Kaleido3 ls nn blabok by Cappelen Damm

Ronny Johansen og Marte J. Tovsrud

Kaleido 3 Lese- og språkbok A

Kaleido er Cappelen Damms nye norskverk for barnetrinnet. I dette verket legg vi vekt på arbeid med lesestrategiar og metodar som rettleidd lesing, men med Kaleido tek vi óg med skriving frå første stund.

Kaleido 3 har desse komponentane: •

Kaleido 3 Lese- og språkbok A og B

•

Kaleido 3 Arbeidsbok A og B

•

Kaleido LES (småbøker)

• Kaleido 3 Lærarens bok •

3 BOK A K Å R P OG S LES E-

Kaleido Digital: – elevnettstad med oppgåver og lesetrening

– lærarressurs med tavlebok, leselekser og

tilleggsstoff www.kaleido.cdu.no

ISBN 978-82-02-45964-2

Kaleido 3 Lese og språkbok A 45962 NYNORSK CADATRYKK.indd 1

788202 459642 www.cdu.no

Nynorsk

I S B N 978-82-02-45964-2

Nynorsk

18.02.15 19.17

Ronny Johansen og Marte J. Tovsrud

Lese- og spr책kbok A Nynorsk

Velkommen til 3. trinnet! I dei to første skuleåra har elevane tileigna seg mange nye ferdigheiter i lesing og skriving. I år skal desse ferdigheitene vidareutviklast og styrkjast. Vi ønskjer at Kaleido skal gjere sitt til å utvikle trygge lese- og skrivestrategiar, og samtidig skape engasjement og lese- og skriveglede. I Kaleido 3 Lese- og språkbok A og B finn de tekstar som skal • gi gode leseopplevingar • øve opp leseforståing • gi lesetrening og betre leseflyt • gi øving i lesestrategiar • gi oppleving, motivasjon og meining • vere eksempel for eiga skriving • lære elevane om nokre av dei formelle sidene ved språket Elevane er ulike og på ulike stader i lese- og skriveutviklinga. For enkelte elevar vil nokre av tekstane vere krevjande, mens andre elevar vil ha behov for å lese lengre og meir komplekse tekstar i tillegg til dei de finn i boka. Læraren bør alltid gi råd om korleis ein tekst skal lesast. Ved at elevane blir rettleidde inn i tekstane, sikrar ein at alle får utbytte av det som tekstane prøver å få fram. Vi ønskjer alle tredjeklassingar lykke til med lesing og skriving dette året! Helsing forfattarane

Innhald Kapittel 1

Godt sagt

Godt sagt.................................................................................................................................................................... side 04 Lesestrategi: Språkleg emne: Eksempeltekst:

I dette kapittelet skal du: u fortelje att ein tekst du har lese

KVA!? Skal eg ete dette?

u lage spørsmål med og utan spørjeord u skrive brev u lese forteljingar, faktatekstar, brev og dikt

Viktige ord: m kven m kva m kvar m korleis m kvifor m kva for ein (ei, eit, nokre) m når

Fortelje att når du har lese Lage spørsmål med og utan spørjeord Skrive eit brev

Mmm ... • Kva gjer familien på biletet? • Kvifor ser pappa litt sint ut? • Kva trur du pappa svarar?

Kapittel 2

Fortel, fortel!......................................................................................................................................................side 28

Fortel, fortel! I dette kapittelet skal du: u stille spørsmål til tekst u lære om verb

Lesestrategi: Språkleg emne: Eksempeltekst:

u skrive eit eventyr

Stille spørsmål til tekst Lære om verb Lære om antonym Skrive eit eventyr

u lese eventyr, fablar og andre historier u lære om antonym

Viktige ord: m fortelje m eventyr m eventyrtrekk m magisk m fabel

• Kva tenkjer du på når du høyrer ordet eventyr? • Kva trur du jenta på biletet fortel om? • Kva for eventyr kjenner du til?

Svisj!......................................................................................................................................................................................... side 52 Lesestrategi: Språkleg emne: Eksempeltekst:

Kapittel 3

Svisj! I dette kapittelet skal du: u sjå over teksten før du les u lære om substantiv u lære om synonym u lese og lage teikneseriar

Sjå over teksten før du les Lære om substantiv Lære om synonym Lese og lage teikneseriar

u lese samansette tekstar

Viktige ord: m teikneserie m bokmelding m substantiv m synonym

• Kva for teikneseriar kjenner du til? • Kva for ein teikneseriefigur synest du er mest morosam? • Kvar kan du lese teikneseriar?

Kapittel 4

Med og utan rim

Med og utan rim....................................................................................................................................... side 80

I dette kapittelet skal du: u finne dei viktigaste orda i ein tekst du les u lære om adjektiv u lære å byggje ut setningar u skrive ein beskrivande tekst u lese dikt, vers og songar

Lesestrategi: Språkleg emne: Eksempeltekst:

Finne viktige ord i teksten Lære om adjektiv Lære å byggje ut setningar Skrive ein beskrivande tekst

Viktige ord: m adjektiv m beskrive m som-setning

Gutar og jenter To jenter. Tre gutar. Tre jenter. Ein gut. Ei jente. Tre gutar. To gutar. To jenter. Helga Rykkja

• Kva slags tekst er «Gutar og jenter»? • Kven av desse er gutar og jenter? • Korleis ville du teikne to jenter og tre gutar?

Kapittel 5

Kva meiner du?

I dette kapittelet skal du:

Kva meiner du?.......................................................................................................................................... side 104

u tenkje på kva du kan om eit tema, før du les

Lesestrategi: Språkleg emne: Eksempeltekst:

Viktige ord: m meining m argument m faktatekst

Tenkje på kva du kan om eit tema før du les Øve på å lese og skrive sj-lyden rett Bruke orda fordi og derfor Skrive for å overtyde

u skrive for å overtyde u bruke orda fordi og derfor u lese faktatekstar og fiksjonstekstar

Eg lovar at eg skal gjere det i morgon.

Eg rekk ikkje fordi eg skal møte Jon klokka fem. Du går ingen stader før du har rydda!

• Trur du guten på biletet kjem til å få gå ut? Kvifor / kvifor ikkje? • Synest du guten har gode grunnar for å sleppe å rydde? • Kva for ein grunn synest du er den beste? • Kva for plikter har du heime?

104

105

Kapittel 6

Tenk på det I dette kapittelet skal du:

Men mamma sa ho skulle hjelpe meg.

Eg orkar ikkje fordi eg er så sliten.

u øve på å lese og skrive sj-lyden rett

Hmm ... Dette må eg lese ein gong til.

Kva betyr eigentleg dette?

u lese overskrifter og illustrasjonar

Tenk på det.......................................................................................................................................................... side 130 Lesestrategi: Språkleg emne: Eksempeltekst:

Lese overskrifter og illustrasjonar Lære om dobbelkonsonant Lære om direkte tale Skrive ein tekst om deg sjølv

u lære om dobbelkonsonant u lære om direkte tale u skrive ein tekst om deg sjølv u reflektere over innhaldet i tekstar du les

Viktige ord: m reflektere m tenkje m overskrift m illustrasjon m dobbelkonsonant

Å, jaa!

La meg sjå ...

