის განმავლობაში. ზაფხუ ლის თვეებში კი შუაღამემდე მუშაობს. მეღვინეობიდან არაჩვე ულებრივი ხედებია კრატერსა და კლდეებზე. https://www.santowines.gr/en/ 59 VOYAGER 26/2022

მეღვინეობა Venetsanos სოფელმეღალო ხორიში მდებარეობს, სადაც კიკლადების თვის დამახასიათებელ ტრადიციულ არქი ტექტურას შეხვდებით, აქვეა ვულკანური კრატერისა და კლდეების არაჩვეულებ რივი ხედები. ღვინის დეგუსტაცია მთავარ დარბაზში და ტერასაზე მიმდინარეობს. დეგუსტაციისას სხვადასხვა სახეობის ყვე ლი და ზოგიერთი ტრადიციული საკვები შეგიძლიათ შეარჩიოთ აქვე მდებარე რეს ტორანში Sunset Terrace. Venetsanos მთელი წლის განმავლობაში ყოველდღიურად მუშაობს. http://venetsanoswinery.com

კიკლადები სანტორინი

სანტორინი - არქეოლოგია ვულკანურმა ამოფრქვევამ, რომელმაც კუნძულ კრეტაზე მინოსური ქალაქები გაანადგურა, ასევე გაანადგურა და სახლება აკროტირი სანტორინზე. აკროტირი ჩვენ წელთაღ რიცხვამდე დაახლოებ ით 4000 წლის წინ არსებობდა და ის ვულკანის ამოფრქვევისას გამოწვეულ ი მიწისძვრების შემ დეგ მთლიანად დაცარიელდა. თუმცა, პომპეისგან განსხვა ვებით, აკროტირიში ადამიანთა კვალი არ აღმოჩნდა, ერთა დერთი ოქროს ნივთი მხოლოდ, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ მოსახლეობის ევაკუაცია უშუალოდ ამოფრქვევამდე მწყობ რად და დაგეგმილად მოხდა. აკროტირიში არქეოლოგიური გათხრები 1960-იან წლებში დაიწყო და ამ დროიდან მო ყოლებული ის უხსოვარი ისტორიის საკვლევად ერთ- ერთ მნიშვნელოვან ადგილად იქცა.

ART SPACE მეღვინეობა ეხო გონიაში Art Space - ღვინის, გამოქვაბულების და ხელოვნების უნი კალური და მომაჯადოებელი სივრცე 1861 წელს დაარსდა. ის სამ მთავარ სექციად არის დაყოფილი: შეგიძლიათ ნა ხოთ მიწისქვეშა გამოქვაბულის ხელოვნების გამოფენა, სადაც წარმოდგენილია ბერძენი და საერთაშორისო არ ტისტების მხატვრობა და სკულპტურები; მუზეუმ ი, სადაც გამოფენილია მეღვინეობაში ძველად გამოყენებული ინს ტრუმენტების არტეფაქტები და ფოტოები; და თანამედროვე ღვინის მარანი სადეგუსტაციო ოთახთან ერთად. Art Spaceში ძირითადად თეთრ ღვინოს აწარმოებ ენ, რომელიც As syrtiko-ს ყურძნის ჯიშისგან მზადდება, ასევე აქ მზადდება გემრიელ ი Vin Santo-ს ღვინოებ ი Assyrtiko-ს, Aidani-სა და Athiri-ს ჯიშების ნარევისაგან. მეღვინეობა Art Space-ში რესტორანი არ არის, მაგრამ ღვი ნის დეგუსტაციისას ცივი ხორცისა და ყველის ასორტიმენტს შემოგთავაზებენ. მუზეუმში ტურს სტუმრებისათვის ატარებს მფლობელი და უფასოა. დეგუსტაციის ფასი კი დამოკიდე ბულია იმაზე, რამდენი ბოთლი ღვინის გასინჯვას გეგმავთ. მუზეუმ ი ღიაა ყოველდღიურად აპრილიდან ოქტომბრ ამდე. ნოემბრიდან მარტამდე ღიაა მხოლოდ დაჯავშნის შემთხვე ვაში. აქვეა პარკინგის სივრცე და საკმაოდ მარტივია მისვ ლა ავტობუსითაც. artspace-santorini.com

ARGYROS CANAVA სანტორინის აღმოსავლეთ კონ ცხზე კამარის სანაპიროზე Argyros Canava-ს მეღვინეობაა. აქ Nych teri-ის ყურძნის ჯიშისგან დამზა დებული მშრალი თეთრი ღვინის დაგემოვნება შეგიძლიათ. თუმცა ღვინო Argyros Canava-ს ერთა დერთი თავშესაქცევი არ არის. ძველი მეღვინეობის გამოქვაბუ ლები, რომელიც 1861 წელს გაიხს ნა, ამჟამად ხელოვნების სივრცეა, სადაც წარმოდგენილია თანამედ როვე ბერძენი არტისტების ნახატე ბი და სკულპტურები.

ქალაქი ვულკანური ამოფრქვევის შემდეგ ახლაც ბიოკ ლიმატური საფარით, ვულკანური ნამწვითა და ნაცრითაა დაფარული. არქეოლოგიურ ნაშთებს შორის კი ბილიკებია მოწყობილი, რაც ვიზიტორებს საშუალებას აძლევს ორ და სამსართულიან უძველეს სვეტებსა და ნასახლარებს შორის იაროს. ქალაქში კვლავ შენარჩუნებულია ძალიან მოწესრი გებული სადრენაჟო სისტემა და დახვეწილი კედლის მხატვ რობა, რომლითაც ძველად დაფარული ყოფილა შენობები. ცხოვრების მაღალ დონეზე მიუთითებს ავეჯისა და კერამი კული ჭურჭლის ხარისხი და რაოდენობა. არქეოლოგებმა ამოიღეს და აღადგინეს უამრავი ნივთი, რაც ხმელთაშუა ზღვის ფართო საკომუნიკაციო ქსელის არსებობაზე მიუთი თებდა. აკროტირის არქეოლოგიური ძეგლი ნახევარმთ ვარის მქონე კუნძულ თერას, იგივე სანტორინის, სამხრ ეთ-დასავლეთ ნა წილში მდებარეობს, დღეს არსებული იგივე სახელწოდების სოფლის სამხრეთით. ძველ აკროტირში შესვლისთანავე უძველესი სავაჭრო ქა ლაქის მთავარ ქუჩაზე მოხვდებით, რომლის გასწვრივ ორი ვე მხარეს, სავარაუდოდ, მაღაზიებ ი ან საწყობები იქნებოდა განლაგებული. აქ ნაპოვნ დიდ თიხის ქილებში ზეთისხილის, თევზის და ხახვის კვალს მიაგნეს. იმისთვ ის, რომ ქალაქის მასშტაბი და ურბანული ბუნება იგრძნოთ, სამკუთხა მოედ ნისკენ უნდა წახვიდეთ, სადაც ორსართულიან შენობებს და იმდროინდელ თავშეყრის ადგილს ნახავთ. წარმოიდგინეთ თქვენი თავი 3000 წლის წინ, დგახართ აივანზე და ტროტუ არს გადაჰყურებთ. ქუჩებში ოთხენოვანი აბრები გხვდებათ, აქვე შეამჩნევთ შესანიშნავი კედლის მხატვრობის რამდენი მე ცუდ რეპროდუქციას. საუკეთესო ფრესკები ათენის ეროვ ნულ არქეოლოგიურ მუზეუმშია გადატანილი.

60 VOYAGER 26/2022

სანტორინის ისტორიის სრულად აღსაქმელად აუცილებე ლია კუნძულის დედაქალაქ ფირას სამ მუზეუმს ეწვიოთ:

არქეოლოგიური მუზეუმი ფირა მიუხედავად იმისა, რომ სანტორინში აღმოჩენილი უამრავი არქეოლოგიური ნიმუში ათენის ეროვნულ არქეოლოგიურ მუზეუმში ინახება, სანტორინის ისტორიისა და კულტურის არქეოლოგიური მუზეუმში, ფირაში კუნძულის გათხრების შედეგად შეგროვილი სხვა არტეფაქტებია დაცული. მუზეუმ ი 1960 წელს აშენდა მას შემდეგ, რაც ძველი 1902 წელს აშენე ბული მუზეუმ ის შენობა 1956 წლის მიწისძვრის დროს დაინ გრა. აქ დაცულია უმშვენიერესი გეომეტრიული წითელი და შავი ლარნაკების კოლექცია, რომელიც ჩვ.წ.აღ.-მდე მეხუთე საუკუნით თარიღდება, ასევე, გამოფენილია მინოსური პე რიოდის სხვა ნივთები: ფრესკები, ელინისტური პერიოდ ის ქანდაკებები, ბიზანტიური პერიოდის ხელოვნების ნიმუშები და პრეისტორიული ხანის ზოგიერთი ნაშთი.

დიდი მნიშვნელობის არტეფაქტებს შორისაა თეირანის ამ ფორა გეომეტრიული დეკორაციებ ით, რომელიც არქაულ სასაფლაოზეა აღმოჩენილი და ჩვ.წ.აღ.-მდე მეშვიდე საუ კუნის დასაწყისით თარიღდება, აქვეა დაცული ვულკანური ქვა, რომელიც 480 კგ-ს იწონის, მასზე დატანილია ათლეტის ეუმასტასის წარწერა, რომელმაც მოახერხა და ეს ქვა შიშვე ლი ხელებით ასწია.

უძველესი თერას მუზეუმი პრეისტორიული თერას მუზეუმში დაცულია ნივთები, რაც არკოტირის, პოტამოსის და კუნძულის სხვადასხვა ადგილზე ჩატარებული გათხრების დროს აღმოაჩინეს. აქ გამოფენილ ნივთებს შორისაა: - ნეოლითური ჭურჭელი, კიკლადების ადრეული მარმა რილოს ფიგურები, ადრეული კიკლადური ჭურჭელი; - შუა კიკლადური პერიოდ ის ჭურჭელი ფტელოდან, მეგა ლოხორიდან და აკროტირიდან (ძვ. წ. მე-18-ე მე-20 საუ კუნე) შთამბეჭდავი ფრინველების ხალიჩების სერიით; - ადრეული კიკლადური პერიოდის ლითონის არტეფაქტები. გამოფენის მიზანია გვაჩვენოს, თუ როგორ გამოიყ ურებოდა კუნძული სანტორინი (თერა) პრეისტორიულ დროში. ნივ თებს შორის აღსანიშნავია „პითოსი ხართან“, ქვისა და თი ხის ლარნაკები, ასევე მთის თხის (ibex) ოქროს ფიგურა, რაც ბოლო პერიოდის ყველაზე მნიშვნელოვანი აღმოჩენაა. გამოფენის დათალიერებისას იგრძნობთ, რომ ეს პერიოდი იყო დინამიკური და კრეატიული, რამაც საფუძველი ჩაუყა რა ქალაქ აკროტირის, როგორც ეგეოსის ზღვის მნიშვნე ლოვანი ცენტრის განვითარებას ჩვ.წ.აღ.-მდე მე-18-17 სა უკუნეებში.

სანტოზეუმი სანტოზეუმი არის დამოუკ იდებელი, არამომგებიანი სახე ლოვნებო სივრცე, რომელიც კლდეზე მდებარეობს. აქ დაათვალიერ ებთ როგორც თანამედროვე ხელოვნე ბის კოლექციებ ის მუდმივმოქმედ გამოფენებს, ასევე სე ზონურ ექსპოზიციებს და დაესწრებით ღონისძიებებსა თუ წვეულებებს. კულტურის ამ სივრცეში განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევენ ხმას და ქორეოგრაფიულ პერფორ მანსებს. ეს სივრცე ეთმობათ როგორც ახალ, ისე – გა მოცდილ არტისტებს. სანტოზეუმის გარემო პროფესიო ნალი ხელოვანების გლობალურ ქსელს კუნძულ სანტო რინთან აკავშირებს.

61 VOYAGER 26/2022

კიკლადები სანტორინი

სანტორინის რამდენიმე კერძი აქვს, რაც კუნძულისთვის უნიკალურია, ან წარმოადგენს ბერძნული სამზარე ულოს ადგილობრივ ვარიაციას. ბად რიჯანი მოცარელათი – კერძს გან საკუთრებულ გემოს აძლევს სანტო რინის თეთრი ბადრიჯანი, რომელიც თავდაპირველად ეგვიპტიდან შემო იტანეს. მას ოდნავ ტკბილი და წვნი ანი გემო აქვს კუნძულის ვულკანური მიწების გამო. ეს სიტკბო გამჯდა რია კუნძულის პომიდორშიც, რითაც TOMATOKEFTEDES-ს ამზადებენ. ეს არის ხორცის ბურთულები პიტნითა და სხვა მწვანილის არომატებით.

SELENE

1800-FLOGA

ფირა, სანტორინი

ოია, სანტორინი

რესტორანი Selene ფირაში 1986 წელს გაიხსნ ა და ერთ-ერთი პირველია, სადაც ადგილობრივი ინგრედიენტებით მოდერნი ზებული კერძების მომზადება დაიწყეს. 2010 წელს Selene კუნ ძულის დედაქალაქიდან მე-19 საუკუნის აღდგენილ სასახლეში წყნარ სოფელ პირღოსში გადავიდა. მისი მფლობელი გიორგოს ხაძიანაკისია და ის ცდილობს „ბერძნული სამზარეულოს კრეა ტიული ბუნება“ განავითაროს.

რესტორანი 1800-Floga-ს მდიდრულ შენობაში მდებარეობს, რომელიც 1845 წელს აშენდა და ქალაქ ოიას ისტორიის ნაწი ლია. იქ შეგიძლიათ ბერძნული მაგრამ მოდერნიზებული კერ ძები დააგემოვნოთ. ყველაფერი განსაკუთრებული აქვთ - აპე ტაიზერებიდან დესერტებამდე.

აქაური კაპერსი ბევრად დიდია, ძირითადი სადილი კეთდება ზღვის ქორჭილით, რომელიც ზეთისა და ძმრის სოუსის მარი ნადში ინახება. უგემრიელესია Selene-ის სარდინები ჭარხლის ფესვისგან მომზადებული კარპაჩოთი, ნიგვზითა და ნიგვზის ზეთით. Selene-ში აქვთ ე.წ. Meze-ს მენიუ (ბერძნული კერძები პატარა პორციით ა და, ასევე, აპეტაიზ ერები) და ღვინის ბარი, სადაც არჩევანი ძალიან ფართოა, ხარისხი კი მაღალია. აქვე გაქვთ შესაძლებლობა, დაესწრ ოთ Selene-ის კულინარი ულ კურსებს და თავად ნახოთ, როგორ მზადდება კერძები რეს ტორნის მენიუდან. https://selene.gr

ღვინის მარანში წარმოდგენილია სანტორინის ღვინის საუკე თესო ნიმუშები, ასევე შესანიშნავი ხარისხის ღვინოებ ი მთელი საბერძნ ეთიდან. 1800-Floga-ს აქვს სახურავზე მოწყობილი ბა ღიც, კრატერისა და მთელი დანარჩენი გარემოს საოცარი ხე დებით. https://www.oia-1800.com

THE CAVE OF NIKOLAS აკროტირი

რესტორანი The Cave of Nikolas-ი სანტორინის ყველაზე მშვიდ ადგილზე, ტურისტული ადგილებიდან მოშორებით, ზღვის პი რას მდებარეობს, აკროტირის არქეოლოგიური გათხრების სი ახლოვეს. მღვიმე ბიძია ნიკოლასს ეკუთვნის, სადაც ის თავის მეუღლე ევსტათიასთან ერთად ცხოვრობდა. მისი ჯადოსნური კერძები ყველას აღფრთოვანებას იწვევდა. ამიტომ აკროტი რის არქეოლოგიური გათხრების პროექტის ხელმძღვანელმა სპიროს მარინატოსმა ბიძია ნიკოლასს შესთავაზა მისი თავშე საფარი პატარა ტავერნად ექცია, სადაც მშიერი მუშებისთვის ტრადიციულ და გემრრიელ კერძებს მოამზადებდნენ. წლების განმავლობაში The Cave of Nikolas-ი კუნძულის ვიზი ტორებისთვის ცნობილ ადგილად იქცა. უამრავი ადამიანი მი დიოდა დეიდა ევსტათიას პოპულარული კერძების და ბიძია ნი კოლასის ღვინის დასაგემოვნებლად. 1981 წელს კი რესტორანი ნიკოლასისა და ევსტათიას ქალიშვილს მარგარიტას გადაეცა, რომელმაც მზარეულობა დედისგან ისწავლა. რესტორანში შეგიძლიათ დააგემოვნოთ ტრადიციული ბერძნული და ადგი ლობრივი ზღვის პროდუქტებისგან მომზადებული კერძები. ყველა ძირითადი პროდუქტი, რასაც სამზარეულოში იყენებენ, რესტორნის კუთვნილი ფერმიდანაა: ყველი, ბოსტნ ეული, ხორ ცი და ტრადიციული წესით დამზადებული ღვინო. http://www.nikolascave.gr/en/our-history/

62 VOYAGER 26/2022

ROKA რესტორანი Roka მდებარეობს 1912 წელს აშენებულ ძველ საინ ტერესო არქიტექტურის მქონე შენობაში. შენობაში სამი პატა რა მომხიბვლელი ოთახია, სადაც იდეალ ურად გაატარებთ ცივ საღამოს შეშოს ღუმელთან და არაჩვეულებრივი სურნელით დატკბებით. რესტორნის უკანა მხარეს თვალისმომჭრელი ხე დია ზღვაზე, კუნძულის ჩრდილო-დასავლეთის მხრიდან. რესტორანი დახურულია 8 იანვრიდან 31 იანვრის ჩათვლით. სხვა დროს კი ჯავშნებს იღებენ ონლაინაც. https://www.roka.gr

NAOUSSA ფირა, სანტორინი

რესტორანი Naoussa 1992 წელს გაიხსნა სანტორინის დედა ქალაქ ფირაში ცენტრალური მართლმადიდებლური ტაძრის გვერდით. Naoussa-ში ტრადიციულ ბერძნულ კერძებს ამზადე ბენ. ის ოჯახური რესტორანია. რესტორანი სანტორინის ვულ კანურ კრატერს გადაჰყურებს, სადაც კუნძულის ცნობილი მზის ჩასვლის ნახვაა შესაძლებელი. Naoussa წლების განმავლობაში რამდენჯერმე გახდა საუკეთე სო ტრადიციული ბერძნული რესტორანი ფირაში. http://naoussa.restaurant

ARGO რესტორანი Argo ფირაში სანტორინის კრატერთან მდებარე ობს და ზღვას და ვულკანს გადაჰყურებს. მისი სახელი არგო ნავტების ლეგენდას უკავშირდება. რესტორანი Argo სტუმრებს სანტორინის, საბერძნეთისა და ზოგადად ხმელთაშუა ზღვის გემოებ ის სამყაროში მოგზაურ ობას სთავაზობს. რესტორანში ქორწილის, ან სხვა ღონისძიებ ების დაგეგმვაც შეიძლება. https://www.argo-restaurant-santorini.com

CACIO E PEPE ადრეულ 70-იან წლებში ცნობილმა იტალიელმა შეფმზარეულმა საბერძნეთში იმოგზაურა. კრუიზის დროს ის კუნძულ მიკონოსზე მოხვდა და მოიხიბლა ბერძნული კუნძულებით. მან რესტორნე ბი სხვადასხვა კუნძულზე გახსნა, სანტორინი კი მისი ბოლო გა ჩერებაა, სადაც ნიკო ტოპუცის, პიცის გამოცდილ სპეციალისტს შეხვდა. მათ ერთად გახსნეს იტალიური რესტორანი Cacio e Pepe ფირას ერთ- ერთ მთავარ ქუჩაზე. The Cacio e Pepe-ში ტრადიცი ული იტრალიური სამზარეულოს გასინჯვა შეგიძლიათ. მენიუშია პასტა, საქონლისა და ქათმის ხორცი, ზღვის პროდუქტები და, რა თქმა უნდა, განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს პიცას. Cacio e Pepe განსაკუთრებულია იმით, რომ კერძები აქ მხოლოდ ახალი და მაღალი ხარისხის იტალიური ინგრედიენტებით მზადდება. https://cacioepepe.gr

63 VOYAGER 26/2022

კიკლადები სანტორინი

მაღალი დონის ე.წ. ბუტიკ სასტუმროები და მაღალი ხარის ხისა და სერვისის მქონე რესტორნები სანტორინის ძვი რადღირებულ ბერძნულ კუნძულად აქცევს, რასაც აბალან სებს ადგილობრივების სტუმარ-მასპინძლობის ტრადიცია. სანტორინიში ოჯახურ ტავერნებსაც შეხვდებით, არატუ რისტულ ადგილებში კი ბერძნული ცხოვრება გრძელდება.

ASPAKI BY ART MAISONS სასტუმრო Aspaki by Art Maisons ვიზიტორებს სთავაზობს მომაჯადოვებელ ხედებს არაჩვეულებრივი სოფელ ოიას ლურჯ სახურავებზე, ეგეოსის ზღვასა და ვულკანზე. სასტუმ როს ყველა ნომერში არის უფასო wifi, ასევე გარე აუზი, სპა ცენტრ ი, საუნა და ბარი. ყველა ნომერს Aspak-ში აქვს მინი-ბარი და ყავის აპარატი. ვიზიტორებს სთავაზობენ ცხელი წყლის აბაზანას ულამაზე სი ხედებით, ან შიდა დახურულ აუზს. ზოგიერთ ნომერს აქვს კერძო გარე აუზიც. საუზმეს სტუმრები საოცარი ხედების ფონზე მიირთმ ევენ. რესტორნებისა და მაღაზიებ ის უბანი სასტუმროდან 3 წუთის სავალზეა. სასტუმროდან ათინიოსის პორტი 19 კილომეტრშია, სანტო რინის აეროპორტი კი - 17 კილომეტრში. ქალაქ ფირას ცენტ რში მოხვედრა სასტუმროდან 15 წუთში შეიძლება.

COSMOPOLITAN SUITES სასტუმრო Cosmopolitan Suites სტუმრებს 2009 წლის ივლი სიდან იღებს. ეს სასტუმრო სანტორინის დედაქალაქ ფირაში კლდეზე მდებარეობს და მისი ფანჯრებიდან მომაჯადოებელი ზღვის ხედი იშლება. Cosmopolitan Suites-ს აქვს გრძელი აუზი, რომელიც კლდეზეა გადმოკიდებული, ტერასიდან კი, სადაც მზის აბაზანებს იღებენ, ვულკანისა და კრატერის ხედი იშლება. სასტუმროში 10 ნომერია. ის ფირას შუაგულში მდებარეობს, რაც მოსახერხებელია ღამის ცხოვრებით დაინტერესებული სტუმრებისთვის. სასტუმროდან რამდენიმე ნაბიჯშია მონას ტერი, კათოლიკური ტაძარი, არქეოლოგიური მუზეუმი და საბაგირო.

HOMERIC POEMS ფიროსტეფანის კლდეზე აშენებული სასტუმრო Homeric Poems-ი ბევრი ჯილდოს მფლობელი სასტუმროა. სასტუმროს ოთახებიდან ისევე, როგორც საცურაო აუზიდან ვულკანური კრატერის არაჩვეულებრივი ხედი იშლება. სასტუმროს აპარ ტამენტები და ოთახები ტრადიციული ციკლადური სტილის მი ხედვითაა მორთული.

64 VOYAGER 26/2022

KATIKIES სასტუმრო Katikies-ი ოიაში კლდეებზე მდებარეობს და 2 რეს ტორანი აქვს - რესტორანი Mikrasia და ბარ-რესტორანი Seltz Champagne. სასტუმროს სერვისში ღია და დახურული ცხელი აბაზანები, ასევე საცურაო აუზი შედის. ამერიკული საუზმე შამ პანიურთან ერთად შეგიძლიათ მიირთვ ათ თქვენივე ოთახში, ან ვერანდაზე. ახალმოსულ სტუმრებს მისალმების ნიშნად ღვი ნითა და ხილით უმასპინძლდებიან. სასტუმრო Katikies-ი სან ტორინის აეროპორტიდან და ათინიოს ის პორტიდან 18 კილო მეტრითაა დაშორებული.

CARPE DIEM SANTORINI სანტორინის სასტუმრო Carpe Diem სოფელ პირგოსში მდე ბარეობს. სასტუმროში მდიდრული ოთახებია კერძო დახუ რული აუზითა და ტერასით, რომელიც ეგეოსის ზღვას და სანტორინის გადაჰყურებს. სასტუმროში არის სპა, თერა პიული მომსახურება და ხმელთაშუა ზღვის სამზარეულოს კერძებით მდიდარი რესტორანი.

KIRINI SANTORINI ეს 5-ვარსკვლავიანი სასტუმრო თავისი ტრადიციული არქი ტექტურითა და მრავალდონიანი ტერასებით კლდეზე მდე ბარეობს და ეგეოსის ზღვის ლურჯ წყლებს გადმოჰყურებს. ყველა ნომერს აქვს ვერანდა და ხედი კრატერზე. ნომრებ ში არის კონდენციონერი, სატელიტური ტელევიზორი და მდიდრული აბაზანები. Kirini მდებარეობს ოიაში. აქედან სანტორინის საერთაშორისო აეროპორტამდე და ათინიო ნის პორტამდე გზას მანქანით 30 წუთი სჭირდება.

მთელი დღის განმავლობაში რესტორანი და ლაუნჯ ბარი ზღვის ხედით გთავაზობთ კოქტეილ ებსა და ლოკალურ კერ ძებს. გამაჯანსაღებელ სერვისში შედის ორთქლის ოთახი, ცხელი აბაზანა და საუნა. Carpe Diem-ი, როგორც მსოფლი ოს პატარა მდიდრული სასტუმროების ქსელის ამაყი წევრი აწყობს იმგვარ ღონისძიებებს, როგორიცაა ცხენების რბო ლა და ყვინთვა.

THE TSITOURAS COLLECTION The Tsitouras Collection-ი ფიროსტეფანიში მდებარეობს I-VIII საუკუნეში აშენებულ სასახლეში და სტუმრებს მდიდ რულ საცხოვრებელს სთავაზობს მზის ჩასვლის ულამაზესი ხედებით. The Tsitouras-ის აპრატამენტები ანტიკვარული ხე ლოვნების ნიმუშებით და განსაკუთრებული არქიტექტურუ ლი ელემენტებითაა მორთული. სასტუმროს ნომრებშია: ტე ლევიზორი, DVD ფლეიე რი, კონდენციონერი და მაცივარი. ყველა სტუმარს Tsitouras Collection-ში უფასო საუზმე ელო დება შეუზღუდავი დროის განმავლობაში. საღამოს კი - უფა სო კოქტეილი შეუძლიათ მიირთვ ან და გაერთონ აუზთან.

