Κάθε φορά που έπρεπε να πάρει το τρένο, πήγαινε και καθόταν στην τελευταία θέση κοντά στο παράθυρο. Κοιτούσε καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδρομής απ’έξω. Στην Αττική σηκωνόταν και πήγαινε προς την πόρτα κοιτώντας με επιφύλαξη τους γύρω της. Για κάποιο λόγο ένιωθε τις αισθήσεις της σε εγρήγορση ιδιαίτερα με όλο αυτόν τον κόσμο που μαζευόταν στο τρένο. Μάλλον το απέδιδε σε όλη αυτή τη φιλολογία περί κρίσης και των «αμέτρητων κινδύνων» που κρύβει αυτή η πόλη. Όπως και να ‘χει, ανυπομονούσε ήδη να γυρίσει πίσω, να περπατήσει τη γνωστή διαδρομή μέχρι την εξώπορτα του σπιτιού της, να περάσει το κατώφλι και να βρεθεί στο καταφύγιό της.
Κ1
Πλατεία Βικτωρίας. Στη στάση της κατέβηκαν επιβάτες διαφόρων ηλικιών και εθνικοτήτων. Ήταν άλλωστε ώρα αιχμής. Εκείνη αφού ανέβηκε τις κυλιόμενες άρχισε να περπατάει γρήγορα, σχεδόν μηχανικά προς το σπίτι. Πέρασε την πολύβουη Πατησίων, προσπερνώντας τους μικροπωλητές μπροστά από την ΑΣΟΕΕ, και πήρε ένα πιο ήσυχο παράλληλο δρομάκι. Ήταν πλέον στην γειτονιά της σε δρόμους ήσυχους και σκιερούς από τα ψηλά κτίρια. Το καλοκαίρι, αν μη τι άλλο, οι πολυώροφες πολυκατοικίες της Κυψέλης σε προστάτευαν από τον ήλιο. Καθώς περπατούσε στο πεζοδρόμιο βιαστική, έφταναν στ’αυτιά της από τα παράθυρα στο υπόγειο ομιλίες σε γλώσσες άγνωστες σ’εκείνη. Ασυναίσθητα, επιτάχυνε το βήμα της και έστριψε στην τελευταία γωνία που τη χώριζε από το σπίτι της. Έβαλε το χέρι της στην τσάντα της και άρχισε να ψάχνει τα κλειδιά της. Φτάνοντας στην εξώπορτα με τα κλειδιά προτεταμένα και χωρίς να μειώσει το βήμα της, έριξε μια ακόμη κλεφτή ματιά στο δρόμο, μπήκε στο κτίριο και ακολουθώντας ευλαβικά το αναρτημένο σημείωμα κλείδωσε την εξώπορτα.
Κ2
Μπήκε στο σκοτεινό της διαμέρισμα και προχώρησε κατευθείαν προς την κουζίνα της. Το λιγοστό φως που έμπαινε από τη μπαλκονόπορτα της έφτανε για να κάνει κάτι τελευταίες δουλειές. Άνοιξε το ραδιοφωνάκι που της έκανε πάντα συντροφιά και άρχισε να οργανώνει το νοικοκυριό της. Ειδήσεις για βίαια επεισόδια στα Εξάρχεια και η πολιτιστική στήλη με τα εγκαίνια ενός κήπου στα Πετράλωνα. Το χαμήλωσε.
Κ3
Πού και πού όταν το αυτί της έπιανε ήχους από τις απέναντι πολυκατοικίες, σταματούσε ό,τι έκανε και κοιτούσε έξω από το παράθυρο. Ανίχνευε την κατάσταση, αναγνώριζε την πηγή του ήχου και μετά επέστρεφε κανονικά στις δουλειές της. Ήξερε πλέον να ξεχωρίζει και μάλιστα μπορούσε να προβλέψει τι ήταν αυτό που συνέβαινε στον ακάλυπτο της.