• Kva gjer elevane på biletet? • Kva gjer du viss du les noko du ikkje forstår?

130

131

Kapittel 1

Godt sagt I dette kapittelet skal du: u fortelje att ein tekst du har lese u lage spørsmål med og utan spørjeord u skrive brev u lese forteljingar, faktatekstar, brev og dikt

Viktige ord: m kven m kva m kvar m korleis m kvifor m kva for ein (ei, eit, nokre) m når

Mmm ...

KVA!? Skal eg ete dette?

• Kva gjer familien på biletet? • Kvifor ser pappa litt sint ut? • Kva trur du pappa svarar?

Pippi begynner på skolen Pippi Langstrømpe har begynt på skulen, fordi ho òg vil ha juleferie. Ho har akkurat fortalt at ho heiter Pippilotta Viktualia Rullegardina Krusmynte Efraimsdatter Langstrømpe, men at ho blir kalla Pippi. – Jaja, sa frøken, – da får vi vel kalle deg Pippi, vi også, da. Nå får vi høre hva du kan for noe. Du er jo stor jente, så du kan vel en hel del alt. Vi kan kanskje begynne med regning. Nå Pippi, kan du si meg hvor mye sju og fem er? Pippi så på henne, forbauset og fornærmet. Så sa hun: – Ja, vet du ikke det selv, så må du ikke innbille deg at jeg vil fortelle det!

Alle barna stirret aldeles forskrekket på Pippi, og frøken forklarte henne at slik måtte en ikke svare når en gikk på skolen. En måtte ikke si «du», men «frøken» til frøken. – Å, unnskyld, sa Pippi angerfull. – Jeg visste ikke det, jeg. Jeg skal aldri gjøre det mer. – Nei, det håper jeg, sa frøken. – Og så skal jeg fortelle deg at sju og fem er tolv. – Se der! ropte Pippi. – Du visste det jo selv, jo! Å mitt fjols, nå sa jeg «du» igjen! Unnskyld, sa hun og kløp seg selv kraftig i øret. Frå Pippi Langstrømpe av Astrid Lindgren

• Kvifor stirer barna i klassen forskrekka på Pippi? • Kvifor skal ikkje Pippi seie «du» til læraren, trur du? • Kvifor blir læraren kalla «frøken»? • Kva kallar du læraren din? Gå saman med ein annan elev. Ein er Pippi, og ein er lærar. Lag eit skodespel av det som hender. Finn på andre ting Pippi kan seie til læraren sin.

Lesestrategi Når? Etter at du har lese. Korleis? Ved å fortelje att kvart avsnitt med ei setning.

Fortelje att når du har lese Når du har lese ein tekst, er det lurt å fortelje han att med eigne ord. På den måten hugsar og forstår du betre det du har lese.

Storm får ein idé Storm går i skogen og kjedar seg.

Storm går rundt i skogen med labbane i lomma. Han sparkar til ein liten stein. Skogen kan vere litt kjedeleg av og til.

Georg kjem forbi i ein leikebil.

Så ser han noko med bakoversveis. Georg susar forbi i ein lekker kassebil.

Storm spør om å få prøve bilen, men får nei.

Storm ropar etter Georg: «Har du laga han?» «Jepp!» ropar Georg tilbake. «Kan eg prøve han?» «Gløym det!» ler Georg og viser labben.Vips, så er han borte i ei støvsky.

Når du fortel att, kan det bli slik: Storm går i skogen og kjedar seg. Georg kjem forbi i ein leikebil. Storm spør om å få prøve bilen, men får nei. 8

Øv på å fortelje att etter at du har lese fortsetjinga av historia. Stopp etter kvart avsnitt, og lag ei setning som fortel det viktigaste. Sei alle setningane i samanheng til slutt.

Lesestrategi

Storm kan ikkje gløyme Georgs kassebil. Storm vil ikkje gløyme han. Han var så tøff. Eg vil òg ha ein sånn, tenkjer Storm. Den tøffaste kassebilen i heile verda. Då vil nok Betina vere med meg på kino. Eg kan lage ein sjølv, tenkjer han. Og Albrikt vil sikkert hjelpe til. Albrikt er bestevennen til Storm. Dei gjer mykje gøyalt saman. Ein gong laga dei ein kanon av ein hol tømmerstokk. Såg skaut dei konglar på Gaute elg. Og ein annan gong gjorde dei det ein gong til. Etter Storm og Albrikt bygger kassebil av Thomas Framnes

Jammen greidde eg det på fire setningar!

• Kor mange setningar brukte du? • Korleis var det å bruke denne lesestrategien? • Kva slags tekstar vil han passe til? Øv meir på lesestrategien på side 6 og 7 i arbeidsboka.

Korleis vil du seie det? Vi seier ting på ulike måtar når vi snakkar med ulike menneske. Har du lagt merke til det? Tenk over dette:

Du vil ikkje gjere lekser. Korleis seier du det – til mamma og pappa? – til læraren din?

Du vil låne fotballen. Korleis spør du – bestevennen din? – ein du ikkje kjenner?

Du vil ikkje vere med på leiken. Korleis seier du det – til klassekameratane dine? – til to jenter du ikkje kjenner?

• Kva seier du til dei ulike personane? • Kvifor vil du snakke annleis til ein lærar enn til foreldra dine? • Kan du finne på andre eksempel sjølv og vise dei fram? Gå saman med ein annan elev og spel dei ulike samtalane.

KVA FUGLANE SEIER HU-HU! seier hubroen. SKJ-SKJ! seier skjora. RR-RR! seier ramnen. Men trur du kråka seier KRÅ! og trur du gåsa seier GÅ!? Kva seier du? Per Olav Kaldestad

• Kvifor har forfattaren valt hubro, skjor og ramn i dette diktet? • Korleis vil du lage lyd av namnet ditt? Lag ditt eige dikt med dyrelydar eller med andre lydar.

Kunsten å stille spørsmål Vi spør mykje! Vi spør om ting vi lurar på. Vi spør om å få ting. Vi spør om andre kan gjere ting for oss. Legg merke til korleis Truls, Trine og storebror spør i desse små samtalane: – Kva har vi til middag? Truls spør ute frå gangen. – Er du svolten? spør mamma. – Det kjem an på kva vi har, svarar Truls. – Er klokka blitt mykje? spør Trine. – Kva? svarar den gamle mannen. – KOR mykje er KLOKKA? nesten ropar Trine. – Å ja, seier mannen. – Ho er snart seks. – Gi meg meir saft, seier storebror. – Nei, hent sjølv, svarar pappa. – Ver så snill, seier storebror og smiler. – Slik, ja! seier mamma og heller i saft til storebror. • Kvifor spør mamma om Truls er svolten? • Kvifor høyrer ikkje den gamle mannen før andre gongen Trine spør? • Kvifor vil ikkje pappa gi storebror saft? Gå saman to eller tre elevar og spel samtalane over. Snakk saman om korleis stemmene bør vere.

Å stille spørsmål Vi kan spørje om noko på fleire måtar. Dei to viktigaste måtane er å spørje

Hugs spørsmålsteikn når du skriv spørsmål.

• med spørjeord: Kva har vi til middag? • utan spørjeord: Er det noko godt til middag?

