Respons: Tom Cox
Integriteit: Een inspiratiemiddel tot samenleven in diversiteit Wellicht was ook u verrast door de hoge cijfers van geweldervaring op school volgens het onderzoek van het kinderrechtencommissariaat. Bruno Vanobbergen schuift terecht integriteit naar voor als sleutel om (school) geweld te verkleinen. Maar hoe dóe je dit als school, als leraar in de klas, als leerling op de speelplaats of thuis achter de computer?
Veel scholen hebben geen of een te enge visie op geweld tussen leerlingen onderling en tussen leraars en leerlingen. Laat staan dat ze een visie hebben over een efficiënt aanpakbeleid. Geweld tussen mensen bestaat – zowel bij jongeren als bij volwassenen– en wellicht zal het altijd blijven bestaan. Dus ook in scholen. In plaats van zich erbij neer te leggen of zo weinig mogelijk betrokken te willen geraken, kan een school haar verantwoordelijkheid nemen. Ze kan kiezen voor een bewust beleid om de integriteit van alle betrokkenen te garanderen. Ze kan zelfs nog een stap verder gaan door integriteit proactief op de agenda te zetten waardoor samenleven in de huidige samenleving met grote diversiteit erg interessant wordt. In eerste instantie is het voor de school belangrijk een zicht te krijgen op wat zij onder geweld verstaat. Jongeren kunnen echt hard zijn voor elkaar. Geweld speelt zich dan ook vaak ‘onzichtbaar’ af: op de speelplaats, tussen leswissels… Kortom: op de ogenblikken dat volwassen ogen even niet meekijken. Bovendien creëert de ‘virtuele’ wereld heel wat nieuwe vormen van geweld waar we als volwassenen voorlopig achterop hinken. Ook leraars kunnen soms hard zijn voor leerlingen. Aanleiding is vaak zogenaamd vervelend ‘pubergedrag’. Dit kan gaan van een, op het eerste zicht, kleine opmerking (die wel hard aankomt bij de leerling in kwestie) tot een expliciete aanmaning in volle groep. Ik ga er vanuit dat zowel de leerling als de leraar zich vaak niet bewust zijn over de gevolgen van bepaald gedrag. Echter, geweld mag dan wel gedragsmatig zijn, de gevolgen ervan hebben rechtstreeks invloed op de identiteit van het ‘slachtoffer’. Gewelddadig gedrag wordt vaak (onbewust) door de context (bv. opvoeding, waarden, normen, overtuigingen…) bepaald. Zo zal een leerling bijvoorbeeld een medeleerling onmiddellijk slaan wanneer deze iets doet of zegt dat hem niet aanstaat, juist omdat hij
Integriteit: Een inspiratiemiddel tot samenleven in diversiteit 57
thuis nooit anders gezien heeft dan ‘dat je slaat wanneer je iets niet aanstaat’. De waarde ‘iets bespreken met elkaar’ is hem vreemd. Een leraar kan een leerling in de klas (zonder het expliciet te willen) voor schut zetten wanneer hij een evident antwoord niet weet. Het gedrag van deze leraar kan ingegeven zijn door een soort minderwaardigheidsgevoel. Hoog tijd dat heel wat leerlingen en leraars in onze Vlaamse scholen bewust gemaakt worden van hun gedrag en wat dit teweeg brengt bij de ander. Daarom is het, in tweede instantie, voor de school belangrijk om een duidelijk en waarachtig samenlevingsbeleid uit te zetten. Hoe doen we dat, ‘samenleven’ en ‘omgaan met elkaar’, in onze school? Dit lijken op het eerste zicht misschien makkelijk te beantwoorden vragen, misschien zelfs evidenties. Toch gaat het uitzetten van een samenlevingsmodel veel verder dan zéggen dat we in onze school respectvol omgaan met elkaar. Het vraagt durf en eerlijkheid om zich met het hele team te buigen over deze materie. Een écht en transparant samenlevingsbeleid vraagt immers diepgang, concretisering en betrokkenheid van alle partijen. Als je als school kiest om écht naar de essentie te gaan, kan je voor omgangsvormen en samenlevingsverbanden in de schoolcontext, net zoals in de maatschappij, niet anders dan uitkomen bij ‘diversiteit’. Ieder lid van de minimaatschappij ‘school’ is anders en handelt ook anders dan de andere. Om ervoor te zorgen dat iedere andere ook echt anders mag zijn, heb je als groep maar één ding te doen: elkaar aanvaarden. Op deze wijze kan eenieder zichzelf zijn in en met respect voor de ander(en). Deze visie ligt in de lijn van wat Bruno Vanobbergen in zijn artikel ‘integriteit’ noemt. Ik wil het begrip integriteit invullen als ‘ik mag zijn wie ik ben in respect voor en in aanvaarding van de ander’. Het is de taak van de school het omgangsbeleid zodanig te organiseren dat ieder schoollid – leerling en leraar – zijn integriteit ten volle mag en kan beleven. Met deze frisse, moderne kijk op het geloof in de ontwikkeling van ieder kind, iedere jongere tot verantwoordelijke volwassene kan een christelijk geïnspireerde school wel degelijk het verschil maken voor jongeren, gezinnen, de maatschappij… Een samenlevingsbeleid zou een verhaal van holle woorden zijn als het één keer per jaar, bij de start van het schooljaar, zou bovengehaald worden. Het kan pas écht slagen wanneer het geconcretiseerd wordt in het dagdagelijkse schoolleven. Hoe kan je de integriteit van ieder schoollid garanderen? Twee grote uitdagingen vormen hierop het antwoord. Enerzijds zal een duidelijke grensbepaling aangeven wanneer iemand zich niet aan de spelregels houdt. Anderzijds zal door weerbaarheidsverhoging iedere leerling zijn verantwoordelijkheid leren nemen in verscheidene soorten omgangsvormen. Laat ik beiden staven met een voorbeeld. Alexander en Youssef zitten samen in de klas. Alexander heeft een grote mond en heeft aanzien bij de anderen. Youssef is eerder teruggetrokken en weet vaak niet hoe te reageren in contact met leeftijdsgenoten. Na de zoveelste ‘rotte’ opmerking wordt het hem te veel. In een impulsieve reactie gaat hij Alexander te lijf. Het hek is van de dam. Duidelijk is dat de integriteit van beiden
58
Integriteit: Een inspiratiemiddel tot samenleven in diversiteit
in het gedrang komt. Via een open, elkaar respecterend gesprek kan de school veel betekenen voor beide jongens. Alexander leert inzien dat hij regelmatig zijn grens overschrijdt. Youssef leert dat hij zelf weerbaarder kan worden zodat hij in de toekomst beter kan anticiperen in dergelijke situaties. In plaats van straffend op te treden (en niet tot gedragsverandering te komen) kan de school hier kiezen om de jongens te confronteren met de integriteit van elkaar én van zichzelf. Een prachtige volgende stap zou zijn dat de ene de andere helpt in de verwezenlijking van zijn integriteit. Zo kan Youssef aangeven wanneer Alexander zijn grens overschrijdt en Alexander wanneer en hoe Youssef meer uit zijn schelp mag komen. Van een win-win gesproken! Tot slot vraagt een geslaagd samenlevingsbeleid een niet mis te verstaan engagement en een betrokkenheid van alle partijen. Als motor van dit beleid draagt de schooldirecteur een grote verantwoordelijkheid. Hij is immers degene die de omgangsstijl op school bepaalt. Het vraagt moed om in eer en geweten te oordelen en op een openhartige manier constructief het gesprek aan te gaan. Zonder oordeel, telkens opnieuw. De leraar is de actieve uitvoerder van dit beleid. Met brede blik – positief en toch kritisch – kijkt, oordeelt, objectiveert en handelt hij. Het vraagt een gezonde dosis reflectie. Je kan pas van iemand iets vragen als je dit zelf voorleeft. De leerlingen zijn de actief betrokkenen. Door dit samenlevingsmodel kunnen/mogen zij zich uitgedaagd voelen voor een verhaal van vallen en opstaan, van proberen, fouten maken en hier iets uit leren. Hierin mogen zij zich laten begeleiden door volwassenen die in hen geloven en veel ontwikkelingskansen zien. Tot slot: de ouders kijken mee van op de zijlijn. Toch spelen zij een cruciale rol in het wel of niet slagen van dit systeem. Slechts als een jongere voelt dat de ouders en de school op dezelfde golflengte staan, boeken school en ouders samen vooruitgang in opvoeding. Wanneer een school ten volle wil inzetten op de integriteitsbeleving van ieder individu doet ze dit best door te focussen op ‘samenleven in diversiteit’. Geweld op school (en later in de maatschappij) zal afnemen, nieuwe mogelijkheden zullen zich ontwikkelen. Het resultaat zal vooral zijn dat meer leerlingen zich beter zullen voelen en net dit vormt dé voorwaarde om te kunnen leren en studeren om over enkele jaren zelf een verantwoordelijke positie in de diverse maatschappij te kunnen innemen. [Tom Cox is directeur van de Middenschool Kindsheid Jesu te Hasselt]
Integriteit: Een inspiratiemiddel tot samenleven in diversiteit 59