Revista

Moito por descubrir

Abril de 2009 Editado : IES As Mercedes Avda. de Madrid, 75 27002 Lugo

Nunca te entregues ni te apartes junto al camino, nunca digas no puedo más y aquí me quedo …

Depósito legal: LU 86-2009

José Agustín Goytisolo

Impresión : Publilar, S.L.

Sirvan estes versos de Goytisolo para animar aos alumnos nos momentos de desánimo e para que contribúan a acadar os seus obxectivos académicos e persoais.

Sirvan tamén para manter sempre vivo o compromiso e os ideales de cantos conformamos a COMUNIDADE ESCOLAR do Instituto e para todos os que veñan detrás.

Aos que estiveron antes e fixeron posible este aniversario un saúdo cariñoso, para os que xa nos deixaron o máis emotivo recordo.

Pasaron os primeiros corenta anos e moitos máis quedan por vir.

Sugerencias del topónimo As Mercedes.

2

Recuperación de calor nun tanque de leite.

42

Interpretación dunha obra do pintor José López

8

Made en Lugo: Feito en Lugo.

48 60

Guntín.

Enerxías renovables.

12

Oferta educativa do IES As Mercedes.

As Mercedes nos corenta anos.

15

Artesáns ou artistas?.

61

Convenio con SEAT.

17

Un día habitual.

68

Murallas.

19

Experiencia de una estudiante extranjera.

70

O can de palleiro, raza en perigo de extinción.

22

El boxeo, deporte minoritario e integrador.

73

A guerra polo coltan.

24

Concurso de fotografía matemática.

74

Baños, termas y agua en el Lugo romano.

26

Hermético distinto a cerrado.

82

Persoas xordas: moito por descubrir.

29

Breve percorrido histórico.

83

Emevé.

32

O noso contorno.

84

Xente do teatro: tropa do carallo.

35

E, para rematar...

96

A eficiencia da bomba de calor.

37

Páxina 2

Algunas sugerencias del topónimo As Mercedes Por José de Cora

para ensoñar con las fechas e

para que su primer cronista co-

intuir fantásticas historias.

nocido haya dicho de él que era

Habida

El actual topónimo de As Mercedes bien podría emparentarse con san Pedro Nolasco y sus ansias por liberar cautivos de las garras sarracenas que infundió a la Congregación de Nuestra Señora de la Misericordia, más conocida como Orden de la Merced, por él fundada;

cuenta de

las

un lugar ventilado, al abrigo de

fuentes que allí manaban, cuyo

los vientos reinantes y fríos del

caudal se describe con precisión

primer cuadrante. ¿Ventilado y

en textos ya vetustos, no sería

al abrigo de los vientos? Esto

descabellado que Mercedes se

parece la descripción de un pan-

debiese al reparto que los veci-

tano sin humedad, de un som-

nos hacen del agua de las fuen-

brajo muy soleado, o de un de-

tes públicas, las mercedes de

sierto atiborrado de habitantes.

agua, que a todos deben corres-

Bueno, pues así fue. Segura-

ponder en igualdad y proporcio-

mente el hombre quiere desta-

nalidad.

car que lo saludable de aquellos

-Dónde vas buen caballero, dónde vas tú por ahí.

-Voy en busca de mi esposa que hace años no la vi.

pero aún siendo los mercedarios monjes y seglares de gran valor e impagables sacrificios durante

Algo tendrá este paraje

siglos, el topónimo permite mu-

de la antigua Carretera de Cas-

chas más lucubraciones, incluso

tilla, hoy Avenida de Madrid,

aires no lleva aparejada la molestia de los vientos.

Dicen que el obispo Felipe Peláez de Caunedo, administrador de la Mitra lucense a finales del XVIII, ve en esas tierras el lugar idóneo para albergar la casa de beneficencia, o Casa de los Expósitos, que tanto se echa entonces a faltar en la diócesis. Aún así, son muchos los que reprochan al proyecto la lejanía de solar respecto al centro de la ciudad, que aquí en

Páxina 3 Lugo siempre se ha ceñido al

Diputación lucense aprueba un

ces al monarca con una letrilla

parterre de las Cortiñas de San

presupuesto que se eleva a

que será muy popular: ―¿Dónde

Román, la actual Praza Maior, y

301.400 pesetas, una cantidad

vas Alfonso XII?‖ Y él respon-

pocos metros más.

hoy sorprendente, pero nada

de: ―Voy en busca de Merce-

cuando

escasa en aquel momento. El

des...‖

cobra sentido lo que Mercedes

arquitecto municipal, don Ne-

Y la encuentra, al me-

tiene como sinónimo de miseri-

mesio Cobreros, será el encar-

nos a otra homónima; pues

cordia, pues siendo necesaria

gado de materializarla, como

vuelto a casar con doña María

una inversión de 100.000 re-

ocurre con casi todas las obras

Cristina de Habsburgo-Lorena,

ales para acometer la obra,

importantes de esa época.

alias la Virtudes, ésta le da una

Entonces

es

Caunedo no es capaz de reunir-

Ocurre que en enero

hija primogénita que va a lla-

de ese mismo año, el Rey don

marse Mercedes en recuerdo

facilidad del género humano

Alfonso XII casa con su prima,

de aquella otra tan breve y tan

por parir y en la dificultad por

María de las Mercedes de Or-

nombrada. Toda España alaba

ser madre.

leáns y Montpensier, o sea una

el gesto de la futura Regente.

la desde 1792 a 1798.

Casi un siglo después, en 1876, cuando los terrenos ya son propiedad de la muy civil Diputación Provincial, sigue pesando en ellos el generoso legado que comporta su nombre, pues se pretende levantar allí una Maternidad que acoja a 60 parturientas y a 90 infantes de teta. La diferencia numérica ha de buscarse en la

De la noche a la maña-

de las hijas de los Montpensier

Esta Mercedes, primera

na, y sin que se sepan con

de toda la vida que tanto cons-

hija de don Alfonso de nombre

exactitud los motivos que lo

piraron contra la madre del

completo María de las Merce-

aconsejan,

este proyecto se

novio, Su Alteza Real doña Isa-

des Isabel Teresa Cristina Al-

transforma en otro que debe

bel II, que a su vez es tía de la

fonsa Jacinta Ana Josefa Fran-

dar como resultado la construc-

contrayente. La boda se acepta

cisca Carolina Fernanda Filome-

ción en Lugo del Asilo de las

a regañadientes, sin sospechar

na María de Todos los Santos,

Mercedes, también misericor-

que la tragedia aguarda a la

no llega a ser reina, porque al

dioso,

fallido;

vuelta de la esquina, pues ape-

morir su padre, María Cristina

como si el destino del lugar

nas cinco meses después, el 26

se encuentra en dulce espera y

estuviese reservado a fines tan

de junio, Mercedes muere en el

acuerdan los sabios de palacio

elevados como desconocidos.

Palacio Real de Madrid sin su-

ocultar durante un día la muer-

Mediado el año 1878 y a fin de

perar los 18 años de edad. Los

te del rey y no nombrar a Mer-

llevar a cabo la construcción, la

españoles le preguntan enton-

cedes sucesora, sino tan sólo

pero

también

Páxina 4 Princesa de Asturias, no vaya a ser que en el seno

que hace años no la vi.

de la reina viuda crezca un hermanito, con más

La adaptación al caso del rey prematura-

derechos que ella para ocupar el trono, como así

mente viudo supone un mínimo esfuerzo de métri-

fue. A los pocos meses, doña Cristina pare a un

ca:

varón que con el paso de los años se convertirá

-Dónde vas Alfonso XII,

en Alfonso XIII.

dónde vas, triste de ti.

Antes de despedirse, si no falla la crónica popular, el monarca le confiesa a su esposa el secreto de la buena gobernación que a la postre le

-Voy en busca de Mercedes, que ayer noche no la vi.

-oo0oo-

servirá para bandear los avatares españoles:

Pasan otros diez años y al lado de las

―Cristinita, guarda el coño y ya sabes, de Cánovas

eternas protestas por las deficiencias que presen-

a Sagasta, y de Sagasta a Cánovas‖. Es decir, la

taba el alumbrado público de la ciudad, los lucen-

formulación del pacto del Pardo. Hoy, tú; mañana,

ses leen a diario que las reivindicaciones más sen-

yo.

Ni que decir tiene que la trayectoria de estas dos Mercedes es seguida por el pueblo con general complacencia y pronto se canta en los mesones la canción de referencia, sobre la que mucho tiempo después se basará el guión de la película de Luis César Amadori, con Paquita Rico como Mercedes; Vicente Parra en el papel de Alfonso XII y Mercedes Vecino — otra Mercedes más—, como la suegra Isabel II. Y aquí es curioso constatar cómo es que la historia se hace un guiño a si misma, porque la letra de la famosa canción no es original, sino una adaptación de un romance de la Re-

tidas por la prensa local en ese año de 1888 son

conquista de Granada, cuando mayor actividad

dos: la construcción del Matadero y la expulsión

desenvuelve la Orden de la Merced para el rescate

de las ratas del Asilo de las Mercedes. Si hemos

de cautivos en las mazmorras de los árabes.

de hacer caso ad pedem literae a los cronistas

Esos versos escritos cinco siglos antes decían:

lucenses, especialmente a los del Eco de Galicia, en efecto los roedores se han adueñado del Asilo

-Dónde vas buen caballero,

y son los únicos que se benefician de todo el es-

dónde vas tú por ahí.

fuerzo que costó su construcción.

-Voy en busca de mi esposa

Avanza el año y en los primeros días de

Páxina 5 abril, la Gaceta publica las condiciones que han

ces, difícilmente se podrá hallar edificios que reú-

de reunir los edificios que opten a albergar los

nan la fabulosa capacidad de metros cúbicos en

colegios preparatorios que el Ministerio de la

dicho programa consignados‖. Así de contunden-

Guerra pretende abrir en España. Entre otras, se

tes se manifestaban los animosos lucenses, con-

hacen constar que se pedirá la existencia de una fuente que mane agua a razón de 40 litros diarios por cada persona que lo habite — ¡la fuente de As Mercedes!— cuatro dormitorios para 50 alumnos cada uno, con 30 metros cúbicos de aire por alumno — ¡los vientos de As Mercedes! —, gim-

-Dónde vas Alfonso XII, dónde vas, triste de ti.

-Voy en busca de Mercedes, que ayer noche no la vi.

nasio, capilla y sala de profesores.

vencidos de que su oferta de Las Mercedes, no La posibilidad de albergar en Lugo esa

iba a encontrar competencia en toda la península.

Escuela Preparatoria del Ejército abre todas las

―Hemos visitado antes de ahora, y cono-

expectativas y dispara el optimismo. Al día si-

cemos por lo tanto, todos los edificios que las demás poblaciones de Galicia pueden ofrecer para dicho objeto, y sin que nos mueva apasionamiento local ni inclinación particular de ningún género, aseguramos

que

ninguna

provincia

puede competir con Lugo en este certamen, y que si el recto criterio que suele presidir en las soluciones de la Administración militar se hace superior a las injustas pero poderosas exigencias de las palancas políticas que utilizan su privanza en las altas regiones del poder (...) habrán guiente, la Diputación provincial nombra una co-

de sucumbir y se esterilizarán ante nuestro legíti-

misión especial para que estudie la cesión del

mo derecho‖.

Asilo a tal fin.

No obstante, en el subconsciente colecti-

El entusiasmo se desborda. No hay,

vo de la ciudad pesa la experiencia de haber sido

según opinión de los vecinos, edificio mejor en

maltratada tantas veces, sin que le valgan pren-

toda España que el Asilo de Lugo para albergar el

das ni razones, que el cronista expresa los más

colegio. ―En nuestra región, y no diremos en nin-

negros presagios: ―Lugo, en el punto más céntri-

guna otra de España, porque no somos andalu-

co del distrito; con un cuartel bastante capaz;

Páxina 6 con directas y rápidas comuni-

y menos céntricas que la nues-

se deducir de la época, los

caciones del centro a los dife-

tra. (...) Señores senadores y

acontecimientos se suceden con

rentes puntos de la circunferen-

diputados, tenemos el derecho,

una agilidad que para hoy la

cia; Lugo, el punto más estraté-

hacedlo valer‖.

quisiéramos. El 10 de agosto

gico, considerado militarmente,

No transcurre ni un mes

del mismo año visita el edificio

de todo el Noroeste y que,

antes de que todo el mundo

el comandante de Ingenieros

según un distinguido jefe de Estado Mayor que ha publicado recientemente

un

folleto,

don Francisco López Garbayo,

El 15 de octubre de

es

donde debía situarse el quinto cuerpo de Ejército en proyecto: con un magnífico campo de tiro, no sólo de fusil, sino de cañón (...) verá probablemente, con santa resignación, cómo otra población con menos derecho, pero que cuenta con una influencia política de primer orden, le arrebata este nuevo elemento de vida‖.

Y más adelante, el 13 de abril, la ciudad prorrumpe en queja plañidera: ―Pero señor, ¿por qué nombra el Gobierno una comisión o tribunal que informe sobre el punto más conveniente y que reúna mejo-

que es el designado por el ministerio de la Guerra para reco-

1888, recién terminadas las fiestas de san

nocer

los

edificios

ofertados

donde instalar los cuatro colegios militares. Al mes siguiente se sabe que los gastos a realizar para que el Asilo se trans-

Froilán, Lugo recibe

forme definitivamente en Cole-

la feliz noticia de

los cuales se harán cargo el

que, en efecto, el

cuenta por ciento. Y por si a las

Asilo de las Mercedes ha sido uno de los

gio ascienden a 7.000 duros, de Concello y la Diputación al cinautoridades les parece mucho dinero, la prensa les recuerda: ―El pueblo espera que no se niegue lo que otras poblaciones

cuatro edificios

desean dar‖. No hace falta in-

seleccionados

tiembre, la Corporación munici-

res circunstancias para la insta-

sistir más, porque el 12 de seppal aprueba las obras y una partida

extraordinaria

lación de esta escuela, si des-

conozca la Memoria del arqui-

15.000

pués no hace caso de esa infor-

tecto municipal, hecha pública

exige el Ministerio de la Guerra,

mación?‖

el 8 de mayo, donde se hace

en el caso de que no se llegue

queremos

saber, entre otras muchas co-

al centenar de matriculados.

que se nos haga justicia. De-

sas, que la altura de los pisos

De esa forma todo está

seamos que venga una comi-

existentes es de 4 metros en la

previsto para que el 15 de octu-

sión científica y examine el Asi-

planta baja, o de cinco en la

bre de 1888, recién terminadas

lo de las Mercedes y nos confor-

principal, y que su pavimento

las fiestas de san Froilán, Lugo

mamos gustosos con el informe

es de madera de pino tea de los

recibe la feliz noticia de que, en

que emita, en comparación con

Estados Unidos, con una super-

efecto, el Asilo de las Mercedes

las construcciones que ofrezcan

ficie edificada de 5.000 metros.

ha sido uno de los cuatro edifi-

―Nosotros

otras poblaciones, peor situadas

Pese a lo que se pudie-

pesetas

anuales

de que

cios seleccionados, siendo los

Páxina 7 otros tres los presentados por

actividades docentes.

Trujillo, Granada y Zaragoza. El

Mucho tiempo después,

1 de julio de 1889, hace ahora

en enero de 1968, inicia allí sus

ciento veinte años, deberán es-

clases el Taller Escuela Sindical

tar

de

de Oficialía de Maestría que

adaptación y dar comienzo las

ahora celebra esas cuatro déca-

finalizadas

las

obras

das de existencia como Instituto de

Enseñanza

Mercedes.

Secundaria

As

Páxina 8

Unha pequena achega para a divulgación e interpretación dunha obra do pintor JOSÉ LÓPEZ GUNTÍN Por Amelia Fernández e Felipe Cacharrón

Pintor e profesor agre-

1946, cando contaba 17 anos,

gado do Instituto Mixto nº 3

preparándose para o ingreso

No ano 1959 partici-

―Juan Montes‖ de Lugo, naceu

nela con Isaac Díaz Pardo.

pou por primeira vez nunha

en Vilalba (Lugo) no ano 1929

Celebrou a súa primeira expo-

exposición internacional que

e iniciou os seus estudos na

sición individual en Madrid no

organizou o Círculo das Artes

Escuela

ano

neste

de Lugo. Pouco despois retor-

momento cunha beca da De-

nou definitivamente a Galicia,

Superior

de

Bellas

Artes de San Fernando en

1956,

contando

putación provincial de Lugo.

Páxina 9

fonte principal da súa inspira-

achegar a arte ao pobo, con

conformismo que caracterizaba

ción artística, e no ao 1962

mostras das súas obras no

o clima cultural lucense daque-

asentouse en Lugo, cidade na

céntrico

la época.

que vivirá ata a súa morte no

―Ferreirós‖.

