Izvjestaj_Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

2011

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

Pripremu i štampu ove publikacije podržao je Institut za otvoreno društvo (Open Society Institute), u okviru programa institucionalne podrške Centru za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED). Mišljenja iznesena u ovoj publikaciji su stavovi njihovih autora i nužno ne predstavljaju stavove Instituta za otvoreno društvo.

2

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED)

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

2011

SADRŽAJ:

1.

4

Uvod

2. Korišćenje sredstava dostupnih lokalnim samoupravama kroz programe Instrumenta za pretpristupnu pomoć 5 2.1

Pregled pomoći EU Crnoj Gori u periodu od 1998. do 2006. godine

5

2.2

Instrument za pretpristupnu pomoć

6

2.2.1

Prekogranični programi saradnje

6

2.2.2

Grant šema Evropske unije za razvoj opština za male infrastrukturne

9 9

projekte 2.2.3

Drugi programi u okviru prekogranične saradnje

9

3 Kapaciteti jedinica lokalne samouprave za pripremu i sprovođenje projekata finansiranih iz EU fondova 12 3.1

Ljudski resursi

12

3.2

Učestvovanje u dostupnim programima Evropske unije

16

3.2.1

Projekti u kojima su opštine vodeći partneri/aplikanti

16

3.2.2

Projekti u kojima su opštine partneri

17

3.2.3

Priprema i sufinansiranje projekata

18

3.3

Saradnja sa drugim organizacijama

19

3.4

Procjena potreba za daljim usavršavanjem

20

4

Zaključci i preporuke

23

5

Literatura

25

6

Upitnik

26

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) 3

2011

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

1. Uvod Crna Gora kao kandidat za članstvo koristi pretpristupnu pomoć od Evropske unije putem finansijskog instrumenta IPA1. Izgradnja administrativnih kapaciteta u pretpristupnom periodu je od velikog značaja za zemlje koje pristupaju EU kako bi se što bolje pripremile za korišćenje strukturnih fondova2 EU. Iskustva prethodnih proširenja Evropske unije pokazuju da zemlje kandidati i potencijalni kandidati imaju poteškoća u povlačenju sredstava iz pretpristupnih fondova, a nakon prvih godina članstva i prilikom korišćenja budžeta EU. Korisnici finansijske pomoći Evropske unije su brojni: državni organi, nevladine organizacije, jedinice lokalne samouprave, nevladine organizacije, udruženja itd. S obzirom da lokalne samouprave imaju značajnu ulogu u korišćenju pretpristupne pomoći, istraživanje ima za cilj da ocijeni kapacitete jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova.

Analiza sadrži pregled dosadašnjih poziva i iskorišćenosti sredstava u okviru dostupnih programa EU, kao i ocjenu administrativnih kapaciteta lokalnih samouprava za pripremu i sprovođenje EU projekata.

Prilikom ocjene kapaciteta, posebna pažnja je usmjerena na: ljudske resurse, dosadašnje učestvovanje u dostupnim programima Evropske unije, saradnju sa drugim organizacijama i potrebe za daljim usavršavanjem. U posljednjem dijelu istraživanja dati su zaključci analize sa preporukama za dalje jačanje apsorpcionih kapaciteta lokalnih samouprava za privlačenje sredstava iz fondova Evropske unije.

1 2

Instrument za pretpristupnu pomoć (Instrument for Pre-Accession Assistance) Strukturni fondovi Evropske unije na raspolaganju su državama članicama EU koje imaju potrebe za dodatnim ulaganjima u ujednačen i održiv privredni i društveni razvoj. Strukturni fondovi su instrumenti regionalne politike EU, čiji je cilj ostvarenje privredne i društvene kohezije, odnosno ujednačenog razvoja Evropske unije.

4

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED)

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

2011

2. Korišćenje sredstava dostupnih lokalnim samoupravama kroz programe

Instrumenta za pretpristupnu pomoć 2.1 Pregled pomoći EU Crnoj Gori u periodu od 1998. do 2006. godine Crna Gora prima finansijsku pomoć od Evropske unije od 1998. godine. Prema podacima navedenim u dokumentu “Mišljenje Komisije o zahtjevu Crne Gore za članstvo u Evropskoj uniji”, u periodu od 1998. do 2010. godine, Evropska unija je za Crnu Goru ukupno opredijelila više od 408,5 miliona eura.

Od 1998. do 2010. godine finansijska pomoć je pružana putem različitih programa. Naime, od 1998 – 2000. godine pomoć je pružana putem programa OBNOVA3 i ECHO4, potom u periodu od 2000 – 2006. godine putem CARDS programa (Program Zajednice u rekonstrukciji, razvoju i stabilizaciji), a zatim od 2007. godine do danas, putem Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA).

Od 1998. do 2006. godine, Crna Gora je primila 277,2 miliona eura pomoći u okviru EU programa, a od 2007. do 2010. godine, Crna Gora je kroz IPA-u primila pomoć u iznosu od 131,3 miliona eura5.

Finansijska sredstva koja je Evropska unija omogućila dostupnim Crnoj Gori kroz CARDS program, su skoro u potpunosti iskorišćena. Tokom šest godina CARDS programa, Crnoj Gori je bilo opredijeljeno 100,69 miliona eura, od čega je ugovoreno 99,69 miliona, odnosno 98,9%.

Table 1 – Pregled dodijeljenjih finansijskih sredstava kroz CARDS program do kraja decembra 2009 (u milionima EUR)6 Opredijeljeno Ugovoreno %Ugovoreno %Plaćeno CARDS 2001 16.10 16.07 99.6% 99.6% CARDS 2002 12.00 11.95 99.6% 99.6% CARDS 2003 12.00 11.89 99.1% 99.1% CARDS 2004 16.76 16.71 99.7% 99.2% CARDS 2005 23.12 22.98 99.4% 98.2% CARDS 2006 20.71 20.09 97.0% 96.0% Ukupno 100.69 99.69 98.9% 99.0%

Sredstva CARDS programa su uložena u: rješavanje pitanja infrastrukture otpadnih voda, reformu javne uprave, oblast trgovine, zaštite životne sredine, jačanje ekonomskog i poslovnog okruženja.

Finansijska sredstva u okviru CARDS programa koristile su i opštine prije svega kroz reformu javne uprave.

3

Program «Obnova», namjenjen državama Zapadnog Balkana, započet je 1996. godine sa ciljem da pomogne mirovne procese, ohrabri povratak izbjeglica i pospješi regionalnu saradnju.

4 Humanitarna kancelarija Evropske zajednice – (European Community Humanitarian Office). ECHO je ustanova Evropske Komisije osnovana 1992. godine sa ciljem da nadzire i koordinira humanitarnu pomoć Evropske unije.

