NRC Kennisbijlage - juni 2024

Leiden Bio Science Park 40 jaar 2

Strijd tegen kanker

3 NIEUWE HOOP

Organen - op - een - chip Hier groeit een lever 4

Middel tegen diabetes Uit het bos 5

ecosysteem

Het Leiden Bio Science Park is jarig! En dat wordt gevierd. Drie deskundigen over het belang van het park.

Esther Peters, directeur Leiden Bio Science Park

In 1984 startte het Leiden Bio Science Park - met als ‘founding father’ Rob Schilperoort en de inzet van mede-visionairs die geloofden in de samenwerking tussen academische instellingen en de industrie. Universiteit Leiden, LUMC en enkele pionierende bedrijven namen de eerste stappen.

‘Hun droom’, zegt Esther Peters, directeur van Leiden Bio Science Park, ‘was een ecosysteem creëren dat de grenzen van biotech en globale gezondheid kan verleggen.’ Veertig jaar geleden begon het verhaal van het park, ooit een leeg en ongebruikt terrein, dat inmiddels is uitgegroeid tot het grootste life science & health cluster van Nederland en een van de top vijf in Europa. Een bruisende hub met meer dan 450 bedrijven en instellingen.

Door de jaren heen heeft elk bedrijf bijgedragen aan een ecosysteem waar nieuwe ideeën ontstaan en waar wetenschappelijke ontdekkingen in een versneld tempo hun weg vinden naar de patiënt.

Doorbraken Deze dynamiek heeft geleid tot doorbraken in vaccinontwikkeling, geavanceerde diagnostiek van innovatieve startups zoals Vitroscan en Rapidemic, en het genezen van zeldzame ziekten. Zo genas het LUMC als eerste een patiënt in Nederland met SCID, een zeldzame ziekte van het afweersysteem, met stamceltherapie. Dergelijke doorbraken hebben een enorme impact op onze gezondheid. De kracht van het park ligt onder andere in zijn communities en talent – mbo, hbo en wo. Peters: “Van student tot CEO – iedereen leert er van elkaar. Het is een gemeenschap die groei en ontwikkeling ondersteunt; niet voor niets is 80 procent van de bedrijven ooit op het terrein gestart. Door zowel lokaal, regionaal, nationaal als internationaal samen te werken, transformeert het park in een nog dynamischer hub. Samenwerking en oprechte nieuwsgierigheid naar elkaar leidt immers tot innovatie waardoor er nog meer oplossingen voor een gezondere toekomst ontstaan.”

Leiden Bio Science Park

40 jaar

Het grootste life science & health cluster van Nederland

Hester Bijl, rector Universiteit Leiden

‘Als universiteit werken we hier samen met het bedrijfsleven, het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), Leidse Hogeschool, mboRijnland, TNO en de gemeente Leiden’, zegt rector Hester Bijl van de Universiteit Leiden over het belang van het Leiden Bio Science Park. ‘Onze wetenschappers doen er onderzoek en studenten lopen er stage. Het is een unieke kruisbestuiving van kennisontwikkeling en bedrijvigheid die de samenleving ten goede komt. In coronatijd is bijvoorbeeld hard gewerkt aan de ontwikkeling van een vaccin.’

Regelmatig stromen Leidse alumni en promovendi door naar een baan bij een van de bedrijven op het park; sommigen richten op het Leiden Bio Science Park een eigen bedrijf op. Het park huisvest ook het grootste aantal bioscience-startups in Nederland.

De Universiteit Leiden is eigenaar van de grond en houdt zich naast kennisontwikkeling en onderwijs op de nabijgelegen campus ook bezig met de inrichting van het 110 hectare omvattende park. Zo geeft de universiteit kavels uit aan bioscience-bedrijven die passen binnen het profiel van het Leiden Bio Science Park.

Levend Lab Op het terrein bevinden zich ook de campus van de universiteit voor onderwijs en onderzoek en het LUMC. Daarnaast voeren wetenschappers er bijzondere onderzoeksprojecten uit die voor iedereen zichtbaar zijn. Een voorbeeld is het Levend Lab, een uniek slootjesproject in het hart van het park. Hier wordt onder verschillende omstandigheden het effect van de aanwezigheid van mensen op land en water gemeten.

Rector Hester Bijl: ‘We blijven als universiteit investeren in het Leiden Bio Science Park (LBSP). Zo wordt het steeds meer een bruisende campus en prettige verblijfsplek waar studenten, ondernemers en wetenschappers kunnen studeren, (samen)werken, en wonen. Er komen steeds meer studentenwoningen, horecagelegenheden en winkels bij. Ook werken we aan de vernieuwing van onze eigen universiteitsgebouwen. We bouwen een nieuw sportcentrum, en hebben veel aandacht voor biodiversiteit en duurzaamheid op het park.’

Fleur Spijker, wethouder gemeente Leiden

‘Leiden, Stad van Ontdekkingen, staat symbool voor gezondheid en welzijn. Niet alleen de historische stad zelf, met zijn grachten en groene parken, draagt bij aan een gezonde leefomgeving, maar ook de innovatieve geest in de stad’, zegt wethouder Fleur Spijker (Economie, Kennis, Sport en Gezondheid). Met toonaangevende kennisinstituten in de binnenstad en op het Leiden Bio Science Park is de stad een epicentrum van medisch onderzoek, biotechnologische vooruitgang en vooruitstrevend life style-onderzoek. Hier worden doorbraken gerealiseerd die wereldwijd impact hebben op de volksgezondheid.

De stad stimuleert een actieve levensstijl. Het in 2020 geopende Singelpark is zo populair dat er wordt gewerkt aan een langere variant, in de vorm van een groene ring rondom de stad. Daarnaast zijn er diverse initiatieven om de gezondheidsverschillen onder de bewoners tegen te gaan. Het bevorderen van gezondheid en welzijn van alle Leidenaren is belangrijk en er is bijzondere aandacht voor het mentale welzijn van studenten. Met de oudste universiteit van Nederland is Leiden een echte studentenstad; circa 20 procent van de Leidse bevolking is student.

Voeding en beweging

Ook op het gebied van preventieve zorg loopt Leiden voorop. Gezondheidsprogramma’s en educatieve campagnes richten zich op gezonde voeding, beweging en mentale gezondheid. Vaak in samenwerking met de universiteit, de hogeschool en het mbo. De gemeenschap speelt hierin een actieve rol, van lokale boerenmarkten tot buurtinitiatieven voor sociale cohesie en welzijn. Tot slot zet de stad sterk in op duurzame initiatieven, van groene energieprojecten tot stadslandbouw, wat bijdraagt aan een schonere en gezondere leefomgeving. Wethouder Fleur Spijker: ‘Leidens combinatie van wetenschappelijke vooruitgang, duurzame leefstijl en gemeenschapszin maakt de stad bij uitstek geschikt om de gezondste stad van Nederland te worden.’

We kunnen muizen genezen van kanker, maar in de mens pakt het medicijn anders uit’

- Mario van der Stelt, hoogleraar moleculaire fysiologie

Universiteit Leiden

NIEUWE HOOP in de strijd tegen kanker

Met de Oncode Accelerator, waarin onderzoekers en investeerders samenwerken op het gebied van kankeronderzoek en -behandeling, kan beter worden voorspeld welke medicijnen werken.

De naam, Oncode Accelerator, klinkt minder veelbelovend dan wat het beoogt: sneller, effectiever en betaalbaarder kankeronderzoek dat daadwerkelijk patiënten bereikt. Wat maakt dit initiatief zo bijzonder en waarom kan het een doorslaggevende verandering betekenen in het landschap van kankerbehandeling?

Het ontdekken, ontwikkelen en op de markt brengen van een nieuw geneesmiddel duurt lang en kost veel geld. Slechts een op de twintig kankermedicijnen die op mensen worden getest, haalt de eindstreep. Ter vergelijking: voor andere, nietkankermedicijnen is dat een op de acht.

HOE DAT KOMT?

