ΚΡΕΒΑΤΙ +

Κ Ρ Ε Β Α Τ Ι +

+ + + + +

ΚΡΕΒΑΤΙ +

+ + + + +

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ε

Ι

Σ

Α

Γ

Ω

Γ

Η

+

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΣΕΛ.14

+

ΥΠΝΟΣ

ΣΕΛ.34

+

ΠΟΝΟΣ

ΣΕΛ.50

+

ΕΡΩΤΑΣ

ΣΕΛ.64

+

ΕΡΓΑΣΙΑ

ΣΕΛ.88

ΤΙ

ΤΥΠΟΣ

Ε

Π

ΚΡΕΒΑΤΙ Ι

Λ

ΕΙΣΑΙ Ο

Γ

ΑΡΑΓΕ; Ο

Σ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο σύντομο χρονικό διάστημα ανάμεσα στην αιωνιότητα που προηγείται της γέννησης και την αιωνιότητα που ακολουθείται του θάνατου μας, το κρεβάτι προσφέρει τις κατάλληλες συνθήκες για τις περιόδους της ξεκούρασης, του ύπνου και πολλών άλλων δραστηριοτήτων που συνήθως, ή ενίοτε, τις επιτελούμε ξαπλωμένοι. Το κρεβάτι απορροφά περισσότερη ενέργεια από κάθε άλλο έπιπλο. Ξεκινώντας από μια ιστορική αναδρομή, παρατηρούμε πώς το κρεβάτι από ένας απλός χώρος στο χώμα έγινε έπιπλοαντικείμενο. Ανυψώθηκε και απέκτησε δικό του ξεχωριστό χώρο και υπόσταση. Το κρεβάτι από μόνο του είναι ένα στοιχείο με το οποίο συναναστρέφεται ο διαμένων. Όταν τοποθετείται στο δωμάτιο χωρίς το υποκείμενο, χωρίς την παράλληλη ένδειξη κάποιου ίχνους παροντικής διαμονής μπορεί να λειτουργήσει μόνο ως ντοκουμέντο γι’ αυτο που συνέβη στο δωμάτιο ή γι’ αυτο που ποτέ δεν συνέβη. Δύναται το αντικείμενο-κρεβάτι να αφηγηθεί την ιστορία του υποκειμένου. Για τον λόγο αυτό γίνεται νύξη στη σχέση που διαμορφώνει το υποκείμενο-άνθρωπος με το αντικείμενο-κρεβάτι, μέσα από τις πιο χαρακτηριστικές λειτουργίες του. Πέρα από το υποκείμενο, το κρεβάτι έχει επιδράσεις και σε μια κοινωνία γενικότερα. Ένα τοσο απλό κατασκεύασμα μπορεί να χαρακτηριστεί ως η αντανάκλαση των χαρακτηριστικών μιας κοινωνίας. Το κρεβάτι είναι ο κατ’εξοχήν ατομικός χώρος, ο στοιχειώδης χώρος του σώματος [η κλινο-μονάδα], ο χώρος τον οποίο δικαιούται να κρατήσει ακόμα και ο πιο καταχρεωμένος άνθρωπος του κόσμου.

9

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΕΙΑ [ραψωδία ψ, στ. 171-204]

Μον᾿ έλα, καλομάνα, στρώσε μου την κλίνη, να πλαγιάσω μονάχος καν, τι τούτη σιδερή καρδιά στα στήθη κρύβει.» Κι η Πηνελόπη τότε η φρόνιμη του απηλογήθη κι είπε: «Καημένε, δε μεγαλοπιάνουμαι κι ουδέ αψηφώ κανένα κι ουδέ ξαφνίζουμαι᾿ τη θύμηση κρατώ πως ήσουν τότε, σαν έφευγες με το μακρόκουπο καράβι απ᾿ την Ιθάκη. Μον᾿ έλα, Ευρύκλεια, το κλινάρι του γοργά να στρώσεις όξω απ᾿ την καλόχτιστή μας κάμαρα, που ‘χε μονάχος χτίσει’ όξω τη στέρια κλίνη σύρτε του, και βάλτε και στρωσίδια, φλοκάτες και προβιές και λιόφωτα να σκεπαστεί σεντόνια.» Αυτά είπε εκείνη δοκιμάζοντας τον άντρα της, μα τούτος συχύστη κι είπε στη γυναίκα του τη γνωστικιά αναμμένος: «Γυναίκα, αλήθεια, αυτός ο λόγος σου μες στην καρδιά με αγγίζει! Ποιος το κλινάρι μετασάλεψε; Καλός τεχνίτης να ‘ταν, και πάλε θα του ‘ρχόταν δύσκολο! Μόνο θεός μπορούσε, αν ήθελε, να ‘ρθεί κι ανέκοπα να το μετασαλέψει. Μα απ᾿ τους θνητούς που ζουν δε γίνεται τη θέση να του αλλάξει κανείς, κι ας είναι απά στα νιάτα του᾿ το τορνευτό κλινάρι τρανό σημάδι κρύβει᾿ τα ‘φτιαξαν τα χέρια τα δικά μου. Φύτρωνε δέντρο, ελιά στενόφυλλη, μες στον αυλόγυρο μας, ξεπεταμένο κι ολοφούντωτο, χοντρό σα μια κολόνα. Και πήρα κι έχτισα τρογύρα του την κάμαρα με πέτρες πυκνές ως πάνω, και τη σκέπασα καλά καλά με στέγη’ κι αφού της πέρασα πορτόφυλλα καλαρμοσμένα, στεριά, έκοψα απάνω της στενόφυλλης ελιάς κλαδιά και φούντα, και τον κορμό απ᾿ τη ρίζα κλάδεψα, προσεχτικά, πιδέξια με το σκεπάρνι πελεκώντας τον, με στάφνη ισιώνοντας τον, κλινόποδο να γένει, κι άνοιξα με το τρυπάνι τρύπες. Κει πάνω το κλινάρι εστήριξα, καλά πλανίζοντας το, και με το μάλαμα το πλούμισα, το φίλντισι, το ασήμι! τέλος λουριά από βόδι ετάνυσα, που απ᾿ την πορφύρα άστραφταν. Το μυστικό σου το φανέρωσα σημάδι, μα δεν ξέρω αν το κλινάρι ακόμα στέκεται, γυναίκα, για κανένας το λιόδεντρο απ᾿ τη ρίζα του ‘κοψε και του άλλαξε τη θέση.

10

Το απόσπασμα αυτό του Ομήρου αναφέρεται στην αναγνώριση του Οδυσσέα από την Πηνελόπη, μέσα από την περιγραφή της κατασκευής του κρεβατιου και της διαμόρφωσης του υπνοδωματίου. Το υπνοδωμάτιο αναφέρθηκε ως ο απόλυτα προσωπικός χώρος στοιχείο το οποίο συντελούσε στην αναγνώριση προσωπικών στιγμών του ζευγαριού. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι η έννοια του

ριζώματος με το κρεβάτι, στην Οδύσσεια είναι κυριολεκτική, καθώς η ρίζα του δέντρου είναι και η συνέχεια του κρεβατιού. Αποτελεί υψηλής λογοτεχνικής σύλληψης στοιχείο η σκηνή της αναγνώρισης του Οδυσσέα από την Πηνελόπη με το τέχνασμα της κλίνης που είναι κατά το ομηρικό κείμενο οι “πύστεις”, οι αποδείξεις τις οποίες η “περίφρων” Πηνελόπη ζητά.

11

+ ΙΣΤΟΡΙΑ

14

Η πρακτική της χρήσης φυσικών αντικειμένων ως στοιχειώδη έπιπλα πιθανόν χρονολογείται στην αρχή του ανθρώπινου πολιτισμού. Οι πρωτόγονοι άνθρωποι είναι πιθανό να έχουν χρησιμοποιήσει κορμούς δέντρων ως καθίσματα, βράχια ως στοιχειώδη τραπέζια και περιοχές με βρύα για ύπνο. Κατά την ύστερη παλαιολιθική ή πρώιμη νεολιθική περίοδο, περίπου 30.000 χρόνια πριν, οι άνθρωποι άρχισαν να κατασκευάζουν και να σκαλίζουν τα δικά τους έπιπλα, χρησιμοποιώντας ξύλα, πέτρες και οστά των ζώων. Τα πρώτα στοιχεία για την ύπαρξη κατασκευασμένων επίπλων είναι ένα ειδώλιο της Αφροδίτης που βρέθηκε στο χώρο Gagarino της Ρωσίας, το οποίο απεικονίζει τη θεά σε καθιστή θέση, σε θρόνο. Ένα παρόμοιο άγαλμα θεάς Μητέρας βρέθηκε στο Catal Huyuk στην Τουρκία, που χρονολογείται από το 6000 έως το 5500 π.Χ. Η συμπερίληψη μιας τέτοιας θέσης στα ειδώλια υποδηλώνει ότι αυτά ήταν ήδη κοινά αντικείμενα αυτής της εποχής. Μια σειρά από μοναδικά πέτρινα έπιπλα βρέθηκαν στο Skara Brae, ένα νεολιθικό χωριό στο Orkney της Σκωτίας. Η περιοχή χρονολογείται από το 3100-2500 π.Χ. και λόγω έλλειψης ξύλου στο Orkney, οι κάτοικοι του Skara Brae αναγκάστηκαν να οικοδομήσουν με πέτρα, ένα άμεσα διαθέσιμο υλικό που θα μπορούσε να

επεξεργαστεί εύκολα και να μετατραπεί σε αντικείμενα που θα χρησιμοποιηθούν στο νοικοκυριό. Κάθε σπίτι παρουσιάζε υψηλό βαθμό πολυπλοκότητας και ήταν εξοπλισμένο με μια μεγάλη ποικιλία πέτρινων επίπλων, που κυμαίνονται από ντουλάπια, σερβίτσια και κρεβάτια έως ράφια, καθίσματα πέτρας και λεκάνες. Το πέτρινο κομμάτι θεωρήθηκε ως το πιο σημαντικό, καθώς είναι το πρώτο στοιχείο που παρατηρείται κατά την είσοδο στο σπίτι, ενδεχομένως εμφανίζοντας συμβολικά αντικείμενα, συμπεριλαμβανομένων των διακοσμητικών έργων τέχνης όπως αρκετές νεολιθικές σκαλιστές σφαίρες πέτρας που βρέθηκαν επίσης στο χώρο. Οι αρχαιολόγοι που μελετούν τους αρχαίους κατοίκους του Sibudu της Νότιας Αφρικής έχουν βρει τεκμήρια για κρεβάτι από γρασίδι που χρονολογούνται 77.000 χρόνια πριν. Το κρεβάτι είχε αρκετά μεγάλο εμβαδόν, παρέχοντας άφθονο χώρο για όλη την οικογένεια. Αρωματικά φύλλα δέντρων χρησιμοποιήθηκαν τόσο ως φυσικό εντομοκτόνο, όσο και ως πανωσένοτνο. Η χρήση αυτού του φυτού-γρασίδι για την ύφανση των στρωμάτων των κρεβατιών ήταν τόσο αποτελεσματική σαν τεχνική που εξακολουθεί να χρησιμοποιείται από τους ντόπιους μέχρι και σήμερα. Οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει ότι οι αρχαίοι Νοτιοαφρικανοί

εικ. 01 κρεβάτι

Μέρος από 77.000

το πρώτο χρόνια

15

γνωστό πριν

16

ήταν ημι-νομάδες και καθώς μετανάστευαν, υπάρχουν ενδείξεις ότι καίγανε τα στρώματα, ενδεχομένως για να καθαριστεί η περιοχή και να απαλλαγεί από παράσιτα και οργανικά υλικά. Ακόμα και σήμερα, οι άνθρωποι που ζουν κατά μήκος του ποταμού uthongathi στη Νότια Αφρική συγκεντρώνουν χορτάρια για να κατασκευάσουν τα στρώματά τους. Στην περιοχή της Βορείου Αμερικής υπάρχουν ενδείξεις κρεβατιών με σωρό από φύλλα ή γρασίδι συσσωρευμένα μέσα σε μια λακούβα στο έδαφος. Στο σπήλαιο Hinds συγκεκριμένα στο νοτιοδυτικό Τέξας, οι ερευνητές υποθέτουν ότι πολλοί κυνηγοί-συλλέκτες που χρησιμοποίησαν το σημείο ως προσωρινό σπίτι κοιμόντουσαν σε εμβρυϊκή στάση, καθώς τα μικρά οβάλ “κρεβάτια” τους δεν τους παρείχαν αρκετό χώρο για να τεντωθούν πλήρως. Ίσως αυτή η στάση. να τους κρατούσε ζεστούς κατά τη διάρκεια της νύχτας. Στην περιοχή της Μεσογείου, στην Αρχαία Αίγυπτο [3000 π.Χ. - 1000 π.Χ] μαζί με τις άλλες εκπληκτικές εφευρέσεις και τεχνολογίες, όπως η γραπτή γλώσσα, οι εξελίξεις στη μηχανική, το κτίριο και το λατομείο και άλλα μπορούμε να ευχαριστούμε τους αρχαίους Αιγυπτίους για την εφεύρεση των ανυψωμένων κρεβατιών. Το κρεβάτι αυτό απομάκρυνε τον κοιμώμενο άνθρωπο από το κρύο έδαφος και επίσης

κατέστησε πιο δύσκολο για τα τρωκτικά, τα έντομα ή τα φίδια να σέρνονται πάνω στο κρεβάτι. Φτιαγμένο από απλό ξύλο ή καλυμμένο με χρυσάφι, κοσμήματα και έβενο, για τους ανθρώπους υψηλής κοινωνικής θέσης, το απλό υπερυψωμένο κρεβάτι ολοκληρώθηκε με ένα στρώμα από μαξιλάρια μαλλιού. Τα σεντόνια από λινό και το κεφαλάρι από πέτρα ή ξύλο προσέφεραν επιπλέον άνεση. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποίησαν ξύλο και ίνες για πολλά από τα κομμάτια επίπλων τους, συμπεριλαμβανομένων των κρεβατιών. Μεγάλο μέρος του ξύλου τους προέρχονταν από γειτονικές δασικές περιοχές και ήταν σκαλισμένα και επιχρυσωμένα με διακοσμητικά σχήματα και φιγούρες. Μερικά από αυτά τα έπιπλα επέζησαν μέχρι σήμερα, καθώς βρέθηκαν θαμμένα στους τάφους των φαραώ. Ένα αρχαίο κρεβάτι μπορεί να φαίνεται οικείο στα σύγχρονα μάτια - ήταν μια ανυψωμένη ορθογώνια δομή, διάτρητη για αερισμό. Τα πόδια του κρεβατιού με ζωικές αναπαραστάσεις αρκετά ρεαλιστικές με λεπτομέρειες στα νύχια και άλλες διακοσμητικές πινελιές υποδείκνυαν την οικονομική κατάσταση του ανθρώπου που κοιμόταν πάνω σε αυτό. Κουρτίνες επίσης κρεμιόντουσαν γύρω από τον Φαραώ καθώς κοιμόταν και σε κάποιες περιπτώσεις υπήρχαν σκαλισμένα προσκέφαλα ή παραγεμισμένα στρώματα

εικ. 02 Αιγυπτιακό κρεβάτι

εικ. 03 Αιγυπτιακό κρεβάτι 17

εικ. 04 Άντρας στην Αιθιοπία. Αντιστοιχα με τους Αρχαίους Αιγύπτιους και άλλοι λαοί της Αφρικής χρησιμοποιούσαν στηρίγματα για μαξιλάρια.