BELVEDERE სასტუმრო Belvedere ფირაში მდებარეობს და მისი შენო ბიდან ეგეოსის ზღვისა და ვულკანური კრატერის არაჩვეუ ლებრივი ხედები იშლება. სასტუმროსთან ახლოსაა მაღაზი ები, მუზეუმ ები, ასევე ბარები და კლუბები ღამის ცხოვრებით დაინტერესებული სტუმრებისათვის. სასტუმრო კუნძულის ტრადიციული არქიტექტურის მიხედვითაა მოწყობილი. ოთახებში ხელნაკეთი ავეჯი დგას, აივნები კი კრატერს გა დაჰყურებს. 65 VOYAGER 26/2022

კიკლადები

მიკონოსი

მიკონოსზე

66 VOYAGER 26/2022

დე ა მ ეტრ ეველ ი მე მხოლოდ იმ ღმერთს ვირწმუნებ, რომელსაც ცეკვა შეუძლია ფრიდრიხ ნიცშე

მიკონოსი ახალგაზრდული, კონსტრასტული, ფერადი და წინა აღმდეგობრივი კუნძულია, რომელიც თითქმის ყველა საერთა შორისო რეიტინგის ათეულში შეგხვდებათ. მზის ჩასვლას და ზაფხულის ღამეებს თავიანთი კომპოზიციებით აქ მსოფლიოს წამყვანი დიჯეები აცილებენ, სანაპიროზე სეირნობისას კი შემ თხვევით შესაძლოა ცნობილ მსახიობებს, მუსიკოსებს და დიზა ინერებსაც გადააწყდეთ. მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხიდან ახალგაზრდები ამ კუნძულ ზე თავიანთი ყველაზე სანუკვარი, თამამი და გიჟური ოცნებე ბის ასასრულებლად ჩამოდიან, რადგანაც მხოლოდ აქ „What happens in Myconos, stays in Myconos“ (რაც მიკონოსზე ხდე ბა მიკონოსზევე დარჩება). ალბათ ამიტომაც „ქარების კუნძუ ლი“, როგორც მას ბერძნები უწოდებენ, ან ძალიან უყვართ ან ძალიან სძულთ, რადგანაც მიკონოსზე ყველაფერი „მოსულა“. „ქარების კუნძულის“ სტუმრ ობა ქარის სერფინგის მოყვარუ ლებისთვისაც არანაკლებ საინტერესო გამოცდილება იქნე ბა. კორფოსის და ფტელიას ყურეები აქტიური დასვენების და სპორტული თავგადასავლების საუკეთესო ადგილებია, სადაც საკუთარი შესაძლებლობები ექსტრემალური სპორტის ამ ულა მაზეს სახეობაშიც შეგიძლიათ მოსინჯოთ. კუნძულის შესახებ ასეთ შეფასებებს ბევრს წაიკითხავთ და ბევრსაც მოისმენთ, თუმცა მიკონოსს სხვა ხასიათიც აქვს... ხორადან (კუნძულის მთავარი ადმინისტრაციული ცენტრი) ლურჯდარაბებიან თეთრად მობათქაშებულ სახლებს, ტავერ ნებს და მაღაზიებს შორის ვიწყო ქათქათა შუკებს მიკონოსის ნავსადგურამდე ფეხით რომ დაუყვები და მოედანზე გახვალ იმ გორაკის ძირში აღმოჩნდები, სადაც მიკონოსის ცნობილი თეთრი წისქვილებია წამოსკუპებული და ქალაქის ნავსად გურს გადმოჰყურებენ. მზის ჩასვლის სანახავად ამ ადგილს აუცილებლად უნდა ესტუმროთ. აქედან ყველაზე საუკეთესოდ ჩანს მიკონოსის ნავსადგურში შემოსული დიდი თუ პატარა გემები, „პატარა ვენეცია“ – წყალში შემოჭრილი ქალაქის კე დელი პატარა დაკიდული აივნებით და კაფეებით, მთაზე შე ფენილი თეთრი ქალაქი ლურჯსახურავ ებ იანი თეთრი ეკლე სიებით... ასეთ წუთებში თითქოს დრო ჩერდება, მზეც ჩასვლას არ ჩქარობს, თითქოს ამ სანახაობით გამოწვეული ბედნიერე ბის წუთებს გვიხანგრძლივებსო. მიკონოსის ულამაზესი სანა პიროები, კეთილმოწყობილი პლაჟები და უმაღლესი ხარისხის სერვისი თავს ნამდვილად გაგრძნობინებთ სამოთხეში: ორ

ნოსი, პარანგა, სუპერ პარადაის ბიჩი, პლატის იალოსი, კალო ლივადი საუკეთესო არჩევანი იქნებოდა კუნძულის სტუმრ ე ბისთვის. უგემრიელესი ბერძნული სამზარეულოს დაგემოვ ნება თუ გადაწყვიტეთ, აუცილებლად რესტორან Mpalothies-ს ესტუმრეთ ორნოსში, სადაც უგემრიელს კრეტულ კერძებთან ერთად, ნამდვილი კრეტული სტუმარმასპინძლობით მოგემსა ხურებიან, ხოლო „რჩეულ“ სტუმრ ებს, რესტორნის მეპატრონე, სპეციალურ კრეტულ რაკიზე დაგპატიჟებთ, საბრძნეთში თქვენი სტუმრ ობის სადღეგრძელო რომ დალიოს. და არავითარ შემ თხვევაში არ დატოვოთ კუნძული ისე, Jackie O Mykonos რომ არ მოინახულოთ და უგემრიელესი მოიკონოსური კოქტეილები არ დააგემოვნოთ, ხოლოს ღამის ცხოვრების მოყვარულებმა Scorpios Mykonos-ში ან Cavo Paradiso-ში კლუბური მუსიკის ფონზე უნდა გაატაროთ საღამო მსოფლიოს ცნობილ დიჯეებთან ერ თად და მზის ჩასვლის ულამაზესი პერსპექტივებით დატკბეთ. მხოლოდ აქ, მიკონოსზე, ხმაურიანი „დიონისური ღამეებ ის“ დროს, შეიძლება გაიჩინო ახალი მეგობრები და მათთან ერ თად კიდევ მრავალი წელი გააგრძელო ურთიერთობა, და გეგმოთ კიდეც მიკონოსზე არაერთი მოგზაურ ობა... რადგანაც მოგონებები, რომლებიც დაგაკავშირებთ, მხოლოდ თქვენია... სხვას ვერ გაუზიარებთ. როდესაც ზღაპრული თავგადასავლები სრულდება და ზაფხულის არდადაეგ ებიც იწურება... კუნძულის დატოვების დროც მოდის.... ალბათ ეს ყველაზე მძიმე გამოც დილებაა ნებისმიერი მიკონოსის ვიზიტორისთვის. ამას ყვე ლაზე კარგად მიკონოსის პატარა აეროპორში მგზავრებისთვის განკუთვნილ მოსაცდელ დარბაზში იგრძნობთ, სადაც ღამის ცხოვრებით და კუნძულის შთაბეჭდილებებით „გათანგული“ მგზავრები „თეთრი შურით“ და სევდიანად აკვირდებიან ახ ლად დაშვებული თვითმფრინავიდან გადმოსული კუნძულის ხმაურიან ვიზიტორებს, რომლებიც უკვე მათ ადგილს დაიკავე ბენ და მიკონოსის გრძელი და უსასრულო ღამეების მთავარი გმირები გახდებიან. n საბერძნეთზე საუბრისას ყოველთვის სუბიექტური ვარ, რად განაც, როგორც პროფესიით ელინისტს, ამ ქვეყანასთან ჩემი სტუდენტობის წლები, ადამიანები, ბერძნული ენა, ლიტერატუ რის და კულტურის სიყვარული და კიდევ ბევრი სასიამოვნო „წვრილმანი“ მაკავშირებს. თუმცა არსებობს ობიექტური კატე გორიებიც – თვალით დაგემოვნებული საბერძნეთის დროშის ფერის უმძაფრესი შთაბეჭდილებები, რომელთა ზუსტად გად მოცემა საკმაოდ რთულია... საბერძნეთი ვითარდება, დროს თან ერთად ნაცნობი ადგილებიც იცვლება, თუმცა უცვლელად ლურჯი ბერძნული ცის ქვეშ მხოლოდ ეგეოსის ზღვაა.

67 VOYAGER 26/2022

კიკლადები

მიკონოსი

ქვის კლუბი და ბარი მაროკოული კასბაჰისა (Kasbahs) და ძველბერძნული აგორას სინთეზს მოგაგონებს. ხის კაბანები, მაკრამეს ჰამაკები, ფერადი ბალიშები და გრძელი, საზიარო ხის მაგიდები უშუალო გარემოს გიქმნის, თითქოს ყველაზე ბოჰემურ მეგობართან იყო სტუმრად. მთავარი ჯადოსნობა კი ყოველ საღამოს, 6:30-იდან იწყება – დაისის რიტუალი ეთნო და ამბიენტ მუსიკის თანხლებით. თან ფუფუნებაში ხარ, უყუ რებ გარემოს და თითქოს ყველაზე ლამაზ ადამიანებს მთელი მსოფლიოდან აქ მოუყრიათ თავი, კონკრეტულად დღევანდე ლი მზის გასაცილებლად, თან კი შენდაუნ ებურად იძრობ სანდ ლებს, ქვიშაში ფეხშიშველი ცეკვავ და კვამლში გახვეულს თავი ბედნიერების კალეიდოსკოპში გგონია. აქ დახარჯულ ენერგი ას ასმაგად წამოიღებ უკან. Scorpios-თან ყველაზე დიდი რიგი კვირაობითაა, მიკონოსი აქ კვირას საცეკვაოდ მოდის და ისე ცეკვავს, თითქოს შემდეგი დღე – ორშაბათი აღარც თენდება. ბოლო ცნობებით Scorpios-ი სტუმრებს მაისიდან იღებს. https://www.scorpiosmykonos.com/

SCORPIOS მიკონოსის ფილოსოფიას ამ ადგილზე უკეთ ვერსად გაეცნობი. კუნძულის სამხრეთით კლდოვან-ქვიშიან სანაპიროზე მდებარე Scorpios, ალბათ, ყველაზე კარგად გამოხატავს ამ კუნძულის არსს – უბრალოება, ფუფუნება, პლაჟი, საჭმელი, ხელოვნება, დიზაინი, ცოტა Burning Man, ცოტა ძველი იბიცა. მოკლედ, სრული ჰედონიზმი. ამ ჩამონათვალს კიდევ შენი აღქმული დეტალებიც შეგიძლია დაამატო.

ALEMAGOU Alemagou კუნძულის ჩრდილოეთით, ყურეში, ფტელიას (Ftelia) პლაჟზე მდებარეობს. ისეთი გარემოა, თავი, შეიძლე ბა, მექსიკაშიც გეგონოს. ბარიცაა, რესტორანიც და კუნძულის ერთ-ერთი საუკეთესო სანაპიროც. მოკლედ, აქაურობა ნამ დვილი ბოჰემური სამოთხეა. მარტივი კონცეფციაა, მაქსიმა ლურად ბუნებრივად შერწყმული გარემოსთან, ქვიშისფერ და ღია რუხ ფერებში, კუთხეების გარეშე, ხის და ჩალის დეტალე ბით შემკული. რესტორანი დაგახვედრებთ მარტივ და ყველასათვის საყვარელ ბერძნულ კერძებს, რომლებიც ადგილობრივი და ახალ-ახალი ინგრედიენტებით მზადდება. კოქტეილები ისეთი აქვთ, მთელი დღე რომ ტუჩიდან ვერ მოიშორებ, სერვისიც არნახული, რომელ სივრცეშიც არ უნდა იყო. ჩრდილოეთის ქარის გამო აქაურობა სერფერების საყვარელი ადგილია. ოთხშაბათი და პარასკევი ის დღეებია, Alemagou-ს დილიდან გვიან ღამემდე რომ ვერ მიატოვებ. ამ დღეებში, საღამოობით, ძალიან ცნობილი DJ-ები აქ ნამდვილად კარგ, დახვეწილ მუ სიკას უკრავენ. რეზიდენტები არ ჰყავთ, მაგრამ შარშან, მა გალითად, Alemagou-ს სცენაზე იდგნენ me, Tale of Us, Gerd Janson, Mind Against, Adriatique, &me. შეამოწმე მათი facebook გვერდი წინასწარ და დაჯავშნე ად გილები ნამდვილ იასამნისფერ ღამეებზე დასასწრებად – ეს დაუვიწყარი თავგადასავალია. Alemagou ძველ მიკონოსურ დიალექტზე განსხვავებულს ნიშნავს და ეს სემანტიკა ზუსტად მიჰყვება ამ ადგილსაც. http://www.alemagou.gr/ 68 VOYAGER 26/2022

Void-ის კიდევ ერთი სივრცეა, გალერეა, რომელიც მთავარი სცენის თავზეა და დიდი ფანჯრებიდან გადაჰყურებს საცეკვაო მოედანს. ამ ფუტურისტული კლუბის დამფუძნებლები ასე აღწერენ კონცეფციას: ჩვენ თან მიკონოსური მინიმალისტური სტილი შემოვინახეთ და თან შევქმენით სივრცე, რომელიც დიზაინის წარსულ და მომავლის ენას აერთიანებს. თუმცა, გამოკვეთილი მაინც უფრო მომავლის ენაა. და რაც ყველა ზე მთავარია, ვინ უკრავს Void-ში: კლუბის რეზიდენტები არიან Black Coffee, Guy Gerber, Damian Lazarus. ასევე ლაინაფში ხში რად შეხვდებით ელექტრონული მუსიკის სცენის სხვა ცნობილ არტისტებსაც, მაგალითად, Dixon-ს, Joseph Capriati-ს, Seth Trox ler-ს, Maceo Plex-ს, The Martinez Brothers-ს. https://www.void-mykonos.com/

VOID Void კუნძულის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი და საუკეთესო კლუ ბია, თან შუა ქალაქში. მისი კარი, მსოფლიოს სხვა ნამდვილი კლუბების მსგავსად, გვიან ღამით იღება და Beach Club-ებში დაწყებული ამბების დილამდე გასაგრძელებლად გამოდგება. საცეკვაო მოედანი და ბარი ტალღასავით იშლება და ეფინება შენობის სხვადასხვა დონეს. ამ დონეებზე (ასე ვთქვათ, სართუ ლებზე) VIP ზონებია, სხვადასხვა ზომის მაგიდებით, საკუთარი ბარებითა და უნიკალური ხედებით მთავარ საცეკვაო მოედან ზე. მთავარი ენერგია, მაინც მთავარ საცეკვაო მოედანზე ტრი ალებს, რომელიც ხმისა თუ განათების ინსტალაციების სრულ ყოფილად აღქმისთვ ის საუკეთესო ადგილია. კლუბის ამავე დონეზე ორი ბარია.

რჩევები მოგზაურობის წინ

CAVO PARADISO უკვე 27 წელია, რაც ამ Beach Club-ის საცეკვაო სცენაზე ზაფხუ ლის ყოველ ღამეს სრული სიგიჟე ტრიალებს. აბა, წარმოიდგინე: მუსიკა, რომელსაც საუკ ეთესო DJ-ები გირჩევენ, საცეკვაო მოე დანი აუზის გარშემო, კლდიდან ლურჯი ეგეოსის ზღვის პანორა მული ხედი, იდეალური ამინდი, ცოტა ნიავ ი, ულტრათანამედრო ვე ხმის სისტემა და მთელი მსოფლიოდან ჩამოსული ადამიანე ბი, რომლებიც ამ ყველაფერს თითქოს ირეკლავენ და ანათებენ კიდეც. და ამ ყველაფერს ზევიდან დამატებული მზის ამოსვლის დახვედრაც. ეს ის თავგადასავალია, ცხოვრებაში ერთხელ მაინც რომ უნდა გადაიხდინო. კლუბის სცენა ძალიან მრავალფერო ვანია და მთავარია მხოლოდ საშენო მიმართულების არტისტის შერჩევა. Cavo Paradiso ყოველი ზაფხულის მსოფლიო საკლუბო კალენდრის განუყოფელ ნაწილად იქცა. ვინ არ მდგარა მის სცენაზე: Sven Väth, The Black Madonna, Ricardo Villalobos, Richie Hawtin, Solomun, Steve Aoki. რომ შევაჯამოთ, ამ 27 წელიწადში, კლუბში 2230 ივენთზე 382 არტისტს დაუკრავს.

• მიკონოსის მოსანახულებლად საუკეთესო დრო ივნისიდან სექტემბრამდეა. თუმცა, თუ შედარებით მშვიდი დასვენების მოყვარული ხართ და კარდაშიანის ან ჯენერის ცქერის პერ სპექტივა არ გხიბლავთ, მაშინ თეთრ კუნძულს სექტემბრის ბოლოს ან ოქტომბერში ესტუმრეთ. საჭმელი და ამინდი ამ დროსაც ფანტასტიკურად სასიამოვნოა მიკონოსზე. • გადაადგილებისთვის იქირავეთ სკუტერი ან პატარა ზომის მანქანა, საკმაოდ პატარა კუნძულის ვიწრო ქუჩებში მოძრა ობაც და პარკირებაც ასე გაცილებით გაგიადვილდებათ. სა ზოგადოებრივი ტრანსპორტი კუნძულის პოპულარულ ადგი ლებზე კი მიგიყვანთ, მაგრამ უფრო ავთენტური ნაწილის გაც ნობა საკუთარი ტრანსპორტის გარეშე გაგიჭირდებათ. • იცხოვრეთ ადგილობრივივით – იქირავეთ ბინა ან ვილა. რო გორც წესი, სასტუმროებთან შედარებით ეს ნაკლებიც დაგიჯ დებათ (თუნდაც, სეზონის პიკში) და პირადი სივრცეც უფრო ფართო გექნებათ. • ზაფხულში ჰორას სტუმრობას ეცადეთ მოერიდოთ პიკის სა ათებში (დილის 10-დან საღამოს 5-მდე). ამ დროს კუნძულს დიდი საკრუიზო გემები მოადგებიან ხოლმე და სტუმრები ქა ლაქის წვრილ ქუჩებს ისე ავსებენ, გავლაც გაგიჭირდებათ. • რესტორნებსა და beach club-ებში წინასწარი (რამდენიმე თვით ადრეც კი) დაჯავშნა ძალიან გამოგადგებათ. კუნძული პატარაა, სტუმარი კი ბევრია. • მიკონოსი რა არის – ეს რომ სრულფასოვნად გაიგოთ, რამდე ნიმე პატარა რიტუალი არსებობს. ერთ-ერთია დილის 5 საათზე Jimmy-სთან 3-ევროიანი გიროსის რიგში ჩადგომა. • ბედნიერი მოგზაურობა კუნძულზე, სადაც დაუსრულებელი ლხინია.

www.cavoparadiso.gr

ნათია ახალაშვილი

69 VOYAGER 26/2022

კიკლადები

მიკონოსი

SPILIA SEASIDE

VENTOS

ამდენი საოცრების ერთად წარმოდგენა, რაც ამ ადგილასაა, ყველაზე ფერადი წარმოსახვის ადამიანსაც გაუჭირდება. ლურჯი ზღვის სანაპიროს შემაღლებულ კლდეზე გამოქვაბულში გაწყო ბილი რესტორნიდან დაჰყურებ, გემოს რეცეპტორებს ცალკე დღესასწაული აქვთ - ცინცხალი ზღვის ნობათითა და ცივი ღვი ნის ან ფერადი კოქტეილების თანხლებით, ყურს კი ისეთი მუსი კა ესმის, ამ ყველაფერს გვირგვინად რომ ადგება.

მიკონოსის მადისაღმძ ვრელ სარესტორნო სცენაზე, რომლის დიდი ნაწილიც სისხლსავსე და ცოცხალ იალოსშია გაშლილი, გამორჩეული ადგილია „ვენტოსი“, სადაც ორგანული ნაწარ მით, თითქმის ყველაფერს ხელით ამზადებენ. დილა იწყება ახალი კვერცხით მომზადებული ნაირ-ნაირი საუზმით, ასევე, მიკონოსური იოგურტითა და ფუმფულა ბლინებით. სადილის თვის აქ ყოველდღე ხელახლა ამზადებენ ნაირ-ნაირ პასტას, ახლად დაჭერილ თევზს, ზეთისხილის ტოტებზე წვავენ ბოსტ ნეულსა და ხორცს, აქვთ გამორჩეული დესერტებით სავსე გან ყოფილებაცა და მრავალფეროვანი სასმელიც. მაგიდის და ჯავშნა, მენიუს გაცნობა ონლაინ არის შესაძლებელი. ეს დახ ვეწილი და მდიდრული სადილ-ვახშმის ადგილია მიკონოსზე.

Spilia ბერძნულად გამოქვაბულს ნიშნავს და რესტორანი სწო რედ წმინდა ანას (Agia Anna) გამოქვაბულშია, მიკონოსის აღ მოსავლეთ სანაპიროზე, კალაფატისის პლაჟის მეზობლად. ქვე ვით კი პატარა და გიჟური ღამის შემდეგ სულისა და სხეულის დასამშვიდებელი წმინდა ანას პლაჟი აქვს.

https://www.ventomykonos.com/

რესტორანი 30 წლის ისტორიას ითვ ლის და აქ სტუმრებს ავთენ ტური ხმელთაშუა ზღვისა და მიკონოსური კულინარიი ს თავგადა სავალი ელოდებათ. ზღვის პროდუქტები და თევზი, მოსამზად ებ ლად შენს თვალწ ინ, პირდაპირ ეგეოსის ზღვის ბუნებრივ ი აუზი დან ამოყ ავთ. ამაზე უკეთეს ადგილს, იშვ იათად იპოვი მიდიების, ხამანწკების, ლობსტერისა თუ ზღვის ზღარბის გასასინჯად. ზევით რომ მუსიკა ვახსენე, იმ მუსიკას Spilia-ს გამოქვაბულის სიღრმეში დეკთან მდგარი DJ უკრავს და გემოს რეცეპტორებ გაბედნიერებულს და ძალებ აღდგენილს ცეკვაც რომ მოგესურ ვებათ, საცეკვაო მოედანიც იქვეა. თუ ახალ ადგილზე გამგზავრების წინ, Google-ში hidden gems-ს დაეძებთ ხოლმე, საქმეს გაგიმარტივებთ და ყველაზე დიდ და მალულ განძს აქედანვე გირჩევთ. განძის მაძიებლად თავს რეს ტორნის სხვადასხვა სივრცეების დამაკავშირებელ ბილიკებსა და კიბეებზეც იგრძნობთ და ინსტაგრამისთვისაც ბევრ ფოტოებს გადაიღებთ. www.spiliarestaurant.gr

LA MAISON DE KATRIN

ეს რესტორანი ბერძნულ-ფრანგული ნაზავია და ამიტომ დახვეწილობას, ნატიფ დიზაინს და თან მაინც სიჭრელესა და მრავალფეროვნებას გვპირდება. „მაღალი კულინარია“ ვისაც უყვარს, მიკონოსის გემოთა რუკაზე La Maison de Katrin უნდა მოძებნოს. აქ ხელგაშლილადაც გხვდებიან და არც ელეგანტურობა ავიწყდებათ. ფუფუნებას ხარისხიან ინ გრედიენტებში აქსოვენ, მაგრამ მას კიკლადური უბრალოე ბით აბალანსებენ. ღვინის ბარათი დახვეწილი და საუკეთე სო ღვინოებ ითაა სავსე, აქვთ საავტორო, თუმცა, კლასიკური კოქტეილ ებიც. მენიუ სალათებით იწყება, ცივი და ცხელი აპეტაიზერებით გრძელდება. ცალკე გრაფაა კატრინის აპეტაიზერები, შემდეგ - წვნიანები, კლასიკური მთავარი კერძები, ვრცელი ჩამონათ ვალი ხორცისა და თევზის კერძების, რიზოტოებისა და პასტე ბის და ბოლოს ტარტტატინით, ლიმონის ტარტით, ჩიზქეიქით, ბრაუნით, ნაყინებითა და დღის დესერტით სავსე სექცია. https://katrinmykonos.com/

70 VOYAGER 26/2022

გირჩევთ

სალომე კასრაძე SOLO

ჩემთვის მიკონოსს ძალიან კარგად ეს ფრაზა აღწერს – Mykonos – ბერძნების პასუხი იბიცას. როცა 11 წლის წინ მე და ჩემმა მამიდაშვილმა მიკონოსზე წასვლა გადავწყვიტეთ, გარშემო არავინ იცოდა ეს ადგილი. რა გინდათ, სად მიდიხართ, არ დაიკარგოთო, გვეუბნებოდნენ. რა იცოდნენ, მსოფლიოს ყველაზე ახალგაზრდულ, ლამაზ და ხმაურიან ზღვის კურორტზე რომ აღმოვჩნდებოდით. ეს არც ჩვენ ვიცოდით. უბრალოდ უცხოური მედიიდან გაგვეგო მიკონოსის შესახებ. საბერძნეთის ეს პატარა კუნძული ნამდვილად არის ადგილი, სადაც არ მოიწყენთ, ზღვის პროდუქტების უგემრიელეს სამ ზარეულოს ეზიარებით და საღამოობით დაუვიწყარ დროს გაატარებთ. ეს ყველაფერი კი ლაჟვარდისფერდარაბებიანი სახლების და ვიწრო, თეთრი ქუჩების ფონზე, ორჯერ უფრო სასიამოვნო იქნება. მიკონოსზე ათენიდან ჩავფრინდით, პაწაწინა აეროპორტი აქვთ, აი, თბილისის აეროპორტი ორად რომ გაყოთ (ამ 11 წელში თუ არ გააფართოვეს, ასე იყო). ამ კუნძულზე ვერ ნახავთ ბავშვებს და პენსიონერებს, რადგან მიკონოსი გუგუნის კუნძულია. ჩემი რეკომენდაცია რო მელ რესტორანში შეიაროთ და რომელ კლუბში გაერ თოთ, ვფიქრობ ზედმეტია, რადგან ეს კუნძული ისეთი პატარაა, ნახევარ საათში მოივლით. თუმცა, განსა კუთრებული შთაბეჭდილე ბა მაინც ორნოსის პლაჟის რესტორანებმა დატოვა. ერ თმანეთის გვერდი-გვერდ მსოფლიოს სხვადასხვა კულტურის კერძები მზად დებოდა და გარშემო საო ცარი სურნელი ტრიალებდა. არ გამოტოვოთ მაღაზიები Chora-ს უბანში. ოღონდ შანელის, დიორის და დისქუეარდის კი არა (სხვათა შორის, მიკონოსი დინ და დენ კატენების საყვარელი კუნძულია) ადგილობრივ, ბერძნული ბრენდების ბუტიკებს ვუწევ რეკომენდაციას, სადაც სრულიად განსხვავებულ და ძალიან დახვეწილ სამოსს აღმოაჩენთ. სულ რომ არაფერი იყიდოთ, ეს პატარა და საოცარი დიზაინის მაღაზიები იმგვარ ესთეტურ სიამოვნებას მოგანიჭებთ, უბრალოდ შესეირნების დროსაც კი დაიმუხტებით დადებითი ენერგიით. ერთი კი გაითვალისწინეთ, რომ მიკონოსი მთა-გორიანი ადგილია და იქ ჩასულებმა პირველ რიგში მოპედი ან პატარა მანქანა უნდა იქირაოთ, რადგან ფეხით მხოლოდ სასტუმროს პლაჟზე თუ ჩახვალთ, ცენტრში, რესტორნებში და კლუბებში სასიარულოდ მანქანა აჯობებს. ნამდვილ party animal-ებს კი ჩემი გზამკვლევი არაფერში გჭირდებათ, ქუჩაში გამვლელს ან პლაჟზე ვინმეს რომ ჰკითხოთ, გადასარევად დაგაკვალიანებენ, რადგან მიკონოსზე ყველამ ყველაფერი იცის, თბილისზე უარესია ;)

ასე რომ, თუ მშვიდი, ანუ, ძილი-ჭამა-პლაჟი დასვენება არ გინდათ, თან ეძებთ ლამაზ და გემოვნებიან გარემოს – მიკონოსი თქვენთვისაა.

71 VOYAGER 26/2022

კრეტა

მინოსის სასახლის ლაბირინთები

72 VOYAGER 26/2022

დე ა მ ეტრ ეველ ი

კრეტაზე მოგზაურობას თუ გადაწყვეტთ, ზღვის სანაპიროზე მშვიდად გარუჯვის დრო ნამდვილად არ გექნებათ. სანახაობ რივად კრეტა ისეთივე მრავალფეროვანია, როგორც თავად კუნძულის ისტორია. სწორედ ამ კუნძულიდან იღებს დასა ბამს ბერძნული ცივილიზაცია, რომელზეც უძველესი ქალა ქები კნოსოსი და ფესტოსი მოგითხრობთ: მინოსის სასახლე- ლაბირინთი, სადაც მინოტავროსი ბინადრობდა, არიადნეს ძა ფის დახმარებით თეზევსმა რომ განგმირა, დღემდე ამოუცნო ბი ცნობილი ფესტოს დისკო და უნიკალური მინოსური კედლის მხატვრობის ცნობილი ნიმუშები – პარიზელი ქალი, ცისფერი მაიმუნები, პრინცი შროშანის გვირგვინით, ცისფერი ქალბატო ნები და ქალაქ ჰერაკლიონ ის მუზეუმში დაცული სხვა კოლექ ციები ამ კუნძულზე მიღებულ შთაბეჭდილებებს კიდევ უფრო მეტად გაგიმძაფრებთ. შუა საუკუნეებში ვენეციელების გავლენის ქვეშ მყოფ კრეტას ნათლად ამჩნევია ვენეციური არქიტექტურის და კულტურის კვალი. შუასაუკუნეების მოკირწყლულ ვიწრო ქუჩებში, თაღო ვანი გალერეებ ის და ციხესიმაგრეების სიახლოვეს სეირნობას თუ გადაწყვეტთ, ქალაქები რეთიმნო და ხანია აუცილებლად უნდა მოინახულოთ. კონსტანტინოპოლის აღების და ბიზანტიის იმპერიის დაცემის შემდეგ, ოსმალეთის იმპერიამ კუნძული კრეტა თითქმის ორი საუკუნის შემდეგ დაიპყრო. ამ ისტორიულმა გარემოებ ამ, კუნ ძულის იდენტობა, დანარჩენ საბერძნ ეთთან შედარებით, ნაკ ლებად დააზარალა. სწორედ ამ შუალედში, ევროპული კულ ტურის დიდი ზეგავლენით და მასთან დაახლოებით, კრეტული კულტურის რენესანსის უმნიშვნელოვანესი პერიოდი დადგა, რომლის დროსაც კრეტული ლიტერატურა, თეატრი და მხატვ რობა აღორძინდა. კრეტელები განსაკუთრებულად ამაყობენ თავიანთი ისტორი ით და კულტურით და თუ საუბრისას ახსენებთ, რომ, გარდა უძველესი ანტიკური ისტორიისა, ისიც კი იცით, ცნობილი მხატ ვარი ელ გრეკო (დომინიკოს თეოტოკოლულოსი) და მწერა ლი ნიკოს კაზანზაკისი კრეტელები იყვნენ, და რომ კრეტული რენესანსის უმნიშვნელოვანესი ლიტერატურულ ნაწარმოები „ეროტოკრიტოსი“ თანამედროვე ბერძნული ლიტერატურის უმნიშვნელოვანესი ძეგლია, მათ გულებს სამუდამოდ დაიპყ რობთ. და ეს ყველაფერი როდია... მსოფლიოში ყველაზე საუკეთესო ზეითუნის ზეთი კრეტელების მთავარი სამარკო ნიშანია. უსას რულო ზეთისხილის ვერცხლისფერი ჭალები კრეტაზე მოგზაუ რობას განსაკუთრებულად გაგილამაზებთ. გასტრონომიული თვალსაზრისით, კრეტული სამზარეულო ნამ დვილად გამორჩეულად გემრიელ ი და მრავალფეროვანია. ორი მთავარი კერძი, რომელთაც ტრადიციულ კრეტულ სუფრა ზე აუცილებლად დააგემოვნებთ, კრეტული სალათი დაკოსი და სუნელებში და ზეითუნის ზეთში შეკმაზული ვაზის ლოკოკინაა, რომელთაც ტურისტების უმეტესობა, არც კი იცნობს და დამერ წმუნეთ, მათი შეკვეთის შემთხვევაში ტავერნაში სულ სხვაგვა რად მოგემსახურებიან. ერთ-ერთ საუკეთესო ბერძნულ ღვინოსაც სწორედ კრეტაზე დააგემოვნებთ. ისევე როგორც კიკლადებზე, კრეტაზეც ღვი ნის საკამოდ მაღალი კულტურაა და ადგილობრივები ღვინის 4000-წლიანი უწყვეტი ისტორიით ძალიან ამაყობენ. ევროპის

ყველაზე ძველი მევენახეობის ტრადიცია კრეტელების ყო ველდღიურ ი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილი და ადგილობ რივ წეს-ჩვეულებებთან მჭიდროდ დაკავშირებული რიტუალია. აქ, ზეთისხილის ბაღებით გარშემორტყმული ვენახები კარგად არის დაცული ლიბიის ზღვის თბილი ქარებისგან, თუმცა, ამავე დროს, ეგეოსის ზღვიდან მონაბერი გრილი ქარები განსაკუთ რებულ პირობებს ქმნიან უმაღლესი ხარისხის კრეტული ღვი ნოს საწარმოებლად. კუნძული კრეტა, საბერძნ ეთის ვენახების გეოგრაფიის 13 პროცენტით, საბერძნ ეთში მესამე ადგილზეა. განსაკუთრებით გამოვყოფდი ხანიის და ჰერაკლიონის ღვინის მარნებს, სადაც კრეტული ღვინის მრავალფეროვანი სახეობე ბის დიდი არჩევანია. კრეტაზე მოგზაურობისთვის სულ მცირე ერთი კვირა მაინც გაითვალისწინეთ და აუცილებლად ჰერაკლიონში დაბინავდით. დედაქალაქი კუნძულის ცენტრალურ ნაწილში მდებარეობს და, მანქანით მოგზაურობის შემთხვევაში, ადვილად შეძლებთ აღმოსავლეთით და დასვლეთით ყველაზე მნიშვნელოვანი ადგილების მონახულებას და საღამოს სასტუმროში დაბრუნებას. ღამის ცხოვრების და „ქლაბინგის“ მოყვარულები კი ჰერაკლიონში ნამდვილად არ მოიწყენენ.

