:.:.)$
i:]"it
T U) (É L J
=J(J
(D
P o.)
ManUgl AIVafeZ TOfneifO prrrio Nacionat de poesía 201s
Cando mozo, escoitaba as historias terribles dos paseos, e iso queda para semPre F.
X. Fernández Naval Tcxtm Carlos de Paz
Manuel Alvarez Torneiro vén de recíbin o día 7 de outubro, o premio Nacional de Poesía, polo libro Os óngulos da brasa, publicado no ano 2012 por factoría K, na colección Tambo que dirixe Luís Rei Núñez. É doado velo tomando café e paseando polas tardes co seu amigo e compañeiro de redacción no xornul La Voz de Galicia, o escritor e 70 12,13
Fm{ms
académico Xosé Ferndndez Ferreiro, Para esta entrevista citdmonos nun café na praza de Catro Camíños da Coruña, moi preto do edificio que foi sede do xornal onde el e Ferreiro traballaron durante moitos anos. A tiavés das fiestras véxoo vir pola beirarrúa. Vén con paso lento, demorado, tranquilo na luz da tarde. Vén ao encontro con psso de verso.
anuel, xa cho dixen varias veces, pero nunca está de
máis celebrar: Felicidades Polo premio! Grazas, pero isto foi un tsunami, algo
inesperado do que aínda non me recuperei. Ata o día 7 eu era feliz e agora non o son tanto. Eu pensei que o premio sería cousa de dúas entrevistas, unhas fotografías e saír un par
de veces por televisión, Pero isto superoume. Hai días nos que non teño tempo para xantar e tamén me alterou o sono.
Fe de vida Manuel Áfuarez Torneiro (A Coruña, 1932) pasou boa parle da súa vida, ata a xubilaiión, na redacción de l-a Voz de Galicia, xornal no que entrou da man do daquela director Francisco Pillado. Un total de 25 anos exercendo de xornalista na sección de Nacional, mantendo así mesmo seccións de opinión e crítica de libros, entre elas " De sll a sll' aquendándose neste caso co tamén xornalista e escritor Xosé Fernández Feneiro. Publicou o seu primeiro libro, Memoria dun silencio, en I982, cumpridos os cincuenta anos. Nun principio, alternou libros en galego e en castelán. A partir de Feilil corpo do soñ0, escribiu e publicou unicamente en galego, Nestes anos atesourou premios cgmo o EsquÍo ('1985 e 1994), Miguel González Garcés (1992, 1998 e 1994)e da CrÍtica (1999).0s ángulos da brasa mereceu antes do Premio Nacional, os da CrÍtica Española, Ánxel Casal da Asociación Galega de Editores e s dti mellor libro de poesía do ano 2012 que concede a Asociación Galega de Escritores
en que chegou á casa de Pepe Guillén, o presidente do grupo Amencer e dixo: Eu son poeta e
Dentro dun par de meses verás as cousas doutro xeito. Manuel, recibes este premio polo libro Os ángulos da brasa, pero a min dáme a sensación de que, dalgún xeito, recoñece unha traxectoria, o con-
veño de Noia e se queredes léixos algún poema. Era un rapaz, con pan-
talóns bombachos, e mirámolo con escepticismo. Sacou do peto. uns
xunto da túa obra, coherente e dunha calidade poética innegable... Pero iso non o sabía o xurado, algún si, pero non todos. O libro non é nada novo no conxunto da miña obra. Xa dixen que non é o libro meu que máis me gusta. Non sei cal escollería de entre os 16 que van publicados. Tería que lelos devagar e facer unha escolma. O resultado sería o libro que
papeis engurrados e principiou a ler. Pensamos que o que lía non era del pero, afortunadamente, si o era. Non eramos asiduos. O seu grande
amigo das tascas
en La Voz de Galicia. Eu colaborabá coa Yoz, mandáballes comentarios de libros. Un día chamoume o director, Francisco Pillado. Daquela íante buscar para traballar. Citoume unha tarde no despacho. Cheguei, senteime e díxome: Queres traballar connosco? Onde hai que asinar?, pre-
gunteille. En ningún sitio, mañá empezas, respondeu. Foron 25 anos, traballando como xornalista de mesa, que eu pouco saín á rúa afirma, aínda que si lembra que foi un dos redactores que cubriu a información do incendio no Pazo de Meirás.
aventuras era
Antón e eu había un nexo, unha sim-
patía. Conectabamos moi ben.
máis me gustase. Agora si, eu non boto un libro adiante ata que non sinto que ten un valor superior sobre os demais. lmos ao principio. Logo de estudar, traballas como dependente... Si, traballo nunha farmacia, dende os 14 ou 15 anos ata os 18. Logo vou ao servizo militar. Regreso e ao pouco tempo xa empezo a traballar
e
Urbano Lugrís. Xuntos viviron a bohemia e a penuria. Pero entre e,
pola noite, logo dos vasos e das cun-
cas, parabamos no portal da miña casa e líame poemas. En Noia asistín á creación de As torres no ar.