ECHO pruža hitnu humanitarnu pomoć, kao i pomoć za obnovu na kriznim područjima u više od 60 zemalja.

5 “Mišljenje Komisije o zahtjevu Crne Gore za članstvo u Evropskoj uniji”, Evropska komisija, Brisel, 9. novembar 2010. godine 6 2009 Annual Report on Phare, Turkey Pre-Accession Instruments, CARDS and the transition facility, Report from the Commission to The European Parliament, The Council and The Economic and Social Committee, 2010

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) 5

2011

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

2.2 Instrument za pretpristupnu pomoć Od početka 2007. godine, Evropska komisija sprovodi novi program pomoći - Instrument za pretpristupnu pomoć (IPA - Instrument for PreAccession Assistance) koji predstavlja objedinjeni nastavak dosadašnjih programa (CARDS, PHARE, ISPA i SAPARD) namijenjenih državama koje su kandidati i potencijalni kandidati za članstvo u EU. Evropska komisija je za period 2007 – 2013 opredijelila 236,6 miliona eura, koji su raspoređeni prema IPA komponentama. Instrument za predpristupnu pomoć ima pet komponenti: I Pomoć u procesima tranzicije i izgradnja institucija, II Prekogranična saradnja, III Regionalni razvoj, IV Razvoj ljudskih resursa, V Ruralni razvoj. Crna Gora, kao potencijalni kandidat za članstvo, koristila je prvu i drugu komponentu IPA-e, a dobijanjem statuta kandidata na raspolaganju su joj sredstva svih pet komponenti. Međutim, korišćenje komponente III, IV i V biće moguće tek nakon dobijanja akreditacije za uvođenje decentralizovanog implementacionog sistema upravljanja sredstvima Evropske unije (DIS).

Tabela 2: Višegodišnji indikativni finansijski okvir: alokacija sredstava po komponentama, u EUR. 7 Komponente 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 I Pomoć u 27.490.504 28.112.552 29.832.1798 29.838.823 29.843.599 16.346.471 5.238.958 procesima tranzicije i izgradnja institucija II 3.909.496 4.487.448 4.667.821 3.682.690 4.310.344 4.588.551 4.418.687 Prekogranična saradnja III Regionalni 8.000.000 15.200.000 razvoj IV Razvoj 2.800.000 2.957.077 ljudskih resursa V Ruralni 3.300.000 7.600.000 razvoj Total 31.400.000 32.600.000 34.500.000 33.521.513 34.153.943 35.035.022 35.414.722

2.2.1 Prekogranični programi saradnje Jedinice lokalne samouprave imaju značajnu ulogu u korišćenju sredstava iz Instrumenta za pretpristupnu pomoć. Sa jedne strane, lokalne samouprave su direktno uključene u pripremu i sprovođenje EU projekata koje same realizuju, a sa druge strane indirektno, kroz realizaciju projekata ostalih korisnika IPA sredstava. U okviru IPA-e lokalne samouprave najčešće koriste sredstva iz komponente II – Prekogranična saradnja, za koju je alocirano oko 30 miliona eura za finansijski period 2007- 2013.

U sledećoj tabeli prikazani su podaci o iskorišćenosti sredstava komponente II, za godišnje IPA alokacije 2007, 2008 i 2009, koji su prikupljeni do 31. decembra 2009 godine.

7 Instrument For Pre-Accession Assistance (IPA) Revised Multi-Annual Indicative Financial Framework for 20122013 8 Uključuje 1,2 miliona € preostalih sredstava iz prethodnih programa.

6 Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED)

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

2011

Tabela 3. Status implementacije IPA finansijske pomoći (komponenta II), do 31. decembra 2009 (u 910 milionima EUR) za godišnji program i ditribuciju opredijeljenih sredstava 2007-2009 Opredijeljeno Ugovoreno %Ugovoreno %Plaćeno IPA 2007 3.91 0.58 14.83% 6.39% IPA 2008 4.49 0,00 0.00% 0.00% IPA 2009 4.67 0,00 0.00% 0.00% Ukupno 13.07 0.58 4.44% 1.91%

Prvi pozivi u okviru prekograničnih programa saradnje bili su objavljeni u periodu od juna do avgusta, a zatvoreni od septembra do novembra 2009. godine. Sredstva prvih poziva programa prekogranične saradnje Crna Gora – Srbija, Crna Gora – Bosna i Hercegovina i Crna Gora – Hrvatska bila su predviđena iz IPA 2007 i 2008, dok je prvi poziv Prekograničnog programa saradnje Crna Gora – Albanija uključivao samo sredstva iz IPA 2007. Do 31. decembra 2009, projekti prekograničnih poziva bili su u procesu evaluacije. Iz tog razloga, do kraja 2009. godine iskorišćeno je svega 4,44% predviđenih sredstava iz IPA 2007, 2008 i 2009.

Nakon završetka prvih poziva prekogranične saradnje uočava se da je procenat iskorišćenosti sredstava visok. Naime, u okviru prvih poziva programa prekogranične saradnje bilo je predviđeno 3,6 miliona eura, od čega je ugovoreno 85,23%. Visok procenat ugovorenih sredstava, pokazuje da su lokalne samouprave, kao i drugi učesnici (NVO-i, asocijacije, itd.) prekograničnih poziva saradnje bili zainteresovani i dobro pripremljeni za učešće u ovim pozivima.

U okviru prvog poziva prekogranične saradnje Srbija i Crna Gora, najveći je broj odobrenih projekata (13), ali je najmanji procenat ugovorenih sredstava. Naime, većina projekata koji su odobreni su manje vrijednosti, odnosno u prosjeku vrijednost granta za učesnike iz Crne Gore u ovom pozivu iznosi oko 60.000,00 eura po projektu.

Tabel 4: Pregled dodijeljenih finansijskih sredstava za Crnu Goru kroz prve pozive prekograničnih programa saradnje11 Broj Prekogranični programi odobrenih saradnje Opredijeljeno Ugovoreno % Ugovoreno projekata IPA 2007 & 2008 CBP Hrvatska – Crna Gora 900.000,00 786.520,64 87,39% 5 IPA 2007&2008 CBP Bosna i Hercegovina - Crna Gora 1.080.000,00 969.586,99 89,78% 12 IPA 2007 CBP Albania-Crna Gora 540.000,00 471.485,37 87,31% 6 IPA 2007&2008 CBP Srbija –Crna Gora 1.080.000,00 840526,93 77,83% 13 Ukupno

3.600.000,00

3.068.119,93

85,23%

36

9

2009 Godišnji izvještaj o implementaciji Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA), Evropska Komisija, Brisel, 1. decembar 2010 godine.

10 Podaci su prikupljenu za period do 31. decembra 2009 godine i prikazani su u godišnjem izvještaju Evropske komisije o sprovođenju IPA-e za 2009. godinu. Izvještaj o sprovođenju IPA-e za 2010. godinu još uvijek nije pripremljen.

