Kaleido 3 Arbeidsbok B by Cappelen Damm

Ronny Johansen og Marte J. Tovsrud

3 3

Kaleido er Cappelen Damms nye norskverk for barnetrinnet.

BOK B

IDS ARBE

I dette verket legg vi vekt på arbeid med lesestrategiar og metodar som rettleidd lesing, men med Kaleido tek vi óg med skriving frå første stund.

•

Kaleido 3 Lese- og språkbok A og B

•

Kaleido 3 Arbeidsbok A og B

•

Kaleido LES (småbøker)

• Kaleido 3 Lærarens bok •

Kaleido Digital: – elevnettstad med oppgåver og lesetrening

– lærarressurs med tavlebok, leselekser og

Kaleido 3 Arbeidsbok B

Kaleido 3 har desse komponentane:

tilleggsstoff

www.kaleido.cdu.no

Nynorsk

I S B N 978-82-02-45970-3

ISBN 978-82-02-45970-3

788202 459703 www.cdu.no

Kaleido 3 Arbeidsbok B TrykkfilNY NYNORSK.indd 1

Nynorsk

19.10.15 10.51

Ronny Johansen og Marte J. Tovsrud

Arbeidsbok B Nynorsk

Forord Vi ønskjer at Kaleido skal gjere sitt til å skape trygge lese- og skrivestrategiar, og samtidig skape engasjement og lese- og skriveglede. For å oppnå best mogleg kvalitet på opplæringa anbefaler vi at arbeidsboka blir bruka i samanheng med kapitla som høyrer til i leseboka. I Kaleido 3 Arbeidsbok B finst

• oppgåver som øver opp leseforståing

• oppgåver som gir øving i spesifikke lesestrategiar

• eksempeltekstar og skriverammer for å planleggje eigen tekst

• oppgåver der elevane skal øve på konkrete språklege emne

• andre språkstimulerande oppgåver og små skriveoppdrag

Oppgåvene i arbeidsboka krev tydeleg gjennomgang og rettleiing frå læraren. Oppslaga om lesestrategi og eksempeltekstar skil seg frå dei andre oppgåvene i boka. Klassen bør ha arbeidd med dei aktuelle sidene i leseboka først. Det er òg ein fordel om læraren rettleier undervegs og modellerer oppgåvene for klassen i tavleboka. Målet med oppgåvene bør alltid vere klart for eleven. Vi synest det er viktig at barna forstår føremålet med å skrive, og at dei greier å uttrykkje seg gjennom tekst. Sjølv om rettskrivinga ikkje er heilt på plass enno, skal tredjeklassingen oppleve å formidle noko skriftleg. Lykke til! Helsing forfattarane

Innhald Ei meir detaljert innhaldsoversikt finst på side 142 og 143.

Myggen og løva

Les og skriv forteljing.................................................................................................................... side 04 Lesestrategi: Språkleg emne: Eksempeltekst:

Les og skriv forteljing

Kapittel 7

Skriv ei kort forteljing som passar til teikningane.

Leseforståing 1

Les teksten, og svar på spørsmåla. Løva og reven Ei gammal løve orka ikkje lenger jakte etter mat. Han la seg inne i ei hòle og lét som om han var sjuk. Då syntest dei andre dyra synd i han, og i tur og orden kom dei på besøk i hòla for å sjå korleis det stod til. Men kvar gong kasta løva seg over gjesten og åt dyret opp. Slik heldt løva på i lange tider.

Stille spørsmål til det du les Lære å setje punktum, spørsmålsteikn og utropsteikn Lære om avsnitt Skrive forteljing med innleiing, hovuddel og avslutning

Ein dag kom ein rev. Han stilte seg utanfor hòla og ropa inn: «Korleis står det til, er du framleis sjuk?» «Det står bra til», svara løva. «Men kvifor står du der ute? Kom heller inn!» «Ja, det skulle eg gjerne», svara reven. «Men eg har lagt merke til ein ting: Det går mange dyrespor inn i hòla di, men ingen ut igjen.» Frå Æsops fablar

a) Kvifor lét løva som om han var sjuk? Då kom dei andre dyra til han, og han slapp å jakte sjølv. Fordi han ville ha besøk. b) Kvifor gjekk ikkje reven inn i hòla? Han var ikkje sikker på om løva framleis var sjuk. Han hadde forstått at løva åt opp alle dyra som gjekk inn i hòla. c) Kva kan vi lære av historia? At det kan vere lurt å leggje merke til ting. At det er lurt å stole på løver. 4

Tekst og bilete

Kapittel 8

Tekst og bilete..................................................................................................................................................side 28 Lesestrategi: Språkleg emne: Eksempeltekst:

Leseforståing

I gatene stod alle folk oppstilte for å sjå på keisarens nye klede. Alle hadde høyrt om eigenskapane til kleda. Derfor torde ingen seie høgt at dei ikkje såg nokon ting då keisaren og heile følgjet hans kom gjennom byen.

