Respons: Bruno Aerts
Privaat, maar toch niet commercieel: de social profit als derde weg Peter Degadt is in zijn bijdrage verhelderend over de bestaansgrond, de basiskenmerken en de meerwaarde van het vrij niet-commercieel initiatief in de zorg. Deze uitklaring is belangrijk. We stellen immers vast dat in de perceptie en in de duiding – al te vaak ook in de media – het privaat initiatief gemakkelijk gelijk wordt gesteld met het privaat commercieel initiatief. Of erger: dat de social profit gewoon wordt herleid tot de publieke sector. Ten onrechte: in België kennen we met de private en publieke social profit juist een vrij uniek en sterk model voor de dienstverlening aan personen of aan de gemeenschap van zogenaamde publieke goederen zoals gezondheid, welzijn en cultuur. In zijn bijdrage gaat Peter Degadt de belangrijke uitdagingen die zich vandaag in het zorglandschap stellen niet uit de weg. Hij stelt daarbij de vraag welk ondernemerschapsmodel in de zorg de beste antwoorden biedt voor de toekomst. In een onderbouwde analyse pleit hij voor een sociaal ondernemerschap dat maatschappelijk en waardengedreven wordt georganiseerd. Dit zorgmodel toekomstgericht uitbouwen, is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van overheid en social profitondernemingen.
De basiskenmerken van ondernemerschap gelden evenzeer voor social profitondernemingen In een context van een toenemende en steeds complexere vraag naar sociale dienstverlening, van overheidsbesparingen en krapte op de arbeidsmarkt, moeten social profitondernemingen zich meer dan ooit bewijzen op het vlak van efficiëntie, effectiviteit en goed ondernemerschap. Terecht. Het mag ons dan ook niet verwonderen dat het management van social profitondernemingen in belangrijke mate wordt gestuurd door eigenschappen van de marktcultuur: doel- en resultaatgerichte werking, prestatiegerichte monitoring en kostenbeheersing. Bovendien dienen social profitondernemingen zich aan te passen aan een vernieuwde zorgregie die veel sterker uitgaat van zorg op maat, aansluitend op de individuele noden en sturing door de zorgvragers zelf. Ook hier zien we dat heel wat social
Privaat, maar toch niet commercieel: de social profit als derde weg 103
profitondernemingen antwoorden zoeken door sterker in te zetten op innovatie, professionalisering en samenwerkingsverbanden die de eigen sector overstijgen. Deze transities zijn essentieel om ons zorgmodel ‘ future-proof ’ te maken en zullen in de toekomst nog aan belang winnen.
De bijzondere kenmerken van sociaal ondernemerschap integreren Voor social profitondernemingen komt het er bovendien op aan om bij deze belangrijke transities de essentie van hun sociaal ondernemerschap niet te laten ondersneeuwen. Sociaal ondernemerschap is meer dan het overnemen van managementtechnieken uit de profit. Het krijgt een bijzondere vorm en inhoud door het waarmaken van de maatschappelijke doelstelling en de intrinsieke kenmerken van de dienstverlening. Ondernemers in de social profit hebben de bijkomende opdracht om de betrokkenheid van met alle stakeholders te bevorderen, de persoonlijke levenskwaliteit van elke zorgvrager te verhogen en ruimte te voorzien voor emancipatie en bovendien de sociale samenhang en de solidariteit in de samenleving te versterken. Deze principes en doelstellingen dringen door tot in het hart van de dienstverlening. In zijn bijdrage stelt Peter Degadt het scherp: “Natuurlijk moeten we resultaatgericht denken, maar nooit zo dat de menswaardigheid ondergeschikt wordt aan technische mogelijkheden, kostenefficiëntie en economische belangen.” Dit op het terrein elke dag waarmaken, is geen sinecure. De louter bedrijfsmatige of economische belangen sporen niet altijd met een consequente vertaalslag van een maatschappijgericht en mensgericht engagement en nopen regelmatig tot moeilijke afwegingen en keuzes. Het is dan ook een uitdaging voor het bestuur, management, medewerkers en vrijwilligers om tot een evenwichtige integratie van deze doelstellingen te komen. De afwezigheid van winstmotieven in de social profit maakt het alvast heel wat evidenter om in deze moeilijke evenwichtsoefening te lukken. Hierin ligt in grote mate de sterkte en de meerwaarde van ons social profitmodel.