18

τυλιγμένα με λινό ύφασμα. Αυτό που είναι ασυνήθιστο στον τρόπο με τον οποίο κοιμόντουσαν οι Αιγύπτιοι είναι το μαξιλάρι. Το οποίο δεν ανταποκρίνεται στην σημερινή έννοια του μαξιλαριού αλλά πρόκειται για ένα στήριγμα για το κεφάλι. Οι ιστορικοί υποθέτουν ότι τα στηρίγματα αυτά τα χρησιμοποιούσαν για να διατηρούν τα περίφημα χτενίσματά τους. Πιθανόν να ήταν άβολο για εμάς, αλλά γι’ αυτούς δεν ήταν, καθώς είχαν διαφορετική αντίληψη πάνω στο θέμα της άνεσης στον ύπνο. Οι παραπάνω περιγραφές κρεβατιών αντιστοιχούσαν σε πλούσιους ανθρώπους της εποχής εκείνης. Ο μέσος άνθρωπος κοιμόταν στο πάτωμα, πιθανώς σε μια ψάθα από καλάμια ή ένα στρώμα από άχυρα. Όλες οι οικογένειες κοιμόντουσαν μαζί καθώς η ιδιωτικότητα και η άνεση είναι σύγχρονες έννοιες. Μένοντας στο χώρο της Μεσογείου είναι απαραίτητο να αναφερθούμε στην ελληνική κλίνη. Η ελληνική κλίνη συνδύαζε στην αρχαιότητα τη χρήση τόσο του σύγχρονου καναπέ όσο και του κρεβατιού, εξυπηρετώντας όχι μόνο την ανάγκη για ύπνο, αλλά και για ξεκούραση και φαγητό. Στην αρχαία γραμματεία συναντάμε πολλές αναφορές στις κλίνες οι οποίες αναφέρονται με πολλά διαφορετικά ονόματα, εκ των οποίων το κλίνη, από το κλίνειν δηλαδή ξαπλώνω, ήταν το πιο διαδεδομένο.

20

Αρχαίοι συγγραφείς αναφέρονται στις κλίνες όπως ο Όμηρος, ο Ξενοφώντας ή ο Ηρόδοτος, ενώ συχνά κλίνες αναγράφονται και σε πολλές και διάφορες επιγραφές. Συχνά μάλιστα οι συγγραφείς αναφέρουν τις κλίνες και με βάση τον τόπο προέλευσής τους, με πιο γνωστές τις κλίνες από τη Χίο και τη Μίλητο. Χιώτικες και Μηλισιακές κλίνες αναγράφονται σε διάφορα σημεία των επιγραφών της περιουσίας του Παρθενώνα, ενώ οι δεύτερες αναφέρονται και στις λίστες της περιουσίας του Αλκιβιάδη. Τα πιο συνήθη ξύλα τα οποία χρησιμοποιούσαν οι κλινοποιοί για την κατασκευή των ξύλινων επίπλων της αρχαίας οικοσκευής, και συνεπώς και των κλινών, ήταν η πύξος, ο σφένδαμος και η ελιά. Βέβαια για τα πόδια και το σκελετό της κλίνης χρησιμοποιούνταν μέταλλα, αλλά πιο σπάνια, κυρίως χαλκός ή σίδηρος και ασήμι. Οι κλίνες διέθεταν επίθετη διακόσμηση, με χρήση άλλων υλικών, όπως το καύκαλο της χελώνας, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιούνταν ελεφαντόδοντο για τα πόδια. Εξέλιξη των ελληνικών επίπλων έχουμε στην ιταλική χερσόνησο κάτα τη ρωμαϊκή εποχή. Τα ρωμαϊκά έπιπλα βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό στα ελληνικά, όσον αφορά το στυλ και την κατασκευή. Ιδιαίτερα όταν η Ελλάδα έγινε επαρχία της Ρώμης κατά το 146 π.Χ., ανέλαβε η Ρώμη την παραγωγή και διανομή

ελληνικών επίπλων και τα όρια μεταξύ των δύο είναι θολά. Οι Ρωμαίοι δέχτηκαν ελληνική επιρροή αλλά διαμόρφωσαν και τις δικές τους ιδιαιτερότητες. Τα ρωμαϊκά έπιπλα κατασκευάστηκαν κυρίως με ξύλο, μέταλλο και πέτρα, ενώ το μάρμαρο και ο ασβεστόλιθος χρησιμοποιήθηκαν για έπιπλα εξωτερικού χώρου. Τα πολύ μικρά ξύλινα έπιπλα σώζονται άθικτα, και υπάρχουν ενδείξεις ότι χρησιμοποιούνταν διάφορες ποικιλίες ξύλου, όπως το σφένδαμο, το κίτρο, η οξιά, η βελανιδιά. Ορισμένα εισαγόμενα ξύλα, όπως το ξανθόξυλο, χρησιμοποιήθηκαν για διακόσμηση. Παράλληλα το πιο συνηθισμένο μέταλλο ήταν ο χαλκός, από τον οποίο σώζονται πολυάριθμα παραδείγματα, όπως, προσκέφαλα για καναπέδες και μεταλλικά σκαμπό. Οι πλουσιότεροι πολίτες της αρχαίας Ρώμης κοιμόντουσαν σε ανυψωμένα κρεβάτια από μέταλλο, με υφασμένα μεταλλικά στηρίγματα για να κρατούν το πουπουλένιο ή αχυρένιο στρώμα. Οι λιγότερο πλούσιοι άνθρωποι είχαν παρόμοια κρεβάτια κατασκευασμένα από ξύλο, ενώ σπάγκοι από μαλλί κρατούσαν το στρώμα. Ωστόσο, οι φτωχοί, κοιμόντουσαν με ένα χαλάκι στο πάτωμα. Όποιο και αν ήταν το είδος του κρεβατιού, πιθανότατα θα ήταν ζεστό κάτω από τη μάλλινη κουβέρτα, η οποία ήταν κοινή σε όλη τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία Οι Αρχαίοι Ρωμαίοι ήταν

21

22

ΑΝΑΘΗΜΑΤΙΚΟ

ΑΝΑΓΛΥΦΟ

ΑΠΟ

ΤΗ

ΘΑΣΟ

ΜΕ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΝΔΡΑ ΣΕ ΣΥΜΠΟΣΙΟ

460-450

Π.Χ.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ

ΜΟΥΣΕΙΟ εικ.05

24

διάσημοι για τη χρήση των κρεβατιών σε πολλές πτυχές της ζωής, και τα κρεβάτια τους δεν περιοριζόταν στην κρεβατοκάμαρα. Το κρεβάτι θάλαμος, που χρησιμοποιούνταν για ύπνο, ήταν αρκετά λειτουργικό. Ορισμένα νοικοκυριά διέθεταν genia lis lectus, ένα κρεβάτι γάμου που ήταν ουσιαστικά συμβολικό και τοποθετούνταν κοντά στην κεντρική αυλή. Υπήρχαν κρεβάτια για φαγητό και κρεβάτια για μελέτη. Τέλος υπήρχαν κρεβάτια για τους νεκρούς, που ονομάζονταν lectus funebris, πάνω στα οποία μετέφεραν τους νεκρούς στην νεκρική πομπή. Στην Δυτική Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, οι συνθήκες του ύπνου εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την κοινωνική θέση του κάθε ανθρώπου. Εάν κάποιος ήταν πλούσιος, το κρεβάτι ήταν μια ευκαιρία να αποδείξει την οικονομική του κατάσταση. Μεγάλα, εντυπωσιακά, συχνά σκαλισμένα ή διακοσμημένα με χρυσό ή κοσμήματα, τα κρεβάτια αναπτύχθηκαν πολύ παραπάνω από μια απλή πλατφόρμα κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Συνήθως κατασκευασμένα από βαριά ξυλεία, τα κρεβάτια των πλουσίων ανυψώνονταν ψηλά από το πάτωμα, μερικές φορές τόσο ψηλά που χρειαζόταν σκαμνί για να τα φτάσουν. Τα κρεβάτια με ουρανό δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, με κρεμασμένες βαριές βελούδινες κουρτίνες και “ουρανό”, που

χρησίμευαν για να αναδείξουν τον πλούτο του ιδιοκτήτη και επίσης κρατούσαν μακριά τα ρεύματα του αέρα καθώς και τα έντομα. Τα στρώματα ήταν παχιά γεμισμένα με πούπουλα και φτερά, και τα σεντόνια ήταν κατασκευασμένα από λεπτό λινό. Δεδομένου ότι αυτά τα κρεβάτια ήταν πολύ ακριβά, ήταν πολύτιμα αντικείμενα και διατηρήθηκαν από γενιά σε γενιά. Μια ακόμη συνήθεια των βασιλικών και των πλούσιων ιδιοκτητών ήταν να υποδέχονται τους επισκέπτες τους καθισμένοι στο κρεβάτι, καθώς επίσης και να τρώνε τα γεύματά τους αλλά και να κάνουν τις υπόλοιπες δραστηριότητές τους. Σε αντίθεση με τους πλούσιους οι φτωχοί κατά τη μεσαιωνική εποχή, κοιμόντουσαν σε ένα σακί γεμισμένο με σανό στο πάτωμα ή σε μια απλή πλατφόρμα. Στο κρεβάτι, σκεπαζόντουσαν με μια τραχιά μάλλινη κουβέρτα. Δεδομένου ότι τα σπίτια των φτωχών ήταν μικρά και οι οικογένειες ήταν συνήθως μεγάλες, το κρεβάτι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί όχι μόνο για ύπνο τη νύχτα, αλλά και για καναπέ ή ως τραπέζι κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η ιδιωτικότητα δεν ήταν έννοια του Μεσσαίωνα. Ακόμα και στην αναγέννηση, οι φτωχότεροι λαοί συνέχισαν να κοιμούνται σε απλές παλέτες που τοποθετούνταν στο πάτωμα ή σε απλή πλατφόρμα. Με την εμφάνιση της πρώιμης αστικής τάξης κατά

25

Η

ΚΡΕΒΑΤΟΚΑΜΑΡΑ

ΤΗΣ

MARIE

ANTOINETTE

ΠΑΛΑΤΙ

ΤΟΥ

FONTAINEBLEAU,

εικ. 06

ΓΑΛΛΙΑ

28

την περίοδο της αναγέννησης, οι εκπρόσωποί της δεν έχουν μόνο ένα κρεβάτι με ουρανό, αλλά σταδιακά διαμόρφωσαν ένα ξεχωριστό υπνοδωμάτιο για να το τοποθετήσουν. Συνήθως, η κρεβατοκάμαρα κατά τη διάρκεια της αναγέννησης βρισκόταν στον επάνω όροφο του σπιτιού και περιλάμβανε ένα κρεβάτι με ένα έξτρα κρεβάτι από κάτω το οποίο θα μπορούσε να τραβηχτεί για να κοιμηθούν και άλλα μέλη της οικογένειας ή υπηρέτες Για τους πλουσιότερους ανθρώπους, το υπνοδωμάτιο συνέχισε να είναι ένα δημοφιλές σημείο για να δέχονται επισκέπτες και να πραγματοποιούν τις δραστηριότητές τους. Η διακόσμηση του κρεβατιού με ουρανό αυξήθηκε κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, με φανταχτερά γλυπτά, ένθετα έργα ζωγραφικής, πολύχρωμα διακοσμητικά σχέδια και πολυτελείς, βαριές κουρτίνες από ύφασμα για να περικλείουν το κρεβάτι και στις τέσσερις πλευρές όταν το επιθυμούν, μαζί με ένα θόλο που μπορεί να είναι από ύφασμα ή ξύλο. Τα σχοινιά ή οι υφαντοί ιμάντες έδωσαν στήριξη στο στρώμα, το οποίο ήταν γεμισμένο με πούπουλα και καλύπτονταν από λεπτά λινά στεντόνια και κουβέρτες από μαλλί. Από τον 18ο αιώνα έως και σήμερα, τα κρεβάτια άρχισαν να γίνονται πιο απλά συγκριτικά με τις προηγούμενες περιόδους. Παρ’όλα αυτά όμως

συνέχισαν να υπάρχουν και κρεβάτια με ουρανό και βαριές κουρτίνες να τα περικλείουν. Ενώ τα κρεβάτια συνέχισαν να κατασκευάζονται απο ξύλο, οι πρώτοι μεταλλικοί σκελετοι κρεβατιών έκαναν την εμφανισή τους. Τα στρώματα με βαμβάκι αντικατέστησαν τα πούπουλα και το σανό. Μια από τις μεγαλύτερες αλλαγές κατα τη διάρκεια του 18ου αιώνα ωστόσο ήταν η ιδέα του υπνοδωματίου ως ξεχωριστός ιδιωτικός χώρος για ύπνο, η οποία κατοχυρώθηκε από όλες τις κοινωνικές τάξεις.

29

ΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΑΨΥΧΟ ΑΝΤΙ ΚΕΙΜΕΝΟ. ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΖΩΗ. ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕ ΝΟ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΤΟΥ ΔΙΝΕΙ ΖΩΗ ΚΑΙ ΑΞΙΑ, ΠΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΗ ΤΟ ΥΠΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ Ο ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗΣ ΤΟΥ. ΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ ΦΤΙΑΧΤΗΚΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ Ο ΑΝ ΘΡΩΠΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΡΕ ΒΑΤΙ. ΤΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥ ΑΣΕ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΛΥΨΕΙ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΤΟΥ ΑΝΑΓΚΕΣ. ΤΟΝ ΥΠΝΟ. Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΕΞΕΛΙΧΘΗΚΕ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙ ΞΗ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΟΦΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΝΕΣΗΣ ΤΟΥ. Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙ ΔΙΑΡΚΩΣ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΠΙΟ ΕΥΚΟΛΗ. ΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕ ΝΑ ΠΟΥ ΔΙΕΥΚΟΛΥ ΝΟΥΝ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ. Η ΣΧΕΣΗ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΜΑΖΙ ΤΟΥ ΞΕΠΕΡΝΑΕΙ ΣΕ ΩΡΕΣ ΚΑΘΕ ΑΛΛΟ ΕΠΙΠΛΟ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ. ΣΤΗΝ ΟΥΣΙΑ ΤΟ ΣΠΙ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΡΕ ΒΑΤΙ. ΟΛΑ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΣΥΜΒΟΥΝ ΠΑΝΩ ΣΕ ΕΝΑ ΚΡΕΒΑΤΙ.