Posteriormente,

Foi un artista polifacé-

ano 1996, alternando a pintura

grazas ao apoio e mecenado

tico que dominou todos os es-

coa ensinanza da mesma.

do gobernador civil de entón,

tilos: retratos, bodegóns, pai-

Na década dos 60 for-

D. Carlos Azcárraga, abren un

saxe, etc., pero non quixo en-

mou o grupo dos ―Seis Uroga-

estudio en plena Praza de San-

cadrarse en ningún. A súa tra-

llos‖, xunto con Jesús Blas

to

desenvolvendo

xectoria artística é filla da súa

Lourés, Manuel Cancio Varela,

unha grande actividade artísti-

época: a España da posguerra,

Tino

ca. Os compoñentes deste gru-

unha realidade que condiciona-

Estrada e Luis Gómez Pacios.

po proviñan case

todos da

rá a predilección do autor por

Este grupo de artistas deciden

mesma escola madrileña, e os

un tipo de linguaxe pictórica

desenvolver unha idea ata o

seus contidos ideolóxicos uní-

figurativa. O panorama cultural

momento inédita no panorama

anse

común:

español daquel momento réxe-

artístico da cidade de Lugo:

constituírse en alternativa ao

se por unhas directrices opos-

Prados

López,

Antonio

local

Domingo,

nunha

causa

hostaleiro

Páxina 10

Chagall

tas ás válidas para in-

ao esteticismo e como

entrada.

terpretar o transcorrer

necesidade de satisfa-

óleo sobre

artístico

do

cer as inquedanzas so-

1,22 cm. de alto, com-

perpetuán-

ciais e políticas dunha

posto de dúas táboas

convencións

xeración reivindicadora

laterais de 79 cms. de

tradicionais e academi-

de cambios que desem-

ancho e unha central de

cistas.

bocan nunha abstrac-

1,69 cm. no que utiliza

ción informalista.

un trazo rápido e segu-

do

continente, dose

nas

resto

Un bo número

Desnudo sentado en rojo

Trátase

dun

táboa,

de

de artistas marchan ao

Estilisticamente,

ro, usando o pincel pero

exilio, e moitos deles

na Galicia dos anos se-

tamén a espátula. Os

traballan para incorpo-

senta conviven o expre-

tonos son azuis, viole-

rar España ás correntes

sionismo,

realismo

tas, verdes e pratas. O

da vangarda intelectual

intimista e o ―pop‖ ou a

artista remítenos a fei-

da época. López Guntín

―nova

De

tos reais, aínda que a

decántase por unha lin-

todos estes influxos, o

abstracción está sempre

o

figuración‖.

guaxe artística neofigu-

presente.

rativa,

laterais

como

reacción

Nas

táboas

representa

o

sector primario da economía: na da dereita a pesca e na da esquerda a agricultura; na central representa o sector secundario,

a

industria,

intimamente

á

educación, que repre-

Mujer del artista

que

maior

aceptación

senta nun primeiro pla-

tivo en Galicia, tanto na

no, como é lóxico nun

década dos sesenta co-

centro educativo

ma

ACTION PAINTING López Guntín utiliza a chamada “action painting” (“pintura de acción”), xa que grazas á superposición de planos e un orixinal cromatismo logra dar idea de movemento, mesmo ao que parece estático, e amosa unha especial transparencia nos tonos: lirismo e simbolismo forman un todo harmónico que nos fai lembrar a Marc Chagall e o seu mundo de imaxes.

ligado

dos

tenta, de

foi

seo

momento

no

da

entrada

dos alumnos,

abraza-

carácter

dos ambos sectores por

expresionista.

unhas mans que soste-

Unha das sú-

ñen, a da dereita un F,

as obras ató-

e a da esquerda un P,

pase no Insti-

que son as iniciais da

tuto ―As Mer-

Formación

cedes‖ desta

aludindo a un centro de

cidade; é un

educación que prepara

tríptico

xoves para a industria.

posto á

exfronte

porta

da

O

realismo

Profesional,

figurativo

complétase cun semáfo-

Páxina 11 ro perante o que se sitúa unha fila de alumnos á

ción o Sr. Sampayo, había intención naquela épo-

espera de entrar no colexio, en paralelo con outro

ca de conseguir cadros institucionais para diversos

grupo que está en actitude de entrar polo outro

organismos públicos da cidade; e que sendo direc-

lado. Presiden esta táboa dous rostros de maior

tora do centro naquel momento Dª Olga Díaz,

tamaño no lado esquerdo superior, con cascos de

contactou coas persoas indicadas, e despois de

obreiros enmarcados nunha roda dentada, facen-

escoller o espazo, localización, medidas adecua-

do referencia á preparación para o mundo indus-

das, e mailo tema a representar (lémbrese que

trial.

era un Instituto de Formación Profesional), tivo O espazo e a figura humana compóñense

xeometricamente: isto achéganos

á

chamada

lugar a adquisición e colocación do cadro no ano 1988.

―nova figuración‖, onde a perspectiva é anulada

Para rematar, diremos que despois de

por un conxunto de planos xeométricos que afec-

consultar diversas fontes e abundante bibliografía

tan tanto ao fondo como ás figuras que sobre el

sobre este autor, non atopamos nin estudos nin

se asentan. Trátase dunha xeometría moi libre.

referencias deste cadro, polo que concluímos que

Polo que respecta á procedencia e poste-

non estará inventariado e supoñemos que é des-

rior ubicación deste cadro no actual IES As Merce-

coñecido para a grande maioría dos lucenses, tan-

des de Lugo, pescudas e investigacións que leva-

to especialistas no eido artístico como público en

mos a cabo cando nos encargaron este breve e

xeral, aos que convidamos a mirar e admirar esta

provisional estudo do autor e desta obra, leváron-

xoia artística situada á entrada do IES As Merce-

nos a determinar que, sendo Delegado de Educa-

des de Lugo.

Páxina 12

Enerxías renovables: solar fotovoltaica, térmica e pequenos eólicos para instalacións illadas Por Antón F. Casal Díaz

A primeira reflexión que quero facer é que, para poder realizar unha instalación con

consume no mesmo punto; estes sistemas de produción son o tema deste artigo.

enerxía renovable coas tecnoloxías da enerxía so-

Para poder optimizar e racionalizar o con-

lar fotovoltaica, térmica ou pequena eólica, é ne-

sumo eléctrico ou calorífico hai que ter en conta

cesario, moito máis que nunha instalación conven-

que significa eficacia enerxética. É a redución da

cional, usar receptores, equipos altamente eficaces, porque o custo destas tecnoloxías é moi alto e cando se proxecta unha instalación hai que ter en conta a eficacia dos receptores.

Outra reflexión importante é a seguinte: sexa cal sexa a tecnoloxía utilizada para a produción de enerxía eléctrica ou calorífica, todas son

Sexa cal sexa a tecnoloxía utilizada para a produción de enerxía eléctrica ou calorífica, todas son en maior ou menor grao contaminantes

en maior ou menor grao contaminantes, ben sexa no proceso de fabricación (caso das obleas das

potencia e da enerxía sen que afecte ás activida-

células fotovoltaicas) ou nos procesos de produ-

des normais da mesma.

ción, central térmica.

Como queda demostrado nos seguintes

Isto lévanos á conclusión seguinte: a úni-

cálculos, a cantidade de enerxía é moi importante.

ca enerxía limpa é a que non se consume, por iso

Se arrefriamos 1000 kg de leite de 30º

é importante usar os receptores máis eficaces.

(que é a temperatura de extracción do leite da

Despois de que as instalacións e recepto-

vaca) a 4º (que é a temperatura de almacena-

res sexan o máis eficaces posible, xa os podemos

mento), e tendo en conta que a calor específica

alimentar con sistemas de enerxía solar fotovoltai-

do leite é 3,9 kj/k ºC, teremos que a enerxía que

ca ou térmica e

se podería utilizar e se tira é a seguinte:

eólica ou cun sis-

Q = m x Ce (ΔT)

tema híbrido das

Q = 1000 x 3,9 (30-4) = 101.400 Kj

diversas tecnoloxí-

Esta enerxía é equivalente a 28 kWh

as. Estes sistemas

O que queda demostrado é que a eficacia

utilízanse para op-

e a optimización das instalacións non só se conse-

timizar e racionali-

guen co cambio de receptores ou equipos máis

zar o consumo de

eficaces, senón tamén utilizando a enerxía produ-

enerxía

cida polos sistemas da propia instalación.

ou

para

dar unha solución

Sobre a eficacia en sistemas eléctricos,

illada; nestes sis-

dicir que unha instalación eléctrica eficaz permite

temas toda a ener-

a súa optimización técnica e económica reducindo

xía

os seus custos técnicos e económicos.

producida

se

Páxina 13 Os custos técnicos pódense clasificar nos seguintes apartados:

cións de moi difícil subministro polos sistemas convencionais.

Perdas da capacidade en transformadores e liñas.

Saturación nas liñas; harmónicos; reactiva.

Arranques duros; máquinas eléctricas, iluminacións.

Os custes económicos pódense clasificar en visibles e ocultos: Visibles: Facturas das compañías de enerxía.

As enerxías renovables son unha solución para a optimización e a racionalización do consumo da enerxías, pero se estas non son eficaces enerxeticamente, estaremos cometendo dous tipos de erros, un técnico e o outro económico.

Ocultos: Sobrecargas en transformadores e liñas, avarías.

Despois do exposto anteriormente, e tendo claro que o importante é centrarse en facer as instalacións eficaces, o seguinte é como se poden optimizar estas coa implantación de enerxía solar fotovoltaica e térmica, así como a utilización de pequenos eólicos.

Se a utilización da enerxía solar en países como poden ser Alemaña ou Francia alcanza resultados moi importantes, nun país como é Galiza, coa radiación solar e as horas pico

As aplicacións nas que se utilizan a enerxía solar térmica, entre outras, son as seguintes: Auga quente sanitaria: para vivendas unifamiliares, para grandes consumidores como poden ser as comunidades de veciños, piscinas, pavillóns polideportivos, hoteis, hospitais.

Calefacción: sobre todo a solución por chan radiante é moi eficaz.

Refrixeración: os sistemas de refrixeración

sol de que dispón, non cabe dúbida que é unha solución moi importante

UN EXEMPLO DE EFICACIA ENERXETICA

para optimizar e racionalizar o consumo de enerxía, pero tamén hai que deixar claro que non é a solución coa tecnoloxía actual.

Coa utilización das dúas tecnoloxías solares, enerxía solar fotovoltaica producindo enerxía eléctrica e a enerxía solar térmica para producir

enerxía

calorífica,

pódense

alcanzar aforros moi importantes.

No caso da térmica, pódense alcanzar aforros dun 60%. No caso da fotovoltaica, os beneficios non se alcanzan polo aforro, senón pola disposición de enerxía en localiza-

Un exemplo claro de eficacia enerxética é o seguinte: nas explotacións de gando de leite a calor que se lle retira ao leite no proceso de arrefriamento realizado para a súa conservación normalmente evacúase ao medioambiente. Se esta calor se almacena nun acumulador a través dun intercambiador de calor, poderase utilizar para o quentamento de auga quente sanitaria.

Páxina 14 por máquinas de absorción son cada vez

cións que se esta fora realizada por unha com-

máis utilizados. O calor residual do escape

pañía eléctrica.

dun grupo electróxeno e a enerxía calorífica

Iluminación pública: iluminacións moi afasta-

subministrada por colectores solares son

das da rede de distribución convencional.

sistemas

auga

Servicios autónomos ininterrompidos: alimen-

quente entre 70º e 90º en épocas do ano

tación a sistemas que se atopan localizados en

nas que a utilización da refrixeración é máis

sitios remotos e non poden ter un corte no

demandada. É cando os colectores solares

subministro.

poden alcanzar estas temperaturas sen nin-

Comunicacións: alimentación a sistemas de

gún problema. A contribución desta enerxía

antenas localizadas en sitios moi distantes das

ás máquinas de absorción ten como conse-

redes de distribución.

que

poden

subministrar

Bombeos de auga e o seu tratamento:

en

lugares

onde

non dispoñemos de subministro, podemos realizar o tratamento da auga con sistemas deste tipo e,

ademais,

pódense

realizar

bombeos sen acumulación, coas vantaxes que ten esta circunstancia.

Despois do exposto, a miña idea era que quedara claro que as enerxías renovables son unha solución para a optimización e a racionalización do consumo da enerxía nos distintos tipos de instalacións, pero se estas non son cuencia a produción de auga fría para a refrixeración.

As aplicacións nas que temos máis experiencia son as denominadas ―illadas‖, nas que se utilizan a enerxía solar fotovoltaica e a eólica; estas pódense utilizar por separado ou en sistemas híbridos das dúas tecnoloxías.

As instalacións máis comúns que se alimentan por estes sistemas son as seguintes: Medio rural: en localizacións onde o subministro eléctrico é deficiente ou non existe, estes sistemas son unha solución eficaz, subministrando enerxía eléctrica nas mesmas condi-

eficaces

enerxeticamente,

estaremos cometendo dous tipos de erros, un técnico e o outro económico.

Páxina 15

As Mercedes nos corenta anos Por Juan Carlos Fernández Naveiro Unha presentación feita

lectual, para baixar á terra e

nun organismo que se alimenta

con palabras, intervalos sono-

non perderse nas nubes da abs-

coas enerxías doutros organis-

ros e un pouco de imaxinación:

tracción. As ideas do vello Marx

mos e as transforma en futuro

iso é o que imos facer sobre o

poderían ser unha boa carta de

—e ás veces en fume—. Ou ta-

Instituto As Mercedes dende a

presentación

As

mén nun mecanismo que repro-

perspectiva dun departamento

Mercedes: velaí a alianza do

duce os trazos dun movemento

supostamente reflexivo como o

traballo e a cultura, do traballo

autónomo, é dicir, un autóma-

de Filosofía. Podíase dicir: unha

intelectual e material. A verda-

ta: unha máquina que (case)

presentación

de é que o lugar natural do no-

funciona soa.

Buscando

―transversal‖.

interseccións

do

Instituto

como

so centro sería o dunha posición

Todas estas cousas e

espazos de encontro. Por exem-

de vangarda (aquí unha entrada

outras parecidas pode ser un

plo:

sonora cunha melodía de com-

Instituto, e As Mercedes non vai

bate e o grito de ―A las barrica-

ser niso unha excepción. Pero

das!‖).

¡coidado!: nese ―case‖ da pa-

nas alturas, escaleiras arriba, escóitase a análise

sintáctica

dunha

oración

Mais como xa sabedes a

réntese está o segredo, a man

subordinada, a hipótese da her-

realidade nunca é tan perfecta

invisible, o motor silencioso, os

danza biolóxica nos evolucionis-

como pode selo a imaxinación,

ruídos que son como música e a

tas, os avances napoleónicos,

e –bos filósofos– unha cousa é

música calada das palabras. A

(unhas notas de Bach), a visión

o que debe ser e outra o que

clave que pode cambialo todo.

platónica do ben e a xustiza,

realmente é. Porque entrar en

Porque nada é como parece. Así

unha frase de Ovidio ou de

As Mercedes é como a entrada

que corenta anos máis están

Stendhal, trenzadas coa demos-

no tempo dos adultos, unha

por chegar. Felicidades!!

tración dun teorema....

pasarela entre dous

mundos

...e nos baixos, escalei-

que se miran fronte a fronte, e

ras abaixo, óese o retumbar

pola que se ve como se vai

dos martelos na zafra, os estali-

dende a inxenuidade xuvenil

dos das chapas, o ruxir das má-

cara á crúa realidade das cou-

quinas de frío, o bruído das tur-

sas.

binas, o rumor dos tornos, o

Así que cando chega a

tableteo dos teclados bañado

hora de definir (e rematar este

no resplandor das pantallas....

escrito), un pensa nese raro

(e Bach, pero onde está Bach?)

lugar de lonxitude infinita e su-

Ao chegar ao Instituto

perficie nula (ou superficie infi-

As Mercedes toda esta expecta-

nita e volume nulo) que os ma-

tiva sonora debuxaba o sitio

temáticos

perfecto para darlle un contra-

unha forma esencialmente irre-

punto material ao traballo inte-

gular, turbulenta e caótica. Ou

chaman

―fractal‖,

Pรกxina 16

Páxina 17

Convenio SEAT y la Consellería de Educación y Ordenación Universitaria Por Jorge Luna

Hablar de “un convenio de colaboración entre dos organizaciones” es, en algunas ocasiones, un concepto incapaz de dimensionar una relación como la que mantienen SEAT y la Consellería de Educación de la Xunta de Galicia.

Si debiera sintetizarlo en unas pocas palabras, diría que esta colaboración ha sido un camino proyectado, construido y mantenido al lado de personas con vocación de educadores, que creen en la formación profesional y en el futuro profesional de sus alumnos.

Un camino que iniciamos en el año 2003, hace algo más de 6 años, cuando personal del Instituto I.E.S. As Mercedes de Lugo se acercó a la compañía automovilística española con propuestas, buenas ideas y, principalmente, con un enorme entusiasmo por convertir ilusiones en realidad. Desde entonces, SEAT ha llevado a cabo en este instituto jornadas de formación para el profesorado de Auto-

Promover la realización de prácticas de

moción de la Comunidad.

alumnos de FP de automoción en la red de

Fue en el año 2008 cuando, a través de

servicios postventa de SEAT en Galicia.

la Delegación de Educación de Lugo, acordamos

Realizar un postgrado de formación comple-

formalmente un convenio íntegro de colabora-

mentaria específica de la marca SEAT (Aula

ción con la Consellería de Educación y Ordena-

de formación del I.E.S. As Mercedes de Lu-

ción Universitaria, colaboración que anualmente

go).

fructifica, entre otros, en los siguientes objeti-

Organizar e impartir jornadas de formación

vos:

Páxina 18

para el profesorado de FP (Aula de formación del I.E.S. As Mercedes de Lugo).

cursos especializados sobre el nuevo Ibiza.

Este año, pese al desfavorable contexto

El acto de firma del convenio, celebrado

económico, seguimos apostando con nuestra ma-

en abril de 2008 en el instituto As Mercedes de

yor ilusión y entusiasmo por la formación profe-

Lugo, además de contar con la presencia por par-

sional, y por ello mantendremos y promoveremos

te de SEAT de Pedro Catena, director de SEAT

acciones formativas como las realizadas hasta el

España, y Francisco Pérez Salinas, director de

momento.

Servicio al cliente, contó con Laura Elena Sánchez

Sin ninguna duda, paso a paso, el camino

Piñón, conselleira de Educación de la Xunta de

recorrido hasta el momento ha aportado excelen-

Galicia y José Clemente López Orozco, alcalde de

tes resultados y nos hace sentir orgullosos de co-

Lugo.

laborar con personas que disfrutan con su trabajo Cabe destacar que durante 2008, 14

alumnos de las cuatro provincias cursaron el postgrado de formación y 62 profesores realizaron un curso de formación de dos días sobre los últimos avances

técnicos

que incorporan los modelos

SEAT. La gran participación y el interés demostrado por el profesorado de FP nos motivó a dar un paso más y, desde febrero de este año, en SEAT hemos dado acceso a 233 profesores a la plataforma de formación Online de SEAT Campus Virtual, donde durante dos meses han realizado

y lo realizan con la mejor de las actitudes. ¡Felicidades I.E.S. As Mercedes por estos 40 años formando profesionales!