Les teksten, og svar på spørsmåla. Keisaren sine nye klede Det var ein keisar som var så glad i fine klede. Han bruka alle pengane sine på å kjøpe seg nye.

Plutseleg ropa eit barn: «Han har jo ikkje klede på seg!» Då såg alle saman at det var sant. Keisaren var i grunnen einig, men torde ikkje anna enn å gå vidare og late som ingen ting.

Ein dag kom to bedragarar* til byen. Dei lét som dei var vevarar, og sa at dei vov eit så nydeleg stoff at ein ikkje kunne tenkje seg noko vakrare. Dessutan hadde kleda ein sydde av stoffet, ein forunderleg eigenskap: Dei blei usynlege for dei som var dumme!

Kva veit du frå før? Lære om ord med -leg Lære om ord med -ing Skrive ein faktatekst

Etter H.C. Andersen

a) Korleis var keisaren kledd då han gjekk gjennom byen?

Keisaren tenkte at slike klede kunne det vere kjekt å ha. Då ville han vite kven som var dumme, og kven som var kloke. Bedragarane bad om den finaste silke. Den gøymde dei unna, og så gjorde dei som om dei vov. Keisaren sende ministrane sine, ein etter ein, for å halde auge med vevarane og stoffet som dei lét som dei laga. Ingen av ministrane såg noko stoff. Men det torde dei ikkje seie høgt. Då ville jo alle tru dei var dumme. Derfor gjekk dei til keisaren og sa at stoffet var det vakraste dei hadde sett.

b) Kvifor torde ingen seie at han eigentleg var naken?

Til slutt ville keisaren sjå sjølv. Han såg ingenting, han heller. Men han ville ikkje verke dum. Derfor lét han som han lika stoffet som dei to bedragarane sat og liksom vov.

c) Kvifor var keisaren så lett å lure?

bedragar – ein som lurar andre

d) Kvifor ropa barnet som det gjorde, trur du?

Staden du kjem frå

Kapittel 9

Eg, i og æ..................................................................................................................................................................... side 52 Lesestrategi: Språkleg emne: Eksempeltekst:

Eg, i og æ

Skriv om staden der du bur.

Eg elskar

Leseforståing 1

Høyrt i friminuttet Det var to gutar som akkurat hadde begynt på ny skule i Trondheim. Dei stod og snakka saman i friminuttet. Den eine sa: «Æ e i a.» Då smilte den andre guten og sa: «Æ e i a, æ å.»

Bruke bilete og overskrifter for å forstå Arbeide med vokalar, konsonantar og alfabetet Variere setningar når du skriv Skrive ei beskriving

Noko vi seier ofte her:

Les tekstane, og svar på spørsmåla.

Tre grunnar til at eg likar å bu her: • •

a) Kva seier eigentleg dei to gutane?

• To fantastiske personar som bur her: • •

Høyrt på hotellet På eit hotell i Bergen diskuterte gjestene kva for ein dialekt dei lika best. Diskusjonen gjekk livleg. Det var gjester der frå nord, sør, aust og vest i landet. Alle meinte at deira eigen dialekt var den finaste. Men einige blei dei ikkje. Til slutt kom hotelldirektøren forbi og gjorde slutt på diskusjonen då han sa: «Ja, eg e’ no iallfall glad for at ikkje eg snakker dialekt!» b) Kvifor diskuterer gjestene dialektar, trur du?

c) Kvifor seier hotelldirektøren at han ikkje snakkar dialekt? Her er ei teikning frå 52

Vaskesetel

Kapittel 10

Om gjengar, pyser og heltar......................................................................................... side 76 Lesestrategi: Språkleg emne: Eksempeltekst:

Om gjengar, pyser og heltar

Lag ein vaskesetel til ei bok du likar, eller til ei bok du ville ha skrive.

Leseforståing

Vaskesetel: baksida av ei bok, der det står kort om innhaldet. Vaskesetelen skal motivere lesaren til å lese boka.

Les teksten, og svar på spørsmåla. Forfattaren Maja Lunde Maja Lunde har hatt suksess med boka Verdens kuleste gjeng. Ho skriv òg bøker for vaksne, mellom anna Bienes historie. Dette er ein roman, sjølv om tittelen høyrest ut som ei faktabok.