ულამაზესი სანაპიროებით მდიდარ კრეტაზე ყველას მონახუ ლებას ნამდვილად ვერ მოასწრებთ, თუმცა რამდენიმე მათ განს აუცილებლად უნდა ესტუმროთ: კლასიკური აიოს ნიკო ლაოსი, ლივადი და ელაფონისი. თუმცა ნამდვილი დამალული საგანძური ზეთისხილის ჭალების და ხრიოკი ველის მიღმაა, აფრიკის კონტინენტის მხარეს, სადაც ხშირი პალმების ტყეში ეგზოტიკური Vai Beach-ის თეთრი სანაპირო ზოლი იშლება. თეთრი და ფირუზისფერი ლაგუნების მოყვარულებისთვის კი ბალოსის სანაპირო ნამდვილი ზრაპრული გამოცდილება იქ ნებოდა. რაც უნდა ბევრი ვისაუბროთ კრეტის კულტურულ და ისტორი ულ მნიშვნელობაზე, რომელიც კუნძულზე სტუმრობის პირვე ლივე დღეს ძალიან მძაფრად იგრძნობა, კრეტელების განსა კუთრებულ და კოლორიტულ ხასიათს მათთან მხოლოდ ყო ველდღიურ ურთიერთობებში გადებული ხიდებით თუ გამოიც ნობთ. აქ ტრადიციებს დიდ პატივს სცემენ, ისევე როგორც კავკასიაში და, ამ მხრივ, ნამდვილად ბევრი საერთო გვაქვს ამ კუნძულის მცხოვრებლებთან. ხალხური ტრადიციები აქ თაობიდან თაობას ზეპირსიტყვიერად გადაეცემოდა და კრეტელები ამით დღემდე ძალიან ამაყობენ. თანამედროვე კრეტელების იდენტობაც ამ ტრადიციებით საზრდოობს. განსაკუთრებით კი კრეტული სიმღერებით, რომლებსაც „რიზიტიკას“ უწოდებენ და დასავლეთ კრეტის მთებიდან მოდის. სიმღერების მთავარი გმირი დიგენისია, რომელიც ბერძნული ხალხური პოეზიის ცნობილი პერსონაჟია და მასთან არის დაკავშირებული ბევრი სათავგადასავლო ხასიათის თქმულება თუ სიმღერა. ამაყი და პატივმოყვარე კრეტელები თავისუფლების, შრომის და, ამავე დროს, მოლხენის მოყვარული ხალხია, და საბერძნეთის სხვა მხარეებში მოგზაურობის შესაძლებლობა თუ მოგეცემათ, ამაში თავადაც დარწმუნდებით.

73 VOYAGER 26/2022

ამბავი

ჩემი პირადი მითები

შადრევანი აპოლონის ქანდაკებით ვერსალის სასახლეში 74 VOYAGER 26/2022

გა გა ლ ომიძე

დღემდე მახსოვს ხშირი გამოყენებისგან უკვე შელახული, სტა ფილოსფერსუპერიანი ბერძნული მითების და ლეგენდების წიგნი, შავი ტონებით და ტრადიციული ბერძნული სიბნელის და სინათლის თუ პატრიარქალურის და მატრიარქალურის შეპირისპირების ამსახველი ორნამენტებით და ბერძნული მი თოლოგიური პანთეონის ღმერთების გამოსახულებით — ჩემი ერთგვარი „მოძრავი ბიბლიოთეკის“ განუყოფელი ნაწილი, რომელიც ოთახიდან ოთახში ყოველდღიურად დამქონდა ხოლმე. საბერძნეთი ჩემთვის ძირითადად იმ მითებთან და ლე გენდებთან ასოცირდება, რომლებსაც უხსოვარ დროს, ღრმა ბავშვობისას ვკითხულობდი ხოლმე. ბერძნული მითები ჩემს სამყაროში ზღაპრების პარალელურად შემოიჭრა და კითხვის დაწყებასთან ერთად, ჩემი ბავშვობის შთაბეჭდილების და, სა ვარაუდოდ, „მე“-ს ფორმირების და ინსპირაციის უდიდეს წყა როდ იქცა; „მე“, რომელიც ათეული წლების შემდეგ უკვე ახალი დროის რევიზიონისტმა ფილოსოფოსებმა კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენეს. ამ მითებს შორის მყავდა რჩეული პერსონაჟები და მითები. ბავშვობის ყველაზე მძაფრი შთაბეჭდილება უკავშირდება მე დეას — კოლხეთის მეფის, აიეტის სულს, რომელმაც სიყვა რულის სახელით უდიდესი მსხვერპლი გაიღო, როდესაც მისი დახმარებით, ბერძენმა იასონმა ოქროს საწმისი ხელში ჩაიგ დო. ბოლოს, როდესაც იასონს კორინთოს მეფის შვილი შეუყ ვარდა და მასზე დაქორწინება გადაწყვიტა, მედეამ კაცობრი ობის ისტორიაში უმაგალითო შურისძიება შეძლო — საკუთარი

მედეა და მისი შვილები. ახ.წ.I საუკუნე. ნაციონალური არქეოლოგიური მუზეუმი, ნეაპოლი. იტალია 75 VOYAGER 26/2022

ამბავი

ორფეოსის და ევრიდიკე. რუბენსი. პრადოს ნაციონალური მუზეუმი

შვილები დახოცა. მახსოვს, მედეას ეს საქციელი მთრგუნავდა და აღმაფრთოვანებდა ერთდროულ ად და რომ არა ევრიპიდეს გადაწყვეტილება, შვილების მკვლელად გამოეყვანა მედეა — მსოფლიო ლიტერატურა ასეთ ძლიერ პერსონაჟს დაკარგავდა. ორფეოსის და ევრიდიკეს მითი ჩემი ბავშვობის ერთ-ერთი აკვიატებული ამბავია, ერთსა და იმავე დროს მომხიბლავი და დამთრგუნველი. სიყვარულის ამბავი, რომელიც ანტიკური სამყაროს ერთ-ერთ პირველ პოეტს, მუსიკოსს და შემსრუ ლებელს — ორფეოსს უკავშირდება. გოთიკური ესთეტიკის ელემენტებით გაჯერებულ ორფეოსის მითში ტრაგედია მაშინ იწყება, როდესაც ერთ დღეს ორფეოსის რჩეული ევრიდიკე გველის ნაკბენისგან იღუპება. დამწუხრებუ ლი ორფეოსი სულ სიმღერაში ატარებს დღეებს (ესეც მუსიკის და პოეზიის ტრაგედიიდან/ტრაგიკულიდან წარმოშობის დას ტური), სანამ თავისი პოეზიით და მუსიკით მიწისქვეშა სამეფოს მბრძანებელ ჰადესს გულს არ მოულბობს. საიქიოში ბევრი დაბრკოლების შემდეგ საიქიოს მბრძანებ ლის, ჰადესის ცოლის, პერსეფონეს დახმარებით, ევრიდიკეს სააქაოში დაბრუნების უფლებას მიიღებს, მხოლოდ იმ პირო ბით, რომ ორფეოსმა უნდა იმღეროს და მას ფეხდაფეხ გაჰყ ვება ცოლის აჩრდილი. და სანამ სინათლის საუფლოს, სააქა ოს არ მიაღწევენ, ორფეოსმა უკან არ უნდა მიიხედოს. მაგრამ ორფეოსს გზის ბოლოს ეჭვი მოსვენებას უკარგავს და უკან იხედება. მისი მიხედვისთანავე, ევრიდიკეს ლანდი იფანტება.

ამ მითებმა მიმახვედრა, რომ მუდმივი არაფერია ამქვეყნად. თუმცა, დროის ძველბერძნული აღქმა განსხვავდება ჩვენის გან — თუ ჩვენ ხაზოვან დროში ვცხოვრობთ, ძველი ბერძე ნი დროს წრებრუნვის სახით აღიქვამდა, სადაც სეზონური ცვლილებების მსგავსად, ყველაფერი კვდომა-აღდგომის კა ნონებს ემორჩილებოდა — როგორც ესაა დიონისეს მითში, სადაც ტიტანების მიერ ნაკუწებადქცეული თრობის და შვე- ბის ეს ღმერთი ისევ აღდგება მკვდრეთით. განსაკუთრებით მიყვარდა მითი პრომეთეზე, რომელიც წინ აღუდგა უზენაესი ღმერთის დიქტატურას და კაცობრიობას ცეცხლი/ცოდნა მოუვლინა — რაც უკვე რკინისგან იარაღის დამზადების ტექნიკის მასებისთვის გაზიარებას ნიშნავდა და რაც, ბუნებრივია, ჰეფესტოს — მჭედლების ღმერთის — კულ ტის მიმდევრების, ამ ერთგვარი იარაღის მაფიის წარმომად გენლების, გულისწყრომას გამოიწვევდა კიდეც. ესეც იმის დასტური, რომ ძლიერია ის, ვისაც მეტი ინფორმაცია აქვს. ბერძნულმა მითებმა და ლეგენდებმა მოგვიანებით სახვითი ხელოვნებით დაინტერესებამდე მიმიყვანა — მითოლოგიური სიუჟეტების მიხედვით შექმნილი ტილოები ჩემი საყვარელი ჟანრი გახდა. ჩემი ერთ- ერთი რჩეულ ი იყო პატარა ისტო რიები აფროდიტეს და მისი სასიყვარულო თავგადასავლე ბის შესახებ, რაც მუდმივად ასოცირდებოდა ზღვის ქაფიდან დაბადების ჩემთვის საკულტო სცენასთან — ბოტიჩელის ეთერულობით და სიმშვიდით გამორჩეულ „ვენერას დაბა დებასთან“.

76 VOYAGER 26/2022

სასიყვარულო თავგადასავლების ნაკლებობით არც ბერძნუ ლი პანთეონის უზენაესი ღმერთი, ჭექა-ქუხილის მბრძანე ბელი ზევსი გამოირჩეოდა, რომელიც ხან გედის და ხან — ძროხის სახით ევლინებოდა თავის რჩეულ მოკვდავ ქალებს მათთან სასიყვარულო ურთიერთობის დასამყარებლად, რის გამოც ცოლის — ქორწინების მფარველი ღვთაება ჰერას გულისწყრომას ხშირად იმსახურებდა. მითებიდან ისიც გავიგე, რომ ღმერთები ყოველთვის მოსიყ ვარულეები როდი იყვნენ და როცა დაჭირდებოდათ, სასტი- კად სჯიდნენ ხოლმე ურჩებს — როგორც ეს აპოლონის და მარ სიასის მუსიკალური შეჯიბრისას მოხდა, როდესაც ტყის არსე ბამ, მარსიასმა, თავისი ფლეიტით, შეჯიბრში გამოიწვია თვით ღმერთი აპოლონი, რის გამოც ბოლოს ხელოვნების მფარ ველმა ღვთაებამ მარსიას ი ცოცხლად გაატყავა; ან არტემიდეს და აქტეონის მითი, როცა სახელგანთქმულმა მონადირემ ნა დირობის ქალღმერთი არტემიდე ბანაობისას იხილა და გან რისხებულმა ქალღმერთმა ირმად ქცეული აქტეონ ი საკუთარ ძაღლებს დააგლეჯინა. არანაკლებ შთამბეჭდავი იყო ნარცი სის შესახებ მითიც, რომელსაც ღმერთების შურისძიების გამო, მდინარეში დანახული საკუთარი ანარეკლი თავდავიწყებამდე შეუყვარდა, დღე და ღამე მის ყურებაში ატარებდა და ბოლოს ყვავილად იქცა.

ათენა და კენტავრი. სანდრო ბოტიჩელი. 1480

ბერძნული პანთეონის ღვთაებები ჩემთვის სრულიად ბუნებ რივი სამყარო იყო, სადაც ბუნებაში ყველა მოვლენას თავისი ღმერთი ჰყავდა და ისინი ბუნების სხვადასხვა მოვლენასთან ასოცირდებოდნენ — ჭექა-ქუხილთან — ზევსი, ჰაერთან — ჰერა და ა. შ. სამყარო, სადაც სრულიად ბუნებრივად მეჩვენებოდა, რომ შეიძლებოდა ერთი ღმერთი მეორის თავიდან დაბა

აპოლონის და მარსიასის მუსიკალური შეჯიბრი. 1545. უოდსუორტ ათენაუმის კოლექცია, ჰარტფორდი.

77 VOYAGER 26/2022

ამბავი

დამე, ბერძნები კოსმოსში, ობიექტურ სამყაროში მშვენიე რებას ხედავდნენ. აქედან მოდის წესრიგის და მშვენიერების გაგებების დაწყვილება და ის, რომ სამყარო მშვენიერია და ყველაფერი ღვთაებრივ წესრიგს ეფუძნება. უდავოდ, ამგვარი მსოფლაღქმის ნაწილი უნდა იყოს არითმეტიკა, პითაგორასეული ციფრების მისტიკა, არისტოტელეს ლოგიკა და მისი სილოგიზმები, სადაც ერთის და სამის მიმართება ასე შეეძლოთ წარმოედგინათ: 1 < 3, 3 > 1, მაშასადამე — 1 არ უდრის 3-ს, რაც სრულიად ეწინააღმდეგება ქრისტიანობას და მის სამებას (სადაც 1=3).

ელენესა და პარისის სიყვარული, დეტალი. ჟაკ-ლუი დავიდი, 1788.

დებულიყო, როგორც ეს მოხდა სიბრძნის ქალღმერთ ათენას შემთხვევაში, რომელიც მამამისის, ზევსის თავიდან დაიბადა და ამიტომაც მემკვიდრეობით ებოძა სიბრძნე. ძველი საბერძნ ეთის ღვთაებათა პანთეონისთვის დამახასია თებელია ერთგვარი დაწყვილებებიც — როგორც ორი უკიდუ რესობის შეპირისპირება. ასეთი შეპირისპირების მაგალითია მზის, სინათლის, ხელოვნების ღვთაება აპოლონი და თრობის, ტკბობის ღმერთი დიონისე, როგორც გონების და ემოციის, სინათლის და სიბნელის, ვნებების დაპირისპირება; ან სიყვა რულის ქალღმერთ აფროდიტეს და მისი განუყრელი პარტ ნიორის, ომის ღმერთ არესის წყვილი. კარგად თუ დავუკვირ დებით, სექსი/სიყვარულია ომების მიზეზი და ამიტომაცაა, რომ არესი და აფროდიტე განუყოფელი წყვილია.

თავისუფლად შეიძლება ითქვას, რომ ბერძნებმა მთელ და სავლურ ცივილიზაციას საფუძველი მოუმზადა: დაწყებული ერთღმერთიანობის იდეით, როდესაც სოკრატემ და პლა ტონმა ეჭვქვეშ დააყენეს მრავალი, ერთმანეთის მიმართ შედარებითი ძალაუფლების მქონე ღმერთების არსებობა, ვინაიდან აქაც ამუშავდა ლოგიკის კანონები, დაახლოებით ასეთი მიმდევრობით: ვაღიარებთ, რომ ღმერთი არის უზენაესი. და თუკი ეს ასეა, როგორ შეიძლება, რომ, ვთქვათ, ათენში უფრო უზენაესი იყოს ათენა და დელფოსში — აპოლონი. აქედან გამომდინარე, შეუძლებელია, ღმერთს შედარებითი ძალაუფლება გააჩნდეს და ის იყოს მრავალი. ასევე საბერძნეთიდან მომდინარეობს ოლიმპიური თამაშები, რომელიც უზენაესი ღვთაება ზევსის პატივსაცემად იმართებოდა და სრულიად საკრალური დატვირთვა ჰქონდა.

ასეთი სასიყვარულო ისტორია დაედო საფუძვლად ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე შთამბეჭდავ ომს — ტროის ომს და პარი სის და ელენეს ისტორიას, რომლის შესახებაც ლეგენდა რული პოეტი, ჰომეროსი გვიამბობს თავის „ილიადაში“. ომს წინ უძღოდა ერთი ისტორია, როდესაც ტროის მეფის შვილს, პარისს ზევსის ოქროს ვაშლი გადასცეს და უთხრეს, რომ სამი ქალღმერთიდან ერთ-ერთისთვის უნდა გადაეცა. ჰერამ მას მთელ აზიაზე მბრძანებლობა აღუთქვა, ათენამ — ომებში წარმატება, აფროდიტემ კი — იმ დროისთვის დედამიწაზე ულამაზესი ელენეს ქმრობა. პარისმა საბედისწერო გადაწყვე ტილება მიიღო და ვაშლი აფროდიტეს გადასცა. ყველაფერი მაშინ დაიწყო, როცა პარისმა სპარტის მეფეს, მენელაოსს, ცოლი — ელენე მოსტაცა... ყოველთვის მაოცებდა მოვლენების ინტერპრეტაციის ბერძ ნებისეული უნარი და პერსპექტივა, რომელსაც ისინი მი მართავდნენ თავიანთ გადმოცემებში. იმდენად, რომ დღესაც ხშირად მითებსა და თანამედროვე მოვლენებს შორის უნებურად პარალელს ვავლებ. ანტიკური ბერძნული ცნობიერებისთვის ჯერ იყო სამყარო და მერე „მე“. აქ მთავარია ობიექტური სამყარო, ზოგადად, ობიექტივისტური და არა სუბიექტივისტური მიდგომა. ბერძნები ამ გარემოს, მათ გარშემო არსებულ ობიექტურ სამყაროს ეძახდნენ კოსმოსს, რომელიც ამ სიტყვის დღევანდელი გაგებისგან, ცხადია, განსხვავდება. კოსმოსი-ს ძირი უკავ შირდება სიტყვა „კოსმეტიკას“, ანუ გამშვენიერებას. მაშასა

პერსევსი და ანდრომედე, პაოლო ვერონეზე

78 VOYAGER 26/2022

ოიდიპოსი და სფინქსი. ფრანსუა-ქსავიე ფაბრი

კაცობრიობა დემოკრატიასაც საბერძნეთს უნდა უმადლოდეს. ძველ საბერძნეთში, რომელიც პატარა დამოუკიდებელი ქალაქ-სახელმწიფოებისგან შედგებოდა, მოქალაქეები მონა წილეობას იღებდნენ სახელმწიფოს მმართველობაში.

დიონისესთვის იმართებოდა. აქ თამაშდებოდა ამბები, სადაც გმირები ბედისწერის წინააღმდეგ ბრძოლაში ხშირად იღუპე ბოდნენ. წარმოდგენები დილიდან საღამომდე გრძელდებოდა და მათზე სამი ავტორი აჩვენებდა თავის ტრილოგიას.

ათენში მოქალაქეების შეკრებაზე ზრდასრული მამაკაცები იკრიბებოდნენ და აქტიურად ერთვებოდნენ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. ყველაზე მნიშვნელოვანი, ალბათ, აქ ისაა, რომ ისინი პასუხისმგებლობას გრძნობდნენ საკუთარი თავის და შემდგომი თაობების წინაშე. პრაქტიკულად, თითქმის არ არსებობს სფერო ან საკითხი, სადაც ძველ ბერძნებს თავისი აზრი არ გამოეთქვათ ან წვლილი არ შეეტანათ. ზუსტად იმავე საკითხებზე ფიქრობდნენ და აღელვებდათ, რაც დღეს ჩვენს გლობალიზებულ სამყაროში.

აკროპოლისზე, ათენში, დიონისეს თეატრში, 17 000-მდე მაყუ რებელი იყრიდა თავს და წარმოდგენის დროს ანტრაქტი არ იყო. დღეს შეიძლება უჩვეულოდ ჩანდეს, რომ ტრაგედიას ქალებიც ესწრებოდნენ, კომედიას — მხოლოდ მამაკაცები, რადგან ითვლებოდა, რომ ქალებისთვის უხამსობა იყო კომედიის ყურება, ორგიული თემატიკის გამო.

რა თქმა უნდა, ძველი ბერძნული სამყარო წარმოუდგენელია განუმეორ ებელი ტრაგედიის და კომედიის გარეშე, რომლები თაც დღემდე იკვებება დასავლური ცივილიზაცია. ტრაგედიები თამაშდებოდა დიონისესადმი მიძღვნილი დღე სასწაულ ის — დიონისიების დროს, კომედიები — ასევე დიო ნისესადმი მიძღვნილ ლენაიებზე (ღვინის დაწურვის პერიო დი) და 6-6 დღე გრძელდებოდა. თეატრალური წარმოდგენები

გარეგნული ნიშნების თვალსაზრისით, რით განსხვავდებოდა ანტიკური ბერძნული თეატრი შემდგომი პერიოდის წარმოდ გენებისგან? ამ დროს, ცხადია, მიკროფონები არ არსებობდა და თეატრის აკუსტიკა გათვლილი იყო იმაზე, რომ მსახიობს მაყურებლისთვის ხმა მიეწვდინა. მსახიობებს განსაკუთრებული ოსტატობა მართებდათ. ამავე დროს, მაყურებლები მიმიკებს ვერ ხედავდნენ და მსახიობებს ნიღბები ეკეთათ. ამიტომ მნიშვნელოვანი იყო დეკლამატორის უნარიც და პლასტიკაც. ტრაგედიები ეძღვნებოდა ამა თუ იმ ცნობილ მითს. აქედან გა მომდინარე, მაყურებელმა ხშირ შემთხვევაში უკვე იცოდა, რო

79 VOYAGER 26/2022

ამბავი

ტროას ცხენი. ჯოვანი დომენიკო ტიეპოლო, 1760.

გორ მთავრდებოდა ესა თუ ის მითი. მაგრამ მთავარი ამ დროს იყო უკვე არა სიუჟეტი, არამედ ის დამატებითი მნიშვნელობა, რომელზეც ესა თუ ის ავტორი ამახვილებდა ყურადღებას.

მამას, რომელიც ვერაფერს ხვდებოდა, საკუთარი შვილების ხორცი აჭამა. ამის გამო ატრევსიც და მისი მოდგმაც საშვი ლიშვილოდ დაიწყევლა.

დღემდე შემორჩენილია სამი ტრაგიკოსი ავტორის — ესქილეს, სოფოკლეს და ევრიპიდეს ტრაგედიები. თავიდან ტრაგედიაში ერთი მსახიობი და ქორო მონაწილეობდა. ესქილემ, რომე ლიც ტრაგედიის მამად ითვლება, შემოიყვანა მეორე მსახიობი და მოქმედებაც გაჩნდა. ტრაგედიის და კომედიის წარმოშობას უკავშირდება ინდივიდუალისტური ცნობიერ ების გააქტიურე ბა — თუ, ვთქვათ, ჰომეროსის პოემების მოსმენისას ადამიანს არ უჩნდებოდა შეკითხვები, რატომ ისჯება ესა თუ ის გმირი, ტრაგედიაში უკვე ჩნდება კითხვა: „რატომ“. „ილიადაში“ და „ოდისეაში“ ღმერთები ყოველგვარი ახსნის გარეშე ერევიან გმირების ცხოვრებაში, არავინ იცის, რომელი ღმერთი რატომ მფარველობს ამა თუ იმ გმირს. მაგრამ ჰომეროსის დროინ დელი აზროვნებისთვის, ეს არის მოცემულობა და კითხვებიც არ ჩნდება. ჰომეროსის ღმერთები ადამიანური ზნეობის კრი ტერიუმებით არ ხელმძღვანელობენ. ესქილე კი ცდილობს, გაარკვიოს ადამიანის ადგილი ამ სამყაროში ლოგიკის გზით და ამიტომაც ის ღმერთებს ზნეობრივ კომპონენტს უმატებს. მისი ღმერთები უსამართლოდ არავის სჯიან. ეს იყო სამყა როს წყობის ახსნა. ვთქვათ, ბოროტი ადამიანი შეიძლება არ დაისაჯოს ახლა, მაგრამ მის შთამომავლობაზე აუცილებლად გადავა ღმერთების რისხვა — როგორც ეს მოხდა არგოსის მბრძანებელი აგამემნონის შემთხვევაში, რომელიც ხელმძღ ვანელობდა გაერთიანებულ ბერძნულ ლაშქარს ტროის ომში და რომელმაც გააცამტვერა ტროა. მაგრამ მისი ხვედრი საზა რელი აღმოჩნდა, ხოლო მისი ვაჟის, ორესტეს ბედი — კიდევ უფრო შემზარავი. ორივემ ჩაიდინა სისხლიანი დანაშაული და პასუხიც აგეს. აქ ჩნდება კითხვა, რატომ დაისაჯნენ ეს გმირე ბი და პასუხიც აქვეა: აგამემნონის მამა ატრევსი მთელი სი სასტიკით ებრძოდა ძალაუფლებისთვის თავის ძმა თიესტეს. ამ ბრძოლაში თიესტემ შეაცდინა ატრევსის მეუღლე, ხოლო ატრევსმა ორი მცირეწლოვანი შვილი მოუკლა თიესტეს და

ტრაგედიების ყურებისას მაყურებელს ხიბლავდა გმირი, რომე ლიც ბედისწერას უცხადებდა ომს. ერთ-ერთი ასეთი გმირია მე ფე ოიდიპოსი — ალბათ ყველაზე ტრაგიკული მეფე, რომელმაც შემთხვევით საკუთარი მამა მოკლა და საკუთარი დედა შეირ თო ცოლად და რომელზეც სოფოკლემ ლიტერატურის ისტორი აში ერთ- ერთი ყველაზე შთამბეჭდავი ნაწარმოები „ოიდიპოს მეფე“ დაწერა. ეს ტრაგედია საუკუნეების შემდეგაც არაერთი ავტორის შთაგონების წყაროდ იქცა. მისგანვე მომდინარეობს ფროიდის წყალობით ცნობილი ე.წ. „ოიდიპოსის კომპლექსი“.

ტრაგიკული გმირის დაღუპვა ადამიანური შესაძლებლობების საზღვარსა და ბედისწერის ამოუცნობლობაზე მიუთითებდა — მისი ცოდნა ადამიანისთვის მიუწვდომელია. ბედისწერა ადამიანს უწესებს საზღვრებს, მაგრამ ტრაგედიის გმირი იმიტომაცაა ტრაგიკული, რომ ბედისწერას გამოიწვევს და ამით ხიბლავს მაყურებელს. ამავე დროს, ის ბედისწერის საზღვრებს თანდათან არღვევს და გვაჩვენებს, რომ შესაძლებელია მოცემულობის დარღვევა და საზღვარი სინამდვილეში შეუვალი არ არის. ამ გზით მოიპოვებს გმირი თავისუფლებას.

80 VOYAGER 26/2022

მაგრამ ტრაგედია და კომედია კიდევ ერთი თვალსაზრისითაა მნიშვ ნელოვანი. ბერძენი ფილოსოფოსი არისტოტელე ხე ლოვნების შესახებ თავისი წიგნის, „პოეტიკის“ პირველ წიგნში, სადაც ის ტრაგედიაზე და მასთან დაკავშირებულ პარადოქსზე საუბრობს („პოეტიკის“ მეორე ნაწილი, სადაც ის კომედიაზე საუბრობს, დაკარგულია, რომლის აღმოჩენაზეც საუბარია უმ ბერტო ეკოს რომან- დეტექტივში „ვარდის სახელი“) — როცა მაყურებელი სიამოვნებით უყურებს გმირის ტანჯვას, მაგრამ თანაგანცდის თუ თანაგრძნობის ამ წუთებში განწმენდას გა ნიცდის. ამ განცდას ის „კათარზისის“, ანუ განწმენდის სახელით მოიხსენიებს.

სულ სხვაგვარი განწმენდა ახასიათებს კომედიას — განწმენდა სიცილის გზით, რადგანაც მაყურებელი ამ დროს საკუთარ თავს დასცინის, პერსონაჟების ნაკლოვანებებში საკუთარ ნაკლოვანებას ამოიკითხავს და ამ დროს, მარადიულ ღირებულებებთან შედარებით, უფერულდება ყველაფერი — ადამიანს თავისი პრობლემები უკვე სასაცილოდ და ბანალურად ეჩვენება. აქ ყურადღებას იქცევს ერთი მოვლენის ორი თვალსაზრისით დანახვა და სწორედ ესაა კათარზისი ტრაგედიის და კომედი ის გზით. პერსპექტივის შეცვლა გაგებას ან გაგების სურვილს გულისხმობს. ეს იგივე ემპათიაა — როცა ვცდილობთ, სამყარო სხვისი პერსპექტივით დავინახოთ; ისევე როგორც მათემატიკა,

რომელიც თავისებური ენის მეშვეობით გვიხსნის სამყაროს და იდეა ციფრებში გადმოაქვს, რადგან ნებისმიერი ფორმა, ბგერა, სივრცე და დროც ციფრების საშუალებითაც გამოიხატება; რად გან ყველა ფორმა (და თითოეული ელემენტი) ეფუძნება ე.წ. 5 პლატონისეულ სიმყარეს: ტეტრაჰერდონს, ოქტაჰერდონს, კუბს, იკოსაჰერდონს და დოდეკაჰედრონს; და ჩვენი, ადამია ნების აგებულებაც და ურთიერთობებიც კი ციფრების მისტიკურ კომბინაციებს ეფუძნება და საგანგებოდ დაწერილი ალგორი თმია. ემპათიაა ისიც, რომ ესქილეს „სპარსელები“ ტრაგედიად ითვლება იმის მიუხედავად, რომ ბერძნები იმარჯვებენ სპარსე ლებზე და წესით, ბერძენის პოზიციიდან აქ არაფერი ტრაგიკუ ლი არ უნდა იყოს, მაგრამ ესქილე ისე აგებს ტრაგედიას, რომ მაყურებელი თანაუგრძნობს მტერს — სპარსელებს. ემპათიის გარდა, სხვა როგორ უნდა გავიგო ჩემი ბერძენი მე გობრის, მწერალ დიმიტრის ნიკუს უპირობო სიყვარული სა ქართველოსადმი. მახსოვს, როდესაც ათენში შევხვდი მას, მიყვებოდა, თუ როგორ იცავდა ქართველების სახელს თანა მემამულეების წრეში, რომ ერთეული შემთხვევების განზოგა დება მთლიანად ერზე არ შეიძლებოდა და შეახსენებდა, რომ 1930-იან წლებში ბერძნების შესახებ ზუსტად იგივე ნეგატიური სტერეოტიპი იყო გავრცელებული აშშ-ში. არ მიყვარს არაფრის ზედმეტად რომანტიზება, მაგრამ მახსოვს, იმავე დღეს, დილის 4 საათზე აკროპოლისის ძირში, საკმაოდ ცოცხალ გარემოში ვსეირნობდით და როცა გაცხარებით მოსა უბრე გოთების ჯგუფს ჩავუარეთ, დიმიტრისმა მითხრა, შეიძლე ბა ძნელად დაიჯერო, მაგრამ ისინი ახლა პოეზიაზე ლაპარაკო ბენო. ალბათ, ჰომეროსის ქვეყნის გარდა, ძნელად თუ შეხვდე ბით სხვაგან დილის 4 საათზე, პოეზიაზე მოსაუბრე გოთებს.