Páxina 19

Murallas Por Manuel Blanco

Allá por el año 17 a. C.,

tes de los Han, un emperador

cuando Paulo Fabio Máximo,

megalómano, Qin Shi Huang,

miento romano de Lucus Au-

dirigiendo las huestes del em-

emprende dos obras colosales

gusti (punto intermedio de la

perador Augusto, emprende la

que pasarán a la posteridad por

vía romana XIX que une León,

tarea de construir un bastión

su magnitud y grandiosidad, La

Astorga y Braga) va adquirien-

romano sobre un asentamiento

Gran Muralla de los 10.000 lis

do relevancia capital tanto des-

celta que posteriormente dará

(medida

china

de el punto de vista político

lugar a Lucus Augusti, difícil-

equivalente

metros

como administrativo para los

mente tendría conocimiento de

aproximadamente) y el Ejército

gobernadores romanos del bajo

la existencia, a miles de kiló-

de los Guerreros de Terracota

imperio.

metros de distancia, de un im-

de Xi'an. La primera satisface

En la segunda mitad

perio en manos de la dinastía

sus deseos de preservar su im-

del siglo III los hostigamientos

Han que sentaría las bases de

perio de los posibles ataques

que sufren los romanos por

la China de los próximos 20

de las tribus nómadas del norte

grupos bárbaros son cada vez

siglos, hasta la instauración de

y la segunda un ejército de fi-

más frecuentes y de mayor

la república en 1.911, tras la

guras que le defenderán de sus

intensidad. Para salvaguardar

abdicación del último empera-

enemigos después de la muer-

la ciudad se empieza la cons-

dor Qing. Doscientos años an-

te.

trucción de la muralla que la

de

distancia a

300

Mientras

el

asenta-

Páxina 20

rodeará en su totalidad. Se trata

China. Su construcción se alarga

China posee en su interior el

de crear un auténtico caparazón

por más de 1.500 años hasta su

cementerio

defensivo ante los ataques de

culminación en el siglo XVII.

mundo, dónde se estima pueden

las belicosas tribus ya difícil-

Abarca más de 6.000 Km en un

permanecer sepultadas más de

mente controladas por los sol-

recorrido longitudinal, con algu-

400.000 personas que habrían

dados del imperio. La realización

nas ramificaciones, extendién-

perecido

de la obra se extiende hasta

dose desde la provincia de Liao-

extremas a que fueron someti-

bien entrado el siglo IV aprove-

ning en el este, hasta Jiayuguan

das en el trabajo.

chado para su construcción un

en el desierto del Gobi. Dado el

La disposición defensiva

importante número de profesio-

enorme periodo de tiempo que

de las dos murallas guarda cier-

nales y elementos propios de la

transcurre entre su inicio y su

ta

geografía del lugar (tierra, ma-

finalización,

materiales

abundan diferencias. La muralla

dera, losa y granito). La muralla

como las formas constructivas

lucense conserva 71 torres, en

adquiere una disposición más o

varían. En el momento actual la

su mayoría (60) de base circular

menos

muralla

y unas pocas (11) de base cua-

cuadrangular

con

sus

tanto

estaría

compuesta

a

más

por

similitud,

las

grande

del

condiciones

aunque

también

vértices redondeados, con un

base de un núcleo interior de

drangular.

Inicialmente

estas

perímetro exterior de 2.166m.,

tierra y madera, y una parte

torres contarían con dos plan-

de cuatro a siete metros de an-

externa formada por una mezcla

tas, abiertas al exterior por dos

cho y una altura que alcanza

de piedra y mortero. Su altura

ventanas de medio punto. El

entre los 7 y 8 m. Abarca en su

alcanza entre 7 y 10 metros.

acceso a la muralla sería por su

para protegerse de los asaltan-

Posee una anchura en la base

interior a través de escaleras.

tes bárbaros del norte, embrión

de 7 metros y de 6 en la parte

Contaría con no más de 5 puer-

de lo que será la Gran Muralla

superior. Se dice que la Muralla

tas iniciales a las que se añadie-

interior una superficie de 34,4 hectáreas.

Como elemento defensivo toma las características propias de los

muros

romanos,

constando de un foso exterior, de la muralla propiamente dicha y de un intervallum (espacio interior entre ésta y las edificaciones más próximas).

Qin Shi Huang crea su barrera defensiva uniendo entre sí las murallas que rodean las ciudades más cercanas

Páxina 21 ron otras 5 hasta el momento

materiales procedentes de su

de ambas representadas por

actual. Las cinco puerta inicia-

lugar de ubicación. La muralla

las ciudades de Qinhuangdao y

les comunicarían con las vías

de Lugo, hoy en un ambiente

Lugo.

de comunicación con las princi-

urbano, sigue dando a la ciu-

Si en el pasado estos

pales localidades de los alrede-

dad un aspecto de urbe por la

dos magníficos monumentos no

dores.

que el tiempo discurre con len-

eran otra cosa que barreras de

En la Muralla China la

titud, reposando sobre sus pie-

separación entre pueblos, civili-

disposición de las torres es más

dras milenarias aquella cultura

zaciones y formas de pensar

espaciada y no guarda una re-

romana que se extendería por

diferentes, se han convertido

gularidad constante. Las torres

occidente conformando el modo

en si mismas en puntos de

forman en sí otra fortaleza de

de vida actual. La murralla Chi-

unión

defensa,

construcciones

na serpentea por colinas, de-

gentes de todo el mundo. La

cuadradas con elementos de-

siertos y ciudades en perfecta

Gran Muralla es el monumento

fensivos previos en sus inme-

simbiosis, tan arraigada en el

más visitado de China y… del

diaciones.

ocu-

paisaje que pareciera obra con-

mundo. La muralla de Lugo es

pan puntos culminantes en el

junta de la diosa naturaleza.

por supuesto el monumento

terreno para lograr una buena

No obstante en los

más visitado de... Lugo.

observación de posibles enemi-

años el desarrollo feroz e in-

gos y establecer una mejor co-

controlado ha colocado en las

municación entre ellos mismos.

inmediaciones de ambas autén-

Se ha de tener en cuenta que

ticos esperpentos que hacen

esta muralla en su momento

parpadear los ojos del observa-

fue un gran medio de comuni-

dor.

son

Normalmente

últimos

cación mediante la utilización de señales de humo, gran

y

una

vía

de

abastecimiento tanto para tropas como para la

población.

Apenas

cuenta

con puertas que la crucen y se accede a ella mediante escale-

La

Muralla

China

ha

ras ubicadas en la cara interna

sido declarada Patrimonio de la

de la misma.

Humanidad en 1.987 por la

Ambas son ejemplo de

UNESCO. La Muralla de Lugo en

perfecta integración en el me-

el año 2.000. En el año 2.007

dio debido a la utilización de

se produce el hermanamiento

y

acercamiento

entre

Páxina 22

O CAN DE PALLEIRO, RAZA EN PERIGO DE EXTINCIÓN Por Belén Díaz e Manuel Ferreiro ou

quisquelo,

o

equilibrado, cun carácter forte e

podengo galego e

reservado cos estraños, pero fiel

o perdigueiro ga-

e tranquilo coa xente do seu

lego.

contorno. Por todo isto, conforEste Plan

ma un excelente pastor e gar-

ten varias fases:

dián, intelixente e traballador,

primeiro

faise

criterio polo que foi seleccionado

identifica-

ao longo dos tempos nun hábi-

ción dos posibles

tat específico e que deu lugar a

candidatos,

unha raza de seu.

unha

a

Club de raza can de palleiro

definición

logo do

estándar racial, e posteriormente os programas de fomento da

Aínda que hai controver-

raza,

co

seu

recoñecemento

sia pola elección do nome, pois

oficial, creación de clubs de cria-

a maioría de nós chamámoslles

dores, programas de cría…

así aos cans mestizos, viuse que

Os animais encadrados

nas zonas altas de Lugo e Ou-

nesta raza son aqueles que se

rense había uns cans emprega-

axustan a unhas características

dos para defender e guiar o

definidas. En canto á súa morfo-

gando que compartían unhas

loxía,

características morfolóxicas e de

(semellantes ao lobo), con cor-

carácter que se podían encadrar

po forte e compacto e tamaño

nunha tipoloxía racial. Técnicos

medio (60-62 cm na cruz os

da Xunta de Galicia ocupáronse

machos e algo máis pequenas

de buscar exemplares e definir o

as femias). As orellas son de

estándar da raza, dentro do

inserción alta, grandes e erguei-

“Plan de recuperación das razas

tas; o rabo groso; a pelaxe cur-

autóctonas de Galicia” en perigo

ta e densa, para soportar a vida

de extinción que se está a des-

fóra da casa, e a capa (color)

envolver na nosa comunidade, e

adoita ser uniforme e pode ir

que

especies

desde as cores claras, castañas,

O novo Club de Raza

domésticas. En canto ás razas

leonadas, ata a negra, con mes-

Can de Palleiro recoñece, polo

caninas, xunto co palleiro, foron

tura de pelos amarelos no pes-

momento, a 185 animais rexis-

declaradas como autóctonas de

cozo, gorxa, peito e extremida-

trados no Libro Xenealóxico, e,

Galicia no ano 2001 as razas de

des.

a partir destes, organízanse as

abrangue

ás

caza denominadas o can guicho

son

de

tipo

lupoide

O seu temperamento é

A mi me gustas una barbaridá ¿sabes?, pero como eres can de palleiro…

Vaites, vaites…

Cousas (castelao)

novas camadas de cachorros,

Páxina 23 que se reparten entre a xente interesada. Esta é a principal ameaza desta raza, xa que a regresión da gandería tradicional,

onde

este

tipo de can tiña a súa razón de ser, e a expansión doutras razas máis vistosas ou caras, poñen en perigo a súa supervivencia. futuro

O

dependerá

seu de

que saibamos apreciar a súa valía e o queiramos outra vez, fiel, ao noso carón.

Máis información: CLUB DE RAZA CAN DE PALLEIRO Centro de Recursos Zooxenéticos da Xunta de Galicia Pazo de Fontefiz 32152 COLES (Ourense) www.clubcandepalleiro.com Razas caninas galegas: • • • •

www.razaguicho.com www.razapodengogalego.com www.razacandepalleiro.com www.razaperdigueirogalego.com

Páxina 24

A GUERRA POLO COLTAN Por Belén Díaz e Manuel Ferreiro

No contexto de

(almacena

rio están asociados a

loita polas materias pri-

carga eléctrica temporal

granitos alcalinos e ro-

mas que se está a dar

e libéraa cando se nece-

chas como a pegmatita,

no mundo actual, apa-

sita), alta resistencia á

o cuarzo… Tamén exis-

rece ultimamente o no-

corrosión e á alteración

ten depósitos de altera-

me dun material ata hai

en xeral…, fan que re-

ción e aluviais, resulta-

pouco descoñecido para

sulte un material idóneo

do da erosión, transpor-

a maioría: o coltan ou

para fabricar condensa-

te e concentración dos

coltán.

dores electrolíticos, im-

primarios, máis fáciles e

provén da abreviatura

prescindibles

baratos

de

a

dispositivos electrónicos

Pero a súa escaseza, e

columbita, unha mena

de nova tecnoloxía co-

a súa importancia nas

do columbio ou niobio,

mo a telefonía móbil,

novas tecnoloxías, fan

e a tantalita, mena do

fabricación de ordena-

do coltan un material

tantalio. As propiedades

dores, de armas, indus-

estratéxico, ata tal pun-

peculiares deste último,

tria

to que subxace coma

como a súa supercon-

transportes

dutividade, o seu carác-

magnética)…

O

dous

seu

nome

minerais:

capacitor

para

aeroespacial,

os

os

(levitación

unha

de

das

explotar.

causas

da

guerra máis sanguenta trala

Segunda

Guerra

Mundial, como é a da República

Democrática

do Congo, que leva xa uns 5´5 millóns de vítimas. Prodúcese coltan noutros Australia,

países Brasil,

como Ca-

nadá…, pero estímase que neste país africano existen o 80% das reservas mundiais, e segundo informes de Nacións Unidas, guerrillas ter

ultrarrefractario

(minerais

de

coltan

é

natureza o un

de Ruanda, Uganda e

material

Burundi fan incursións

temperaturas

raro, e os seus xace-

dentro do territorio da

moi elevadas), ser un

mentos de orixe prima-

República

soportar

capaces

Na

Democrática

Páxina 25 de Congo para espoliar este recurso

e vendelo a

occidente, aos mesmos países que axudan económica e militarmente a ambos bandos desta guerra.

Tres informes da ONU atribúen a explotación ilegal de recursos naturais congoleños ao presidente ruandés Paul Kagame, procesado por xenocidio, e a persoas do seu contorno. Ademais existen escuros intereses de concesións mineiras a empresas estranxeiras americanas, francesas,…que se ven favorecidas en función das faccións locais que estean no poder. O mesmo Kofi Annan, Secretario Xeral da ONU declarou: “A guerra do Congo líbrase polo control das súas riquezas naturais”. Establécese así un dilema moral similar ao da comercialización dos diamantes que promoven outros conflitos armados africanos. Deste xeito, o Centro do Estudo Internacional do Tantalio-Niobio recomenda aos compradores internacionais que eviten o coltan da rexión do Congo por motivos éticos porque é moi difícil certificar a súa orixe legal.

Ademais hai que ter en conta as condicións laborais de semiescravitude nas que se traballa nestas minas de coltan, controladas mediante un sistema represor nas mans das forzas militares e dos poderes locais. Baixos salarios, condicións infrahumanas, traballo infantil e de mulleres, destrución do tecido social ao abandonar a agricultura e a gandaría… e a isto únense, tamén, problemas de saúde por exposición a radioactividade, ao aparecer, xunto co coltan, elementos como uranio, torio, radio…

Tamén a nivel medioambiental hai efectos negativos pola explotación deste recurso, coa destrución de valiosos ecosistemas naturais onde habitan especies en perigo de extinción como os gorilas, elefantes…

Repítese a historia: só son as consecuencias das nosas desmedidas ambicións comerciais.

Páxina 26

BAÑOS, TERMAS Y AGUA EN EL LUGO ROMANO Por Maria del Carmen Iglesias Regueiro Con la llegada de los romanos

ve reducido considerablemente, de-

a estos lares, el legado Paulo Flavio

jando por el SW una gran parte de la

Máximo, en tiempos del Emperador

ciudad fuera de la muralla. Sin embar-

Augusto, partiendo de un campamen-

go incluye por el Norte la necrópolis

to militar instalado en Lugo en torno

de incineración, que por obligación,

al año 25 A.C. , convertido posterior-

tenia que quedar fuera del pomerio

mente en ciudad, cuyo topónimo, de-

(Ciudad de los vivos).

rivado del latín, viene a significar

Después de esta breve intro-

“BOSQUE SAGRADO”. Según los últi-

ducción y teniendo en cuenta el culto

mos estudios los arqueólogos lo sitúan

al agua que procesaban los romanos,

en un solar ubicado en la parte alta de

se desarrolla este articulo en base al

la Tineria, detrás del Sanatorio Virgen

Acueducto que traía el agua

de los Ojos Grandes, en lo que hoy en

de murallas para poder utilizarla en

día es la calle Montevideo, fue el ori-

los baños, fuentes e incluso en casas

gen de la ciudad denominada LUCUS

particulares.

AUGUSTI.

dentro

Partiendo de los principios de

En su centro se reconocen los

VITRUBIO, quizás el más importante

restos del trazado regular del campa-

precursor de grandes obras y tratados

mento, que luego fue rebasado de

sobre arquitectura civil y militar, decía

forma irregular, quizá por las

que el agua se conducía de tres ma-

construcciones donde habita-

neras: corriendo por canales de es-

ba la población civil que se

tructura, con encañados de plomo, o

colocaron

calle

con arcaduces de barro. Se sabe de la

alrededor de la muralla del

existencia de fuentes públicas y de

campamento y siguiendo las

termas privadas dentro de la ciudad y

direcciones de los ejes. En el

las canalizaciones de agua limpia lle-

Bajo Imperio se circunvaló el

van a pensar en la existencia de un

conjunto

de

Acueducto de época romana, que ali-

planta irregular. Parece que

mentase dichas fuentes y termas, por

el motivo de su fundación,

lo que los expertos piensan que

formando

con

murallas

la

entre los años 14 y 15 a. de JC., está

captación de agua se producía a esca-

asociado a las Guerras Cantabras.

sos mil metros al noroeste de la ciu-

El esplendor de la ciudad tuvo

dad, en la zona conocida en la actuali-

lugar en el bajo imperio, finales del

dad por El Castiñeiro, por ser rica en

s. III y comienzos de s. IV, coincidien-

vetas acuíferas, aunque el único que

do con la construcción de la muralla,

se atreve a relacionar el Acueducto

hacia el año 270, el espacio urbano se

con la época romana es el canónigo

Páxina 27 Juan Pallares Gayoso, en su obra

acueducto de Lucus Augusti po-

la actual puerta de San Fernan-

Argos Divina, escrita hacia la

seía "una estructura sumamente

do se encaminaba a la actual

segunda mitas del S. XVII., en

sólida, dando al lecho por donde

calle San Marcos, (que en la

los siguientes términos; “En esta

corre no menos de medio pie de

época romana era la plaza del

fuente de sus arrabales, que hoy

caída cada ciento de viaje, cu-

mercado) y atravesándola por el

llaman del Castiñeiro muestra

briendo el canal con bóveda,

lado este del templo de San

para que nunca pueda el sol pe-

Marcos (templo de Mercurio) que

netrar el agua."

