Respons: Jo Vandeurzen
De kracht van empowerment Prof. Van Regenmortel stelt in haar bijdrage enkele pertinente vragen omtrent empowerment en de toepassing ervan in de strijd tegen armoede. We kunnen onszelf identieke vragen stellen m.b.t. de zorgsector in de ruime zin van het woord. Onze samenleving wordt geconfronteerd met een enorme paradox. Aan de ene kant wordt geïnvesteerd in een aanzienlijke groei van het aanbod van zorg en hulpverlening. Aan de andere kant lijken de noden alsmaar groter, haast onbegrensd, te worden. Hoe gaan we om met deze toenemende vraag naar zorg? Naast de extra investeringen in het zorgaanbod, in welzijn voor iedereen, moeten we ook onze zorg anders organiseren. Het vertrekpunt daarbij is niet de logica van organisaties die zorg aanbieden, wel de vraag: wat heeft de hulpbehoevende nodig en hoe kunnen wij ervoor zorgen dat hij zelf de noodzakelijke oplossingen vindt? Empowerment, het versterken van hemzelf en zijn omgeving, is in dit proces een sleutelwoord.
De kwetsbare mens centraal Mensen met beperkingen, chronisch zieken, kwetsbare ouderen, jongeren met gedragsof emotionele problemen, thuislozen, mensen die in armoede leven, moeten een eigen en zinvolle plek in de samenleving kunnen innemen. Daarom verloopt de zorg best zoveel mogelijk geïntegreerd in de gemeenschap. Hierbij spelen ‘extramuralisering’, ‘community care’, empowerment, kracht- en contextgericht werken en vraagsturing een belangrijke rol. Enkele voorbeelden: Mensen met financiële problemen en schulden krijgen via hulp (opnieuw) greep op hun budget, waardoor hun financiële redzaamheid vergroot. Dergelijke hulpverlening moet toegankelijk, cliëntgericht en integraal gebeuren; Participatie staat centraal in het armoededecreet. Om die participatie te bereiken, voorziet het decreet in de erkenning en subsidiëring van verenigingen waar armen het woord nemen. Dit zijn vzw’s die werken op zes vlakken: armen samenbrengen in groep, armen het woord geven, werken aan de maatschappelijke emancipatie van armen, werken aan maatschappelijke structuren, vormingsactiviteiten en de dialoog organiseren en armen blijven zoeken. In 2013 zijn 52 erkende verenigingen waar armen het woord nemen, erkend in Vlaanderen;
De kracht van empowerment 27
De buddywerking werd recent structureel ingebed in de werking van de Centra voor Geestelijke Gezondheidzorg. Mensen met een psychische kwetsbaarheid raken soms sociaal geïsoleerd. Een ‘buddy’ (een vrijwilliger) wordt gekoppeld aan één persoon met psychische moeilijkheden. Ze ontmoeten elkaar voor een babbel, gaan wandelen, fietsen… Het vriendschappelijk contact tussen buddy en deelnemer doorbreekt het isolement en versterkt de gast; De nieuwe regeling betreffende de persoonsgebonden financiering schetst de overgang van een aanbodgerichte naar een vraaggerichte aanpak, waarbij de zorgvragers zelf meer het stuur voor hun zorg in eigen handen nemen. Iedereen met een erkende handicap en een vastgestelde ondersteuningsnood heeft recht op een forfaitair basisondersteuningsbedrag. Voor personen met een handicap met grotere zorgnoden wordt een tweede trap uitgewerkt. In plaats van het basisforfait kunnen zij een ondersteuningsplan indienen om in aanmerking te komen voor een hogere uitkering. Daarmee kunnen ze naar de aanbieder van handicapspecifieke zorgen of diensten van hun keuze stappen.
Het gezin in evolutie Het gezin, dat klassiek dé zorgstructuur was binnen de samenleving, heeft de voorbije decennia een aantal fundamentele veranderingen ondergaan. De context is veranderd. Zo neemt de kans op een echtscheiding al decennialang toe en groeien kinderen steeds vaker op in nieuw samengestelde gezinnen of eenoudergezinnen. Alleenstaande ouders, vooral moeders, lopen daarbij risico’s: in armoede terechtkomen, meer gedrags-, gezondheids- en relationele problemen, een lagere levenstevredenheid en slechtere schoolprestaties van de kinderen. Voor de hulp- en dienstverlening van Kind & Gezin is het daarom zoeken naar een manier om een afhankelijkheidssituatie zo snel en zo duurzaam mogelijk om te buigen naar een situatie waarin het gezin verder kan. Hierbij wordt nadrukkelijk een appèl gedaan op de krachten die in een gezin aanwezig zijn, de eventuele hulpbronnen van het gezin, de netwerken… Bij gebrek hieraan wordt gewerkt aan de opbouw ervan. Ook binnen de jeugdhulp wordt er gefocust op krachtgericht werken en empowerment. Het nieuwe decreet Integrale Jeugdhulp van 12 juli 2013 stelt de jongere centraal, vertrekt van de kracht van kinderen, jongeren en hun directe omgeving. Van hulpverleners wordt verwacht dat zij in eerste instantie de mogelijkheden van de jongere en zijn gezin aanspreken en versterken; Het werken met krachtgerichte methodieken wordt gestimuleerd: dat zijn methodes waarbij de jongere en het gezin de kans krijgen tot eigen inbreng of ondersteuning binnen het natuurlijke milieu;
28
De kracht van empowerment
Tot slot wordt ook via het cliëntenoverleg tot een beslissing voor verdere hulp gekomen. Dus niet over de hoofden heen, maar in samenspraak met de betrokkene en het gezin.
De stijgende levensverwachting Tussen 2010 en 2020 zal het aantal 65‐plussers in Vlaanderen toenemen van 1,13 miljoen tot 1,35 miljoen. Deze toename van de levensverwachting gaat gepaard met een groeiend aantal personen met al dan niet functionele beperkingen. Daarnaast stijgt ook het risico op armoede met de leeftijd. Niet minder dan een op drie van het totale aantal personen onder de armoede-risicodrempel is 65 jaar of ouder. Die maatschappelijke evoluties hebben een impact op de vraag naar en het aanbod van (formele en informele) zorg. De keuze voor vermaatschappelijking van zorg, door onder meer de sterke erkenning en waardering voor de rol van vrijwilligers en mantelzorgers binnen het zorgproces, is dan ook duidelijk en verantwoord. Met de vermaatschappelijking versterken we immers in de eerste plaats de informele zorg en de zorg in de thuissituatie. En ook van de formele residentiële en thuiszorgsector wordt verwacht dat ze met aandacht voor de vele vrijwilligers en mantelzorgers de beste zorgen verlenen aan de zorgvrager.
Conclusie De voorzieningen zullen bij de organisatie van hun zorg (moeten) vertrekken vanuit het standpunt van de zorggebruiker. Dat betekent zorg op maat voor iedere cliënt, met aandacht voor de totale mens en voor de specifieke vraag van de zorggebruiker zelf. Participatie en empowerment zijn daarbij belangrijke middelen. De zorg zelf gebeurt liefst op basis van gelijkwaardigheid tussen zorgverlener en zorggebruiker, met inbegrip van wederzijdse waardering en respect. Kortom: participatie door het empoweren van cliënt, patiënt, gebruiker en/of bewoner enerzijds en de vermaatschappelijking van de zorg anderzijds zijn belangrijke antwoorden op nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen. [Jo Vandeurzen is Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin voor CD&V] kabinet.vandeurzen@vlaanderen.be | Twitter: @JoVandeurzen
De kracht van empowerment 29