Da bohemia e das raíces cultura¡s e literarias Que opinión che merece o xornalismo actual? Paréceme que antes había outro sentido dos valores. Hoxe todos falamos
de xornalismo independente,
pero
independencia non hai moita, prima o banal, se cadra por influencia da tele-
visión, e tamén están as directrices ideolóxicas, dos grupos económicos...
Daquel tempo da farmacia e dos primeiro pasos no xornalismo son as noites de bohemia, os grupos Amencer ou Atlántida, a relación con Urbano Lugrís e, sobre todo, a
amizade con Antón Avilés de Taramancos, tan importante na túa vida e na túa obra... Si. Antón era un home sorprendente pola súa sabedoría poética. Nacera coa poesía aprendida. Lembro o día
Escribía na súa tasca, nunha mesa que tiña e non o distraía o ruído do bar. Tiña a paisaxe e a aldea meti-
das no corpo. VivÍa moito o mundo labrego e mariñeiro. Falando con el sentías o mar. Sempre dixo que as tascas foran para el a universidade da vida. Tamén Miguel González Garcés tivo un papel na túa vida... Eu admirábao a el e a súa familia
extraordinaria: Elvira,
a súa
muller,
Laura, Carlos e Alberto os fillos. Elvira facía unhas tortillas deliciosas nas tar-
des dos domingos na casa do Portazgo, onde eu ía con frecuencia. Sentíame aceptado e como da familia, prendido da súa humanidade. González Garcés e eu liámonos cousas, poemas dalgún libro no que estabamos a traballar. Eu visitábao no xar-
dín de San Carlos, onde estaba a
12.13 71
T U)
(g
) =c) L J
(D
L F L
o)
T U)
(g L
¿
=c))
(D L
c(D
. *' .,.
*. biblioteca que dirixía e. onde vivía. Prestábame libros e exerceu o labor de mestre. Eran épocas difíciles, sen posibilidade de acceder a libros que che interesaban. Viviamos na penuria cultural. Por el accedín a Neruda, a quen era pouco menos que imposible
atopar nas librarías,
el tiña
varios
libros e prestoumos.
Hai moitas referencias literarias na túa obra: Neruda, César Vallejo, Aleixandre, Hólderlin, Valente, Ferrín...
xa Concepción Delgado Corral, fai referencia disto polo miúdo no limiar de Os reinos do fulgor. Neruda, Octavio Paz e César Vallejo
forman unha triloxía que a min me conmoveu de maneira especial.
Residencia en la tierra de Neruda sacoume o chupete. Vallejo resulta indescritible, ás veces. Lin os clásicos: Quevedo, Góngora e os anteriores, Vixilio, Ovidio. Tamén os clási-
cos contemporáneos: Aleixandre, Cernuda, Dámaso Alonso, Luís Rosales e toda a xeración dos 50 que me enriqueceron e aos que sigo lendo. Péro a nómina é enorme.
7212.13
i
xudican o poema. Fai mellor a descri-
Compromiso coa memor¡a afectiva e histórica
ción dun incendio un poeta que
o
bombeiro que loita contra el.
O primeiro libro que publicas
é
Memoria dun silencio, con cincuen-
ta anos, es pois un. escritor serodio... O de agardar, foi decisión
voluntaria ou
circunstancial? Como levabas ese tempo no que escribías, pero no que non mantiñas aínda relación co lector... Eu era moi esixente comigo mesmo. Unha esixencia de tipo crítico. Tiña que estar convencido de que o que escribía era bo. Pensei que ese libro xa non era tan malo e accedín a publicalo. O certo é que tivo moita repercusión -en 'l 984 Memoria dun
silencio é candidato ao Premio Nacional de poesía. Ferrín no seu libro De Pondal a Novoneyra fala del
con eloxios desmedidos. O de non publicar non me preocupaba moito. Eu escribía e reescribía, esa era a miña preocupación. A poesía faise coa cabeza, hai moito laboratorio detrás. Os sentimentos, ás veces, aínda sendo certos e fermosos, Pre-
Empezaches escribindo en galego e castelán a un tempo. Con Fértil corpo de soño prodúcese a decan-
tación definitiva polo
galego, opción que, ao meu ver, leva implícito unha transformación na túa
poética que, sen perder o ton humano, existencial, pasa do individual a ser un dicir comunal, como se a lingua levase implícita a modificación do discurso, como se este se integrase nunha colectividade de seres presentes e ausentes que fan do poeta o que é... lso é certo. A lingua... Eu tiña que dicir
cousas do meu mundo rural que me afectaran moito, falar das xentes, dos traballos, dos sacrificios da vida, e iso só podía dicilo en galego.