+ ΥΠΝΟΣ

Bernd Brunner, Η τέχνη της ξάπλας, 2018 σελ.

135, αναφέρει ο Carl Wilkens στο Λεξικό του ξυλουργού

Ομήρου Οδύσσεια, ραψωδία κ, στ.

31-32

Ομήρου Οδύσσεια, ραψωδία υ, στ. 54

Ομήρου Οδύσσεια, ραψωδία μ, στ.

371-374

34

“Το κρεβάτι είναι ένα έπιπλο που χρησιμεύει στην απόλυτη ανάπαυση -δηλαδή στον ύπνο- και πρέπει συνεπώς να είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε να παρέχει στο ανθρώπινο σώμα εκείνη την ξεκούραση που επιτυγχάνει μόνο όταν μπορεί να απλωθεί. Πρέπει επίσης να πληροί όλες τις απαιτήσεις που σχετίζονται με την υγεία και την άνεση.”

Σύμφωνα με ένα μοτίβο, γνωστό από πολλές διηγήσεις και παραμύθια, όταν ο ήρωας, εξουθενομένος από τις κακουχίες και τις περιπέτειες, ξαπλώνει πια να κοιμηθεί, ξεσπά μια συμφορά που θα μπορούσε να έχει προλάβει, αν δεν ήταν παραδομένος στον ύπνο του. Σε αυτόν τον ύπνο παραδόθηκε και ο Οδυσσέας δύο φορές, όπως περιγράφει ο Όμηρος. Την πρώτη φορά, τον συνεπήρε

“ύπνος γλυκύς από τον κάματο, γιατί στιγμή δεν άφησε του καραβιού τη σκότα από το χέρι”

και οι σύντροφοί του άνοιξαν από φθόνο και περιέργεια τον ασκό του Αιόλου και τη δεύτερη, οι θεοί “έχυσαν ύπνο στα βλέφαρά” του και οι πεινασμένοι και εξαθλιωμένοι ναύτες του έσφαξαν τα Βόδια του Ήλιου. “Δία πατέρα και

θεοί μακαρισμένοι, αιώνιοι στη βλάβη εμένα με βουλιάξατε του ανελέητου ύπνου κι οι σύντροφοί μου βρήκαν τον καιρό να μελετήσουν το ανόσιο έργο” αναφωνεί ο Οδυσσέας

όταν πια ξυπνά στην όχθη του νησιού, καθώς γνωρίζει

πως η καταστροφή πλησιάζει με φοβερά θεϊκά σημάδια. Ταυτόχρονα, ο ανελέητος ύπνος του Οδυσσέα εισάγει στην αφήγηση ένα δεύτερο, παράλληλο χρόνο ο οποίος βρίσκεται με κάποιον τρόπο στον αντίποδα του ονειρικού χρόνου που συναντούμε σε άλλες ιστορίες . Ο ανελέητος ύπνος ορίζει ένα χρόνο εξωτερικό ως προς τον ήρωα, ένα χρόνο του πραγματικού, το οποίο συνεχίζει να κυλά και να συσσωρεύει στους θνητούς, τα βάσανα και τις απολαύσεις του, ενώ ο ήρωας κοιμισμένος και ακίνητος, μένει στάσιμος και ξυπνά σε έναν κόσμο που έχει αλλάξει για πάντα. Παράδειγμα ονειρικού χρόνου αποτελεί η “Υπνερωτομαχία του Πολύφιλου”. Μια ιστορία η οποία διαδραματίζεται μέσα από τον ύπνο του κεντρικού ήρωα, Πολύφιλου. Ο οποίος μετά από την ανήσυχη νύχτα που πέρασε εξαιτίας της απόρριψής του από την αγαπημένη του Πόλια, αποκοιμιέται και ονειρεύεται τη ζωή του να κυλά μέχρι που ξυπνάει και συνειδητοποιεί ότι όλα ήταν μάταια. Ήταν απλά ένα όνειρο. Ένας παράλληλος χρόνος ονείρου. Αντίστοιχη μυθολογική αναφορά θέλει τον ύπνο να είναι αδερφός του θανάτου! Όμως, τι είναι αυτό που προσομοιάζει με το θάνατο; Ποιό είναι το κομμάτι που πρόσκαιρα πεθαίνει; Το υπνοδωμάτιο είναι ο χώρος που η θέληση υποχωρεί. Που αφηνόμαστε στην ατομικότητα μας και αφηνόμαστε

35

να αποπλανηθούμε από τον ύπνο, από ένα σύντροφο. Η στιγμή που θα περάσουμε από τον έλεγχο σε μια γλυκιά παθητικότητα.

[...]Nur nicht Wollen wollen; der Wille ist der ärgste Widersacher des Schlafes. [«[...] Μόνο να μη θέλετε να θέλετε. Η θέληση είναι ο ισχυρότερος αντίπαλος του ύπνου»]

36

γράφει ο Heinrich Spoerl. Ο ύπνος είναι επίσης, η παύση της σκέψης. Παρόλο που οι βασικές λειτουργίες του οργανισμού μας, όπως είναι ο χτύπος της καρδιάς, δεν παύουν να λειτουργούν κατά τη διάρκεια του ύπνου, μια άλλη εξίσου σημαντική λειτουργία του εγκεφάλου μας – η σκεψημπαίνει σε αναστολή. Και αυτός είναι και ένας από τους λόγους για τους οποίους διαφέρει ο ύπνος από ηλικία σε ηλικία. Ο ύπνος ενός μωρού παιδιού είναι βαθύς και αδιατάρακτος, καθώς το παιδί ζει σε ένα αέναο παρόν χωρίς να το νοιάζει το μέλλον και με ένα παρελθόν το οποίο δεν έχει προλάβει να δημιουργηθεί. Όταν όμως το παρελθόν έχει αρχίσει να πλάθεται σε μεγάλο βαθμό και το μέλλον παραμονεύει στην επόμενη γωνία, τότε το παρόν συμπιέζεται και μαζί με αυτό και ο ύπνος. Αυτός είναι ο ύπνος των ενηλίκων, η πλειονότητα των οποίων προσπαθεί να αποβάλλει τις σκέψεις του παρόντος για να καταφέρει να κοιμηθεί. Τα μάτια κλείνουν, η δραστηριότητα των μυών μειώνεται,

συμπεριλαμβανομένων των μυών του λαιμού και του αυχένα, μια αίσθηση βάρους διαπερνά όλο το σώμα. Οι σκέψεις χάνουν το περίγραμμά τους, οι συλλογισμοί σταματούν. Χάνεται η αίσθηση του χώρου, ο έλεγχος υποχωρεί, η συνείδηση σβήνει. Μόνο όταν είμαστε πολύ κουρασμένοι καταφέρνουμε να αποκοιμηθούμε παρά την ύπαρξη δυνατών θορύβων ή άλλων εξωτερικών ερεθισμάτων. Σε διαφορετική περίπτωση, προϋπόθεση για να κοιμηθούμε είναι εκείνο το αίσθημα της ασφάλειας που μας διαβεβαιώνει ότι δεν θα υπάρξουν ενοχλήσεις, δυσάρεστες εκπλήξεις και πραγματικοι ή φανταστικοί κίνδυνοι. Ο ύπνος ως διακοπή της συνείδησης ορθώνει ένα είδος φραγμού στην αντίληψη, ο οποίος όμως παραμένει ευαίσθητος στα εξωτερικά αισθητηριακά ερεθίσματα. Όταν βρισκόμαστε στην οριζόντια θέση αλλάζει ολόκληρη η πνευματική μας κατάσταση.

Δεν μπορούμε να αντιδράσουμε όπως θα αντιδρούσαμε πριν από λίγο, όταν θα ήμασταν όρθιοι. Τα ζητήματα που μας απασχολούν προβάλλουν υπό διαφορετικό φως όταν τα κοιτάμε από την οριζόντια θέση. Οι φωνές δεν φτάνουν στα αυτιά μας με την ίδια ένταση, ούτε καν το κουδούνισμα του τηλεφώνου. Σε καμία άλλη θέση δεν κλονίζονται τόσο εύκολα οι βεβαιότητες. Πολλά ζώα

αντιλαμβάνονται ακόμη και όταν κοιμούνται τους κινδύνους που

Bernd Brunner, Η τέχνη της ξάπλας, 2018, σελ.13

37

38

υπάρχουν στο περιβάλλον τους και μπορούν να αντιδράσουν αναλόγως. Στους ανθρώπους δεν είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη μία τέτοια ικανότητα των αισθήσεων, κι αυτός είναι άλλος ένας λόγος που πρέπει να λαμβάνουμε μέτρα προστασίας κατά τη διάρκεια του ύπνου. Μία από τις λύσεις αυτού του προβλήματος μπορεί να είναι η κατασκευή κατοικίας. Από αυτή την άποψη θα μπορούσαμε να πούμε οτι ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι κατά κάποιον τρόπο αποτέλεσμα της προσπάθειας των προγόνων μας να απολαύσουν έναν καλό ύπνο. Ο ύπνος είναι στενά συνδεδεμένος με το κρεβάτι. Είναι μια προσωπική μας στιγμή , είναι κάτι πολύ ιδιωτικό, όπως και το κρεβάτι. Ένα κρεβάτι αποτυγχάνει να παρέχει ασφάλεια και οικειότητα εάν ένας εχθρός μπορεί να εισβάλει στην ιδιωτική σου ζωή ή εάν βρίσκεται σε δημόσιο χώρο. Το κρεβάτι θεωρείται “ιδανικός” τόπος δολοφονίας. Υπάρχουν αμέτρητες ιστορίες ανθρώπων που δολοφονήθηκαν στον ύπνο τους. Οι δύο γιοι του Ιακώβ δολοφονήσαν όλους τους άνδρες της πόλης του Σέεμ ενώ ήταν άρρωστοι στο κρεβάτι [Γένεσις 34:25]. Ο Σαίξπηρ θεωρεί επίσης ότι το υπνοδωμάτιο είναι ιδανικό μέρος για θανάτωση [π.χ. Macbeth και Othello] και οι μάγισσες σε αφρικανικές οικογένειες προτιμούν να λειτουργούν τη νύχτα όταν τα θύματά τους κοιμούνται. Ακόμη

και σήμερα, οι επιστήμονες εφιστούν την προσοχή στους γονείς για την αποφυγή του θανάτου του μωρού στην κούνια [σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου του βρέφους]. Είναι ένα ακόμα παράδειγμα του φόβου των κινδύνων που κρύβονται στο φαινομενικά ασφαλές περιβάλλον του κρεβατιού . Ένα δημοφιλές τραγούδι της Γκάνας μερικών δεκαετιών πριν, το Yédabea mu [“το υπνοδωμάτιο μας”], αναφέρει το κρεβάτι ως το απόλυτο σύμβολο της ασφάλειας και της μητρικής φροντίδας. Είναι ένα τραγούδι πένθους για μια μητέρα που πέθανε και άφησε τα παιδιά της σε αναστάτωση. Ο τραγουδιστής εκφράζει τη θλίψη και το άγχος των παιδιών επισημαίνοντας ότι η ανασφάλεια έχει εισέλθει ακόμη και στον ύπνο τους:

God, where shall we sleep, oo?

Where shall we sleep?

How is the next day going to meet us? …

Mother Antwiwaa, ee, You left your children with whom?

So that we go to her when we wake up?

Ko Boye is miserable He has no helper.

His sleeping place.

Fellow citizens, how is the next day going to meet us? Το τραγούδι καταγράφει την ασάφεια του κρεβατιού.

H ασφάλειά του μπορεί να

B r e m p o n g 1986: 514-18

39

μετατραπεί σε εφιάλτη. Ο καθένας θεωρεί το κρεβάτι του “σπίτι”, τον τόπο αναπαύσεως του, ένα μοναδικό μέρος για να αποσυρθεί και να μείνει μόνος. Ένα κρεβάτι πρέπει να είναι ένα ασφαλές μέρος, επειδή ο ύπνος κάνει τους ανθρώπους ευάλωτους.

Sjaak van der Geest & Geert Mommersteeg, Beds as culture: introduction, σελ. 9

40

“Επειδή ο ύπνος εμφανίζεται κατά τη διάρκεια των σκοτεινών ωρών, όταν ο άνθρωπος είναι λιγότερο ικανός να αντιμετωπίσει το περιβάλλον γύρω του και επειδή ο ύπνος του ανθρώπου δεν είναι επιφυλακτικός για τους κινδύνους του εξωτερικού κόσμου, ο ύπνος είναι μια κατάσταση ευπάθειας”.

Από την άλλη μεριά, το κρεβάτι είναι ένα κρησφύγετο για στιγμές αδυναμίας και κινδύνου, μιας ασθένειας, κατά τη γέννηση ή κατά το θάνατο. Η αναζήτηση της ιδιωτικής ζωής είναι η ανθρώπινη αντίδραση στον κίνδυνο και την ευπάθεια. Ένα κρεβάτι μπορεί να προσφέρει αυτή την ιδιωτικότητα, αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Για τον Norbert Elias και τον Gleichmann ο ύπνος είναι ένα σαφές παράδειγμα “οικειοποίησης”, η αυξανόμενη ανησυχία για ιδιωτικότητα η οποία λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο της “πολιτισμένης διαδικασίας”. Στην περίοδο του Erasmus, γράφει ο Elias, ήταν φυσιολογικό να κοιμούνται άγνωστοι στο ίδιο κρεβάτι, για παράδειγμα, όταν ταξίδευαν. Σήμερα, αυτό είναι αδιανόητο.

ΚΡΕΒΑΤΙ, Η ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΗΣ

Το να έχει ο καθένας το δικό του κρεβάτι, στο δικό του μέρος, μόνο για τον εαυτό του, θεωρείται ευρέως ένα “βασικό ανθρώπινο δικαίωμα”. Η ουσία του να είσαι άστεγος είναι να μην έχεις κρεβάτι. Το κρεβάτι αντιπροσωπεύει το σπίτι, όπως ορθά επεσήμανε ο De Visscher [1999] και αυτό είναι ένα καθημερινό φαινόμενο στην εποχή μας. Από την άλλη μεριά δεν είναι πάντοτε καταφύγιο ασφάλειας. Είναι και ένας χώρος γεμάτος κινδύνους. Οι Gibson και Olarte Sierra δείχνουν πώς νοσοκομειακοί ασθενείς προσπαθούν να κρύψουν αντικείμενα στα κρεβάτια τους σαν μια πράξη αντίστασης. Κρύβουν χάπια, τσιγάρα, αλκοόλ και άλλα απαγορευμένα αντικείμενα κάτω από σεντόνια και μαξιλάρια σε μια προσπάθεια να αποφύγουν την κλινική παρακολούθηση. Ταυτόχρονα, ωστόσο, το κρεβάτι είναι η φυλακή που διευκολύνει τη συνεχή επιθεώρηση και πειθαρχία από το ιατρικό προσωπικό. Το κρεβάτι, σχεδιασμένο για “οικειότητα”, γίνεται ένα όργανο της παραδοξότητας “ανυπαρξία”, φιλοξενίας.