se encontraba en su centro, ac-

El trayecto principal del

cedía al castellum aquae, situa-

acueducto desde la zona de cap-

do en la parte alta de la actual

tación, discurría por las actuales

plaza de Santo Domingo. Tanto

calles

Real,

en el plano de la ciudad, ya

Milagrosa, Luis Seoane y Aveni-

mencionado del siglo XVIII, co-

da de la Coruña, entrando en el

mo en los realizados en las cua-

recinto

actual

tro primeras décadas del siglo

puerta de San Fernando y si-

XIX, los autores reflejan el em-

guiendo por la parte occidental

plazamiento y forma del conjun-

de la Plaza del Ferrol, jardincillos

to hidráulico denominado caste-

del Palacio de San Marcos y Rua

llum aquae (castillo del agua),

del Progreso. De esa manera se

compuesto por el arca del agua,

podía repartir mejor el agua ha-

con tres caños a igual distancia

bien ser artificio romano, por los

cia ambas vertientes de la ciu-

que vierten el agua en los tres

secretos arcaduces con que en-

dad. El acueducto fue realizado

receptáculos unidos a ella y que

traron el agua a diversas partes

con toda seguridad en el siglo I

están comunicados para que el

de ella, y de su origen se con-

d.C. por lo que su entrada a la

agua que sobra en los lados con-

servaron dos fuentes en los dis-

ciudad en ese punto fue muy

curra en el del medio. De éste

tritos en donde están fundados

anterior a la realización de la

saldrá el agua para las fuentes

los dos conventos de Santo Do-

muralla bajo imperial, (hacia el

Públicas, del segundo para los

mingo y de San Francisco”.

año 270 de nuestra era). Se sa-

baños y del tercero para las ca-

Desde esa zona el agua

be que fue utilizado durante va-

sas particulares. Se puede ob-

se conducía hacia la ciudad por

rios siglos, aunque como es lógi-

servar con facilidad, en el plano

un acueducto, o tal como descri-

co pensar, en alguna época de-

más antiguo de la ciudad, los

be Vitruvio canal en estructura.

terminada y fruto de los desper-

tres aljibes o cisternas que Vi-

Las diferentes excavaciones ar-

fectos que pudiese tener, no se

truvio describe, y su ordenación

queológicas

pudo utilizar y poco a poco pudo

respecto al arca de agua o punto

ir quedando en el olvido.

final del acueducto, tal como él

realizadas

en

los

últimos años permiten describir

Mazaira,

Camiño

urbano por

la

esta estructura únicamente en

En el siglo XVIII pode-

estipula.Excavaciones arqueoló-

su cimentación, (opus caementi-

mos observar en el plano más

gicas en el lugar han determina-

cium).

antiguo que existe de la ciudad,

do en este punto, (el más alto

el trayecto que el acueducto se-

de la ciudad conjuntamente con

guía en sus calles. Entrando por

donde se emplazaba el capitolio)

Podemos pensar, tal como

Vitruvio

escribió,

que

el

Páxina 28 como el lugar de arranque de

foro) y acera occidental de la

natadas y alcanzan en el ma-

conducciones de plomo y de

Calle Obispo Aguirre.

nantial

una

temperatura de

barro que servían agua a las

De los baños públicos,

43,8 º C, siendo muy apreciadas

diferentes zonas de la urbe. El

no cabe la menor duda de su

para la curación de ciertas do-

castellum aquae fue demolido

existencia, ya que a orillas del

lencias; aunque pasó por etapas

en

año

río Miño, dentro de los que hoy

muy difíciles e incluso de un

1840, cuando se urbanizó la

es un moderno balneario, se

cierto abandono sabemos que

parte superior de la Plaza de

cree de época alto imperial, una

nunca dejó de funcionar.

Santo Domingo.

de sus estancias se halla prácti-

los

alrededores

del

A partir del año 1986, a

camente intacta y se supone

raíz de la construcción de los

que era utilizada como vestua-

aparcamientos

subterráneos

rio. Se conservan dos salas abo-

que se hicieron dentro de mura-

vedadas, una de ellas utilizada

llas, las excavaciones que se

para

realizaron, dejan al descubierto

convertida en capilla cristiana, e

importantes indicios de la exis-

incluso hay indicios de una ter-

tencia de baños privados , de

cera sala con todos los elemen-

los que se sabe con bastante

tos necesario en las termas de

certeza de los de Sto. Domingo,

origen romano; también se lo-

esquina con la calle de El Pro-

calizaron restos de canales, mu-

greso, en la Rua de Armaña y

ros y sobre todo la toma de

en la Calle Clérigos, situado en

agua original, la piscina y la pa-

el extremo oeste de la Plaza

lestra del complejo. Sus aguas

Mayor (donde estaba el antiguo

son sulfuroso-sódicas y bicarbo-

baños,

posteriormente

Páxina 29

PERSOAS XORDAS: MOITO POR DESCUBRIR Polo departamento de orientación

A xordeira é a dificulta-

gua de signos é moi forte. A

ma, e pese ao que habitualmen-

de, ou imposibilidade, de usar o

existencia dunha situación de

te se cre, non afecta ás distintas

sentido do oído debido a unha

illamento social, con respecto

áreas do desenvolvemento cog-

perda da

aos oíntes, fai que os lazos de

nitivo,

parcial

capacidade auditiva

entre

e psicosocial. A dispoñibilidade

(cofose).

elas sexan moi sóli-

dun código (a lingua de signos)

Pode ser hereditaria,

dos e permanentes

permíte ás persoas xordas co-

ou consecuencia du-

no tempo. Por des-

municarse e representar a reali-

nha

enfermidade,

graza, o mundo dos

dade. A persoa xorda madura

dun

traumatismo,

oíntes non fai os es-

mercé á aprendizaxe e uso da

dunha

exposición a

forzos

ferramenta da linguaxe de sig-

ou

(hipoacusia),

total

solidariedade

comunicativo-lingüístico,

necesarios

ruídos (excesivos en

para

achegarse

a

intensidade, extensos

elas e ao seu estilo

no tempo), ou a me-

de vida. O descoñe-

dicamentos agresivos

cemento xeneraliza-

para o nervio auditi-

do da lingua de sig-

mundo dos oíntes

vo. As persoas xor-

nos é, aínda no sécu-

non fai os esforzos

das son as grandes descoñeci-

lo XXI, unha eiva social impor-

das, e o seu mundo, a súa co-

tante. Nesta ignorancia ancóran-

munidade, de fala e vida, aínda

se os prexuízos e malentendidos

está por descubrir. Por que?

con respecto ao colectivo xordo

O vínculo entre as persoas xordas que empregan a lin-

e á xordeira.

A xordeira, por si mes-

nos; así, apropiándose dela, in-

Por desgraza, o

necesarios para achegarse a elas e ao seu estilo de vida.

Páxina 30 teriorizando este instrumento comuni-

aporte de recursos tecnolóxicos. Este

cativo, é capaz de representarse con-

labor de apoio e axuda pivota sobre o

ceptos, comunicarse con outros, ase-

profesorado das distintas materias. O

gurar, e reafirmar a súa autoestima

profesor é quen pilota, dirixe e super-

como membro da comunidade.

visa, a consecución dos obxectivos do

No noso centro temos unha

programa da materia, a aprendizaxe

experiencia de anos na educación e

de todos os alumnos e as alumnas e o

atención ao alumnado xordo. Actual-

seu desenvolvemento integral como

mente, no curso 2008-2009, conviven

persoas. Este equipo docente coordí-

con nós cinco alumnos xordos (un

nase para elaborar estratexias de in-

alumno en 2º ESO, dúas alumnas en

tervención na aula, abordando, princi-

3º ESO, un alumno en 1º de Bachare-

palmente,

lato, un alumno en 2º curso do Ciclo

escritura e comunicación.

os

problemas

de

lecto-

Medio de Carrozaría). Isto supón un

O noso alumnado xordo pro-

reto para a comunidade escolar. No

vén dun colexio de educación especial,

que se refire ao alumnado, as dificul-

o que significa que traen como bagaxe

tades comunicativas e de interacción

as destrezas, competencias e coñece-

resólvense con boa vontade por am-

mentos adquiridos cun currículo espe-

bas. No que atinxe ao profesorado

cífico. Polo tanto, o tratamento e

este dispón, para resolver as dificulta-

abordaxe

des educativas, do Departamento de

aprendizaxe é, en liñas xerais, dife-

Orientación. Nel hai especialistas que

rente ao do resto do alumnado. No

lles axudan no seu labor docente dia-

momento da entrada no noso centro,

rio co apoio de tres profesoras de Pe-

é dicir, no primeiro curso da ESO, é

dagoxía Terapéutica, dúas de Audición

imprescindible programar unha pasa-

e Linguaxe, dúas intérpretes de lin-

xe entre o currículo específico, que

guaxe de signos e, tamén, coa elabo-

traen os alumnos, e o currículo vixen-

ración de materiais didácticos e o

te nun centro ordinario de ESO, como é

o

noso

do

proceso

caso.

Nesta

ensino-

etapa

a

Actualmente, no curso 2008-

“tutorización” (acompañamento,

2009, conviven con nós cinco

pervisión) é moi intensa, e se desen-

alumnos xordos (un alumno en

volve no ámbitos do fomento da co-

2º ESO, dúas alumnas en 3º

su-

municación e da adaptación educativa.

A finalidade desta axuda diaria é aca-

ESO, un alumno en 1º de Ba-

dar unhas competencias curriculares

charelato, un alumno en 2º cur-

suficientes

so do Ciclo Medio de Carroza-

para

desenvolverse

con

autonomía e equiparar as súas competencias ás do grupo de referencia no

ría). Isto supón un reto e un de-

que se integran. A partir do segundo

safío para a comunidade esco-

ciclo de ESO, a actuación do Departa-

lar.

mento de Orientación busca limitar a

Páxina 31 dependencia

e,

polo

poración ao mundo do

recoñecen as linguas de

tanto, fomentar e po-

traballo, e un apoio di-

signos españolas e se

tenciar ao máximo a

recto na aula, para a

regulan os medios de

autonomía previamente

consecución dos obxec-

apoio

acadada. Hai que facer

tivos didácticos. Tamén

oral das persoas xor-

notar que, ademais da

se informa aos empre-

das, con discapacidade

consecución dunha titu-

sarios contratantes das

auditiva e xordocegas.

lación académica, é un

características das per-

obxectivo irrenunciable

soas

que

centro, e desde estas

lograr unha preparación

atinxe tanto á elimina-

páxinas, queremos fa-

óptima para realizar con

ción

de

cer un chamamento á

éxito a transición á vida

comunicación no centro

sociedade para que a

adulta (profesional, so-

de traballo como dou-

comunidade escolar, a

cial e cidadá).

tras cuestións que facili-

través do coñecemento

No que se refire

tan a integración dos

desta

aos ciclos formativos, o

alumnos en igualdade

exercitar

alumnado

de condicións que o res-

comunicación con estes

to de traballadores.

grandes

prepárase

para adquirir a súa máxima autonomía no ámbito

laboral,

xordas, de

no

barreiras

Por último, hai

recibindo

que subliñar que a lin-

unha orientación espe-

gua de signos é unha

cífica para a súa incor-

lingua oficial no noso país desde a promulgación

da

Lei

27/2007

(BOE do 24 de outubro de 2007) pola que se

á

comunicación

Desde

dos.

o

lingua, o

noso

poida

dereito

a

descoñeci-

Imaxes: CIFP Ánxel Casal - MonteAlto

Páxina 32

Emevé Por Bibí Bouza

Hablar del voleibol lucense

implica

siempre

hacer

La fundación del C.V. Emevé

una mención especial al Club

En 1981, las mismas

voleibol Emevé. Con ya casi

jugadoras del Medina crean el

treinta años, se ha hecho un

Club EMEVE. Dirigidas por Qui-

hueco en el deporte de esta

Presentación del Club Emevé

co Bouza, estarán varios años

ciudad y, actualmente, es uno de

los

equipos

con

mayor

compitiendo en Segunda divide

Comercio

(entrenado

por

número de jugadores y equipos

Rueda). Más adelante, ya en los

de Lugo, por delante incluso de

años 70, en la Liga de 2ª Divi-

deportes con mucha más reper-

sión masculina (segunda cate-

cusión mediática.

goría nacional), militaban cua-

Habría que remontarse muchos años atrás para llegar a

sión y luchando por el ascenso

tro equipos lucenses: el Seminario

de Fernando Suárez,

Maestría de Paco Castiñeiras, el Aturuxo (Colegio Menor) y el Sant Yago de Paco Labandeira.

Por esa misma

Campeonas de España cadetes, Teruel 2007

Equipo del Sant Yago

época, Paco

Labandeira entrenaba también

a la primera categoría nacional,

el equipo Medina de la Sección

pero no es hasta la temporada

Femenina de Lugo.

1985/86 que lo logran.

Sin embargo, a partir

Durante tres tempora-

de 1975 se produce una crisis

das se mantienen en la Primera

comprender el alcance de los

en el voleibol lucense motivada

División. Sin embargo, en la

logros

este

por la desaparición de la Sec-

última, pierden la categoría en

club. Pero no se puede olvidar

ción Femenina, principal impul-

los play off de descenso. A par-

a aquellos que impulsaron el

sora del voleibol femenino y, en

tir de este momento y durante

voleibol en sus inicios.

categoría masculina, los proble-

varias

mas surgen cuando la OJE deja

cerán en la segunda división.

conseguidos

por

Orígenes del voleibol lucense

de patrocinar a los equipos.

temporadas, permaneParalelamente,

en

el

En 1979, coincidiendo

año 1988, el equipo masculino

Hasta 1960 el voleibol

con la vuelta a Lugo de univer-

de voleibol lucense se anexiona

estaba protagonizado

sitarias, antiguas jugadoras del

al Emevé y, a partir de este

sólo por equipos masculinos: el

Medina, vuelve a formarse un

momento, el club pasa a abar-

Seminario

equipo que milita en la segunda

car las dos categorías.

lucense

(entrenado

por

Fernando Suárez) y la Escuela

categoría nacional.

El equipo femenino, se

Páxina 33 mantendrá

en

primeros

equipos más representativos de

so de la cuarta a la segunda

puestos, luchando en ocasiones

las categorías inferiores cabe

categoría en sólo dos años. Los

por el ascenso, aunque sin con-

destacar, no sólo Campeonatos

chicos, por su parte, también

seguirlo. Mientras que el equipo

Provinciales

sino

ascienden de categoría. Como

masculino,

también en los campeonatos de

consecuencia del aumento del

España.

número de jugadores se crean

que

los

comienza

su

andadura en el club en la cuarta

y

Gallegos,

categoría nacional, acaba ascen-

en el club tres nuevos equipos

diendo a la tercera.

para participar en ligas auto-

Sin embargo, en la tem-

nómicas, dos en categoría se-

porada 2002/2003, los proble-

nior femenino y uno senior mas-

mas económicos motivados por

culino.

la falta de patrocinadores y el

Actualmente, todos los

escaso apoyo institucional, obli-

equipos se mantienen o luchan

gan al equipo femenino a renun-

por el ascenso en sus respecti-

Emevé LN Liga Fev femenino

ciar a la categoría nacional y

vas categorías.

descender a la liga autonómica..

La mejor prueba de ello es el equipo infantil

El Emevé en la actualidad

que,

Tras varios años en una

en 2005

femenino

consigue

Voley playa

en

Blanes (Gerona), por primera

Además del voleibol en

nivel

vez en la historia del club, la

pista, muchos de los jugadores

económico, los equipos se man-

victoria en un Campeonato de

del Club Emevé destacan tam-

tienen con la ayuda de peque-

España. Este equipo, integrado

bién como jugadores de voley

ños patrocinadores. Sin embar-

por jugadoras formadas en la

playa. Los comienzos en este

go, en 2005, se marca un punto

cantera del Emevé, logra al año

deporte, se remontan a los años

de inflexión con la llegada, co-

siguiente, en Las Palmas de

90, donde algunas de las juga-

mo sponsor del club, de Labora-

Gran Canaria, el tercer puesto

doras logran la victoria en los

torios Nupel, que muestra un

en el Campeonato de España y

campeonatos gallegos y la parti-

apoyo incondicional desde este

posteriormente, en Teruel, en

cipación

momento. A partir de entonces,

2007, la victoria en el Campeo-

el ascenso del club es meteóri-

nato de España cadete.

situación

complicada

a

co.

en

campeonatos

También los chicos se El trabajo de muchos

clasifican para eventos en estas

años a nivel de la base comien-

categorías, compitiendo en la

za a dar sus frutos, incremen-

élite del voleibol nacional.

tando el número de jugadores y

En cuanto a los equipos

de equipos en categorías infe-

senior del club, las cosas tam-

riores hasta el punto de tener,

bién comienzan a ir mejor para

actualmente, cerca de 50 equi-

ellos. La estabilidad de los últi-

pos.

mos periodos favorece también Entre

los

logros

más

la posibilidad de ascender. El

importantes conseguidos por los

equipo femenino logra el ascen-

Recepción de Pablo Vidal

de

Páxina 34 España.

participar en el Mundial

Sin embargo, no es has-

Universitario.

Nuria

ta estos últimos años, cuando

Bouza: Convocada por la

realmente comienzan a desta-

selección española para

car, tanto a nivel nacional como

participar en campeona-

internacional, algunos jugadores

tos de Europa y Mundia-

y

Si

les de categorías inferio-

hablamos del voley playa lucen-

res en 2007 y 2008 y

se hay que hacer mención de

Campeona

algunos deportistas: Víctor Bou-

sub 21 en 2008. Majo

za: Subcampeón de Europa sub

Corral: en 2008 convoca-

jugadoras

del

Emevé.

de

Equipos de categorías inferiores

da por la selección española

Todos estos años han

para participar en el Cam-

servido para marcar una línea

peonato de Europa sub 18 y

en la evolución del Emevé. Dan-

el mundial sub 19 y Cam-

do siempre prioridad al trabajo

peona de España sub 21.

formativo y amateur, por enci-

Sin

Emevé LN Fev masculino 08/09

España

no

ma del competitivo y profesio-

podemos dejar de destacar

nalizado, se ha llegado a alcan-

a

zar metas casi inimaginables en

otros

embargo,

jugadores

como

Pablo Vidal, Miguel Chao, Aida

Cela,

María

los comienzos.

Aguiar,

Los objetivos del club, a

18 en 2007, cuarto clasificado

Javier Valle, Andrés Corral, Ja-

corto y largo plazo, son optimis-

en el Campeonato del Mundo

vier Dovale, etc. que también

tas: continuar promocionando

sub 19 en 2008 y Campeón de

han participado en campeonatos

este deporte, formando jugado-

España sub 19 en 2007. Ana

de España en diferentes cate-

res y entrenadores que puedan

Vidal: 5ª clasificada en el Cam-

gorías.

seguir llevando a cabo esta la-

peonato de Europa Universita-

bor por muchos años y tratar de

rio, Campeona de España Uni-

llevar el voleibol lucense a la

versitaria en 2008 y convocada por la selección española para

Proyectos futuros

élite nacional.