ოიდიპოსი და ანტიგონე. შარლ ჟალაბერი. 1842

81 VOYAGER 26/2022

მოგზაურის ჩანაწერები

როდოსი მზის ღმერთის მიწა

თ ა მ ა რ სუხიშ ვილ ი

როდესაც ბერძენი ღმერთები დედამიწას ინაწილებდნენ, მზის ღმერთი ჰელიოსი მათთან ერთად არ ყოფილა. მაშინ კუნძული როდოსიც არ ჩანდა, ჯერ კიდევ ზღვაში იყო ჩამალული. ჰელიოსი რომ დაბრუნდა, ზევსმა გადაწყვიტა, თავიდან ეყარა წილი, მაგრამ მზის ღმერთმა არ მოისურვა. მან ზღვიდან ახალამოზიდული კუნძული დაინახა და ოლიმპოს მბრძანებელს სთხოვა, ეს იყოს ჩემი მიწაო. და ზევსმაც კუნძული ჰელიოსის მიწად გამოაცხადა.

ეს მითი ბერძენ პოეტს – პინდაროსს აქვს აღწერილი პირველ ოლიმპიურ ოდაში. ასე გამხდარა კუნძული როდოსი ჰელიოსის მიწა და რა გასაკვირია, თუ აქ ყოველთვის მცხუნვარედ ანათებს მზე. განსაკუთრებით აგვისტოში ცხელა, მიუხედავად იმისა, რომ ფართო, გაშლილ სანაპიროზე პაპანაქება სიცხეშიც კი ყოველთვის უბერავს ნიავი. კუნძულ როდოსის ცენტრში, ქალაქ როდოსში დიდი, გაშლილი სანაპიროა.

82 VOYAGER 26/2022

კუნძულზე არის უფრო მომცრო და მყუდრო სანაპიროებიც: მაგალითად, ლინდოსის ოქროსფერქვიშიანი სანაპირო, სა დაც წყალი ღრმა არ არის. თავად ლინდოსი მთაზე შეფენილი პატარა ქალაქია, ბორცვზე აკროპოლისია და ათენას ტაძარი, რომელთა მონახულებაც ნამდვილად ღირს. ძალიან აქებენ ფალირაკის ქვიშიან სანაპიროსაც. ამ სანაპიროს გაგრძელე ბაზე კი ენტონი ქუინის ყურეა. ყურესკენ მიმავალ გზას რომ დავადექით, მზე ისე აჭერდა, რომ ერთხანს კინაღამ უკან გავბრუნდით. ეტყობა, ამ დროს ჰელი ოსიც აქეთკენ მოაგელვებდა თავის ეტლს. ამ მიწაზე მითი და რეალობა თითქოს ერთმანეთში ირევა და სულ ადვილად იჯე რებ ყველაფერს. მოდი და ნუ დაიჯერებ, როდესაც მართლაც ჯადოსნური სანახაობა გადაგვეშალა თვალწინ: სიმწვანეში ჩაფლული ზღვის ყურე, სიპი ქვებითა და ლაჟვარდისფერ-ფი რუზისფერ-ზურმუხტისფერი წყლით. ერთი ფერით ნამდვილად ვერ აღწერ ამ ზღვის ფერს. თავი ზღაპარში გვგონია და უკა ნა გზაზე ფეხს ვითრევთ. მგონი ჯობია, არავის არ ვუთხრათ, აქ რომ ვიყავით, რაც უფრო ნაკლებ ხალხს ეცოდინება ამ ადგი ლის შესახებ, მით უკეთესი, – ჩვენ გვერდით შეთქმულებივით ეჩურჩულებიან ერთმ ანეთს უფროსკლასელი გოგოები.

83 VOYAGER 26/2022

მოგზაურის ჩანაწერები

ისე არ წახვიდეთ როდოსიდან, რომ ლადიკოს ყურე არ ნა ხოთ, – გვითხრა ფალირაკის სანაპიროზე ერთ-ერთი ტავერ ნის მეპატრონემ. ლადიკო? – კითხვა შევუბრუნეთ ჩვენ. ჰო, ენტონი ქუინის ყურე, – დააზუსტა ცალყბად, ჩვენ ისევ ბერ ძნულ სახელს ვეძახით, ლადიკოს (ამ ყურეს გაყიდვის, თუ გაჩუქების და მერე ისევ უკან დაბრუნების ამბავი ისეთი ჩახ ლართულია, რომ ამ ინფორმაციით თავს აღარ შეგაწყენთ). ტავერნაში ბერძნული ხალხური საცეკვაო მუსიკა ჩართეს. ჩვენ უზოს ვწრუპავდით, ანისულის არომატიან, თეთრად შემ ღვრეულ სახელგანთქმულ ბერძნულ არაყს, რომელსაც ჩემ თვის ბავშვობის ხველების წამლის გემო აქვს, მაგრამ ტავერ ნის მეპატრონე ისეთი გულით გვიმასპინძლდება, რომ უარს ვეღარ ვეუბნები. ვწრუპავდით და გავყურებდით ზღვას, რო მელიც სადღაც შორს ისე ერწყმოდა ცის სილურჯეს, რომ ჰო

რიზონტის ხაზიც კი აღარ ჩანდა. მეზობელ მაგიდასთან დიდი ოჯახი სადილობდა. ამ ოჯახის ყველაზე პატარა წევრი, ასე ხუ თიოდე წლის ბიჭი იქვე ქვიშაში იქექებოდა და დროდადრო ფეხს „ხასაბიკოს“ რიტმს აყოლებდა. და ისევ ზორბას ცეკვა გამახსენდა ზღვის სანაპიროზე. გახსოვთ ეგ კადრი ფილმი დან? Dance? Did you say dance? თუ არ გახსოვთ, youtube-ზე ადვილად მოძებნით. მზის ღმერთის სამყოფელს დღესდღეობით მზენაკლული ქვეყ ნების ტურისტები ეტანებიან. განსაკუთრებით ბევრი ტურისტი სკანდინავიის ქვეყნებიდან ჩამოდის. აქ მზის ენერგიით ვივსე ბითო, – მითხრა ერთმა ფითქინა ნორვეგიელმა ქალმა, რომე ლიც ქოლგაზე კატეგორიულ უარს აცხადებდა და გმირულად ეფიცხებოდა მზეს.

84 VOYAGER 26/2022

მდიდარი ტურისტები ამ კუნძულზე ყოველთვის მრავლად არი ან. ზოგიერთები მხოლოდ ცნობილ კაზინოში სათამაშოდ ჩამო დიან. დღეს ამ კაზინოს სანახავადაც იმდენი ხალხი ჩამოდის, რამდენიც ოდესღაც მსოფლიოს ერთ-ერთი საოცრების – რო დოსის კოლოსის სანახავადო, კომპეტენტური სახით გვითხრა ერთმა გამვლელმა. საინტერესოა, ვინ და როდის დათვალა?! ისე, ნეტა როგორი იყო ჰელიოს ის ეს უზარმაზარი ქანდაკება, ძვ.წ. 280 წელს კვიპროსზე როდოსის გამარჯვების პატივსაცე მად რომ აღმართეს და ძალიან მალე, ძვ.წ. 226 წელს, მიწის ძვრამ რომ დაანგრია? ალბათ მართლაც საოცრება უნდა ყო ფილიყო, რადგან, როგორც ბერძენი ისტორიკოსი სტრაბონი გადმოგვცემს, როდოსის კოლოსის ნანგრევების სანახავადაც კი კუნძულზე თურმე ძალიან ბევრი მოგზაური ჩამოდიოდა.

როდოსი დღესაც მოგზაურებითაა სავსე. ჩვენც ამ მოგზაურ თა რიგს ვუერთდებით და შუასაუკ უნეების ძველი ქალაქის გალავანს მივუყვებით (ეს ძველი ქალაქი იუნესკოს კულტუ რული მემკვიდრეობის ნუსხაშია შესული), შემდეგ რაინდების ციხესიმაგრეზეც ავდივართ. ძველ კედლებთან წითელი ვარ დის ბუჩქები იზრდება და ყველაფერი მზისფრად ლაპლაპებს. ერთ-ერთი ვერსიის მიხედვით, როდოსის სახელწოდება სწო რედ ვარდიდან მოდის. ქალაქის ძველ გალავანს შვიდი კა რიბჭე აქვს, თითოეულ კარიბჭეს კი – საკუთარი სახელი და ისტორია. როდოსის ციხესიმაგრე, რომელსაც კასტელოსაც უწოდებენ, შუასაუკუნეებში წმინდა იოანეს ორდენის რაინდებს აუგიათ. ისინი ორი საუკუნის განმავლობაში განაგებდნ ენ ამ კუნძულს

85 VOYAGER 26/2022

მოგზაურის ჩანაწერები

და კონსტანტინოპოლის დაცემიდან კიდევ 70 წელს გაუძლეს ოსმალების შემოტევას. როდოსს რაინდების კუნძულის სახე ლითაც მოიხსენიებდნენ. 1522 წელს სულეიმ ან პირველის ჯა რებმა საკუთარი კუნძულიდან გააძევეს რაინდები და აქ ოსმა ლეთის იმპერია გაბატონდა. როდოსის ერთ-ერთი ღირსშესანიშნაობა დიდი მაგისტრის სა სახლეა, რომელიც მე-19 საუკუნის ბოლოს აფეთქებამ დაანგ რია და რომელიც მე-20 საუკუნის 30-იან წლებში მუსოლინისა და მეფე ვიტორიო ემანუელე მესამის ბრძანებით იტალიელ ებ მა აღადგინეს. 1912-1947 წლებში კუნძული იტალიას ეკუთვნო და, საბერძნეთს მხოლოდ 1947 წელს გადაეცა საზავო ხელშეკ რულებით. ნამდვილად არ ყოფილა ჰელიოს ისა თუ რაინდების კუნძულის ისტორია ისეთი მზიანი და ხალისიანი, როგორიც დღეს ჩანს აქაურობა: პატარა კაფე-ბარები, ფერადი სანაყინეები, ქუჩაში გამოფენილი ტკბილეულობა, ლამის მთელ გაყოლებაზე ჩამწ კრივებული ჭრელაჭრულა სუვენირების დახლების რიგი, უამ რავი ხალხი და დიდი ჟრიამული. მაგრამ შებინდებისას ძველი ქალაქი იდუმალებით მოცული ხდება და ცოტა სევდაც ეპარება. პორტიდან კატების კნავილი ისმის (კატები ამ კუნძულის სრუ ლუფლებიანი მაცხოვრებლები არიან). თუ გამძაფრებული ფანტაზიაც გაქვთ, შეიძლება საიდანღაც ცხენის ფლოქვების ხმაც შემოგესმათ ან რომელიმე რაინდის აჩრდილსაც გადაეყაროთ. ჩვენ კი ერთ-ერთ ვიწრო ჩიხში, შუასაუკუნეების რაინდების აჩრდილების ძიებაში, არაჩვეუ ლებრივ კოქტეილ ის ბარს გადავაწყდით, სახელიც კი მახსოვს, „მაკაო“ ერქვა. ფერად-ფერადი კოქტეილ ები ჰქონდათ. შა ბათ-კვირას მთელი კუნძულის ახალგაზრდობა აქ იკრიბებოდა და აქედან იწყებოდა დიდი ღამისთევა მზის წილ კუნძულზე: ცეკვა? მოდი ვიცეკვოთ! ფერად კოქტეილზე პეპლების ველი გამახსენდა როდოსის ბუ ნებრივ ნაკრძალში. ამ კუნძულზე ბუნებაც უნიკალურია, თუმცა სხვაგვარად აბა როგორ იქნებოდა ჰელიოსის რჩეულ მიწაზე. 86 VOYAGER 26/2022

87 VOYAGER 26/2022

კორფუ

კორფუ - იტყვი და რა გახსენდებათ?

თ ამა რ ს ან იკ იძ ე კერკირას უფრო მეორე სახელით იცნობენ. კორფუ _ იტყვი და ყველას თვალწარმტაცი ბუნების მქონე კუნძული ახსენდება, სადაც გართობა გარდაუვალია. ტურისტების მიღებასა და მათ სიამოვნებაზე მთელი ადგილობრივი ინდუსტრია მუშაობს და კორფუზეც შეგიძლიათ, დატკბეთ: ძველი და ახალი კულტური თა და შესაბამისი ტურებით, ღამის ცეკვებითა და თავდავიწყე ბით, ქვიშიან სანაპიროზე დასვენებითა და წყლის მრავალგ ვარი სპორტული თამაშებით, წყლის ატრაქციონ ების პარკით, სკუბა დაივინგით, არტისტული და სანახაობ ით გამორჩეული ფესტივალებითა და ქუჩის ღონისძიებებით, მეღვინეობიდან მეღვინეობაში ხეტიალითა და ადგილობრივ ღვინოთა გასინჯ ვით; რომ აღარაფერი ვთქვათ შოპინგზე, აზარტულ თამაშებზე, გოლფზე, იოგურ არდადეგებზე, ჩოგბურთზე, ღია წყლებში ნა ოსნობაზე _ ამ ყველაფერს კორფუს ტურისტული საბჭო მთე ლი მონდომებით სთავაზობს სტუმრებს. კორფუს ფართობი 585 კმ2-ია, სიგრძე – სულ 56 კმ, ყველაზე განიერი მონაკვეთი კი 27 კმ-ს აღწევს.

როგორც ბრიტანიკას ენციკლოპედიაში წერია, სახელწოდება კორფუ ბერძნული Koryphai-ს (ჯვრები) სახეცვლილი ვერსიაა . ლეგენდის მიხედვით ეს კუნძული სქერია იყო _ სქერიელთა სამოსახლო ჰომეროსის ეპოსში. თავისი ხელსაყრელი გეოგ რაფიული მდებარეობიდან გამომდინარე, საბერძნ ეთისა და იტალიიი ს მმართველი ძალების ყურადღებას აღმოსავლეთი დან და დასავლეთიდან გამუდმებით იპყრობდა. კორფუ იონი ის კუნძულებში შედის, საბერძნ ეთის ჩრდილო-დასავლეთში მდებარეობს და ამიტომ კულტურისა და პოლიტიკის ისტორიის რამდენიმე მნიშვნელოვან ეტაპს ასახავს. ხანგრძლივი ვენეციური, შედარებით მოკლე ფრანგული და ბრიტანული მმართველობის შემდეგ, კორფუ 1864 წლიდანაა საბერძნ ეთის შემადგენლობაში. წარსული ცხოვრების ამსახ ველი მცირე თუ მასშტაბური ნიშნების პოვნა კი ყველგან არის შესაძლებელი _ ფრანგული სტილის არკადასა და დიდებულ სასახლეებში, ვენეციურ ციხე-სიმაგრეში, შუასაუკუნეების დროინდელ მიხვეულ-მოხვეულ ქუჩაბანდებსა და მოედნებში,

88 VOYAGER 26/2022

2007 წლიდან კერკირას (იმავე კორფუს) ძველი ქალაქი იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდ რეობის არეალად გამოაცხადეს.

89 VOYAGER 26/2022

კორფუ

მოკირწყლულ კიბეებიან გასასვლელებსა და თაღოვან პასა ჟებში, რის გამოც თავი ზოგჯერ გენუასა და ნეაპოლში ეგონე ბათ ხოლმე სტუმრებს. კორფუ ოტომანთა შემოსევებს ბოლომდე არასდროს დამორ ჩილებია, ამიტომ აქ მათი კვალი ნაკლებად იკითხება და ის გამოკვეთილად რჩება უფრო მეტად დასავლური, ვიდრე ლე ვანტის სამყაროს ნაწილად. ამიტომ კორფუს ტურისტულ ნარა ტივში შედის იმის ხაზგასმით აღნიშვნა, რომ ეს, პირველ რიგში, დასავლური კულტურაა, პირველი ბერძნული უნივერსიტეტი (იონიის აკადემია) სწორედ აქ დაარსდა; ფილარმონიის პირ ველი ორკესტრ იც აქ დაფუძნდ ა და ფერწერის პირველი სკო ლაც აქვე გახსნეს. დღეს კორფუ გახლავთ კლდოვან მთებში ჩაძირული ლამაზი, კოხტა კუნძული, ასეთივე სოფლებით, მომხიბვლელი პლაჟე ბითა და კულტურული ძეგლებით დახუნძლ ული პატარა ცენტ რალური ქალაქით, სადაც მონუმენტების, ციტადელების, კაფე- რესტორნების სიუხვეც შეიმჩნ ევა და ამ უძველეს დასახლებას კოსმოპოლიტურ იერსაც კი ანიჭებს _ განსაკუთრებით დას ვენების სეზონზე, როცა კორფუს ათასობით ტურისტი აწყდება ხოლმე და შედარებით მშვიდ თვეებში უფრო წყნარ, რუტინულ ყოფაში ჩაძირულ დასახლებებს ახმაურებს და აფხიზლებს. კორფუს პლაჟები მართლაც ცნობილია, ველური ბუნების მოყ ვარულებს კი თავისი კლდოვანი შვერილებით და მწვანეში ჩაფლული ხედებითაც ხიბლავს _ კუნძულს ხომ ნაყოფიერი მიწა აქვს, კარგად ირწყვება და ამბობენ, რომ ამიტომაც ყვე ლაზე თვალწარმტაცი ბერძნული სოფლის პეიზაჟებს სწორედ აქ წავაწყდებით: ზეთისხილის, ლეღვის, ლიმონის ხეივნები ერთი მხრივ, მეორე მხრივ კი, კარგად მოვლილი ვენახები და სიმინდის ოქროსფერი ყანებია ამის გარანტი. კორფუს ზეი

თუნის ზეთი, ხილი, მარცვლოვნები და ღვინო _ ექსპორტზე უპრობლემოდ გადის, თუმცა კუნძულს თავისი ინდუსტრიული წარმოებაც აქვს _ აქაა საპნის საამქროები და ტექსტილის ფაბრიკები. სანაპიროების და პლაჟის გასართობების პოვნა კორფუზე არ გა გიჭირდებათ, ამიტომ ჯერ შთაბეჭდილებების შევსება კულტური თა და ისტორიული კონტექსტის შეგრძნებით ჯობს ხოლმე. 2007 წლიდან კერკირას (იმავე კორფუს) ძველი ქალაქი იუნეს კოს მსოფლიო მემკვიდრეობის არეალად გამოაცხადეს. მასში შედის 1890-91 წლებში ავსტრიის იმპერატორ ელიზაბეტისთვის აშენებული სასახლეც, რომელიც 1962 წლიდან კაზინოდ გადა აკეთეს. კორფუზე რენესანსის, ბაროკოს და კლასიკური ხანის არქიტექტურული გამოვლინებები გვხვდება ყველაზე მეტად. სხვადასხვა გზამკვლევში მარტივ მინიშნებებსაც გვიტოვებენ და გვეუბნებიან, რომ არ უნდა გამოგვრჩეს და რომ გარემოს უკეთ აღსაქმელად ყურადღება აუცილებლად უნდა გავამახვილოთ შემდეგ ცნობებზე: თანამედროვე კერკირა (არ დაივ იწყოთ, ისევ კორფუს ვგულის ხმობთ), კუნძულის მთავარი ქალაქია, ის თან პორტია და კუნ ძულის აღმოსავლეთ სანაპიროზეა გაშლილი. მისი იერსახის განმსაზღვრელი ერთ-ერთი მთავარი ნაგებობაა ორწვერიანი ციტადელი, რომლის საფორტიფიკაციო ნაგებობებიც 1550 წელს ააშენეს. ეს ძველი ქალაქია ლაბირინთოვანი, ვიწრო და გორაკებზე შე ფენილი ქუჩებით, იქაა განთავსებული ბერძენი მიტროპოლიტი სა და რომაული კათოლიკური ეკლესიის საეპისკოპოსოც. სპინიადა _ ეს ქალაქის ცენტრშ ი მდებარე მოედანია, ზედ კორ ფუს ძველი ციხე-სასახლის მიმდებარედ.

90 VOYAGER 26/2022

სპინიადა ფრანგული არქიტექტურის შესანიშნავ ნიმუშებს შეი ცავს, თუმცა კი, მისი სახელი ვენეციური სიტყვიდან მოდის _ ასე ახასიათებენ ხოლმე „ღია, მოსწორებულ სივრცეს“. შეუძლებე ლია ეს და სხვა იტალიური ტერმინოლოგია კორფუს, გინდ მეტყ ველებაში და გინდ ურბანულ ყოფაში, არ შერჩენოდა _ ვენეცი ელები აქაურობას ხომ ოთხი საუკ უნის განმავლობაში მართავდ ნენ. თუმცა, სპინიადამ, ისევე, როგორც კორფუს ცენტრის გარკ ვეულმა ნაწილმა, საბოლოო არქიტექტურული სახე შედარებით მოკლე ფრანგული მმართველობის დროს მიიღო, რაც კორფუზე ნაპოლეონის ომების წარმოებისას დამყარდა. თუმცა, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ სპინიადაზე დღესაც არის კრიკეტის მოედანი, სადაც კორფუელები კრიკეტს თამაშობენ და, პრინციპში, მთელ საბერძნეთში კრიკეტს სწორედ ისინი თამაშობენ. მათ ამ გატაცებას კი უკვე ბრიტანულ მმართველო ბასთან მივყავართ, რაც 1814-1864 წლებში გრძელდებოდა. სწო რედ მაშინ გადაწყვიტეს კორფუზე ადგილობრივთა სამართავად წარგზავნილმა ბრიტანელებმა, რომ თავიანთი ნაციონალური სპორტის გარეშე ვერც აქ გაძლებდნენ და გასართობად, თავ შესაქცევად სპეციალური მოედანიც მოაწყვეს. პირველი თამაში 1823 წელს გაიმართა და მას მერე ეს ბრიტანული ნაციონალური სპორტი უშუალოდ კორფუელების “ნაციონალურ” სპორტადაც იქცა, რაც მათ მთელი საბერძნეთისგან გამოარჩევთ. ასეა თუ ისე, სპინიადაზე გასეირნება ამ კონტექსტის გააზრების გარეშე შეუძლებელია, თუმცა, უკონტექსტოდაც _ უბრალოდ _ ძალიან სასიამოვნო სასეირნო ადგილია, სადაც სტუმრები და ად გილობრივები კონცერტებზე დასასწრებადაც იკრიბებიან ხოლმე _ ამგვარ თავყრილობებს აქ არატურისტულ სეზონზე _ მთელი წლის განმავობაშიც მართავენ ხოლმე. უკვე ორჯერ ვახსენეთ ძვე ლი ციხე-სიმაგრეც და მის შესახებ ის უნდა ვიცოდეთ, რომ რადგან ასე გამოკვეთილად ვენეციური თავდაცვითი ნაგებობაა, ხშირად

იტალიურადაც მოიხსენიებენ ხოლმე _ Fortezza Vecchia. აქაუ რობამ სწორედ ვენეციელთა საზრიანობით ოტომანთა სამ სასტიკ სამხედრო ბლოკადას გაუძლო 1537, 1571 და 1716 წლებში. ეს კომპ ლექსური ნაგებობა გადაჭიმულია კონცხზე, სადაც ბიზანტიურ ხა ნაში წარმოქმნილი კორფუს ძველი ქალაქი მდებარეობდა, თავი სი ბიზანტიური სტილის ფორტიფიკაციებით. თუმცა, ვენეციელებმა ყველა ეს თავდაცვითი ნაგებობა საკუთარი დიზაინით ჩაანაცვლეს და მის გასამაგრებლად ციხე კორფუს დანარჩენი დასახლებისგან გამოჰყვეს _ ნაგებობას თხრილი შემოავლეს _ ესაა საზღვაო არ ხი, რომელიც კერიკას ჩრდილოეთით მდებარე ყურეს სამხრეთით მდებარე ყურესთან აკავშირებს და ციტადელს კი ხელოვნურად წარმოქმნილ კუნძულად აქცევს. დღეს, ცხადია, ნაგებობა სულ სხვაგვარად გამოიყურება. თუმცა, თანამედროვე იერის მინიჭებამდე, კიდევ არაერთ განსაცდელს გაუძლო _ მაგალითად, ბერძნულ-იტალიური კრიზისის დროს, 1923 წელს, იტალიური საჰაერო ძალებისგან დაბომბვას, მეორე მსოფლიო ომის დროს კი ციხე-სიმაგრეს ნაცისტები ებრაელთა დასატყვევებად იყენებდნენ დეპორტაციამდე. სწორედ აქედან ასობით კორფუელი ებრაელი გაასახლეს, მათი დიდი ნაწილი, ცხადია, საკონცენტრაციო ბანაკებში მოხვდა. დღეს ამ ისტორიულ ნაგებობაში კორფუს საჯარო ბიბლიოთე კაა განთავსებული _ ბიბლიოთეკა ძველ ბრიტანულ ბარაკებს იკავებს. მის სხვა ნაწილებში კი სახელოვნებო გამოფენები და კულტურული ღონისძიებები იმართება ხოლმე. იონიის უნივერ სიტეტის ელინური მუსიკის კვლევითი ლაბორატორიაც კორფუს ძველ, მრავლისმნახველ ციხე-სიმაგრეშია მოწყობილი. ლისტონი _ ეს ქალაქის მეორე სავიზიტო ბარათია _ საფეხ მავლო სივრცე, სადაც წინათ არისტოკრატებს უყვარდათ სეირ ნობა, შესაბამისად, არქიტექტურაც დახვეწილი და ურბანული

91 VOYAGER 26/2022

კორფუ

თავყრილობებისთვისა თუ უბრალოდ სიარულისთვისაა ზედგა მოჭრილი. აქაურობას მკვეთრად ახასიათებს თაღედები (თუმცა, ქართულადაც მათ ხშირად არკადებს უწოდებენ ხოლმე), სადაც დღესაც სიამოვნებით სეირნობს ხალხი და მყუდრო საყავეებში იკრიბება. ლისტონი, თავის დროზე, პარიზის ცნობილი სავაჭრო ქუჩის _ რუ-დე-რივოლის _ შთაგონებით ააგეს და ჩაიფ იქრეს, შესაბამისად, გასაკვირი არ არის, რომ თავისი ფრანგული მუზის მსგავსად, აქაც მაღაზიები, კაფეები და სხვა სავაჭრო წერტილე ბია მოწყობილი. სპინიადას ნაწილია სენტ მაიკლისა და ჯორჯის სასახლეც მო ედნის ჩრდილოეთით _ სახელზეც შეატყობდით _ ბრიტანული ოკუპაციის ანარეკლი, აგებული მეთვრამეტე საუკუნეში, კორფუსა და იონიის კუნძულების ბრიტანელი მმართველის, სერ ტომას მე იტლენდის რეზიდენციად. იქვე იყო განთავსებული სენტ მაიკლისა და ჯორჯის ორდენის რეზიდენციაც _ აქედან მომდინარეობს სა სახლის სახელიც. მოგვიანებით, 1967 წლამდე ეს ადგილი საბერძ ნეთის მეფის სამეფო წარმომადგენლობას მასპინძლობდა. სასახლე დამთვალიერ ებლებისთვისაა ღია და არქიტექტურით გატაცებული ტურისტების გარდა, ხშირად იზიდავს ტურისტებს ერთი უჩვეულო მუზეუმის გამო: აქაა განთავსებული აზიური ხე ლოვნების მუზეუმი _ ერთადერთი ასეთი თემატიკის მქონე სა ხელოვნებო დაწესებულება მთელს საბერძნეთში. იქ 11 ათასამდე ექსპონატია თავმოყრილი ჩინური, კორეული და იაპონური კულ ტურიდან _ ნახატები, სკულპტურები, ფაიფური თუ თანამედრო ვე ჩინური თოჯინები. https://matk.gr

მნახველთა მტკიცებით, ფრიად შთამბეჭდავი სანახაობაა, ქა ლაქის ფილარმონიის ორკესტრთა მიერ შესრულებული მუსიკა აფორმებს. საროკოს მოედანი უკვე ვახსენეთ და კორფუს ძველი უბნე ბის ეს საინტერესო დასახელებებიც ჩასანიშნი და მოსავლელია (ლათინური ასოებით დავწერთ, მიგნება რომ გაგიიოლდეთ): Mandouki, Garitsa და Saroko. ასევე, მუზეუმები ვახსენეთ და არ უნდა გამოგვრჩეს კორფუს არქეოლოგიის მუზეუმიც. იქ ათვალიერებენ არტემიდას ტაძრის გათხრებისას აღმოჩენილ ექსპონატებს და ასევე იმ განამარხე ბულ ნივთებს, რაც ძველი კორფუს გათხრებისას იპოვნეს. სა ნახავია ბიზანტიურ ი მუზეუმი, შეიძლება ეწვიოთ ბანკნოტების მუზეუმსაც და საბერძნეთის საამ აყო პოეტის დიონ ისიოს სოლო მოსის მუზეუმს. კორფუს გარშემო კი იქმცხოვრები არისტოკრატების რამდენიმე საყვარელი ადგილი მოინახულოთ: სასახლე მონ რეპოს, რომელიც ბრიტანელმა წარგზავნილმა და ადგილობრივმა მმართველმა თავის კორფუელ მეუღლეს აუშენა თავისი თვალწარმტაცი ბაღით. დღეს იქ მუზეუმი და რო

ხოლო თუ ვენეციური გავლენით შექმნილი არქიტექტურის ძიე ბას გავაგრძელებთ ქალაქ კორფუში, უნდა გავიხსენოთ ქალაქის მფარველი წმინდანის, წმინდა სპირიდონის ტაძარი საროკოს მოედანზე. განსაკუთრებით იპყრობს ყურადღებას ეკლესიის უჩ ვეულ ოდ მაღალი სამრეკლო _ ვინც ვენეციაშია ნამყოფი, მათ ის სან ჯორჯო დეი გრეჩის ახსენებს. ასევე, ეს სამრეკლოა ერთ-ერ თი პირველი, რასაც გემით კუნძულთან მიახლოებისას სტუმრე ბი შენიშნავენ ხოლმე. გადმოცემის თანახმად, ოტომანთა სასტიკ თავდასხმებს კორფუ სწორედ წმინდა სპირიდონმა გადაარჩინა. ამიტომაც, წლის განმავლობაში ოთხჯერ, ქალაქის ქუჩებში წმინ და რიტუალი ეწყობა _ წმინდა სპირიდონის სხეულს საგანგებო პროცესიით ქუჩებში დაატარებენ. ამ მსვლელობას, რომელიც 92 VOYAGER 26/2022

მანტიკული ხეივნებია. იქაურობა კი იმითაცაა ცნობილი, რომ სწორედ მონ რეპოს სასახლეში დაიბ ადა ედინბურგის პრინცი ფილიპი, ელიზაბეტ მეორის მეუღლე. ადგილი, სადაც ყველაზე მეტ ფოტოს იღებენ ხოლმე კორფუზე ყოფნისას, კუნძულ პონ ტიკონისიზე მდებარე საოცარი წრიული ტერასაა (Kanoni _ ასე იპოვნით). ლეგენდის მიხედვით, ეს კუნძული გემი იყო, რომელიც ქვად იქცა. და გვირჩევენ, არ გამოვტოვოთ პალეოპოლისიც, სა დაც ძველი კორფუს აგორა იყო განთავსებული და აქილეონი (Achilleion) _ კვიპაროსების ხეივნებით სავსე ჯადოსნური სა სახლე, რომელიც ავსტრიის იმპერატორ ელიზაბეტს ეკუთვნოდა. ელიზაბეტს მართლაც საოცრად შეჰყვარებია კორფუ და თავისი სასახლე მიუძღვნია აქილევსისთვის, რადგან მიიჩნევდა, რომ საბერძნეთის მთელ დიდებულებასა და ნამდვილ სულს სწორედ აქილევსი წარმოაჩენს.