Finne viktige ord i teksten Lære om å bruke komma ved oppramsing Lære at ord som høyrer saman, har eit fellesord Skrive boktips

Ho er òg manusforfattar og har skrive manus for NRK. Her har ho laga vaksenseriar, som Hjem, og barneseriar, som Barnas supershow. Når Maja skriv bøker, sit ho framfor pc-en sin frå åtte til fire. Viss ho ikkje veit kva ho skal skrive, surfar ho på nettet. Det kan òg hjelpe å skrive fleire utkast. Av og til hjelper det henne å jogge ein tur. Sjølv trur Maja Lunde at bøker ho las som barn, påverkar tekstane ho sjølv skriv. Ronja Røverdatter av Astrid Lindgren og SVK av Roald Dahl er to av desse bøkene. a) Kven skriv Maja Lunde bøker for? vaksne barn begge b) Kva er Bienes historie? ei historiebok ei faktabok ei oppdikta forteljing

c) Kva er det å skrive manus, trur du? å skrive det skodespelarar skal seie og gjere i ein film eller serie å skrive ei bok

Korleis får du den som les vaskesetelen, interessert i boka?

Før og no.................................................................................................................................................................. side 100

Kapittel 11

Fortelje att tekst for å forstå betre Lære om ord med kj-, ki- og kyTekstar på svensk og dansk Skrive ei forteljing

Før og no

c) Faren finn brillene sine til slutt. Korleis?

d) Set strek under det i teksten som ikkje skal lesast høgt.

Leseforståing

Lesestrategi: Språkleg emne: Eksempeltekst:

Les sketsjen, og svar på spørsmåla. Brillene Roller: ein pappa og eit barn Utstyr: litt møblar, ein spegel og briller, pappaen har brillene på seg Pappa: (Går rundt på scenen og leitar under, rundt og bak møblane) Å, eg finn ikkje brillene mine nokon stad! Barn: Men pappa ... Pappa: (Avbryt) Ikkje no, eg må finne brillene mine. Barn: Men det var … Pappa: (Avbryt litt irritert) Ikkje no, sa eg. Eg leitar! Barn: Men eg ville berre … Pappa: (Avbryt igjen endå litt meir irritert) Ikkje mas! Eg må finne brillene mine! Barn: Har du prøvd å leite i spegelen? Pappa: (Ser seg i spegelen og finn brillene som han har hatt på seg heile tida. Mumlar) Hrmf ... Takk.

Lag ein sketsj. Arbeid saman i grupper på to eller tre. Kryss av i rutene etter kvart som de gjer oppgåvene. a) Snakk saman om alle idear de kjem på. Skriv dei i eit tankekart på ark. Alle skal komme med minst eitt forslag. b) Bli einige, og vel ein av ideane. c) Fordel rollene mellom dykk. Namn

Stader: på skulen hos legen på butikken

Rolle

d) Skriv kort kva sketsjen skal handle om.

a) Kor mange personar må til for å spele denne sketsjen?

e) Arbeid saman for å lage sketsjen.

b) Kva prøver barnet å fortelje far sin?

f) Øv på å spele han minst tre gonger. g) Framfør sketsjen for klassen. 100

Snikk-snakk ....................................................................................................................................................... side 122 Lesestrategi: Språkleg emne: Eksempeltekst:

Sjå over teksten før du les Lære om ord med -rn, -rs og -rt Lånord frå andre språk Skrive reglar for leik

101

Kapittel 12

Snikk-snakk

Skriv orda. a) Skriv så mange ord du kan som begynner på s. Du har eitt minutt!

Stokk bokstavane 1

Stokk om på bokstavane i orda for å lage nye ord. Eksempel: skip – pisk

Hint!

fiere –

(om sommaren)

melis –

(med munnen)

ræpre –

(frukter)

b) Skriv eit ord som begynner med k og sluttar med t.

seier –

(å dra)

vink –

(til å skjere med)

potte –

(et mange til middag)

c) Skriv fem jentenamn på M.

Lag så mange ord du greier av bokstavane i ordet K L A S S E R O M. Du skal berre bruke dei bokstavane du finn i ordet. d) Skriv fem gutenamn på fem bokstavar.

sko

laks

e) Skriv namnet på minst fire dyr som begynner på k.

122

123

Kapittel 7

Les og skriv forteljing Leseforståing

Les teksten, og svar på spørsmåla.

Løva og reven Ei gammal løve orka ikkje lenger jakte etter mat. Han la seg inne i ei hòle og lét som om han var sjuk. Då syntest dei andre dyra synd i han, og i tur og orden kom dei på besøk i hòla for å sjå korleis det stod til. Men kvar gong kasta løva seg over gjesten og åt dyret opp. Slik heldt løva på i lange tider.

