Neal Van Loock
Vaste benoeming in het onderwijs: breng heuveltjes en Alpen aan in de loopbaan van de leerkracht Al van bij de aankondiging in het voorjaar van 2013 van de stellingen die ter discussie zouden voorliggen op het CD&V Innestocongres in november 2013, was een van de vaakst terugkerende thema’s in de media het uitdoven van de vaste benoeming. Ter illustratie enkele dagblad- en magazinetitels: “CD&V wil vaste benoeming laten uitdoven”, “Gedaan met de vaste benoemingen van ambtenaren”, “Schaf de vaste benoeming af” en “Verdwijning van het vast ambtenarenstatuut raakte niet door het congres”. Het is duidelijk: het al dan niet afschaffen van de vaste benoeming was in de aanloop naar en ook gedurende het congres een heet hangijzer. Tijdens het VRT-journaal van 16 november 2013 moest nationaal voorzitter Wouter Beke echter toegeven dat “men nog niet klaar is voor het uitdoofscenario”. Ook als werd geen consensus bereikt om tot een uitdoving te komen, het is duidelijk CD&V bereid is om de discussie over de vaste benoeming aan te gaan. Tijdens de plenaire vergadering van het congres werd dit vervolgens geformuleerd als “evolueren naar één volwaardig statuut voor iedereen”. Een ander thema dat bij CD&V steevast hoog op de prioriteitenlijst staat is onderwijs. Of, zoals minister-president Kris Peeters het verwoordde: “Onderwijs is te belangrijk om het aan anderen over te laten.” In dit artikel komen deze twee items samen en wordt de aandacht gericht op de vaste benoemingen in het onderwijs, met enkele ‘Innestojaanse’ voorstellen die misschien een inspiratiebron kunnen vormen voor de volgende minister van Onderwijs (een CD&V’er?).
Politieke Academie: Vaste benoeming in het onderwijs 93
Zegen of vloek? De discussie of vaste benoemingen in het onderwijs nu een zegen of een vloek zijn, omvat heel wat facetten die onmogelijk allemaal in dit artikel aan bod kunnen komen. Zo is het wel duidelijk dat de tijdelijke contractuelen in het onderwijs een allesbehalve benijdenswaardig statuut bezitten, terwijl het ambtenarenstatuut niet meer van deze tijd is en het moeilijk maakt om een modern personeelsbeleid te voeren (zie o.a. verschillende studies onder leiding van prof. Ria Janvier). Het doel van dit artikel is niet zozeer een strijd te voeren tegen de vaste benoeming – al is deze stelling wellicht de ganse tijd op de achtergrond aanwezig en voelbaar – maar vooral een aantal pijnpunten bloot te leggen die het gevolg zijn van de vaste benoeming in het onderwijs. Om deze pijnpunten weg te werken worden enkele innoverende ingrepen voorgesteld waardoor de werkcontext van het onderwijzend personeel wijzigt in positieve zin en het streven naar een vaste benoeming misschien niet meer aan de orde hoeft te zijn. Iedere onderwijsvorm (basisonderwijs, secundair onderwijs, hoger onderwijs, volwassenen onderwijs) heeft zijn specifieke kenmerken, noden en behoeften. Bij de zoektocht naar oplossingen voor de problemen die de vaste benoeming veroorzaakt is het vervolgens opportuun om deze oplossingen op maat van iedere onderwijsvorm te maken. In deze bijdrage staat het hoger onderwijs en de lectoren en docenten die hierin actief zijn centraal.
Hét gevaar van de vaste benoeming: afnemende motivatie en het gevaar van de vlakke loopbaan Het stereotiepe argument contra de vaste benoeming in het onderwijs is het gebrek aan motivatie, het gebrek aan een drijfveer om te presteren eens de vaste benoeming op zak is. Een stereotiep is natuurlijk niet zomaar een stereotiep: er zit altijd een grond van waarheid in. In zowat iedere hogeschoolomgeving is wel een minder gemotiveerde vastbenoemde lector te vinden die minder zijn best doet dan de ‘onbegrensd gemotiveerde’ (vaak jonge) tijdelijke onderwijskracht die uiteindelijk eind augustus te horen krijgt dat hij of zij moet opkrassen, terwijl de vastbenoemde lector zonder enig probleem aan de slag kan blijven.
94
Politieke Academie: Vaste benoeming in het onderwijs
De oorzaak van die kelderende motivatie ligt in vele gevallen bij de vlakke loopbaan. Dag na dag, week na week, maand na maand en jaar na jaar, twintig uur per week hetzelfde verhaal herkauwen. Jaren na elkaar zitten dezelfde, niets veranderende opleidingsonderdelen in de lesportefeuille vervat. Geen variatie, geen stimulansen en geen inspiratie: niet van die aard om gemotiveerd te blijven.