Páxina 35

Xente do teatro: tropa do carallo Por Apolinar Vecino Suárez e Tareixa Campo

Cando isto oín virei co-

NO TEATRO O DESCOÑECIDO

Todo espectáculo teatral agarda

É MOI IMPORTANTE

que o público participe na ac-

mo se fora un peón porque eu

Hai unha frase de Albert "A

experiencia

máis

ción, para recibir del a carga de

sempre fun desa tropa e coñecín

Einstein

enerxía que necesita.

a Tareixa. Era, e é, a máis pe-

fermosa é a do descoñecido. Esa

O dramaturgo, os técni-

quena de todos, apenas si a vía

é a fonte de toda arte e de toda

cos, os actores, agradecen que

porque estaba no medio de todo

ciencia".

o público lles axuden a comple-

o grupo Achádego. Para min foi

A acción representada,

tar a escena. O espectador des-

eso: o achádego da importancia

iso significa literalmente a pala-

coñece, a priori, o que alí pasa e

do descoñecido.

bra drama, que sen dúbida xira

por que o actor actúa dun deter-

arredor do misterio...

minado

Sigo sendo membro de

xeito;

mais

terá que

Achádego, grupo con máis de

Explorar o descoñecido

ilo descubrindo no decurso da

vinte anos, no que Tareixa é o

foi sempre o gran motor do ser

acción dramática, e sentir pasi-

motor. Formeime con entendi-

humano. Sen esa pulsión, esta-

vamente o que o actor interpre-

dos

riamos aínda na Idade de Pedra.

ta no escenario.

como Carmen Aemerich,

Giselle Barret, Alfredo Mantovani. Verquei a miña creatividade dirixindo algunhas pezas para o

Despois de poñer a fun-

A experiencia

cionar o seu corpo, a súa voz, o seu ritmo, as inflexións inespe-

grupo. Colaborei con ela cando

máis fermosa é a

se meteu na aventura de dirixir

do descoñecido.

interior, establecendo na súa

a aula de teatro da universidade

Ésa é a fonte de

natureza física ese orde, discipli-

ou impartindo cursos de alá onde llo pedían. Nombreina presi-

toda arte e de to-

denta da Real Academia do Val

da ciencia

radas que xorden desde o seu

na e harmonía, adquire a significación sinalada para a natureza do personaxe.

do Mao e colaborei activamente

O actor tamén busca esa

para dala a coñecer como a

verdade descoñecida para poñer

bruxa que di o esconxuro da

Na nosa vida, é moito

a punto a súa personaxe. Sobe

queimada mentras axuda a que

máis o que descoñecemos que o

ao escenario, preocúpase polo

se acabe de queimar removen-

que sabemos. O teatro é unha

que ten que facer e pola reac-

doa coas súas mans dentro do

arte viva que pretende amosar a

ción do público e leva consigo,

lume.

vida á xente, viva tamén. Con

mesmo sen telo presente dun

ela comparte un tempo e un

xeito consciente, todo o traballo

espazo no que, xuntos, abrimos

anterior.

Tareixa Campo Dominguez é a miña amiga.

esa lata da que irá saíndo ese

Di Patrice Pavis, no seu

saboroso produto que o artista

dicionario de teatro, que o pra-

desexa

cer do espectador marabillado

compartir co público.

Páxina 36 diante do descoñecido é como o

mén xoga un importante papel

zona moito maior, que nos é

dun neno diante dun inmenso

na constitución do sentido da

totalmente

xoguete escénico que non com-

obra. Efectivamente, o persona-

aínda que non a vemos, sabe-

prende e que o subxuga pola

xe non nolo di todo, os seus

mos da súa importancia, e que

súa fundamentación inespera-

pensamentos

sen ela non se sostería a parte

da. O marabilloso esíxelle sus-

permanecen descoñecidos para

pender o seu xuízo crítico e crer

nós e ás veces para el mesmo .

nas efectos visuais da maquina-

e

motivacións

descoñecida,

pero

coñecida, a visible.

O que está agachado,

O espectador busca na

mesmo o que nos é descoñeci-

escena o descoñecido, máis non

do, o que non se ve, nós sabe-

Realmente a comunica-

pode acreditar no que non ten

mos que está aí presente no

ción entre o actor e o especta-

lóxica e coherencia. Só en casos

noso pensamento, nas nosas

dor é ficticia: o actor pretende

illados e excepcionais ocorre

relacións, nos nosos éxitos

agacharse, e mesmo facerse

isto na vida real.

ria escénica .

Ese equilibrio, esa rela-

esquecer tras da máscara do

Empezamos a coñecer o

ción entre o amosado e o des-

seu personaxe, mentres que o

que está pasando grazas ao

coñecido, o oculto, adquire una

espectador normalmente non se

conxunto de datos escénicos e

especial importancia no decurso

interesa polo actor que inter-

extraescénicos que van apare-

do acto teatral.

preta o personaxe, senón polo

cendo nun momento dado do

oculto que hai tras do actor:

espectáculo. Esas son claves

liñas xerais da lóxica e da cohe-

polo personaxe .

para descubrir o descoñecido.

rencia durante a creación vai

“Só

en

presenza

das

O discurso dos persona-

Hai un límite entre o

xes constitúe a nosa única fonte

espectador e o actor. Ese límite,

verdade que esperta

de información e debe ser coñe-

esa liña, é como a superficie da

sincera no auténtico das súas

cido polo que di e fai ; pero se-

auga sobre a que aboia o ice-

sensacións na escena” afirma

riamos inxenuos se creramos

berg. Dun iceberg, nós só coñe-

Stanislavski.

que o personaxe nos conta todo

cemos unha pequena parte,

o que non di, o que oculta e

que podemos percibir coa vista,

polo tanto descoñecemos, ta-

máis sabemos que hai outra

a

xurdindo na alma do artista a unha fe

Páxina 37

A EFICIENCIA DA BOMBA DE CALOR PARA A MELLORA DA CALIFICACIÓN ENERXÉTICA DUN EDIFICIO. Por Víctor Manuel Paz Cortiñas

CALIFICACIÓN ENERXÉTICA DUN EDIFICIO. O RD 47/2007 establece por primeira vez no noso país a obrigatoriedade de realizar a certificación da eficacia enerxética dun edificio (CEEE), para iso terase que medir a eficacia enerxética do mesmo (EEE).

Entre as variables que determinan a eficacia dun edificio podemos distinguir o illamento térmico, o rendemento das instalacións de iluminación e o rendemento dos equipos de xeración de frío e calor, entre outras, así como a zona na que se constrúe.

Un vez valoradas todas as variables xa se pode determinar a eficacia enerxética do mesmo e outorgarlle a ese edificio o certificado da eficacia enerxética.

O certificado da eficacia enerxética non é mais que unha etiqueta que xa temos visto nos aparatos electrodomésticos, e que nos dá unha información do consumo dos mesmos.

Nas seguintes táboas preséntanse os índices de calificación enerxética que outorgan unha letra (A-B-C-D-E-F-G) que vai identificar a eficacia enerxética do edificio dende o mais eficiente (A) ata o menos eficiente (G).

Chegados a este punto ai que facer un estudio detallado de tódalas varia-

Páxina 38

bles que interveñen no índice de cualificación da eficacia enerxética do edificio e seleccionar aquelas que nos leven a construír un edificio rendible dende un punto de vista enerxético, económico e medioambiental.

Unha das variables máis determinantes é o sistema de calefacción adoptado no edificio. Na seguinte táboa pódese ver como a bomba de calor é o único sistema de calefacción Clase A e polo tanto vai facer que a cualificación enerxética do edificio sexa mellor.

IEE do sistema de calefacción en función do tipo de sistema, do combustible e das prestacións

A BOMBA DE CALOR. Actualmente a bomba de calor gracias a tecnoloxía inverter (modulación da potencia en función da demanda), fai que os consumos a cargas parciais sexan proporcionais á demanda, é dicir, a máquina está adaptando o seu consumo á demanda de calor que ten a vivenda, mellorando deste xeito o COP. Pero, que é o COP?.

O COP define o coeficiente de prestación dunha Bomba de Calor, COP (Coefficient of perfomance), e non é máis que o cociente entre a enerxía térmica cedida ao sistema de calefacción e a enerxía consumida

Segundo as táboas do IDAE (Instituto para o desenvolvemento e o aforro enerxético), hai que

Páxina 39

transformar a enerxía eléctrica que consume unha bomba de calor en enerxía primaria para comparar os consumos e as emisións de CO2 con outros xeradores de calor.

A día de hoxe unha bomba de calor con sistema inverter ten un COP superior a 3,5 o que equivale a dicir que por cada Kwh consumido, proporciona 3,5 Kwh de calor.

Vexamos un exemplo práctico: Sexa unha vivenda que demanda 16 Kw de potencia térmica para calefacción por chan radiante durante 8 horas ao día.

Unha bomba de calor con COP de 3,5 tería o seguinte consumo:

16Kw/3.5 = 4,57 Kw Consumo estimado durante 8 horas

E=4,57 x 8 = 36,56 Kwh A continuación imos

transformar esta enerxía eléctrica en enerxía primaria na central de

xeración no suposto que sexa de carbón, para iso empregaremos a táboa anterior.

36,56Kwh x 2,603 = 95,16 Kwh de enerxía primaria (Carbón).

As emisións de CO2 na bomba de calor quedan:

Páxina 40 36,56Kwh x 0.649 = 23.72 Kg CO2/Kwh consumido.

Unha caldeira de Gas natural con un rendemento do 95% tería o seguinte consumo durante 8 horas.

(16Kw/0.95) x 8h = 134,73 Kwh A continuación imos transformar a enerxía calorífica do gas en enerxía primaria na central de xeración no suposto que sexa de carbón, para iso empregaremos a táboa anterior.

134,73Kwh x 1.011 = 136,21 Kwh de enerxía primaria (Carbón).

As emisións de CO2 da caldeira quedan: 134,73 Kwh x 0.204 = 27.48 Kg CO2/Kwh consumido.

Os resultados anteriores están feitos para un día. Se temos en conta que un sistema de calefacción funciona durante uns 6 meses (180 días) na nosa zona climática temos:

EQUIVALENTE CONSUMO CARBÓN ANUAL EMISIÓNS CO2 ANUAIS

BOMBA DE CALOR

CALDEIRA

95,16 Kwh x 180 días = 17.129 Kwh

136,21 Kwh x 180 días=24.518Kwh.

23.72 x 180 días = 4.269 Kg CO2

27,48 x 180 días = 4.946 Kg CO2

Á vista dos resultados anteriores podemos determinar que a bomba de calor é o sistema máis eficiente e máis respectuoso co medio ambiente.

Na actualidade a bomba de calor xa acada COP de 4,5 co que estas diferenzas fanse maiores a favor desta última.

Para rematar, preséntase o sistema que está instalado na exposición do centro que consta dunha bomba de calor para xeración de calefacción, refrixeración e auga quente sanitaria para unha vivenda, con un COP de 3.61.

Páxina 41

Sistema autónomo (Calefacción, refrixeración e auga quente sanitaria) Sistema autónomo (Calefacción, refrixeración e auga quente sanitaria con apoio de enerxía solar).

Páxina 42

Produción de Auga Quente Sanitaria e calefacción mediante recuperación de calor nun tanque de leite Alumnos e profesores do IES As Mercedes

Un proxecto que comezou como unha práctica de taller, rematou con varias patentes industriais e a súa implantación en explotacións leiteiras.

Durante 3 cursos desenvolveuse

expectativas ata chegar á con-

aproveitar toda a calor extraída

por profesores e alumnos do

secución de varias patentes in-

do

IES As Mercedes, un sistema de

dustriais e á posible implanta-

aproveitamento da calor xerada

ción do sistema en explotacións

nos tanques de leite durante o

leiteiras.

arrefriado.

O

Unha vez rematada a obxetivo

inicial

do

parte teórica do proxecto, le-

proxecto era a realización dunha

vouse a cabo a construción dun

unidade didáctica para os alum-

prototipo no que poder ensaiar

nos de Bacharelato Tecnolóxico

este novo sistema de aproveita-

e dunha práctica para os alum-

mento da calor que evacúan os

nos do ciclo superior de Mante-

tanques de arrefriado para a

mento e Montaxe de Instala-

conservación do leite.

cións de Edificio e Proceso. A

A innovación desta apli-

medida que se desenvolvía o

cación

consiste,

basicamente,

proxecto fóronse ampliando as

en que o sistema é capaz de leite, transferíndoa

integramente

á

auga, por medio dun intercambiador de calor controlado por un conxunto de válvulas que impiden

o

funcionamento

do

condensador de aire mentres a auga non conquire a temperatura desexada.

O interese desta aplicación vén provocado, no momento actual, pola consecución dos obxectivos a cumprir do protoPrototipo da instalación

colo de Kioto referente ao aque-

Páxina 43 cemento global e á redución de emisións contamiExplotación de José Neira Cabanas

nantes procedentes do uso de combustibles fósiles.

Neste obxectivo unha das alternativas é a produción das enerxías renovables e outra é a redución no consumo das enerxías convencionais.

No noso contorno socioeconómico (ámbito de Galicia), un dos sectores con máis peso é o agropecuario. Na actualidade na nosa comunidade existen 14200 explotacións lácteas cunha produción anual de leite de 2.242.000 toneladas.

Se ben na actualidade existen sistemas de aproveitamento desta calor residual, o novo sistema ofrece unhas melloras significativas respecto aos existentes, xa que estes:

- O novo sistema permite reducir o consumo eléctrico do tanque de leite nun 15%.

1. HISTORIA DO PROXECTO Os primeiros estudos e cálculos foron realizados no último trimestre

Deseño en 3D da instalación

do ano 2006.

No segundo trimestre do ano 2007

construíuse

o prototipo

da

instalación nos talleres do IES As Mercedes,

verificándose

mediante

diferentes ensaios o seu rendemento.

Paralelamente, durante todo o ano 2007, desenvolvéronse e depuráronse os esquemas e cálculos correspondentes á hidráulica e á parte da eléctrica de control.

A principios do ano 2008 presentouse o proxecto na delegación da Consellería de - Dificilmente conquiren

Medio Rural en Lugo, mostrando un grande in-

temperaturas maiores de 30ºC na auga (o novo

terese polo mesmo,

propoñendo financiar a súa

sistema pode quentar a auga ata os 55ºC).

posta en práctica nunha explotación leiteira que

- Son de escasa rendibilidade para usar en

funcionase como experiencia piloto e poder, así,

calefaccións (o novo sistema permite instalacións

divulgar esta aplicación entre as explotacións lei-

mixtas de Auga Quente Sanitaria e calefacción de

teiras.

baixa temperatura).

Durante o mes de Outubro de 2008 rematouse a montaxe desta primeira instalación piloto

Páxina 44 de Medio Rural, a través da Axencia Galega de Desenvolvemento Rural (AGADER), teñen anunciado o estudio dunha liña de axudas para fomentar a implantación deste sistema nunha gran parte das explotacións leiteiras de Galicia.

Cos alumnos de Bacharelato Tecnolóxico, nas áreas de Física e Tecnoloxía empregouse este proxecto para a explicación práctica dos ciclos termodinámicos e a resolución de problemas con cálculos de calor, enerxía e rendemento; na área de Química serviu para motivar aos alumnos en

Promoción 2006/2008 nunha explotación situada en Manán, pertencente ao concello de Sarria.

Ao tempo, durante a realización do proxecto, fóronse presentando, en distintas datas, varias solicitudes de patente sobre o deseño industrial do conxunto e sobre partes concretas da instalación, estando pendentes na actualidade da súa concesión.

En base aos resultados obtidos na primeira instalación, na actualidade (Xaneiro de 2009), es-

Promoción 2007/2009

tanse a realizar os cálculos necesarios para a apli-

problemas de cálculos estequiométricos e de ba-

cación deste sistema en varias explotacións leitei-

lances de masa e enerxía con emisións de CO2.

ras de Galicia e Asturias.

Polo

Para os alumnos do ciclo superior de Man-

que significa esta aplicación para o

temento e Montaxe de Instalacións de Edificio e

aforro enerxético, a redución de emisións de CO 2,

Proceso, formulouse como unha experiencia didác-

e polo seu carácter innovador, tanto o

tica tanto na aula como no taller.

Instituto

Enerxético de Galicia (INEGA) como a Consellería 2. PLAN DE DIFUSIÓN. O plan de difusión estivo baseado na construción dun prototipo co que se poidera ensaiar, así como na realización dunha primeira instalación nunha explotación leiteira para poder mostrar a outros granxeiros as vantaxes e aplicacións do proxecto nas explotacións agropecuarias.

Dende o momento en que se fixo a presentación do proxecto no IES As Mercedes e na exploPromoción 2008/2010

tación de José Neira Cabanas en Sarria, foron moitas as explotacións leiteiras que se interesaron

Páxina 45 pola implantación deste proxec-

3. INTERESE PARA O SECTOR E

así como un sistema de aforro

to nas súas granxas.