ΖΩΗΣ.

[Ντάνιελ Ρενιέ-Μπόλερ]

41

εικ.07 excerpt from Hotel Bernini I, by Chris Doyle, 1:47 of 6:00 looped video, 2004.

ΕΝΑ ΚΑΙ

44

ΚΡΕΒΑΤΙ ΕΙΝΑΙ

ΣΕ ΔΗΜΟΣΙΟ ΥΠΟΧΡΕΩΜΕΝΟ

Όταν βρισκόμαστε σε ξένο τόπο, η αναζήτηση του κατάλληλου μέρους για να κοιμηθούμε μπορεί να μετατραπεί σε υπαρξιακή πρόκληση. Μεγάλη ανησυχία μπορεί να μας προκαλέσει η σκέψη ότι σ’αυτό το προσωρινό μας κρεβάτι έχουν ξαπλώσει, κάνει έρωτα, ιδρώσει ή υποφέρει πολλοί άγνωστοι πριν από μας. Στην πραγματικότητα, πολλοί άνθρωποι εκτιμούν πραγματικά το δικό τους κρεβάτι μόνο όταν χρειαστεί να κοιμηθούν μακριά από τους τέσσερις τοίχους του δωματίου τους. Σ’ ένα μη οικείο περιβάλλον είμαστε υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουμε διάφορες ασυνήθιστες ή και ενοχλητικές καταστάσεις. Όσον αφορά το κρεβάτι, το αίσθημα της ανασφάλειας μπορεί να προκληθεί μόνο και μόνο από το “ντύσιμό” του. Όταν για παράδειγμα τα κλινοσκεπάσματα είναι βρώμικα, διαταράσσεται η οικειότητα του κρεβατιού και εμποδίζεται ο ύπνος. Όπως επίσης και τα σεντόνια κάποιου άλλου ξένου προκαλούν μια δυσφορία. ΧΩΡΟ ΝΑ

ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ

ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΣΥΓΧΙΣΗ

Γιατί πρέπει οι ασθενείς να χάνουν σήμερα τους εαυτούς τους σε νοσοκομειακούς κοιτώνες όταν αυτό δεν συμβαίνει ή δεν θέλουμε να συμβαίνει σε άλλες πτυχές της δημόσιας ζωής; Όταν πηγαίνουμε για παράδειγμα σε ένα ξενοδοχείο δεν αναμένουμε να κοιμηθούμε σε ένα δωμάτιο με αρκετούς άλλους ανθρώπους.

Όταν όμως η νοσοκομειακή περίθαλψη βρίσκεται στην ιδιωτική σφαίρα, το κρεβάτι ανακτά την ποιότητα της ασφάλειας και το “κέντρο του κόσμου”, όπως λέει και ο Nijhof στην αυτοβιογραφία του. Αφού ο ίδιος μετακόμισε από ένα νοσοκομειακό κρεβάτι στο κρεβάτι του σπιτιού του, χρειαζόταν κάποιο χρόνο μέχρι το κρεβάτι του να γίνει και πάλι ένας ασφαλής χώρος, ένας χώρος όπου θα μπορούσε να επανακτήσει το μεγαλύτερο μέρος της αυτονομίας του. Άραγε κυρίαρχο ρόλο στο αίσθημα της ασφάλειας και της ανασφάλειας παίζει το ίδιο το κρεβάτι ή ο χώρος στον οποίο βρίσκεται ; Το κρεβάτι, τα αντικείμενα που συνδέονται με αυτό και οι δραστηριότητές του, αποτελούν στοιχεία της ιδιωτικής σφαίρας. Σχέσεις αποκλειστικότητας, οικειότητας, επεκτείνονται από το κρεβάτι, στον ιδιωτικό χώρο γύρω του. Όταν οι σχέσεις αυτές διαταράσσονται, η διαταραχή αυτή επεκτείνεται ανάλογα με τον περιβάλλοντα χώρο. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε στρέβλωση των ορίων μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου χώρου. Το γεγονός ότι οι άνθρωποι έχουν συγκεκριμένες προτιμήσεις για τη θέση του κρεβατιού οφείλεται τόσο στις συνήθειές τους όσο και σε ψυχολογικούς παράγοντες, που και τα δύο έχουν να κάνουν μ’ ένα βασικό μας ένστικτο: να κοιμόμαστε όσο

45

γίνεται πιο προστατευμένοι. Σίγουρα όταν μια τόσο προσωπική στιγμή όπως είναι ο ύπνος, περνάει από τον ιδιωτικό χώρο στο δημόσιο, παύει πια να είναι προσωπική. Και το γεγονός αυτό προκαλεί ένα είδος ανασφάλειας. Δημόσιος χώρος και ύπνος δεν είναι μόνο τα κρεβάτια του νοσοκομείου, αλλά και ο ύπνος στο λεωφορείο, στο καράβι, στο αυτοκίνητο το οποίο εξαιτίας της φρενίτιδας της ζωής του σήμερα, συμβαίνει όλο και πιο συχνά.

46

+ ΠΟΝΟΣ

Το κρεβάτι είναι το κύριο ή το ενδότερο σπίτι μέσα στο σπίτι, το μέρος που επιτρέπει και διευκολύνει την απόσυρση στην ασυνείδητη μορφή της υπαξής μας. Το κρεβάτι όμως έχει και μια άλλη πλευρά: είναι ένα μέρος πόνου και αγωνίας.

Bill Bryson, At home: A short history of private life

50

“Δεν υπάρχει άλλος χώρος μέσα στο σπίτι που να περνάμε τόσο πολύ χρόνο κάνοντας τόσο λίγα πράγματα, και μάλιστα σιωπηλά και ασυνείδητα. Κι όμως στο υπνοδωμάτιο διαδραματίζονται πολλές από τις πιο έντονες και επίμονες δυστυχίες της ζωής. Εάν βρίσκεσαι στα πρόθυρα του θανάτου, αν είσαι άρρωστος, εξαντλημένος, σεξουαλικά δυσλειτουργικός, έτοιμος να βάλεις τα κλάματα με το παραμικρό, εξουθενομένος από το άγχος, τόσο θλιμένος που δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις τον κόσμο, ή αν σου λείπει εν γένει η γαλήνη και η χαρά, τότε το πιο πιθανό είναι να βρίσκεσαι στο κρεβάτι.”

Σύμφωνα με τους Αρχαίους Αιγυπτίους μια από τις τρεις ζωντανές κολάσεις είναι να είσαι στο κρεβάτι και να μην μπορείς να κοιμηθείς! Η άρνηση του ύπνου είναι ένα πανίσχυρο όπλο. Η στέρηση του ύπνου είναι μία καλά επεξεργασμένη μέθοδος βασανισμού που έχει χρησιμοποιηθεί από αυταρχικά καθεστώτα, όπως στη Βόρεια Ιρλανδία, την Ελλάδα, το Ισραήλ, την Ιορδανία και πιο πρόσφατα στο Ιράκ και στο Γκουαντάναμο. Η αϋπνία

είναι παντού ένα όπλο πολέμου ενάντια σε περιθωριοποιημένους πληθυσμούς και πολιτικούς αντιφρονούντες. Δεδομένου του ισχυρού πολιτικού ρόλου που είχε ο ύπνος αλλά και η αϋπνία δεν προκαλεί καμία έκπληξη ότι στο παρελθόν έχει γίνει αντιληπτός με διαφορετικούς τρόπους. Στη μεσαιωνική Θεολογία για παράδειγμα η νύχτα ανήκει στα κακά πνεύματα ,τα φαντάσματα και τα χιμαιρικά όντα, διασταύρωση ανθρώπων και ζώων. Δεν ήταν πάντα δυνατόν να αποφευχθούν οι κίνδυνοι αυτοί μέσω του ύπνου. Άλλωστε αυτά ακριβώς τα θεολογικά κείμενα ισχυρίζονταν ότι ο ίδιος ο ύπνος αποτελούσε μία θεία τιμωρία για το προπατορικό αμάρτημα. Ο ύπνος ήταν μία υπενθύμιση της ανθρώπινης ατέλειας και της απομάκρυνσής του από τον Θεό. Στην περίπτωση αυτή, η πειθαρχία ανταμώνει ενα παλιό αρχιτεκτονικό καί θρησκευτικό σχήμα: το κελί των μοναστηριών. Ακόμα κι αν οι θαλαμίσκοι που παραχωρεί είναι καθαρά ιδεατοί, ο χώρος της πειθαρχίας παραμένει στο βάθος απομονωτικός. Αναγκαία απομόνωση του σώματος και της ψυχής, δίδασκε κάποιος ασκητισμός. Τα άτομα πρέπει, ορισμένες τουλάχιστον στιγμές, να αντιμετωπίζουν μόνα τους τον πειρασμό, και ίσως και την αυστηρότητα του Θεού. “Ο ύπνος είναι η εικόνα του θανάτου, ο κοιτώνας είναι η εικόνα του τάφου. Αν και οι κοιτώνες είναι κοινοί, τα

51

κρεβάτια είναι τοποθετημένα με τέτοιον τρόπο και τα παραπετάσματά τους κλείνουν τόσο τέλεια, ώστε τα κορίτσια μπορούν να σηκώνονται και να πλαγιάζουν χωρίς να βλέπουν η μια την άλλη”. Ωστόσο, εχουμε ακόμη εναν τύπο εγκλεισμού πολύ πρωτόγονο. Τη σχέση ύπνου-αυπνϊας τη διαπιστώνουμε και μέσω ενός σεναρίου μυθοπλασίας που έλαβε χώρα στα τέλη της δεκαετίας του ‘40, όταν Σοβιετικοί

Ηλίας Μαγκλίνης, Hypnos issue, δοκίμιο: Το σπίτι του ύπνου, σελ. 57

52

επιστήμονες κράτησαν πέντε ανθρώπους ξύπνιους επί 15 συνεχείς ημέρες, με τη βοήθεια ενός διεγερτικού αερίου, το οποίο διοχετευόταν σε ένα ειδικό σφραγισμένο θάλαμο. Τους είχαν υποσχεθεί ότι έτσι θα εξασφάλιζαν την ελευθερία τους, αρκεί να παρέμεναν ξύπνιοι επί 30 συνεχείς ημέρες. Στο θάλαμο υπήρχαν αποθέματα τροφίμων και βιβλίων για όλο αυτό το διάστημα. Οι ερευνητές παρακολουθούσαν τη ροή του οξυγόνου στο θάλαμο το οποίο προστάτευε τους κρατούμενους από την ιδιαίτερα υψηλή τοξικότητα του διεγερτικό αερίου. Δεν υπήρχαν τότε ειδικές κάμερες για αυτό και η παρακολούθηση γινόταν μέσα από ειδικά φινιστρίνια και μικρόφωνα. Οι πρώτες τρεις μέρες κύλησαν ήσυχα. Την τέταρτη ημέρα, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι οι κρατούμενοι συζητούσαν αποκλειστικά και μόνο τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος. Την πέμπτη ημέρα εκδηλώθηκε η πρώτη

κρίση: οι κρατούμενοι έπαψαν να συζητούν μεταξύ τους. Τη 14η ημέρα οι επιστήμονες απορημένοι από την απουσία κάθε ήχου μπήκαν στο δωμάτιο και το θέαμα που αντίκρισαν ήταν αιματηρό πάσης περιγραφής.

Η ιστορία αυτή δεν είναι αληθινή. Πρόκειται για σενάριο μιας ταινίας μικρού μήκους με τίτλο “The Russian sleep experiment”. Ωστόσο είναι μια ιστορία στην οποία γίνεται αντιληπτή η σχέση του ύπνου και της αϋπνίας. Το πόσο σημαντικός είναι ο ύπνος για την επιβίωσή μας. Ο Emile Cioran έχει γράψει για τις βασανιστικές “λευκές νύχτες” πως ο ύπνος κάνει τον άνθρωπο να αναγεννάται, να διακόπτει τη ζωή του και να κάνει μια νέα αρχή. Ξυπνάς το πρωί και έχεις αφήσει πίσω την προηγούμενη μέρα. Τα πάντα αρχίζουν από την αρχή και η λογική παίρνει πάλι τα πάνω της. Για τον άυπνο όμως αυτό δεν ισχύει. Είναι καταδικασμένος σε μια διαρκή, αέναη συνέχεια και το κάθε χάραμα είναι ήδη βεβαρημένο, όχι μόνον από τη σωματική εξάντληση και από την αίσθηση ότι δεν ξεπλυθήκε από τις αμαρτίες και τις ατυχίες, τις αστοχίες και τα σφάλματα της προηγούμενης ημέρας. Η λογική τότε πάει περίπατο. Δεν είναι τυχαίο πως η στέρηση ύπνου χρησιμοποιείται συχνά ως μέθοδος βασανισμού και από τους Αμερικανούς μετά το 2001. Θεωρούμενη ως μία ήπιας μορφής ανάκριση που δεν

53

προκαλεί μόνιμη σωματική βλάβη ο στόχος είναι να “σπάσει” ο κρατούμενος όχι μόνον εξαιτίας της κόπωσης μα και επειδή κινδυνεύει να τρελαθεί από αυτή την αδιάκοπη τυραννική συνέχεια δίχως ίχνος παύσης. Στην ιατρική η νόσος fatal familial insomnia, είναι γνωστή ως η μοιραία οικογενής αϋπνία. Πρόκειται για μια εξαιρετικά σπάνια κληρονομική ασθένεια που έγινε γνωστή πριν από είκοσι πέντε χρόνια και μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί κάποια θεραπεία. Ολόκληρες οικογένειες υποφέρουν από αυτήν. Η νόσος προκαλείται από την ίδια γενετική μετάλλαξη που θεωρείται υπεύθυνη και για τη νόσο Κρόιτσφελ-Γιάκομπ, με φυσιονευρολογικές συνέπειες.