Viss du spør nokon om å gjere noko for deg, er det ofte lurt å leggje til «ver så snill».

Hugsar du spørjeorda? • kven • korleis • kvifor • kva • kva for ein

Oppgåver 1. Lag eit spørsmål med kvart av spørjeorda. Arbeid to og to og still kvarandre spørsmåla.

(ei, eit, nokre) • kvar • når

2. Kan de spørje om dei same tinga utan å bruke spørjeord? Prøv! 3.

Korleis kan de spørje på ulike måtar • om å få meir mat • om å få pengar til kino • om når de må leggje dykk • om å få låne ein ting

Finn på spørsmål til desse svara: • Tyggjegummi • I Hyttegata 20 • Onkel Bjarne • Eg vil ha den blå! • Klokka seks!

5. Finn på svar. La så nokre andre lage spørsmåla til. 6.

Intervju nokon i klassen. Lag spørsmåla først og skriv dei ned slik at du hugsar dei. Spør både med og utan spørjeord.

Lag ein spørjekonkurranse. Spørsmåla kan handle om kva som helst: sport, bilar, hestar, hobbyar … Spørsmåla bør ikkje vere for vanskelege. Finn andre elevar og del inn i lag. Køyr konkurransen!

Veit du at eit anna ord for spørjekonkurranse er quiz?

På gjennomreise Flodhesten gjekk gjennom gatene så naturleg han berre kunne for ikkje å vekke oppsikt Likevel glodde folk enormt og ein modig mann spurde: «Kvifor går du her gjennom gatene våre, du – eit typisk sumpdyr?» «Kan vi ikkje la det vere eit mysterium?» svara flodhesten Marit Tusvik

Kvifor luktar hestar Kvifor luktar hestar så godt heile året men knea mine berre om sommaren? Marit Tusvik

• Kvifor spurde mannen flodhesten? • Kva meinte flodhesten med svaret, trur du? • Kva kan det lukte av knea berre om sommaren? Tenk deg at eit anna dyr kom gjennom byen. Kva ville mannen og dyret sagt? Skriv ned samtalen.

Teo tøffar seg Mor har sydd ny bunad til Teo. Ho gler seg til 17. mai. Dagen blir ikkje så fin likevel, og ho er sint og lei seg når dei kjem heim igjen. Men Teo er òg sint. Kan han seie det til mor? – For ein dag! Kva trur du folk vil seie om meg når du går rundt i fillete og skitne klede på 17. mai, Teo? Kva? Der kom det! Teo skulle til å svare, men ho heldt fram. – For det første så kom Sølvpuss inn i kafeen og laga masse styr for meg. Så snakka du frekt til to søte, høflege jenter. Og så avslutta du 17. mai-festen med å sparke fotball oppe på scena så alle fanene datt ned. Og så bunaden, då! Teo! Sjå på meg! Sånn oppførsel vil eg ikkje ha noko av. Det kokte inne i hovudet hans. No! No skulle han seie det. No! Og så berre stupte han uti det. – Drit og dra! Trur du eg gidd å gå rundt i denne teite tåfisbunaden, ditt sabla reinsdyr? 16

Mora blunka og blunka, opna munnen, men lukka han igjen. Ho sette seg ned på stolen og la andletet i hendene. Magen hennar begynte å riste. Det kom ein rar lyd. Først var Teo redd for at ho hadde begynt å gråte, men så forstod han kva det var! Det var latter! Mora lo. Ho la seg bakover og lo slik at Teo nesten blei redd for at ho ikkje skulle klare å stoppe. Etter ei stund hiksta ho fram: – Gå no inn på rommet ditt, din vesle reinsdyrkalv! Ta av deg den teite tåfisbunaden og få på deg skjorta! Så skal dette sabla reinsdyret sette i gang og lage middag! Frå Teo tøffar seg av Solveig Blindheim Bendixen

• Kva har Teo gjort sidan mora er så sint? • Teo var alt sint for noko anna. Kva var det? • Kvifor begynner mora å le? Av og til kan det vere vanskeleg å gjere alt dei vaksne vil på 17. mai. Har du opplevd det? Fortel til ein medelev.

Det blir ikkje fest utan Therese I friminuttet spring Mina bort til den nye venninna si. «Vil du komme i bursdagen min?» «Å, ja!» svarar Therese. «Eg gler meg skikkeleg», ler Mina. «Pappa leikar alltid eggeløp og blindebukk med oss»

Therese ser på henne. «Faren min leigde tryllekunstnar sist eg hadde bursdag. Og eit band gongen før det.» Mina blir kjempelei seg og spring. «Eg meinte det ikkje slik», ropar Therese etter henne. «Eg har veldig lyst.» Men Mina er nok for langt borte til å høyre henne. Frå 5 ballongbra bursdagshistorier av Henriette Wich

• Kvifor blei Mina lei seg? • Har du opplevd at det du seier, blir forstått på ein annan måte enn du hadde tenkt? • Kvifor seier Therese «Eg meinte det ikkje slik»? Skriv så mykje du rekk på tre minutt, om «Min draumebursdag».

Eksempeltekst 1

Å skrive brev Vi kan skrive brev for å halde kontakten med nokon vi kjenner. Å skrive brev er litt som å snakke saman – berre på papir. Mange sender nok oftare meldingar med mobilen eller på nettet, men det er mange som synest det er koseleg å få eit handskrive brev. Slik kan du gjere det:

Sletta, 20. august Kjære mamma og pappa! Hels på dei du skriv til, og sei noko hyggjeleg. Fortel noko som har hendt der du er.

Nokre spørsmål til slutt som du kan få svar på i neste brev. Avslutt med ei helsing.

Håpar det går bra med dykk der heime! Her på handballskulen går det bra. Eg er litt trøytt, for vi legg oss litt for seint. Vi ser etter jenter i staden for å leggje oss. Eg gjorde noko dumt og vedda alle pengane på at eg skulle skåre fire mål første kampen. Det gjorde eg ikkje. Kan de sende meg meir pengar? Tobias og gutane på laget helsar så mykje! Helsing Benjamin

• Kva trur du mamma og pappa tenkjer når dei les dette brevet? • I brev helsar og avsluttar vi. Kva for andre gonger gjer vi det?

Eksempeltekst 2 Rampete Robin får ikkje lov til å sjå på tv før han har skrive brev til tante Rakel og takka for julegåva. Brevet skal vere på fem setningar. Robin blir nokså sint, og han skriv dette brevet, som han puttar i ein konvolutt, limar igjen og sender.

Frå Rampete Robins underbukse av Francesca Simon

• Finn ut kva P.S. betyr. • Kva synest du om brevet? • Kva trur du tante Rakel vil seie når ho får brevet? Lær meir om brev og skriv sjølv. Side 22 og 23 i arbeidsboka.

Når det vi seier, gjer vondt Det gjer vondt å slå seg! Heldigvis går det som regel fort over. Etter ei stund gjer det ikkje vondt lenger. Særleg viss nokon trøystar deg. Det er nesten rart korleis trøystande ord kan få smerte til å forsvinne litt fortare. Trøyst hjelper, og kanskje eit plaster.

Ord kan òg gjere vondt. Det er endå rarare, for ord er berre ord. Ord kan høyrast. Dei kan verken slå eller sparke. Likevel kan dei gjere så vondt, like vondt som å slå seg. Du får eit slags sår inni deg.