Zorg voor een heuvelachtig parcours: minimum 10% van de tijd verplicht variërende taken uitvoeren Een verplichting om minimaal 10% van de tijd te spenderen aan andere taken dan onderwijsactiviteiten voor de aula of de klas kan een oplossing zijn om de eentonigheid te doorbreken. Hierbij kan gedacht worden aan activiteiten zoals instaan voor de interne communicatie, het opnemen van een rol als mentor van startende leerkrachten, het organiseren van het jaarlijkse galabal, het in goede banen leiden van de proclamatie van de laatstejaarsstudenten, trekker zijn van een redactieraad van een schoolblad. Door 10% van de tijd met andere aspecten van het schoolleven bezig te zijn dan zuiver lesgeven, komt er plots heel wat variatie in de dagdagelijkse bezigheden van lectoren en leerkrachten, waardoor ze scherp en fris blijven. Bij het toekennen van de verschillende taken is het aangewezen om het personeel zelf te betrekken bij de beslissing, waarbij zoveel mogelijk rekening kan gehouden worden met de talenten en interesses van de betreffende lesgevers. Het onderwijzend personeel zal snel ondervinden dat de verplichting om andere, variërende taken uit te voeren eigenlijk geen plicht, maar een voorrecht is. Na inburgering van dit systeem zal er, fi guurlijk, gevochten worden om extra inspirerende, variërende en stimulerende taken op zich te mogen nemen en zo boven 10% van de tijdsbesteding uit te stijgen. Plots krijgt de job een dynamisch boost. De eerste heuveltjes in het carrièrelandschap van de leerkracht zijn aangebracht.
Laat lectoren nu en dan een Alp beklimmen: bekwaamheidsattesten verwerven via korte stages in een privé- en/of overheidscontext Een vaak gehoord argument ter verdediging van de vaste benoeming is de mogelijkheid om zorgeloos enkele jaren de job in het onderwijs in te ruilen voor een baan elders om nadien, eventueel, naar het onderwijs terug te keren. In het overheidsapparaat is een dergelijke uitstap een fenomeen dat nu en dan al eens opduikt, maar in het onderwijs is een dergelijke (tijdelijke) carrièreswitch eerder zeldzaam.
Politieke Academie: Vaste benoeming in het onderwijs 95
En kan iemand ze ongelijk geven? Neem nu een lector aan een hogeschool die reeds tien jaar hetzelfde vak doceert. Zijn ganse thuissituatie is georganiseerd om een perfecte mix te vinden tussen werk en gezin, waarbij de voordelen van een job in het onderwijs snel duidelijk zijn. Na tien jaar voor de aula is ervaring opdoen in het werkveld geen overbodige luxe, misschien zelfs een noodzaak. Maar is het ook maar enigzins onlogisch dat zo iemand niet plots kiest om twee jaar zijn gemoedelijke gezinsleventje overhoop te gooien om eventervaring op te doen en voornamelijk avond- en weekendwerk te verrichten? Creëer liever de mogelijkheid, en zelfs de plicht, om minstens elke vijf jaar voor een kortere periode van één week tot maximaal één semester een bedrijfsstage te lopen in de privésector of elders. Dit kan heel wat voordelen met zich meebrengen. Ten eerste zorgen deze bedrijfsstages voor extra klimkilometers om zo de vervlakking van de loopbaan te voorkomen en variatie tijdens de loopbaan te realiseren. Ten tweede frist de lector op deze manier zijn of haar voeling met de arbeidsmarkt op, waardoor de inhoud van de cursus beter zal aansluiten bij de praktijk. Hiervan zullen eveneens de studenten intensief profiteren en dat is toch nog altijd het ultieme doel, niet? Ten derde is dit een ideaal instrument om werkzekerheid op langere termijn te ‘verdienen’. In ruil voor een hoge mate van werkzekerheid, verplicht men onderwijzend personeel om iedere vijf jaar een bepaalde hoeveelheid bekwaamheidsattesten te verzamelen door middel van dergelijke bedrijfsstages. Zo ontvangen de lectoren niet alleen de rechten van een lange termijn werkzekerheid, maar stellen ze er ook een bepaalde daad tegenover waar iedereen beter van wordt. In een latere fase kunnen dergelijke bekwaamheidsattesten ingezet worden om een belonings- en/of verloningssysteem op te starten voor lectoren die extra inspanningen leveren.
En ja, er is een voedingsbodem om vaste benoemingen af te schaffen Het is duidelijk dat er nog bruggen gebouwd moeten worden vooraleer een uitdoofscenario van de vaste benoeming in het onderwijs uitgevoerd zal worden. Tegelijkertijd lijkt er toch heel wat bereidheid te zijn om het bespreekbaar te maken. In de verschillende lerarenkamers weten veel lesgevers niet altijd of ze nu ‘voor’ of ‘tegen’ de vaste benoeming moeten zijn. Deze twijfel kan geïnterpreteerd worden als een bewijs dat iedereen op de werkvloer beseft dat er iets moet wijzigen aan het statuut van vastbenoemden en ze bereid zijn hierover in debat te gaan.