‘De werking van een kankermedicijn laat zich zeer moeilijk voorspellen. We kunnen muizen goed genezen van kanker, maar testen we datzelfde medicijn vervolgens op mensen, dan pakt het anders uit’, zegt Mario van der Stelt, hoogleraar Moleculaire Fysiologie. Hetzelfde geldt voor de klassieke methode van testen in een petrischaaltje. Wat goed blijkt te werken in een plat schaaltje, werkt vaak niet in een menselijk lichaam. Daardoor zijn onderzoekers en farmaceutische bedrijven nu nog ‘veel geld kwijt aan mislukte trials’, zegt Van der Stelt. De kosten van de ontdekking van een kankermedicijn tot het moment dat het in de apotheek ligt, kunnen oplopen tot 1,8 miljard euro, aldus de hoogleraar.

ARTSEN EN BIOLOGEN

Zo’n bedrag kan geen enkele instelling of bedrijf alleen dragen. En dus is er samenwerking nodig. De Oncode Accelerator, mede gevestigd op het Leiden Bio Science Park, is dat samenwerkingsverband. Het brengt artsen, biologen, chemici, informatici en farmacologen bij

LED3 In de science-faculteit van Universiteit Leiden werken onderzoekers van verschillende instituten, waaronder LIC, LACDR en IBL, samen om medicijnontwikkeling te verbeteren. Ze hebben zich verenigd in het netwerk Leiden Early Drug Discovery & Development (LED3). De Oncode Accelerator investeert in de infrastructuur van LED3, zodat de betrokken onderzoekers de nieuwste ontwikkelingen verder kunnen vormgeven en integreren in het anti-kankermedicijnonderzoek.

elkaar, die vervolgens samenwerken met farmaceutische bedrijven en investeerders. Een ander belangrijk aspect van de Oncode Accelerator is het gebruik van geavanceerde technologieën: voorspellende modellen op basis van kunstmatige intelligentie, kunstmatig gekweekte miniatuurorganen en goed gedefinieerde patiëntpopulaties. Hierbij staat de patiënt al in een vroeg stadium van het onderzoek centraal. Dit alles maakt dat er beter kan worden voorspeld welke patiënt baat heeft bij een nieuwe behandeling.

Universiteit Leiden heeft de leiding over twee onderdelen binnen de Oncode Accelerator. Het eerste zijn de zogenoemde Small Molecules (‘kleine moleculen’), waarbij nieuwe kandidaat geneesmiddelen worden ontwikkeld met minder bijwerkingen. Het gevolg is dat patiënten minder risico lopen een medicijn te krijgen voorgeschreven dat niet of zelfs tegen hen werkt.

Het tweede is het platform Kunstmatige Intelligentie. Hierin worden computersimulaties en algoritmes gebruikt om de effectiviteit en bijwerkingen van nieuwe geneesmiddelen te voorspellen.

GOEDE IDEEËN

Zo’n vijfig verschillende partijen nemen deel aan de Oncode Accelerator. Maar deelname is niet alleen voorbehouden aan hen. Van een bachelor met een idee tot een investeerder met een plan; iedereen kan een aanvraag indienen bij Oncode Accelerator. ‘Ik ben ervan overtuigd dat de academische laboratoria en biotech start-up bedrijven voldoende goede ideeën hebben. Ze worden alleen niet altijd opgepakt’, aldus Jeannette de Wolf, projectmanager van het samenwerkingsverband voor Small Molecules.

In totaal heeft de Oncode Accelerator ca. 600 miljoen euro beschikbaar voor de komende tien jaar – daarvan komt meer dan de helft, 325 miljoen, uit het Nationaal Groeifonds. Dit fonds is opgericht om van 2021 tot en met 2025 innovatie in Nederland te ondersteunen. Maar onlangs is in het coalitieakkoord definitief een streep gehaald door het Nationaal Groeifonds, waardoor geen nieuwe voorstellen meer ingediend kunnen worden.

‘Doodzonde’, zegt De Wolf daarover. ‘Want met geld uit het Nationaal Groeifonds kunnen wij aanzienlijke vooruitgang boeken, en niet alleen op het gebied van de ontwikkeling van nieuwe kankermedicijnen. Innovatie is heel belangrijk.’

VEELBELOVEND

Het succes van de Oncode Accelerator zal uiteindelijk worden gemeten aan de hand van de impact die het heeft op de levens van kankerpatiënten. Hoewel het programma nog in een vroeg stadium verkeert, zijn de eerste stappen nu gezet.

De eerste onderzoekers zijn aangesteld en geavanceerde onderzoeksapparatuur, zoals cryogene electronmicroscopen en massa spectrometers zijn aangeschaft. Ook zijn samenwerkingsverbanden getekend met de farmaceutische industrie en andere academische onderzoeksinstellingen. Het project staat in de startblokken om een vliegende start te maken.

De Oncode Accelerator vertegenwoordigt een nieuw tijdperk in kankeronderzoek - door samenwerking, technologische innovatie en een focus op snelle toepassing in de klinische praktijk.

oncodeaccelerator.nl

WIE DOEN ER MEE? De Oncode Accelerator is een unieke, landelijke samenwerking die wordt gecoördineerd door zes partners: Universiteit Leiden, LUMC, Nederlands Kankerinstituur, Princes Máxima Centrum voor kinderoncologie, Universitair Medisch Centrum Utrecht en Stichting Oncode Accelerator. De Oncode Accelerator wordt mede gefinancierd door het Nationaal Groeifonds en werkt samen met het ministerie van Economische Zaken en het ministerie van Volksgezondheid.

Michel Olsthoorn

Leiden Centre for Applied Bioscience

Door organenop-een-chip te kweken, bootsen onderzoekers van Hogeschool Leiden het menselijk lichaam na. Dat scheelt pijn, tijd en geld, en vooral ook proefdieren.

Hier groeit een lever

Onlangs kreeg de tante van Peter Lindenburg kanker. Ze onderging een chemokuur, maar die sloeg niet aan. Toen probeerden de doktoren immuuntherapie en die werkte wel.

‘Maar was het niet goed geweest als de artsen van tevoren hadden geweten dat de chemokuur niet zou aanslaan’, zegt Lindenburg. ‘Hoeveel pijn zou dat hebben gescheeld. En ook: hoeveel tijd en geld. Want dat werd nu uitgegeven aan een behandeling die niet werkte.’

Personalised medicines, heet het. Dat je van tevoren weet of en hoe een medicijn in jouw lichaam zal aanslaan. Het klinkt als verre toekomst –maar die toekomst is dichterbij dan je denkt. Peter Lindenburg is lector Metabolomics aan Hogeschool Leiden. Op het Leiden Centre for Applied Bioscience werkt hij met een interdisciplinair team van onderzoekers, analisten en studenten aan organen-op-een-chip. Het lab van Hogeschool Leiden is uitgerust met supergeavanceerde meetsystemen waarmee de complexe processen die geneesmiddelen ondergaan in organen-op-een-chip in detail kunnen worden bestudeerd.

Exit petrischaaltje

In dit laboratorium en onderzoeksinstituut, gelegen op het Leiden Bio Science Park, kweken Lindenburg en consorten hele kleine menselijke organen op hele kleine microchips – onzichtbaar voor het blote oog. Deze organen-op-een-chip bootsen de werking van organen zoals lever, nier of darm na. Hoe dat werkt?

Op basis van een cellijn of stamcel wordt een stukje weefsel gekweekt op een chip. Door dit weefsel het idee te geven dat het ín het lichaam zit, kan de werking van de organen zoals een nier, lever of darm in een menselijk lichaam worden nagebootst. De methode verschilt van de ‘klassieke’ methode, waar er onder meer cellen worden gekweekt in een petrischaaltje. Lindenburg: ‘Die cellen liggen plat in zo’n schaaltje en dat lijkt dus niet echt op het menselijk lichaam.’

Gemiddeld komt slechts één op de negen kandidaat-medicijnen uit de klinische studie als nieuw medicijn op de markt.