11 Lista odobrenih projekata programa CBP CRO - MNE; CBP BIH - MNE, CBP AL - MNE; CBP SR – MNE sa zvaničnog sajta Delegacije Evropske unije u Crnoj Gori.

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) 7

2011

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

Posmatrano prema tipu organizacije vodećeg partnera, od ukupnog iznosa ugovorenih grantova (3.068.119,93 EUR) najviše sredstava privukle su nevladine organizacije (39,20%), a potom lokalne samouprave (19,58%). Nevladine organizacije su kroz prve pozive prekogranične saradnje dobile grantove u vrijednosti od 1,2 miliona eura, dok su lokalne samouprave ugovorile sredstva u vrijednosti od oko 600.000 eura. Potom, najviše sredstava su privukle strane organizacije, koje nijesu registrovane u Crnoj Gori, pa međunarodne organizacije i državni organi.

Grafik 1: Raspored vrijednosti ugovorenih sredstava prema tipu organizacije vodećeg partnera/aplikanta 2,37 3,03

Državni organ 6,88 NGO

8,22

Medjunarodne organizacije 8,96

Javne ustanove i preduzeca (osnivac drzava) Lokalne samouprave Strane organizacije

19,58

39,20 4,86

6,90

Javne ustanove i preduzeca (osnivac JLS) Poslovna udruzenja(PK) Obrazovne/istraživačke institucije

U okviru prvih poziva četiri programa prekogranične saradnje odobreno je 36 projekata. Od toga, u 18 projekata (50,0%) aplikanti su bile nevladine organizacije, a u 6 projekata lokalne samouprave.

Opština Pljevlja ima dva odobrena projekta kao aplikant, dok ostale lokalne samouprave12 imaju po jedan. Zatim, po tri projekta dobile su obrazovne/istraživačke institucije i javne ustanove i preduzeća.

Grafik 2: Raspored broja projekata prema tipu organizacije vodećeg partnera/aplikanta Državni organ 3/8,3%

2 /5,6%

1/2,8%

NGO Medjunarodne organizacije

3/8,3% 1/2,8%

Javne ustanove i preduzeca (osnivac drzava) Lokalne samouprave

6/16,7%

Strane organizacije

18/50,0%

1/2,8% 1/2,8%

12

Opštine: Kotor, Andrijevica, Berane i Glavni grad Podgorica 8 Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED)

Javne ustanove i preduzeca (osnivac JLS) Poslovna udruzenja(PK) Obrazovne/istraživačke institucije

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

2011

2.2.2 Grant šema Evropske unije za razvoj opština za male infrastrukturne projekte Grant šema Evropske unije za razvoj opština za male infrastrukturne projekte je namijenjena opštinama koje su korisnice Egalizacionog fonda, tj. opštinama Andrijevica, Berane, Bijelo Polje, Cetinje, Danilovgrad, Kolašin, Mojkovac, Nikšić, Plav, Pljevlja, Plužine, Rožaje, Šavnik, Žabljak i Ulcinj.

Ukupna opredijeljena sredstva u okviru prvog poziva Grant šema iznosila su 5,5 miliona eura, od čega su opštine povukle 3,86 miliona eura, odnosno 70,28%. U prvom pozivu sredstva su obezbijeđena iz fondova IPA 2008 i IPA 2010. U prvom pozivu odobreno je 7 projekata i to opštinama: Andrijevica, Berane, Bijelo Polje, Danilovgrad, Pljevlja, Plužine i Šavnik. Preostali iznos je obezbjedila Vlada Crne Gore, u iznosu od 1,06 miliona, i opštine i njihovi partneri, u iznosu od 0,39 miliona eura.

Početkom 2011. godine, raspisan je drugi poziv na kome je preostalih 1,6 miliona eura iz IPA 2010 bilo raspoloživo opštinama korisnicama Egalizacionog fonda koje nisu dobile sredstva u prvom pozivu.

Grafik 3: Raspodijela sredstava prvog poziva Grant šema za razvoj opština za male infrastrukturne projekte (u EUR) Danilovgrad; 682.961,27

Andrijevica; 561.852,61

Berane; 474.059,24 Bijelo Polje; 525.910,35 Šavnik; 412.965,73 Plužine; 584.457,09

Pljevlja; 623.359,76

2.2.3 Drugi programi u okviru prekogranične saradnje Lokalne samouprave imaju mogućnost da učestvuju na IPA Jadranskom prekograničnom programu saradnje (IPA Adriatico) i u okviru dva transnacionalna programa: Prostor Jugoistočne Evrope (SEES) i Mediteranski program (MED).

Prema dobijenim rezultatima13 analize odobrenih projekata, organizacije iz Crne Gore su najviše učestvovale u IPA Jadranskom prekograničnom programu saradnje. Od ukupnog broja odobrenih projekata (33), organizacije iz Crne Gore su bile uključene u 16 projekata (48,5%). Od ukupnog broja organizacija (300 partnera i vodećih partnera) koji su učestvovali u IPA Jadranskom programu, 19 partnera je iz Crne Gore. Treba napomenuti da su pojedine organizacije partneri u više projekata, tako da je broj organizacija koje su uključene u navedene projekte nešto manji (16).

13

Izvor: Lista odobrenih projekata sa zvaničnih sajtova programa: http://www.adriaticipacbc.org/ http://www.programmemed.eu/, http://www.southeast-europe.net/en/

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) 9

2011

Program

IPA Adriatic

MED

SEE

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova Tabela 5: Pregled projekata i broj organizacija iz Crne Gore koje učestvuju u IPA Adriatic, MED i SEE14 Pozivi Ukupan Broj % učešća u Ukupan Broj broj projekata projektima broj organizacija projekata CG organizacija CG15 Prvi poziv Prvi poziv za opšte projekte Drugi poziv za opšte projekte Prvi strateški poziv

% učešće

33

16

48,5

300

19

6,3

50

3

6,0

407

3

0,7

52

0

0,0

476

0

0,0

3

1

33,3

58

1

1,7

Prvi poziv

40

5

12,5

619

6

1,0

Drugi poziv

26

8

30,8

418

9

2,1

204

33

16,2

2278

38

1,7

Ukupno

Posmatrano prema tipu organizacije, državne institucije imaju najveći broj odobrenih projekata iz navedenih poziva prekogranične saradnje (IPA Adriatico, MED i SEE). Potom, lokalne samouprave imaju značajno učešće u IPA Jadranskom programu saradnje u donosu na ostale organizacije iz Crne Gore koje imaju odobrene projekte iz ovih EU programa saradnje. U IPA Jadranskom programu, opštine su uključene u 5 projekata16, u Mediteranskom programu u 1 projekat17, a u SEE pozivu u dva projekta18.