Nacido na cidade, pero sempre a memoria da urbe, da música, do
cine (ese poema que tanto
me
gusla Tardes de lngrid Bergman), convivindo coa memoria da aldea... Cal é esa aldea?
T ü)
ñ g J
==(J
(D
o)
de Arriba, por riba
de
unha constante na miña creación.
Sobrado dos Monxes. Hai Pousada
Prestoume libros, levoume a recitais que organizaba, escribiu críticas, limiares. Pensei que lle debía algo máis ca
Pousada
de Arriba e de Abaixo. De neno,
e
aínda de mozo, ía alí coa miña madri-
ña a pasar os veráns, os meses de agosto e setembro. Vía traballar a
un café e dediqueille ese libro.
Consideras á muller, a figura feminina, como sostén da memoria? Si, é indiscutible. A muller é o sostén
xente, o esforzo case brutal e iso fací-
ame pensar. Regresaba á cidade e comparaba a vida urbana coa que viña de ver na aldea. Nela coñecín e aprendín, tamén, o valor da paisaxe
da tribo. Eu dixen sempre que
a
Galicia fixérona a muller e a vaca.
Poesía de afectos, de presenzas, de amor, pero tamén de ausencias,
que se che mete polos ollos e, tamén, a coñecer o ser humano
en particular Pilar, a nai de case
A túa é unha poesía de afectos, na que a referencia á muller é esencial:
nunca,., Morreu con 24 anos, tísica. Eu tiña tres.
María, Amalia, Manuela, Celsa,
Non a coñecín. Sei dela moi vagamen-
Dorinda... e sobre todo, Carmen, esa invocación constante en toda a túa obra e que calquera lector que se achegue de novas aos teus libros vai atopar en tantos, esa emoción que non decae. Para ese lector, podes explicar quen é Carmen?
te polo que me contaron. Non conservo
é familia de sangue, pero débolle moito apoio, axuda, comprensión. O que sinto por ela é Carmen non
un amor de agradecemento. Por ela e polo seu home. Coñecinos cando tiña
'l
5 anos e,
dende entón, vivo con
eles. É a miña familia, aínda que non o sexa de sangue. Unha relación que dura, sólida, tamén cos seus fillos. É un caso especial. Case' todos os teus libros están
dedicados a Carmen, agás Epicentro, que está dedicado a
imaxe na memoria, nin fotos. Unha ausencia brutal. Escribín moito sobre o que doe a ausencia e o que imaxinas que puido ser. Ás veces penso que debería escribir máis sobre ela. O elevado ton lírico dos teus versos
non impide, nin oculta, un inquebrantable compromiso coa xustiza e
Teresa Seara...
coa memoria histórica. Neste
O de Teresa tamén ten a súa razón de
ángulos da brasa están, por exemplo, poemas como Paredes (mortos
ser. Apoioume sempre moito. Ela é
Os
12.13 73
$iiffi l:i
¡l
T ü, CÚ
¿
)(J
(D P
o)
ese ritmo perfecto, a música interna do poema...
Outra cousa que me fascina da túa
(maldigo en sombra e cuspo/ enriba da diadema da vitoria) ou algún no
A música acompañoume moito. Eu non
que falas dese espolio inxusto dos
escoitei moita música A música é a arte das artes. Quixera ser músico e saber tocar o violín, como quixera ser pintor.
melódica e fondamente humana, é o emprego dos adxectivos, un uso leve e sorprendente pero que
arreo e con todo posto/ nunha hora
antes das pr¡meiras luces) Aguí
desafiuzamentos... Eu era mozo e escoitaba as historias terribles dos paseos, do franquismo.
e recibes unha impresión
escribo acompañado de música, pero
En realidade somos sbños incumpri-
poesía, tan limpa
e brillante, tan
amplía e transforma os significados sen que nos decatemos de
que están aí (felpa fusilada, mel lento, noite cerea[).
ña tanto que queda para sempre.
dos. A música do poema vén de dentro. Aprendín en autores que tiñan nos seus poemas moita música, ás veces
Perdemos a guerra e perdemos a pos-
lelos é como escoitar unha sinfonía.
era un mago que escribía esas cou-
guerra. E claro, foron 40 anos con iso
Pero a música non é unha obsesión. O poema nace cun ritmo interno que logo se desenvolve e vaite levando a escri-
tanto foi como fertilizar un campo que
Sabes iso
tan enorme que penetra, afecta e rabu-
e ves
como viviron tantos, que iso
remata tendo un reflexo na poesía. Ao mínimo descoido aparece e eu non o rexeito. Alguén pode dicir que Torneiro
bilo enteiro ou unha gran parte. Non teñen porque ser versos medidos a
É coma un río
anda coa poesia social e a min non me importa e, cando me peta, volvo a ese tema que foi duro e canalla. Agora, tes
propósito, non.
que darlle un acento lírico, non é unha mensaxe sen máis, é poesía.