Κ4
Κ5
Σηκώθηκε όπως κάθε μέρα και πήγε στην κουζίνα της. Ένα διαφορετικό φως έμπαινε σήμερα από το παράθυρο. Κοιτάζοντας απ’έξω, αντίκρισε το σύνηθες σκηνικό της, αλλά αυτή τη φορά μέσα από ένα φίλτρο που εκτεινόταν σε όλο σχεδόν το ύψος και το μήκος του ακάλυπτου και της απαγόρευε την απόλυτη εποπτεία του. Ο ήχος από τον αέρα που περνούσε μέσα από τα φυτά που άρχιζαν σιγά σιγά να ξεπετάγονται πάνω σ’αυτές τις σκαλωσιές αποτελούσε πλέον το βασικό ηχητικό μοτίβο του ακάλυπτού της. Έπρεπε να αποκαλύψει το μυστήριο πίσω από το νέο αυτό κόσμο που είχε στηθεί μέσα στο δικό της κόσμο. Κατέβηκε γρήγορα τις σκάλες και έφτασε στο ημιυπόγειο.
Άνοιξε με επιφύλαξη, αλλά και περιέργεια, την πίσω πόρτα και κρύφτηκε πίσω από τον τσιμεντένιο τοίχο που τη χώριζε από τον υπόλοιπο ακάλυπτο. Μπροστά από την πάροδο που είχε καλυφθεί πλέον με ένα ημιδιαφανές στέγαστρο, η κατασκευή υποχωρούσε κι έτσι μπορούσε να δει καθαρά μέχρι το δρόμο. Προσπάθησε να ελέγξει τις αντιδράσεις των περαστικών, όμως κανείς δε φαινόταν να προσέχει κάτι άλλο εκτός από τον υπό κατασκευή κήπο που φαινόταν μέσα από την πάροδο. Δειλά διέσχισε το δρόμο και πήγε και στάθηκε στο απέναντι πεζοδρόμιο. Πίσω από τα ρετιρέ των πολυκατοικιών, δεν υπήρχε τίποτα άλλο παρά το φόντο του συννεφιασμένου ουρανού. Κ6
Ακόμη πιο απορημένη αποφάσισε να επιστρέψει στην κρυψώνα της μήπως μπορέσει να λύσει κάπως το μυστήριο του ακάλυπτου. Μετά από κάποια ώρα, κι ενώ το βλέμμα της περιπλανιόταν στους όγκους που αιωρούνταν ψηλά πάνω από τις ταράτσες των πολυκατοικιών του ακάλυπτου, είδε έναν άγνωστο άντρα να περνάει κάτω από τη στεγασμένη παρόδο και να προχωράει αποφασισμένα προς εκείνη την αποθήκη που κανείς δεν είχε νοικιάσει τα τελευταία χρόνια. Ο άντρας πέρασε από μπροστά της και χάθηκε πίσω από τους τοίχους του κτίσματος. Την επόμενη στιγμή, ένας ανελκυστήρας άρχισε να διασχίζει κατακόρυφα τη μεταλλική κατασκευή ώσπου έφτασε στον όγκο που βρισκόταν ακριβώς από πάνω του. Κ7
Έμεινε για λίγο στο πάνω επίπεδο και επέστρεψε αργά στη βάση του. Χωρίς να αντισταθεί στην παρόρμησή της, μπήκε στον ανελκυστήρα και αφέθηκε να την οδηγήσει στον προορισμό του. Καθώς ανέβαινε, έμεινε να κοιτάζει τη θολή εικόνα της καθημερινότητάς της, σαν να την έβλεπε για πρώτη φορά. Το ανεπαίσθητο τράνταγμα του ανελκυστήρα την επανέφερε στην πραγματικότητα. Στάθηκε για μια στιγμή και αποφάσισε να βγει στο νέο έδαφος. Αυτή τη φορά, η εικόνα που αντίκρισε παρότι καινούρια, ήταν σίγουρη ότι της θύμιζε κάτι πολύ οικείο. Κοίταξε γύρω της. Στο μέγιστο ύψος της διαδρομής αναγνώρισε τη φιγούρα του άντρα να χάνεται ξανά πίσω από ένα ψηλό τοίχο. Κ8
Την ίδια στιγμή, ο άγνωστος άντρας ο οποίος είχε φτάσει στο χώρο της συνέλευσης αφαιρέθηκε καθώς από ψηλά κοίταξε τη γυναίκα που είχε φτάσει στο χώρο της συνεστίασης. Εξέτασε τις κινήσεις της και επανήλθε στο θέμα συζήτησης για το οποίο είχε συγκεντρωθεί σήμερα η συλλογικότητα.