54

Ο ΠΡΟΚΡΟΥΣΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ,ΗΤΑΝ Ο ΑΠΑΝΘΡΩΠΟΣ ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ ΜΙΑΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ, ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑ, ΕΚΕΙ ΟΠΟΥ ΤΕΛΟΥΝΤΑΝ ΤΑ ΟΜΩΝΥΜΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ. Ο ΠΡΟΚΡΟΥΣΤΗΣ ΕΙΧΕ ΜΙΑ ΙΔΙΟΜΟΡΦΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ. ΑΠΗΓΑΓΕ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ, ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΕΦΕΡΕ ΕΝΑ ΠΛΟΥΣΙΟΠΑΡΟΧΟ ΔΕΙΠΝΟ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΚΑΛΟΥΣΕ ΝΑ ΠΕΡΑΣΟΥΝ ΤΗ ΝΥΧΤΑ ΣΕ ΕΝΑ ΠΟΛΥ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟ ΚΡΕΒΑΤΙ. ΗΘΕΛΕ ΤΟ ΜΗΚΟΣ ΤΟΥ ΚΡΕΒΑΤΙΟΥ ΝΑ ΤΑΙΡΙΑΖΕΙ ΑΠΟΛΥΤΑ ΣΤΟΝ ΤΑΞΙΔΙΩΤΗ. ΑΝ ΗΤΑΝ ΨΗΛΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΟΔΙΑ ΤΟΥ ΕΞΕΙΧΑΝ, Ο ΠΡΟΚΡΟΥΣΤΗΣ ΤΑ ΕΚΟΒΕ ΜΕ ΕΝΑ ΚΟΦΤΕΡΟ ΤΣΕΚΟΥΡΙ. ΑΝ ΗΤΑΝ ΠΙΟ ΚΟΝΤΟΣ, ΤΡΑΒΟΥΣΕ ΤΑ ΠΟΔΙΑ ΤΟΥ ΜΕΧΡΙ ΝΑ ΦΤΑΣΟΥΝ ΤΟ ΜΗΚΟΣ ΤΟΥ ΚΡΕΒΑΤΙΟΥ. ΛΕΓΕΤΑΙ ΟΤΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑ ΗΤΑΝ ΔΑΜΑΣΤΗΣ Ή ΠΟΛΥΠΗΜΩΝ, ΑΛΛΑ ΤΟΥ ΔΟΘΗΚΕ ΤΟ ΠΡΟΣΩΝΥΜΙΟ ΠΡΟΚΡΟΥΣΤΗΣ, ΠΟΥ ΣΗΜΑΙΝΕΙ “ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΤΑΝΥΕΙ”, ΔΗΛΑΔΗ ΤΕΝΤΩΝΕΙ.

56

Η Προκρούστεια κλίνη γνωστή από την μυθολογία, είναι ένα από τα πιο γωστά παραδείγματα κρεβατιών που σχετίζονται με τον πόνο και θα μπορούσε ίσως να παρομοιαστεί/συγκριθεί με τα κρεβάτια των νοσοκομείων και των φυλακών. Η λογική είναι περίπου η ίδια. Ένας άνθρωπος ξαπλωμένος και πολλές φορές δεμένος σε ένα κρεβάτι στο οποίο επρόκειτο να υποστεί βασανιστήρια, μέχρι και θάνατο. Ένα παράδειγμα τέτοιου είδους κρεβατιών αποτελεί η μελέτη του Shahaduz Zaman για τα νοσοκομειακά κρεβάτια της ορθοπεδικής κλινικής στο Μπαγκλαντές. Τα κρεβάτια των νοσοκομείων διαφέρουν από τα άλλα κρεβάτια και τα κρεβάτια του νοσοκομείου του Μπαγκλαντές διαφέρουν από τα υπόλοιπα κρεβάτια των νοσοκομείων. Το κρεβάτι σε δημόσιο νοσοκομείο στο Μπαγκλαντές έχει χάσει όλη του την ιδιωτικότητα. Σε αυτό το νοσοκομείο, όπου τοποθετούνται εκατό κρεβάτια σε σειρές με κενό μόλις λίγα μέτρα και χωρίς κουρτίνες, οι ασθενείς δεν μπορούν να διατηρήσουν καθόλου χώρο για τον εαυτό τους. Ακόμα και σεντόνια ή ένα στρώμα που τοποθετείται στο πάτωμα θεωρείται κρεβάτι. Επιπλέον, οι συγγενείς των ασθενών που τους επισκέπτονται είναι συγκάτοικοι του νοσοκομειακού κρεβατιού τους. Επειδή οι συγγενείς είναι αναπόσπαστο, αν και άτυπο,

57

εικ.08 Θύματα γρίπης σε ένα νοσοκομείο επείγοντων κοντά στο Camp Funston σημερι

ινό Fort Riley στο Kansas το 1918.

μέρος της νοσοκομειακής οργάνωσης οι νοσοκομειακές αρχές επιτρέπουν στους συγγενείς να χρησιμοποιούν νοσοκομειακές εγκαταστάσεις συμπεριλαμβανομένων των κρεβατιών. Οι ασθενείς θεωρούσαν το κρεβάτι τους στο νοσοκομείο ως ένα είδος φυλακής. Η μέση διαμονή ενός ασθενούς στον ορθοπεδικό θάλαμο είναι δύο έως τέσσερις εβδομάδες, ενώ ορισμένοι πρέπει να παραμείνουν για μήνες. Οι περισσότεροι από αυτούς δεν μπορούν να περπατήσουν και περιορίζονται στα κρεβάτια τους. Είναι ένας μεγάλος αγώνας για αυτους, να πολεμήσουν τη μονοτονία αυτού του περιορισμού. Όπως ένας ασθενής είπε: “Μερικές

φορές νιώθω ότι είμαι σε φυλακή. Όπως όταν το ρολόι σταματάει να λειτουργεί. Μια μέρα φαντάζει ένα έτος.” Οι

60

περισσότεροι από τους ασθενείς περνούν την ώρα τους είτε ξαπλωμένοι είτε καθιστοί σε ένα μονό κρεβάτι. Μετά από τις πρώτες μέρες γεμάτες σύγχυση, αναπτύσσουν μια ρουτίνα. Το πρωί πλένονται και τρώνε το πρωινό τους και στη συνέχεια αρχίζει η διαδικασία της εξέτασης από τους γιατρούς. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, δεν μπορούν να κάνουν πολλά πράγματα, εκτός από το να περιμένουν για τη σειρά της εξέτασής τους. Μετά από την εξέταση του γιατρού και πριν από την έναρξη του επισκτεπτηρίου, έχουν

ΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ. ΤΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΠΑΙΡΝΕΙ ΑΝΤΑΝΑΚΛΑ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΙΑ ΜΙΑΣ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ.

μια ή δύο ώρες να μείνουν μόνοι και να χαλαρώσουν. Στη συνέχεια, το απόγευμα, ξεκινά η ώρα των επισκέψεων και κάθε ασθενής έχει συνήθως αρκετούς επισκέπτες. Αυτό είναι ένα ευχάριστο διάλειμμα για τους ασθενείς. Ωστόσο, πάλι το βράδυ, μετά το τέλος της επίσκεψης, επιστρέφουν στον δικό τους μοναχικό κόσμο. Μια ερώτηση που απασχολεί τους ασθενείς είναι “Γιατί μου συνέβη αυτό;” Μερικοί από αυτούς, όλη μέρα, ενώ βρίσκονται στο κρεβάτι, προσπαθούν να αναθεωρήσουν τη ζωή τους. Ορισμένοι πιστεύουν ότι αυτή η “φυλακή” είναι η τιμωρία τους για κάποια αμαρτία ή κακή μεταχείριση. Για μερικούς, το νοσοκομειακό κρεβάτι ήταν φυλακή με την κυριολεκτική έννοια της λέξης. Μεταξύ των εκατό ασθενών που γίνονται δεκτοί στο θάλαμο, υπάρχουν πάντα ένας ή δύο ασθενείς που είναι κυριολεκτικά φυλακισμένοι, μετατοπισμένοι προσωρινά από τη φυλακή στο νοσοκομείο για ιατρική περίθαλψη. Χωρίς αμφιβολία, το κρεβάτι παίρνει μια συγκεκριμένη “προσωπικότητα” σε ένα νοσοκομείο του Μπανγκλαντές. Αντανακλά τα χαρακτηριστικά της κοινωνίας του. Δείχνει τη φτώχεια και την κοινωνική ανισότητα της χώρα καθώς και τον κρίσιμο ρόλο των μελών της οικογένειας στη ζωή ενός ατόμου.

+ ΕΡΩΤΑΣ

66

Υπάρχουν περιπτώσεις ατόμων, τα οποία αντλούν ευχαρίστηση με μια σειρά πράξεων βίας. Ο μαζοχιστής, αντλεί ευχαρίστηση, βιώνοντας πόνο ή ταπείνωση ή κάνοντας τον/την παρτενέρ του να βιώσει πόνο και ταπείνωση, στην περίπτωση του σαδιστή. Ο όρος εισήχθη κατά τον 19ο αιώνα από τον Γερμανό ψυχίατρο Richard von Krafft-Ebing, ο οποίος μίλησε πρώτη φορά για την φυσική τάση των αντρών προς τον σαδισμό και των γυναικών προς τον μαζοχισμό. Παρόλο που σαν όρος δημιουργήθηκε σχετικά αργά, το φαινόμενο που περιγράφει προϋπήρχε. Ήδη από την εποχή της Αναγέννησης, φιλόσοφοι όπως ο Jean-Jacques Rousseau και ο Giovanni Pico della Mirandola είχαν αναφερθεί στην σεξουαλική ευχαρίστηση που αντλούσαν από τις σαδομαζοχιστικές δραστηριότητες. Ακόμη και παλαιότερα, το Κάμα Σούτρα κάνει αναφορές σε αντίστοιχες σεξουαλικές πράξεις. Υπήρξαν μερικές πρώιμες θεωρίες που προσπάθησαν να επεξηγήσουν το φαινόμενο, με κυριότερη αυτή του Freud , ο οποίος παρατήρησε ότι οι δύο τάσεις συνυπάρχουν στο ίδιο άτομο και επεξήγησε τον σαδισμό ως παραμόρφωση της επιθετικής συνιστώσας του αρσενικού σεξουαλικού ενστίκτου. Και τον μαζοχισμό, ως ένα είδος σαδισμού απέναντι στον εαυτό και μια βαθύτερη εκτροπή σε σχέση με τον απλό σαδισμό. O

Freud μελέτησε ενδελεχώς το θέμα για 20 ολόκληρα χρόνια και οι θεωρίες του ήταν χαοτικές, γεμάτες αντικρουόμενες επεξηγήσεις. Μοναδική του σταθερά ήταν το γεγονός ότι οι άνθρωποι γίνονται μαζοχιστές. Από την μια είναι η επιθυμία κυριαρχίας πάνω στους άλλους και από την άλλη τα αισθήματα ενοχής που προκύπτουν από την επιθυμία κυριαρχίας. Ο Βρετανός φυσικός Havelock Ellis περιόρισε τον σαδομαζοχισμό στην σφαίρα του ερωτισμού και τον ξεχώρισε απολύτως από την κακομεταχείριση και την σκληρότητα. Παρόλο που ο σαδομαζοχισμός θεωρείται δραστηριότητα που δεν προκαλεί κακό, οι ψυχαναλυτές μετά τον Freud δίνουν έναν τόνο ψυχικής ασθένειας όταν συζητούν τον σαδομαζοχισμό. Θεωρούν ότι είναι κάτι που προκαλεί και ο εθισμός απομακρύνει το άτομο από την πραγματική αγάπη. Δεν είναι εύκολο να δώσουμε μια εξήγηση και ίσως υπάρχουν πολλές ερμηνείες του σαδομαζοχισμού, μιας και τα ανθρώπινα συναισθήματα μπορεί να έχουν πολλές εκφάνσεις. Το πιο προφανές είναι ότι ο σαδιστής αντλεί ευχαρίστηση από τα συναισθήματα δύναμης και ελέγχου που ανακύπτουν όταν ο μαζοχιστής “υποφέρει”. Ο σαδιστής μπορεί επίσης να έχει μια ασυνείδητη επιθυμία να τιμωρήσει το αντικείμενο της σεξουαλικής έλξης επειδή προκάλεσε την επιθυμία του και έτσι του υποτάχθηκε ή ακόμη

67

εικ. 09 Το ντιβάνι του Sigmund Freud

70

επειδή είχε απογοητεύσει την επιθυμία του ή προκάλεσε τη ζήλια του. Μετατρέποντας τον/την σύντροφο του σε αντικείμενο, ο σαδιστής δεν χρειάζεται να χειρίζεται τα συναισθήματα του/της συντρόφου και μπορεί να πείσει τον εαυτό του ότι το σεξ δεν έχει νόημα, αλλά είναι μια απλή πράξη επιθυμίας και όχι μια πράξη αγάπης και οικειότητας. Ο σύντροφος γίνεται ένα τρόπαιο, ένα απλό παιχνίδι και ενώ κάποιος μπορεί να κατέχει ένα παιχνίδι και ίσως να το χτυπά, δεν μπορεί να το ερωτευτεί ή να το αφήσει να τον βλάψει ή να προδοθεί από αυτό. Ο σαδισμός μπορεί επίσης να αντιπροσωπεύει ένα είδος δραστηριότητας που βοηθά στο να εκτοπιστούν άβολα συναισθήματα, όπως ο θυμός και η ενοχή και να μετατοπιστούν ή να προβληθούν στο άλλο άτομο. Για τον μαζοχιστή, η ανάληψη ενός ρόλου υποταγής και αδυναμίας μπορεί να προσφέρει απελευθέρωση από το στρες ή το βάρος της ευθύνης ή της ενοχής. Μπορεί επίσης να προκαλέσει παιδικά συναισθήματα εξάρτησης, ασφάλειας και προστασίας, τα οποία μπορούν να χρησιμεύσουν ως υποκατάστατο για οικειότητα. Επιπλέον, ο μαζοχιστής μπορεί να απολαύσει την ευχαρίστηση κερδίζοντας την έγκριση του σαδιστή, δίνοντας την πλήρη προσοχή του και αφοσίωση σε αυτόν. Και για τους δύο ο σαδομαζοχισμός μπορεί να

θεωρηθεί ως μέσο για την ενδυνάμωση των φυσιολογικών σεξουαλικών σχέσεων [ο πόνος απελευθερώνει ενδορφίνες και άλλες ορμόνες], αποκαθιστώντας μια πιο πρωταρχική ή ζωική κατάσταση, εξετάζοντας τα όρια, δίνοντας μορφή σε ψυχολογικές ή συναισθηματικές πραγματικότητες ή παίζοντας. Θα πρέπει, επίσης, να τονίσουμε πως ο πόνος, εκτός αυτού του είδους των σχέσων, σπάνια βιώνεται ως ευχάριστος. Αυτό που έλκει τα άτομα αυτά δεν είναι ο πόνος αυτός καθαυτός αλλά η σκέψη του πόνου, η ατμόσφαιρα που δημιουργείται ενόψει αυτού και το τι αυτός συμβολίζει για τον καθένα. Παράδειγμα θα μπορούσαν να θεωρηθούν τα μηχανοποιημένα έπιπλα του 19ου αιώνα, που προσαρμόζονταν τόσο αρμονικά στην εκβιομηχανική του σώματος και δεν διεύρυναν μόνο τις δυνατότητες κίνησης, αλλά κατηύθυναν και την σεξουαλική φαντασία προς ανεξερεύνητες ως τότε περιοχές. Θα μπορούσε να παραλληλίσει κανείς τις απότομες κινήσεις με τις οποιές ο ασθενής βρισκόταν αίφνης ξαπλωμένος πάνω στην ιατρική ανακλινόμενη πολυθρόνα [ιατρικό κρεβάτι] με τις κινήσεις και τις αλλαγές θέσεων κατά τη σεξουαλική πράξη. Στο μυθιστόρημα Οι ερωτικές εμπειρίες ενός χειρουργού [1881] του James Campbell Reddie, ο νεαρός πρωταγωνιστής εκμεταλλέυεται κάθε πιθανή ευκαιρία για να

71

κερδίσει λίγη ηδονή, με το πρόσχημα ότι εξετάζει τις ασθενείς του, οι οποίες λόγω θέσης ήταν καταδικασμένες σε αναγκαστική παθητικότητα. Το ειδικά κατασκευασμένο ιατρικό του κρεβάτι είχε μετατραπεί σε πραγματικο “πεδίο μάχης της Αφροδίτης”: “...το

κρεβάτι αυτό ήταν πολύ φαρδύ και χωρίς πλάτη. Το σημείο του κεφαλιού μπορούσε να ρυθμιστεί σε διάφορες θέσεις, ενώ το σημείο των ποδιών είχε σχήμα μισοφεγγαριού”.