Dum!

Dust!

Vil ikkje leike med deg.

Vil ikkje vere vennen din.

Unnskyld! Heldigvis kan ord gjere det godt igjen. Har vonde ord gitt eit lite sår inni deg, kan dei gode orda verke endå betre enn plaster.

Eg meinte det ikkje.

• Kva kan hjelpe når du har slått deg? • Korleis kan ord gjere vondt? • Korleis kan såret inni deg bli borte? Samle saman ord som gjer godt, og skriv dei.

Sindre og Selma og Sinnataggen Sindre og Selma er i Vigelandsparken i Oslo. Der står dei og ser på statuen som blir kalla Sinnataggen. Det får Sindre til å tenkje. Sint, tenkjer Sindre. Og stemma inni seg: Sint, sintare, sintast. Han ser opp på Sinnataggen, og tenkjer på dei to gutane. Det er lenge sidan han har vore sint sjølv. Det var då han skulle fly åleine til pappa i Bergen. For første gong.

Han blir nesten redd når han tenkjer på det. Han og mamma hadde nettopp gått av flytoget. Det kokte i hovudet hans. Han var sint på mamma, som tvinga han til å reise. Og sint på pappa, som hadde flytta til Bergen. «Pappa skal bu i Oslo!» hadde han ropt. Han hadde trampa så hardt i bakken at han fekk vondt. Han tittar bort på Selma. Har ho vore så sint som Sinnataggen nokon gong? Selma har aldri vore sint på han … Og han har aldri vore sint på henne. Etter Sindre, Selma og Sinnataggen av Øistein Hølleland

• Kvifor blei Sindre så sint på foreldra sine? • Kva betyr det at det kokar i hovudet? • Har du blitt overraska over ditt eige sinne nokon gong? Skriv i tre minutt om «Ein gong eg blei skikkeleg sint».

Ti råd når du er sint Viss du blir sint, tel til ti, seier nokon. Her kjem det ti råd du kan prøve å hugse ein gong du er sint. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Det er sunt å bli sint iblant. Sjølv om du er sint, kan du ikkje seie kva du vil til andre. Trekk pusten og tenk deg om før du snakkar. Det kan vere lurt å ta ein joggetur. Tenk over kvifor du er sint. Prøv å snakke roleg. Fortel at du er sint. Forklar kvifor du er sint. Lytt til svaret du får. Be om unnskyldning om det trengst.

• På kva måte kan det vere sunt å bli sint? • Kvifor kan det vere lurt å trekkje pusten eller springe ein tur, trur du? Finn ein klassekamerat og øv på råd nummer 7 og 10.

Gøymt eller gløymt? Lesestrategi

Å fortelje att når du har lese – lesestrategi

1. Kvifor er det lurt å fortelje att ein tekst med eigne ord? 2. Forklar korleis du gjer det.

Fortelje att når du har lese

Når? Etter at du har lese.

Når du har lese ein tekst, er det lurt å fortelje han att med eigne ord. På den måten hugsar og forstår du betre det du har lese.

Korleis? Ved å fortelje att kvart avsnitt med ei setning.

Storm får ein idé Storm går i skogen og kjedar seg.

Storm går rundt i skogen med labbane i lomma. Han sparkar til ein liten stein. Skogen kan vere litt kjedeleg av og til.

Georg kjem forbi i ein leikebil.

Så ser han noko med bakoversveis. Georg susar forbi i ein lekker kassebil.

Storm spør om å få prøve bilen, men får nei.

Storm ropar etter Georg: «Har du laga han?» «Jepp!» ropar Georg tilbake. «Kan eg prøve han?» «Gløym det!» ler Georg og viser labben.Vips, så er han borte i ei støvsky.

Lesestrategi

Øv på å fortelje att etter at du har lese fortsetjinga av historia. Stopp etter kvart avsnitt, og lag ei setning som fortel det viktigaste. Sei alle setningane i samanheng til slutt. Storm kan ikkje gløyme Georgs kassebil. Storm vil ikkje gløyme han. Han var så tøff. Eg vil òg ha ein sånn, tenkjer Storm. Den tøffaste kassebilen i heile verda. Då vil nok Betina vere med meg på kino. Eg kan lage ein sjølv, tenkjer han. Og Albrikt vil sikkert hjelpe til. Albrikt er bestevennen til Storm. Dei gjer mykje gøyalt saman. Ein gong laga dei ein kanon av ein hol tømmerstokk. Såg skaut dei konglar på Gaute elg. Og ein annan gong gjorde dei det ein gong til. Jammen greidde eg det på fire setningar!

Etter Storm og Albrikt bygger kassebil av Thomas Framnes

• Kor mange setningar brukte du? • Korleis var det å bruke denne lesestrategien?

Når du fortel att, kan det bli slik: Storm går i skogen og kjedar seg. Georg kjem forbi i ein leikebil. Storm spør om å få prøve bilen, men får nei.

• Kva slags tekstar vil han passe til? Øv meir på lesestrategien på side 6 og 7 i arbeidsboka.

Å stille spørsmål – språk og grammatikk

Kunsten å stille spørsmål

Å stille spørsmål

Vi spør mykje! Vi spør om ting vi lurar på. Vi spør om å få ting. Vi spør om andre kan gjere ting for oss. Legg merke til korleis Truls, Trine og storebror spør i desse små samtalane:

Vi kan spørje om noko på fleire måtar. Dei to viktigaste måtane er å spørje

– Kva har vi til middag? Truls spør ute frå gangen. – Er du svolten? spør mamma. – Det kjem an på kva vi har, svarar Truls.

Viss du spør nokon om å gjere noko for deg, er det ofte lurt å leggje til «ver så snill».

– Er klokka blitt mykje? spør Trine. – Kva? svarar den gamle mannen. – KOR mykje er KLOKKA? nesten ropar Trine. – Å ja, seier mannen. – Ho er snart seks.

3. Kva for måtar kan vi stille spørsmål på?

– Gi meg meir saft, seier storebror. – Nei, hent sjølv, svarar pappa. – Ver så snill, seier storebror og smiler. – Slik, ja! seier mamma og heller i saft til storebror.

4. Kva for spørjeord har vi?

• Kvifor spør mamma om Truls er svolten? • Kvifor høyrer ikkje den gamle mannen før andre gongen Trine spør? • Kvifor vil ikkje pappa gi storebror saft?

•

med spørjeord: Kva har vi til middag?

•

utan spørjeord: Er det noko godt til middag?

Hugs spørsmålsteikn når du skriv spørsmål.

Hugsar du spørjeorda? • • • • •

Oppgåver

• •

1. Lag eit spørsmål med kvart av spørjeorda. Arbeid to og to og still kvarandre spørsmåla.

kven korleis kvifor kva kva for ein (ei, eit, nokre) kvar når

2. Kan de spørje om dei same tinga utan å bruke spørjeord? Prøv! 3. Korleis kan de spørje på ulike måtar • om å få meir mat • om å få pengar til kino • om når de må leggje dykk • om å få låne ein ting

Gå saman to eller tre elevar og spel samtalane over. Snakk saman om korleis stemmene bør vere.