Κ9
Όσο περνούσε ο καιρός, τόσο εκείνη πείσμωνε που έβλεπε τον κόσμο της να εξαφανίζεται σταδιακά πίσω από το πυκνό φύλλωμα που κάλυπτε την κατασκευή. Ήξερε ότι έπρεπε να κάνει κάτι. Είχε μάθει ότι οι χώροι αυτοί χρησιμοποιούνταν από μια συλλογικότητα της Κυψέλης που ήθελε να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της περιοχής. Όλα αυτά της φαίνονταν ύποπτα. Σε όλα αυτά, βέβαια, μπορούσε να προσθέσει και τον κόσμο που ερχόταν πλέον μέσα στον ακάλυπτο για να θαυμάσει “το νέο αυτό μυστικό κήπο που είχε ξεφυτρώσει σε μια άγνωστη γωνιά της Κυψέλης”, όπως είχε διαβάσει σε μια από αυτές τις εφημερίδες που κυκλοφορούν στην Αθήνα. Κ10
Συνέχισε να παρακολουθεί καθημερινά το τι συνέβαινε. Συνήθως καθόταν στο μπαλκόνι της και προσπαθούσε να διακρίνει τι γινόταν ή κατέβαινε κάτω στον ακάλυπτο και μπλεκόταν με τον κόσμο. Ήξερε πλέον το πρόγραμμα της συλλογικότητας. Κάθε Κυριακή μεσημέρι μαζεύονταν όλοι στον κεντρικό χώρο με την αυλή και τρώγανε, κάθε Σάββατο συγκεντρώνονταν στο πιο ψηλό σημείο με τη μεγάλη τζαμαρία και συζητούσαν, κάθε δεύτερη Δευτέρα γίνονταν προβολές, μια Κυριακή το μήνα έρχονταν με τα παιδιά τους και τα άφηναν να παίξουν. Δεν υπήρχαν αφίσες στη γειτονιά. Όλα γίνονταν με μια περίεργη μυστικότητα. Σίγουρα τίποτα καλό δε θα μπορούσε να βγει από όλο αυτό. Κ11
Ήδη είχε αντιληφθεί ότι κι άλλοι ένοικοι των γύρω πολυκατοικιών ένιωθαν άβολα με την όλη κατάσταση. Φρόντιζε φυσικά κι εκείνη να εντείνει αυτό το αίσθημα στη γειτονιά. Σύντομα, δημιουργήθηκε μια ομάδα που συνέλεγε υπογραφές για την έξωση της συλλογικότητας από τους χώρους του ακάλυπτου. Το σύνθημά της ήταν: “ο ακάλυπτος είναι δικός μας”. Η ίδια ήταν εκεί για παραδώσει το αποδεικτικό έγγραφο σε ένα από τα μέλη της συλλογικότητας. Επακολούθησε μια περίοδος έντονων γεγονότων.