POSIBLES BENEFICIOS.

enerxético que axude a cumprir

Debido a gran demanda

os compromisos do protocolo de

de información suscitada, levá-

Podemos asegurar que o

Kioto.

ronse a cabo presentacións so-

sector agropecuario mostra nes-

A modo de resumo po-

bre o seu funcionamento, orga-

te intre un interse notable pola

demos concluír como resultados

nizadas pola Axencia Galega de

redución de costes nas explota-

finais os seguintes:

Desenvolvemento Rural, na fei-

cións e ninguén dubida da me-

- Mediante o sistema de

ra da Semana Verde de Silleda,

recuperación de calor prodúcese

en Lugo, Ourense e Santiago de

un aforro do 100% da enerxía

Compostela.

primaria que se gastaba na pro-

A modo de reseña, des-

dución de A.Q.S e calefacción.

tacar que a partir da presenta-

- As emisións de gases

ción pública do proxecto foron

efecto

moitos gandeiros os que visita-

cen.

ron a explotación de Sarria,

Presentación no IES As Mercedes

sendo especialmente destaca-

invernadoiro

- O período de retorno da inversión no sistema de re-

ble, a visita de responsables de

lloría que supón nunha granxa a

cuperación

Consellerías doutras comunida-

instalación

aceptable.

des autónomas interesados no

aproveitamento de calor.

proxecto, para a súa implanta-

desapare-

A

deste nivel

sistema

de

galego supón

pódese

considerar

- A instalación é sinxela e non require cambiar o tanque

ción nas explotacións leiteiras

contar aquí cunha

tecnoloxía

do leite nin modificacións impor-

das súas comunidades.

propia que permita afrontar nos

tantes na instalación existente

próximos anos a optimización

na explotación.

das instalacións agropecuarias ,

Esquema da instalación

Páxina 46 - As aplicacións da auga preparada por este sistema poden extenderse tamén á calefac-

- Cálculo do aforro económico (Xullo de 2008): Partindo de: 2,5 kg gasoil aforrado por cada 1000 L de Leite

ción por chan radiante ou fancoil.

- Redución do consumo eléctrico no funcionamento do tanque de arrefriado.

- Aforro no uso de combustibles convencionais.

- Para acadar un bo resultado é necesario axustar as demandas de A.Q.S. e calefacción coa produción de leite.

densidade gasoil: 0,85 kg/litro coste do gasoil: 1 €/Litro: (2,5/0,85)x1,0 €/L = 3 Euros/1000 L de leite

- Balance económico para AQS+calefacción: O balance económico farase tendo en conta os custos de produción dunha instalación de calefacción de 10.000 Kcal/h funcionando 7 horas ao día durante 6 meses empregando Gasoil como enerxía primaria.

Para AQS mantense o mesmo de antes.

Para atender as necesidades de calefacción nun sistema de fancoil ou chan radiante precísase unha enerxía de 70.000 Kcal. Se este calor o producimos cunha caldeira de gasoil con un rendemento do 80% e un PCI de 10.000 Kcal/kg precísanse aproximadamente 8,75 L/día.

Tendo

en conta

que o prezo medio do

Gasoil de calefacción é de 0,65 €/L temos uns cusPresentación en Ourense

tos anuais para produción de A.Q.S. e calefacción de: 1.735,75 €/anuais.

- Para a montaxe do sistema de recupera-

4. XUSTIFICACIÓN DOS RESULTADOS.

ción de calor e o acumulador de 500 L precísase dunha inversión aproximada de 3.958 €, tendo un

- Cálculo de emisións de CO2: Tomando como cálculo medio unha produción de 500 L de auga

quente (dende 10 a 55 ºC)

por cada

1000 L de leite arrefriado dende 37 a 4 ºC:

período de retorno da inversión duns 4-5 anos.

- Para a montaxe do sistema de recuperación de calor para A.Q.S.+Calefacción precísase

500x1x(55-10)=22500 kcal/1000L leite Tomando

como

poder

calorífico

do

gasoil:

10.000 kcal/kg: 22500/10000=2,25 kg de gasoil aforrados/1000 L

Factor de emisión do gasoil: 3,1 kg de CO2/kg gasoil 2,5x3,1=6,2 kg CO2 non emitidos/1000 L Leite Produción anual de leite (2005) en Galicia: 2.258.117 Tn: 2.258.117x6,2 = 14.000.325 kg CO2/ano non emitidos (equivalentes ás emisións duns 326.000 coches). A central térmica de As Pontes emite 10.500.000 Toneladas

Presentación en Santiago

Páxina 47 dunha inversión aproximada de 12.000 €. Deste

Estes períodos de retorno da inversión

xeito temos que o período de retorno da inversión

pódense reducir en función da produción de leite e

é de 7 anos.

das subvencións públicas que poida recibir.

Financiado por:

Proxecto:

Colaboran:

Páxina 48

Made in Lugo: Feito en Lugo Alumnos do C.S. de Mantemento e Montaxe de Instalacións de Edificio e Proceso

En ocasións valoramos máis o que se fai fóra que o que facemos na casa. Neste artigo mostramos unha pequena parte das empresas de Lugo que fabrican compoñentes ou produtos de alto nivel tecnolóxico cunha gran proxección internacional e que case son descoñecidas no seu contorno.

Vehículo militar VAMTAC carrozado por Talleres Doval

Busto en granito realizado por PCM Granitos Moldurados

Páxina 49

Vehículo especial fabricado por IPV

Plástico protector fabricado por Fitoplas

Pastor eléctrico fabricado por ION

Páxina 50

TALLERES DOVAL Vehículos todoterreo para o exército, dumpers para a construción ou grúas forestais, son algunhas das máquinas que se fabrican coa intervención desta empresa lucense.

Noé Fernández Fernández

Talleres Doval é unha

vehículos especiais, así como a

A empresa inicia a súa

industria naval, eólica ou ali-

actividade da man do seu fun-

mentaria.

dador, Domingo Antonio Doval Paz, no ano 1945. Nos seus ini-

empresa dedicada ao deseño e

cios, dedicábase á reparación da

fabricación de pezas de caldei-

chapa

raría fina. Dispón de tecnoloxía

zaría dos vehículos daquela épo-

punteira para o corte, pregado,

ca.

punzonado e soldadura de pezas

Na década dos 50, com-

de aluminio, aceiro ao carbono e aceiro inoxidable. Os seus campos de traballo son o sector dos

Vehículo VAMTAC versión militar

que constituía a carro-

plementa a súa actividade coa Deseño de cabina en 3D

fabricación dalgúns dos compo-

Páxina 51

Vehículo VAMTAC versión civil

ñentes da cabina dos camións

denominándose

a

partir

PEGASO, que por aquel entón,

entón Talleres Doval S.L.

de

destacando carrozarías

a

realización dos

das

vehículos

constituían a gran par-

VAMTAC (os Hummers espa-

te dos camións fabri-

ñois), fabricados pola em-

cados en España.

presa compostelá Urovesa,

Nos anos 60, co

nacemento

vehículos forestais

nas modalidades civil e mili-

dos

tar, pezas para dumpers em-

especiais da

pregados

na

construción,

marca

pezas para grúas forestais

IPV, comeza o proceso

ou as cabinas das carrocetas

de fabricación de cabi-

IPV.

nas e parte dos chasis dos vehículos que se

O departamento de

Dumper de 4000 Kg. de capacidad

deseño basea o seu traballo no

montan no concello de A Pontenova (Lugo).

uso de software 3D, mediante o Na actualidade a empre-

que se elaboran os ficheiros

Tras o pasamento do

sa desenvolve a súa actividade

CAD/CAM necesarios para a in-

seu fundador, no ano 1988, os

en varias naves industriais, ubi-

tegración nas máquinas de con-

seus fillos continúan a activida-

cadas en Lugo, ocupando unha

trol numérico e, posterior, fabri-

de empresarial baixo a forma xurídica de sociedade limitada,

2

extensión de 4000 m .

A actividade da empresa encóntrase

moi

diversificada

cación.

Páxina 52

FITOPLAS Cando se pinta un coche en Francia ou un edificio en Holanda, os plásticos protectores que se empregan están deseñados, patentados e fabricados en A Pastoriza.

Aitor Carreiras Álvarez

Líña de fabricación do produto

A empresa Fitoplas, foi

Traballando de pintor,

pelar e así protexer os elemen-

fundada por José González Vi-

tiña que unir a cinta de carro-

tos que non se ían pintar. O

llamel a principios dos anos 90

ceiro con papel para logo empa-

feito de que non existise nada

en Fitoiro–Bretoña (A Pastori-

Seu pai díxolle: “Pedinte argalleiro, pero saíchesme máis argalleiro do que eu pedín”.

destas características no mer-

za). Dende pequeno foi un argalleiro e gustáballe a mecánica. Un accidente arranxando unhas motoserras fíxolle reconducir a súa vida profesional cara ao mundo da pintura.

cado, motivou que desenvolvese un producto no que o plástico protector dispuxera de cinta adhesiva nunha das súas veiras.

Despois de telo deseñado e patentado, xurdiu outro

Páxina 53

problema, xa que debido a que era algo novo, non existían máquinas para conquerir unha

fabricación

industrial,

causa que o levou de novo ao que

sempre

lle

gustou:

a

mecánica, deseñando e construíndo el mesmo as máquinas necesarias.

O nome da empresa, e do seu produto, xorde porque cinta en galego dise “fita‖ e o film ―plástico‖, pero fitaplas non soaba ben. Aproveitando que nacera en FitoiroBretoña púxolle ”Fitoplas”.

O proceso de produción comeza nunha tolva por

Aplicación do producto para o pintado dunha carrocería

onde caen pequenas bolas de plástico que son derretidas a

uns 200 ºC, pasan por un tubo que no interior

Para dar a coñecer o produto, José Gonzá-

leva un sinfín que empurra o plástico. Mediante un

lez, levouno a varios puntos de venta. Percorreu

chorro de aire, expansiónase

todo o norte da península ata chegar a Barcelona

dando lugar a un

film de poucas micras de espesor.

onde deu o “boom”. Recorda que lle dixeron: ―Isto

Noutras máquinas adhírese ao plástico a

é igual que o chupa-chups‖.

cinta adhesiva, para, posteriormente, pasalos a

Actualmente Fitoplas, ademáis de vender

unha liña de empaquetado e embalado. Todo o

para toda España, exporta a varios países, desta-

proceso

cando Francia, Holanda, Gran Bretaña e Irlanda.

produtivo

está

automatizado,

cada

máquina dispón dun autómata e o sistema de accionamento é pneumático.

O éxito desta empresa débese a que é un produto único e orixinal. En certa ocasión un cliente comparouno coa Coca-Cola: ―Isto é como a Coca-Cola, hai moitas marcas e imitacións, pero co-

En certa ocasión un cliente comparouno coa Coca-Cola: “Isto é como a Coca-Cola, hai moitas marcas e imitacións, pero como a orixinal non hai ningunha”.

mo a orixinal non hai ningunha‖.

Páxina 54

IPV Por estradas e camiños dos cinco continentes circulan camións fabricados en A Pontenova. Sectores tan diversos como o forestal, a minería, a extinción de incendios ou a recollida de lixo, empregan camións IPV. Marcos Fernández Sante

do tempo, fóronse creando pequenos

especializados

empresa foi, fundamentalmente,

de

na reparación de maquinaria,

local e o produto fabricado, na-

Vehículos especiais, S.A. ten a

primeiro ferroviaria e posterior-

queles inicios era a denominada

súa orixe nos finais dos anos 50

mente, mineira e forestal.

―carroceta‖, un vehículo de trac-

Investigación e

Proxectos

talleres

A actividade inicial da

e está ligado á zona onde sem-

Da unión de 3 pequenos

ción integral 4x4, óptimo para

pre exerceu a súa actividade: A

talleres, constituíuse, en maio

labores forestais dada a súa ca-

Pontenova. Esta comarca estivo

de 1963, a sociedade Miranda,

pacidade de manobra e acceso

sempre vinculada coa industria

Alonso,

ás pistas de bosque dificultosas

forestal e da minería e, ao longo

(MAFSA), orixe da actual IPV.

Líña de fabricación

Fernández,

S.A.

para calquera outro.

Páxina 55

Os

tempos

foron

indicando a necesidade de actualización dos camións fabricados por IPV e, así, desenvolvéronse vehículos

novos

industriais

coa

máis variada gama de aplicacións, feitas en función das necesidades dos distintos clientes.

Na

actualidade,

IPV é unha compañía pioneira

na

construción

vehículos

de

industriais,

(chasis-cabina), de carácter especial polas súas dimensións e capacidade de

Vehículo para extinción de incendios

carga.

pedidos que lles garanten carga A fábrica conta con

de traballo para dous anos.

5000 metros de superficie cons-

(vehículos

truída, e nas súas instalacións

recollida de lixo, minería, aplica-

realízase a fabricación de pezas

cións

e a montaxe de vehículos.

actualidade, IPV ten pechados

A fabricación dos

para

ferroviarias,

construción, etc),

ca-

mións é manual, non dispoñen de cadeas de montaxe. Os vehículos comézanse mesmo sobre

e

remátanse sitio.

pedido

no

Traballan e

o

seu

mercado é principalmente fóra de Galicia.

A súa produción é duns 120 camións anuais en tres gamas —urbana, forestal e militar—, con motores Diesel ou de gas.

Debido ao tipo de vehículo que fabrican e a súa

versatilidade,

Camión IPV que participou no París-Dakar

na

Páxina 56

PCM Granitos Moldurados Fontes públicas, monumentos, fachadas ou elementos singulares en pedra, son algunhas das obras que se levan a cabo coa intervención desta empresa de Lugo. as fases do proceso

das canteiras. En primeiro lugar

de

As

transfórmase en taboleiros me-

máquinas

operan

diante unhas maquinas que le-

mediante

control

van discos de corte provistos de

numérico, o que lles

diamante. Posteriormente, me-

permite acadar todo

diante

tipo de formas sobre

transfórmanse

a pedra.

ata acadar a forma final dese-

produción.

A

Busto de Valle-Inclán

empresa

diferentes os

máquinas taboleiros,

xada.

dispón dunha oficina

Debido a gran carga de

técnica na que se

traballo, a produción da empre-

leva a cabo o dese-

sa ocupa as 24 horas do día ,

ño, mediante avan-

durante todo o ano.

zados programas de debuxo, de

A súa clientela dedícase

pezas e conxuntos. Dende a

na maior parte á construción de

oficina técnica prográmanse as

obra civil e edificación, motivo

PCM Granitos Moldura-

máquinas de control numérico

polo que dispoñen dun catálogo

dos é unha empresa con máis

sen necesidade de que o opera-

con máis de tres mil referencias

de 30 anos de experiencia no

rio se encontre ao pé delas.

diferentes, o que facilita aos

Iván López Cabaleiros

sector da construción.

As

súas

A pedra chega á fábrica

instalacións

en grandes bloques procedentes

arquitectos

do

Ceao,

en

Lugo, onde ten edificadas varias naves cunha superficie de 5500 metros cadrados.

A empresa dispón da tecnoloxía máis avanzada no tratamento e moldurado do granito. O proceso de fabricación está automatizado,

logrando

promotores

a

elección das diferentes pezas

están ubicadas no Polígono Industrial

e

un

control absoluto de todas Robot de fabricación

Páxina 57 durante o proceso de deseño do edificio.

O alto nivel tecnolóxico de que dispón, permítelle recibir encargos para traballos en pedra de obras moi significativas en Europa e América.

Toda a pedra tallada da Sagrada Familia faise nesta empresa

Elemento de ventanal da Sagrada Familia

Máquina durante operación de desbaste

Páxina 58

ION Gandeiros de todo o mundo empregan, para coidar do seu gando, pastores eléctricos fabricados en Lugo por esta empresa.

Jesús Conde Bande

res, ata que no ano 1973 co-

que destacan os pastores de

Javier Crecente López

mezou a fabricar electrificado-

enerxía solar fotovoltaica. Co

Cerca para coidado do gando

res de forma artesanal, os que

apoio da súa familia e empre-

había naquel momento eran

gados, intenta, día a día, crear

importados

novos produtos e innovar nos

ION

é unha pequena

empresa que foi fundada por Daniel López González.

Este

galego iniciou a súa vida laboral dedicándose á reparación e montaxe de radios e televiso-

e

daban

moitos

problemas.

actuais.

No ano 1975 rexistrou

A empresa tamén co-

a súa primera patente, mello-

mercializa illadores, cable para

rando a partir de entón, os

cercas eléctricas, espantatou-

seus produtos e comercializan-

pas, etc, e conta con máis de

do na actualidade 13 modelos

700 distribuidores en España,

de pastores eléctricos entre os

estando os seus produtos pre-

Páxina 59 sentes en países como Portugal, Ecuador, Brasil, Honduras ou Venezuela.

Os pastores eléctricos fabrícanse en Nadela, nunha nave na que mediante unha cadea de produción ensámblanse en diferentes etapas.

ION

foi

premiada

en

varias ocasións polas novidades presentadas en feiras e exposicións,

outorgándolle

no

ano

1983 o Ministerio de Industria e Enerxía o Premio á Innovación Tecnolóxica Industrial, por un pastor fotovoltaico fabricado en España.

Como retos de futuro a empresa prevé unha ampliación

Pastor eléctrico fotovoltaico

das súas instalacións que lle permita a fabricación de novos produtos.

Pastor eléctrico recargable

Illador para tubos metálicos

Páxina 60

Oferta educativa

(1) Ciclo de ESO, tendo en contan as necesidades específicas do alumnado, créanse agrupamentos específicos.

(2) Ciclo de ESO hai un programa de diversificación curricular de dous anos.

Páxina 61

Grandes descoñecidos: ¿Artesáns ou artistas?

Por María Jesús Morán Ferramentas: as súas mans e . . . creatividade e tradición. Son autodidactas con moitas horas de traballo, de experimentación e de estudo.

Todos son lucenses, de nacemento ou de adopción.

Traballan aquí.

En ningunha das súas familias hai tradición na profesión que eles desempeñan. Chegaron a ela cun bo compoñente de azar e . . .

Materiais: metais (ouro, prata, cobre . . ), coiro, vidro, lousa, pedras, arxila polimérica . . .

Ferramentas: as súas mans e . . . creatividade e tradición.

Adolfo di que a culpa é de Mar, a súa dona. A ela gustábanlle as xoias e a el as armas, sobre todo as antigas. Un día deuse conta de que

Formación: escolas de artes, cursiños con

estaba a ollar con ela un escaparate de xoiería e o

especialistas, estudos polo miúdo de historia, téc-

que se preguntou foi como se farían aquelas xoias

nica, materiais, etc., pero, sobre todo, son autodi-

que tiña diante. Tiña que resolver esa dúbida e

dactas con moitas horas de traballo, de experi-

foise de Ribeira a A Coruña para buscar algún sitio

mentación e de estudo.

no que lle ensinaran. Visitou dúas academias, que non o convenceron, e nunha terceira quedouse e

A súa actividade é absolutamente vocacional e son loitadores natos que non se renden.

aprendeu . . . o básico. Cando rematou púxose a traballar e “dábase cabezazos contra a mesa” porque un artesán “é máis mans que cabeza, así que ¿quen te ensinará?”