ხოლო ვინც კორფუზე უფრო დიდი ხნით რჩება ხოლმე, არ ივიწყებს უფრო ფართო კონტექსტს _ იმას, რომ ეს ყველასგან გამორჩეული ბერძნული კუნძული იონიის კუნძულებში შედის და აქაა ითაკაც და პაქსოსიც _ ყველაზე პატარა, ზეთისხილის ხეივ ნებით დაფარული კუნძული და ტურისტების ერთ-ერთი საყვა რელი დანიშნულების პუნქტიც. და თუ თქვენი ბერძნული მოგზაურობის დაგეგმვისას კორფუს მონახულებაზე მაინც იყოყმანებთ, დასაფიქრებლად დაგიტო ვებთ ინგლისელი პოეტის, მხატვრისა და ილუსტრატორის, ედ ვარდ ლირის სიტყვებს: „შეუძლებელია წარმოიდგინო რამე უფ რო დიდებული, ვიდრე ზეთისხილის ხეებისა და ფორთოხლის ბაღების, კამკამა ცისა და იისფერი მთების, ფარშავანგის ფრთის ფერი ზღვისა და ვერცხლისფერი თოვლის ფერთა გრადაციებია“ კორფუში.

უკვე, ალბათ, მიხვდებოდით, ტექსტილი, ზეთისხილი, ზეითუნი, ფორთოხლები _ კორფუდან ტურისტებს ეს ყველაფერი ხშირად მოაქვთ ხოლმე. იქ ყოფნისას კი აუცილებლად მიირთმევენ კუმ კვატის ლიქიორს _ ეს კორფუს ცნობილი სასმელია, მზესავით შეფერილობის, მზის შუქზე კიდევ უფრო მკვეთრად რომ კაშკა შებს. ამ მჟავე გემოს მქონე პატარა ციტრუსს უმადაც მიირთმე ვენ, მაგრამ კორფუელები მისგან მოტკბო ლიქიორს ამზადებენ, რომელიც კუნძულზე ერთ-ერთ გამორჩეულ სასმელად მიიჩნევა და კორფუსთან ასოცირდება. მას მოტკბო გემო კი აქვს, მაგრამ ციტრუსის მაცოცხლებელი არომატიც და გემოც მაშინვე იგრძ ნო ბა. ზოგჯერ კოქტეილებში და სხვა შეზავებულ სასმელებში იყე ნებენ. ასევე, დესერტებში ჩაუშვებენ ხოლმე. ზოგი ამბობს, რომ ფრიად ინტენსიური გემო აქვს და ამიტომ გაზავება კარგი აზრია ხოლმე. თუმცა, კორფუზე კუმკვატის ლიქიორს გემრიელი სადი ლის მერეც აყოლებენ.

93 VOYAGER 26/2022

ლიტერატურა

არისტოფანე შეუძლებელი ავტორი

ლე ვა ნ ბერ ძენ იშ ვილ ი

დასაწყისი ღმერთ დიონისესადმი მიძღვნილ დღესასწაულზე, დიონი სიების დღეებში, რომელიც, პანათენეების შემდეგ, ათენის სახელმწიფოს მეორე მთავარ დღესასწაულს წარმოადგენდა, ჩვენი კალენდრით 25 მარტიდან 1 აპრილამდე, პომპეს ანუ დიონისეს კერპითა და ფალოსის გამოსახულებით მსვლელობა ეწყობოდა. ამას მოსდევდა დიონისეს თეატრში ხარის შეწირვა და ტეტრალოგიების ანუ სამ-სამი ტრაგედიისა და თითო სატირული დრამის სამდღიანი წარმოდგენები, სულ ბოლოს კი დგებოდა დიდი დიონისიების უკანასკნელი დღე, რომელიც მთლიანად კომედიას ეთმობოდა – ხუთი კომედიოგრაფოსი თითო კომედიას წარმოადგენდა.

და აი, ათენში, აკროპოლისის მთის ძირას განლაგებულ დი ონისეს თეთრი მარმარილოთი გაწყობილ ულამაზეს თე ატრში, დღისით, ღია ცის ქვეშ, ჩვიდმეტი ათასი მაყურებლის წინაშე ორქესტრაზე გამოდის კომედიის გუნდი და თავის თანამოქალაქეთა და ატიკის დედაქალაქის სტუმართა წინაშე (სტუმრები კი სპეციალურად ჩამოდიოდნენ თეატრალურ დღესასწაულებზე საბერძნეთის ქალაქებიდან და ხანდახან უცხოეთიდანაც კი) დაუნდობლად ესხმის თავს სახელმწიფოს მეთაურს, უკანასკნელი სიტყვებით მოიხსენიებს დიდ-დიდი თანამდებობის პირებს, სასტიკად აკრიტიკებს სახელმწიფოს საგარეო თუ საშინაო პოლიტიკას, ცინიკურად დასცინის

94 VOYAGER 26/2022

ეროვნულ ტრადიციებს, უცერემონიოდ აყალბებს სახელოვან ისტორიას, დაუკრეფავში გადადის და არ ინდობს უზენაეს ღმერთებს და დიონისეს ქურუმი, სხვა ღმერთების ქურუმები, სახელმწიფოს მეთაურები და უმნიშვნელოვანესი პოლიტიკური მოღვაწეები კი იქვე, პირველ რიგში მსხდომნი, სიცილითა და ტაშით ეგებებიან თავიანთ საქვეყნო ლანძღვა-გინებასა და გამანადგურებელ დამცირებას... ასეთია ის არნახული თავისუფლება, რომელიც არც მანამდე და არც მას შემდეგ არც ერთ სახელმწიფოს არ მიუნიჭებია რომელიმე ხელოვანისთვის და, მით უმეტეს, მთელი ჟანრისთვის. კომედია ჩაისახა დიონისეს დღესასწაულებზე და ამ ღმერთის კულტთან კავშირი არ დაუკარგავს მთელი კლასიკური პერიოდის განმავლობაში. კომედია („კომოს“ – კომოსი და „ოდე“ – სიმღერა), როგორც ჟანრი, ჩამოყალიბდა ორი განსხვავებული ელემენტის შერწყმით; ესაა ინვექტივა (თავდასხმები რომელიმე კონკრეტულ პიროვნებაზე) და მიმოსი (ყოფითი სცენების გასართობი ასახვა). ინვექტივა, პირადი სატირა ლიტერატურაში ფართოდ დანერგა დიდმა ბერძენმა პოეტმა არქილოქოს პაროსელმა (ძვ. წ. VII ს.); მანამდე კი თავისი სრული განხორციელება ჰპოვა ფოლკლორში, კერძოდ კი კომოსში, რომელსაც უკავშირდება კომედიის სახელწოდება. კომოსის ზეიმი („კომაძეინ“) ნიშნავდა ყანების შემოვლას, ნადიმს და შემდეგ შეზარხოშებული ხალხის ჯგუფ-ჯგუფად სეირნობას ქუჩებში ცეკვა-თამაშით, გამვლელგამომვლელების დაცინვითა და თავშეუკავებელი ლანძღვაგინებით. კომოსის ნაწილი იყო ე. წ. ფალიკური სიმღერები, რომლებ საც ასრულებდნენ ფალოსის, ნაყოფიერების სიმბოლოს მატარებელთა მსვლელობის დროს. ფალიკურ სიმღერებს ასრულებდნენ წამომწყები („ექსარონ“) და გუნდი („ქოროს“). წამომწყები განადიდებდა დიონისეს, მხიარულებასა და ღვინოს; ამას ერთვოდა გონებამახვილური და ფანტასტიკური წიაღსვლები. არავითარი შეზღუდვა ფორმის მხრივ არ არსებობდა, ასპარეზი სრულიად თავისუფალი იყო დაცინვისა და ხუმრობისათვის. სავარაუდოა, რომ აქვე ჩაისახა დიალოგი. ყოველ შემთხვევაში, საყურადღებოა, რომ არისტოტელეს ცნობით, „...კომედია წარმოიშვა წამომწყებთაგან ფალიკური სიმღერებისა, რომლებიც ახლაც იმღერება მრავალ ქალაქში“ (პოეტიკა, IV, 1449 9).

ინვექტივა „ურმების სვლის“ („პომპეია“) წეს-ჩვეულებას ახლ და თან: გაზაფხულის პირველი თვის, ანთესტერიონის დღესას წაულის მეორე დღეს ათენის საქალაქო მოედანზე ერთმანეთს ნელ-ნელა მიჰყვებოდა სოფლელი გლეხებით სავსე ურმები; გლეხები მღეროდნენ და შემხვ ედრ ქალაქელებს უხეში ხუმ რობებითა და ლანძღვა-გინებით „ასაჩუქრებდნენ“. ამას ეწო დებოდა „ურმის დაცინვები“ („სქომმატა ექს ჰამაქსონ“). შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ ანთესტერიების საკრალური ში ნაარსი. ანთესტერიონში, ყვავილების თვეში („ანთოს“ – ყვა ვილი), ძველი ბერძნების წარმოდგენით, მიწიდან, პირველ ყვავილებთან ერთად, ამოდიოდნენ მიცვალებულთა სულებიც. ერთმანეთს ხვდებოდა სიცოცხლისა და სიკვდილის სიმბოლო ები; ნაყოფიერ ებისა და შემოქმედებითი სქესობრივი ძალის გამომხატველი სახეები ერეოდა გარდაცვლილთა მოუსვენარ აჩრდილებს, რომლებთან შეხვედრასაც გაურბოდნენ ცოცხლე ბი. მიცვალებულთა სულების დასამშვიდებლად ისინი მიმარ თავდნენ მსხვერპლშეწირვასა და ე. წ. აპოტროპეებს, ხოლო დასაშინებლად – ყვირილსა და ხმაურიან მხიარ ულებას. სრულიად ნათელია, რომ ხმაურსა და გინებაში ძველი ბერძნი სათვის მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა სიტყვის პრიმიტიუ ლი მაგია. ჰაერი, რომელიც გარს ეხვეოდა ნაყოფიერ ების დე მონს, ივსებოდა სქესობრივი ცხოვრების სახეებ ით, ცახცახებდა სიცილის აფეთქებებითა და „მაგარ-მაგარი“ სიტყვებით – ძვე ლი ადამიანის წარმოდგენით, ყოველივე ამას მაგიურად უნდა ემოქმედა ნიადაგის, შინაური ცხოველებისა და თვით ადამია ნის ნაყოფიერებაზე. ანალოგიურ სურათს გვიჩვენებს სხვა დღესასწაულთან – ელევ სინის მისტერიებთან დაკავშირებული ე. წ. „გეფირიზმები“ ანუ „ხიდის ლანძღვა-გინება“. შემოდგომით, ელევსინის მისტერი ებზე, ათენელ მოქალაქეთა პროცესიას, რომელსაც დიონისეს კერპი მოჰქონდა, ათენის მახლობლად, მდინარე კეფისოსზე გადასვლისას, ხიდზე ხვდებოდა მეორე პროცესია, რომელიც პირველს ლანძღვა-გინებითა და ხუმრობებით უმასპინძლდე ბოდა. არსებობს ცნობა, რომ „გეფირიზმებში“ დაცინვა მიმარ თული იყო, როგორც წესი, ყველაზე უფრო ცნობილი და სახელ განთქმული მოქალაქეებ ის წინააღმდ ეგ. კომედიის მეორე საწყისი ელემენტი, მიმოსი თავდაპირველად ხალხური ბალაგანის ელემენტარული ფორმა იყო. ეს სახუმა რო სცენები დასცინოდა ბრიყვ მდიდარს, ცრუმეცნიერს, თაღ ლითსა და ქურდს. ყოველი მათგანი ხვდებოდა წარმოდგენის მთავარ პერსონაჟს, ცდილობდა მისგან ფულის მიღებას, მის მოტყუებას, გაცურებას ან გაქურდვას, მაგრამ მარცხდებოდა და ნაცემი გარბოდა სცენიდან მაყურებელთა საერთო ხარხარში. უბრალო ხალხის სიმპათიას, ბუნებრივია, იმსახურებდა მთავა რი პერსონაჟი, ერთი შეხედვით გულუბრყვილო, მაგრამ ჭეშმა რიტი ხალხური სიბრძნის მქონე ადამიანი.

95 VOYAGER 26/2022

ლიტერატურა

კომედიის ტრიადა ტრაგიკოსთა ტრიადის პარალელურად, ჩვეულებრივ, ასახე ლებდნენ ძველ კომედიოგრაფოსთა ტრიადასაც – კრატინე, ევპოლისი, არისტოფანე. კრატინეს დაუწერია ოცდაცხრა კომე დია და კომედიოგრაფოსთა ტრადიციულ ასპარეზობებზე, სულ ცოტა, ცხრა გამარჯვება მოუპოვებია (გარდაიცვალა ძვ. წ. 420 წლის მახლობლად). ეს ყოფილა უზარმაზარი ტემპერამენტის პოეტი, რომელსაც კომედიისათვის მანამდე არნახული გაქა ნება და დინამიზმი მიუნიჭებია. ამ დიდი შემოქმედის მემკვიდ რეობიდანაც მხოლოდ უმნიშვნელო მოცულობის ფრაგმენტები შემოგვრჩ ა... მათი შესწავლით ირკვევა, რომ კრატინე დაუნ დობლად ესხმოდა თავს პოლიტიკურ მოღვაწეებს, მათ შორის პერიკლესაც კი; პოეტი ებრძოდა უცხოურის კულტსა და სოფის ტებს. არც ევპოლისის შემოქმედება დაინდო დრომ; გადარჩა მხოლოდ ცხრამეტი კომედიის სათაური და 460-ზე მეტი ფრაგ მენტი, რომელთაგან მხოლოდ ერთია შედარებით მოზრდილი (შეიცავს ნაწყვეტს კომედიისა „დემოსები“); ფრაგმენტების შეს წავლით ირკვევა, რომ ეს კომიკოსი პოეტიც აკრიტიკებდა სო ფისტებს, სამხედრო პირებს, პოლიტიკურ მოღვაწეებს. მეხუთე საუკუნის ოციანი წლების დასაწყისისათვის კომედი ამ მიიღო სტაბილური ფორმა. მისი გუნდი შედგებოდა 24 წევ რისაგან (ქორევტისაგან) და მას სათავეში ედგა კორიფაიო სი; მოქმედების მსვლელობაში გუნდი ორ ნახევარგუნდად იყო ფოდა, რომლებსაც მეთაურ ობდნენ წინამძღოლები. მსახი- ობთა რიცხვი განსაზღვრული იყო: ყველა როლს ასრულებდა სამი მსახიობი. კომედიაში მოქმედება სწრაფად გადადიოდა ქალაქიდან სო ფელში, დედამიწიდან – ზეცაზე, სააქაოდ ან – საიქიოში; ქრო ნოტოპის ეს სწრაფი ცვლილებები, როგორც ჩანს, გაძლიერე ბული არ ყოფილა დეკორაციის ასევე სწრაფი მონაცვლეობით. ქორევტებს ეცვათ პოეტის ჩანაფიქრის შესაბამისად, ამავე დროს, ხაზგასმული იყო მხოლოდ ერთი სპეციფიკური ნიშანი, მაგალითად, ღრუბლებისათვის – გრძელი ცხვირები, კრაზანე ბისათვის – ნესტარი და ა. შ. კომედიანტების სხეულს გროტეს კული ფორმები ენიჭებოდა: გამობერილი ღიპი, სქელი უკანა

ლი, უზარმაზარი კუზი და ტყავის ფალოსი. როგორც ტრაგედია, კომედიაც მხოლოდ მამაკაც მსახიობებს ანდობდა თავისი ჩა ნაფიქრის განხორციელებას. გუნდი, ჩვეულებრივ, ცეკვავდა კორდაქსს – ევროპული სარაბანდის მსგავს ცეკვას, რომელიც გამოირჩეოდა მკვეთრი მოძრაობებით, ხტომებითა და საკმა ოდ უხამსი ხასიათით. რაც შეეხება წარმოდგენის მუსიკალურ მხარეს, როგორც მწირად შემორჩენილი მუსიკალური ფრაგ მენტების ანალიზი გვარწმუნებს, იგი უაღრესად მრავალფე როვანი და რთული ხასიათისა ყოფილა. კომიკურ ნიღბებსა და თეატრალურ მანქანებზე ძალიან ცოტა რამ ვიცით, თეატრალურ მხატვრობაზე კი – თითქმის არაფერი. განსაზღვრული იყო ძველი ანტიკური კომედიის კომპოზიციაც: პროლოგში, ჩვეულებრივ, წარმოდგენილი იყო რაიმე ახალი იდეა-თეზისი, რომელიც უპირისპირდებოდა საზოგადოდ მიღე ბულ, ტრადიციულ შეხედულებებს; პროლოგს მოჰყვებოდა აგო ნი, რომელშიც ერთმანეთს უპირისპირდებოდნენ „ნოვატორი“ პროტაგონისტი (მთავარი როლის შემსრ ულებელი) და ტრა დიციონ ალისტი დევტერაგონისტი (მეორე როლის შემსრ ულე ბელი); კამათში, როგორც წესი, იმარჯვებდა ახალი თეზისი და მისი ავტორი. აგონს მოსდევდა პარაბასისი, ძველი კომედიის სპეციფიკური ნაწილი, ანტიკური პუბლიცისტიკის, საჯაროობ ისა და დემოკრატიზმის მწვერვალი. კომედიის ამ ნაწილში გუნდი უშუალოდ მიმართავდა მაყურებელს საშინაო თუ საგარეო პო ლიტიკის ყველაზე უფრო მწვავე საკითხებთან დაკავშირებით (პარაბასისი, ჩვეულებრივ, დამოუკ იდებელი იყო კომედიის სი უჟეტისაგან). ამით მთავრდებოდა კომედიის პირველი ნაწილი და იწყებოდა მეორე, მეტად განსხვავებული პირველისაგან. ეს იყო სცენათა რიგი, ე. წ. ეპისოდიონები: ცოცხალი, მოკლე და ხშირად ერთმანეთის სიმეტრიული; მათ შორის ჩასმული იყო ინტერმედიები – გუნდის სიმღერები და ცეკვები. ეპისოდიო ნებში ხორცს ისხამდა პროლოგში წარმოდგენილი და აგონში გამარჯვებული იდეა-თეზისი. ხალხური ბალაგანიდან შემოსუ ლი ბრიყვი მდიდრის, ცრუმეცნიერისა თუ ქურდის ტიპები ცდი ლობდნენ რაიმე წაეღლიტათ პროტაგონისტისათვის, რომელიც თავის მონაპოვარს, იშვიათი გამონაკლისის გარდა, არავის უზიარებდა. კომედია მთავრდებოდა ექსოდოსით – სცენიდან მსახიობებისა და ორქესტრადან გუნდის მხიარული გასვლით. დადგენილია, რომ კომედიის კომპოზიციას საფუძვლად დას დებია მისი შინაგანი სტრუქტურა; კლასიკური ფილოლოგიის ინგლისურმა სკოლამ კომედიაც, ისევე როგორც ტრაგედია, და უკავშირა ე. წ. „წელიწადის“ რიტუალს და გამოავლინა დრამის სტრუქტურის სტაბილური ხასიათი. ძველი კომედიის მოქმე დების განვითარებისათვის შემოთავაზებულია ტრაფარეტული სქემა: ბრძოლა, მსხვერპლშეწირვა, საჭმლის მომზადება, ნა დიმი, წმინდა ქორწინება. დრამის დადგმის ორგანიზაცია ათენში დიდ სახელმწიფო საქმედ ითვლებოდა და ეკისრებოდა რომელიმე არქონტს; კერძოდ, დიდი დიონისიების დროს ამ მოვალეობას ასრულებდა არქონტ-ეპონიმი, ხოლო ლენეების დღესასწაულზე – არქონტბასილევსი.

დრამატურგი პიესის დადგმის ნებართვისათვის მიმართავდა არქონტს. ოფიციალურ ენაზე ამას ეწოდებოდა „გუნდის მოთხოვნა“ („ქორონ აიტეინ“). არქონტი თავისი ნებისამებრ დართავდა ან არ დართავდა დრამატურგს ასპარეზობაში მონაწილეობის უფლებას. როგორც ჩანს, ამ შემთხვევაში არქონტი ითვალისწინებდა როგორც პოეტის რეპუტაციას, ისე წარმოდგენილი დრამის ხარისხსაც. თუკი დრამა დასადგმელად მიიღებოდა, ოფიციალურ ენაზე ამას ეწოდებოდა „გუნდის მიცემა“ („ქორონ დიდონაჲ“). გუნდის მიცემის შემდეგ არქონტი 96 VOYAGER 26/2022

1. ნიღაბი კომედიისთვის ანტიკურ საბრძნეთში, ხის გრავიურა 2. თიხის მოხატურლი კრატერი წითელი ფიგურებით (დეტალი). არიადნე და დიონისე. ძვ. წ. 400 3. სატირი. გამოსახულება ვაზაზე, ეპიქტეტი 4. სატირები. ატიკა, ძვ. წ. 500-490 5. ჰეროდეს ატიკუსის ანტიკური თეატრი აკროპოლისთან ახლოს.

6. თეატრალური ნიღაბი. ანტიკური საბერძნეთი

5 97 VOYAGER 26/2022

ლიტერატურა

რომელიმე შეძლებულ მოქალაქეს დადგმის ორგანიზატორად ნიშნავდა; ამ საპატიო მოვალეობას ქორეგია, ხოლო მის შემსრულებელს ქორეგოსი ეწოდებოდა. ამ უკანასკნელის მოვალეობაში შედიოდა: საკუთარი ხარჯით გუნდის მომზადება წარმოდგენისათვის, ხარჯის გაღება დეკორაციისა და გუნდის კოსტიუმებისათვის და ა. შ. რაც შეეხება მსახიობებს, მათ გასამრჯელოს უხდიდა არა ქორეგოსი, არამედ სახელმწიფო. დრამატურგი, რომლის დრამასაც მიიღებდნენ დასადგმელად, ჰონორარს მიიღებდა ისევ და ისევ სახელმწიფო ხაზინიდან. რეჟისორის, კომპოზიტორისა და ქორეოგრაფის ფუნქციას, ჩვეულებრივ, თვით ავტორი ასრულებდა. ამის გამო მას „გუნდის მასწავლებელსაც“ („ქოროდიდასკალოს“) უწოდებდნენ. სახელმწიფო ზრუნავდა წარმოდგენის დროს წესრიგისა და სიჩუმის დაცვაზე, აგრეთვე, ჯილდოთა სამართლიან განაწილებაზე. ამ მიზნით ატიკის თითოეული ფილედან ირჩეოდნენ აგონათეტები – თეატრალური ჟიურის წევრები, რომელთაც ემორჩილებოდნენ მასტიგოფოროსები (მათრახით აღჭურვილი მანდატურები); ესენი სჯიდნენ წესრიგის დამრღვევთ და უკიდურეს შემთხვევაში აძევებდნენ კიდეც მათ თეატრიდან. ასპარეზობაში, როგორც წესი, მონაწილეობდა სამი კომედი ოგრაფოსი. პაექრობის დასრულების შემდეგ ათი აგონათეტი დან კენჭისყრით არჩეული ხუთი განიხილავდა კონკურსის შე დეგებს და აცხადებდა გამარჯვებულს. ასპარეზობის შედეგები იწერებოდა სტელაზე, რომელიც საჯარო ადგილას იდგმებოდა – ეს იყო ე. წ. დიდასკალიები (ზოგიერთი მათგანი დღემდე შე მოგვრჩა).

მეტი არისტოფანეს შესახებ არისტოფანეს კომედიები კარგადაა ცნობილი. არისტოფანეს ბიოგრაფია თითქმის უცნობია. წყაროები, რომელთა მიხედვითაც შეგვიძლია დიდი კომე დიოგრაფოსის ბიოგრაფიის ელემენტები აღვადგინოთ, სხვა დასხვა ღირსებისაა: ესაა ორი ანონიმური ბიოგრაფია, სტატია სვიდას ლექსიკონში, პლატონის „აპოლოგიის“ ერთი სქოლიო, მოკლე შენიშვნა ანონიმურ გამოკვლევაში „კომედიის შესა ხებ“ (ე. წ. „კოალენის ტრაქტატი“) და ტომას მაგისტერის ნაკ ლებად სანდო კომპილაცია. ამას უნდა დაემატოს სქოლიოები და დიდასკალიები, რომლებმაც ჩვენამდე მოაღწია კომედიების ტექსტთან ერთად; დაბოლოს, მნიშვ ნელოვანი წყაროა თვით არისტოფანეს კომედიები, განსაკუთრებით კი „აქარნელების“, „მხედრების“, „ღრუბლების“, „კრაზანებისა“ და „მშვიდობის“ პარაბასისები. თუკი ამ წყაროთაგან შევარჩევთ ყველაფერ იმას, რაც აშკარა წინააღმდეგობებსა და ლეგენდებს არ შეი ცავს, ძალიან ცოტა რამ შეგვრჩება ხელთ. სხვა რომ არ იყოს, დრამატურგის დაბადებისა და გარდაცვალების წლებიც კი მხო ლოდ და მხოლოდ სავარაუდოდაა ცნობილი. დაბადების თარიღის დასადგენად ერთმანეთს უნდა შეუჯერდეს ორი ცნობილი ფაქტი: 1. დანამდვილებით ცნობილია, რომ არისტოფანეს პირველი კომედია „მეინახენი“, რომელმაც ჩვენამდე უმნიშვნელო მო ცულობის ფრაგმენტების სახით მოაღწია, დაიდგა ძვ. წ. 427 წ. ფილონიდეს ან კალისტრატეს სახელით. 2. არისტოფანეს „ღრუბლების“ პარაბასისში ნათქვამია (სტრ. 530-532, პწკარედული თარგმანი): და რადგანაც მე ჯერაც ქალ წული ვიყავი და არ შეიძლებოდა ჩემთვის მშობიარობა, ვშობე, ბავშვი კი სხვა ვინმემ მიიღო და აიყვანა, თქვენ კი, ათენელებო, ღირსეულ ად გამომიკვებეთ და აღმიზარდეთ. სრულიად ნათელია, რომ ორივე ფაქტი ერთსა და იმავე ამბავს ეხება. „ღრუბლებში“ განხორციელებული ამ მეტაფორის სემან ტიკა საკმაოდ გამჭვირვალეა: „ქალწული“ თავად არისტოფანე ა, რომლისთვისაც ჯერ კიდევ არ შეიძლებოდა „მშობიარობა“, ანუ კომედიის დადგმა, ხოლო „ბავშვი“ კი სხვის (მაგალითად, კალისტრატეს) მიერ „მიღებული“ და „აყვანილი“, ანუ დად- გმული პირმშოა, კომედია „მეინახენი“. ამრიგად, ირკვევა, რომ ძვ. წ. 427 წელს არისტოფანეს ჯერ კიდევ არ ჰქონდა უფლება, კომედია დაედგა. საქმე, როგორც ჩანს, ეხება ასაკობრივ ცენზს. კომედიის დაწერა, რა თქმა უნდა, შეეძლო ნებისმიერი ასაკის ადამიანს, მაგრამ სახელმწიფო რომელიმე არქონტის ხელით გუნდს აძლევდა მხოლოდ სრულასაკოვან მოქალაქეს, რომ მას შეძლებოდა ქორევტების ხელმძღვანელობა, ანუ ქოროდიდას კალოსის (რეჟისორისა და ქორმაისტერის) ფუნქციის შესრუ ლება. სრულასაკოვნებად ათენში მიჩნეული იყო თვრამეტი წე ლი (ე. წ. „ეფებია“, რომლის დასრულების შემდეგ თავისუფალ ათენელ ყმაწვილს სრულუფლებიან მოქალაქედ მიიჩნევდნენ). ამრიგად, ცხადია, რომ 427 წლისათვის, ე. ი. იმ დროისათვის, როცა ვინმე კალისტრ ატემ „მეინახეთათვის“ არქონტს გუნდი მოსთხოვა, არისტოფანეს, ამ კომედიის ნამდვილ ავტორს, ჯერ თვრამეტი წელიც არ შესრულებოდა. უკვე ანტიკურობა იცნობს არისტოფანეს 44 კომედიას. მათ გან გადარჩენილია 11. ორი მათგანი მკვეთრად გამოხატული პოლიტიკური სატირაა („აქარნელები“ და „მხედრები“), ორი ომისა და მშვიდობის საკითხებს განიხილავს („მშვიდობა“ და „ლისისტრატე“), ერთი სპეციალურად სოკრატეს მიეძღვ ნა („ღრუბლები“), ერთში პოეტმა ათენელების სასამართლო პროცესებით გატაცებას მწარედ დასცინა („კრაზანები“), ერთი

98 VOYAGER 26/2022

მნა მეტა-ლიტერატურა, მეტა-დრ ამა. გასაოცარია, მაგრამ იმ თავზარდამცემი ტრაგედიიდან, რაც ძვ.წ. 506 წ. თავს დაატყდა მთელ საბერძნ ეთს, განსაკუთრებით კი ათენსა და მის თეატრს, როდესაც მიყოლებით გარდაიცვალნენ ანტიკური ტრაგედიის უკანასკნელი გიგანტები: ევრიპიდე, სოფოკლე და აგათონი, არისტოფანემ მხიარული, ელვარე, ფერადოვანი და გონება მახვილური კომედია შექმნა. „ბაყაყებში“ საკუთრივ ამბავი, როგორც ყოველთვის არისტო ფანესთან, სრულიად წარმოუდგენელი, ფანტასტიკური, გრო ტესკული, მაგრამ, ამავე დროს, საკმაოდ დამაჯერებელი, მარ ტივი და ადვილად გასაგებია: დიდი დრამატურგების გარეშე დარჩენილი თეატრის ღმერთი, დიონისე, გადაწყვეტს, ჰადე სიდან ამოიყვანოს და ათენის სცენას დაუბრუნოს რომელიმე გენიალური ტრაგიკოსი პოეტი. მისი არჩევანი ევრიპიდეზე ჩერ დება, რადგან ამასწინათ, გემით მგზავრობისას სწორედ ევრი პიდეს ტრაგედია, „ანდრომედე“ წაუკითხავს და ჯერაც შთაბეჭ დილების ქვეშაა. იწყება დიონისესა და მისი მონის, ქსანთიას, სასაცილო მოგ ზაურობა ჰადესში. ღმერთისა და მონის ამ დაუვიწყარ წყვილს უზარმაზარი გავლენა აქვს მოხდენილი მსოფლიო ლიტერატუ რაზე. მის გარეშე არც დონ კიხოტისა და სანჩო პანსას წყვილი იქნებოდა, არც დონ ჟუანისა და სგანარელისა, არც დონ ჯო ვანისა და ლეპორელოსი, არც ფაუსტისა და მეფისტოფელისა, არც ჯორჯ მილტონისა და ლენი სმოლისა. აქ ყველაფერია: ბუ ფონადითა და გაუთავებელი კალამბურებით დაწყებული, ტან საცმლისა და როლების გაცვლით დამთავრებული.