Κ12
Η συνέλευση που έγινε εκτάκτως εκείνη τη φορά κράτησε τρεις συνεχόμενες μέρες και νύχτες. Έβλεπε πίσω από το τζάμι φιγούρες να πηγαινοέρχονται ή να χειρονομούν έντονα και μέσα της χαιρόταν γιατί ήξερε ότι όλα είχαν τελείωσει. Την τέταρτη μέρα, είχε κανονίσει να χτιστεί η μπροστινή είσοδος της παρόδου ώστε κανείς να μη μπορεί πια να μπει. Όταν έγινε και αυτό, γύρισε σπίτι της ανακουφισμένη. Τώρα μπορούσε να επιστρέψει στην καθημερινότητά της, σκέφτηκε και άνοιξε το ραδιόφωνο: “Επεισόδια αυτή τη στιγμή σημειώνονται στο κέντρο της Αθήνας, μετά από το βίαιο κλείσιμο συλλογικότητας στην Κυψέλη. Κλειστή η Πατησίων και οι γύρω οδοί, καθώς το μεσημέρι αναμένεται να πραγματοποιηθεί πορεία διαμαρτυρίας.” Κ13
Ακόμη θυμάται εκείνες τις μέρες σαν μακρινή ανάμνηση. Τα επεισόδια, οι φασαρίες, οι διαμαρτυρίες. Τα παρακολουθούσε μέσα από την ασφάλεια του ραδιοφώνου της και ήξερε ότι σύντομα θα κοπάσουν και όλα θα ξαναγύριζαν στη φυσιολογική τους κατάσταση. Υποσυνείδητα, της έλειπε όλη εκείνη η δράση από τότε που ο ακάλυπτος είχε ερημώσει. Τα φυτά ήταν τα μόνα που συνέχιζαν να φυτρώνουν και να μεγαλώνουν σαν να ποτίζονται από κάποιο μαγικό χέρι. Σύντομα, όμως το σκηνικό άλλαξε. Έμαθε ότι μέλη της συλλογικότητας επικοινώνησαν με ενοίκους που διαφωνούσαν με το κλείσιμο και συμφώνησαν να συνδεθούν τα μπαλκόνια τους με την κατασκευή. Τουλάχιστον, σκέφτηκε, ο ακάλυπτος θα αποκτούσε ξανά λίγο ενδιαφέρον. Κ14
Κ15
Κ16
Κ17
Κ18
Η επέμβαση στην Κυψέλη λαμβάνει χώρα στον ακάλυπτο ενός οικοδομικού τετραγώνου,
όμορου στην πλατεία Αγίου Γεωργίου. Ο ακάλυπτος, ενώ θεωρητικά αποτελεί κοινόχρηστο χώρο των ενοίκων των γύρω πολυκατοικιών, πρακτικά παραμένει ένας ανοίκειος, παραμελημένος χώρος. Η ανθρώπινη παρουσία ανιχνεύεται στις απλωμένες μπουγάδες και σε στιγμιότυπα καδραρισμένων φιγούρων, πίσω από φωτισμένα παράθυρα. Ο σχεδιασμός, λοιπόν, φιλοδοξεί να επανεισάγει την έννοια του κοινού στον χώρο αυτό και να τον καταστήσει χώρο συνδιαλλαγής και αλληλεπίδρασης. Δεδομένης, όμως, της κοινωνικής ανομοιογένειας στην Κυψέλη, είναι σαφές πως δεν είναι εφικτό να συνυπάρχουν ανεμπόδιστα όλοι οι κάτοικοι του οικοδομικού τετραγώνου μεταξύ τους, πόσο μάλλον με τα μέλη της συλλογικότητας στην οποία απευθύνεται η επέμβαση, που εκφράζουν μια συγκεκριμένη ιδεολογία. Για το λόγο αυτό, οι βασικοί χώροι της συλλογικότητας τοποθετούνται πάνω από όλες τις πολυκατοικίες και απομακρύνονται από τον «ηδονοβλεπτικό», εσωστρεφή χώρο του ακάλυπτου, ώστε να αναπτυχθούν ελεύθερα. Έτσι, δίνεται η δυνατότητα στους κατοίκους να οικειοποιηθούν εξ’ ολοκλήρου το έδαφος του ακάλυπτου.