Ein dag kom ein rev. Han stilte seg utanfor hòla og ropa inn: «Korleis står det til, er du framleis sjuk?» «Det står bra til», svara løva. «Men kvifor står du der ute? Kom heller inn!»

«Ja, det skulle eg gjerne», svara reven. «Men eg har lagt merke til ein ting: Det går mange dyrespor inn i hòla di, men ingen ut igjen.»

Frå Æsops fablar

Myggen og lĂ¸va 2

Skriv ei kort forteljing som passar til teikningane.

Lesestrategi Stille spørsmål til det du les • Les ein bit av teksten, for eksempel eit avsnitt. • Tenk over det du har lese. • Lag eit spørsmål til det du las.

Prøv denne lesestrategien på historia om kråka og reven.

Kråka og reven Ei kråke hadde funne seg ein ostebit. Ho sat i eit tre og ville til å ete då ein rev kom forbi.

Reven kunne òg tenkje seg ein ostebit. Men han var ein lur rev, så han sa berre: «Så vakker farge du har. Ein så vakker fugl som deg syng nok veldig vakkert.»

Kråka blei veldig glad for å høyre dette og bestemte seg for å syngje for reven. Ho opna nebbet og sette i gang. Kråka song av full hals.

Men i det same datt ostebiten på bakken. Reven tok han og sprang av garde.

Frå Æsops fablar

Skriv spørsmåla dine her. Be nokon om å svare på dei etterpå. Spørsmål 1:

Svar: Spørsmål 2: Svar: Spørsmål 3: Svar: Spørsmål 4: Svar:

5 Lukk boka. Prøv å fortelje historia med eigne ord. Hugsar du det du har lese?

Greier du å lage spørsmål som gjer at lesaren må tenkje litt over svaret?

Samanlikn spørsmåla dine med dei som ein annan elev har laga.

a) Kva for spørsmål blei like? b) Hadde den andre eleven spørsmål du ikkje hadde? Skriv eitt av dei her: 7

Nynorsk og bokmål 7

Skriv desse bokmålsorda på nynorsk.

svømme dypt holde

hver

hvaler

vannet

Her er ei liste med nynorskord. Finn bokmålsord som betyr det same.

ikkje eg kvit dei kvar kva gut

Tips! Bruk ei ordbok, spør nokon, eller leit i ein bokmålstekst.

Meldingar 9

Skriv korte meldingar.

Hei, mamma og pappa! Kan eg sove hos Marte?

Til: mamma eller pappa Om: du kan sove borte

Til: bestemor eller bestefar Om: noko hyggjeleg

Til: ein venn Om: du kan leike

Til: lĂŚraren din Om: leksene du ikkje rakk

Til: Om:

Setningar 10

Lag setningar med orda i boksen. Resten av orda du treng, finn du på sjølv.

våte joggesko farleg

Victor Hugo forfattar

Alf Prøysen forteljingar

vi smågutane heime

Akin under

slemme marihøne

Bruk ord fr책 tabellane. Lag setningar, og skriv dei under. P책 tomme plassar finn du p책 eigne ord. eg

avisa

arbeider hunden min du

fotball les

Sindre

i kveld kattungen

Mamma

spelar

Kamilla

likar

kvar dag

i morgon p책 loftet

graut

i byen

Eg les avisa kvar dag.

Hugsa du stor bokstav og punktum?

Punktum og stor bokstav 12

Set inn punktum, og skriv stor bokstav pĂĽ rett plass.

a) det var ein gong ein mann han var sĂĽ lei av fisk derfor hadde han pĂ¸lser i akvariet sitt b) sola og nordavinden krangla om kven som var sterkast dei blei einige om ein konkurranse den som fĂ¸rst fekk ein mann til ĂĽ ta av seg jakka, var sterkast

nordavinden bles alt han kunne mannen drog jakka tettare rundt seg nordavinden gav opp

sola varma og steikte det ho var god for ikkje lenge etter var mannen sĂĽ varm at han tok av seg jakka sola var den sterkaste

Setningar 13

Skriv ei setning til kvart bilete. Hugs stor bokstav og punktum.