James Campbell Reddie, the amatory experiences of a surgeon

εικ.10

72

Σκίτσο

από

το

βιβλίο

του

Ηλία

Πετρόπουλου,

Το

Μπουρδέλο

ΤΟ

Το κατεξοχήν οριζόντιο επάγγελμα , οι grandes horizontales, όπως αποκαλούσε η ανώτερη τάξη του Παρισιού στον δέκατο ένατο αιώνα τις πόρνες με τα εξωτικά και πολύ κομψα ονόματα. Γιατί το αρχαιότερο επάγγελμα;

ΚΑΤΕΞΟΧΗΝ ΟΡΙΖΟΝΤΙΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ.

Η πορνεία αποτελούσε στοιχείο του βίου των αρχαίων Ελλήνων ήδη από την αρχαϊκή εποχή. Στις σημαντικότερες ελληνικές πόλεις και κυρίως στα λιμάνια, αποτελούσε σημαντική οικονομική δραστηριότητα απασχολώντας σημαντικό μέρος του πληθυσμού. Σε καμία περίπτωση δεν θεωρούταν παράνομη: οι πόλεις δεν την απαγορεύουν και η λειτουργία των οίκων ανοχής ήταν φανερή. Στην Αθήνα, στο μεγάλο νομοθέτη Σόλωνα αποδίδεται η ίδρυση κρατικών πορνείων με προσιτές τιμές. Ωστόσο η δραστηριότητα αυτή δεν κατανεμόταν ίσα ανάμεσα στα δύο φύλα: γυναίκες όλων των ηλικιών καθώς και νεαρά αγόρια εκδίδονταν, για μια πελατεία που απαρτιζόταν σχεδόν αποκλειστικά από άνδρες. Κατά την κλασική εποχή, οι πόρνες ήταν δούλες βαρβαρικής καταγωγής. Από την ελληνιστική εποχή και μετά εμφανίζονται και νεαρές πόρνες οι οποίες εκτέθηκαν από τον πολίτη πατέρα τους, και οι οποίες θεωρούνταν δούλες μέχρι αποδείξεως του εναντίου. Αυτές οι γυναίκες εργάζονταν

Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/fryni-i-ierodouli-pou-

74

εικ.11

Jean-Léon

Gérôme,

Η

Φρύνη

μπροστά

στο

δικαστήριο

τις περισσότερες φορές σε οίκους ανοχής, σε συνοικίες που ήταν διαβόητες για τη φιλοξενία τέτοιων δραστηριοτήτων, όπως ο Πειραιάς [το λιμάνι της Αθήνας] ή ο Κεραμεικός. Οι τελευταίες υποδέχονταν ναυτικούς και φτωχούς πολίτες.

11

εικ.12 Πέτρινο κρεβάτι στον οίκο ανοχής Lupanare στην Πομπηία

76

Οι εκσκαφείς, έφεραν στο φως στοιχεία από πολυάριθμους οίκους ανοχής στην αρχαία πόλη Πομπηία, όπως καθορίστηκαν από την ανακάλυψη και των δύο ερωτικών τοιχογραφιών και των γκράφιτι που κοσμούσαν τους τοίχους των κτιρίων που περιείχαν πολυάριθμα δωμάτια με πέτρινα κρεβάτια. Ο φαλλός ήταν ένα πολύ κοινό διακοσμητικό για καλή τύχη στην Πομπηία και ζωγραφίστηκε στα σπίτια, στους δρόμους και στα καταστήματα. Ένας από τους περίφημους οίκους ανοχής στην Πομπηία ονομάζεται Lupanare [στα λατινικά σημαίνει το λουλούδι του λύκου]. Ήταν ένα διώροφο κτίριο που χτίστηκε μόλις μερικά χρόνια πριν την καταστροφή της Πομπηίας. Πιστεύεται ότι ήταν το μοναδικό με σκοπό κατασκευασμένο πορνείο στην Πομπηία, το Lupanare είχε δέκα δωμάτια και ένα αποχωρητήριο κάτω από τις σκάλες. Κάθε ένα από τα δέκα δωμάτια είχε ένα πέτρινο κρεβάτι καλυμμένο με ένα στρώμα όπου μια πόρνη θα ψυχαγωγούσε τους πελάτες της. Ένα άλλο διάσημο χαρακτηριστικό του Lupanare είναι οι ερωτικού περιεχομένου τοιχογραφίες. Η κάθε τοιχογραφία απεικόνιζε μια διαφορετική στάση της σεξουαλικής επαφής και πιστεύεται ότι υπήρξε και ως διαφημιστικός πίνακας για τις διάφορες υπηρεσίες που προσφέρονται.

εικ,13,14 ανοχής

Τοιχογραφίες στον Lupanare στην

οίκο Πομπηία

77

ΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ ΑΥΤΟ ΘΕΛΕΙ ΣΙΩΠΗ Μην κάνεις θόρυβο, σσσσς… Μη μιλάς. Το κρεβάτι αυτό θέλει σιωπή σιωπή και εκπνοές. Μην ανάψεις το φως μήτε, όχι, μήτε το πορτατίφ. Το κρεβάτι αυτό θέλει σκοτάδι σκοτάδι και πηχτό. Όχι προπάντων όχι εσώρουχα ....

78

ποιήμα του Σταύρου Καρακωνσταντάκη

Ο ποιητής συνδέει το κρεβάτι με τον έρωτα και την ηδονή. Η σύνδεση του κρεβατιού με τον έρωτα είναι διαχρονική. Κατά τον 20ο αιώνα, απελευθερώθηκε η σεμνοτυφία. Το υπνοδωμάτιο που μελέτησε ο Adolf Loos για την γυναίκα του, Lina, στη Βιέννη, το 1903.

Ένα στρώμα καλυμμένο με λευκά μεταξωτά σεντόνια επιπλέει, θαρρείς, σε έναν πλατύ ορίζοντα από λευκό γούνινο χαλί, ενώ οι περιμετρικοί τοίχοι και τα παράθυρα σκεπάζονται εξολοκλήρου από λευκές λινές κουρτίνες. Ο ερωτικός υπαινιγμός είναι τόσο προφανής που μπορεί να καταστήσει το υπνοδωμάτιο αυτό σουρεαλιστικό προανάκρουσμα, υποχρεώνοντάς μας σε συσχετίσεις με το Object της Meret Oppenheim [1936]. Το υπνοδωμάτιο αναδεικνύει μια ανοίκεια ονειρική διάσταση, η οποία απεδαφοποιεί το φετιχισμό της καθαρ(ι)ότητας και αποθεώνει τον ηδονισμό. Το λευκό δωμάτιο που σχεδίασε o Loos για τη Lina, ήταν το πιο οικείο μέρος στο σπίτι. Οι λευκοί τοίχοι, οι λευκές κουρτίνες και το λευκό χαλί από γούνα κουνελιού angora δημιούργησαν μια αισθησιακή και λεπτή ρευστότητα. Κάθε αντικείμενο στο δωμάτιο ήταν λευκό, εκτός από το γαλάζιο χαλί που κάλυπτε το παρκέ πάτωμα του δωματίου. Ακόμα και οι ντουλάπες ήταν κρυμμένες πίσω από ανοιχτόχρωμες λινές

Γ ι ώ ρ γ ο ς Τζιρτζιλάκης, Hypnos issue,δοκίμιο: Ύπνος στα σύννεφα, σελ.7

79

“ΜΗΤΡΑΣ”. ΤΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΛΑΥΣΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΧΡΟΝΙΣΤΙΚΗ ΜΙΑ

[Γ. Τζιρτζιλάκης]

κουρτίνες. Αυτή ήταν μια αρχιτεκτονική της σιωπής, μιας συναισθηματικής και ερωτικής προσέγγισης. Η αντίθεση του με τους περισσότερους δημόσιους χώρους διαβίωσης πιστοποιεί μια μέθοδο σύνθεσης που διέπεται αυστηρά από την ψυχολογική κατάσταση κάθε δωματίου. Σημαντικό ρόλο δεν έπαιξε μόνο το λευκό χρώμα των αντικειμένων που υπήρχαν στο δωμάτιο αλλά και η υλικότητά τους [λινό,γούνα, μεταξωτό] η οποία συνέβαλε στη δημιουργία ενός αισθήματος ερωτισμού. Όταν δυο άνθρωποι ξαπλώνουν και κοιμούνται μαζί στo ίδιο κρεβάτι εκφράζουν τη μεταξύ τους οικειότητα. Το ότι μοιράζονται το ίδιο κρεβάτι αποτελεί κομμάτι της τελετουργίας του δεσμού τους, επισφραγίζει τη συντροφική τους σχέση. Τίποτα δεν είναι πιο προσωπικό από τις συζητήσεις που κάνουμε ξαπλωμένοι ο ένας δίπλα στον άλλο. Ένα διπλό κρεβάτι με μεγάλα κοινά σκεπάσματα είναι η καλύτερη συνθήκη για να κοιμηθούμε αγκαλιά με το αγαπημένο μας πρόσωπο. Η πάλη μεταξύ των συντρόφων για τη σωστή εγγύτητα και τη σωστή απόσταση παίρνει μια εντελώς πρακτική διάσταση στο κρεβάτι. Πόση σωματική επαφή -στήθος με πλάτη, πόδι με πόδι, κ.ο.κ. - θέλουμε, οφείλουμε και μπορούμε να αντέξουμε; Ο βαθμός της εγγύτητας που μοιραζόμαστε στο κρεβάτι είναι δείκτης της κατάστασης

της σχέσης μας; Μήπως ο ύπνος σε ξεχωριστά κρεβάτια είναι ένα είδος μικρής απιστίας; Ή μήπως είναι προάγγελος του τέλους; Δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα.

εικ.15 Object της Meret Oppenheim

εικ.16 Το υπνοδωμάτιο που σχεδίασε ο Adolf Loos για την γυναίκα του Lina

81

εικ. 17 Illustration του David Hockney για το ποιήμα του Κ. Καβάφη “Η αρχή των”

εικ. 18 Χειρόγραφο του Κ.Π. Καβάφη

εικ. 19 Illustration του David Hockney για το ποιήμα του Κ. Καβάφη “Μια νύχτα”

εικ. 20 Χειρόγραφο του Κ.Π. Καβάφη

+ ΕΡΓΑΣΙΑ

THE PRAISE OF LAZINESS

εικ. 22

εικ. 21 Mladen Stilinović Artist at Work, 1978

89

Mladen Stilinović, The praise of laziness

90

Στις μέρες μας, το να κάθεσαι άπραγος στο κρεβάτι είναι πολυτέλεια. Όταν πια η παραγωγικότητα είναι μια αποκλειστική αξία, η τεμπελιά έχει γίνει ένα μισητό χαρακτηριστικό του ανθρώπου. Αυτό είναι που κάνει τη δήλωση του Stilinovic τόσο αδιάκοπα απαραίτητη στο μοντέρνο υπερπαραγωγικό κόσμο της τέχνης:

“There is no art without laziness” [Δεν υπάρχει τέχνη χωρίς τεμπελιά]. Το να ξαπλώνεις δεν σχετίζεται πλέον με την ξεκούραση αλλά με την κίνηση. Το κρεβάτι σήμερα είναι ένας χώρος δράσης. Ακόμη και επαγγελματικοί χώροι έχουν μετατρέψει τα καθίσματά τους σε κρεβάτι. Εστιατόρια και κλαμπ που αντί για καρέκλες έχουν κρεβάτια και απολαμβάνεις το φαγητό και το ποτό σου όπως οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι.[B.E.D. beverage, entertainment, dining -ποτό, διασκέδαση, φαγητό]. Η μετα-βιομηχανοποίηση μεταφέρει τη δουλειά πίσω στο σπίτι, ειδικότερα στην κρεβατοκάμαρα και πιο συγκεκριμένα πάνω στο ίδιο το κρεβάτι. Το κρεβάτι έχει γίνει το απόλυτο προσθετικό μέλος και μια ολόκληρη καινούρια βιομηχανία έχει αφιερωθεί στο να παρέχει μηχανισμούς οι οποίοι διευκολύνουν την εργασία καθώς είσαι ξαπλωμένος. Το να διαβάζεις, να γράφεις, να στελνεις μηνύματα, να ηχογραφείς, να ακούς, να μιλάς και φυσικά να τρως, να πίνεις,

να κοιμάσαι ή να κάνεις σεξ είναι δραστηριότητες οι οποίες φαίνεται να έχουν μετατραπεί σε δουλειά. Η φιλοσοφία αυτή είχε ήδη ενσαρκωθεί από τον Hugh Hefner, ο οποίος σχεδόν πότε δεν άφηνε το κρεβάτι του. Κυριολεκτικά μετέφερε το γραφείο του στο κρεβάτι του το 1960 όταν μετακόμισε στην έπαυλη του Playboy, μεταρέποντάς το σε επίκεντρο μιας παγκόσμιας αυτοκρατορίας, και τις μεταξωτές πιζάμες του και τη ρόμπα του σε επαγγελματική του ενδυμασία.