De voordelen zijn enorm. Zo kunnen onderzoekers met hulp van organenop-een-chip zien welke medicatie wel of niet werkt, om de werkzame medicatie vervolgens op maat te maken – was er op basis van een kankercel van Lindenburgs tante een stukje weefsel gekweekt, dan hadden onderzoekers en artsen geweten dat een chemokuur niet zou aanslaan. Ook kunnen medicijnen sneller worden ontwikkeld. Gemiddeld komt slechts één op de negen kandidaat-medicijnen uit de klinische studie als nieuw medicijn op de markt. De andere acht sneuvelen gedurende het proces – vaak als ze worden getest in het menselijk lichaam. Dan blijkt het medicijn toch anders uit te pakken dan toen het werd getest op een cel in een schaaltje of op een proefdier. Maar tegen die tijd is er al veel geld in het kandidaat-medicijn gestoken. Tot slot zorgen organen-op-een-chip ervoor dat er minder proefdieren nodig zijn.

hsleiden.nl/onderzoeken/kenniscentrum/leiden-centre-applied-bioscience

Minder proefdieren

De Stichting Proefdiervrij is dan ook opgetogen over de methode. In 2022 werden 492.380 dierproeven uitgevoerd in Nederland – het merendeel van deze proeven betrof medisch onderzoek. In de Europese Unie ging het om 7,3 miljoen proefdieren in 2020, zo blijkt uit cijfers van de stichting.

Maar organen-op-een-chip kunnen proefdieren vervangen. Zo kunnen cavia’s uit astma-onderzoek, waar de dieren met opzet kortademig worden gemaakt totdat ze vaak stikken, vervangen worden door astmaop-een-chip.

Het Leiden Centre for Applied Bioscience van Hogeschool Leiden voert een consortium aan dat zich buigt over analytische chemie, organenop-een-chip, celkweek en geneesmiddelenonderzoek. Dit consortium vindt zijn oorsprong op en rondom het Leiden Bio Science Park; daar werken onderzoekers van onder meer TNO, Leiden Academic Centre for Drug Research (LACDR) van de Universiteit Leiden en het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) aan, zoals Lindenburg zegt, ‘waanzinnige structuren en dito celkweektechnieken’, waarna onderzoekers en studenten van Hogeschool Leiden zich over de toepassing ervan buigen.

Veilig en accuraat

Ook bedrijven op het Leiden Bio Science Park zijn actief betrokken bij de ontwikkeling van organen-op-een-chip. Zoals MIMETAS, dat nieuwe weefselmodellen ontwikkelt, voor op de OrganoPlates van het bedrijf (plaatjes waarop de miniatuurorganen groeien). MIMETAS kwam bij de Leidse onderzoeksgroep Metabolomics uit omdat deze veel expertise rondom massaspectrometrie heeft, een analysetechniek waarmee het omzetten van stoffen in organen kan worden gemeten.

De OrganoPlates zijn onder meer bedoeld voor andere farmaceutische bedrijven, om hun medicijnen te testen. Want hoewel medicijnen op basis van organen-op-een-chip methode alléén nog niet worden toegelaten door de Amerikaanse en Europese geneesmiddelenautoriteiten, gebruiken farmaceutische bedrijven de methode wél in het traject naar goedkeuring toe. Omdat het sneller en goedkoper, veilig en accuraat is. En omdat er geen proefdieren aan te pas komen.

Onderzoeksinstituut TNO, dat naast de hogeschool een vestiging op het Leiden Bio Science Park heeft, heeft de mogelijkheid ontwikkeld om twee organen op een chip te plaatsen en deze met elkaar te laten ‘communiceren’ via nagebouwde bloedbanen en urinebuisjes.

Vooralsnog worden er in het laboratorium van Hogeschool Leiden alleen met levers en darmen op chips gewerkt. Maar het concept kan werken voor alle organen, benadrukt Lindenburg: ‘Longen, hart. Men kan zelfs spieren in een chip laten bewegen. Dat is nu nog dure hightech, maar ik hoop dat het breed toepasbaar wordt – ook in minder welvarende delen van de wereld.’

Het project Ontwikkeling van Analytisch-Chemische methoden voor geneesmiddelonderzoek met Organs-on-Chips wordt gefinancierd door Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA. Naast de onderzoeksgroep Metabolomics van het kenniscentrum Leiden Centre for Applied Bioscience werken TNO, Universiteit Leiden, Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), MIMETAS, hDMT Organ-on-Chip Consortium, Crown Bioscience, Centre for Human Drug Research, en Bruker mee. Buiten Leiden hebben zich Hogeschool Utrecht, Stichting Proefdiervrij en Interscience BV aangesloten.

Naturalis Biodiversity Center

Etnobotanicus Tinde van Andel schreef een boek over medicinale planten in Suriname. ‘Welke plant werkt en welke niet, ondervonden de tot slaaf gemaakten door het uit te proberen.’

Een belangrijk boek. Dat zegt etnobotanicus Tinde van Andel van Naturalis Biodiversity Center, gevestigd op het Leiden Bio Science Park, niet gauw zelf, dat zeggen vooral de mensen om haar heen. Surinamers in Suriname zien hun kennis van medicinale en rituele planten eindelijk ‘erkend’ in een vuistdik boek; Surinamers in Nederland gebruiken het boek om hun kennis aan te vullen. Van Andel: ‘Soms zie ik op een markt een plant met daarnaast een gekopieerd stukje tekst uit het boek.’

Vijf jaar werkten de Nederlandse etnobotanicus Tinde van

was lang niet meer verkrijgbaar. Deze zomer komt een heruitgave uit.

Hoe weten de mensen welke planten te gebruiken?

‘De kennis van medicinale en rituele planten wordt via verhalen doorgegeven, generatie op generatie. Daarnaast hebben tot slaaf gemaakten, die zaden mee namen uit Afrika, goed naar de inheemse bevolking geluisterd. Er zijn weinig landen waar de kennis van planten zo goed behouden is als in Suriname. Dat geldt voor de hele bevolking.’

Hoe zijn de verschillende soorten medicinale planten in Suriname beland?

de haven werd die poep op de kade geschept. Daarom vinden we daar ook vaak exotische kiemplantjes.’

Wat deden de mensen met de meegebrachte planten en zaden?

‘De 300.000 Afrikanen in Suriname moesten in zeer belabberde omstandigheden overleven. Voor het gebruik van medicinale planten vertrouwden ze op de eigen kennis en planten. Veel tot slaaf gemaakten hadden kostgrond, een soort moestuin, waarop ze groenten mochten verbouwen. Veelal Afrikaanse gewassen, want die kenden ze van thuis.’

Liep het gebruik ook weleens verkeerd af?

‘Welke plant werkt en welke niet, soms zelfs met de dood tot gevolg, ondervonden ze door het uit te proberen. Trial and error. Dus communiceerden ze veel over hun bevindingen. Maar opgeschreven werd het niet. Er waren een paar onvolledige boekjes over het gebruik van medicinale planten. Daar moest verandering in komen, vond ik.’

twee verschillende werelden –die praten nauwelijks met elkaar. Maar het is wel belangrijk dat huisartsen en de GGD er vanaf weten. Naast Surinamers in Nederland en in Suriname is dit boek ook voor hen.’

Achtergrondbeeld

Guatteria scandens de bast en bladeren van deze liaan, die in Suriname ‘apuku titei heet, worden gebruikt in een kruidenbad om een bosgeest te vragen een door jou aanbeden persoon ‘vrijwillig’ naar je toe te laten komen.

Andel en haar Belgische collega Sofie Ruysschaert aan het boek ‘Medicinale en rituele planten in Suriname’ – bijgestaan door studenten, tolken, gepensioneerde botanici en bovenal Surinamers zelf.

Het resultaat is een mooi vormgegeven dik boek, met daarin bijna vierhonderd soorten. Niet alleen beschreven Van Andel en Ruysschaert de kenmerken en de voornaamste toepassingen, ook vertelden ze het verhaal erachter. Hoe rebellenleider Ronnie Brunswijk aan legerleider Desi Bouterse was ontsnapt met behulp van de Maya longipes bijvoorbeeld, een plant die mensen volgens de legende over het water laat lopen.