Grafik 4: Broj projekata prema tipu organizacije koje su dobile grantove 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

9

6 5 4 2 2 1

Projekti IPA Adriatico

2 1

1 1

Projekti MED/opšti projekti

1

Projekti MED/strateški projekti

Lokalne samouprave Javno preduzeće Preduzeće u većinskom vlasništvu države

2 1

SEE prvi poziv

SEE drugi poziv

Državne institucije NVO

Učešće u prekograničnim programima saradnje (4 bilateralna programa, IPA Jadranskom programu saradnje, Mediteranskom programu i programu Prostor Jugoistočne Evrope) omogućava lokalnim samoupravama, kao i drugim organizacijama iz Crne Gore da se, uz pomoć već iskusnih partnera iz zemalja EU i regiona, upoznaju sa procedurama pripreme i realizacije EU projekata. Pored toga, 14

Lista odobrenih projekata sa zvaničnih sajtova programa: http://www.adriaticipacbc.org/ http://www.programmemed.eu/, http://www.southeast-europe.net/en/ 15 Pojedine organizacije su dobile više projekata u okviru istog poziva navedenih EU programa.

16 Opštine: Bar, Ulcinj, Kotor i Nikšić.

17 Opština Bar 18 Opštine Pljevlja i Ulcinj 10 Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED)

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

2011

poboljšava se komunikacija sa organizacijama iz regiona i EU zemalja i stvara partnerstvo za buduće zajedničko apliciranje na pozive EU fondova.

Osim navedenog, lokalne samouprave imaju mogućnost da finansiraju svoje razvojne projekte iz dostupnih fondova, u uslovima ne tako povoljne finansijske situacije za dobijanje sredstava iz drugih izvora. Ipak, najveća korist lokalnih samouprava u korišćenju sredstava IPA-e je sticanje iskustva za korišćenje mnogo značajnijih sredstava iz Strukturnih fondova nakon pristupanja Evropskoj uniji.

Treba imati u vidu da projekti koji se finansiraju kroz Prekogranične programe saradnje su uglavnom projekti koji nijesu infrastrukturnog karatera ili podržavaju izgradnju manje infastrukture, sa prosječnom vrijednošću granta oko 100.000 eura. S toga, uspješno korišćenje sredstava i sprovođenje projekata ne garantuje dovoljno jake kapacitete za sprovođenje projekata sa puno većim vrijednostima u okviru Strukturnih fondova. Međutim, lokalne samouprave koje steknu iskustvo pripreme i sprovođenja projekata finansiranih iz dostupnih fondova lakše će se prilagoditi novom načinu finansiranja i upravljanja većim razvojnim projektima.

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) 11

2011

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

3 Kapaciteti jedinica lokalne samouprave za pripremu i sprovođenje projekata finansiranih iz EU fondova Sa ciljem ocjene kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova, sprovedeno je istraživanje među zaposlenima koji se bave projektnim aktivnostima u lokalnim samoupravama. Istraživanje je sprovedeno u septembru i oktobru 2011. godine i obuhvatilo je 21 lokalnu samoupravu u Crnoj Gori.

Realizovano istraživanje sadrži više tematskih cjelina: • ljudski resursi, • učestvovanje u dostupnim programima Evropske unije, • saradnja sa drugim organizacijama i • procjena potreba za daljim usavršavanjem.

3.1 Ljudski resursi Prema rezultatima istraživanja, 88 zaposlenih u jedinicama lokalne samouprave radi na poslovima pripreme i sprovođenja projekata finansiranih iz dostupnih EU fondova u toku 2011. godine. To znači da u prosjeku 4 zaposlena po opštini radi na pripremi i sprovođenju EU projekata. Iako navedeni broj zaposlenih nije veliki, u protekle dvije godine uočljiv je trend povećanja broja zaposlenih koji su angažovani na ovim poslovima.

U početku su zaposleni, imenovani da prate mogućnosti finansiranja projekata iz EU fondova, ovu aktivnost obavljali paralelno sa drugim aktivnostima koje su realizovali u svojim lokalnim samoupravama. Vremenom, shvatajući važnost i kompleksnost sprovođenja EU projekata, zaposleni su više usmjereni na obavljanje ovih aktivnosti, a u pojedinim opštinama formirane su posebne jednice pripremu i sprovođenje projekata finansiranih iz EU fondova.

Prije dvije godine, 29 zaposlenih radilo je na poslovima pripreme i sprovođenja EU projekata, odnosno u prosjeku oko 1 zaposleni po opštini. Rezultati istraživanja pokazuju da, u septembru 2009. godine, čak 9 opština, nije imalo zaposlene koji se bave ovim poslovima. U protekle dvije godine najveće povećanje, od 5 zaposlenih, bilježe opštine: Bar, Kolašin, Mojkovac i Šavnik. Povećanje broja zaposlenih na pripremi i sprovođenju EU projekata u prethodne dvije godine, za 200%, može se povezati sa povećanjem broja poziva EU fondova koji su dostupni lokalnim samoupravama kao i povećanjem broja odobrenih projekata.

Takođe, povećanje broja zaposlenih koji se bave navedenim poslovima očekuje se i za narednu godinu, ali u znatno manjem procentu (oko 11%). Najveći broj novozaposlenih (4), očekuje se u opštini Bar, dok se po 3 novozaposlena očekuju u opštini Pljevlja i Danilovgrad.

Manji procenat očekivanog porasta broja zaposlenih, u odnosu na porast u 2011. godini, može se objasniti sa značajnim brojem novozaposlenih u poslednje dvije godine, tako da opštine nemaju potrebu za većim povećanjem zaposlenih. Pozitivan trend rasta zaposlenih na poslovima pripreme i sprovođenja projekata finansiranih iz EU projekata, ukazuje da lokalne samouprave sve više prepoznaju značaj finansiranja iz dostupnih fondova Evropske unije.

12

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED)

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

Grafik 2. Broj zaposlenih u 2011 i očekivani broj zaposlenih 2012 godine na poslovima pripreme i sprovođenja EU projekta 8 7 6

2011 2009

Broj opština

Broj opština

Grafik 1. Broj zaposlenih na poslovima pripreme i sprovođenja EU projekta u 2009 i 2011 godine

2011

5 4

2011

3

2012

2 1 0

0

1

2

3

4

5

6

Broj zaposlenih

7

8

9

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11

Broj zaposlenih

Svaka druga lokalna samouprava formirala je posebnu jedinicu za pripremu i sprovođenje projekata finansiranih iz EU fondova. Sa druge strane, u 11 opština ne postoji jedinica u okviru lokalne samouprave koja se bavi ovim poslovima. Ipak, 5 lokalnih samouprava prepoznaje značaj i potrebu formiranja jedne takve jedinice u bliskoj budućnosti.