96
Politieke Academie: Vaste benoeming in het onderwijs
Bovendien staan de leerkrachten van morgen meer dan ooit open om de uitdoving op de onderhandelingstafel te leggen. Het is geen toeval dat net JONGCD&V de uitdoving van de vaste benoeming vurig verdedigde tijdens het Innestocongres. Hoe staan de toekomstige leerkrachten hier tegenover? De boodschap van de Vlaamse Vereniging van Studenten is klaar en duidelijk: herbekijk het systeem van de vaste benoemingen. Het is surreëel om te denken dat ook maar één eerstejaarsstudent in een lerarenopleiding zou aangeven deze opleiding te volgen omdat hij of zij een vaste benoeming nastreeft. Het zijn integendeel intrinsieke drijfveren die jongeren ertoe aanzetten om zich te vormen tot leerkrachten om met ‘volle goesting’ voor de klas te gaan staan en niet een mogelijke vaste benoeming. De strijd om een vaste benoeming te versieren start pas op de werkvloer als lesgevers enkele jaren meedraaien en ze merken dat collega’s rondom hen al eens vaker bij de directie passeren om die vaste benoeming te bemachtigen. Vanaf dan is de strijd, met het nodige ellebogenwerk onvermijdelijk, met heel wat (vaak onuitgesproken) frustraties in het korps als gevolg. Deze laattijdige honger naar een vaste benoeming geeft aan dat de benoeming in eerste instantie allesbehalve een must is voor leerkrachten en lectoren. Een uitdoving zou dergelijke frustraties alleszins wegnemen.
Conclusie: creëer een dynamische werkcontext en de vaste benoeming wordt een non-issue De frustraties die bestaan ten aanzien van de vaste benoeming lijken te passen binnen een christendemocratisch kader van rechten en plichten. De vastbenoemden hebben heel wat rechten, terwijl het nakomen van en de controle op het naleven van de plichten (lees: steeds op een gemotiveerde en geëngageerde manier voor de klas staan) net de belangrijkste discussiepunten vormen. Er is met andere woorden binnen het systeem van de vaste benoeming geen evenwicht tussen rechten en plichten. In dit artikel zijn twee voorstellen geopperd om de dalende motivatie die al eens optreedt als gevolg van de vaste benoeming, te counteren. Hoewel deze voorstellen geformuleerd zijn als een plicht, zullen de lectoren ongetwijfeld snel inzien dat het een voorrecht is en tevens een garantie op een gevarieerde en boeiende loopbaan. Het invoeren van dergelijke incentives countert het gevaar van ongemotiveerde personeelsleden in het onderwijs en zorgt voor een gelijklopende motivatie bij lesgevers, ongeacht hun statuut. Dit serene klimaat zal de discussie ‘pro’ een eengemaakt statuut voor onderwijzend personeel, dat geënt is op de noden en behoeften van de arbeidsmarkt, faciliteren.
Politieke Academie: Vaste benoeming in het onderwijs 97
Hierdoor kan de Innesto-omschrijving “evolueren evolueren naar één volwaardig statuut voor iedereen” snel gerealiseerd worden. [Neal Van Loock was lid van de CD&V Politieke Academie 2013, een intern vormingstraject voor jonge politici. Zijn paper werd, samen met de paper van Lien De Vos, door een vakjury verkozen als winnende paper. Hij is lector in marketing- en eventvakken aan de KH Leuven en lid van CD&V Tremelo] nealvanloock@hotmail.com
Literatuurlijst: De Gendt, M. Vaste benoemingen. Dertien, mei 2010. Geen auteur. Innestovoorstellen over afschaffi ng vaste benoeming personeel openbare sector en tot inperking van de rol van de overheid ronduit onaanvaardbaar. ACV Open Brief, geen datum. Geen auteur. CD&V wil vaste benoeming laten uitdoven. De Tijd, 3 mei 2013. Geen auteur. Laat alleen sterkste studenten leraar worden. Klasse, 19 september 2013. Geen auteur. Gedaan met de vaste benoemingen van ambtenaren. Het Nieuwsblad, 2 oktober 2013. Geen auteur. Schaf de vaste benoemingen af. Knack, 13 november 2013. Geen auteur. Het laten verdwijnen van het vast ambtenaren statuut raakte niet door het congres. De Standaard, 18 november 2013. Michiels, F. 6 hervormingen die de ambtenarij op z’n kop zullen zetten. Vacature Magazine, 9 februari 2013. Soenens, D. De 7 (schrijnende) verschillen tussen statutairen en contractuelen. Vacature Magazine, 30 oktober 2010. Van Hecke, M. Hoe verbeteren we de loopbaan van de leerkracht? De Morgen, 31 augustus 2011.
98
Politieke Academie: Vaste benoeming in het onderwijs
WV. Helft vastbenoemde ambtenaren wil statuut inruilen voor meer loon. Jobat, geen datum. Het Journaal, EĂŠn, 13u, 16 november 2013. Het Journaal, EĂŠn, 19u, 16 november 2013. http://www.vvs.ac/standpunt-loopbaandebat-leraren-27-06-2013
Politieke Academie: Vaste benoeming in het onderwijs 99