“I don’t go out of the house at all! I am a contemporary recluse” [Δεν βγαίνω

από το σπίτι καθόλου! Είμαι σύγχρονος ερημίτης] είπε στον Tom Wolfe, υποθέτοντας πως η τελευταία φορά που ήταν εκτός σπιτιού ήταν τρεισημισι μήνες πριν και ότι τα τελευταία δύο χρόνια έχει βγει έξω από το σπίτι μόνο εννιά φορές. Ο Hefner μετέτρεψε το κρεβάτι σε χώρο εργασίας. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1950, το κρεβάτι εξελίσσεται όλο και πιο πολύ, εξοπλισμένο με όλα τα είδη συσκευών ψυχαγωγίας και επικοινωνίας ως ένα είδος αίθουσας ελέγχου. Ο Hefner ενήργησε ως μοντέλο με το διάσημο κυκλικό κρεβάτι του στο Playboy Mansion. Το κρεβάτι εισήχθη για πρώτη φορά ως χαρακτηριστικό στο άρθρο “Playboy Townhouse” του 1962, το οποίο παρουσιάζει ένα λεπτομερές έργο σε σχέδια, το οποίο δεν υλοποιήθηκε,

εικ. 23 Ο Hugh Hefner εν ώρα εργασίας στο κρεβάτι του

91

τμήματα και renderings που αρχικά είχαν σχεδιαστεί για να είναι το σπίτι του Hefner. Καθόλου τυχαία, το μόνο κομμάτι του σχεδιασμού που πραγματοποιήθηκε ήταν το κρεβάτι, το οποίο εγκαταστάθηκε στην έπαυλη. Το ίδιο το κρεβάτι είναι ένα σπίτι. Η περιστρεφόμενη και δονούμενη δομή του είναι εξοπλισμένη με ένα μικρό ψυγείο, hi-fi, τηλέφωνο, γραφείο, μπαρ, μικρόφωνο, ντικταφόν βιντεοκάμερες, ακουστικά, τηλεόραση, τραπέζι πρωινού, επιφάνειες εργασίας και έλεγχο για όλα τα φωτιστικά -ότι χρειάζεται ένας άνθρωπος o οποίος δεν θέλει ποτέ να φύγει από το κρεβάτι του. Το κρεβάτι ήταν το γραφείο του Hefner, όπου δούλευε, έκανε τις συνεντεύξεις, τις τηλεφωνικές του κλήσεις, επέλεγε εικόνες, επεξεργαζόταν κείμενα, έτρωγε και έπινε. Και το σεξ βέβαια ήταν μέρος του έργου του, μέρος της επιχείρησής του. Ο Hefner δεν ήταν ο μόνος που εργαζόταν στο κρεβάτι του. Σε μια συνέντευξη του στην Paris Review το 1957, ο Truman Capote αποκάλυψε: Patti Hill, συνέντευξη του Truman Capote, The Art of Fiction No. 17,” The Paris Review 16,1957

92

“Είμαι ένας εντελώς οριζόντιος συγγραφέας. Δεν μπορώ να σκεφτώ αν δεν είμαι ξαπλωμένος, είτε στο κρεβάτι είτε τεντωμένος σε έναν καναπέ, με ένα τσιγάρο και έναν καφέ στο χέρι. Καθώς το απόγευμα έρχεται, αλλάζω τον καφέ με τσάι μέντας, με σέρρυ, με μαρτίνι. Όχι, δεν χρησιμοποιώ γραφομηχανή.

Όχι στην αρχή τουλάχιστον. Γράφω την πρώτη μου έκδοση με το χέρι. Στη συνέχεια, πραγματοποιώ πλήρη αναθεώρηση, επίσης χερόγραφα... Τότε πληκτρολογώ ένα τρίτο σχέδιο σε κίτρινο χαρτί ... Όχι, δεν σηκώνομαι από το κρεβάτι για να το κάνω αυτό. Ισορροπώ το μηχάνημα στα γόνατά μου. Σίγουρα, λειτουργεί καλά. Μπορώ να διαχειριστώ εκατό λέξεις ανά λεπτό.”

Σε κάποιες επιστολές του, ο Marcel Proust αναφέρει ότι έγραφε ξαπλωμένος στο θρυλικό μπρούτζινο κρεβάτι του, κυρίως στα τελευταία χρόνια της ζωής του, όταν, ενώ ολοκλήρωνε το “Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο”, η ασθένεια τον ανάγκασε να κλειστεί στο υπνοδωμάτιό του το επενδυμένο με φελλό. Τα πάντα μπορούν να εκδηλωθούν στο κρεβάτι, από την ερωτική παραγωγικότητα μέχρι την καταστροφική θνητότητα. Επίσης μία ολόκληρη σειρά μεγάλων συγγραφέων εργάζονταν στο κρεβάτι. Εκτός από τον Marcel Proust, στην ίδια κατηγορία ανήκει ο Mark Twain και η ποιήτρια Edith Sitwell. Φαίνεται ότι η οριζόντια θέση τους βοηθούσε να συγκεντρωθούν στις σκέψεις τους. Λέγεται ότι ο William Wordsworth προτιμούσε να γράφει τα ποιήματά του στο κρεβάτι σε απόλυτο σκοτάδι. Μάλιστα ξεκινούσε πάντα από την αρχή το γράψιμο αν έχανε κάποια σελίδα, γιατί του ήταν πολύ κουραστικό να την ψάχνει

93

Η

ΚΡΕΒΑΤΟΚΑΜΑΡΑ

εικ. 24

ΤΟΥ

MARCEL

PROUST

ΣΥΜΠΕΡΙ-

-ΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΩΝ

ΤΩΝ

ΤΟΙΧΩΝ

ΑΠΟ

ΦΕΛΛΟ ΜΟΥΣΕΙΟ CARNAVALET ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ

μέσα στο σκοτάδι. Ο Walter Benjamin αναφέρει ότι ο Γάλλος συμβολιστής ποιητής Saint Paul Roux έγραφε στην πόρτα του υπνοδωματίου του τη φράση “le poète travaille”[ο ποιητής εργάζεται] όταν ήθελε να μην τον ενοχλήσουν. Η Αμερικανίδα συγγραφέας Edith Wharton κατέφευγε στο κρεβάτι της για να δουλέψει, αποφεύγοντας έτσι τους αυστηρούς κανόνες του ντυσίματος που έπρεπε να ακολουθούν οι γυναίκες εκείνης της εποχής. Στο κρεβάτι δεν ήταν υποχρεωμένη να φοράει κορσέ, που έκανε τις σκέψεις της να πετούν πιο ελεύθερα. Ανεξάρτητα από το αν διαβάζουμε ή όχι, πόσο χρόνο επιτρέπεται και μπορούμε να περνάμε στο κρεβάτι; Σύμφωνα με έναν άγραφο κανόνα όσο περισσότερο μένουμε ξαπλωμένοι τόσο περισσότερο θέλουμε να παραμείνουμε έτσι. Ακόμη και οι αρχιτέκτονες εγκατέστησαν γραφεία στο κρεβάτι. Ο Richard Neutra άρχιζε να εργάζεται από τη στιγμή που ξυπνούσε με περίπλοκο εξοπλισμό που του επέτρεπε να σχεδιάζει, να γράφει ή ακόμα και να δίνει συνέντευξη στο κρεβάτι. Όπως αποκάλυψε ο γιος του Dion Neutra: Dion Neutra,1998, “The Neutra Genius: Innovation & Vision,” Modernism 1, no. 3 96

Ο καλύτερος χρόνος του μπαμπά για δημιουργική σκέψη ήταν νωρίς το πρωί, πολύ πριν ξεκινήσει οποιαδήποτε δραστηριότητα στο γραφείο. Συχνά παρέμενε στο κρεβάτι εργάζονταν με ιδέες και σχέδια, ακόμη και ραντεβού που έπρεπε να γίνουν

νωρίς. Η μόνη παραχώρηση του στη συνήθειά του αυτή ήταν να βάλει μια γραβάτα πάνω από το νυχτικό πουκάμισό του όταν είχε επισκέπτες ενώ ήταν ακόμα καθισμένος στο κρεβάτι!

Το κρεβάτι του Neutra στο σπίτι του στο Silverlake του Los Angeles περιελάμβανε δύο δημόσια τηλέφωνα, τρεις σταθμούς επικοινωνίας για να επικοινωνεί με άλλους χώρους στο σπίτι, το γραφείο κάτω και άλλο μισό χιλιόμετρο μακριά. Τρία διαφορετικά κουδούνια, πίνακες με προσχέδια και καβαλέτα, πτυσσόμενα πάνω στο κρεβάτι, ηλεκτρικά φώτα και ένα ραδιο-γραμμόφωνο. Ένα κομοδίνο με ρόδες στο οποίο ήταν τοποθετημένα το κασετόφωνο και το ηλεκτρικό ρολόι. Διέθεται επίσης αποθηκευτικά ντουλαπάκια για τα σχέδια και τα κείμενα έτσι ώστε να μπορεί, όπως το έγραψε ο Neutra σε μια επιστολή προς την αδελφή του, “να τα

χρησιμοποιεί κάθε λεπτό από το πρωί έως αργά το βράδυ”. Η μεταπολεμική Αμερική εγκαινίασε το κρεβάτι υψηλής απόδοσης ως το επίκεντρο της παραγωγικότητας, μια νέα μορφή εκβιομηχάνισης που εξήχθη παγκοσμίως και είναι πλέον διαθέσιμη σε έναν διεθνή στρατό διεσπαρμένων αλλά διασυνδεδεμένων παραγωγών. Ένα νέο είδος εργοστασίου χωρίς τοίχους κατασκευάζεται από συμπαγή ηλεκτρονικά και επιπλέον μαξιλάρια για την 24/7 γενιά.

Beatriz Colomina, “The 24/7 bed”, Work|Body|Leisure, Dutch Pavillion , Biennale Architecttura 2018

97

εικ. 25

εικ. 26

εικ. 27

εικ. 28

εικ. 29 Στιγμιότυπο από την ταινία “Her”

Το είδος εξοπλισμού εμπνευσμένο από τον Hefner [μερικά από τα οποία, είναι και ο αυτόματος τηλεφωνητής, ο οποίος δεν υπήρχε πριν] έχει πλέον επεκταθεί με τη γενιά του διαδικτύου και των κοινωνικών μέσων, η οποία όχι μόνο εργάζεται στο κρεβάτι αλλά κοινωνικοποιείται στο κρεβάτι, διαβάζει τις ειδήσεις στο κρεβάτι και αποκτά σεξουαλικές σχέσεις με ανθρώπους μίλια μακριά, στο κρεβάτι. Η φαντασίωση του Playboy του ωραίου κοριτσιού της διπλανής πόρτας είναι πιθανότερο να πραγματοποιηθεί σήμερα με κάποιον σε άλλη ήπειρο απ’ ότι στο ίδιο κτίριο ή γειτονιά - ένα άτομο που ίσως δεν έχει δει ποτέ πριν και ίσως να μην ξαναδεί ποτέ. Και δεν ξέρει αν πρόκειται για πραγματικό άνθρωπο, ή για ηλεκτρονική κατασκευή. Όπως και στην ταινία του Spike Jonze, “Her”, μια κινούμενη απεικόνιση της ζωής, η “Her” είναι ένα λειτουργικό σύστημα που αποδεικνύεται ένας πιο ικανοποιητικός συνεργάτης από έναν άνθρωπο. Ο πρωταγωνιστής βρίσκεται στο κρεβάτι μαζί “Της”, κουβεντιάζοντας, διαφωνώντας και κάνοντας έρωτα. Εδώ και κάποια χρόνια στη Γαλλία μιλούν για τη génération vautrée, την ξαπλωμένη γενιά που αρνείται να κάθεται με την πλάτη όρθια. Αντί να κάθονται, σωριάζονται στον καναπέ ή στο κρεβάτι και αράζουν με άνεση σ’ αυτή τη

103

θέση – χωρίς να τους απασχολεί τι σκέφτονται οι άλλοι. Είναι πραγματικά αξιοζήλευτοι. Θα μπορούσε κανείς να δει σ’ αυτή τη συμπεριφορά μια εξέγερση ενάντια στις καθωσπρέπει και ευθυτενείς στάσεις σώματος, ίσως και μια σιωπηλή διαμαρτυρία ενάντια στους γονείς και τα αυταρχικά τους πρότυπα. Εκτός από τα αυταρχικά πρότυπα των γονέων, έντονη πίεση ασκεί και το σχολείο αλλά και γενικότερα η κοινωνία, η οποία οδηγεί ορισμένους νέους στην Ιαπωνία να κλείνουν τους εαυτούς τους στις κρεβατοκάμαρές τους. Είναι γνωστοί ως η “χαμένη γενιά” ή η “αόρατη γενιά”. Στη χώρα τους αποκαλούνται “hikikomori” και πιστεύεται ότι σε αριθμό αγγίζουν το 1 εκατομμύριο.

104

Εάν, σύμφωνα με τον Jonathan Crary, ο ύστερος καπιταλισμός είναι το τέλος του ύπνου, που έχει εγκατασταθεί σε κάθε λεπτό της ζωής μας για παραγωγή και κατανάλωση, οι ενέργειες της εθελοντικής επανένωσης δεν είναι τόσο εθελοντικές στην τελική. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι ο κομμουνισμός είχε τις δικές του ιδέες στο να φέρει το κρεβάτι στο χώρο εργασίας. Το 1929, στο αποκορύφωμα του πρώτου πενταετούς σχεδίου του Στάλιν - με την επέκταση της εργάσιμης ημέρας και τη μαζική εξάντληση των εργαζομένων των εργοστασίων ενόψει των

συγκλονιστικών ποσοστών παραγωγής η σοβιετική κυβέρνηση διοργάνωσε διαγωνισμό για μια νέα πόλη ανάπαυσης για 100.000 εργαζόμενους. Ο Konstantin Melnikov παρουσίασε τη “Sonata of Sleep” [Σονάτα του ύπνου], έναν νέο τύπο κτιρίου για συλλογικό ύπνο, με μηχανικά κρεβάτια που οδηγούσαν τους εργάτες σε απώλεια των αισθήσεων και επικλινές δάπεδα για την εξάλειψη της χρήσης μαξιλαριών. Οι κεντρικοί θάλαμοι ελέγχου με τους υπάλληλους ύπνου θα ρύθμιζαν τη θερμοκρασία, την υγρασία, τη μυρωδιά, ακόμη και τους ήχους, όπως το κούνημα των φύλλων και ο απαλός ήχος του κύματος, με αποτέλεσμα τη μεγιστοποίηση του ύπνου. Ο Melnikov το περιέγραψε ως “το εργοστάσιο του ύπνου” και έκανε μια αφίσα που έγραφε σε γενικές γραμμές: “Θεραπεία μέσω του ύπνου και αλλαγή του χαρακτήρα”. Η έμπνευση ήταν συμπτωματικά αμερικανική. Ο Melnikov είχε διαβάσει για μια στρατιωτική ακαδημία στο Pensacola, στη Φλόριντα, που διδάσκει τη γλώσσα στους κοιμισμένους δόκιμους. Ο ύπνος είχε γίνει μέρος της βιομηχανικής διαδικασίας. Στις μέρες μας έχει διαπιστωθεί ότι οι αποδόσεις μας στον τομέα της εργασίας ειναι καλύτερες σε σύντομα χρονικά διαστήματα με διαλείμματα για ανάπαυση. Πολλές εταιρείες παρέχουν υπνόσακους στο γραφείο για

105

εικ. 30 Μακέτα της πρότασης του Konstantin Melnikov για το Green City Project στη Μόσχα, γνωστό ως σονάτα του ύπνου, 1929-30