Osim broja zaposlenih koje se bave EU projektima i načina organizacije njihovog rada, bitan pokazatelj apsorpcionog kapaciteta su znanje i vještine zaposlenih. Prema dobijenim rezultatima može se zaključiti da su lokalne samouprave svjesne da je potrebno da zaposleni pohađaju obuke kako bi stekli vještine potrebne za pisanje i implementaciju EU projekta. Obuku za pripremu i sprovođenje EU projekata prošli su zaposlenih u svim lokalnim samoupravama. Pritom, u 12 opština obuku je pohađao jedan dio zaposlenih, dok u 9 opština svi zaposleni koji rade na pripremi ili sprovođenju EU projekata.

U cilju unapređenja kapaciteta za pripremu projekata, zaposleni u lokalnim samoupravama su pohađali obuke za: upravljanje projektnim ciklusom i priprema projekata u skladu sa EU pravilima, implementaciju EU projekata, nabavku po PRAG-u, upravljanje projektnim ciklusom - priprema projekata za EU grant šemu. Navedene obuke su realizovane u organizaciji: CBIB-a (Projekat za jačanje kapaciteta institucija za prekograničnu saradnju), Welcomeurope, Evropskog pokreta, CRNVO-a, Biznis centra Bar, NVO-a i u okviru projekta „Tehnička podrška reformi lokalne samouprave u Crnoj Gori“ (projekat Ministarstva unutrašnjih poslova i državne uprave, Zajednice opština Crne Gore, Uprave za kadrove i Ministarstva finansija, koji finansira Delegacija Evropske unije u Crnoj Gori).

Lokalne samouprave su bile upitane da ocijene sopstvene kapacitete za pripremu i implementaciju projekata finansiranih iz EU sredstava, na skali od 1 „vrlo slabi kapaciteti/potrebna je spoljašnja pomoć“, do 5 „visoki kapaciteti/nije potrebna spoljašnja pomoć“. Prema dobijenim rezultatima, mišljenje lokalnih samouprava o sopstvenim kapacitetima za pripremu i sprovođenje projekata je osrednje. Naime, prosječna vrijednost ocjene kapaciteta za pripremu projekata je jednaka kao i prosječna vrijednost ocjene kapaciteta za sprovođenje projekata i iznosi 3,14.

Detaljnija analiza distribucije podataka pokazuje da postoje razlike u pogledu procjene sopstvenih kapaciteta za pripremu i implementaciju projekata. Kao što je prikazano na Grafiku 3, opštine koje imaju odobrene projekte smatraju da imaju razvijenije kapacitete za sprovođenje projekata, dok opštine koje nemaju odobrene projekte navode da imaju razvijenije kapacitete za pripremu projekata.

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) 13

2011

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova Grafik 3.

Procjena kapaciteta za implementaciju i sprovođenje projekata

3,17

Opštine koje imaju odobrene projekte

3,22

3,00

Opštine koje nemaju odobrene projekte

0,00 Kapaciteti za pripremu projekata

2,67

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

Kapaciteti za implementaciju projekata

Jedinice lokalne samouprave su imale mogućnost da ocijene kapacitete zaposlenih koji rade na pripremi i sprovođenju projekata finansiranih iz EU fondova, prema pojedinim oblastima pripreme i implementacije projekata, na skali od 1 „nijesmo upoznati“ do 5 „odlično poznavanje“.

Kada je u pitanju sposobnost pripreme projekata, lokalne samouprave svoje kapacitete vide u prepoznavanju i definisanju projektnih ideja i njihovoj prioritizaciji. Upravo lokalne samouprave su i najveći generatori projektnih ideja, imajući u vidu prirodu i obuhvatnost njihovog posla. Takođe, opštine imaju iskustva u kreiranju i prioritizaciji projektnih ideja, s obzirom da većina strateških dokumenata koje donose sadrže projektne ideje. Ključni strateški dokument koji treba da bude osnova za generisanje projektnih ideja je Strateški plan razvoja opštine, čija je izrada u toku u svim jedinicama lokalne samouprave u Crnoj Gori.

Sa druge strane, lokalne samouprave prepoznaju svoje slabosti u izradi studije izvodljivosti, analize troškova i koristi i u poznavanju postupka procjene uticaja na životu sredinu. S obzirom da za navedene analize i studije lokalne samouprave uglavnom angažuju stručnjake izvan jedinice lokalne samouprave, ovakvi rezultati su očekivani.

Lokalne samouprave smatraju da su sposobnosti zaposlenih za sprovođenje projekata na srednjem nivou. Pritom, opštine ocijenjuju da su zaposleni najbolje osposobljeni za izvještavanje o napretku sprovođenja projekta (3,57), dok njihove slabosti prepoznaju u poznavanju i korišćenju PRAG-a i pripremi tenderske dokumentacije u toku sprovođenja EU projekata (3,29).

Nedovoljno poznavanje PRAG-a i pripreme tenderske dokumentacije u okviru sprovođenja EU projekata razumljivo je, imajući u vidu da su opštine do sada sprovele manji broj projekata i da su tek u poslednje dvije godine dobile veću mogućnost finansiranja kroz Instrument za pretpristupnu pomoć (IPA), a prije svega u okviru Prekograničnih programa saradnje.

14

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED)

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova Grafik 4.

Sposobnost pripreme projekata finansiranih iz EU fondova

Prepoznavanje i definisanje projektne ideje

4,14

Prioritizacija projektnih ideja

Grafik 5.

2011

Sposobnost sprovođenja projekata finansiranih iz EU fondova

Izvještaj o napretku projekta

3,57

4,05

Engleski jezik

3,76

Izrada predloga projekta /aplikacije

3,71

Planiranje budžeta projekta

3,67

Priprema tenderske dokumentacije

3,29

Evaluacija projekta

Izrada studije izvodljivosti

2,90

Izrada cost benefit analize /analiza troškova i koristi Poznavanje postupka procjene uticaja na životnu sredinu

3,05 3,19

0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

3,43

Poznavanje i korišćenje PRAG-a

3,29

Organizovanje javne nabavke u skladu sa PRAG-om/Opštim uslovima ugovora

3,33

0,00

5,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

Detaljnijom analizom rezultata uočavaju se razlike u ocjeni sposobnosti pripreme i sprovođenja EU projekata između opština koje imaju odobrene projekte i onih koje nemaju. Tako, opštine koje nemaju odobrene EU projekte bolje ocijenjuju kapacitete zaposlenih za pripremu projekata, u odnosu na opštine koje imaju odobrene projekte. Nasuprot tome, opštine koje nemaju odobrenih projekata slabije ocijenjuju svoje kapacitete za sprovođenje projekata u odnosu na opštine koje imaju. Na osnovu navedenih podataka, može se zaključiti da su opštine koje imaju odobrene projekte objektivnije u procjeni svojih sposobnosti za pojedine oblasti pripreme i sprovođenja EU projekata.