Å skrive brev

Eksempeltekst 1

Vi kan skrive brev for å halde kontakten med nokon vi kjenner. Å skrive brev er litt som å snakke saman – berre på papir. Mange sender nok oftare meldingar med mobilen eller på nettet, men det er mange som synest det er koseleg å få eit handskrive brev.

– tekstskaping

5. Korleis begynner og avsluttar vi eit brev? 6. Kva kan du skrive i eit brev? 7. Kvifor skriv vi brev?

Å skrive brev

Slik kan du gjere det:

Sletta, 20. august Kjære mamma og pappa! Hels på dei du skriv til, og sei noko hyggjeleg. Fortel noko som har hendt der du er.

Nokre spørsmål til slutt som du kan få svar på i neste brev. Avslutt med ei helsing.

Frå Rampete Robins underbukse av Francesca Simon

• Finn ut kva P.S. betyr. • Kva synest du om brevet?

• Kva trur du mamma og pappa tenkjer når dei les dette brevet?

• Kva trur du tante Rakel vil seie når ho får brevet?

• I brev helsar og avsluttar vi. Kva for andre gonger gjer vi det?

Lær meir om brev og skriv sjølv. Side 22 og 23 i arbeidsboka.

Å lese forteljingar, saktekstar, brev og dikt 8. Kva handlar mange av tekstane i dette kapittelet om? 9. Var det nokre tekstar du syntest var morosame eller triste? 10. Var det nokre tekstar som fekk deg til å tenkje på noko spesielt?

Kapittel 2

Fortel, fortel! I dette kapittelet skal du: u stille spĂ¸rsmĂĽl til tekst u lĂŚre om verb u skrive eit eventyr u lese eventyr, fablar og andre historier u lĂŚre om antonym

Viktige ord: m fortelje m eventyr m eventyrtrekk m magisk m fabel

• Kva tenkjer du på når du høyrer ordet eventyr? • Kva trur du jenta på biletet fortel om? • Kva for eventyr kjenner du til?

Fortel! Fortel kva du gjorde på skulen i dag! Har de spelt fotball? Kven var på lag? Fortel meg om leksene, kva las du der? Kven leikar du med, og kven kjem der? La meg få høyre, fortel, fortel! No har eg tid, for no er det kveld!

Fortel om den første gongen du hoppa. Fortel ein gong til om den klokka som stoppa! Fortel om då du blei forelska i pappa, fortel om den rotta i kjellartrappa!

La meg få høyre, fortel, fortel! No har eg tid, for no er det kveld!

Eller fortel meg eit eventyr – eit om prinsesser og troll og dyr. Eit om ein drake som er heilt vill. Berre fortel meg no – ver så snill! Kom og fortel meg, og ikkje nøl. Nei, vent litt, eg vil fortelje sjølv! Tone Senje

• Kva handlar dette diktet om? • Kven trur du det er som snakkar saman? • Kvifor fortel vi kvarandre forteljingar?

Oppgåver Fortel sjølv! I diktet er det mange forslag til ting du kan fortelje om, for eksempel: • noko som har hendt på skulen • kva du likar best å leike • då du møtte ei rotte i kjellartrappa • eit eventyr om ein drake

1. 2.

Vel noko du har lyst til å fortelje om. Bruk eit av forslaga frå diktet, eller fortel om noko spennande du har opplevd sjølv. Lag ei teikning om det du vil fortelje.

3. Skriv ei liste over ord som kan gjere forteljinga di spennande å høyre på. 4. Fortel til ein annan i klassen.

Lesestrategi Når? Etter at du har lese. Korleis? Ved å lage spørsmål. Kven skreiv ned dei norske folkeeventyra?

Stille spørsmål til tekst Når du skal lese for å lære, kan det vere lurt å lage spørsmål til teksten. Det vil hjelpe deg til å forstå innhaldet i det du har lese.

Norske folkeeventyr Det er meir enn 150 år sidan dei norske folkeeventyra blei skrivne ned. Ingen veit kven som fann på dei, eller kor gamle dei eigentleg er.

Når blei folkeeventyra skrivne ned?

Det som er sikkert, er at dei har blitt fortalte frå person til person. Folk hadde god fantasi og fann på eventyr om tussar og troll, heltar og skattar.

Kva kan eventyra handle om?

Dei som høyrde eventyra, fortalde dei vidare til andre – som fortalde vidare igjen – og igjen – og igjen. Kvar gong dei har blitt fortalte, har dei kanskje endra seg litt. Derfor finst det mange eventyr som liknar veldig på kvarandre.

For å stille desse spørsmåla måtte eg jammen tenkje meg godt om.

Kvifor finst det mange eventyr som liknar på kvarandre?

Lesestrategi

Bruk lesestrategien du har lært om, og prøv å lage spørsmål til dei små tekstane under.

Eventyrtrekk Mange av folkeeventyra har nokre likskapar i form og innhald. Desse likskapane kallar vi eventyrtrekk.

Eventyr er fulle av magi og overnaturlege skapningar, som troll, hekser og dyr som snakkar.

4 Personane blir ofte beskrivne med motsette trekk. Ein er god, ein er vond. Ein er klok, ein er dum. Ein er gammal, ein er ung.

Tala 3, 7 og 12 går ofte igjen. Det kan vere tre sysken eller at noko skjer tre gonger. Dette er nok fordi det var lettare å hugse historia viss noko gjentok seg.

Helten må løyse eit problem og får ofte hjelp undervegs. Heldigvis endar det alltid godt.

Det gode vinn alltid over det vonde.

• Lag eitt spørsmål til kvar av dei fem små tekstane. • Kvifor er det lurt å lage spørsmål til handlinga? • Kva typar tekstar vil du bruke denne lesestrategien på?

Øv meir på lesestrategien på side 30 og 31 i arbeidsboka.

Kan du fortelje meg eit eventyr? Peter Christen Asbjørnsen og Jørgen Moe gjekk rundt i heile Noreg og spurde folk om dei kunne fortelje dei eventyr. Eventyra dei fekk høyre, samla dei og skreiv ned. Det er desse eventyra vi kjenner som dei norske folkeeventyra. I mange av folkeeventyra møter vi Espen Oskeladd. Han er yngst av tre brør, men er alltid den som blir helten. Her kan du lese eitt av eventyra om han.

Per, Pål og Espen Oskeladd Det var ein gong ein konge som budde på eit slott. Rett utanfor slottet voks det ei stor eik. Denne eika ønskte kongen å fjerne* fordi ho kasta skugge i hagen til slottet. Men treet voks seg berre større og større for kvar gong nokon hogg i det. Kongen hadde eit problem til. Han ville gjerne ha vatn på slottet sitt, og prøvde å grave ein brønn. Men kvar gong nokon prøvde, trefte dei berre rett på det harde fjellet under graset. Fjerne – ta bort

Kongen trong hjelp. «Den som greier å hogge eika og grave brønnen, skal få prinsessa og halve kongeriket», lovde han. Det budde ein fattig mann rett ved slottet. Han hadde tre søner som heitte Per, Pål og Espen Oskeladd. Dei tre la i veg for å prøve lykka på slottet. Då dei hadde gått eit stykke, høyrde dei nokon som hogg. «Eg lurar på kven som høgg», sa Oskeladden. «Æsj, du lurar på så mykje, du», sa brørne. Oskeladden gjekk etter lyden og fekk sjå ei øks som stod og hogg heilt av seg sjølv. Den tok han med seg. Då dei hadde gått ei stund til, høyrde dei noko som grov. «Eg lurar på kven som grev», sa Oskeladden. «Æsj, du lurar på så mykje, du», sa brørne. Oskeladden gjekk etter lyden og fekk sjå ein spade som stod og grov heilt av seg sjølv. Den tok han med seg.