Het boek staat in een lange Leidse traditie van medicinale planten; in de Hortus botanicus, de oudste botanische tuin van Nederland (1590), waar beroemde Nederlandse geneeskundigen/ botanici als Herman Boerhaave, Carolus Clusius en Philipp von Siebold zaden en planten uit de wereld naar toe brachten.

Het boek van Van Andel en Ruysschaert, dat in 2011 uitkwam,

‘In Suriname kwamen veel zaden via de slavenschepen. De men-

Phyllanthus amarus Dit plantje, bekend als ‘fini bita’, groeit als onkruid, maar is een zeer gewaardeerd medicinaal kruid in de tropen. Thee van finibita wordt gedronken tegen hoge bloeddruk, koorts, malaria en nierstenen. De plant heeft een bewezen urinedrijvend en pijnstillend effect, wat wijst op werkzaamheid tegen een aantal van deze aandoeningen.

sen namen kiemplantjes mee of verborgen zaden in amuletten en kettingen. Zaden zaten ook in de ontlasting, van de mensen en de dieren op de schepen. In

Is de werking van medicinale planten ook wetenschappelijk te boekstaven?

‘Van sopropo, een bittere plant, is aangetoond dat hij werkt tegen diabetes. Apium graveolens, selderij, werkt tegen hoge bloeddruk. Van de zaden van de krapa, een grote boom, kun je olie winnen. Surinamers gebruiken die tegen muggen- en tekenbeten en hoofdluis.

Maar er wordt nauwelijks wetenschappelijk onderzoek naar de werking van medicinale planten gedaan. Ze worden vaak gebruikt tegen tropische ‘armoedeziekten’: diarree, geelzucht, tyfus, een tropische infectie. Die ziekten komen in het Westen weinig voor. Daarom is de farmaceutische industrie nauwelijks geïnteresseerd in werkzame stoffen van medicinale planten. Bovendien, als het vrij in de natuur groeit, tegen een tuinhek aan, kan de farma er ook geen geld aan verdienen.’

U klinkt als een vreemde eend in de bijt op het Leiden Bio Science Park. ‘De wereld van de traditionele medicinale planten en die van de synthetische medicijnen zijn

Momordica charantia. Dit klimplantje, wordt in Suriname ‘wilde sopropo’ genoemd, heeft zeer bitter smakende bladeren. De thee ervan wordt gedronken om de symptomen van diabetes te verminderen. Uit onderzoek blijkt dat het extract inderdaad de bloedsuikerspiegel kan verlagen, maar hoe het precies werkt is niet goed bekend.

Waarom is dat belangrijk? ‘De praktijk van de huisarts en de GGD telt steeds meer mensen met een migratieachtergrond. Ze moeten hun patiënten niet alleen vragen naar gebruik van medicinale planten, ze moeten er ook iets over weten. Neem Apium graveolens, tegen hoge bloeddruk. In Nederland heet het selderij, in Suriname noemen ze het soepgroente. Maar een Nederlandse huisarts denkt bij soepgroente aan die krachteloze blaadjes en worteltjes van de supermarkt en schrijft vervolgens een hoge bloeddruk-pil voor. Neemt de patiënt die pil én blijft hij selderij eten, dan kan hij een te lage bloeddruk krijgen.’

Wat is de toekomst van geneeskrachtige planten in Nederland?

‘Er zullen altijd nieuwe immigranten zijn en zij nemen eigen planten en zaden mee. Op de Zwarte Markt in Beverwijk staan Syriërs. Dan stuur ik mijn studenten over die markt en zeg: zoek een plant die je nog niet kent, vraag waarvoor die dient en wat het verhaal is. Een paar uur later komen ze terug met nieuwe kennis. En de mooiste verhalen.’

Vanaf deze zomer is een heruitgave van ‘Medicinale en rituele planten van Suriname’ verkrijgbaar, onder meer in de winkel van Naturalis Biodiversity Center in Leiden.

moderne geneeskunde Leiden

Rijksmuseum Boerhaave

Leiden Bio Science Park

EVELINE CRONE

hoogleraar neurocognitieve ontwikkelingspsychologie, Universiteit Leiden (1975 - heden )

zegt de directeur van Rijksmuseum Boerhaave. het Leiden Bio Science Park. Een tweegesprek.

Haarhuis: ‘We krijgen hier al kleuterklassen! We leggen ons al toe op scholieren en hbo- en wo- studenten, maar willen ons nog meer focussen op vmbo en mbo. Een wetenschapper heeft veel nodig: denk aan een laboratorium, instrumenten. En dus ook mensen die de instrumenten maken, die de experimenten uitvoeren. Dat zijn vaak mbo’ers.’

Peters: ‘Op het gebied van human capital zitten we niet stil. Zo werken we samen met uitkeringsinstantie UWV om mensen om te scholen. En ja, het geeft voldoening om hier te werken. We houden ons onder meer bezig met regeneratieve geneeskunde, vaccins, infectieziekten, innovatieve therapieën, maar ook met preventie en levensstijl. Met de uitkomsten van onderzoeken zorgen we voor snellere diagnoses, betere medicijnen en kunnen we mensen genezen die vroeger geen kans zouden hebben gehad. We maken de stad, het land, de wereld beter. Want we ontwikkelen hier ook met hulp van nieuwe innovaties een goedkoper vaccin tegen polio, en daar hebben de mensen in Afrika veel aan.

‘Maar we zijn er nog niet. We hebben zeker wensen voor de toekomst. Meer shared research – dat bedrijven, musea, onderwijsen andere kennisinstellingen nog meer samenwerken. En ook: meer levendigheid, meer interactie. We gooien steeds vaker de ramen en deuren open, bouwen woningen op het park, organiseren maandelijks life science cafés waar naast meer dan honderd mensen vanuit ons eigen ecosysteem ook mensen uit de stad en elders op afkomen, houden op 29 juni as. een open dag op het park.’

Crone duikt diep in de mysteries van het tienerbrein. Legt in haar ‘Brain and Development Lab’ verbanden tussen de hersenontwikkeling en het gedrag en denken van pubers. Haar bevindingen bieden waardevolle inzichten voor opvoeders en beleidsmakers en werpen nieuw licht op de rol van neuroplasticiteit.

PIETER REITSMA

emeritus hoogleraar moleculaire en experimentele geneeskunde, VarmX (1952 - heden )

Haarhuis: ‘Dat sluit goed aan bij ons ideaal om de oude en de nieuwe stad, zoals het Leiden Bio Science Park ook wordt genoemd, daadwerkelijk met elkaar te verbinden. Door middel van een groene corridor, dwars door het station dat nu nog binnenstad en park van elkaar scheidt. En langs die route brengen we dan een eerbetoon aan de grondleggers van de geneeskunde in Leiden.’’

Meer info: rijksmuseumboerhaave.nl | leidenbiosciencepark.nl

JOS JOORE (1967-HEDEN)

PAUL VULTO (1977-HEDEN)

MIMETAS

Joore en Vulto staan aan het hoofd van MIMETAS. Dit bedrijf kweekt levende 3D-weefsel- en ziektemodellen van menselijke organen, zoals lever, darm of nieren. Deze organen-op-een-chip zijn betere voorspellers voor de werking van medicijnen dan dierproeven. En ze zijn ook nog eens sneller en goedkoper.

WOUTER BRUINS (1984 - heden ) en WIL STUTTERHEIM (1982 - heden ) oprichters In Ovo

In Ovo ontwikkelde een machine, Ella, die het kippengeslacht in het ei vaststelt. Hierdoor kunnen alleen de vrouwelijke kuikens worden uitgebroed en worden de eieren met het mannelijke geslacht verwerkt tot diervoer. Een grote stap vooruit op het gebied van dierenwelzijn, want tot nu toe werden de mannelijke kuikens, die geen eieren kunnen leggen, gedood.