Grafik 6. Razlike u sposobnosti pripreme projekata finansiranih iz EU fondova Prepoznavanje i definisanje projektne ideje

4,11 4,33

Prioritizacija projektnih ideja

4,00 4,33

Engleski jezik

3,72 4,00

Izrada predloga projekta /aplikacije

3,67 4,00

3,78

Izvještaj o napretku projekta

2,33

Priprema tenderske dokumentacije

3,44 2,33 3,61

Evaluacija projekta

2,33

3,67 3,67

Planiranje budžeta projekta 2,89 3,00

Izrada studije izvodljivosti Izrada cost benefit analize /analiza troškova i koristi Poznavanje postupka procjene uticaja na životnu sredinu 0,00

Grafik 7. Razlike u sposobnosti sprovođenja projekata finansiranih iz EU fondova

3,00 3,33 3,06 1,00

Imaju odobrene projekte

2,00

3,00

3,44

Poznavanje i korišćenje PRAG-a Organizovanje javne nabavke u skladu sa PRAG-om/Opštim uslovima ugovora

4,00 4,00

Nemaju odobrene projekte

2,33

5,00

0,00

3,50 2,33 1,00

Imaju odobrene projekte

2,00

3,00

4,00

5,00

Nemaju odobrene projekte

Bez obzira na različite ocjene kapaciteta, prepoznavanje i definisanje projektnih ideja i njihova prioritizacija prepoznati su kao oblasti pripreme projekata za koje zaposleni u opštini imaju najviše kapaciteta. Kada je u pitanju implementacija projekata, izvještavanje o napretku projekta je oblast u kojoj su zaposleni u opštinama najsposobniji.

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) 15

2011

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

3.2 Učestvovanje u dostupnim programima Evropske unije Ključni pokazatelji kapaciteta za privlačenje sredstava iz fondova Evropske unije su podaci o uspješnosti povlačenja dostupnih sredstava. Broj prijavljenih projekata i broj odobrenih projekata pokazuju uspješnost lokalnih samouprava u korišćenju dostupnih programa Evropske unije.

Prema rezultatima istraživanja, od 21 lokalne samouprave, 3 opštine19 nemaju niti jedan odobreni projekat, bilo da su učestvovale kao aplikanti ili partneri. Posmatrano prema ulozi u projektu, 16 lokalnih samouprava ima odobrene projekte u kojima su vodeći partneri/aplikanti, dok 6 opština ima odobrene projekte u kojima imaju ulogu partnera.

3.2.1 Projekti u kojima su opštine vodeći partneri/aplikanti Prema dobijenim rezultatima, u periodu od septembra 2009. do septembra 2011. godine, lokalne samouprave su predale 42 projektna predloga u kojima su vodeći partneri, ukupne vrijednosti oko 19 miliona eura2021, od čega je odobreno 21 projekat ukupne vrijednosti oko 12 miliona eura. To znači da je u prosjeku, u prethodne dvije godine, po opštini odobren jedan projekat ukupne vrijednosti od 600.000 eura.

Analizirajući dobijene podatke, može se reći da finansijska vrijednost odobrenih projekata nije velika, ako posmatramo procenat kofinansiranja projekata (koje iznosi od 15 % do 25%) i vrijednost budžeta lokalnih samouprava. Sa druge strane, imajući u vidu poteškoće u relazaciji planiranih opštinskih budžeta, uslijed ekonomske krize, navedena sredstva su ipak značajna. Pritom, prava korist od korišćenja sredstava iz Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA) je stvaranje kapaciteta za buduće privlačenje sredstava iz Strukturnih fondova, čija je vrijednost značajno veća.

Od 21 lokalne samouprave 2 nijesu predale niti jedan projekti predlog kao vodeći partneri. Podaci pokazuju da su opštine u najvećem broju slučajeva prijavile po dva projekta, dok je najveći broj prijavljenih projekata po opštini 5. Vrijednost predatih projektnih predloga je najčešće od 800.000 do 1.000.000€.

Od predatih 42 projektnih predloga odobreno je 21. Pritom, 3 opštine koje su predale projektne predloge nemaju odobrenih projekata, a 11 opština ima odobren po jedan projekat. Najveći broj odobrenih projekata je 2 i to u 5 opština. Vrijednost odobrenih projekata se najčešće kreće u rasponu od 500.000 do 800.000€22.

19

Opštine koje nemaju odobrene projekte: Budva, Herceg Novi i Žabljak.

Navedeni podaci odnose se na ukupnu vrijednost projekta, a ne samo na dio sredstava koje pripadaju lokalnim samoupravama u Crnoj Gori i uključuje % kofinansiranje JLS. 21 S obzirom da za opštinu Kotor dostupni samo podaci za 2010. godinu i da za opštinu Mojkovac nijesu bili dostupni podaci o vrijednostima projekata, navedena vrijednost predatih projektnih predloga je nešto veća.

22 Ukupna vrijednost projekta uključuje i iznos obaveznog konfinansiranja jedinica lokalne samouprave.

16 Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) 20

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

Broj opština

Grafik 8.

Broj predatih i odobrenih projektnih predloga

12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

Grafik 9.

Vrijednost predatih i odobrenih projektnih predloga

Do 100.000

1 1

Od 100.000 do 300.000

1

Od 300.001 do 500.000

1 1

4

3

Od 500.001 do 800.000 Od 800.001 do 1.000.000

0

1

2

3

4

5

6

Broj predloga projekata

6 7

2

Od 1.000.001 do 1.500.000

1

Vise od 1.500.001

1 1 0

Broj predatih predloga projekata Broj odobrenih predloga projekata

2011

Vrijednost predatih projekata

4

2

4

6

8

Vrijednost odobrenih projekata

Posmatrajući broj odobrenih i broj prijavljenih projektnih predloga u kojima su lokalne samouprave vodeći partneri, zaključuje se da je prolaznost projektnih predloga 50%. Međutim, broj odobrenih i broj prijavljenih projekata po opštini nije veliki, s obzirom na mogućnosti i broj poziva programa Evropske unije. Ipak, imajući u vidu da je ovo period upoznavanja sa procesom apliciranja za sredstva iz EU fondova, može se konstantovati da je prolaznost zadovoljavajuća.

3.2.2 Projekti u kojima su opštine partneri U nastavku je dat prikaz projekata u kojima su lokalne samouprave učestvovale kao partneri. Jedan od ključnih faktora uspješnosti pripreme i realizacije EU projekata je uspostavljanje partnerstva, koje se potencira u svim dostupnim programima Evropske unije.