Sociaal ondernemerschap beleidsmatig ondersteunen Het sociaal ondernemerschap heeft vanuit zijn specifieke kenmerken tot op heden in België en in Vlaanderen een belangrijke sociale meerwaarde gecreëerd voor individu en maatschappij en zo sterk bijgedragen tot een warm Vlaanderen. Het
104
Privaat, maar toch niet commercieel: de social profit als derde weg
is een belangrijke factor gebleken om voor iedereen toegankelijke, betaalbare en kwalitatieve zorg te waarborgen. Bovendien draagt de social profit ook in aanzienlijke mate bij aan de algemene welvaart, economische groei en werkgelegenheid. Als de overheid de meerwaarde van het social profitmodel naar de toekomst toe onderschrijft, zal ze het sociaal ondernemerschap verder stimuleren en hiertoe de noodzakelijke kaders en randvoorwaarden voor de zorg van morgen uittekenen. Daarbij komen onder meer volgende uitdagingen sterk op de voorgrond: • Creëer meer rechtszekerheid en ruimte voor initiatief. Rechtszekerheid op langere termijn en voldoende bestuursvrijheid zijn voor social profitondernemingen essentieel om een strategisch beleid te kunnen uittekenen. Een duidelijk kader waarbij sturing op resultaten en kwaliteit centraal staat – in tegenstelling tot sturing op procedures – kan de creativiteit in het ondernemerschap ondersteunen. Dit betekent ook dat organisaties verantwoordelijkheid kunnen opnemen in een regelluwe omgeving; • Zorg voor stabiliteit in de financiering. Dit kan in de eerste plaats door in financiering een langetermijnperspectief te waarborgen. Waar er toch besparingsmaatregelen worden getroffen, dienen de effecten van besparingen op de werking en de kwaliteit van de dienstverlening van social profitondernemingen meer systematisch te worden opgevolgd. Meer structureel dient de financieringswijze waar nodig aangepast te worden om structurele onderfinanciering ongedaan te maken en om financiële prikkels in te bouwen die de noodzakelijke transities in de zorg ondersteunen; • Zorg voor een ‘level playing field ’ in de zorg. Het is cruciaal dat elke zorgaanbieder de toets van maatschappelijk verantwoorde zorg doorstaat. Het aanbieden van kwaliteitsvolle, sociaal rechtvaardige, performante, relevante en toegankelijke zorg moet het uitgangspunt zijn voor alle aanbieders. Dit moet er voor zorgen dat de meest kwetsbaren aan boord blijven en dat continuïteit van zorg gegarandeerd blijft. Dit voorwaardenkader dient in de erkenningsnormen voldoende geëxpliciteerd te worden. Ook het toezicht op de naleving van deze normen in de dagdagelijkse praktijk van de verschillende spelers dient sluitend georganiseerd te worden. Dit veronderstelt transparantie bij alle actoren; • Ondersteun processen die effectiviteit en efficiëntie bevorderen. Omgaan met schaarse middelen om daarmee de hoogst mogelijke kwaliteit te leveren tegen een betaalbare prijs vraagt een creatieve en innoverende aanpak. Deze innoverende aanpak situeert zich op alle niveaus van de organisatie
Privaat, maar toch niet commercieel: de social profit als derde weg 105
en heeft betrekking op de processen, de organisatiestructuur, het HRbeleid en het leiderschap. Daarnaast dringt samenwerking tussen organisaties zich vanuit efficiëntieoverwegingen én vanuit zorgdoelstellingen meer en meer op. De regelgeving staat echter in sommige gevallen verregaande samenwerkingsverbanden over sectoren heen in de weg. Een veilige omgeving om hiermee te experimenteren is aangewezen. De samenwerking tussen voorzieningen kan door de overheid ondersteund worden door een juridisch kader te creëren dat enerzijds belemmeringen wegwerkt en anderzijds goede samenwerkingsverbanden beloont. In het Verso-memorandum voor de Vlaamse verkiezingen van 2014 ‘Blijven inzetten op de social profit’ vindt u nog meer essentiële omgevingsvoorwaarden voor een toekomstgerichte social profit.1 [Bruno Aerts is directeur van de Vereniging voor Social Profit Ondernemingen vzw (Verso)] bruno.aerts@verso-net.be |
Het memorandum waarnaar de auteur verwijst kan teruggevonden worden op http://www.verso-net.be/images/ dbimages/docs/versomemorandum2014-2019_web.pdf (nvdr). 1
106
Privaat, maar toch niet commercieel: de social profit als derde weg