Reitsma, verbonden aan het Leids Universitair Medisch Centrum, is een pionier in de moleculaire en experimentele geneeskunde. Zijn onderzoek richt zich op de genetische factoren en mechanismen achter bloedstolling en leidde tot nieuwe inzichten in trombose en antistollingstherapieën. Het promotieonderzoek van Daniël Verhoef bracht hem en zijn promotor Pieter Reitsma op het spoor van de Australische bruine slang. Of eigenlijk meer zijn gif, want dat blijkt een bloedstollende eigenschap te hebben. Ze ontwikkelen er nu een medicijn mee dat in eerste hulpsituaties acute bloedingen kan stoppen.

Gemeente Leiden

De moderne student laveert tussen verwachtingen en persoonlijk welzijn.

De ervaren druk om te excelleren is groot. De mentale gezondheid van jongeren is dan ook een zorg.

ALS DE MENTALE NOOD OPLOOPT

De signalen zijn overduidelijk. Een te groot aantal studenten kampt met psychische problemen zoals angststoornissen, depressie en burn-out. Eén op de vier studenten voelt zich mentaal ongezond, aldus de Landelijke Studentenvakbond (LSVb). Een zorgwekkende statistiek, vindt ook de gemeente Leiden.

De stad, die de oudste universiteit van Nederland, een hogeschool en drie mbo’s herbergt, biedt onderdak aan een flink aantal studenten: zo’n 1 op de 5 inwoners is student. Mede daarom is ‘Young in Leiden’ opgezet: een website die jongeren op weg helpt. Een overzichtelijk aanbod van hulpverleners, een zelftest die het welzijn peilt en adviezen wat je zelf kan doen bij overmatig sociale media-gebruik– het staat op Young in Leiden.

Toegenomen druk

‘In coronatijd kwam de slechtere mentale gezondheid van studenten aan het licht, maar de trend is in de jaren daarvoor al ingezet’, zegt Jaap Valkenburg, gemeentelijk projectleider van Young in Leiden. De verwachting om hoge cijfers te behalen, stages te lopen, sociaal actief te zijn en tegelijkertijd een bijbaan te hebben, legt grote druk op jonge schouders. Toegenomen competitie op de arbeidsmarkt versterkt deze negatieve prestatiedruk.

Gelukkig wordt er steeds meer aandacht besteed aan deze problematiek. Zo biedt Young in Leiden een zelftest vanuit de positieve gezondheid die het welzijn peilt: op welke vlakken gaat het goed en waar wil ik aan werken? Het is de bedoeling dat studenten zélf met de uitslag aan de gang gaan, benadrukt Valkenburg, maar met hulp van medestudenten en zorgverleners. Die laatsten zijn dan weer via de website te vinden.

'Een slechtere mentale gezondheid? Het taboe moet er vanaf' - Jaap Valkenburg, projectleider Young in Leiden

Valkenburg: ‘We stimuleren dat de student zelf aan het roer staat’. Daarnaast, zegt hij, is het belangrijk dat studenten met elkaar praten over mentale gezondheid. ‘Het taboe moet eraf.’ De gemeente Leiden heeft het initiatief opgezet met hulp van studenten van de Leidse faculteit Geneeskunde en zorg- en welzijnspartners uit de regio.

Vroeg herkennen

Maar zou het niet beter zijn als angst en stress in een vroeger stadium worden ontdekt? Daar houdt het Kenniscentrum Angst & Stress bij Jeugd in Leiden zich mee bezig. Het centrum

Psychologielab op wielen

ondersteunt bij het ontwikkelen en delen van nieuwe methoden om signalen van toenemende angst en stress zo vroeg mogelijk te herkennen, zodat jeugdigen snel laagdrempelige, effectieve hulp kunnen ontvangen.

Angst en stress horen bij het leven, weet ook beleidsmedewerker onderwijsinnovatie Jessica Hilhorst. ‘Maar ze kunnen het leven van kinderen en jongeren ook zodanig beheersen dat zij zich niet meer goed kunnen ontwikkelen.’ Angstproblemen in de kindertijd kunnen resulteren in een angststoornis en zelfs een depressie. Psycholoog en onderzoeker bij het KAS, Jeanine Baartmans, vertelt dat vijf tot twintig procent van de kinderen voldoet aan de criteria voor een angststoornis. De preventietraining die zij geeft, is dan ook hard nodig. Bijzonder is de nauwe samenwerking met scholen, ouders, jeugdhulp en zorginstellingen. Zo kunnen interventies en preventieve maatregelen sneller en effectiever worden ingezet om jongeren te ondersteunen.

Een voorbeeld is de laagdrempelige preventietraining, gericht op angstige kinderen in de basisschoolleeftijd. Vanuit het KAS is de training voor zorgprofessionals in het onderwijs en de wijkteams inmiddels gegeven. Zij kunnen de training nu zelf geven. Ook is er een telefonische hulplijn waar ouders en professionals terechtkunnen.

Daarnaast zorgt het centrum voor bewustwording. Zo bleek uit een peiling van de Vraagbaak, een jongerenpanel van de Nationale JeugdRaad (NJR), dat jongeren het moeilijk vinden om hulp te zoeken bij psychische problemen en dat betrouwbare plekken om kennis te vinden schaars zijn. Ook bleek dat jongeren zelf hun problemen willen oplossen, zich schamen, bang zijn voor reacties van anderen of denken dat er geen hulp is door lange wachtlijsten.

Dit maakt signaleren soms moeilijk. Door middel van workshops, lezingen en publicaties informeren de medewerkers over de signalen en symptomen van angst en stress bij jongeren. Dit bevordert niet alleen een beter begrip, maar draagt ook bij aan het verminderen van het stigma rondom mentale gezondheidsproblemen. De kennis en expertise die we in Leiden op dat vlak hebben, is gebundeld in het Leiden Healty Society Center. leidenhealthysocietycenter.nl

In de straten van Leiden parkeert regelmatig een opvallend busje: het ‘psychologielab op wielen’. Initiatiefnemer is Mariska Kret, hoogleraar cognitieve psychologie aan de Universiteit Leiden en NRC-columnist. Het mobiele lab bereikt letterlijk de mensen op straat; zij kunnen ter plekke meedoen aan onderzoek. Zo zorgen onderzoekers en bewoners samen voor nieuwe inzichten in en een beter begrip van brein en gedrag.

Een van de experimenten is gericht op de interactie tussen mens en robot. Bij dit experiment worden mensen in de verleiding gebracht om te liegen. Met behulp van eye-tracking wordt de grootte van de pupillen van de deelnemers gemeten.

In een ander experiment proberen onderzoekers meer inzicht te krijgen in de rol van uitingen van emotie en het spiegelen daarvan tijdens sociale interacties.

Het psychologielab op wielen stelt de onderzoekers in staat om mensen die normaliter niet met wetenschap in aanraking komen, kennis te laten maken met onderzoek. Ben je geïnteresseerd? Het lab rijdt ook tot aan jouw voordeur en verzorgt diverse wetenschapsactiviteiten op maat.

universiteitleiden.nl/psychologielabopwielen

Het tekort aan verpleegkundigen loopt op. Hogeschool Leiden onderzoekt hoe ze voor de zorg blijven kiezen

Tekort in de zorg? Zij doen er iets aan

‘Hoge werkdruk, veel bureaucratie, weinig carrièreperspectief en een focus op het rondkrijgen van de roosters. Het zijn enkele factoren die ervoor zorgen dat jonge verpleegkundigen met hun werk stoppen’, zegt Kim Verhaegh, lector Verpleegkundig Leiderschap bij Hogeschool Leiden en Alrijne. ‘Terwijl verpleegkundigen bewust voor de zorg kiezen, juist omdat ze zoveel voor mensen kunnen betekenen. Vanaf geboorte tot de dood ben je betrokken in het leven van mensen.’