No ano 99 vénse para Lugo e abre

A súa actividade é absolutamente vocacional e son loitadores natos que non se renden.

As súas pezas son únicas, repetibles pero nunca idénticas. Son os abandeirados da exclusividade que, na maioría dos casos, se valora nas marcas coñecidas e non en eles.

Primeira cita: tres xoieiros. Adolfo Domínguez Casais (Barcelona 1969), Victoria García Sancosmed (Lugo 1974) e Laura Fernández Morán (Lugo 1982).

Segunda cita: un xoieiro que realiza esmaltes ao lume: Miguel Caamaño Castro (Lugo 1971) e un marroquineiro, tamén restaurador: Ramón Lleó Fissure (Madrid 1958).

“Obradoiro”, unha tenda-taller, na que comeza a súa andaina facendo arranxos e deseñando as súas propias coleccións. Experimenta e utiliza mate-

Páxina 62

riais pouco convencionais porque hai que darlle

facer a restauración. A súa afección polas armas

“unha alternativa a todo”. Utiliza con frecuencia

levouno a restaurar as que alí había, o mesmo

a lousa negra e verde coa prata obtendo unhas

que a Ramón (do que falaremos logo) a restau-

pezas moi características del. Pensa no deseño

rar as carruaxes.

da peza, escolle a lousa, velle as posibilidades

Considera que sería moi importante que

de exfoliación e, logo, córtaa e utilízaa nas súas

reaparecera o mecenazgo porque eles teñen as

creacións.

ideas e poden materializalas pero . . . . “hai que

Sería moi importante que

pagar as facturas” e non poden permitirse o luxo de dedicarlle todo o seu tempo a unha “peza de

reaparecera o mecenazgo

autor”, esas pezas faranas no seu tempo libre.

porque temos as ideas e

Loxicamente serán únicas e irrepetibles e sem-

podemos materializalas pero . . . . hai que pagar as facturas. (Adolfo)

pre

haberá

que

esperar

a

que

algún

“caprichoso” a merque.

Hoxe en día continúa a traballar coma xoieiro artesán e . . . vive e traballa en Lugo.

Victoria (Vicky) cóntanos que “é xoiei-

Participou en varias ocasións non con-

ra de milagre”. Non lle gustaba demasiado estu-

curso de artesanía galega Antón Fraguas e ad-

dar e, cando rematou o bacharelato, púxose a

quiríronlle distintas pezas: pezas de prata e lou-

traballar. Un verán matriculouse nun curso de

sa negra ou verde, torques, pezas da colección

talla de madeira e noutro de dourado e policro-

carcoma e da colección coral.

mía e deuse conta de que todo o que tivera que

Obtivo unha beca da Deputación de Lugo

facer coas mans gustáballe. Enterouse de toda a

xunto con Cruz Lago (deseñador gráfico) e Este-

oferta que tiñan as escolas de artes e, con 23

fanía Gazol (deseñadora gráfica e xoieira) polo

anos, foise a Santiago a estudar Xoiería durante

seu proxecto Rotas, unha colección de pezas únicas, que serían rexeitadas industrialmente

Ninguén aposta polo noso

por ser consideradas defectuosas, pero que, en

traballo porque, en xeral,

realidade, son así por decisión dos creadores.

Considera que esta experiencia foi moi enrique-

a maioría da xente está

cedora xa que non é fácil a conxunción deseña-

moi condicionada pola

dor-xoieiro porque a concepción da mesma obra

moda e o noso traballo

é moi diferente. Neste caso, tiveron a inestimable mediación de Estefanía que coñecía ben as

creativo é atemporal.

dúas profesións e así foilles moito máis doada a

(Vicky)

súa realización. Seguiron a traballar xuntos e crearon a empresa Salió rana na que o artesán

2 cursos na Escola de Artes Mestre Mateo. Reali-

levará á práctica a idea do deseñador.

zou máis cursos de formación e traballou nunha

Cando a Deputación de Lugo adquiriu o

empresa de xoiería que se dedicaba a facer pe-

pazo de Tor contactou con algúns artesáns para

zas en serie (microfusión). Este traballo non lle

Páxina 63 gustou porque nel non había ningunha creativida-

Fixo cursos de vidro, de tecido con fíos metálicos,

de, limítase á fabricación en serie, en maior ou

de feltro e tamén participou no Euro Clay Carnival

menor número, de pezas pensadas e deseñadas

en Nottingham 2008 (talleres de traballo con ar-

por outro. Propúxose ter o seu taller para “poder

xila polimérica).

facer o que pensaba e non un traballo de repetición”. Volveu para Lugo, mercouno e púxose a traballar a prata.

Habitualmente non engasta

pedras, non a escurece . . . . , é dicir, trabállaa en “estado puro”. As súas pezas son facilmente recoñecibles polo seu brillo: pule e abrillanta coma ninguén.

Non entendo o medo que hai aos outros porque xa está todo inventado e o único que o vai facer diferente é a creatividade do seu autor. (Laura) Cando estaba a estudar xa lle rondaba pola cabeza a idea de abrir unha tenda-taller.

Asesorouse, buscou local e materializou a súa idea no Obradoiro Dríades. Aí traballa facendo pezas propias ou levando a cabo as ideas dos seus clientes. Matea a prata, envellécea, engástalle pedras ou arxila polimérica.

Gústalle a competencia pero pensa que se debería ter a capacidade de discernir ben os materiais e o procedemento de fabricación xa que non son iguais, dende o punto de vista do custo,

Pensa que os artesáns non son bos co-

as pezas feitas en serie ou as feitas a man.

merciais das súas propias pezas xa que “non sa-

Está convencida de que compartir ideas e

ben venderse a se mesmos” e ninguén aposta

experiencias entre os catro é moi importante por-

polo seu traballo porque, en xeral, a maioría da

que iso é un constante enriquecemento para to-

xente está moi condicionada pola moda e o seu

dos. Asegura que se, entre eles, falan dunha idea

traballo creativo é atemporal.

Non ten tenda propia e vende as súas pezas en tendas ou en feiras de artesáns e . . . vive e traballa en Lugo.

Laura estudaba Bioloxía e, nun momento dado, necesitou facer algo “manual” coa idea de continuar logo coa súa carreira. Todo o que se puidera realizar coas mans gustoulle dende nena, por iso a súa familia non se asombrou demasiado con esta decisión. Matriculouse na Escola de Artes Mestre Mateo onde estudiou durante dous cursos.

Páxina 64 para realizar unha peza e elabórana por separa-

esmalte ao lume sobre metal. No 2004 foi o úni-

do, as catro pezas que farían serían absoluta-

co representante de España no Salón Interna-

mente distintas. É por isto polo que non entende

cional do Centro Cultural Jacques Prévert en Aix

o medo que hai “aos outros” porque xa “está

-sur-Vienne (Francia); no 2007 foi galardoado

todo inventado” e o único que o vai facer dife-

en

rente é a creatividade do seu autor.

C.I.D.A.E.”, sendo o primeiro artista que conse-

Salou

co

prestixioso

Premio

“Trofeo

Na súa tenda pódense adquirir as pezas

gue un premio de esmalte en Lugo; no 2008 coa

que ela realiza e tamén pezas de Vicky, Adolfo e

súa peza "La vida y la muerte" obtén o premio

Miguel e . . . vive e traballa en Lugo.

Encouragement, en Tokío (Xapón).

Miguel

empezou

a

traballar

coma

aprendiz nunha xoiería porque, ante a idea de estudar ou traballar, decidiu aprender un oficio

Durante tempo sentinme subestimado e pensei que tiña que triunfar. (Miguel)

ao máis puro estilo dos gremios medievais. É curioso porque el non sabía sequera que existían

As súas creacións pódense ver en revis-

os talleres de xoiería pero . . . algo había que

tas internacionais de arte e esmalte:

aprender. Estivo alí durante 7 anos e aprendeu

Joya” (2004), L’Esmalt (2007), Revistart (2007),

o oficio pero fartouse de traballar para outro e

Diccionario Internacional de Arte y Literatura

decidiu montar o seu propio taller. Recorda a

(2007), GAL-ART.com (18 de xuño de 2007),

súa rabia a primeira semana porque non tivo

“Enamel” British Society of enamellers. Glass on

ningún traballo. Propúxose saír adiante coma

Metal Artists (Outono 2007). Tamén expuxo, de

fora porque durante tempo sentírase subestima-

forma individual e colectiva en Lugo, Salou, Bar-

do e pensou que tiña que trunfar. Empezou a

celona, Aix-sur-Vienne en Limousín (Francia),

realizar traballos por encargo e hoxe en día con-

Tokío

tinúa a traballar.

(Francia), Tbilisi (Georgia).

(Xapón),

Vilnius

(Lituania),

“Arte y

Morez

Está pendente de saber se 5 pezas súas serán seleccionadas para participar nunha exposición nun museo holandés. Ten en marcha unha peza de autor dunha muller africana que lle levará arredor de dous anos rematala e . . . vive e traballa en Lugo.

Ramón empezou a tallar madeira, debaixo do pupitre, en clase de matemáticas no Instituto. Aos 14 anos xa lle vendía “a súa produción” as súas tías.

Hai nove anos caéronlle nas mans uns

Un verán marcha a Ibiza e alí traballa

libros de esmaltes e, pouco a pouco, con dedica-

cuns ceramistas, fai monicreques . . . No verán

ción, moitas horas e moitísima paciencia, de

vende en Ibiza, no Nadal en Madrid, en Semana

forma totalmente autodidacta, aprendeu a facer

Santa en Sevilla, así durante algúns anos ata

Páxina 65 que decide volver a Ibiza onde se instala duran-

con moita facilidade). Tamén fai restauracións a

te 2 anos e aprende o oficio de marroquineiro co

particulares.

seu “mestre”, Chencho (sempre que fala del chámao mestre como se facía na Idade Media (1)). Pero chega un momento en que “cánsase de ser ermitán” e entra a traballar nunha tenda de marroquinería que merca as pezas, durante os 12 meses do ano, a 15 artesáns ubicados en

Cando un fai o que demandan os clientes é cando máis se vai mellorando a técnica e chégase a dominar o oficio. (Ramón)

Ibiza e na Península. Durante este tempo aprende moito da profesión.

Traballa e imparte clases no seu taller,

Ven a Pardiñas (Guitiriz-Lugo) visitar ao

Rappa, e comercializa as súas pezas en tendas e

seu irmán e quédase algún tempo. Vai á feira de

feiras artesanais e . . . vive e traballa en Lu-

artesanía de Viveiro e decide instalarse en Lugo.

go.

Matricúlase na Escola de Artes Ramón Falcón e, volvendo aos seus inicios, fai un curso de talla

Todos consideran que o seu traballo non

de madeira. Quédase definitivamente aquí e

é moi apreciado, en xeral. Recordan que na Fei-

continúa aprendendo (realiza cursos e tamén os

ra de Artesanía de San Froilán deste ano algu-

imparte) aínda que pensa que “cando un fai o

nha xente regateaba o último día aducindo que

que demandan os clientes é cando máis se vai

“aínda lles quedaban moitas pezas”, coma se

mellorando a técnica e chégase a dominar o ofi-

estivesen nun mercadillo.

cio”.

Ningún deles pensa en cambiar de profesión e non se arrepinten de ter a que escolleron. Cren que é un privilexio poder facer o que a un lle gusta e están dispostos a seguir adiante como sexa. O importante é facer pezas orixinais e atemporais e coinciden en que o artesán de hoxe segue a ser coma o artesán medieval: non son capaces de valorar o tempo que lles leva unha obra, pero teñen as necesidades dun cidadán do século XXI. Deixan no aire a pregunta “¿quen podería pagar, hoxe, o Pórtico da Gloria da catedral de Santiago?” e, a reglón seguido, un pregúntase ¿quen mercará a peza que está a realizar Miguel?. Leva traballando un ano na súa Fixo restauracións, becado pola Deputa-

estrutura e calcula que lle levará un ano máis

ción de Lugo, en San Paio de Narla e no Pazo de

aplicar o esmalte, se non a estraga nalgunha

Tor: diversas carruaxes, arcón do século XVII,

das coccións, porque a prata e o esmalte funden

carpeta guadamecí (técnica árabe coa que se

a temperaturas case iguais e, por se isto non

adorna o coiro con ouro e prata). Explicounos

fora pouco, o esmalte pode estalar en calquera

que é moi difícil atopar pezas, con esta técnica,

momento porque é “moi caprichoso”. Isto mes-

anteriores ao século XVI porque deterióranse

mo pásalle a todos: o seu traballo creativo é

Páxina 66

Esas “pezas de autor” que realizan teñen un prezo elevado xa que son únicas, estamos a mercar unha peza exclusivísima feita por un . . . ARTISTA. sempre fóra de horario, ocupando o seu tempo libre. Esas “pezas de autor” que realizan teñen un prezo elevado xa que son únicas e, en moitas ocasións, vai parecer desmesurado porque seguimos a pensar que, coma non teñen nome de marca, non merecen que fagamos ese desembolso cando, en realidade, estamos a mercar unha peza exclusivísima feita por un . . . artista.

(1) El Renacimiento supone una nueva forma de entender el arte. Las artes liberales ya no están controladas por los gremios, sino bajo la protección de los príncipes y la burguesía. Nacen, así, los mecenas, como las familias Medici, Rucelli, Tornabuoni o Pazzi. Aparece la figura del artista genial, por lo que se abandona definitivamente el anonimato. Sin embargo, surge el taller del maestro, que controla el acceso a la profesión de los oficiales y aprendices, y que es quien recibe los encargos de los clientes.

Además de la burguesía, la Iglesia y la monarquía serán protectores de los artistas, ya que se descubre el valor propagandístico del arte. Se establecen tres tipos de relación entre el artista y el cliente: el sistema doméstico, en el que el mecenas acoge en su casa al artista para que trabaje; el mercado, en el que el artista simplemente vende las obra que crea por encargo, y la academia, en el que el artista trabaja para el Estado.

Todo esto exige una formación científica de los artistas y una gran capacidad de creación. (http://enciclopedia.us.es) (2) La formación se verificaba a través de la firma de un “contrato de aprendizaje”, documento de naturaleza jurídica donde intervenían un maestro que se comprometía a enseñar y un joven que quería aprender. Los contratos tenían las siguientes cláusulas: Duración: de 4 a 6 años.

Edad del aprendiz: 12-14 años.

Compromisos del aprendiz: obedecer al maestro, acudir al obrador todos los días, no ausentarse y guardar fidelidad al maestro.

Compromiso del maestro: manutención del discípulo, adiestrarlo y enseñarle el oficio y darle cierta compensación económica.

Compromiso del padre o tutor: responder jurídicamente de los actos del aprendiz.

Finalización del contrato: al terminar el plazo establecido, por muerte o enfermedad de una de las partes o de mutuo acuerdo.

Los maestros eran la categoría superior de la estructura gremial a la que se accedía tras la superación de examen, una prueba práctica, lo que daba la posibilidad de abrir taller propio, contratar obras o de establecer las formas de comercialización. (http://es.wikipedia.org/wiki/Gremios)

Pรกxina 67

Páxina 68

Un día habitual Por Muriel Goldenberg

Ese día, tuve que levantarme temprano. Tenía que ir a clase, como cualquier otro día normal. Al llegar, todos me saludaron: profesores, amigos, compañeros. . . , todos aquellos con los que convivía todas las mañanas y, también, algunas tardes. Me sentía bien. Pero no siempre me había sentido así.

El principio es muy duro; no se conoce a nadie y uno siempre piensa que simplemente no pertenece, aunque esté allí junto con las demás personas de la misma edad.

Aquella monótona pregunta que sonaba en mi cabeza: ¿seré aceptada por todos?, ahora parece haberse perdido en lo más profundo de mi mente.

no piensan igual que yo, que tienen otras costumbres, que

Al principio, todo pare

hablan diferente a como hablo

cía lejano. Tenía un poco de

yo, esa sensación hace que

miedo; no sabía si llegaría a

todo parezca una aventura.

tener amigos. Pero, aún así, no

A veces me pregunto: ¿y si nunca me hubiese ido de allí?, ¿qué clase de vida llevar-

Aún ahora, estando totalmente

ía?, ¿sería tan interesante co-

integrada

mo ésta?.

en

esta

sociedad,

al instituto.

siento que soy diferente, pero

Esas preguntas parecen

no lo pienso con angustia sino

no tener respuestas, de mo-

con orgullo y alegría porque me

mento.

respetan y me tratan como uno

Ese día, me senté en

más. La sensación de pertene-

clase. Suelo estar atenta, pero

cer a un grupo de personas que

aquel día recordé cuando llegué

me sentía sola; de alguna manera, parecía acogedor.

Al poco tiempo, tal vez

El principio es muy duro, no se conoce a nadie y uno siempre piensa que simplemente no pertenece.

Páxina 69

una semana, ya había encon-

días no pude situarme en el

Después de todo este

trado gente con la que poder

instituto, puesto que no sabía

tiempo me he dado cuenta de

conversar.

donde estaban las aulas a las

que todos los miedos y nervios

que debía acudir, pronto logré

que tenía en un principio no

situarme y cuando, por fin, co-

valieron

nocía todas las instalaciones,

monótona pregunta que sonaba

me quedé más tranquila: me di

en mi cabeza: ¿seré aceptada

cuenta de que el instituto no

por todos?, ahora parece haber-

era tan grande como para per-

se perdido en lo más profundo

derse. La sala de informática, el

de mi mente.

Soy diferente. No lo pienso con angustia sino con orgullo porque me tratan como uno más.

laboratorio, el aula de inglés,

para

Toda

nada.

aquella

Aquella

descon-

Los profesores eran mu-

todas las aulas tenían material

fianza que he sentido durante

cho menos rígidos que en otros

más que suficiente para dar

tanto tiempo, poco a poco, se

institutos;

clase.

ha desvanecido.

ayudaban

a

sus

alumnos y explicaban todas las veces que hiciera falta.

Aunque

los

de pie y salí al recreo con mis primeros

Primeiro motor entregado ao IES As Mercedes no ano 1970

Sonó el timbre. Me puse amigas.