Brørne gjekk vidare og kom til ein liten bekk. «Eg lurar på kvar denne bekken kjem frå», sa Oskeladden. «Æsj, du lurar på så mykje, du», sa brørne. Oskeladden gjekk oppover langs bekken. Bekken blei mindre og mindre. Til slutt kom han til ei lita valnøtt. Det var den vatnet kom frå. Han tetta hòlet i nøtta med litt mose og tok henne med seg. Omsider kom dei tre brørne fram til slottet. Først prøvde Per seg. Han hogg i eika, men ho blei berre større for kvart hogg. Fordi han ikkje greidde det, skar kongen øyra av han. Så prøvde Pål seg, men treet berre voks, og kongen skar øyra av han òg. «Skal eg berre skjere øyra av deg med ein gong?» sa kongen sint då det var Oskeladden sin tur. «Nei, la meg prøve først», sa Oskeladden og tok øksa opp frå sekken. «Hogg i veg!» ropte han, og øksa hogg så fort at treet fall i bakken. 36

Så tok han fram spaden. «Grav i veg!» ropte han, og spaden grov og grov heilt til det var ein djup brønn i bakken. Til slutt tok han fram valnøtta og drog ut mosedotten. Så kasta han nøtta ned i brønnen så han blei fylt med friskt vatn. «Espen Oskeladd! Du har hogge eika, grave brønn og skaffa vatn. Du skal få prinsessa og halve kongeriket», jubla kongen. Så blei det bryllaup, og Espen og prinsessa levde lykkeleg alle sine dagar. Snipp snapp snute, så var eventyret ute. Fritt etter ein tekst av H. Eskild og B. Hambro

• Kor mange ting finn Oskeladden? • Kva for magiske ting skjer i eventyret? • Kva for eventyrtrekk finn du? Lag spørsmål og svar til eventyret. Lag minst eitt spørsmål som du finn svaret på i illustrasjonane.

Verb

Verb er ord som fortel om noko du gjer, eller

om noko som hender. Alle ord som fortel om noko du gjer eller noko som hender, kallar vi verb. I eventyret om Per, Pål og Espen Oskeladd møter vi ei øks som høgg, ein spade som grev, og vatn som renn frå ei nøtt. Oskeladden samlar på desse tinga og vinn prinsessa.

Les teksten under. Leit etter verba.

Lars spring Lars spring så fort at vinden susar rundt øyra. Ballen sprett framfor han. Han kastar seg etter han. Publikum heiar mens Lars ser på keeperen. Den ballen må i mål! Han pustar tungt. Og han skyt. Pappa og resten av publikum jublar.

Verbet bestemmer ofte innhaldet i teksten. Trur du Lars skårar? Kvifor trur du det? Byt ut jublar med stønnar i teksten over. Korleis endrar teksten seg?

Oppgåver

lese køyre

1. Sjå på biletet over. Kva skjer? 2. Kva for verb kan du finne? For eksempel: hoppe, skli. Skriv dei. 3.

Tenk på alt du gjer på ein dag. Skriv verb frå dagen din: • vakne • ete

symje

sjå

4. Vel tre av verba i blomane. Skriv setningar med orda. 5. Jobb saman to og to. Gi kvarandre verb-meldingar. Hopp! Sit! Skriv! osv.

Jobb meir med verb på side 36–39 i arbeidsboka.

klatre

krangle 39

Ord som verbar seg I dette diktet finn du nokre verb som du truleg ikkje har hĂ¸yrt fĂ¸r fordi dei ikkje er eigentlege ord. Kva betyr det for eksempel at graset grĂ¸nar seg? Leit etter rare verb nĂĽr du les diktet.

Ei eng og eit tre Ei eng. Ei eng og eit tre. Eit tre på ei eng. Eit tre som trer seg. Eit tre som trer seg opp frå enga. Enga som breier seg ut. Enga som enger seg. Enga som eser og eltar. Enga som strekkjer seg ut og trekkjer seg bort frå treet. Enga som beiter seg. Graset som veks og veks. Graset som viftar og veiver. Graset som grønar seg. Graset som gjer seg til gras for enga. Og vinden som er vind i graset. Vinden som blæs og blæs. Vinden som er vind gjennom graset og over enga og til treet. Vinden som finn graset som finn enga som finn treet. Og treet som står. Treet som står og står og står. Vilde Heggem

Eng – eit stort område med gras som veks vilt

• Kva for rare verb finn du? • Kva gjer enga? Kva gjer graset? • Finn fleire verb i diktet. Kor mange greier du å finne? Sjå rundt deg i klasserommet. Prøv å finne på rare verb.

Skam deg – uskikkelige katt! Bak en stor stein ligger en diger katt med børstebarter og trillrunde øyne. Så kommer ei lita mus gående. Da spretter katta fram i et veldig kattesprang og lander foran musa, og i samme øyeblikk tar musa katta resolutt* i nakkeskinnet og bærer den med seg bort. – Sånne kattesprang skal vi ikke ha noe av her, din slemme slubbertkatt, sier musa og sleper katta med seg langt innover i skogen, og der inne får katta masse, masse ris. – Uææææ! bæljer katta og gråter. – Uæææææææ! Arild Nyquist

Resolutt – bestemt

• Kva for dyr møter du i teksten? • Kva er annleis enn i andre tekstar om kattar og mus? • Kvifor græt katta på slutten? Vel ein av tekstane på desse to sidene. Øv på å lese teksten høgt. Bruk stemma di på ulike måtar når du les det dyra seier.

Musa og snigelen Ei mus og ein snigel møttest ein dag på vegen. Musa spratt bortover, mens snigelen kom sniglande med huset sitt på ryggen. «Jammen bra for meg at eg slepp å trekkje rundt på huset mitt heile tida!» peip musa. «Du slit deg jo heilt ut, du. Brukar ein heil dag på å komme fram dit eg kan sprette på nokre få minutt!» «Ja, du har jo rett i det», sa snigelen. «Du er kjapp på foten. Berre så synd at katta er kjappare enn deg! Når ho kjem, spring du frå vegg til vegg og leitar etter eit hòl å gøyme deg i», sa han. «Kanskje det ikkje hadde vore så dumt med eit hus på ryggen likevel?» Fritt etter ein fabel i boka Snakketøyet av Falck og Hallen

• Kvifor er musa kjappare enn snigelen? • Når ville det vere kjekt for musa å ha eit hus på ryggen? • Kva trur du uttrykket «å gå i sniglefart» betyr? Lag ei setning der du brukar dette uttrykket.