Stradivarius lemos un verso no que dis que somos dun país condenado ao imposible... Si,pomos así. Quizais porque somos
Na túa obra a música ten un valor
esencial, non só por ser referencia permanente, creo que poderiamos
facer unha nómina completa de compositores clásicos, pero tamén está o jazz (Coltrane), o tango, e de
instrumeritos, pero o importante é
7412.13
que
lso vén de Neruda. Emprego unha linguaxe que me aproxima moito a el. El sas como se non sucedese nada. Lelo agora dá froitos.
A nostalxia das perdas e a crítica ao tempo que v¡v¡mos
pasa, unha melodía, un ton.
Falando de música, en Setembro
un país que soñou demasiado e non todos os soños son posibles. Pero iso si, o día que non soñemos estaremos mortos. O soño é o que queda, o que ninguén nos pode quitar.
A alegría de vivir e a nostalxia das perdas, a memoria, son elementos permanentes nos teus libros, nos
teus poemas. A memoria camiña connosco levándonos da man coma se fósemos nenos... nese verso están eses elementos: a infancia, a man querida que nos guía e protexe, a lembranza... A memoria é a miña intendencia, o
que me alimenta. Hai xente que
Durísimo, si. Segue sendo inxusta-
da brasa en edición bilingüe, galego-
escribe e que non ten pasado. A min
mente duro. Vivimos nunha sociedade canalla, civilizadamente desalmada. Están matando os valores. Poñen por diante a derrota, a desolación, o fracaso, fan que nos sintamos pequenos e humillados, continuamente. Matan a vida en favor do mundo e iso non debe ser asÍ. A vida é unha cousa e o mundo é outra. A vida dáse no mundo, claro, pero non son o mesmo.
castelán. Antes había que buscar editor, agora virán buscar os libros á
gústame que digan: mira Torneiro, viviu e ten pasado. A memoria é o que son e espero que non se me vaia a alma. A palabra "brasa" co mesmo significado de vida, xuventude, destino, co que aparece agora neste Os ángulos da brasa, xa aparecía nun
verso do primeiro poema
de Desnudo en barro, e reaparece en Setembro Stradivaius. Brasa é palabra fundamental. Vale para prender e quentar, aínda que
Entregarse ao dominio do silencio... quizais o máis necesario logo destas semanas de vertixe, nas que
casa.
O grande amigo Xosé Fernández Ferreiro, de onte e de hoxe, amigo común que compartimos, rematamos con el esta conversa?. Amigo de case toda a vida. É
Oitic¡l
pensar que existiu vida antes de Pepe. A nosa é unha relación fermosa. Traballamos xuntos no xornal e agora vémonos cada día. Alegrouse co premio máis ca min. Estaba vibrante e exaltado.
tamén queima e abrasa, pero é algo vivo sempre, ese é o valor que lle dou
semella que non es dono de ti... Porén, ti tes obra escrita, pendente
Vén a noite. Marcha con présa, aínda
a esa palabra.
de publicación...
ten que ir á aldea. Quedamos para
Nun poema de Luz de facer memoza, de 1999, falas dun tempo durísimo... é así este tempo?
Si, hoxe mesmo rematei un
novo
vérmonos con Fernández Ferreiro,
libro e chamáronme agora da editorial Visor para publicar Os ángulos
tomar café no lugar habitual, falar de todo e pasear polas rúas da cidade.
Calendario Xerais 2014 Ruth iWatífu:Anfurson Calenduio fotográfi* de puede con 13 htografias de Ruth Matild¿ Anderson e con prélogo de
A
Manuel Riv¿o
forógrafa estadounidense
iuth
,
l
Matild¿ Anderson desembarcou n0 porro de Vrgo na
m¿ñá do 7 de agosto de ,1924 acompalada do seu pai Alfred Theodore Anderuon. Duranre
13 meses, ate o 28 de agosto de 1925, cumpriu coa misión encugada por fucher Milton
Hundngdq fund¿do¡
da Hispanic Society
ofAmaica,
de fotografar a vidar os cosrumes, as
persoas e'as paisaxer de toda Galicia. Percorzucidades; vila¡ e aldeas bujcándoro*oficios típieos, o¡ xantares, as fesus e todo aquilo que resultase sorprendente.
O
14 de novembro
¿e lg25volveu
a
Galicia, nesta ocasión acompañada pola tamén fotógrafa Franas Spalding,
par¿ rem¿tff o üaballo que lle quedua pendente na Coruña e Pontevedra. Gruas ao magnlfico naballo de hoxe podemós recuperü a memoria das xentes que habitaron Galicia nos anos vinte do parado seculo.
Ru*r M¿tild¿ Andenon,
T (t)
(g L
=)(J (D L
cq)