Páxina 70

Experiencia de una estudiante extranjera Por Oyindamola Oladipo

Todos pensaréis que des-

sabría decir una sola palabra

mezcla entre deseo por conocer

plazarse de un lugar a otro no

sobre ellos y en algunas ocasio-

cosas nuevas, impotencia por

es más que eso, pero yo os

nes,

no poder elegir por mí misma y

aseguro que sí es mucho más

tampoco se pueden expresar

tristeza por las cosas que

que el hecho de ir a un lugar

con palabras; sólo puedes ale-

jaría atrás para dar ese impor-

desconocido.

grarte por la situación actual o

tante paso a un mundo desco-

Al llegar a un lugar total-

deprimirte aún más por los re-

nocido.

mente desconocido se manifies-

cuerdos que se aferran a tu me-

tan un montón de emociones y

moria.

aún

experimentándolo,

Al llegar a Lugo, me llamó mucho la atención el hecho de

pensamientos a la vez. Senti-

que estuviera limpio, cuidado y

mientos encontrados que hasta la misma persona que los expe-

¡EMOCIONES QUE TRAEN CONSIGO

CONFUSIONES

DE

con una organización (en todos los aspectos) extraordinaria.

TODO TIPO!

Al llegar, se manifiestan sentimientos encontrados: impotencia, tristeza, emoción e ilusión. Todo esto resulta abrumador.

Los primeros días, estaba

En algún momento sobre-

encantada de la vida y de salir

sale una emoción más que las

por primera vez fuera de mi

otras y, al ser conscientes de

país.

ello, podemos por fin transmitirla.

Por eso, algunas personas en ocasiones dicen que no saben el porqué de su enfado,

rimenta no podría explicarlos:

de-

alegría, tristeza,… ya que al

Únicamente sabía palabras de cortesía como: por favor, gracias, perdón, lo siento, disculpe,…

Mezcla de impotencia an-

tener tantas emociones, unas

te lo desconocido con la alegría

están a mayor nivel que las

Al principio, podía mante-

de experimentar cosas nuevas,

otras por lo que sobresalen

ner una conversación de tan

tristeza por las cosas dejadas

aunque sea por un instante.

sólo cinco palabras. Únicamente

atrás, emoción e ilusión por

Por aquel entonces tenía

aquello que está por llegar. To-

12 años. Aunque los mayores

mo: por favor, gracias, perdón,

do esto resulta abrumador.

digan que eres sólo una niña

lo siento, disculpe,…

Aquellos

sabía palabras

de cortesía co-

sentimientos

que se siente ilusionada por su

Mi primera semana en el

que, al principio, estaban ence-

primer viaje en avión, que no

“cole” fue la peor de toda mi

rrados en lo más profundo del

se crean que por tener esta

vida. Me sentí marginada. Aun-

corazón van emergiendo hacia

edad no sabes distinguir entre

que mis compañeros intentaban

la superficie para poder mani-

estos sentimientos en el día de

comunicarse conmigo, al final

festarse.

la partida.

se cansaban y me dejaban sola.

Sin

experimentarlo,

no

Me

desperté

con

una

Cuando acabé sexto, no

Páxina 71 recuerdo haber tenido un ami-

amigos por lo que fue la clase

eran dos chicos, una chica y

go, sólo tuve buenos compa-

que más me gustó hasta aho-

yo. Por lo tanto, sólo dos chi-

ñeros. Al entrar en 1º de ESO,

ra. Empezaba a disfrutar de

cas en una clase de veinte

en el IES AS MERCEDES, la

una vida escolar normal, o

alumnos.

situación era más soportable

mejor dicho, interesante. Ya

Nunca me apetecía ir a

que antes, ya que todos éra-

no me sentía marginada ni

clases.(2) Llegaba siempre con

mos nuevos. Ya entendía per-

fuera de lugar… ¡ERA UNA

desgana, con una actitud des-

fectamente español y algo de

MÁS DE LA CLASE!

interesada; además, nuestra

gallego.

Todos

se

portaban

Cada uno de mis compa-

muy bien conmigo. Era super

ñeros era único. Cada

tímida, y aún lo sigo siendo en

tenía su personalidad, su for-

este preciso momento.

ma de pensar, su carácter,…

Me amargaba. Nos casti-

ninguno se parecía en nada y

gaban sin recreo continuamen-

res intentaban llamarme por

eso era lo mejor.

te.

mi nombre, lo pronunciaban

Todos

Pero cuando los profeso-

era

me

uno

clase era la peor de todas y con el nivel más bajo de todo el instituto.

respetaban

mal, por lo que todos se reían.

porque

responsable

en

Aún sabiendo que no lo hacían

todo, hasta en los estudios.

con mala intención me

en-

Además de estar en una clase

volvía una tristeza enorme (1).

fantástica, tener buenos amigos,… tuve el honor de estar también con Mariluz, tutora de 2º B.

Me envolvía una tristeza enorme que siempre intentaba ocultar con una amplia sonrisa.

Antes, solía sonreír, por lo que mi seriedad y mi tristeza desconcertaron a todos mis compañeros.

Entonces, intentaron que volviera a ser como era antes.

A pesar de poder expre-

En pocas palabras, se

Pero todos sus esfuerzos fue-

sarme bien, nunca empezaba

me pasó el curso en un abrir y

ron en vano. De repente, uno

una conversación,

como ya

cerrar de ojos. Por lo tanto, se

de mis compañeros se puso

dije anteriormente, era muy

terminó uno de los años esco-

delante de mí y seguidamente

tímida. Pero, poco a poco, la

lares mejores.

se puso a hacer muecas. Al

situación fue mejorando por-

En 3º de ESO, volví a

principio

pensé

que

estaba

que ya tenía buenos amigos y

sentir “algo” que parecía que

haciendo el tonto, pero al dar-

no solo buenos compañeros.

había dejado atrás, un senti-

me cuenta de lo que intentaba

Así pasó mi primer año en el

miento prácticamente familiar.

hacer… me puse a reír, hasta

instituto.

Estaba en una clase de repeti-

llorar de la risa.

En 2º de ESO, estaba en

dores (todos chicos) excepto

De ese día en adelante,

un grupo con mis mejores

cuatro alumnos de 2º, que

empecé a tenerles cariño y ya

Páxina 72 no me parecía una clase infernal, aunque sí problemática.

En 4º de ESO, estuve en una clase totalmente diferente a la de 3º. Esta vez, la clase

En esa clase pude estar

Hasta ahora, sólo he es-

con mis amigas de 2º. Pero

tado estudiando y estudiando;

comparada con 3º, era mucho

pero el tercer trimestre será

más tranquila.

definitivamente sorprendente.

Después de todo lo vivi-

Tengo la esperanza de

mayoritaria-

do, tanto lo malo como lo bue-

que sea sorprendente y por

mente por chicas, ya que sólo

no, por nada del mundo quería

supuesto lleno de... sonrisas.

había dos chicos.

cambiar de instituto.(3) Estoy

estaba

formada

feliz de estar allí. Incluso nuestro instituto tiene una cosa que a la mayoría de los otros institutos les falta: algunos alumnos con problemas auditivos, por esto hay intérpretes de lengua de signos. Algo extraordinario, ¿verdad?

Ahora estoy en 1º de BAC. ¿Será más interesante que en cursos anteriores?.

Después de todo lo vivido, tanto lo malo como lo bueno, por nada del mundo quería cambiar de instituto.

Páxina 73

El boxeo, deporte minoritario e integrador.

El boxeo en Lugo Por Clemente Villoldo

Preto do Miño, en “O Palomar”

atópase

“BOXING

CLUB

a

Entre os máis popula-

sé

do

res están “o Piña”, novo boxea-

CIDADE

DE

dor de gran porvir, que, aos

LUGO”. Ás ordes de José Luís

seus dezaoito anos, xa foi sub-

Álvarez “Roky”, adestran dia-

campeón

riamente un grupo de mozos e

Mario, un colombiano cunha

mozas con moita afección e

gran pegada , ex alumno deste

porvir nun deporte minoritario

instituto; Iván e Soto , uns mo-

como é o boxeo. Creouse unha

zos con moita proxección.

escola, en colaboración entre

primeira muller xuíz de boxeo

tos nenos.

tistas de todas as idades e con-

bar a palabra discriminación é completamente

descoñecida

neste deporte e menos en Lugo.

imaxe de violencia que nos presentan no cine, pois é unha arte

que hai en España, e que, por esa razón, Guinness,

está sendo

no noticia

libro en

moitos medios de comunicación.

Hai que desterrar esa

marcial

moi

controlado

sanitariamente e que require moito adestramento e sacrificio. Neste deporte, ao terminar os combates, os contendentes dición social: estudantes , tra-

amateurs sempre

balladores , médicos e empre-

zan e saúdan ao contra-

sarios. O lugar é como unha

rio. A agresividade acá-

pequena O.N.U., pois nos ato-

base coa última badala-

pamos todo tipo de nacionali-

da. Como me dixo un

dades e razas, todos cun gran

dos mozos que adestran

compañerismo e ganas de tra-

no ximnasio, “grazas ao

ballar .

boxeo saín da rúa e enComo podedes compro-

junior;

podemos atopar con Alicia, a

ensinando este deporte a moi-

ximnasio podemos ver a depor-

España

No ximnasio tamén nos

este Club e o Concello de Lugo,

Se nos asomamos ao

de

abra-

camiñei a miña vida “.

A próxima vez que vos decatedes que hai unha velada de boxeo, achegarvos a vela.

Sorprenderavos en todos os sentidos. É un deporte que canto máis se coñece e enténde máis engancha.

Páxina 74

Concurso de fotografía matemática (1)

O rodicio. 1º premio

(2)

Eu que sei. Accésit

1

2

Pรกxina 75

Páxina 76

3

(3)

Cadernas. 2º premio

(4)

A natureza en redondo. 3º premio

(5)

Escalas. Accésit

Pรกxina 77

4

5

Páxina 78

6

(6)

Circunferencia e dúas paralelas. 4º premio

(7)

Paralelas de madeira. 5º premio

(8)

Abre. Accésit

Pรกxina 79

7

8

Páxina 80

11

(9)

Árbore e torre. Accésit

(10) Campol. Accésit (11) Formas, números e liñas. Accésit

Pรกxina 81

9

10

Páxina 82

HERMÉTICO ≠ CERRADO A.C. INSTITUTO FILOSÓFICO HERMÉTICO Por Ramón García Otero

El I.F.H. fue fundado en

sedes en Venezuela, Argentina,

De una manera concre-

Santiago de Chile en Octubre

Colombia, Estados Unidos, Ru-

ta, crecer como seres huma-

de 1.970 por Darío Salas Som-

sia, Italia, Bulgaria y España

nos, y contribuir a mejorar la

mer, como una institución sin

(Madrid, Lugo, Barcelona y Sa-

humanidad. La Filosofía Opera-

fines de lucro. La idea fue crear

lamanca).

tiva postula que la mejor ma-

un lugar abierto, un foro cálido

nera de cambiar el mundo, es La Enseñanza Hermética

cambiarse a sí mismo.

La palabra Hermetismo,

Este

aprendizaje

está

viene como homenaje al filóso-

basado en la experiencia prácti-

fo egipcio Hermes Trismegistro

ca, en entender la relación que

(XX a. de C.) inspirador de la

existe

filosofía operativa creada por

hacemos y las consecuencias

Darío Salas.

que

Hermes fue el primer filósofo

que

conocemos

entre

tienen

las en

cosas nuestro

que que

hacer diario.

que

estableció una filosofía no re-

Filial en Lugo

tórica exclusivamente “de estu-

En abril de 1982, un

y acogedor, un lugar en que los

dio”, de simple teoría intelec-

reducido grupo de personas de

seres humanos pudieran comu-

tual, sino un sistema práctico

Lugo, crean una filial del Insti-

nicarse desde lo más profundo

de pensamiento para operar en

tuto que concentrará en ella a

de sí mismos, desde su ser, sin

nuestras propias vidas.

todos

los

socios

de

Galicia

miedo a no ser comprendidos o

La Filosofía Operativa,

(Santiago, A Coruña, Vigo y

a ser heridos. Un refugio para

inspirada en el Hermetismo del

Ourense). Con el transcurso del

el mundo interno de cada indi-

Universo, enseña el reglamento

tiempo el número de socios va

viduo, el cual pudiera crecer y

del tránsito, el mapa de carre-

cultivarse a través de la prácti-

teras de la vida. Esto es, las

ca de la Filosofía Operativa.

leyes de la Naturaleza eternas

Una

que

por las cuales se rige la vida, el

reuniera personas de cualquier

cosmos, los animales, las plan-

raza o religión, ideología políti-

tas y nuestras células.

escuela

de

vida

ca o procedencia social, pero

Esta

perspectiva

vital

con una cosa en común, la in-

nos ayuda a cambiar y mejorar

tuición profunda de que debiera

nuestro comportamiento, hábi-

existir una mejor opción de

tos indeseados y defectos, así

vida en nuestro planeta.

como a reforzar nuestras virtu-

Actualmente

existen

des y nuestro potencial latente.

Páxina 83

Breve percorrido histórico (1969-2009) Por Felipe Cacharrón e Amelia Fernández

Na

ubicación

dun

antigo

franquista e des-

cuartel de cabalaría, no ano

feito

1969 empezou a funcionar

vertical, a escola

unha escola creada pola Or-

pasou a depender

ganización Sindical (sindicato

da

vertical) dentro do órgano

Institucional

“Obra sindical de Formación

Servizos

Profesional”. Comezou así o

(AISS),

transferida

(Xunta de Galicia) recibe as

seu discorrer educativo, dán-

pouco máis tarde ao Ministe-

transferencias que lle corres-

dose o paradoxo de que, ao

rio de Traballo como Instituto

pondían de seu, segundo o

non

por

de Formación Profesional, no

desenvolvemento das compe-

Educación, no seu primeiro

que se impartían, ademais

tencias no eido educativo do

curso o alumnado era avalia-

das

Estatuto de

do por profesorado de fóra

ensinanzas de Administrativo

desta escola.

(especialidades de Comercio

A finais da década

Impartíanse nela en-

e Contabilidade) e Secreta-

dos 90 comeza a implantarse

sinanzas de Oficialía e Mes-

riado. Como curiosidade, as

a Educación Secundaria Obri-

tría Industrial das ramas de

ensinanzas que se impartían

gatoria (ESO), Bacharelatos,

Automoción e Metal, e un ano

no centro naceron como ex-

e os actuais Ciclos Formati-

despois comezaron os estu-

perimentais e con este mes-

vos que substitúen á FP ante-

dos de Frío Industrial; segun-

mo carácter se deixaron de

rior.

do certas fontes naceu para

impartir.

estar

recoñecida

ser, desde un principio, Escola Nacional de Frío.

o

sindicato

Administración de

Socio-Profesionais sendo

citadas

anteriormente,

Na década dos 80 é traspasado ao Ministerio de

Na transición demo-

Educación e Ciencia, ficando

crática, finalizado o réxime

dependente deste organismo

ata que o goberno galego

Autonomía de

Galicia.

Na

actualidade

sé-

guense a impartir estes estudos.

aumentando, acogiendo a per-

de duración (videoconferencias

mentan en la realidad de la vida

sonas de todas las edades y

diferidas) y reuniones periódicas

cotidiana: familiar, laboral, afec-

condición social.

(los lunes) donde los socios,

tiva,

Las actividades desarro-

reunidos en grupos de trabajo

aprendizaje con absoluta liber-

lladas en el Instituto en Lugo, se

organizados temáticamente (por

tad personal y de conciencia.

basan principalmente en charlas

ejemplo: “trabajo con las emo-

semanales de una hora y media

ciones”), profundizan y experi-

etc.

compartiendo

el

Pรกxina 84

O noso contorno

Pรกxina 85

Pรกxina 86

Pรกxina 87

Pรกxina 88

Pรกxina 89

Pรกxina 90

Pรกxina 91

Pรกxina 92

Pรกxina 93

Pรกxina 94

Pรกxina 95

Páxina 96

E , PARA REMATAR ...

Desexariamos facer un listado con todo o persoal que prestou servizos no I.E.S. AS MERCEDES ao longo destes corenta anos na seguridade de que, a moitos deles ou aos seus familiares, lles serviría para remontarse no tempo e recordar diversas

I.E.S. As Mercedes Avda. de Madrid, 75 27002 Lugo Lugo

anécdotas que aconteceron no centro.

Non nos atrevemos a crear tal ficheiro por mor da “Ley Orgánica de Protección de Datos de Carácter Personal”.

De todos os xeitos foron catrocentos cincoenta os profesores que impartiron docencia no centro nestes corenta anos,

Teléfono: 982 22 12 12 Fax: 982 25 04 99 Correo: ies.asmercedes@edu.xunta.es Web: www.iesasmercedes.com

amais dos oitenta que conformamos o actual equipo (datos moi aproximados que inclúen interinidades, substitucións, permutas, etc.).

Tamén se encargaron de que o funcionamento operativo do centro fora e siga sendo posible oitenta e dous compañeiros/as do persoal non docente, doce deles seguen facendo posible que a maior parte das cousas estean a punto cando se necesitan.

Por último, queremos felicitar á ANPA que, despois de anos, reinicia a súa andadura e animala na realización dun traballo que, sendo absolutamente importante e necesario, non sempre é todo o gratificante que debería.

Agradecer a colaboración dos que axudaron na preparación do marketing e dos actos de celebración do 40º Aniversario, aos que participan neles e na redacción da revista, ao Conservatorio de Danzas, á Asociación Leguadereita (e aos alumnos/ as que temos nela), ás empresas colaboradoras na FCT, aos provedores, aos concesionarios do automóbil e, especialmente, aos conferenciantes (José de Cora, Fernando Ónega e Miguel Ángel Santos Guerra) que, sen teren ningunha relación co centro, fixeron o posible por estaren con nós, sen que os movera ningunha motivación crematística.

Cos mellores desexos de que todos disfrutemos da celebración A Dirección Abril de 2009

A dirección do centro non se responsabiliza da procedencia nin dos contidos dos artigos publicados na revista, nin comparte necesariamente as opinións expresadas nos mesmos.