Dat verpleegkundigen stoppen kan Nederland, mede door de vergrijzing, juist niet goed gebruiken. Maar de cijfers stemmen niet optimistisch: 30 procent van de verpleegkundigen stopt binnen een jaar, 9 procent is ziek en over een aantal jaar zijn er 100.000 moeilijk vervulbare vacatures, zo is de inschatting. Daarnaast kampt ongeveer de helft van de studenten al tijdens de opleiding verpleegkunde met mentale en fysieke gezondheidsklachten.

Hoe kan de positie van verpleegkundigen worden verbeterd?

‘We moeten niet alleen inzetten op het weerbaar en veerkrachtig maken van individuen, maar nieuwe verpleegkundigen ook een thuis

kundigen en meer zeggenschap over de inrichting van het werk. Verhaegh: ‘Verpleegkundigen hebben een sleutelrol in het zorgproces, maar worden vaak pas aan het eind van het traject ingeschakeld. Dan kunnen ze meedenken over het ‘hoe’. Maar het is belangrijk dat ze ook meedenken over ‘wat’ en ‘waarom’. Neem de palliatieve zorg. Hoe ga je een lastig gesprek aan over de dood en wat komt daarbij kijken? Deze inzichten vertaal ik naar het onderwijs.’

Onlangs heeft Alrijne, naast de Verpleegkundige Adviesraad, een verpleegkundigennetwerk opgericht. Door middel van dit netwerk onderzoekt

Hogeschool Leiden

Wat zeggen studenten verpleegkunde van Hogeschool Leiden zelf over hun vak? Waarom kozen ze voor verpleegkunde? En hoe kan de zorg beter?

Kim Bartels (22)

hbo-verpleegkunde, vierdejaars

‘Al lang begeleid ik mensen met een beperking tijdens paardrijden. Daar heb ik gezien hoe een kleine inspanning veel voor iemand kan betekenen. Dus was de keus voor de studie verpleegkunde een logische.

Een verpleegkundige staat niet alleen aan het bed in een ziekenhuis. Je kunt werken in de thuiszorg, jeugdgezondheidszorg, psychiatrie. Je kunt ook de begeleiding of managementkant op.

Soms neem je heftige casussen mee naar huis. Ook kan er agressie zijn. Dan kun je denken ‘waar doe ik het eigenlijk voor’. Daar moet je over kunnen praten. Een goed team en een sociaal vangnet zijn belangrijk. En werkplezier: leuke, motiverende collega’s, uitdagingen in het werk en ruimte om te blijven ontwikkelen. De dankbaarheid van patiënten geeft mij ook plezier in mijn werk.’

bieden, sense of belonging, zodat ze zich geen nummer voelen’, zegt Verhaegh. ‘Daarnaast moeten we op het fysieke aspect letten, zodat je dit mooie, maar ook zware beroep goed kunt blijven uitoefenen.’

Sleutelrol

De onderzoeksgroep Verpleegkundig Leiderschap doet onderzoek naar de autonomie van verpleeg-

Hogeschool Leiden hoe leiderschap en zeggenschap door verpleegkundigen kan worden verstevigd. Verhaegh: ‘Onze onderzoeksgroep kijkt naar wat werkt in de praktijk. Daar kunnen zorgorganisaties gebruik van maken.’

Rosanne Wijn (34) hbo-verpleegkunde, vierdejaars (doorstroom)

‘Ik was elf toen mijn broer viel. Toen het verband eraf ging dacht ik gelijk: ‘Dat is interessant! Hoe kan ik hem helpen om zich beter te laten voelen?’ De zorg staat onder druk. Er gaan veel mensen weg. Het continu verbeteren van zorg is een uitdaging. Je moet iedereen meekrijgen, zeker als je in een groot team werkt. Nu zijn we bijvoorbeeld bezig uit te zoeken wat een verpleegkundige kan toevoegen aan een slechtnieuwsgesprek. We willen allemaal de best mogelijke zorg geven.

Voor mij is dit de beste plek om te werken. Ik help graag mensen, maak het leven voor hen in slechte tijden iets lichter en dragelijker. Ik heb wel uitdaging nodig, wil me blijven verbeteren. Daar moet dus iets gebeuren. Ik kom uit een onderwijsfamilie en neig ook die kant op. In de toekomst wil ik verpleegkundigen onderwijs geven.’

Kim Groen (21) hbo-verpleegkunde, vierdejaars (duale leerplek)

‘Ik krijg veel voldoening als ik iemand op z’n kwetsbaarst kan helpen. Het is ook dynamisch werk; een gezellig gesprek kan zo maar omslaan als iemand ineens ‘sterretjes’ ziet. Je kunt op twee manieren de opleiding volgen: voltijd met een stage of als duale leerplek. Dat laatste doe ik. Ik ben in dienst bij een instelling en ga één dag per week naar school. Zo krijg ik meer verantwoordelijkheden en leer ik meer.

Mogelijkheden om jezelf te blijven ontwikkelen en meer zeggenschap zijn voor mij belangrijk. Zo zijn we nu bezig met het verbeteren van pauzestructuren, om de veerkracht van verpleegkundigen te vergroten. Door invloed uit te oefenen op de werkuitvoering voel ik me gehoord en begrepen. Uiteindelijk willen we allemaal kwalitatief goede zorg aan de patiënt geven.’

v.l.n.r. Kim Groen, Rosanne Wijn, Ingrid Hilgersom Dirk van Egmond | Treffend Beeld

Ingrid Hilgersom (23) hbo-verpleegkunde, net afgestudeerd (doorstroom)

‘Van jongs af aan wilde ik verpleegkundige worden. Mijn moeder is ook verpleegkundige, op de oncologieafdeling in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Op het mbo ligt de focus op patiëntenzorg en het aanleren van vaardigheden; op het hbo op het verbeteren van zorg. Hoe kun je bijvoorbeeld invloed uitoefenen op een verzekeringsmaatschappij en hoe krijg je je collega’s mee? Dat heet verpleegkundig leiderschap.

Er zijn grote tekorten in de zorg en de vergrijzing neemt toe. We hebben andere manieren van werken nodig. Daar is een grote groep verpleegkundigen voor nodig, die zijn mond open durft te trekken. Wij werken immers aan het bed van de patiënten en zien meer. Wij kunnen het beste inschatten waar efficiënter kan worden gewerkt.’

hsleiden.nl/onderzoek/kenniscentrum/vitaliteit-en-eigen-regie

Gezonde, blauwe en groene stad LEIDEN

LEIDEN Healthy Society Center

Het Leiden Healthy Society Center werkt aan het terugdringen van gezondheidsverschillen en het bevorderen van welzijn en gezondheid.

Voor jong en oud. De rol van de leefomgeving op de gezondheid is daarbij belangrijk. Een groene, blauwe en historische binnenstad draagt bij aan de gezondheid. Maar om Leiden ook in de toekomst leefbaar te houden moet de stad inspelen op het veranderende klimaat.

Voor deze vraagstukken wordt nauw samengewerkt met en gebruikgemaakt van de overal aanwezige kennis in de stad.

De stad Leiden heeft daarbij een unieke positie met een rijke infrastructuur van kennisinstituten, zoals de Faculteit der Sociale

Wetenschappen, het Leiden Bio Science Park, LUMC, Naturalis Biodiversity Center, Hogeschool Leiden, mboRijnland en vele anderen.