Punktum, spørsmålsteikn og utropsteikn 14

Set eitt av desse teikna etter setningane: . ! ?

a) Akin likar å symje b) Likar Akin å symje c) Det var ein gong ein musunge som hadde vore ute og sett seg om i verda d) Heia Stein e) Det var ein gong tre geiter som skulle til seters for å gjere seg feite f) Pass deg g) Kan du sende meg potetgullet h) Kvifor blir du ikkje med i) Det er farleg å gå med våte joggesko j) Kvifor er det farleg å gå med våte joggesko

Setningar med punktum, spørsmålsteikn eller utropsteikn 15

Lag setningar som passar.

a) Du er svolten og vil ha noko å ete:

Kvar brukar du utropsteikn?

b) Du har slått deg veldig: c) Nokon har spurt deg kva du vil gjere i sommarferien:

Kvar brukar du punktum? Kvar brukar du spørsmålsteikn?

d) Du vil vite kva det er til middag: e) Dei andre leikar i friminuttet, og du vil vere med: f) Når du må mase på veslebror for å få igjen noko: g) Når du skal fortelje mamma eller pappa at du går ut:

Avsnitt 16

Set strek der du synest teksten bør ha avsnitt.

Det var ein mann som gjekk på kafé. Ved disken

lura han på om dei hadde kald kaffi. Ho som stod

bak disken, svara at nei, det hadde dei dessverre ikkje.

Dagen etter kom mannen igjen. Ved disken lura han

igjen på om dei hadde kald kaffi. Nei, dessverre, svara

dama – igjen. Den tredje dagen mannen kom, hadde

dama i kafeen førebudd seg grundig. Ho hadde laga

kaffi kvelden før og sett han i kjøleskåpet. No var han

iskald og klar, viss mannen skulle komme igjen.

Den tredje dagen kom mannen igjen. Han gjekk bort til

disken og spurde som han bruka gjere: «Har de kald kaffi?»

«Ja,» svara dama. «Vi har kald kaffi.»

«Ja vel,» svara mannen. «Kan du varme han opp?»

Tekst med avsnitt 17

Vel ein ting (ein sykkel eller ei leike), og skriv om tingen.

Overskrift

Skriv eit avsnitt om korleis tingen ser ut.

Skriv eit avsnitt om kva du kan bruke han til.

Skriv eit avsnitt om korleis du fekk han.

Rebus 18

Løys rebusane.

– e + i

– ha + r

–r

+ sk

– bade

–k + l +

Kva eg skal bli 19

Set saman yrke med ein (uvanleg) stad. sjukepleiar

i verdsrommet

lærar

på ei aud øy

astronaut

i ein dyrehage

postbod

i ein frisørsalong

bakar

i jungelen

Vel eit av yrka og ein av stadene, og fortel om jobben din.

Eg vil bli

Då skal eg

Eksempeltekst

Å skrive ei forteljing Ei forteljing er ei oppdikta historie med ei innleiing, ein hovuddel og ei avslutning. Kvar er innleiinga, hovuddelen og avslutninga i denne historia? Skriv i boksane. Malin var åtte år og hadde begynt i tredje klasse. Ho lika seg på skulen, som ho gjekk til kvar dag. Ein dag bestemte ho seg for å gå ein ny veg til skulen. I enden av vegen svinga ho til høgre i staden for å ta til venstre. Det same gjorde ho i neste gatekryss. Då ho hadde gått lenge nedover denne vegen, skjøna ho at ho hadde gått feil. Ingen skule var i sikte. Ho snudde og ville gå tilbake, men før ho rakk å finne vegen heim igjen, kom ein bil køyrande. Han stoppa. Døra opna seg. «Kvar i all verda har du vore? Dei ringde frå skulen. Du skulle vore der for to timar sidan.» Det var pappa som kom ut av bilen. Då Malin sat heime ved kjøkkenbordet og åt kveldsmat, sa ho til mamma: «I morgon tek eg den vanlege vegen til skulen.» «Ja», sa mamma. «Det er nok lurt.»

Planlegg di eiga forteljing.

a) Kven skal forteljinga handle om? b) Kva vil du fortelje (om personen) i innleiinga? c) Kva skal skje i hovuddelen? Skriv stikkord. •

•

d) Korleis skal forteljinga avsluttast? Skriv stikkord. •

•

Skriv forteljinga di. • Skriv på ark, i ei bok eller på pc. • Bruk planen du har laga.

Når du er ferdig, ser du over teksten din. Har du med

innleiing? hovuddel? avslutning?

Leseforståing 25

Les teksten.