Det er ikkje så lett å stele klokker Det var ein gong ein tjuv som ville prøve å stele ei klokke på ei dør. Men klokka ville komme til å kime* når han stal henne, og då ville dei som budde i huset, vakne og knipe han. Korleis skulle han få tak i klokka utan å bli knipen? Det visste han ikkje. Han tenkte og tenkte. Etter nokre dagar fekk han plutseleg ein idé: Viss eg stikk noko i øyra, blir lyden borte. Og når lyden blir borte, kan ingen høyre at eg tek klokka. Han syntest dette var ein finfin idé, stappa store tøyfiller i øyra og gjekk for å ta klokka. Og då han blei teken, skjønte han ingenting. Han som hadde vore så lur! Frå Vietnam

Kime – den lyden ei klokke lagar når ho ringjer

• Kva er problemet til tjuven? • Korleis løyser han problemet? • Kvifor blir han teken likevel? Arbeid saman to og to. Ein av dykk les teksten høgt, mens den andre spelar tjuven som synest han er så lur.

Antonym – ord som betyr det motsette På side 33 kunne du lese at personane i eventyr ofte blir beskrivne med motsette trekk. Prinsessa er vakker, og heksa er stygg. Trollet er stort, og guten er liten. Stemora er vond, og Oskepott er god. Kongen er rik, og helten er fattig.

Ord som betyr det motsette av kvarandre, kallar vi antonym.

Les diktet «Regn» og finn antonyma.

Regn Vått, ikkje tørt. Kaldt, ikkje varmt. Lett, ikkje tungt. Regn.

• Kva er antonym? • Kva er antonym til stor, fattig, ung, kald og tung? • Kva for motsetningar finn du i biletet? Lær meir om antonym på side 40 og 41 i arbeidsboka.

Eksempeltekst

Å skrive eventyr Når du skriv eventyr, er det fordi du vil fortelje ei historie til nokon. Eventyret skal underhalde, og det kan derfor vere spennande, morosamt eller fint. Dei fleste eventyr er bygde opp omtrent på same måten. Når du skal skrive eventyr sjølv, bør du ha med ei innleiing, eit problem, ei løysing på problemet og ei avslutning. Du bør òg få med nokre eventyrtrekk. Dei tre drakebarna som leika seg bort

Innleiing som fortel kven det handlar om, og kvar det skjer.

Problem

Det var ein gong tre små drakebarn som budde saman med mor si i ein stor skog. Ein dag skulle drakemamma i butikken. Før ho gjekk, gav ho barna sine streng beskjed om å halde seg heime ved hòla. «Ja då, mamma», sa dei tre drakebarna og sprang ut i hagen for å leike. Dei sprang og leika og hadde det så morosamt at dei ikkje merka at det begynte å mørkne. Då det var blitt heilt mørkt, skjønte dei plutseleg at dei hadde leika seg bort frå både hòla og hagen. Ingen visste lenger kvar dei var, eller kvar dei skulle gå for å komme seg heim. «Slapp av, eg veit kva vi kan gjere», sa den eldste drakesystera. «Vi følgjer berre spora våre tilbake!»

Dei la i veg etter spora, men det tok ikkje lang tid før spora gjekk på kryss og tvers og var umoglege å følgje.

Eksempeltekst

«Slapp av, eg veit kva vi kan gjere», sa den mellomste. «Vi berre ropar på mamma!» Dei ropa og skreik av full hals, men dei var altfor langt borte til at mora kunne høyre. Fortvila sette dei seg ned i graset og gret. «Vent! Eg veit kva vi kan gjere!» sa den yngste plutseleg. «Kjenner de lukta? Det er lukta av banankaka til mamma!» Dei to eldste kjende ingen ting, men følgde etter veslesøster si. Ho sette nasen i vêret og snuste seg fram. Ikkje lenge etter ramla dei inn i hòla og kasta seg rundt halsen på drakemamma som stod og baka. «Å, der er de endeleg, rampedrakane mine!» sa mamma letta.

Helten løyser problemet.

Frå den dagen tok drakemamma med seg barna sine overalt der ho gjekk. Snipp, snapp, snute, så er eventyret ute.

Avslutning Eventyret endar godt.

Eventyret er dikta og fortalt av 3. klasse på Tiurleiken skole.

Lær meir om eventyr, og skriv sjølv på side 42 og 43 i arbeidsboka.

Æsops fablar Æsop skal ha levd som slave i Hellas for meir enn 2500 år sidan. Det er ingen som veit heilt sikkert kven han var, men at han var god til å fortelje historier, det er det ingen tvil om. Fablane han fortalde, er korte historier som vil seie noko viktig om livet.

Leoparden og reven Leoparden og reven kunne ikkje bli einige om kven av dei som var den beste. «Skinnet mitt, med dei flotte flekkane, er det vakraste og dyraste pelsverket i verda!» sa leoparden. «Eg har noko vakkert og verdifullt, eg òg», sa reven, «men du kan nok ikkje sjå det, for det er inni hovudet mitt. Og her i verda trur no eg at det er betre å ha vit og vidd i skallen* enn ein vakker pels på kroppen!» Frå Æsops fablar

Å ha vit og vidd i skallen – å vere smart

Vinden og sola Vinden og sola krangla om kven av dei som var den sterkaste. Dei blei ikkje einige og ville ha ein konkurranse for å finne det ut. «Ser du han som går der nede på vegen?» spurde vinden. «Den av oss som får han til å ta av seg frakken, er den sterkaste!» «Ok», svara sola. «Du kan prøve først.» Vinden ville blåse frakken av mannen, og bruste seg opp med alle kreftene sine. Skyer jaga over himmelen, greiner og kvistar knakk, og lauvet kvervla av stad. Vinden bles så hardt at til og med tre gjekk i bakken. Men mannen tok frakken tettare rundt seg og heldt han fast.

Så var det sola sin tur. Ho titta fram bak ei av skyene, og den kalde lufta blei varmare. Sola steig stadig høgare, og strålane varma meir og meir. Mannen såg opp på himmelen, og til slutt orka han ikkje meir. Han kasta av seg den tjukke frakken og la seg i skuggen for å kvile. «Der tenkjer eg vi fekk slutt på den krangelen!» sa sola fornøgd. Frå Æsops fablar

• Kven var Æsop? • Kva trur du fabelen om leoparden og reven vil fortelje oss? • Er sola eller vinden sterkast? Kvifor? • Kva trur du fabelen om sola vil fortelje deg? Vel éin av fablane, og lag ein illustrasjon som passar til.

Gøymt eller gløymt? Å stille spørsmål til tekst

Lesestrategi

Stille spørsmål til tekst

Når? Etter at du har lese.

Når du skal lese for å lære, kan det vere lurt å lage spørsmål til teksten. Det vil hjelpe deg til å forstå innhaldet i det du har lese.

Korleis? Ved å lage spørsmål.

– lesestrategi

Kven skreiv ned dei norske folkeeventyra?

1. Kvifor er det lurt å stille spørsmål til teksten etter du har lese han? 2. Vel ein av tekstane frå kapittelet. Lag spørsmål til innhaldet.

Det er meir enn 150 år sidan dei norske folkeeventyra blei skrivne ned. Ingen veit kven som fann på dei, eller kor gamle dei eigentleg er.

Når blei folkeeventyra skrivne ned?

Det som er sikkert, er at dei har blitt fortalte frå person til person. Folk hadde god fantasi og fann på eventyr om tussar og troll, heltar og skattar.