Η υπερυψωμένη κατασκευή απευθύνεται σε μία κλειστή συλλογικότητα που δρα με
μυστικότητα, γι’ αυτό και πρέπει να παραμείνει κρυμμένη στα όρια του ακάλυπτου. Αυτό υποβοηθάται από τις ψηλές περιμετρικές πολυκατοικίες που επιτρέπουν στους χώρους της συλλογικότητας να απομακρυνθούν από το έδαφος και το «εσωτερικό» του ακάλυπτου χωρίς να γίνονται ορατοί από το δρόμο. Ουσιαστικά εφαρμόζεται και στην κατασκευή ο κανόνας του ιδεατού στερεού που ορίζει την υποχώρηση των προσόψεων των κτιρίων σε σχέση με το πλάτος του δρόμου και τη δημιουργία των ρετιρέ, έτσι ώστε να μην είναι ορατά από το επίπεδο του περιπατητή. Η μόνη υπόνοια για την επέμβαση από το δρόμο δίνεται από την πάροδο/είσοδο στον ακάλυπτο, η οποία φιλτράρεται μέσα από ένα ημιδιαφανές στέγαστρο. (βλ.Κ7)
Αφού διασχίσει κανείς την πάροδο και φτάσει στον ακάλυπτο αντικρίζει αρχικά το
μεταλλικό σκελετό που στηρίζει την υπερυψωμένη κατασκευή. Η ιδιαίτερη μορφή του δημιουργεί το υπόβαθρο για έναν κατακόρυφο κήπο που επεκτείνεται από το έδαφος ως το επίπεδο της Κ19
κατασκευής. Πιο συγκεκριμένα, ο σκελετός, που αποτελείται από μεταλλικές ράβδους διατομής 4 εκ. και 10 εκ. ανάλογα με τις ανάγκες στήριξης, δημιουργεί έναν ευέλικτο, τρισδιάστατο κάνναβο που παραλλάσσεται ανάλογα με τις δομές της πολυκατοικίας που συναντάει: στα μπαλκόνια υποχωρεί, «σεβόμενος» τις καθημερινές δραστηριότητες που συντελούνται σε αυτά, στις μεσοτοιχίες προσκολλάται και στηρίζεται, κάτω από την κατασκευή πυκνώνει για καλύτερη στήριξη, ενώ στο επίπεδο του εδάφους του ακάλυπτου διαμορφώνει κοιλότητες και φιλοξενεί εξοπλισμό για την οικειοποίησή του από τους κατοίκους. Παράλληλα, ενσωματώνει την υποδομή για την ανάπτυξη καταρριχώμενων φυτών, είτε γύρω από τις ράβδους, είτε σε μορφή πλαισίου που προσαρμόζεται σε αυτόν. Για την άρδευση της βλάστησης προσαρμόζονται υδρορροές στο σκελετό που συγκεντρώνουν το νερό από τις ταράτσες των πολυκατοικιών σε δεξαμενές, για να διανεμηθεί στη συνέχεια αναλόγως. Οι δεξαμενές αυτές ενσωματώνονται σε τρεις μεταλλικούς πύργους που τοποθετούνται σε στρατηγικά σημεία σχετικά με τους χώρους της συλλογικότητας, καθώς στηρίζουν και τους ανελκυστήρες για την είσοδο στους χώρους αυτούς. Παρόλο που αποτελούν ένα ανεξάρτητο σύστημα, τελικά ενσωματώνονται στον ευρύτερο μεταλλικό σκελετό. Η συνολική εικόνα του σκελετού είναι μια «έξυπνη», πράσινη κατασκευή που αλληλεπιδρά με τον περιβάλλοντα χώρο και ενώνει τον ακάλυπτο με τους χώρους της συλλογικότητας. (βλ.