ფეერიაა („ფრინველები“), ერთი კი თანამედროვე პოსტმ ო დერნიზმის მშობელია, ტრაგიკული ხელოვნებისადმი მიძღვნ ი ლი „ბაყაყები“. პოლიტიკურ სატირაში არისტოფანე განსაკუთრებულად დაუნ დობელია. რას არ ნახავთ აქ: ერთი კონა ქინძით ნაყიდ პარ ლამენტს, გამოთაყვანებულ მოსახლეობას, ხალხის ხარჯზე გამდიდრებულ კორუმპირებულ პოლიტიკოსებს, კომპრომა ტების ომს, მიკერძოებულ პოლიტიკურ პროგნოზებს, ბაზარში ნაპოვნი ვაჭრის არაფორმალურ მმართვ ელობას... არისტოფანეს ფანტაზია დაუოკებელია ომისა და მშვიდობის საკითხშიც. აქაც ბევრ უცნაურობას წააწყდებით: მოწინააღმ დეგესთან ერთი მოქალაქის მიერ დადებული სეპარატისტული ზავიდან დაწყებული, ომის შეჩერების სკანდალური, მაგრამ უაღრესად ეფექტიანი საშუალების აღმოჩენით. ეს უკანასკნე ლი განსაკუთრებით სასაცილოა: მთელი საბერძნ ეთის ქალებმა დაადგინეს, რომ სექსულურ მომსახურებას შეუწყვეტენ ქმრებს, სანამ ისინი საყოველთაო ზავს არ ჩამოაგდებენ. შედეგს კი მი აღწიეს, მაგრამ მისი შენარჩუნება გაჭირდა, რადგან ქალებს შორის მოღალატეები აღმოჩდნენ, რომლებიც ჩუმ-ჩუმად მიი პარებოდნენ კაცებისკენ... დღევანდელი მსოფლიო ლიტერატურისთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია არისტოფანეს „ბაყაყები“. ლიტერატურა პირ ველად გახდა ლიტერატურის ასახვის საგანი, პირველად შეიქ

ბერძნული სულიერების ყველაზე პირქუში პერსონაჟები და ად გილები მოულოდნელად სასაცილო და სახალისო ეპიზოდებს შემოგვთავაზებენ. მხიარულ სურათებს გაითამაშებენ: მიცვა ლებული, რომელსაც ბარგის წაღებაზე ვერ მოელაპარაკებიან, რადგან მეტისმეტად დიდ ანაზღაურებას მოითხოვს; ქარონი, რომელიც აქერონზე გადაყვანას ტრადიციული ობოლის ნაცვ ლად, ათენის სოციალური ცხოვრების გავლენით, ორ ობოლად დააფასებს; ბაყაყები, რომელთა „სიმღერა“ ანუ გაუთავებელი ყიყინი მოსწონთ მუზებს; ეაკოსი, რომელიც იმის გასარკვევად, თუ რომელია დიონისესა და ქსანთიას შორის ღმერთი, ორი ვეს სცემს, რომ ტკივილით მათში მოკვდავი იპოვოს, მაგრამ ღმერთიცა და მონაც იოლად დამალავენ ტკივილს; პერსონაჟი დიონისე, რომელიც მთელ ორქესტრას გადაჭრის და თეატრის პირველ რიგში მჯდომ ნამდვილი დიონისეს ნამდვილ ქურუმს მივარდება, მიშველეო და ა.შ. არისტოფანემ დრამატურგიის ოქროს მასალად აქცია ესქილესა და ევრიპიდეს ტექსტები. დრამატურგები ერთმანეთს ტყვიები ვით ახლიან ციტატებს საკუთარი და მოწინააღმდეგის ტრაგე დიებიდან, შედარებების, მეტაფორებისა და ჰიპერბოლების ამ ლიტერატურულ კარნავალში, სიტყვიერების ამ ფეიერვერკში ღმერთი დიონისე, ბოლოს და ბოლოს, გაერკვევა და დედამი წაზე დასაბრუნებლად ევრიპიდეს ნაცვლად ესქილეს აირჩევს. როდესაც ევრიპიდე განაწყენდება, თეატრის ღმერთი მას საკუ თარი ხერხით განაიარაღებს, დრამატურგს „დაახრჩობს“ ციტა ტებით ევრიპიდედან. ბერძნული ლიტერატურის ისტორიის დიდმა სპეციალისტმა, ალბინ ლესკიმ ასეთი კითხვა დასვა: ბერძნულ სულიერებას რომელი გამოხატავს უკეთესად, სოფოკლე თუ არისტოფანეო და იქვე უპასუხა საკუთარ თავს, ორივეო. სამწუხაროდ, ლიტერატურის მოყვარული საზოგადოება პირველს ბევრად უკეთესად იცნობს, თუმცა არისტოფანეს კიდევ აქვს შანსი, გააცნოს თავი მომავალს – ჩვენი პოლიტიკური, ლიტერატურული და საომარი ცხოვრება ხომ დაუნდობელ სატირას მუდმივად დაიმსახურებს.

99 VOYAGER 26/2022

ლიტერატურა

ბერძნული სული: ალექსის ზორბასი

ნიკოს კაზანძაკისის ამ წიგნის კითხვა იმას ჰგავს, რომ უდაბ ნოში მრავალდღიანი მწყურვალე ხეტიალის შემდეგ გადააწყდე წყაროს წყლით სავსე მათარას. პირველი ბიძგი სწორედ ეს არის: დალიო ყველაფერი, სახეზეც შეისხა, თავზეც გადაისხა.

100 VOYAGER 26/2022

ლე ვა ნ ბერ ძენ იშ ვილ ი

კაზანძაკისი კრეტაზე დაიბადა, უდიდესი სილამაზისა და ისტო რიის კუნძულზე, რომელიც სამ კონტინენტს – ევროპას, აზიასა და აფრიკას შორის მდებარეობს. სოფელ მეგალო კასტროში ჯერ კიდევ ახალგაზრდამ გაიგო, რომ ზღვა მუდამ ებრძოდა ეშ მაკებსა და ანგელოზებს, როგორც ადამიანის სული. ზღვა მას თავისუფლების კარიბჭედ ეჩვენებოდა და, ოდისევსის მსგავ სად, ისიც სამოგზაუროდ წავიდა, რომ ამოეხსნ ა ღვთის საიდუმ ლო, ადამიანის ადგილი სამყაროში და ადამიან ის დამოკიდე ბულება ადამიანისადმი. განსაკუთრებით ცნობილია მისი რომანები „კაპიტანი მიხალი სი“ (1949), „ქრისტე კვლავ ჯვარს ეცმის“ (1948), „ალექსის ზორბა სის ცხოვრება“ (1946), „უკანასკნელი ცდუნება“ (1951), „ასიზელი ღატაკი“ (1956), „ძმისმკვლელები“.

ნიკოს კაზანძაკისი (1883-1957) – ბერძენი მწერალი, პოეტი და დრამატურგი, მთარგმნელი, მეოცე საუკუნის მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი ავტორი გახლდათ. 1957 ნობელის კომიტეტის კენჭისყრაზე მას მხოლოდ ერთი ხმით მოუგო ალბერ კამიუმ, რომელმაც შემდგომში განაცხადა, კაზანძაკისი ჩემზე ასჯერ მეტად იმსახურებდა პრემიასო. საერთო ჯამში, სხვადასხვა წლებში კაზანძაკისი ცხრაჯერ იყო წარდგენილი ნობელის პრემიაზე. მწერალი, რომლის შემოქმედების მთავარი თემაა ღმერთისადმი და ადამიანისადმი რწმენა, დაკრძალულია ირაკლიონის გალავანთან, ხანიის კარიბჭის მახლობლად, რადგან მართლმადიდებელმა ეკლესიამ უარი თქვა მის სასაფლაოზე დაკრძალვაზე. საფლავის ქვას აწერია: „არაფრის იმედი არ მაქვს. არაფრის მეშინია. თავისუფალი ვარ“.

ნიცშეს გავლენით რამდენიმე ფილოსოფიური ნაშრომი აქვს დაწერილი, არის ავტორი ეპიკური პოემისა „ოდისეა“, თარგმნა ჰომეროსის „ილიადა“, დანტეს „ღვთაებრივი კომედია“, გოე თეს „ფაუსტი“ და ნიცშეს „ესე იტყოდა ზარატუსტრა“. მსოფლიო სახელი ავტორს მისი წიგნების ეკრანიზაციამ უფ რო მოუტანა: ჟიულ დასენის „ის, ვინც უნდა მოკვდეს“ („ქრისტე კვლავ ჯვარს ეცმის“, 1957, მელინა მერკურის მონაწილეობით); მიხალის კაკოიანისის „ბერძენი ზორბასი“ (1964, ენტონი ქუი ნისა და ირენ პაპასის მონაწილეობით, მუსიკა ეკუთვნის მიკის თეოდორაკისს) და მარტინ სკორსეზეს „ქრისტეს უკანასკნელი ცდუნება“ (1988). რომანმა „ალექსის ზორბასის ცხოვრება“ დიდი გავლენა მოახ დინა ინდოელი მისტიკოსის – ოშოს მოძღვრებაზე, რომელშიც იდეალად მიჩნეულია ზორბასი-ბუდა, ბუდას სულიერებისა და ზორბასის თვისებების სინთეზი. თავის მოძღვრებაში ოშო ზორ ბასში განასახიერებს ადამიანს, რომელსაც „არ ეშინია ჯოჯოხე თის, არ მიელტვის სამოთხეს, ცხოვრობს სრულფასოვნად, ტკბე ბა ცხოვრების წვრილმანებით... საკვებით, სასმელით, ქალებით. სამუშაო დღის ბოლოს ხელში მუსიკალურ ინსტრუმენტს იღებს და საათობით ცეკვავს პლაჟზე“. ნიკოს კაზანძაკისის ამ წიგნის კითხვა იმას ჰგავს, რომ უდაბ ნოში მრავალდღიანი მწყურვალე ხეტიალის შემდეგ გადა აწყდე წყაროს წყლით სავსე მათარას. პირველი ბიძგი სწო რედ ეს არის: დალიო ყველაფერი, სახეზეც შეისხა, თავზეც გადაისხა. მთხრობელი გვამცნობს: „ცხოვრებაში ყველაზე მეტად მოგზაუ რობები და ოცნებები დამეხმარა. ადამიანთაგან, ცოცხალთა თუ გარდაცვლილთაგან, ძალიან ცოტა შემეწია ბედთან ჭიდილში. თუმცა, რომ მომენდომებინა და მათ შორის ისინი გამომერჩია, რომლებმაც ჩემს სულზე ღრმა კვალი დატოვეს, ოთხიოდეს თუ დავასახელებდი: ჰომეროსს, ბერგსონს, ნიცშესა და ზორბასს. პირველი ჩემთვის მზის ნათელი დისკოს დარი აღმოჩნ და, რომელიც ყოველივეს თავისი ბრწყინვალებით ასხი ვოსნებს; ბერგსონმა ყმაწვილკაცობის თანამდევი მტანჯ ველი, დაუძლეველი ფილოსოფიური შფოთვა შემიმცირა;

101 VOYAGER 26/2022

ლიტერატურა

ნიცშემ სხვაგვარად ამიფორიაქა გული და უბედურების, მწუხა რების, მერყეობის სიამაყედ გარდაქმნაში დამეხმარა; ზორბას მა კი სიცოცხლის სიყვარული და სიკვდილის შიში მასწავლა. დღეს რომ ამერჩია სულიერ ი წინამძღოლი, „გურუ“, როგორც მას ინდოელ ები ეძახიან, ანდა „მოძღვარი“, როგორც მას წმინ და მთის ბერები უწოდებენ, ნამდვილად ზორბასს ავირჩევდი“. ნიცშე შემთხვევით არ უხსენებია ავტორს. „ზორბასის ცხოვ- ება“ გაჟღენთილია დიონისესა და აპოლონის დაპირის რ პირებისა და ერთიანობის ნიცშეანური იდეით, რაც გენია ლურადაა გადმოცემული კაზანძაკისის საყვარელ წიგნში, რომელიც ნიცშემ ახალგაზრდობაში დაწერა – „ტრაგედიის წარმოშობა მუსიკის სულიდან“. ამ წიგნში ნიცშე ამტკიცებს, რომ ანტიკური საბერძნეთი სულაც არ არის კაცობრიობის მიამიტური ბავშვობა, რომელიც გაჟღენთილია აპოლონური პლასტიკური მშვენიერებითა და ჯანსაღი ოპტიმიზმის სულით. სინამდვილეში ბერძნული სამყარო სავსეა პესიმიზმით, რამაც არარაობიდან გამოუძახა ტრაგედიას. მეორე გამოცემაში ნიცშემ თავის წიგნს ქვესათაურიც დაუმატა „ელინურობა და პესიმიზმი“. ნიცშეს მიხედვით, პლასტიკური და დახვეწილი აპოლონის გვერდით ბერძნულ სულიერებაში მძვინვარებს დაუოკებელი და მოუთვინიერებელი დიონისე. ზორბასი, როგორც განსხეულებული დიონისე, ამ რომანში აცამტვერებს მთხრობელის აპოლონურ ჯადოსნურ მთას და მოწესრიგებულ სამყაროში შემოაქვს ქაოსი, აღტკინება, ექსტაზი და მუსიკის სული, გამოხატული ცეკვის გენიით. თუკი მართალია ფრიდრიხ ნიცშე და ტრაგედია მართლაც მუსიკის სულიდან და ცეკვიდან წარმოიშვა, მაშინ მართალია ნიკოს კაზანძაკისიც, რომელიც გვაჩვენებს, როგორ წარმოიშვება ტრაგედიიდან ცეკვა, როგორ იბადება როკვა სამი წლის დემეტრიოსის სიკვდილიდან და როგორ იბადება ექსტატური ცეკვა გრანდიოზული პროექტისა და მასთან დაკავშირებული უდიდესი იმედების განადგურებიდან. ალექსის ზორბასი, რომანის მთავარი პერსონაჟი, წარმოადგენს სიცოცხლის სულის ბერძნულ განხორციელებას. იგი ცეკვავს და უკრავს სანთურიზე, ის განცხრომაშია გრძნობათა მოზღვა- ვებით და მას არაფერი აეჭვებს, როდესაც ცხოვრების სისავსით ტკბება. მაკედონიაში დაბადებულმა ზორბასმა მთელი მსოფლიო მოიარა და დააგროვა უზარმაზარი გამოცდილება, რამაც მისცა დასაბამი უამრავ ამბავს, რომელსაც ის ჰყვება. ახლა, როდესაც იგი სამოცზე მეტისაა და, ბედის ირონიით, რაც ბერდება, მისი სურვილები კიდევ უკეთესად იკვეთება, იგი ებრძვის სიბერეს და მიუხედავად იმისა, რომ ჭარმაგი კაცია, ახლაც წარმოადგენს სიცოცხლისადმი დაუცხრომელი სიყვარულით შეპყრობილ დიონისეს, რასაც ადასტურებს ღვინისადმი, ქალებისადმი და მძიმე შრომისადმი ერთგულებით. იგი თავისუფალი სულია, რომელიც მიჰყვება თავის ემოციებს და არა ინტელექტს.

სამი წლის შვილი რომ მოუკვდა და მწუხარებამ გაანადგურა, სიმწარე ცეკვით გამოხატა. იგი დასცინის თავის ნაკლს, პატიოსანი და პატარა ბავშვივით გახსნილია. ზორბასი ძველი საბერძნეთის წარმართული სულია. რომანში თანდათან იზრდება დაძაბულობა. კომპანიონები თანმხდებიან, რომ მთის სიმაღლიდან საბაგირო გზით ხის მორების დაშვება და ზღვისპირას მათი დამუშავება გრანდიო ზული პროექტია, რომლის განხორციელების შემთხვევაში მთხრობელსა და ზორბასს დიდი კომერციული წარმატება ელით. ზორბასი ირაკლიონში გაიგზავნა სათანადო აღჭურ ვილობის შესაძენად. მთელი ფული, რაც მთხრობელს ჰქონდა, ზორბასს ანდო და გაატანა. მალე ირაკლიონიდან მოვიდა ზემოთ უკვე ნახსენები წერილი, რომელშიც კომპანიონი კომპა ნიონს ფინანსურ ანგარიშს აბარებდა. ზორბასი გულწრფელად სწერს თავის პატრონს, რომ მიბარებული ფული, ძირითადად, ქეიფს, დროსტარებასა და ქალებს დაახარჯა, თუმცა რაღაც ფული აღჭურვილობისთვისაც გაუმეტებია. წერილის მთელი ძალა სწორედ გულწრფელობაშია, ზორბასი რამდენიმე გვერდზე აღწერს ფულის ფლანგვის მექანიზმებს, რომელთა ხსენებასაც სხვა საერთოდ აარიდებდა თავს. სასტიკად გაბ რაზებული მთხრობელი მოკლე ტელეგრამით უპასუხებს, რო მელშიც სასწრაფოდ დაბრუნებას უბრძანებს. კრეტელ გლეხებში რომ სისასტიკე და უწესრიგობა მძვინვა- რებს, ეს სამყაროს ქაოსის მხოლოდ ერთი ნაწილია; არა ნაკლები სიბნელე და უწესრიგობაა სამღვდელოებაში, იქაც საშინელება ხდება, სოდომიის ცოდვიდან დაწყებული, ტრივიალური მკვლელობით დამთავრებული. გამჭრიახი ზორბასი ჩაწვდება მონაზონთა ცხოვრების საიდუმლოებებს და საკუთარი და თავისი კომპანიონის ინტერესების სასარ გებლოდ გამოიყენებს მათ – ასე მოიპოვებს ტყის მთელ მასივზე ინკლუზიურ უფლებას. და იწყება გრანდიოზული მშენებლობა: მთელი მთა სამშენელო მოედანი ხდება და აქ შენდება უზარმაზარი საბაგირო გზა, რომლითაც მთის მწვერვალიდან მის ძირამდე დიდი მორების ტრანსპორტირება უნდა მოხდეს. და აი, საბაგირო სისტემა დასრულდა. ფიჭვის გასხეპილი მორები მთის მწვერვალზეა დახვავებული, მუშები ნიშანს ელოდებიან, რომ ბაგირზე ჩამოკიდონ და ნაპირისკენ დაუშვან. საბაგირო გზის ამუშავებას, როგორც დღესასწაულს, მთელი სოფლის გლეხები და მონასტრის უმაღლესი იერარქები ესწრებიან. გამზადებულია კასრით ღვინო და პურმარილი – პრემიერა დიდი ქეიფით უნდა დასრულდეს.

102 VOYAGER 26/2022

103 VOYAGER 26/2022

ლიტერატურა

ზორბასს სადღესასწაულოდ აცვია: ყელთან შეხსნილი თეთ რი პერანგი, ნაცრისფერი პიჯაკი, მწვანე შარვალი და რეზინის ძირიანი ფეხსაცმელი. გახუნებულ ულვაშზე ზეთი უსვია. ასე ჩაცმულ-დახურული ეგებება სტუმრებს, სოფლის დიდკაცობას, როგორც დიდი ბატონი დიდ ბატონებს. უხსნის, რა არის საბაგირო, განმარტავს, რა სიმდიდრეს მოუტანდა იგი სოფელს, როგორ აყვავდებოდა იქაურობა და არც იმის აღნიშვნა ავიწყ- დება, ამ გრანდიოზულ მშენებლობაში ღვთისმშობელი დაეხმარა. შემდეგ ზორბასმა საზოგადოებას გააცნო თავისი სიზმარი თუ ჩვენება, რომელშიც შავოსანი ქალი ეწვია – ეს ღვთისმშობელი იყო – უფლის დედას ხელში საბაგიროს მინიატურული მაკეტი ეჭირა. „ზორბას, შენთვის ზეციდან გეგმა მომაქვს, აი, ეს დახრა მიეცი“, – უთქვამს მას და გაუჩინარებულა. გაღვიძებული ზორბასი სასწრაფოდ საბაგიროსთან გაქანებულა, დაუნახავს, რომ კანაფს სწორი დახრა მიეღო და საკმევლის სუნი ასდიოდა, რადგან ღვთისმშობელი შეეხო. პირველი მორი დაეშვა, მაგრამ ამ დაშვებას დამაჯერებლობა აკლდა, მეორე მორის დაშვების დროს სისტემამ ცახცახი დაიწყო, ხოლო მესამე მორის დაშვების დროს მთელი სისტემა მოყანყალდა და კატასტროფული სისწრაფით დაინგრა. შეშინებული ხალხი გაიქცა და ნანგრევებთან მხოლოდ კომპანიონები დარჩნენ. პირველი, რაც ზორბამ ჩაიდინა, ის იყო, რომ მან მიტოვებული ბატკანი, რომელსაც მანამდე მუშა ცეცხლზე ატრიალებდა, დანახშირებას გადაარჩინა. სანაპიროზე აღარავინ იყო. ყველა გაიქცა. დარჩნენ მხოლოდ მთხრობელი და ზორბასი, ბედის განგებით გაერთიანებული აპოლონი და დიონისე. მთელი სოფლის საჭმელ-სასმელი ამ ორს დარჩა და ისინიც სერიოზულად შეუდგნენ საქმეს. მალე ბატკნის ბეჭს მიადგნენ და ანტიკური ხანის ბერძნებივით წინასწარმეტყველება სცადეს. ზორბასმა ბეჭს ხორცი გულმოდგინედ გააცალა, მერე დანით გაფხიკა, ცეცხლთან მიიტანა და ყურადღებით დახედა, ყველაფერი კარგადაა, ათასი წელი ვიცოცხლებთო, დაასკვნა და დაამატა: მოგზაურობას ვხედავ, დიდ მოგზაურობას, მოგზაურობის ბოლოს კი ერთ დიდ სახლს უამრავი კარით. შიძლება მონასტერიც იყოს, მე მეკარე ვიქნები და კონტრაბანდულ საქონელს შევიტანო. მთელ ბატკანს და ერთ კასრ კურდღლის სისხლივით შავ გერაპეტრულ ღვინოს რომ გაუსწორდნენ, მთხრობელს ცეკვა მოუნდა და ის სიტყვები წარმოთქვა, რომელიც მის პარტნიორს ყველაზე უფრო გაახარებდა: „ზორბას, ცეკვა მასწავლე“. პირველი ცეკვა, რომელიც ზორბამ ასწავლა, ზეიბეკიკო იყო, ველური ცეკვა. ამისთვის ზორბამ ჯერ ფეხსაცმელი გაიხადა, შემდეგ ბადრიჯნისფერი წინდები მოისროლა, პერანგის ამარა დარჩა, შემდეგ იმანაც შეაწუხა, სული ეხუთებოდა და ისიც გაიხადა. პარტნიორები ფერხულში ჩაებნენ. ზორბასი სერიოზულად, მონდომებით, მოთმინებითა და სიყვარულით ასწავლიდა ილეთებს. მთხრობელს გამბედაობა ემატებოდა, მძიმე ფეხებზე ძველი ბერძენი ღმერთის, ჰერმესის მსგავსად, ფრთები ესხმებოდა და კი არ ცეკვავდა, ფრინავდა.

„ზორბასის ცეკვას ვუყურებდი და ადამიანის დემონურ აჯან ყებას პირველად ვგრძნობდი. მას სიმძიმე, მატერია და წინა პართა წყევლა დაეძლია. მისი ამტანობა, სიმკვირცხლე, სიამა ყე მომწონდა, ქვიშაზე ზორბასის ძლიერი და, იმავდროულად, დახვეწილი ნაბიჯები ადამიან ის სულის ბნელი მხარის ისტორი ას ჰყვებოდა“. ცეცხლოვანმა ცეკვამ გაათავისუფლა მოცეკვავეები. ცეკვით რომ გული იჯერეს, დახედეს თავის ნახელავს, დახედეს იმას, რაც მათი საბედისწერო პროექტი იყო, დახედეს დალეწილ საბაგიროს, და მხიარული, ჰომეროსული სიცილი აუტყდათ. ხარხარებდნენ გაუჩერებლად, როგორც ანტიკური ღმერთები „ილიადაში“, როდესაც ორივე ფეხით კოჭლი ჰეფესტოსის სა ვალალო სიარულს უყურებდნ ენ. უცქერდნენ განადგურებულ საბაგიროს, უამრავ ადგილას დაწყვეტილ ბაგირს, გიგანტუ რი ძალით ამოთხრილ ბოძებს, სათამაშოსავით დამსხვრეულ ჭოჭონაქებს, ჩამქრალ იმედებს, დაღუპულ ოცნებებს და კვდე ბოდნენ სიცილით. გაუთავებლად ხარხარებდნენ, შემდეგ კენჭებზე დიდხანს ჭიდა ობდნენ, ბოლოს კი სანაპიროზე გაიშხლართნ ენ და ხელიხელ გადახვეულებს ჩაეძინათ. ასე შეიჭრა სწავლითა და რუდუნებით, შეჯერებითა და მეცა დინეობით ჩაკეტილ, მოწესრიგებულ და დისციპლინირებულ სულში მოულოდნელი, დაუოკებელი, აღვირახსნ ილი თავი სუფლება. ასე დათვრა ბნელი დიონისური ექსტაზით სინათლის ღმერთი, სხივოსანი აპოლონი. „ალექსის ზორბასის ცხოვრება“ მეოცე საუკუნის ლიტერატუ- რისა და მთელი საუკუნის მთავარ ღირებულებას, თავისუფ ლებას ეძღვნება. ამ წიგნს საოცარი ბედი ეწერა. მთელმა მსოფლიომ იგი სხვა ხელოვნების ძალით გაიცნო, ეს იყო 1964 წლის ბრიტანულ-ბერძნული კომედიურ-დრამატული ფილმი „ბერძენი ზორბასი“, რომელიც კვიპროსელმა ბერძენმა რეჟი სორმა, მიხალის კაკოიანისმა გადიღო და რომელშიც ზორბასის როლი ენტონი ქუინმა, ხოლო ქვრივის როლი ირენ პაპასმა შე ასრულა. ფილმმა მოუტანა მსოფლიო სახელი ზორბასს, მასზე დაწერილ წიგნსა და მის ავტორს. ფილმმა, რომლის გადაღებაც

104 VOYAGER 26/2022

783 ათასი აშშ დოლარი დაჯდა, 23,5 მილიონ ი დოლარის შემო სავალი შემოიტ ანა, უამრავი ჯილდო მოიპოვა, ნომინირებული იყო შვიდ ოსკარზე (მათ შორის, საუკეთესო ფილმის, საუკეთე სო რეჟისორისა და საუკეთესო მსახიობის ნომინაციებში, – ყვე ლა ამ ნომინაციაში კიდევ ერთმა „ლიტერატურულმა“ ფილმმა, „ჩემმა მშვენიერმა ლედიმ“ გაიმარჯვა, მიხალის კაკოიანისს ჯეკ უორნერმა აჯობა, ხოლო ენტონი ქუინს – რექს ჰარისონმა) და სამი ოსკარი მოიპოვა. ამ წარმატებული ფილმის შემდეგ მიუბ რუნდა მკითხველი კაცობრიობ ა თითქმის ოცი წლის წინ დაწე რილ წიგნს. ფილმისთვის მუსიკა დაწერა მიკის თეოდორაკისმა და იგი საბერძნეთის სავიზიტო ბარათად აქცია. საერთოდ, ეს წყვი ლი, კაკოიანისი და თეოდორაკისი ძალიან ნაყოფიერად თა ნამშრომლობდა კინოში („ზორბასამდე“ იყო „ელექტრა“ ევ რიპიდეს ტრაგედიის მიხედვით). სხვათა შორის, ეს მუსიკა (ცნობილია „სირტაკის“ სახელითაც) ყველას ხალხური ჰგონია (ეს ის შემთხვევაა, როდესაც კომპოზიტორის არცოდნა მისი ნამდვილი აღიარებაა). როგორც ცნობილია, თავის დროზე ფრიდრიხ ნიცშემ ხაზი გაუსვა, რომ სიმებიანი საკრავები აპო ლონის საკუთრებაა, ასეთ საკრავს, მაგალითად, ლირას, თან ახლდა რეჩიტატივი და ასე დაიბადა სიმებიანი მუსიკის სული დან ლირიკული პოეზია. სასულე საკრავები კი, იმავე მეცნიე რის მტკიცებით, უკვე დიონისეს ეკუთვნის და მათი მეოხებით მუსიკის შესრულებას როკვა ახლდა თან და ასე დაიბადა სა სულე მუსიკის სულიდან ჯერ საცეკვაო გუნდი („ქოროს“) და შემდეგ – ტრაგედია.