Ook zijn er in de stad al veel initiatieven vanuit beleid, vanuit de praktijk en vanuit de wetenschap die allemaal een bijdrage leveren aan een gezonde, groene en leefbare stad. leidenhealthysocietycenter.nl

LEIDEN wordt groener

Een van de projecten om de stad te vergroenen is het Singelpark. Dit park is inmiddels grotendeels gereed. Veel Leidenaren hebben dit 6,5 kilometer lange rondje dat de parken rond de binnenstad met elkaar verbindt al eens gelopen. Via herkenbare bruggen kun je genieten van een diversiteit aan groene plekken. Maar de gemeente wil het hier niet bij laten. Om de hoeveelheid groen te vergroten en het groen toegankelijk te maken voor iedereen, wil zij een tweede groene ring om Leiden heen. Als een soort wiel met spaken, verbonden met het Singelpark leiden.nl/singelpark

Tweede groene ring Deze tweede groene ring komt aan de rand van de stad, wordt ruim 16 kilometer lang en zal verschillende wijken in de stad met elkaar verbinden. Ook is er aandacht voor de verschillende dieren en planten (biodiversiteit) en aanpassing aan het klimaat (klimaatadaptatie). Hoe deze ring er precies uit komt te zien is nog niet bekend. De gemeente werkt samen met de stad – inwoners, ondernemers, organisaties en (kennis)instellingen – aan de verdere uitwerking van het plan. De verwachting is dat Leiden de komende tien tot twintig jaar bezig is met het realiseren van dit nieuwe stadspark. leiden.nl/tweede-groene-ring

LEIDEN wordt koeler

De invloed van klimaatverandering neemt toe. In de stedelijke gebieden is er sprake van hittestress, langere periodes van droogte, en tegelijkertijd van meer en hevigere buien. De stad moet zich hieraan aanpassen. Maar hoe doe je dat en hoe creëer je een gezonde leefomgeving? Het BENIGN-project, wat staat voor BluE and greeN Infrastructure desiGned to beat the urbaN heat, onderzoekt dit. Grachten en parken In drie gemeentes, waaronder Leiden, werken onderzoekers van onder meer Radboud Universiteit, Hogeschool Leiden en Naturalis Biodiversity Center samen met bewoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties aan deze vraagstukken. Zij onderzoeken hoe je hittestress en opwarming het beste kunt tegengaan, en hoe blauwe en groene infrastructuur in bebouwde gebieden kan bijdragen aan gezonde leefomstandigheden. De blauwe infrastructuur is het water in de stad, zoals de grachten. De groene infrastructuur zijn de parken en bomen, maar ook de planten en kruiden in tuinen van bewoners.

Hittestress Wat zijn de fysieke effecten van hitte op de bewoners van een stad? In een deelproject van het BENIGN-project onderzoekt het Radboudumc dit in twee Leidse wijken (Merenwijk en het Noorderkwartier Oost). Bij een hittegolf – vijf zomerse dagen (25 graden) op een rij waarvan drie tropisch (30 graden) – meten zij bij bewoners de fysieke effecten zoals lichaamstemperatuur en vochtgehalte. Ook meten ze de temperatuur in huis en kijken ze naar het gedrag van mensen tijdens een hittegolf.

Afkoelen De uitkomsten van dit onderzoek gebruikt de gemeente Leiden onder meer in haar hitteplan. Hierin staat beschreven hoe de gemeente en partners als de GGD communiceren als er een hittegolf aankomt. Dan is het belangrijk om goed op te letten of je voldoende drinkt, maar ook dat je de ramen sluit bij hitte en juist doorlucht in de avond. Naast gedrag kunnen bewoners ook maatregelen nemen om hitte in hun woning te verminderen door het plaatsen van zonneschermen of het vergroenen van de tuin. De gemeente past de stad ook aan door straten en wijken te vergroenen en bomen te plaatsen voor schaduw. benign-ru-fm.hub.arcgis.com

Pollenonderzoek in het Singelpark Het Singelpark is een ander deelonderzoek van het BENIGN-project. Hier doen de onderzoeksgroep Metagenomics van Hogeschool Leiden en Naturalis Biodiversity Center experimenten met zowel beplanting als mensen om meer te weten te komen over hooikoorts. In de binnenstad vangen zij pollen en fijnstof op uit de lucht en wandelen ze met omwonenden langs deze planten. Na afloop ademt iedereen uit in een zakje en analyseert de Radboud Universiteit de inhoud.

Niet-allergeen groen Wat blijkt, een kwart van het pollen in de lucht is afkomstig van tuinplanten en laanbomen. Hiervan veroorzaakt maar liefst 10 procent hooikoortsklachten. En de concentratie van bepaalde componenten in de adem van hooikoortspatiënten blijkt flink van die van andere deelnemers zonder hooikoorts te verschillen.

Evergreens In het pollenonderzoek kijken de onderzoekers ook welk aandeel van het pollen uit de openbare ruimte afkomstig is, en wat uit particuliere tuinen waait. Om alvast een tipje van de sluier op te lichten: olijfboompjes, siergrassen en cipressen produceren tijdens de bloei grote hoeveelheden allergeen pollen. De uitkomsten van het onderzoek worden gedeeld met gemeenten, en ook met individuele tuinbezitters. Als je last van hooikoorts hebt, kies je misschien niet voor die mooie olijfboom in je tuin. benign-ru-fm.hub.arcgis.com

LEIDEN wordt gezonder

Groenten die een baby voor zijn eerste levensjaar proeft, lust hij later ook. Die smaken worden namelijk opgeslagen op zijn ‘harde schijf’. Het is daarom goed om op jonge leeftijd al met proeven te beginnen. Verse groenten helpen met wennen aan verschillende smaken. Wortels uit een potje smaken altijd hetzelfde, terwijl vers bereide wortels iedere keer anders smaken.

Baby Groente Tas

Inwoners van Leiden die voor de eerste keer een kind krijgen, kunnen acht weken lang gratis de Baby Groente Tas aanvragen. Deze tas met elke week twee nieuwe soorten verse groenten wordt gedurende die weken thuis bezorgd. Naast de groenten zitten er in de tas ook recepten, een staafmixer en bpa-vrije invriesbakjes. De groenten komen zoveel mogelijk van lokale boeren en de tas wordt bezorgd door werknemers van de lokale sociale werkgever DZB. Met deze tas kun je een gezond eetpatroon ontwikkelen bij het jonge kind en gezin. Wat blijkt uit eerder onderzoek: baby’s mét de tas eten vaker, gevarieerder en eerder groente dan baby’s zonder de tas. Jonge ouders in Leiden zijn enthousiast: zo’n 90 procent van hen vraagt de tas aan. babygroentetas.nl

LEIDEN Zuidwest wordt socialer en

inclusiever

De gezondheidszorg staat steeds meer onder druk. Een van de maatregelen om de zorg ook in de toekomst goed, toegankelijk en betaalbaar te houden is om zorg en welzijn dicht bij de inwoners te organiseren. Dus van zorg in instellingen naar gezondheid in de wijk. Hogeschool Leiden deed hier onderzoek naar in Leiden Zuidwest, een wijk met veel diversiteit en inkomensverschillen. De resultaten zijn gebundeld in de Wijkatlas van Leiden Zuidwest.

LEIDEN, klimaatbestendige en erfgoed inclusieve grachtenstad

In de Erfgoed Deal Leiden onderzoekt de gemeente samen met o.a. Erfgoed Leiden, Universiteit Leiden en Naturalis Biodiversity Center hoe zij ervoor kan zorgen dat ook toekomstige generaties kunnen blijven genieten van een gezonde Leidse binnenstad.

Om te komen tot deze Leidse grachtenstad van de toekomst is een strategie nodig waarin kennis en wensen op het gebied klimaatadaptatie, cultureel erfgoed, biodiversiteit, gezondheid en een aantrekkelijke binnenstad samenkomen. Een strategie die zich vertaalt naar een alomvattend plan en ontwerp voor de hele binnenstad. www.erfgoeddealleiden.nl

LEIDEN wordt slimmer

Voor bijna elke vraag is er in Leiden een expert met een antwoord. En sinds enige tijd kan iedereen met een interessante vraag deze insturen via 'VraagHetLeiden’. In korte video’s geven wetenschappers en andere deskundigen antwoord op de beste vragen. Zo zijn er inmiddels honderden vragen van jong en oud beantwoord door tientallen experts uit de meest uiteenlopende disciplines.

Vraag het Leiden

Vanaf 2025 wordt ‘VraagHetLeiden’ aangesloten op het Leidse primair en voortgezet onderwijs. Hiermee wil de stad leerlingen weer aan het vragen krijgen, want: goede vragen kunnen je leven veranderen. De beste zelfs de wereld. In een aantal klassen van diverse scholen komt onder meer een ‘interactieve vragenbox‘, een digitale plek waar ze hun beste vragen verzamelen en die hen bovendien helpt om die vragen te verzinnen, aan te scherpen en zelf antwoorden te zoeken.