Κ6) Ο ακάλυπτος αποδίδεται στους κατοίκους του οικοδομικού τετραγώνου. Οι διαχωριστικοί τοίχοι που ορίζουν διαφορετικές ιδιοκτησίες διαρρηγνύονται σημειακά, αφήνοντας μόνο το αποτύπωμα τους στο έδαφος, ενώ μικρές μεταλλικές σκάλες τοποθετούνται στα σημεία αυτά για να ενώσουν τα διαφορετικά επίπεδα. Οι κοιλότητες που σχηματίζει ο σκελετός αποτελούν ευχάριστους καθιστικούς χώρους που πλαισιώνονται από πράσινο και συμπληρώνουν την εικόνα ενός πάρκου που προσκαλεί τον κάτοικο. Στο χώρο αυτό δεν συντελείται καμία δράση της συλλογικότητας, οπότε ο χώρος του ισογείου προσφέρεται για ελεύθερη χρήση σε όλους. Οι κάτοικοι χρησιμοποιούν τις εισόδους της εκάστοτε πολυκατοικίας προς τον ακάλυπτο, ενώ οποιοσδήποτε άλλος μπορεί να χρησιμοποιήσει την πάροδο. (βλ. Κ8)
Οι χώροι της συλλογικότητας, όπως αναφέρθηκε, αναπτύσσονται πάνω από τις ταράτσες Κ20
των γύρω πολυκατοικιών. Για την είσοδο σε αυτούς χρησιμοποιούνται οι ανελκυστήρες που στηρίζονται στους μεταλλικούς πύργους, οι οποίοι στο επίπεδο του εδάφους καμουφλάρονται μέσα στα κτίσματα του ακάλυπτου. Λόγω του μεγάλου ύψους της κατασκευής, για την καλύτερη κατανομή των φορτίων χρησιμοποιείται δικτυωματική πλάκα στην οποία καταλήγει ο μεταλλικός σκελετός που ξεκινάει, είτε από το έδαφος, είτε από την ταράτσα του κτιρίου που βρίσκεται από κάτω. Ο σχεδιασμός των χώρων αφορμάται από τις δομές του ακάλυπτου: ένας μακρόστενος όγκος που λειτουργεί ως παρατηρητήριο τοποθετείται σε συνέχεια της παρόδου-εισόδου στον ακάλυπτο. Ένας χώρος προβολών αναπτύσσεται βαθμιδωτά με πρόσωπο στην απέναντι τυφλή όψη ως αναφορά στα ρετιρέ και τις μεσοτοιχίες. Ένας χώρος παιχνιδιού, ένας χώρος συνέλευσης και ένας χώρος συνεστίασης δανείζονται μορφολογικά στοιχεία από τη δομή των κτισμάτων του ακάλυπτου, όπως μια περίκλειστη αυλή στην περίπτωση του τελευταίου. Πέρα από τις αναφορές στις δομές της πολυκατοικίας, ο χώρος της συνέλευσης χρήζει ειδικής σχεδιαστικής αντιμετώπισης, καθώς αντικατοπτρίζει τη δομή της συλλογικότητας. Για το λόγο αυτό, τοποθετείται πιο ψηλά από κάθε άλλο χώρο, ώστε να «εποπτεύει» την υπόλοιπη κατασκευή και να απευθύνεται μόνο στους συμμετέχοντες στην εκάστοτε συνέλευση.
Οι χώροι μεταξύ τους συνδέονται μέσω μιας ενιαίας διαδρομής που ενσωματώνει σκάλες
και τοιχεία ως άμεση αναφορά στους διαχωριστικούς τοίχους του ακάλυπτου και στην εναλλαγή επιπέδων, προσφέροντας συγκεκριμένες οπτικές προς την κατασκευή. (βλ.Κ11)
Κ21
Κ20