თეოდორაკისმა ნიცშესა და კაზანძაკისის საყვარელი თეორია სრულად გაიზიარა და მუსიკის ორი საწყისის ჰარმონიული ერ თიანობა მეტად ორიგინალურად გადაწყვიტა: ზორბასის ცეკ ვისთვის დაწერილ მუსიკაში კომპოზიტორმა აშკარა ხაზგასმით მხოლოდ აპოლონური ინსტრ უმენტები იხმარა, მხოლოდ სიმე ბიანი საკრავები გამოიყენა. მათი საშუალებით იქმნება მუსი კა, რომელსაც კინემატოგრაფიულად „დაედო“ ენტონი ქუინის გასაოცარი, ჭეშმარიტად დიონისური როკვა. დიონისურობას ხაზი გაუსვა კიდევ ერთმა მოულოდნელმა გარემოებ ამ: გადა ღებების დროს ენტონი ქუინმა ფეხი მოიტეხა და თაბაშირიდან გათავისუფლკების შემდეგ ბერძნული ცეკვის კლასიკური ელე მენტის, შეხტომის შესრულება არ შეეძლო, ამიტომ იგი ფეხს „ითრევდა“, ხოლო ეს დიონისეს მარადიულ ი თანამგზავრის, პანის მოძრაობაა. ზორბასის სახეში ისედაც კარგად იკითხე ბოდა წარმართული პანი და ამ ცეკვაში ეს „წაკითხვა“ კიდევ უფრო გაძლიერდა. საბოლოო ჯამში, აპოლონურ სიმებიან მუ სიკას დაერთო დიონისურ-პანური ტრაგიკული ცეკვა; ასე შე ერთდა წმინდად ლირიკული მუსიკა და ტრაგედიისგან დაბა დებული ცეკვა და ეს მოულოდნელი სინთეზი მუსიკის ამ ორი გრანდიოზული ღმერთის შეერთების გენიალურ ნიმუშად იქცა. ნიკოს კაზანძაკისის „ალექსის ზორბასის ცხოვრება“ ქართულად მაღალი ოსტატობით თარგმნა მაია კაკაშვილმა და 2018 წელს გამოსცა გამომცემლობა „დიოგენემ“, ასე რომ ახლა ყველას გვაქვს საშუალება, მშობლიურ ენაზე გავეცნოთ კაზანძაკისის ამ შედევრსაც.

105 VOYAGER 26/2022

მუსიკა

ლა შ ა ბუღა ძე

ვისაც ფედერიკო ფელინის ფილმი „და მიცურავს გემი“ უნა ხავს, ამ უცნაური გემის მოგზაურობის მიზეზიც ემახსოვრე ბა – საოპერო მომღერლები, ავსტრიის იმპერიის კრონ- პრინცი, ემიგრანტები თუ მომაკვდავი მარტორქაც კი, აქ სენ ტიმენტალურ-სიმბოლური დეკორაციაა გარდაცვლილი სოპ რანოს უკანასკნელი სპექტაკლისთვის: მომღერლის ფერფლი ზღვაზე უნდა მიმოფანტონ... ფელინის გემი კინოსტუდიის ხელოვნურ ტალღებში იძირება და, არსებითად, არც არაფერი რჩება შავთეთრ ეკრანზე აციმ ციმებული მომღერლის უხმო გამოსახულების გარდა, რო მელსაც მისი ცრემლმორეული თაყვანისმცემელი შესცქერის... თაყვანისმცემელი არც ფიქრობს გაქცევას თუ გაცურვას, რად- გან მთავარი მისთვის თაყვანისცემის ობიექტია – ლეგენდარუ ლი სოპრანო, რომელსაც ახლაც კი ვერ შეელევა – გემის ჩა ძირვის დროს... რაკი ფანატიკოსს „სხვა“ ინსტინქტები აქვს – ის არა გაქცევით, არამედ იდეალთან სიახლოვით თუ გადარჩება. ფელინის ფილმს – ყოველ შემთხვევაში, ამ დრამატურგიულ ხაზს მის კინოპოეტურ ნაწარმოებში – ნამდვილი ამბავი დაე დო საფუძვლად: დიდი ბერძნენი მომღერლის, მარია კალასის ფერფლი 1979 წლის 3 ივლისს ეგეოსის ზღვაში გადაფანტეს მი სით „გაგიჟებულმა“ თაყვანისმცემლებმა. სტიქია-კალასი სტი ქია-წყალს შეუერთდა.

კალასი კი უდავოდ სტიქიაა, იდეალი, რომელიც ყოველთვის „აგიჟებდა“ და ახლაც „აგიჟებს“ მისი ხმით თუ ფენომენით მონუსხულ-მოჯადოებულებს. კალასი თითქმის რელიგიური კულტია მისი თაყვანისმცემლებისთვის (კინაღამ „მიმდევრებისთვის“ დავწერე), მუსიკის ქალღმერთი, რომელიც მიმზიდველიც არის და მრისხანეც, ვისაც სამუდამოდ უნდა დაემონო და ვისაც, რომც მოგინდეს, ვერ უღალატებ, რადგან ვისზე უნდა გაცვალო, თუკი კალასი გიყვარს?! ოდესღაც, თუნდაც ორმოცდაათიანი წლების ბოლოს, ჯერ კიდევ მეტ-ნაკლებად მაინც შესაძლებელი იყო პლანეტის მუსიკალურ „პოლუსებად“ დაყოფა, რადგან იყო მარია კალასი და იქვე იყო, მაგალითად, რენატა ტებალდი (მეოცე საუკუნის კიდევ ერთი გრძნეულ-დიდი მომღერალი), რომელთა შორის ცივ ომზე არანაკლებ სახიფათო პაექრობა იყო გაჩაღებული. თუმცა დღეს ეს პაექრობა სრულიად არააქტუალურია, რაკი დიდი მომღერალი მართლაც ბევრია (იგივე ტებალდი, მონსერატ კაბალიე, ბირგიტ ნილსონი თუ ჯოან საზერლენდი), მაგრამ კალასი – ერთადერთია...

106 VOYAGER 26/2022

კალასი ქალღმერთია თავისი ბრწყინვალე გაელვებით, რად გან სინამდვილეში, „სრულყოფილად“, ვოკალური პრობლემე ბის გარეშე ის სულ რამდენიმე წელიწადს მღეროდა და ნამდ ვილად არ ჰქონია მრავალწლიან ი საოპერო კარიერა (სცენაზე რომ ახველებენ ბოლოს), თუმცა რა არის დრო, როცა საქმე უკ ვდავებას ეხება?! კალასი ფენომენი იყო – თავისი „სამი ხმით“, ანუ დიდი დია პაზონით, როცა შეეძლო მეცო-სოპრანომდეც კი დასულიყო – რაიმენაირ დრამატულ ქვესკნელში, და იმავდროულ ად ზევის უმაღლეს საფეხურამდე, ბრილიანტის კოლორატურამდე აეღ წია: როცა შეეძლო ემღერა კუნდრი ვაგნერის „პარციფალში“ და ემღერა ვიოლეტა ვერდის „ტრავიატაში“, რაც იგივეა, რომ ჩოგბურთელმა რაგბისტობის წარმატებული შეთავსებაც სცა დოს. კალასი ტრანსფორმაციების ფენომენია, ის დრამატული მომ ღერალია, მომღერალი-მსახიობი, პერფექციონისტი, რომელიც დაუჯერებლად დამაჯერებელია ყველაფერში, რასაც მისი ტრა გიკული გენია ეხება – გინდა მედეას მღეროდეს ლუიჯი ქერუ ბინის ვერსიის მიხედვით და გინდა განწირული მდუმარებით ატარებდეს შვილების მკვლელობის დანაშაულს პიერ-პაოლო პაზოლინის კოლხურ დრამაში... აკი ამიტომაც ამბობდა, რომ ის არა „ბერძენი, არამედ ძველი ბერძენი იყო“, ანუ იმ სულს გამოხატავდა, რომელსაც ანტიკური ტრაგედია მოიცავს... კალასი-შემოქმედი სრულყოფილებაა, მაგრამ სევდიან ად დრამატულია მარია კოლოგეროპულოსის (მისი ნამდვილი გვარი) ცხოვრება: ნიუ იორკში დაბადებული ბერძენი ემიგრან ტის ქალიშვილი, სასწაულებრივი ნიჭის მქონე, თუმცა უსახსრო, მრავალბრძოლა გადატანილი თვითდამკვიდრებისთვ ის, ათას ნაირი კომპლექსით დათრგუნვილი, მათ შორის, საკუთარი გა რეგნობის მიმართ, არაერთხელ რომ გამხდარა თავდასხმ ის ობიექტი ესთეტიკური სნობების მხრიდან. უკვე სახელგანთქმულობის ჟამს, პომპეზურ აიდაში გამოსვლის შემდეგ რომ დაუწერა ერთმა კრიტიკოსმა – მართალია, კარ გად მღეროდა, მაგრამ ფარაონის სპილოსა და კალასის ფეხებს შორის დიდი განსხვავება ვერ ვიპოვეო, რაც შესაძლოა ბიძგი ყოფილიყო, რომ ამჯერად არა სცენური, არამედ ცხოვრები სეული მეტამორფოზა გაევლო: კალასი გარეგნულად შეიცვა ლა, თავისი ეპოქის ერთ-ერთ ულამაზეს (გამხდარ! – ამაღლდი თვითშეფასებავ და დაწყნარდით, სნობებო) ქალად იქცა, რამაც კიდევ უფრო მეტი ფანატიკოსი შესძინა და ერთიც საბედისწე რო თაყვანისმცემელი ბერძენი მილიარდერი ონასისის სახით, რომელსაც წარმოდგენა არ ჰქონდა, რა იყო კალასი, მაგრამ იცოდა მისი ფასი, რაც ამ ორის, შემფასებლისა და შეუფასებ ლის ერთობით დაგვირგვინდა, ვიდრე მდიდარ ბერძენს ახალი ღირებული სენტიმენტები არ გაუჩნდა ჯონ კენედის ქვრივის, ჟაკლინის მიმართ. კალასის ფანატიკოსები ბერძენ მილიარდერს არასდროს აპატიე ბენ მის თავდაჯერებულ „სქელკანიანობას“, რადგან მათ იდეალს სწორედ ამ კაცისგან შეხვდა ყველაზე დიდი ტკივილი (ნეო-იასონი, რომელმაც კალას-მედეას უღალატა), მაგრამ ყველაზე გაავებული ფანატიკოსებიც ვერ უარყოფენ, რომ სწორედ ეს „იასონი“ იყო კა ლასის ცხოვრების ყველაზე დიდი სიყვარულიც, რისმა დაკარგვა მაც შესაძლოა ხმაც კი დაუკარგა სულ მალე, მერე კი საერთოდ გუ ლი გაუჩერა 1977 წლის 16 სექტემბერს – 53 წლის ასაკში... რადგან ენერგია, რომელსაც მისი სამი ხმა იტევდა, სიყვარულში გახარჯა და როცა გაქრა სიყვარული – გაქრა კალასიც, ის ფერფლად იქცა...

სწორედ ამ ენერგიის მოძრაობა – დაბადება, აღმასვლა და სტიქიად ტრანსფორმაცია – გაისმის მის მიერ შესრულე ბულ არაამქვეყნიურ „ნორმაში“: ესაა 1954 წლის ჩანაწერის Casta Diva, რომლის გამოც მარია კალასი დღემდე აგიჟებს ადა მიანებს...

107 VOYAGER 26/2022

მუსიკა

კოსმოსი, მუსიკა, ადამიანი კა ხ ა თოლ ორდ ა ვა

ინდუსტრიულ რევოლუციამდე, ხელოვნება, რელიგია და მეც ნიერება ერთმანეთთან იყო დაკავშირებული. სამყაროში არსე ბული წესრიგის შესწავლა სწორად ამ სამ ბურჯს ეყრდნობოდა. ანტიკური საბერძნ ეთი ამ თანხმობის იდეალ ური მაგალითია, პითაგორა სამოსელი კი ალბათ ერთ-ერთი პირველთაგანი, ვინც ყველაზე ღრმა შეკითხვებს სვამდა ამ ერთობაზე. სკოლამ, რომელიც მან დააარსა, სხვა სიმაღლეებზე აიყვანა მისი ნააზ რევი და დიდი გავლენა იქონია დასავლური ცივილიზაციის შემ დგომ განვითარებაში. ლეგენდის თანახმად, პითაგორა მუსიკით მაშინ დაინტერესდა, როდესაც ქალაქში სეირნობისას ყური მოჰკრა მჭედლის სახელოსნოდან გამოსული ჩაქუჩების ცემა-ცემით გამოცემულ სხვადასხვა დიაპაზონის ბგერებს. სწორად ამან უბიძგა მას შეესწავლა დამოკიდებულება ნოტის სიმაღლესა და მუ სიკალური ინსტრუმენტის სიმის სიგრძეს შორის. ამ ექსპე რიმენტებმა ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი აღმოჩენისკენ უბიძგა, კერძოდ კი, იმისკენ, რომ ბგერის რხევის სიჩქარე და ხმის გამომცემი ორგანოს (მოცემულ შემთხვევაში – სიმის) ზომის განსაზღვრა რიცხვებით იყო შესაძლებელი. ჰარმონიულ ხმოვანებაზე რიცხობრივი მონაცემების მორგებით მან სრუ ლიად ახალი წარმოდგენა გააჩინა არა მხოლოდ მუსიკალურ,

არამედ სამყაროსეულ ჰარმონიაზე და ასე გაჩნდა ბგერის ბუნებაში შენიღბული წესრიგი რიცხობრივი ორგანიზაციის სახით, ასე იქცა მუსიკა სამყაროში არსებული ჰარმონიის დემონსტრირებისათვის ყველაზე მოხერხებულ მაგალითად და ასე გადასხვაფერდა აღქმადი სამყარო მათემატიკურ სამყა როდ პითაგორელებისთვის. როგორც ფილოლაოსი, პითაგორას მოსწავლე, ასტრონომი, მათემატიკოსი და ფილოსოფოსი, აღნიშნავდა: „რიცხვის ბუნება და ძლევამოსილება მოქმედებს არა მხოლოდ სულიერ და ღვთაებრივ საგნებში, არამედ ყველგან, კაცთა ყველა სიტყვასა და საქმეში, ყველა ხელოვნებასა და მუსიკაში“.

ვინაიდან რიცხვთა ჰარმონია, რომელიც მარადიულია, მუსიკალური ჰარმონიის შემქმნელია, შესაბამისად, ბგერაც მარადიულად არსებულია და თუ მუსიკა რიცხვია, მაშინ კოსმოსი (წესრიგი, ჰარმონია) მუსიკაა.

108 VOYAGER 26/2022

2011 წელს, მანჩესტერის უნივერსიტეტის პროფესორმა, ის ტორიკოსმა და ფილოსოფოსმა ჯეი კენედიმ გამოსცა წიგ ნი სახელწოდებით – „პლატონის დიალოგების მუსიკალური სტრუქტურა“. ხუთწლიანი კვლევის შედეგად, კენედი იმ დას კვნამდე მივიდა, რომ თავის დიალოგებში პლატონი შენიღბუ ლი სიმბოლური სქემების მეშვეობით, კერძოდ კი, პითაგორას მულტი-ოქტავურ პრინციპებზე დაყრდნობით ცდილობდა ტექსტების მუსიკალურ სტრუქტურაზე დაფუძნებას. ამ, ბევ რისთვ ის საკმაოდ სადავო და მოულოდნელმა აღმოჩენამ, რომელიც მანამდე შეუძლებელი იყო უახლესი კომპიუტერუ ლი ტექნოლოგიების გარეშე, ბევრი მეცნიერი იმ დასკვნამდე მიიყვანა, რომ პლატონი პითაგორას არა მხოლოდ ფარული მიმდევარი იყო, არამედ სრულად იზიარებდა სამყაროს შესა ხებ მის მოძღვრებასაც. პითაგორას კოსმოლოგიურ თეორიაში რიცხვთა სამყარო ხი ლული და უხილავი სამყაროს გასაღებია და ვინაიდან მუსიკა რიცხვებზე დგას, მათში გამოხატული მუსიკალური სამყარო კოსმოსური ჰარმონიის ანარეკლს წარმოადგენს. შესაბამისად, კოსმოსი ზუსტად იმავე კანონებს ექვემდებარება, რასაც მუსი კალური ჰარმონია. პითაგორა მიიჩნევდა, რომ უძრავი ვარსკვლავების სფერო ებზე მიმაგრებული პლანეტები მოძრაობისას ბგერებს გა მოსცემენ და ქმნიან ე. წ. „სფეროების მუსიკას“ ან „სფეროთა ჰარმონიას“, რაც ადამიანის ყურისთვის მიუწვდომელია (მას მხოლოდ ზედმიწევნით მგრძნობიარე სეისმოგრაფები აფიქ სირებენ), მაგრამ სამყაროს ფუნდამენტურ ჰარმონიულობას ადასტურებს და რადგან სფეროებს შორის რიცხვითი თანა ფარდობა არსებობს, მუსიკალური ჰარმონიაც ამ პრინციპს ემორჩილება.

ვინაიდან ადამიანი კოსმოსური მუსი კის „ანარეკლის“ მფლობელია და თა ვადაც ქმნის მუსიკას, მისი კეთილდღე ობა, ფიზიკური თუ სულიერი (ისევე, როგორც კოსმოსის), მუსიკალური და რიცხობრივი ელემენტების ჰარმონი ულად, თანაბგერადულად თანხმობაში მყოფ პროპორციულ სისტემას უნდა ეყრდნობოდეს. მხოლოდ ასე გახდება შესაძლებელი ადამიანის ჰარმონიული განვითარება, მისი ზნე-ჩვეულებების ჩამოყალიბება, სხვადასხვა ვნებათა, თუ დაავადებათა განკურნვა და სულიე რი ბალანსის აღდგენა-შენარჩუნება. ბოეთიუსი, რომაელი სენატორი და ნეოპლატონიკოსი ფილო სოფოსი, ამბობდა: როდესაც პითაგორამ შეიტყო იმის შესახებ, რომ ვიღაც ახალგაზრდა კაცი შეყვარებულის სახლის გადაწვას აპირებდა, ის სრულიად დარწმუნებული იყო, რომ ახალგაზრ და „არასწორი“ მუსიკალური კილოს გავლენის ქვეშ მოექცა და მხოლოდ მას შემდეგ, რაც მან შეყვარებულ მამაკაცს ჰარმონი ული მუსიკის მოსმენა შესთავაზა, ეს უკანასკნელი დამშვიდდა და სახლიც გადაურჩა დაწვას. ადამიანის აღზრდა მუსიკის მეშვეობ ით, მისი განკურნვა სხვა დასხვა ფიზიკური, თუ სულიერ ი სნეულებებისგან, მუსიკის გავ ლენა საზოგადოებაზე, მისი როლი რიტუალების, დღესასწა ულებისა, თუ ხელოვნების დარგებში, მუსიკის კათარზისული ფუნქცია, კავშირი ასტორნომიასთან, ეს ყველაფერი პითაგო რასა და პითაგორელების „საჩუქარია“ შემდგომი თაობების თვის და როდესაც პლატონი ამბობს, რომ ადამიანის საწყისი განათლების მიზანი სრულყოფილი ინდივიდუმის ჩამოყალიბე ბა უნდა იყოს: სხეულ ის – გიმნასტიკის, სულის კი – მუსიკის მეშვეობ ით, ვინაიდან ორივე ერთად, ქმედებაში მოყვანილი, ადამიანის ბუნებას ჰარმონიულ მდგომარეობაში ამყოფებენ, ჯეი კენედის აღმოჩენა სრულიად მოულოდნელი არ უნდა იყოს ანტიკური საბერძნეთის ცივილიზაციის მეტნაკლებად მცოდნე ადამიანებისთვის. პლატონის მიხედვით, სულის საწყისი ფორმაცია განათლებაა, რომელიც, ყველაფერ დანარჩენთან ერთად, მუსიკის მეშვე ობით აბალანსებს ბავშვის სულს, სიამოვნებისა და ტკივილის აღქმის სწორ უნარებს უვითარებს მას ქვეცნობიერ დონეზე და ჰარმონიისა და რიტმის მეშვეობით მაღალი ზნეობრიობისთვის განაწყობს მას. მისი აზრით, ჩვილი ბავშვის რიტმული რწევა დედის ხელებში იავნანას თანხლებით, ესაა ერთი სახის ემოციის (ამ შემთხვევაში უარყოფითის – უძილობის), მეორე სახის, დადებითი ემოციით ჩანაცვლება. შესაბამისად, სიმღერა და რიტმი ერთგვარი გამაწონასწორებელი ემოციის მომნიჭებელია. „სახელმწიფოში“ პლატონი აღნიშნავს, რომ მუსიკა ემოციების გამომწვ ევი და, ამავდროულ ად, მათი მიმბაძველი ფენომენი ცაა. კარგი, „სწორი“ მუსიკა დადებითი ემოციური პალიტრის შემადგენელ სხვადასხვ ა გრძნობა შეიცავს – სიფხიზლეს, სი მამაცეს, დიდსულოვნებას, ფართო თვალთახედვას, ა.შ. – და

109 VOYAGER 26/2022

მუსიკა

გრძნობებზე დადებითი ზემოქმედება, სიამოვნება, მორალური სიმტკიცე და შემეცნებისადმი განწყობა საზოგადოების სიმტ კიცის და სახელმწიფოს სტაბილურობის გარანტიაა , თუმცა, და აქ პლატონი აშკარად უკვე ტრადიციონალისტია, მუსიკა მხო ლოდ „ირაციონალური სიამოვნების“ მომნიჭებელი კი არ უნ და იყოს, არამედ სიმამაცისა და თავდაჭერილობის წამახალი სებელიც. ამიტომ ურჩევდა ის, ელიტას დაეცვა უკვე ფეხმოკი დებული მუსიკალური ტრადიცია „ეპოქის სულით გაჟღენთილი ადამიანებისგან,“ რომლებმაც არ იცოდნენ, რა იყო სწორი და კანონიერი.

მუსიკისა და პოეზიის ღმერთის, აპოლონის ქანდაკება ათენში

ასეთი მუსიკის სმენისას ეს თვისებები ადამიანს გადაეცემა, მაგრამ, ამასთანავე, საუკეთესო მუსიკა უბრალოდ იმიტაცია კი არაა, არამედ ის მოწესრიგებული ემოციის იმიტაციაცაა, შესა ბამისად, დადებითად ეფექტური, რაც ადამიანის სულს მტკი ცედ აფორმებს. როდესაც მუსიკა წყდება, ეს ეფექტი თავის დაღს ტოვებს მსმენელის სულში, ვინაიდან „რიტმი და ჰარმო ნია სულის ყველა კუთხე-კუნჭულში ჰპოვებს გამოძახილს“.

ადამიანის მორალური ფორმირების გარდა, მუსიკა გემოვნების ჩამოყალიბებისთვის აუცილებელი ინსტრუმენტიცაა, რაც, როგორც წესი, ადამიანს მუსიკის მიღმა არსებული სფეროების სწორად შეფასებაშიც ეხმარება და რაც მთავარია, ის მის ინტელექტს ამზადებს ცოდნის მისაღებად. აუცილებელი არაა, რომ მუსიკალურმა განათლებამ კარგ მუსიკოსად გახადოს ბავშვი, საკმარისია, თუ ის შემეცნების სურვილს გაუღვივებს და შეამზადებს მასში სამყაროს აღქმის სწორ მექანიზმს.

არისტოტელე, პლატონის მსგავსად, მუსიკას განათლებისთ ვის აუცილებელ ელემენტად თვლიდა და კეთილგონიერების, დადებითი ჩვევებისა და ჰარმონიული განვითარებისთვის წა მახალისებელ აუცილებელ დისციპლინად მიიჩნ ევდა მას. ამ მხრივ მისი და პლატონის აზრი მუსიკის მეშვეობით ჰარმონი ულ განვითარებაზე, მცირეოდენი განსხვავებების გათვალის წინებით, სრულ თანხმობაშია. მუსიკის სმენისას ადამიანის სული „ცვლილებას განიცდის“ – ამბობდა არისტოტელე და ხაზგასმით აღნიშნავდა, რომ მისი მეშვეობით ადამიანში ან კარგად, ან ცუდად მოწესრიგებული ემოციები ღვივდება. მაგა ლითად, მიქსოლიდიური კილო მსმენელში ნაღვლიან გრძნო ბებს იწვევს, დორიული კილო – მოწესრიგებულს და დინჯს, ფრიგიული კი ენთუზიაზმით ავსებს მას. იგივე ეხება რიტმსაც. მართალია, მუსიკის ზემოქმედების მეშვეობით ადამიანი სათ ნო და ზნეობრივი შეიძლება არ გახდეს, მაგრამ ყველაზე მთა ვარი მაინც ისაა, რომ მუსიკა მას განაწყობს ამ მიმართულებით მოძრაობისკენ და ეს სრულიად საკმარისია ადამიანის ხასი ათის ფორმირებისთვის. ბავშვები ამ ყველაფერს გაუცნობიე რებლად ითვისებენ, მათ ჯერ კიდევ არ შესწევთ მუსიკის ინტე ლექტის მეშვეობით აღქმის უნარი, რადგან ეს უკვე გამოცდი ლებას მოაქვს. მხოლოდ მაშინ, როდესაც მუსიკის მეშვეობით ფეხმოკიდებული, შედარებით დაბალ საფეხურზე მყოფი ფუნ ქციები, გამართულად იწყებენ მუშაობას ადამიანში, ის უკვე მზადაა მუსიკის ინტელექტის მეშევეობით აღსაქმელად. არის ტოტელესთან ეს მუსიკის მეშვეობით შეძენილი მსოფლაღქმის უმაღლესი საფეხურია. არისტოტელეს შემდეგ, მისმა მოწაფე არისტოქსენუსმა და მოგვიან ებით უკვე პტოლემეუსმა უფრო ღრმად და სისტემუ რად შეისწავლეს მუსიკის გავლენა ადამიანზე და კიდევ უფ რო განავრცეს არისტოტელეს, პლატონის და პითაგორას მიერ შემუშავებული მიდგომები კოსმოსის, მუსიკის და ადამიან ის კავშირებზე. თუ კვლავ პითაგორას დავუბრუნდებით, ალბათ უადგილო არ იქნება იმის დამატებაც, რომ მისი კოსმოლოგი ის მიხედვით, კოსმოსური ჰარმონია ციური სხეულ ების მოძ რაობის მეშვეობ ით ქმნის მუსიკალურ ჰარმონიას, ადამიან ის ცხოვრების წესის მორგება კოსმოსურ წესრიგთან კი ამ უკა ნასკნელს მარადიულ ჰარმონიაზე განაწყობს და გარკვეული თვალსაზრისით სწორად ეს წესრიგია ადამიანის ქაოსური მდგომარეობიდან განდევნის აუცილებელი პირობა. ვინაიდან რიცხვთა ჰარმონია ობიექტური კანონზომიერებაა, ის ზემოქმედებას ახდენს რეალობის ყველა გამოვლინებაზეც, მათ შორის მუსიკაზეც, რომელიც, თავის მხრივ, „სამყაროს ჰარმონიის“ სმენაში უწყობს ხელს ადამიანს. რაც უფრო კარგადაა მომართული ადამიანი ასეთი მუსიკის მოსასმენად, მით უფრო სრულყოფილია თავად ისიც და ამგავარად, როგორც ერთხელ არნოლდ შონბერგმა აღნიშნა, მუსიკის მეშვეობით ის იძენს უნარს – ყოვლად ჩვეულებრივში, რაღაც ყოვლად არაჩვეულებრივი დაინახოს.

110 VOYAGER 26/2022

მუზები. ესტაშ ლესიუერი (1617-1655) 111 VOYAGER 26/2022

კინო

მარადისობა და ერთი დღე

თეო ანგელოპულოსის კინემატოგრაფი – შენელებული ხეტიალი დროსა და სივრცეში დ ა ვით ბუხრ იკ იძე უცნაურია, მაგრამ დიდი ბერძენი კინორეჟისორის, თეო ანგელოპულოსის მოულოდნელი სიკვდილი დღევანდელი აბსურდული სამყაროს კანონზომიერების აღიარებას უფრო ჰგავს: ის 2012 წლის იანვარში, კინოგადაღებისას, ავტოსაგზაო შემთხვევის შემდეგ დაიღუპა. როგორც თვითმხილველები ყვებიან, 77 წლის რეჟისორი თავის ახალ ფილმში მონაწილე რიგითი მოქალაქისგან ინტერვიუს იღებდა, როდესაც

მოულოდნელად, დიდი სისწრაფით მომავალი მოტოციკლი დაეჯახა. მიღებული ტრავმების შემდეგ, ის ათენის ერთ-ერთ საავადმყოფოში მიიყვანეს, სადაც ექიმების დიდი მცდელობის მიუხედავად, რამდენიმე საათში გარდაიცვალა. მომხდარს რეპორტიორები უბედურ შემთხვევას უწოდებენ, თუმცა ეს „რიგითი“ შემთხვევა მსოფლიო კინემატოგრაფისთვის უდიდესი დანაკლისი აღმოჩდა.