«Mamma, er det middag snart?» Tobias er kjempesvolten. Dei har ikkje ete sidan frukost klokka ti. No er det snart Barne-tv. Om tre timar er klokka halv ni, og han skal leggje seg. «Middagen er servert!» ropar mamma. «Kom og set dykk!» Alle kjem, så nær som Eirik. «Eg er ikkje svolten!» ropar han frå rommet sitt. «Slutt å tulle», seier pappa. «Vi har jo vore ute og bada sidan frukost. Klart du er svolten!» Eirik kjem og set seg motvillig til bords. Tobias legg merke til at han ikkje et stort. Alle dei andre et som svoltne ulvar. Då alle er forsynte, seier mamma: «Og så er det dessert! Pappa laga karamellpudding i går.» «Eg må på do først», seier Eirik. Pappa går inn på kjøkkenet og kjem snart tilbake med eit fat. Midt på fatet ligg ein liten bit karamellpudding. Alle ser på kvarandre. Så ropar mamma: «Eirik, når du er ferdig på do, kan du berre gå og leggje deg!» Så ser mamma på pappa og Tobias og seier: «Ikkje rart at han var mett. Har nokon lyst på litt is?»

Svar på spørsmåla.

a) Kor lenge var Tobias utan mat? b) Kvifor var Eirik mett? c) Kvifor må han gå til sengs? d) Kvifor spør mamma om dei vil ha is?

Skriv 27

Finn lure løysingar på rare problem. Kva kan du gjere viss fisken i akvariet ikkje kan symje?

Kva kan du gjere viss katten din er mørkredd?

Former 28

Fargelegg slik instruksjonen seier. Farg alle sirklar gule. Farg alle firkantar blĂĽ. Farg trekantar grĂ¸ne. Farg ovale figurar oransje. Farg bĂ¸ygde linjer raude. Farg rette linjer lilla.

Kan eller kan ikkje? 29

Set ring rundt det du synest er rett.

Kyss kan / kan ikkje vaskast bort.

Vi kan / kan ikkje ete adamseple.

Grashopper kan / kan ikkje hoppe høgt.

Marihøner kan / kan ikkje leggje egg.

Løveungar kan / kan ikkje leikast med.

Sommarfuglar kan / kan ikkje syngje.

Hanar kan / kan ikkje skremme ei mus.

Eit esel og ein ponni kan / kan ikkje bli til ein sebra.

30 26

Lag kan / kan ikkje-oppgåver sjølv.

Kva for eit dyr passar i ordtaket? Redd som ein

Modig som ein

Klok som ei

Flittig som ei

Sterk som ein

Dum som ein

Svolten som ein

Ordliste maur hare bie hest ugle bjĂ¸rn ulv sau

Finn pĂĽ eigenskapar til desse ordtaka.

som ein fisk.

som ein snigel.

som ei mus. som ein hane.

som ei hĂ¸ne.

som ein katt.

som ein hund. 27

Kapittel 8 1

Tekst og bilete Leseforståing

Les teksten, og svar på spørsmåla. Keisaren sine nye klede Det var ein keisar som var så glad i fine klede. Han bruka alle pengane sine på å kjøpe seg nye. Ein dag kom to bedragarar* til byen. Dei lét som dei var vevarar, og sa at dei vov eit så nydeleg stoff at ein ikkje kunne tenkje seg noko vakrare. Dessutan hadde kleda ein sydde av stoffet, ein forunderleg eigenskap: Dei blei usynlege for dei som var dumme! Keisaren tenkte at slike klede kunne det vere kjekt å ha. Då ville han vite kven som var dumme, og kven som var kloke. Bedragarane bad om den finaste silke. Den gøymde dei unna, og så gjorde dei som om dei vov. Keisaren sende ministrane sine, ein etter ein, for å halde auge med vevarane og stoffet som dei lét som dei laga. Ingen av ministrane såg noko stoff. Men det torde dei ikkje seie høgt. Då ville jo alle tru dei var dumme. Derfor gjekk dei til keisaren og sa at stoffet var det vakraste dei hadde sett. Til slutt ville keisaren sjå sjølv. Han såg ingenting, han heller. Men han ville ikkje verke dum. Derfor lét han som han lika stoffet som dei to bedragarane sat og liksom vov.

bedragar – ein som lurar andre

Omsider gjorde vevarane som dei tok stoffet av veven og laga klede av dei. Dagen etter, då kleda var ferdige, hjelpte dei keisaren med å kle på seg. Keisaren såg framleis ingen klede, men torde ikkje innrømme det. I gatene stod alle folk oppstilte for å sjå på keisarens nye klede. Alle hadde høyrt om eigenskapane til kleda. Derfor torde ingen seie høgt at dei ikkje såg nokon ting då keisaren og heile følgjet hans kom gjennom byen. Plutseleg ropa eit barn: «Han har jo ikkje klede på seg!» Då såg alle saman at det var sant. Keisaren var i grunnen einig, men torde ikkje anna enn å gå vidare og late som ingen ting. Etter H.C. Andersen

a) Korleis var keisaren kledd då han gjekk gjennom byen? b) Kvifor torde ingen seie at han eigentleg var naken? c) Kvifor var keisaren så lett å lure? d) Kvifor ropa barnet som det gjorde, trur du? 29

Lesestrategi

Kva veit du frå før? Viss du tenkjer godt gjennom kva du veit om temaet frå før, er du betre førebudd på lesinga. Då vil du forstå og hugse meir.