106

να μεγιστοποιήσουν την παραγωγικότητα. Κρεβάτι και γραφείο δεν ήταν ποτέ πολύ μακριά στον 24/7 κόσμο. Ειδικά κρεβάτια έχουν σχεδιαστεί για χώρους γραφείων τα οποία μετατρέπονται σε συμπαγείς σφραγισμένες κάψουλες, μίνι διαστημικά σκάφη, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν μεμονωμένα, συγκεντρωμένα σε ομάδες ή παρατεταγμένα σε σειρές για συγχρονισμένο ύπνο. Είναι κι αυτό ένα μέρος της εργασίας. Σχετικά με το κρεβάτι στο γραφείο και το γραφείο στο κρεβάτι, έχει ασχοληθεί μια εντελώς νέα οριζόντια αρχιτεκτονική. Έχει μεγεθυνθεί από τα “επίπεδα” δίκτυα κοινωνικών μέσων που έχουν ενσωματωθεί πλήρως σε επαγγελματικά, επιχειρηματικά και βιομηχανικά περιβάλλοντα σε μια κατάρρευση των παραδοσιακών διακρίσεων μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου, εργασίας και παιχνιδιού, ανάπαυσης και δράσης. Το ίδιο το κρεβάτι - με το πιο εξελιγμένο στρώμα, επενδύσεις και τεχνικές προσκολλήσεις είναι η βάση ενός περιβάλλοντος εντός της μήτρας που συνδυάζει την αίσθηση της βαθιάς εσωτερικότητας με την αίσθηση της υπερ-συνδεσιμότητας προς το εξωτερικό. Δεν ήταν τυχαίο, το στρογγυλό κρεβάτι του Hefner ήταν ένα είδος ιπτάμενου δίσκου που αιωρούταν στο διάστημα σε ένα δωμάτιο χωρίς παράθυρα, σαν σε τροχιά, με την τηλεόραση να κρέμεται πάνω ως

107

αναφορά στον πλανήτη γη. Ήταν ένας κύκλος, η κλασική εικόνα του σύμπαντος, εξάλλου. Το κρεβάτι σήμερα έχει γίνει ένα φορητό σύμπαν, εξοπλισμένο με κάθε δυνατή τεχνολογία επικοινωνίας. Ένα σενάριο φαντασίας που έχει μετατραπεί σε μαζική πραγματικότητα. Ποια είναι η αρχιτεκτονική αυτού του νέου χώρου και χρόνου; Ποια είναι η φύση αυτού του νέου χώρου στον οποίο αποφασίσαμε συλλογικά να εντάξουμε τον εαυτό μας; Ποια είναι η αρχιτεκτονική αυτής της φυλακής στην οποία η νύχτα και η μέρα, η δουλειά και το παιχνίδι δεν διαφοροποιούνται πλέον και είμαστε μόνιμα υπό επιτήρηση, ακόμη και όταν κοιμόμαστε; Τα νέα μέσα μάς μετατρέπουν όλους σε κρατούμενους, υπό συνεχή επιτήρηση, ακόμη και όταν γιορτάζουμε την ατελείωτη συνδεσιμότητα. Όλοι έχουμε γίνει “σύγχρονοι ερημίτες”, όπως ανέφερε και ο Hefner πριν από μισό αιώνα. Τα έπιπλα είναι κομμάτι του σώματος μας, “σαν το δέρμα μας”, όπως είχε γράψει κάποτε ο θεωρητικός του καθίσματος Hayo Eickhoff: “Δίαμορφώνουν

108

τα όριά μας. Εκτελούν λειτουργίες σαν να είναι η προέκταση των χεριών και των ποδιών μας, τελειοποιώντας τη δική μας φύση, ενώ ταυτόχρονα αναπτύσσουν τυπικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά που πιστεύουμε ότι προέρχονται από την ίδια τους την ύπαρξη.”

ALWAYS

THERE

[1994]

SURVEILLANCE

BEDS

SERIES εικ. 31

JULIA

SCHER

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο χώρος στον οποίο τοποθετείται το κρεβάτι, είναι μια προσθήκη στη λειτουργία του και στην επίδραση που μπορεί να έχει το αντικείμενο αυτό στην ψυχοσύνθεση ενός ανθρώπου, αλλά και το αντίθετο. Είναι το αντικείμενο κρεβάτι, ή o χωρος στον οποίο βρίσκεται, αυτό που προκαλεί το αίσθημα της ασφάλειας, ή της ανασφάλειας κατα τη διάρκεια του ύπνου; Η ανάγκη για ασφάλεια και προστασία υπήρξε η έμπνευση του ανθρώπου για τη δημιουργία κατοικίας. Θα μπορούσε να πει κανείς πως το κρεβάτι είναι η μετάβαση στον πολιτισμό. Η ασφάλεια δημιουργεί την απόλαυση, την ικανοποίηση και την στήριξη του ανθρώπου στον πόνο τον ψυχολογικό αλλά και τον σωματικό. Αντίθετα η ανασφάλεια δημιουργεί, ψυχοσωματικά συμπτώματα που πολλές φορές οδηγούν σε αδιέξοδο. Πώς ένα τέτοιο συναίσθημα τόσο δυνατό αλλά και καθοριστικό με τόσες παραλλαγές πηγαζει ξανα από αυτο το απλό αντικείμενο; Είναι πράγματι τόσο απλό όσο φαίνεται τελικά; Ο συνδυασμός της απόλαυσης, του καλού ύπνου και της ηδονής, ίσως δίνει την απόλυτη ευχαρίστηση. Ποιο άλλο έπιπλο θα μπορούσε να φιλοξενήσει αυτή τη δραστηριότητα- ανάγκη- επιθυμία; Διαπιστώνουμε εν κατακλείδι από την ιστορική αναδρομή μέχρι σήμερα, ότι το κρεβάτι εξακολουθεί να είναι το επίκεντρο του σπιτιού, με την έννοια ότι είναι το αντικείμενο, στο οποίο από την αρχαία Ελλάδα και Ρώμη μέχρι και σήμερα, ο άνθρωπος επιλέγει να κάνει τις δραστηριότητες της ημέρας του πάνω σε αυτό.

139

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bernd Bruner, “Η τέχνη της ξάπλας, εγχειρίδιο για τον οριζόντιο τρόπο ζωής”, μτφρ. Ευαγγελία Τόμπορη, εκδ. Αλεξάνδρεια, Νοέμβριος 2018 Bill Bryson, “At Home: A short history of private life”, εκδ. Random House, 2011 Francesco Colonna, “Hypnerotomachia μτφρ. Joscelyn Godwin 1999

Poliphili”

[1499],

Jonathan Crary, “24/7: Late Capitalism and the Ends of Sleep”, εκδ. Verso Books, 2014 Όμηρος, “Οδύσσεια”, μτφρ. Μαρωνίτης Ν. Δημήτρης, εκδ. Ίδρυμα Τριανταφυλλίδη, 2009 Στέγη-Onasis Cultural Centre, “Υπνος issue”, 2016

ΑΡΘΡΑ / ΜΕΛΕΤΕΣ / ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Anne Reagan, “A Brief History of the Bedroom” [https://

porch.com/advice/history-bedroom]

Anastasia Hacopian, “Kafka’s bed, Die Verwandlung1 and the

problem of the private” [http://tma.socsci.uva.nl/18_1/hacopian.pdf] Beatriz Colomina, “The 24/7 Bed” [https://work-body-leisure.hetnieuweinstituut.nl/247-bed] Dion Neutra, “The Neutra Genius: Innovation & Vision,” Modernism 1, no. 3, 1998 [http://neutra.org/the-neutra-genius-innovations-vision/] G. K. Chesterton, “On lying in bed” [http://essays.quotid-

iana.org/chesterton/lying_in_bed/] Guy de Maupassant, “The bed” 142

Huck, Art & culture, “Eight artists who made masterpieces in bed” [https://www.huckmag.com/art-and-culture/art-2/ artists-bed/] Michelle Ullman, “The history of the bed” [https://www. thespruce.com/the-history-of-the-bed-4062296] Nancy Mitchell, “Five Thousand Years in Bed: A Brief History of Where We Sleep” https://www.apartmenttherapy.com/abrief-history-of-the-bed-240124] Noemi Smolik, 2016, “While you were sleeping” [https:// frieze.com/article/while-you-were-sleeping] Rubén Gallo, “Designer Sex” [https://www.e-flux.com/architecture/superhumanity/68695/designer-sex/] Shahaduz Zaman, “Beds in a Bangladeshi hospital” [http://

medanthrotheory.org/site/assets/files/7772/zaman.pdf]

Sjaak van der Geest, “Bed en beddengoed: Antropologische

notities” [http://www.tma.socsci.uva.nl/17_1/geest.pdf]

Sjaak van der Geest & Geert Mommersteeg, “Beds and culture:

Introduction” [http://www.tma.socsci.uva.nl/18_1/introduction.pdf] The conversation, Academic rigour, journalistic flair, “The grim reality of the brothels of Pompeii”, 2017 [http:// theconversation.com/the-grim-reality-of-the-brothels-ofpompeii-88853]

“The century of the bed”, curated by vienna 2014 [https:// issuu.com/departure/docs/cb14_century-of-the-bed_lowres]

Βερόγου Μαρία, “Ιστοριομνήμονες, Σπίτια-έπιπλα στην αρχαία Αθήνα”, Απρίλιος 2013, schoolpress- ηλεκτρονικά σχολικά περιοδικά και εφημερίδες

143

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Εύα Παπαμαργαρίτη, Ο μηχανισμός του δωματίου, ερευνητική εργασία, 2011, Τ.Α.Μ. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ Spike Jonze, “Her”, 2014 Holly Ice, “Russian Sleep Experiment”, 2015

144

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ εικ. 01 Μέρος από το πρώτο γνωστό κρεβάτι 77.000 χρόνια πριν [https://www.thespruce.com/the-history-of-the-bed-4062296] εικ. 02,03 Αιγυπτιακό κρεβάτι [https://www.bible-history. com/ibh/Egyptian+Daily+Life/Beds/Egyptian+Bedsteads] εικ. 04 Άντρας στην Αιθιοπία. [https://www.pinterest.pt/ pin/432978951670887472/] εικ. 05 Αναθηματικό ανάγλυφο από τη Θάσο με παράσταση άνδρα σε συμπόσιο, 460-450 π.Χ. Κωνσταντινούπολη, Αρχαιολογικό Μουσείο [http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/art/page_081.html] εικ. 06 Η κρεβατοκάμαρα της Marie Antoinette στο Παλάτι του Fontainebleau, Γαλλία [https://www.digitalcommonwealth. org/search/commonwealth:sq87df03m] εικ. 07 excerpt from Hotel Bernini I, by Chris Doyle, 1:47 of 6:00 looped video, 2004 [https://vimeo.com/1377922] εικ.08 Θύματα γρίπης σε ένα νοσοκομείο επείγοντων κοντά στο Camp Funston σημερινό Fort Riley στο Kansas το 1918, National Museum of Health [http://beyinsizler. net/100-milyon-kisinin-olumune-neden-olan-ispanyol-gribinin-uzerindeki-sir-perdesi-aralanamiyor/100-milyon-kisinin-olumune-neden-olan-ispanyol-gribinin-uzerindeki-sir-perdesi-aralanamiyor/] εικ. 09 Το ντιβάνι του Sigmund Freud [https://www.e-flux. com/architecture/superhumanity/68695/designer-sex/] εικ.10 Σκίτσο Μπουρδέλο

από

το

βιβλίο

του

Ηλία

Πετρόπουλου,

Το

εικ.11 Jean-Léon Gérôme, Η Φρύνη μπροστά στο δικαστήριο [https://www.mixanitouxronou.gr/fryni-i-ierodouli-pou-latrepse-o-praksitelis-kai-prosferthike-na-xtisei-me-dika-tis-eksoda-ta-teixi-tis-thivas-athoothike-apo-to-dikastirio-otan-gymnothike-brosta-stous-dikastes/] 145

εικ.12 Πέτρινο κρεβάτι στον οίκο ανοχής Lupanare στην Πομπηία [https://www.ancient-origins.net/ancient-places-europe/houses-pleasure-ancient-pompeii-001925] εικ,13,14 Τοιχογραφίες στον οίκο ανοχής Lupanare στην Πομπηία [https://www.ancient-origins.net/ancient-places-europe/houses-pleasure-ancient-pompeii-001925] εικ.15 Object της Meret Oppenheim [https://www.moma.org/ audio/playlist/4/32] εικ.16 Το υπνοδωμάτιο που σχεδίασε ο Adolf Loos για την γυναίκα του Lina [https://gr.pinterest.com/pin/44008619482 7754133/?lp=true] εικ. 17 Illustration του David Hockney για το ποιήμα του Κ. Καβάφη “Η αρχή των” [https://www.tate.org.uk/art/artworks/hockney-illustrations-for-fourteen-poems-from-cpcavafy-65477/9] εικ. 18 Χειρόγραφο του Κ. Π. Καβάφη [https://cavafy.onassis.org/el/object/9npk-q3pb-d2tg/] εικ. 19 Illustration του David Hockney για το ποιήμα του Κ. Καβάφη “Μια νύχτα” [https://www.tate.org.uk/art/artworks/hockney-illustrations-for-fourteen-poems-from-cpcavafy-65477/10] εικ. 20 Χειρόγραφο του Κ.Π. Καβάφη [https://cavafy.onassis. org/el/object/u-188/] εικ. 21 Mladen Stilinović, Artist at Work, 1978 [http://fackfestival.blogspot.com/2015/02/mladen-stilinovic-on-laziness-against.html] εικ. 22 Mladen Stilinović, Praise of laziness [https://www. parkviewparkview.com/mladen-stilinovic-nov-2014] εικ. 23 Ο Hugh Hefner εν ώρα εργασίας στο κρεβάτι του [https://work-body-leisure.hetnieuweinstituut.nl/247-bed] 146

εικ. 24 Η κρεβατοκάμαρα του Marcel Proust [https://images.e-flux-systems.com/ProustdiggsWEB.jpg,1440] εικ. 25 O Mark Twain γράφει στο κρεβάτι του [https:// dch81km8r5tow.cloudfront.net/wp-content/uploads/2015/11/ Mark_Twain_in_bed_cph.3b11796.jpg] εικ. 26 Ο Salvador Dali πειραματίζεται στο κρεβάτι του [https://dch81km8r5tow.cloudfront.net/wp-content/uploads/2015/11/PAR45523.jpg] εικ. 27 Η Frida Kahlo ζωγραφίζει στο κρεβάτι της [https:// dch81km8r5tow.cloudfront.net/wp-content/uploads/2015/11/ Frida-Kahlo.jpg] εικ. 28 Ο Matisse σχεδιάζει από το κρεβάτι του το Chapel of the Rosary [https://dch81km8r5tow.cloudfront.net/wp-content/uploads/2015/11/matisse-painting-in-bed.jpg] εικ. 29 Στιγμιότυπο από την ταινία “Her” εικ. 30 Μακέτα της πρότασης του Konstantin Melnikov για το Green City Project στη Μόσχα, γνωστό ως σονάτα του ύπνου, 1929-30, Schusev State Museum of Architecture collections [http://kvadratinterwoven.com/a-bedtime-story] εικ. 31 Always There (1994) from Scher’s “Surveillance Beds” series. Courtesy of Esther Schipper [https://news.artnet. com/exhibitions/julia-scher-wonderland-berlin-1423018]

147

ΚΡΕΒΑΤΙ +

ΛΙΝΑ ΚΑΝΤΕΡΕ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΕΒΕΛΥΝ ΓΑΒΡΗΛΟΥ

Τ.Α.Μ. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΒΟΛΟΣ 2019