112 VOYAGER 26/2022

თეო (ოფიციალურად თეოდოროს) ანგელოპულოსი 1935 წელს, ათენში დაიბადა. კინო ბავშვობიდან უყვარდა, თუმცა იურისტობაც სურდა და სორბონას უნივერსიტეტის მსმენელიც გახდა. საბოლოოდ, კინოსადმი სიყვარულმა მაინც თავისი გაიტანა. ანგელოპულოსმა პარიზის უნივერსიტეტი მიატოვა და საბერძნეთში დაბრუნდა, სადაც 1960-იან წლებში ჟურნალ „დემოკრატიულ არჩევანში“ კინოკრიტიკოსად დაიწყო მუშაობა. ეს კი უხიფათო სულაც არ ყოფილა, მითუმეტეს „შავი პოლკოვნიკების“ დიქტატურის პირობებში.

1968 წელს ანგელოპულოსმა პირველი მოკლმეტრაჟიანი ფილ მი გადაიღო, ხოლო 70-იან წლებში გადაღებული დოკუმენტური ფილმების სერიაში, მეოცე საუკუნის საბერძნ ეთის ისტორიის რამდენიმე სცენა გააცოცხლა. დაახლოებ ით ამავე პერიოდში იწყება მისი საერთაშორისო აღიარებაც. 1971 წელს „რეკონსტრუქცია“ დასავლეთ ბერლინის კინოფეს ტივალ „ფიპრესის“ (კინოკრიტიკოსთა პრიზი) მფლობელი გახდა. მოგვიანებით, ანგელოპულოსმა კიდევ რამდენჯერმე მოაჯადოვა თავისი კინემატოგრაფიული ენით ბერლინალე – 1973 წელს კვლავ ფიპრესი ფილმისთვის „36-ის დღეები“, 1975 და 1987 წლებში კი ჟიურის სპეციალური პრიზი ფილმებისთ ვის „კომედიანტები“ და „პეიზაჟი ნისლში“. სხვათა შორის, 1988 წელს „პეიზაჟი ნისლში“ ვენეციის კინოფესტივალის ერთ-ერთ მოვლენად აღიარეს და ერთდროულად ექვსი სხვადასხვა სა ხის პრიზი გადასცეს. მათ შორის, „ვერცხლის ლომი“ საუკეთე სო რეჟისურისთვის. კიდევ უფრო წარმატებული იყო თეო ანგელოპულოსის კინობიოგრაფია კანის ფესტივალზე. მისი ფილმები ექვსჯერ მოხვდა „ოქროს პალმის რტოს“ ნომინანტთა შორის! 1995 წელს ფილმმა „ულისეს მზერა“ ჟიურის „დიდი პრიზი“ დაიმსახურა, ხოლო 1998 წელს „მარადიულობა და ერთი დღე“ კანის კინოფესტივალის მთავარი პრიზით – „ოქროს პალმის რტოთი“ დააჯილდოვეს... თუმცა პრიზებისა და ჯილდოების

ფონზე უმრავლესობას, ცხადია, არც ახსოვს ეგზისტენციური, დრამატული და საკმაოდ მწარე ფრაზა ფილმიდან „ულისეს მზერა“: „საბერძნეთი კვდება. ჩვენ მომაკვდავი ერი ვართ. ჩვენ დავამთავრეთ ჩვენი ციკლი, ჩვენი ეპოქები და ათასწლეულები დამტვრეულ ქვებსა და დამხობილ ქანდაკებებს შორის. ახლა კი ვკვდებით. თუ საბერძნეთს სიკვდილი უწერია, უკეთესია, ჩქარა მოკვდეს. რაც უფრო ხანგრძლივია აგონია, მით უფრო ძლიერია დარტყმა, როცა ყველაფერი დამთავრებულია“. საფესტივალო წარმატებისა და პრიზების სიუხვის მიუხედავად, უნდა ვაღიაროთ, რომ თეო ანგელოპულოსის კინემატოგრაფს დღეს არც თუ ბევრი თაყვანისმცემელი ჰყავს. კიდევ უფრო ცოტანი არიან ისინი, ვისაც მისი ფილმები გამორჩეული ესთეტიკის, მითების თანამედროვე გააზრებისა და სივრცესა და დროში „ხეტიალის“ გამო უყვარს. მისი ფილმებისადმი დისტანცია ბერძენი რეჟისორის ერთგვარი მედიტაციური კინოენითაც შეიძლება აიხსნას. მას მდორე, ხანგრძლივი და სტატიკური კადრები ურჩევნია, რომელთა სიღრმესა და მდინარებაში შეიძლება მაყურებელი იოლად ჩაიკარგოს. მაგალითად, 1975 წელს გადაღებულ, 230-წუთიან ფილმში „კომედიანტები“ მხოლოდ 80 კადრია! რაც კლიპების რიტმის მოყვარული მაყურებელისთვის საკმაოდ რთულად მისაღებია. ის კი არა, ზოგჯერ მისი ფილმების შენელებული რიტმი კინოფესტივალის ჟიურის წევრებსაც აფრთხობს.

1988 წელს „პეიზაჟი ნისლში“ ვენეციის კინო ფესტივალის ერთ-ერთ მოვლენად აღიარეს და ერთ დროულად ექვსი სხვადასხვა სახის პრიზი გადასცეს. მათ შორის, „ვერცხლის ლომი“ საუკეთესო რეჟისურისთვის.

113 VOYAGER 26/2022

კინო

3 1

კადრები ფილმებიდან: 1. „მარადისობა და ერთი დღე“ 2. „ულისეს მზერა“ 3. „ყარყატის შეწყვეტილი ფრენა“

სხვათა შორის, თეო ანგელოპულოსმა თავადაც კარგად იცოდა მისი კინემატოგრაფისადმი „რთული“ დამოკიდებულების შესახებ და ამბობდა: „თუ გინდათ, ჩემი ფილმის ყურებისას დაიძინეთ და სამაგიეროდ, ნახავთ ელენი კარაინდრუს მუსიკის ფონზე ჩავლილ სიზმარს“. ელენი კარაინდრუ კი ანგელოპულოსის თითქმის ყველა ფილმის კომპოზიტორია და ყოველთვის ახერხებდა რეჟისორის ვიზუალური სამყაროს საოცარი წარმოსახვითა და ბგერებით შევსება-გაფორმებას; ისევე როგორც, ოპერატორ იორგოს არვანიტისის შენელებული ტემპო-რიტმით მოძრავი კამერა. ანგელოპულოსის კინემატოგრაფი მთლიანად ჩაძირულია ელინურ არქეტიპებსა და კულტურაში. თითქმის ყველა მი სი ფილმი დაშიფრულია კლასიკურ-მითოლოგიური ხატებით, ხოლო ისტორიული და პოლიტიკური მოვლენები თითქოს თა ნამედროვე ბერძნული საზოგადოების ერთგვარი „ტესტია“. ევროპასაც და სამშობლოსაც მან ეპიკური, მეტაფორული და ქოროთი „დატვირთული“ ვიზუალური ნაკადი შესთავაზა, რო მელიც ერთდროულად ბერძნული მითოლოგიითა და თანა მედროვე პოლიტიკური მოვლენებით იყო ერთმანეთთან და კავშირებული. რეჟისორის მზერა ყოველთვის რეზონანსულია, ხოლო საზოგადოებაზე გავლენა – მონუმენტური. შესაბამისად, საბერძნ ეთშიც რეჟისორების ნახევარი ცდილობდა მისთვის მიებაძა, ხოლო მეორე ნახევარი რადიკალურად ემიჯნებოდა. არცთუ მარტივად აღსაქმელი კინემატოგრაფიით ის მაყურე ბელს ამზადებს, გაუმკლავდეს სერიოზულ მხატვრულ გამოც

დას და მხოლოდ პოპკორნის ამარა არ დარჩეს ორი საათის განმავლობაში. შესაბამისად, რეჟისორი გვთავაზობს, რასაც ჩვენ „ჭვრეტის ფილმს“ ვუწოდებთ; კადრებს, რომლებიც დი დი ხნის განმავლობაში გრძელდება და რომელიც სიღრმესა და სივრცეში იკარგება მაშინ, როდესაც ჰოლივუდში გადაღებული ფილმის კადრის ხანგრძლივობა, საშუალოდ, მხოლოდ რამდე ნიმე წამია. თუ მაყურებელს ანგელოპულოსის ფილმები არ უნახავს, მას უამრავი აღმოჩენა ელის: ანტიკური ტრაგედიიდან თანამედ როვე პოლიტიკურ დრამამდე; Road-Movie-დან ფილოსოფიურ იგავამდე. საბედნიეროდ, ანგელოპულოსის ფილმების სირთულეს მსოფლიოს ცნობილმა კინოვარსკვლავებმაც დროულად წააშველეს ხელი და რომ არა მარჩელო მასტროიანი და ჟანა მორო (ფილმში „ყარყატის შეწყვეტილი ფრენა“ ), ჰარვი კეიტელი და ერლანდ იოზეფსონი („ულისეს მზერა“), ბრუნო განცი („მარადისობა და ერთი დღე“), უილიამ დეფო და ირენ ჟაკობი („დროის მტვერი“ ), ზემოთ ჩამოთვლილი ფილმების აღქმა კიდევ უფრო ძნელად „მოსანელებელი“ გახდებოდა. ანგელოპულოსის ფილმის სცენარი თითქოს ითვალისწინებს და ერთად კრებს თანამედროვე ევროპის კრიზისს, ახლო აღმოსავლეთიდან გადმოხვეწილ ემიგრანტებს, მოხეტიალე ბავშვებს, პოლიტიკურად დევნილებს, მსახიობებს, პოეტებს...

114 VOYAGER 26/2022

თუ მაყურებელს ანგელოპულო სის ფილმები არ უნახავს, მას უამ რავი აღმოჩენა ელის: ანტიკური ტრაგედიიდან თანამედრო ვე პოლიტიკურ დრამამდე; ROAD-MOVIE-დან ფილოსოფიურ იგავამდე.

განსაკუთრებით საინტერესოა ეპიზოდები, რომლებშიც რეჟისორი ხაზს უსვამს, რომ თავადაც ბერძენია და არასოდეს ივიწყებს ფესვებს, ბერძნულ ცივილიზაციასთან კავშირს (ან იქნებ არქეტიპებს?) და თავისი ქვეყნის ყველა ბედნიერებას თუ უბედურებას ასახავს. მისი ერთ-ერთი ბოლო ფილმი „დროის მტვერი“ (The Dust of Time) ასეთი ფრაზით იწყება: არაფერი იკარგება, არაფერი ქრება, არაფერი უმიზნოდ არ იქმნება. სწორედ ამგვარი ლაიტმოტივი გასდევს თითქმის მის ყველა ფილმს. ტრაგიკული ბედის მატარებლები არიან ბავშვებიც – ვოულა და ალექსანდრე ფილმში „პეიზაჟი ნისლში“, რომლებიც გერმანიაში იპარებიან მამის მოსაძებნად. როდესაც ისინი მეტაფორული „გერმანიის საზღვარზე“ გადაიპარებიან, საოცარი განცდა გეუფლებათ, რადგან ხედავთ ბედისწერის წინაშე მოხეტიალე ბავშვებს, რომლებიც მამას, უფრო ზუსტად, სიმბოლურ მამას ეძებენ. ამის აღსანიშნავად კი რეჟისორი გვიჩვენებს ხეს, რომელიც სინამდვილეში ბერძნული ზეთისხილია, რომელსაც ბავშები სიმბოლურად ეხუტებიან... და ეს ნამდვილად არის კათარზისი, რომელიც ანტიკური ტრაგედიის უმთავრესი და უმნიშვნელოვანესი კომპონენტია. „პეიზაჟი ნისლში“ ანგელოპულოსის ყველაზე ემოციური და ტრაგიკული ფილმია. მიუხედავად იმისა, რომ საბერძნ ეთში ნისლი და წვიმა იშვიათი მოვლენაა, უჩვეულ ოდ მიმზიდველი შემოდგომის სურათების ნაცვლად, ის ჩრდილოეთ საბერძნ ე

თის ბუნებრივ, კულტურულ და ისტორიულ ლანდშაფტს აღ ბეჭდავს. ველური მთისა და ტბების სიჩუმე, ქათქათა თოვლის ბზინვარება, ქალაქების ნეოკლასიკური ნაგებობები, ზღვისპირა ზონა, მატარებლები, ალექსანდრ ე მაკედონელის სახელობის ქუჩა და ძველი კაფეები რეჟისორის ვიზუალურ პოეზიაში მა რადიულად დამკვიდრდა. „პეიზაჟი ნისლში“ კვეთს მეტაფიზი კურ სივრცეს და რეალურ და მითიურ ისტორიებს ერთად უყრის თავს. სინამდვილეში ხომ არც საბერძნეთ-გერმანიის საზღვარი არსებობს, რომლის გადაკვეთის დროსაც ფილმის ფინალში ვოულასა და ალექსანდრეს კლავენ. უცნაური და ცოტა უიღბლო აღმოჩნდ ა თეო ანგელოპულოსის თვის 2004 წლის ბერლინის საერთაშორისო კინოფესტივალი, სადაც მისი ფილმი „მიწის ტირილი“ საკონკურსო პროგრამაში მონაწილეობდა. კრიტიკოსების ნაწილის აღფრთოვანების მი უხედავად (ფილმმა „ფიპრესის“ პრემიაც დაიმსახურა), ჟიურიმ ის, თითქოს, საგანგებოდ დაივიწყა. ხოლო როდესაც ფილმის დასრულების შემდეგ სინათლე აინთო, ბერლინალე პა ლასის დარბაზი ნახევრად ცარიელი იყო... თუმცა იყვნენ ისინიც, ცრემლებს რომ ვერ იკავებდნენ და რომლებმაც დიდ ბერძენ რეჟისორს ოვაციები გაუმართეს. ისინი კარგად ხვდებოდენ, რომ მარდისობასა და ერთ დღეს სწორედ ისეთი დიდი რეჟისორი აერთებს და ამთლიანებს, როგორიც თეო ანგელოპულოსია.

115 VOYAGER 26/2022

კულინარია

ჰომეროსის ქვეყნის გემო

არქესტრატოსმა დაწერა ისტორიაში პირველი სამზარეულოს წიგნი (ჩვ.წ.აღ.-მდე 330 წელს).

116 VOYAGER 26/2022

დი ა ნა ა ნ ფიმია დი

იმ ცნობილი ფილმის ბერძენი, ტრაბახა პერსონაჟისა არ იყოს, გარდა იმისა, რომ ყველა მნიშვნელოვანი სიტყვა წარმოშობით ბერძნულია, საბერძნეთმა პოეზია და კულინარიაც შექმნა – ვე რაფრით დაარწმუნებთ ბერძნებს საპირისპიროში. სიმართლ ე გითხრათ, მე უბრალოდ ბედნიერი ვარ, რომ ერ თიც და მეორეც არსებობს, ამიტომ სად რომელი აკვანი დაირ წა, დიდად არ ვეძიები ხოლმე. მე ისიც მგონია, რომ ნებისმიერი ენა შეიძლება იქცეს გენიალურ ლექსად, ნებისმიერი ქვეყნის პროდუქტი – უგემრიელეს კერძად, „ჩვენ კაცთა მოგვცა ქვეყა ნა“ და ასეთი რამეები, მაგრამ კულინარიის ღმერთის ბერძნუ ლი წარმოშობისა მაინც მწამს. რატომ? რატომ და ისევ ტექსტე ბი მარწმუნებს ამაში. „ილიადაში“ ღმერთების სადიდებლად აშიშხინებული ხორ ცი თუ „ოდისეას“ დიდებული ნადიმები, მეცხვარე და მეყველე ციკლოპის ამბავი და კიდევ ბევრი გემრიელ ი დეტალი, რო მელზეც ბრმა გენიოსი, ჰომეროსი წერს, ამას ღმერთების ამბ როზიაც ემატება, პურის ცხობის, ზეთისა და ღვინის ტრადიცია. მეც ვიქნები თავკერძა ბერძენი და ვიტყვი, რომ როდესაც მთე ლი მსოფლიო ცეცხლზე შემწვარ ნანადირევსა და მცენარეთა ბოლქვებსა თუ ძირხვენებს ჭამდა, ამ დროს ძველი ბერძნები თევზის სუპსა და ხორცის ღვეზელს ამზადებდნენ. ის, რაც უხსოვარ დროს დაიწყო, დღესაც გრძელდება. უძველესი ცივილიზაც იის მარგალიტების, ზღვის ოქროსფერი სანაპიროს, პაწაწინა ავთენტური კუნძულების, ცეკვის, სიმღერის, ბედნიე რების განცდის გარდა, საბერძნეთი გემოებისა და კერძების ქვე ყანაცაა, ახალ ი, ჯანსაღი პროდ უქტი, ხორცი, თევზი, მზედაკრული ბოსტნეული, ზეითუნის ზეთი, ღვინო, ყველ ი – გასტრონომიული სამოთხის ერთი მხარე ნამდვილად მზიანი ელადაა . პირველი, რაც აუცილებლად თვალს მოგტაცებთ ნებისმიერ ბერძნულ ქალაქსა თუ სოფელში, რესტორნების, უფრო მეტად კი – საოჯახო კაფეებ ისა და ტავერნების სიმრავლეა.

რა სჯობს ტალავერით გადახურულ ეზოს, სადაც შედიხარ და მაგიდებზე ლურჯზოლიანი თეთრი გადასაფარებლები კოპწია ობენ. ოჯახის დიასახლისი მოდის და ხელნაწერ, ამოგვირის ტებულ მენიუს გთავაზობთ. გადაფურცლავთ ამ მენიუს და შეკ ვეთის მერე, დაწვრილებით გამოჰკითხავთ დიასახლისს მისი საოჯახო სტიფადოს – კურდღლის ჩაშუშულის – საიდუმლოს, ის საკუთარი, ცივად გამოხდილი ზეთით მომზადებულ სალათას შემოგთავაზებთ, ოჯახში გაკეთებულ ფეტას და იოგურტს, მერე მისი უფროსი ბიჭები ცეცხლზე გემრიელ ბრიზოლებსაც ააშიშ ხინებენ, ოჯახის უფროსი ღვინოს შეგირჩევთ, როცა შემწვარ კალმარებსა და ღვინოში მომზადებულ რვაფეხასაც გასინ ჯავთ, დესერტად ჩაცივებულ საზამთროსაც მოგართმევენ. რომ მკითხოთ, რომელ ძირითად კომპონენტზეა აგებული ბერძნული სამზარეულო, ერთმნიშვნელოვნად გიპასუხებთ: ზეითუნის ზეთი. ზეთი მხოლოდ პროდუქტი არ არის, ეს ფილოსოფიაა. შეიძლე ბა კერძი იმით განსხვავდებოდეს მეორე კერძისგან, როგორი დამუშავების ზეთითაა დამზადებული. ბერძნულ სამზარეუ ლოში ვერ იპოვით კერძს, ზეთი ან ზეთისხილის ნაყოფი რომ არ გამოიყენებოდეს. ზეთისხილის დამუშავების ათასი ხერხი არსებობს. რაც შეეხება ზეთს, მისი რამდენიმე მთავარი მახა სიათებლიდან უმნიშვნელოვანესია ფერი და გემო, რითაც მივ ხვდებით, რამდენად ხარისხიანია იგი. თუ ზეთი სულ ახალგა მოწურულია, იგი თითქმის გამჭვირვალეა. ერთი და იმავე ნა ყოფიდან ოთხჯერაც კი წურავენ ზეთს და ყოველი მომდევნო გამოწურვა უფრო დაბალი ხარისხისა და იაფფასიანია, ვიდრე წინა. სასურველია, ზეთის ფერთა პალიტრა მერყეობდეს მწვა ნე ფერიდან ოქროსფერ-ყვითლამდე. თუმცა, ახალგაზრდა, ახალდაწურული ზეთი ყველაზე გემრიელ ი და სასარგებლოა, რადგან ძირითად თვისებებს ზეთი ასაკთან ერთად არ კარგავს. ბერძნები ზეთს ურევენ ათსგვარ ხილსა თუ სანელებელს, თავ შავას, ნიორს, ციტრუსების წვენს, დაფნას და ასე ინახავენ, შემ დეგ კი კერძებში იყენებენ.

117 VOYAGER 26/2022

კულინარია

მიზითრა და მანური – სხვადასხვა რეგიონში სხვადასხვანა ირია, ძროხის ან თხის, მაგარი ყველია, ზოგჯერ ხმელიც კი. მწიფდება დიდხანს. კასერი – თხის ყველი. კეფალოტირი – ჩემი ყველაზე საყვარელი ყველი, მყარი, მარი ლიანი, მკვეთრად გამოხატული გემოთი. გრავიერ ა – ძროხის თეთრი ყველი, საშუალო მარილიანობის. ანთროტიროსი – თხის ყველი, მცირე დოზით ნაღების შემცვე ლობით, არსებობს ახალი და გამომშრალი, ახალს აქვს ნაზი გემო, გამოიყ ენება სუფრის ყველად, ხოლო გამომშრალი მა რილიანია და ძალიან სახასიათო სურნელი აქვს. გარდა ამისა, საბერძნ ეთის ბევრი კუნძული და რეგიონი ყვე ლის საკუთარი სახეობით არის ცნობილი. როდესაც ბერძნულ რესტორანს ან ტავერნას ესტუმრებით, აპეტაიზ ერის სახით აუცილებლად საღანაკი (ყველისა და პო მიდვრის კერძი) მიირთვ ით; გრილზე შემწვარი ტკბილი წიწა კა ყველის შიგთავსით, რასაკვირველია, ძაძიკი, ტიროსალათა ან მელიძანოსალათა (პირველი კიტრისა და იოგურტის ცივი წვნიან ი და სოუსია, მეორე – რამდენიმე სახეობის ბერძნული ყველის ცივი კერძი, მესამე კი – ბადრიჯნისაგან მომზადებული ცივი ხემსეული). ასევე განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ადგილი ბერძნული გემოს კულტურაში ყველს უჭირავს. ბერძნებს მრავალი სახეო ბის საინტერესო ყველი აქვთ: ფეტა – მთავარი ბერძნული ყველი, რბილი, ხაჭოსებრი კონსის ტენციის, მზადდება თხის ან ძროხის რძისაგან, უნდა იყოს ახალი, რადგან, რაც უფრო დიდხანს მწიფდება, მით უფრო მლაშდება.

ბერძნული სალათა რამ დამავიწყა? საქვეყნოდ ცნობილი ბერ ძნული სალათა, რომელსაც ბერძნები გლეხურს უწოდებენ, დი დი არაფერი, ჩვეულებრივი სალათაა, განსაკუთრებულს მას თხის ყველი – ფეტა, ცივი გამოწურვის პირველხარისხოვანი ზეითუნის ზეთი და ზეთისხილი ხდის; ლიმონის წვენი და ახალ მოკრეფილი ბერძნული რეჰანი ახალისებს.

ძაძიკის რეცეპტი მოგართვათ? როგორც მეტყვით: გვჭირდება რამდენიმე ცალი კიტრი, ერთი ჭიქა გაწურული მაწონი, ნივრის სამი-ოთხი კბილი, მეოთხედი ლიმონის წვენი, ერთი ჩაის კოვზი ზეითუნის ზეთი, ნედლი პიტნის რამდენიმე ფოთოლი. გაფცქვნილი კიტრი გავხეხოთ, მაწონში გავხსნათ გაჭყლეტილი ნიორი, ზეთი, ცოტა მარილი, ლიმონის წვენი, წვრილად დაჭრი ლი პიტნა და ამ მასაში ავურიოთ გახეხილი კიტრი. ამგვარად მომზადებული ძაძიკით შე გიძლიათ გრილზე შემწვ არი ტკბილი წიწაკა, პომიდორი ან ბადრიჯანი გამოტენოთ. ბოს ტნეულისათვის მწარე წიწაკით შეზავებულ ყველის სოუსსაც გამოიყენებთ.

118 VOYAGER 26/2022

გოგრის ყვავილები შეიძლება წვნიანშიც შეგხვდეთ, ან, სულაც ასეთ მდგომარეობაში:

ყაბაყისა და გოგრის ყვავილის ბრაწულები მასალად საჭიროა: გოგრის ყვავილი 10 ცალი, 2 ცალი დიდი ზო მის ყაბაყი, ბერძნული ყველი „კეფალოტირი“, გახეხილი – ერთი ჩაის ჭიქა, ზეით უნის ზეთი – ერთი სუფრის კოვზი, ლიმონის წვე ნი, ერთი სუფრის კოვზი პურის ფქვილი, მწვანე წიწაკა. გაცხე ლებულ ტაფაზე მოვხრაკოთ გახეხილი ყაბაყი, ჩავამატოთ წვრი ლად დაჭრილი გოგრის ყვავილი, დავუმატოთ გახეხილი ყველი, მაწონი, მარილი, წიწაკა, რეჰანი, შევასქელოთ პურის ფქვილით, გავაკეთოთ ბურთულები. ამოვავლოთ ფქვილში, შევწვათ ზეი თუნის ზეთში, მოვასხათ ლიმონის წვენი და თხის მაწონი. და საყოლებლად გაზავებული ბერძნული ღვინო გამოგადგებათ, ან ბერძნული ანისულის არაყი – უზო (უზო დასაწყისადაც მშვენივ რად გამოდგება, საუკეთესო მადის აღმძვრელია). შემდეგ შეხვრიპეთ ქათმის, თევზის, ანდა ზღვის პროდუქტე ბის წვნიანი გოგრის ყვავილებით, თევზის წვნიანი, რომელიც სამი სახეობის თევზისგან არის მომზადებული და მგზავრობის შემდეგ სასიცოცხლო ძალებს შესანიშნავად აღადგენს. თევზსა და ზღვის პროდუქტებს სხვა სახითაც მიირთმევთ – შემწვ არი სარდინები ლიმონის სოუსში, ამის შემდეგ კი უკვე შეგიძლიათ კურდღლის ჩაშუშული „სტიფადო“ მიირთვათ. გარდა ამისა, შესანიშნავი მუსაკა, გრილზე შემწვ არი კალმარები, ასთაკვები ღვინოში, ცხარე რვაფეხა. ან, სულაც, ახალდაჭერილი, ქორფა თევზეულით ისიამოვნეთ. თუ ხორცი გიყვართ, მოითხოვეთ ხორცის ნაკრები, რომელიც თხისა და გარეული ღორის ბრიზოლების, გრილზე მომზადე ბულ ქათმის, ხბოს, ტახის მწვადისაგან შედგება.

ბერძნული ნამცხვრუკები ნუშით ერთი კვერცხის გული, 400 გრამი დარბი ლებული კარაქი, 1 ჭიქა შაქარი, ყავის ჭიქით კონიაკი, შიგ გახსნილი 1 ჩაის კოვზი სოდა და მწიკვი ვანილი ავურიოთ ერთმანეთში, შევაზილოთ ფქვილი, რამდენსაც შეიზელს. მზადდება რბილი ცომი და ემატება 200 გრა მი მოხალული ნუში (ნუში წინასწარ წყალში იხარშება, ეცლება კანი, იჭრება, იხალება). როგორია ბერძნული დესერტი ერთი სიტყ ვით? რა გითხრათ, ეს საფოს პოეზიას ჰგავს, ერთდროულად მსუბუქს, მძიმეს, ნაღვლი ანს, მზითა და მშვენიერებით აღსავსეს, და უვიწყარს. თუ სულ ცოტათი ზედმეტად გეტ კბილათ, ბერძნულად მოდუღებული სურ ნელოვანი ყავის ერთი ყლუპი ყველაფერს თავის ადგილას დააბრუნებს. როგორია ბერძნული გემო? რა გითხრათ, ყოვლისმომცვ ელი, ისევე, როგორც ეგეოი სის ზღვა პოსეიდონის სკიპტრის ერთი შერ ხევისას.

119 VOYAGER 26/2022

კულინარია

ღვინო ბერძნებს ოდითგანვე უყვართ, ძველი საბერძნეთიდან, ანტიკური ბერძნების ფერხთით დასხმული ფიალიდან, პოეზიიდან, მენადებიდან, ბაკხი ქალებიდან. ძველ საბერძნეთში თუ წყლით აზავებდნენ, დღეს სხვადასხვა სასმელთან ერთად სვამენ, თუმცა, ბერძნულ ნადიმზე, ეგეო სის თუ ხმელთაშუა ზღვის ნაპირზე გაუზავებელი ბერძნ ული ღვინოებიც ხშირად შეისმება. უფრო მეტად თეთრი, მსუბუქი ღვინოები უყვართ, როგორებიცაა მოსკოფილერო, ასირტიკო, რეცინა, თუმცა წითელი ღვინოებიც პოპულარულია – მავრო დაფნე, ნახევრადტკბილი, სურნელოვანი ღვინო, ფსინომავ რო და სხვები, საერთოდ, ბოლო დროს ბერძნული მეღვინე ობა ადგილობრივი წარმოშობის ჯიშების აღორძინებას დიდ ყურადღებას აქცევს და ბერძნული ღვინოები სულ უფრო და უფრო პოპულარული ხდება მსოფლიოში.

ამ ყველაფერს თუ გადაურჩით, არ დაგავიწყდეთ, ბერძნული ტკბილეულობა გასინჯოთ, ცოტა ზედმეტი სიტკბო ამ დესერტებს აღმოსავლეთმა შესძინა, მაგრამ ადგილობრივი თაფლი, ნიგოზი და ციტრუსის არომატი ამსუბუქებს და განუმეორებელს ხდის. აქ ყველაფერი პოეზიად იქცევა, ასე დაიმატა აღმოსავლურმა ბაქლავამ ფორთოხლის ყვავილის წვენი და ნუში და, შედეგად, სულ სხვანაირ დესერტად იქცა. დესერტზე გამახსენდა, კიდევ ერთ რეცეპტს ხომ არ ჩაიწერდით? 120 VOYAGER 26/2022

solo.ge