Prema dobijenim rezultatima, u protekle dvije godine, 11 lokalnih samouprava je predalo projektne predloge u kojima su bili uključeni kao partneri, a odobrene projekte realizuje 623 lokalnih samouprava.

Od ukupno 21 lokalne samouprave, 10 nijesu učestvovale u projektima kao partneri. Ostale lokalne samouprave najčešće su učestvovale u dva ili sedam projekata, a najveći broj predatih projektnih predloga po opštini je 1524. Kada su u pitanju odobreni projekti, opštine su uključene u najmanje jedan, a najviše tri partnerska projekta.

Prema dostupnim podacima, vrijednost predatih projekata u kojima opštine imaju ulogu partnera je najčešće preko 1.500.000 eura, a vrijednost odobrenih projekata je najčešće od 300.000 do 500.000 eura25.

23

Ulcinj, Bar, Tivat, Kotor, Nikšić i Pljevlja.

Opština Bar je predala 15 projektnih predloga u kojima je bila uključena kao partner.

25 Podaci o vrijednosti projekta nisu prikupljeni za sve projekte u kojima su opštine uključene.

24

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) 17

2011

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

Broj opština

Grafik 10. Broj predatih i odobrenih projektnih predloga

Grafik 11. Vrijednost predatih i odobrenih projektnih predloga

16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

Od 100.000 do 300.000

1 2 2

Od 300.001 do 500.000 1 1

Od 500.001 do 800.000

2

Od 800.001 do 1.000.000 1 1

Od 1.000.001 do 1.500.000

3

Vise od 1.500.001

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Broj predloga projekata

0

Broj predatih projektnih predloga Broj odobrenih projektnih predloga

Vrijednost predatih projekata

2

4

6

8

Vrijednost odobrenih projekata

3.2.3 Priprema i sufinansiranje projekata Jedan od uslova korišćenja sredstava iz EU fondova je sufinansiranje sprovođenja projekta, koje iznosi najmanje 15%. S obzirom da se vrijednost dostupnih sredstava po projektu uglavnom kreće od 50.000 do 300.000€ (u slučaju prekograničnih programa saradnje), iznos potrebnog sufinansiranja nije preveliko finansijsko opterećenje za budžete opština.

Prema dobijenim podacima istraživanja, trošak sufinansiranja odobrenih projekata iznosi do 10.000€ za 3 lokalne samouprave, od 10.000 do 30.000€ i od 60.000 do 80.000€ za po 2 lokalne samouprave.

Grafik 12. Trošak sufinansiranja projekata26 Do 10.000

3

Od 10.000 do 30.000

2

30.000 do 60.000

1

Od 60.000 do 80.000

2

Od 80.000 do 100.000

0

Od 100.000 do 150.000

1 0

1

2

3

4

5

Potom, rezultati pokazuju da je 12 opština koristilo pomoć izvan lokalne samouprave prilikom pripreme predloga projekata. Najčešće je bila u pitanju pomoć konsultanata, a potom NVO-a, međunarodnih organizacija, kao i tima za tehničku podršku reformi lokalne samouprave u Crnoj Gori.

Jedinice lokalne samouprave koje su koristile pomoć prilikom pripreme predloga projekta bile su uspješnije, u odnosu na lokalne samouprave koje su same pripremale projekte.

26

Na pitanje o troškovima sufinansiranja 9 lokalnih samouprava je dalo odgovor.

18 Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED)

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

2011

Kada su u pitanju troškovi pripreme predloga projekata, 12 opština navodi da nijesu imali troškove prilikom pripreme, dok su ostale opštine najčešće imale trošak do 1.000€. Najveći trošak pripreme predloga projekta po opštini je 10.000€.

Navedeni troškovi pripreme predloga projekata i sufinansiranja odobrenih projekata su relativno na niskom nivou, s obzirom da se dostupnim programima finansiraju projekti manje vrijednosti i da je mali broj prijavljenih i odobrenih projekata po opštini. U budućnosti, troškovi sufinansiranja i pripreme projekata će imati tendenciju rasta pristupanjem svim IPA komponentama, a posebno nakon odobrenja pristupa sredstvima iz Strukturnih fondova.

3.3 Saradnja sa drugim organizacijama Saradnja lokalnih samouprava sa drugim organizacijama jedan je od bitnih faktora dobre pripreme i implementacije projekata koji se finansiraju iz fondova EU. Prilikom izrade programskih dokumenata, kao što su dokumenta prekograničnih programa saradnje, posebno je važno da svi relevantni učesnici budu uključeni u proces programiranja prioriteta i mjera programa. S obzirom da opštine imaju značajnu ulogu u korišćenju prekograničnih programa saradnje, data im je mogućnost da ocijene nivo saradnje sa nadležnim organima za priremu programskih dokumenata, na skali od 1 „nismo bili konsultovani“ do 5 „vrlo intenzivna saradnja“.

Prema dobijenim rezultatima, saradnja lokalnih samouprava i nadležnih organa koji su pripremali programska dokumenta je na srednjem nivou. Pritom, Programi prekogranične saradnje Bosne i Hercegovine i Crne Gore i Srbije i Crne Gore su nešto bolje ocijenjeni u odnosu na ostale bilateralne prekogranične programe. Najniže je ocijenjena saradnja prilikom programiranja Programa prekogranične saradnje Albanije i Crne Gore (ocjena 2,33).27 Takođe, saradnja opština i nadležnih organa za programiranje Strateškog okvira usklađenosti 2011 - 2013 ocijenjena je na nižem nivou.

Navedeni podaci ukazuju da postoji prostor za poboljšanje saradnje lokalnih samouprava i nadležnih organa za izradu programskih dokumenata.

Posebno je važno da lokalne samouprave ostvare dobro partnerstvo sa ostalim organizacijama koje učestvuju u istom projektu. Prema mišljenju opština, najbolja saradnja je ostvarena sa državnim organima (ocjena 4 – intenzivno sarađuju) i sa nevladnim organizacijama (3,67). Takođe, rezultati pokazuju da postoji dobra saradnja lokalnih samouprava i sa međunarodnim organizacijama, kao i lokalnim samoupravama u Crnoj Gori i izvan nje.

Najslabije je ocijenjena saradnja lokalnih samouprava i poslovnih udruženja (ocjena 2,5 - slaba saradnja). U narednom periodu, potrebno je raditi na poboljšanju saradnje poslovnih udruženja i lokalnih samouprava, imajući u vidu brojne mogućnosti zajedničkog prijavljivanja razvojnih projekata.

U osnovi programa prekogranične saradnje je podsticanje partnerstva, organizacija iz susjednih država kao i organizacija u okviru država. Povećanjem broja projekata finansiranih iz EU, povećaće se i saradnja navedenih organizacija.

27

Prilikom ocjene saradnje tokom programiranja CBC programa uključene su samo lokalne samouprave koje su datim programom obuhvaćene kao prihvatljiva ili pridružena oblast.