Kva kan eventyra handle om?

Mange av folkeeventyra har nokre likskapar i form og innhald. Desse likskapane kallar vi eventyrtrekk.

Eventyr er fulle av magi og overnaturlege skapningar, som troll, hekser og dyr som snakkar.

Kvifor finst det mange eventyr som liknar på kvarandre?

4 Personane blir ofte beskrivne med motsette trekk. Ein er god, ein er vond. Ein er klok, ein er dum. Ein er gammal, ein er ung.

Tala 3, 7 og 12 går ofte igjen. Det kan vere tre sysken eller at noko skjer tre gonger. Dette er nok fordi det var lettare å hugse historia viss noko gjentok seg.

Helten må løyse eit problem og får ofte hjelp undervegs. Heldigvis endar det alltid godt.

Det gode vinn alltid over det vonde.

• Lag eitt spørsmål til kvar av dei fem små tekstane. • Kvifor er det lurt å lage spørsmål til handlinga? • Kva typar tekstar vil du bruke denne lesestrategien på? Øv meir på lesestrategien på side 30 og 31 i arbeidsboka.

Verb er ord som fortel om noko du gjer, eller

Les teksten under. Leit etter verba.

– språk og grammatikk

3. Kva slags type ord er verb? 4. Nemn tre ting du gjer i klasserommet. Skriv verba.

lese

Oppgåver

køyre

1. Sjå på biletet over. Kva skjer? 2. Kva for verb kan du finne? For eksempel: hoppe, skli. Skriv dei. 3. Tenk på alt du gjer på ein dag. Skriv verb frå dagen din: • vakne • ete

Verbet bestemmer ofte innhaldet i teksten. Trur du Lars skårar? Kvifor trur du det?

5. Jobb saman to og to. Gi kvarandre verb-meldingar. Hopp! Sit! Skriv! osv. Jobb meir med verb på side 36–39 i arbeidsboka.

Å skrive eventyr

Dei la i veg etter spora, men det tok ikkje lang tid før spora gjekk på kryss og tvers og var umoglege å følgje.

Når du skriv eventyr, er det fordi du vil fortelje ei historie til nokon. Eventyret skal underhalde, og det kan derfor vere spennande, morosamt eller fint. Dei fleste eventyr er bygde opp omtrent på same måten. Når du skal skrive eventyr sjølv, bør du ha med ei innleiing, eit problem, ei løysing på problemet og ei avslutning. Du bør òg få med nokre eventyrtrekk.

– tekstskaping

Dei tre drakebarna som leika seg bort Innleiing som fortel kven det handlar om, og kvar det skjer.

Problem

klatre

krangle

Å skrive eventyr

sjå

symje

4. Vel tre av verba i blomane. Skriv setningar med orda.

Byt ut jublar med stønnar i teksten over. Korleis endrar teksten seg?

Eksempeltekst

– språk og grammatikk

Eventyrtrekk

For å stille desse spørsmåla måtte eg jammen tenkje meg godt om.

Verb – fortel om det som skjer

Antonym – ord som betyr det motsette

Norske folkeeventyr

Verb

5. Nemn dei eventyrtrekka du hugsar. 6. Kva var problemet i eventyret du skreiv? 7. Kva for eventyrtrekk hadde du med i eventyret du skreiv?

Lesestrategi

Bruk lesestrategien du har lært om, og prøv å lage spørsmål til dei små tekstane under.

Eksempeltekst

Helten løyser problemet.

Frå den dagen tok drakemamma med seg barna sine overalt der ho gjekk. Snipp, snapp, snute, så er eventyret ute.

Avslutning Eventyret endar godt.

Eventyret er dikta og fortalt av 3. klasse på Tiurleiken skole.

Då det var blitt heilt mørkt, skjønte dei plutseleg at dei hadde leika seg bort frå både hòla og hagen. Ingen visste lenger kvar dei var, eller kvar dei skulle gå for å komme seg heim. «Slapp av, eg veit kva vi kan gjere», sa den eldste drakesystera. «Vi følgjer berre spora våre tilbake!»

Lær meir om eventyr, og skriv sjølv på side 42 og 43 i arbeidsboka.

Det er ikkje så lett å stele klokker

Antonym – ord som betyr det motsette

Det var ein gong ein tjuv som ville prøve å stele ei klokke på ei dør. Men klokka ville komme til å kime* når han stal henne, og då ville dei som budde i huset, vakne og knipe han. Korleis skulle han få tak i klokka utan å bli knipen? Det visste han ikkje. Han tenkte og tenkte.

På side 33 kunne du lese at personane i eventyr ofte blir beskrivne med motsette trekk. Prinsessa er vakker, og heksa er stygg. Trollet er stort, og guten er liten. Stemora er vond, og Oskepott er god. Kongen er rik, og helten er fattig. Les diktet «Regn» og finn antonyma.

Etter nokre dagar fekk han plutseleg ein idé: Viss eg stikk noko i øyra, blir lyden borte. Og når lyden blir borte, kan ingen høyre at eg tek klokka. Han syntest dette var ein finfin idé, stappa store tøyfiller i øyra og gjekk for å ta klokka. Og då han blei teken, skjønte han ingenting. Han som hadde vore så lur! Frå Vietnam

Ord som betyr det motsette av kvarandre, kallar vi antonym.

Regn Vått, ikkje tørt. Kaldt, ikkje varmt. Lett, ikkje tungt. Regn.

Kime – den lyden ei klokke lagar når ho ringjer

• Kva er problemet til tjuven?

8. Skriv antonym til desse orda: lett – kvit – kald – lang – stor

• Korleis løyser han problemet?

• Kva er antonym?

• Kvifor blir han teken likevel?

• Kva er antonym til stor, fattig, ung, kald og tung? • Kva for motsetningar finn du i biletet?

Arbeid saman to og to. Ein av dykk les teksten høgt, mens den andre spelar tjuven som synest han er så lur.

Lær meir om antonym på side 40 og 41 i arbeidsboka.

Æsops fablar

Å lese eventyr, fablar og andre historier 9. Kva for tekstar i dette kapittelet likar du best å lese? 10. Kjenner du til fleire eventyr enn dei du har lese i dette kapittelet? Kva heiter dei?

Vinden og sola

Æsop skal ha levd som slave i Hellas for meir enn 2500 år sidan. Det er ingen som veit heilt sikkert kven han var, men at han var god til å fortelje historier, det er det ingen tvil om. Fablane han fortalde, er korte historier som vil seie noko viktig om livet.

Å ha vit og vidd i skallen – å vere smart

Vinden og sola krangla om kven av dei som var den sterkaste. Dei blei ikkje einige og ville ha ein konkurranse for å finne det ut. «Ser du han som går der nede på vegen?» spurde vinden. «Den av oss som får han til å ta av seg frakken, er den sterkaste!» «Ok», svara sola. «Du kan prøve først.» Vinden ville blåse frakken av mannen, og bruste seg opp med alle kreftene sine. Skyer jaga over himmelen, greiner og kvistar knakk, og lauvet kvervla av stad. Vinden bles så hardt at til og med tre gjekk i bakken. Men mannen tok frakken tettare rundt seg og heldt han fast.