Prøv denne lesestrategien før du les om hundar på neste side. Skriv nokre stikkord.

Dette veit eg om hundar:

•

Hunden – den beste vennen til mennesket Hunden blir kalla den beste vennen til mennesket. Menneske har hatt hundar som husdyr i tusenvis av år. Hundar har hjelpt til med å passe på andre husdyr, passa på hus og eigedom og vore med på jakt. Det er meir enn ein halv million hundar i Noreg. Dei fleste av dei er mest til selskap for eigaren eller familien dei bur hos, sjølv om ein del òg blir nytta til sport, jakt og vakt. Somme hundar blir øvde opp til å gjere bestemte oppgåver. Førarhundar hjelper blinde med å finne vegen. Politihundar leitar med luktesansen sin. Det finst mange hunderasar. Ein av dei minste er chihuahua. Ein av dei største er grand danois. Mellomstore hundar er labrador, retriever, schæfer, boksar, bulldogg, puddel og mange fleire. Elghund er ein norsk hunderase. Det finst òg blandingsrasar. Hunden kan vere den beste vennen til mennesket, men det er viktig å hugse på at han er eit dyr. Kvart år er det mange som blir bitne av hundar. Derfor skal du aldri gå bort til ein framand hund. Barn bør ikkje vere åleine med hundar.

Set ein raud strek under det du kunne frå før.

Set ein blå strek under det nye du lærte.

Samanlikn med ein annan elev.

a) Kva visste de begge frå før? b) Kva lærte de begge av teksten? 31

Reklame 6

Ordliste

Skriv teksten som desse reklamebileta manglar.

fantastisk glitrande nydeleg ekstraordinĂŚr super velsmakande

Finn p책 din eigen reklame.

Ord med -leg 8

Lag leg-ord av orda i sekken, og skriv dei i lista.

fest

m책

behage

nyde

venn

her

hyggje venninne

Kva for to ord over passa ikkje som leg-ord? Set kryss over dei.

Set strek til rett forklaring.

selskapeleg

ikkje til 책 tru

kameratsleg

likar 책 vere saman med andre

utruleg

behandlar deg som ein venn

appetitteleg

lur, smart

finurleg

ser godt ut 책 ete

Dette er Truls og hunden hans. Beskriv han. Bruk leg-ord.

Ord med -leg 12

Finn leg-ordet som manglar. nusseleg

høfleg

kjedeleg

hemmeleg herleg

hyggjeleg

vanleg

endeleg

frykteleg

Han er ikkje frekk. Han er

Ho er ikkje sur og gretten. Ho er

Det smaka ikkje vondt. Det smaka

Du kan ikkje seie det til nokon. Det er

Pappa kom til slutt. Han kom

Det er ikkje noe spesielt med det. Det er heilt

Dette var ikkje morosamt. Det var berre

Noko så fælt, så

Sjå på den kattungen. Han er veldig

Ord med -ing 13

Sj책 kva som skjer i biletet, og lag ing-ord av det.

symjing

Ord med -ing 14

Lag ing-ord av adjektiva.

barsk: feig: smart: skarp: glup: slem:

15 Løys rebusane. a)

– tte + s + sting – t

– ole

– t +

Lag ing-ord av verba.

kviskre: lytte: leggje: tenne: tute: syngje:

Svar på spørsmåla.

a) Kva kallar vi folket som budde i Noreg for tusen år sidan, som hadde lange båtar av tre og hjelmar på hovudet når dei drog i kamp? b) Kva manglar hjørnar, har ingenting i midten og passar fint på ein finger?

Lag eit spørsmål til ein annan elev. Svaret skal slutte på -ing.

Skriv 19

Forklar korleis du verkar. a) Korleis skal ein få meg til å rydde rommet?

b) Korleis skal ein få meg til å lese bøker? 40

c) Korleis kan ein gjere meg skikkeleg sur?

d) Korleis kan ein f책 meg blid igjen? 41

Samansette tekstar 20

Lag ein tekst som passar til bilete og overskrift.

Elg

Lag ei teikning som passar til teksten. Til slutt fann den vesle marihĂ¸na den blĂĽ sommarfuglen. Saman flaug dei inn i den raude solnedgangen. Og snipp, snapp, snute, har dei ikkje komme heim no, sĂĽ flyr dei framleis der ute.