Heb jij ook een brandende vraag? Vraag Het Leiden! vraaghetleiden.nl

Meer samenwerken

Hoe bevorder je in een wijk de gezondheid en inclusie van alle inwoners? En wat hebben inwoners en welzijnsprofessionals hiervoor nodig? Dat onderzochten de lectoraten Eigen Regie bij Fysiotherapie en Beweegzorg (ERFB) en Sociale Innovatie (SI) samen met inwoners en professionals. Hier rolden drie hoofdthema’s uit: het versterken van de inwonersparticipatie, het verstevigen van de samenwerking tussen zorg en welzijn én het vergroten van de bekendheid en het gebruik van het aanbod in Zuidwest. Hier kan Leiden Zuidwest de komende tijd mee aan de slag.

hsleiden.nl/nieuws/de-wijkatlas-op-naareen-gezond-en-inclusief-leiden-zuidwest

JUN 22 - 29 DUTCH BIO SCIENCE WEEK

Tijdens de Dutch Bio Science Week, van 22 – 29 juni draait alles om gezondheid en de toekomst van gezondheid. Ben jij een student, onderzoeker, investeerder of woon je in Leiden en regio? Ontdek dan wat deze week voor jou in petto heeft, want er staan spannende dingen op het programma! We lichten een paar gave dingen voor je uit.

JUN 28 STOKVISLEZING

De Stokvislezing is vernoemd naar prof. dr. B.J. Stokvis, in 1887 eerste voorzitter van het Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres. Rijksmuseum Boerhaave organiseert jaarlijks een speciale lezing door Dr. Liz Terveer, arts-microbioloog in het Leids Universitair Medisch Centrum en hoofd Nederlandse Donor Feces Bank. De Nederlandstalige lezing gaat over Feces microbiota transplantatie: het nieuwe bruine goud. In deze lezing wordt ingaan op het ontstaan, resultaten en toekomst van deze nieuwe therapie.

vrijdag 28 juni van 15:30 tot 16:30, congreszaal van Rijksmuseum Boerhaave of via livestream. Deelname: gratis op vertoon van een geldig entreebewijs. Aanmelden: via dutchbioscienceweek.nl

JUN 29 WORKSHOP: DE WERELD VAN HÉÉL DICHTBIJ

Ontdek de microscopische wereld om je heen! Met onze digitale microscopen tel je insecten-haartjes, zie je live hoe zweet op je huid geproduceerd wordt en verdampt, en inspecteer je stekelvarken-stekels. Houd onze replica’s van de Leeuwenhoek microscoop ernaast om te zien hoe ver we gekomen zijn. Vergeet niet om wat leuke dingen vanuit huis mee te nemen om te onderzoeken!

zaterdag 29 juni 2024 van 10.00 tot 15.00 uur. Bij de Open Dag op het Leiden Bio Science Park. Leuk vanaf 4 jaar met ouders/begeleiders erbij. Toegang: gratis.

JUN 29

OPEN DAG LEIDEN BIO SCIENCE PARK

For a healthier future

INSTAPRONDLEIDING - BEGRIJPEN, GENEZEN, VOORKOMEN

Ziek zijn of worden is voor iedereen een nare gedachte, toch is het onvermijdelijk. Wetenschappers zijn al eeuwen bezig om het menselijk lichaam beter te begrijpen, en daarmee beter te kunnen helpen. Van de eerste ontledingen in een Anatomisch Theater tot de oprichting van laboratoria en het maken van kunstorganen. Daarna kwam meer aandacht voor de invloed van onze omgeving op onze gezondheid. De innovaties zijn ondertussen bijna niet bij te houden. In deze rondleiding proberen we uit te zoomen en een blik te werpen op de eerste eeuwen van de Life Sciences & Health. Op 22, 23, 29 en 30 juni vertrekken groepen om 11.30, 12.00, 12.30, 13.00 en 13.30 uur. Rijksmuseum Boerhaave. Voor iedereen vanaf 12 jaar. De instaprondleidingen zijn Nederlandstalig. Groepsgrootte: max. 15 per rondleiding, vooraf aanmelden is niet mogelijk. Kosten: gratis op vertoon van een geldig entreebewijs (aanschaf museumticket, of geheel gratis met Museumkaart, studentenpas etc.).

JUN 22 LEIDS KENNISFESTIVAL

In de binnenstad van Leiden kun je op zaterdag 22 juni naar het Leids Kennisfestival in de Hooglandse Kerk. Ontdek hoe je een gezond, lekker, en lang leven kunt hebben!

Zaterdag 22 juni tussen 13 en 17 uur, Hooglandse Kerk

TECHTALK XL

Kom naar een speciale XL editie van TechTalks, georganiseerd i.s.m.

NecstGen. Hier hoor je van de laatste ontwikkelingen op het gebied van cel – en gentherapieën!

De sessie bestaat uit keynotes en discussies met topexperts.

Dinsdag 25 juni van 15 tot 18.30 uur

Engelstalig

NecstGen, Miraihuis, Sylviusweg 62 Leiden

Weten wat er nog meer te doen is in deze week: dutchbioscienceweek.nl

Tijdens de Open Dag op zaterdag 29 juni openen veel bedrijven op het Leiden Bio Science Park hun deuren. Ze delen spannende innovaties, die onze gezondheid verbeteren en levens verlengen. Van interessante lezingen en workshops tot rondleidingen door laboratoria en foodlabs. Het Leiden Bio Science Park is het grootste ‘Life Science & Health’ cluster van Nederland. Hier werken mensen elke dag aan een gezondere toekomst.

Zaterdag 29 juni tussen 10 en 15 uur, Leiden Bio Science Park

JUN 22

MAAK JE EIGEN ZEEPJES

Op een computermuis of toetsenbord bevinden zich gemiddeld 10.000 organismen per vierkante cm. Bacteriën kunnen daarop zelfs 48 uur overleven!

Vandaag de dag weten we dat handen wassen belangrijk is voor onze gezondheid en die van anderen. En om dat handen wassen een beetje leuker te maken, kan je samen met Rijksmuseum Boerhaave je eigen zeepjes maken. Welk kleurtje, geurtje en vormpje maakt voor jou het handen wassen een echt feestje? Kom gezellig meedoen!

Zaterdag 22 juni van 13 tot 17 uur, Hooglandse Kerk bij het Leids Kennisfestival. Vanaf 4 jaar met ouders/begeleiders erbij

JUN 27

SCIENCE XL X MEET & MINGLE

Ben jij een bio science, life science en/of health professional? Kom dan naar de XL-versie van het Life Sciences Café op het park. Tickets zijn beperkt, dus reserveer vandaag nog en deel een drankje en hapje bij ‘De Stal’!

Woensdag 26 juni van 17 – 20 uur

in Grand Café De Stal, Leiden Bio Science Park. Engelstalig.

That’s New Dutch!

Leiden is aangesloten bij ‘New Dutch’, een beweging, gestart vanuit diverse steden en regio’s om het imago van Nederland te verrijken, naast de tulpen, kaas, molens en oude meesters.

Met ‘New Dutch’ willen we herkend worden om de innovatiekracht. We zijn trots op de iconen van Nederland en de innovatie waar het ooit voor stond. Maar nu is het tijd om onze oplossingen voor de uitdagingen van morgen uit te dragen: innovaties van wereldformaat die gezien en gehoord mogen worden. Voor een betere samenleving. Met de Dutch Bio Science week, de Days of Art&Science, de samenwerkingen met en tussen de vele kennis- en onderwijsinstellingen en de spannende ontdekkingen op het Leiden Bio Science Park - het grootste life science & health cluster van Nederland - geeft Leiden een indrukwekkende invulling aan New Dutch.

nlplatform.com/new-dutch