Lag din eigen samansette tekst. Du vel sjĂ¸lv kva du vil skrive og teikne.

Eksempeltekst

Skrive ein faktatekst Å skrive faktatekst er ein måte å lære på. Les i bøker og på nett om det du vil skrive om. Noter stikkord. Edvin ville lære meir om Finland. Her er stikkorda hans: Slik blei teksten han skreiv:

– republikk – president s – Helsingfor – Helsinki illion m lv a h in e – fem og – Noreg – Russland – Sverige 23 44

FINLAND Finland har fem og ein halv million innbyggjarar. Landet grensar til Russland i aust og Noreg og Sverige i vest. Landet er ein republikk. Det betyr at det er president der og ikkje konge. Hovudstaden heiter Helsingfors. På finsk heiter han Helsinki. Mange finske byar har både finsk og svensk namn.

Set strek frå stikkorda i lista til kvar i teksten dei er nytta.

Skriv din eigen faktatekst. Her kan du planleggje faktateksten din.

a) Eg vil skrive om b) Her er stikkord eg har funne:

c) Set strek mellom stikkord som kan vere i same avsnittet.

Skriv faktateksten din. â&#x20AC;˘ Skriv pĂĽ ark, i ei bok eller pĂĽ pc.

NĂĽr du er ferdig, ser du over teksten din. Har du hugsa avsnitt i teksten?

overskrift?

stor bokstav og punktum?

Faktatekst 27

Les faktateksten, finn ut kva for ord som manglar, og skriv dei inn. Bruk ord fra ordlista. Finland er eit land som høyrer til Norden, saman med Island, Noreg,

og Danmark. her er heilt annleis enn norsk,

svensk og dansk. Rundt Helsinki, som er i landet, snakkar mange svensk i tillegg. Det finske

Ordliste

er kvitt og blått.

Somme seier at det blå symboliserer alle innsjøane i landet. Det er nemleg tusenvis av dei. Derfor blir Finland kalla «Dei tusen

land».

Finlands mest kjende

Finland forfattar flagget sør sjøars president illustratør finsk Sverige

heitte Tove Jansson.

Ho skreiv bøkene om Mummitrollet. Ho var òg og laga teikningane til bøkene sjølv. Finland er ein republikk. Det betyr at landet ikkje har ein konge, men ein . 46

Gjer ferdig faktateksten. Fakta om kattar vanlegaste kjæledyra.

som husdyr i mange tusen år. 15–20 år gamle.

mjaue, knurre, frese og purre.

nyttig, fordi

rotter og mus.

Leseforståing 29

Les teksten, og svar på spørsmåla.

På tide med nye briller?

Auga våre forandrar seg sakte, og det er ikkje sikkert du merkar at du begynner å sjå dårleg. Kom og ta synsundersøking hos oss, så sjekkar vi om du treng briller! Det er det tryggaste!

a) Kva skal musa i biletet vise oss? b) Kvifor er biletet med i reklamen? c) Kvifor er det tryggast å sjekke synet? 48

Storleikar 30

Set kryss over den stĂ¸rste musa.

Set strek over den minste musa.

Set kryss over det lĂĽgaste huset.

Set ring rundt det hĂ¸gaste huset.

Set strek under den smalaste mannen.

Set ring rundt den breiaste mannen.

Set saman setningane som passar til kvarandre.

Mamma og pappa fortel at det blir sommarferie i Danmark.

Men dei har ikkje huset til H.C. Andersen!

Oslo har hoppbakke, nesten midt i byen.

Han ønskjer i staden nokon som ikkje masar om lekser heile tida.

Vedunderbarn (8) ønskjer å byte bort foreldra sine.

Han likar ikkje så godt å bade.

Pappa har gløymt igjen badebuksa.

Sverige er òg kjent for å lage bilar og møblar.

Astrid Lindgren er ein berømt forfattar.

Truls spør om dei skal reise med ferje, tog, bil eller fly.

Petter skal besøkje ein kamerat.

Ho lurar på når toget går.

Matilde skal reise til Stockholm.

Han lurar litt på kvar han bur.

Leseforståing 37

Les rutetabellen, og svar på spørsmåla.

a) Omtrent kor lang tid tek det å reise med tog frå Kongsberg til Sandvika?

b) Kor mange gonger stoppar toget mellom Drammen og Oslo S? c) Viss du reiser frå Drammen til Oslo S, kjem du då først til Asker eller til Sandvika? d) Kor lenge ventar toget på Oslo S før det køyrer vidare? e) Viss du vil reise til eit anna land, kva stasjon ville du gå av på? 51