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) 19

2011

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

Grafik 13. Ocjena saradnje sa državnim organima pri izradi programskih dokumenata28 Program prekogranične saradnje Srbija – Crna Gora

2,93

Program prekogranične saradnje Hrvatska – Crna Gora

Grafik 14. Ocjena saradnje sa potencijalnim partnerima pri pripremi i sprovođenju projekata29 Jedinice lokalne samouprave iz CG

3,45

Jedinice lokalne samouprave iz drugih država

3,40

Međunarodne organizacije

3,45

3,22

Program prekogranične saradnje Albanija – Crna Gora

Nevladine organizacije

2,33

3,67

Poslovna udruženja

Program prekogranične saradnje Bosna i Hercegovina – Crna Gora

2,50

3,23 Državni organi

Strateški okvir usklađenosti

0,00

2,65 1,00

2,00

3,00

4,00

Nešto drugo, Zajednica opstina CG 4,00

5,00

0,00

5,00 1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

3.4 Procjena potreba za daljim usavršavanjem Lokalne samouprave su bile upitane da ocijene prioritetne potrebe za jačanje sopstvenih apsorpcionih kapaciteta, na skali od 1 “nije relevantna potreba” do 5 “ključna potreba”.

Prema dobijenim rezultatima, lokalne samouprave prepoznaju veći broj i bolju osposobljenost zaposlenih koji rade na pripremi i sprovođenju projekata (ocjena iznad 4), kao ključnu potrebu za jačanje apsorpcionih kapaciteta za privlačenje sredstava iz EU fondova. Osim toga, ključna potreba je i povećanje finansijskih sredstava koja su na raspolaganju za pripremu i sprovođenje projekata. Iz navedenog, može se zaključiti da opštine uočavaju da uspješnost korišćenja sredstava EU fondova u velikom mjeri zavisi od finansijskih i ljudskih kapaciteta koji su im na raspolaganju.

Smanjenje političkog uticaja i više informacija o EU pozivima su nešto niže značajnosti u odnosu na ostale potrebe, što može značiti da lokalne samouprave smatraju da politički uticaj nije veliki kada je u pitanju priprema i sprovođenje projekata i da su informacije o EU pozivima dostupne.

Generalno posmatrano, lokalne samouprave sve navedene potrebe smatraju značajnim, s obzirom da im daju ocjenu 3 i više (Grafik 15).

Detaljnija analiza pokazuje da bez obzira da li lokalne samouprave imaju odobrene projekte, ključne potrebe su iste (jačanje finansijskih i ljudskih kapaciteta). Ipak, uočava se da lokalne samouprave koje nemaju odobrene EU projekte više značaja daju saradnji sa poslovnim partnerima, evropskim partnerima i naučno-istraživačkom zajednicom.

28

Ocjene saradnje sa nadležnim organima pri izradi programskih dokumenata, pri čemu 1 znači „nismo bili konsultovani“, a 5 „vrlo intenzivna saradnja“.

29 Pod nešto drugo, dvije opštine su navele Zajednicu opština CG, a njihovu saradnju ocjenjuju sa vrlo intenzivnu (5).

20 Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED)

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

2011

Grafik 15. Prioritetne potrebe za jačanje apsorpcionih kapaciteta Više finansijskih sredstava na raspolaganju za pripremu i sprovodjenje projekata Više zaposlenih koji rade na pripremi i sprovodjenju projekata

3,95 4,24

Bolja saradnja sa državnim organima

3,10

Bolja saradnja sa naučno-istraživačkim institucijama

3,33

Bolje osposobljeni zaposleni

4,33

Bolja saradnja sa evropskim partnerima

3,67

Bolja saradnja sa poslovnim sektorom

3,35

Bolja saradnja sa nevladnim organizacijama

3,25

Bolja saradnja sa jedinicama lokalne samouprave

3,19

Bolja organizacija i upravljanje u okviru Vaše JLS

3,25

Smanjenje političkog uticaja

3,00

Dostupnija i bolje pripremljena uputstva i vodiči za pripremu i sprovodjenje projekata

3,38

Više informacija o EU pozivima

3,05

Bolji tehnički uslovi rada

3,43 0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

Lokalne samouprave su ocijenile prioritetne potrebe za jačanje specifičnih vještina pripreme i sprovođenja projekata, na skali od 1 “nije relevantna potreba” do 5 “ključna potreba”.

Među ključnim prioritetnim potrebama jačanja vještina prepoznate su: izrada studije izvodljivosti (4,19), izrada analize troškova i koristi (cost benefit analize - 4), bolje poznavanje i korišćenje PRAG-a i postupka procjene uticaja na životnu sredinu (3,90). Navedene prioritetne potrebe su u skladu sa prepoznatim slabostima zaposlenih koji rade na pripremi i sprovođenju projekata finansiranih iz sredstava Evropske unije.

Sa druge strane, lokalne samouprave smatraju da nije posebno potrebno jačati vještine oblikovanja projektnih ideja (3,19) i njihove prioritizacije (3,14), jer su to njihove ključne sposobnosti u pripremi projekata.

Zatim, postoji potreba za daljim jačanjem vještina pripreme projektne dokumentacije predloga projekta, poznavanja engleskog jezika i javne nabavke u skladu sa pravilima koje propisuje PRAG (ocjena 3,59).

Kada su u pitanju potrebe za jačanjem specifičnih vještina pripreme i sprovođenja projekata, ne postoji veća razlika u mišljenju lokalnih samouprava koje imaju i onih koje nemaju odobrene EU projekte.

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) 21

2011

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

Grafik 16. Prioritetne potrebe za jačanje specifičnih vještina pripreme i sprovođenja projekata Oblikovanje projektne ideje

3,19

Prioritizacija projektnih ideja/projekata prema značaju za razvoj

3,14

Engleski jezik

3,52

Priprema projektne dokumentacije /aplikacije

3,57

Planiranje budžeta projekta

3,81

Izrada studije izvodljivosti

4,19

Izrada cost benefit analize/analiza troškova i koristi

4,00

Poznavanje postupka procjene uticaja na životnu sredinu

3,90

Izvještavanje o napretku projekta

3,43

Evaluacija projekta

3,57

Poznavanje i korišćenje PRAG-a

3,90

Javna nabavka u skladu sa pravilima koje propisuje PRAG, odnosno Opšti uslovi ugovora

3,62 0,00

22

1,00

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED)

2,00

3,00

4,00

5,00

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

2011

4 Zaključci i preporuke Prema rezultatima istraživanja može se zaključiti da lokalne samouprave imaju značajnu ulogu u korišćenju sredstava iz dostupnih fondova EU. Pored nevladinih organizacija, lokalne samouprave pripadaju kategoriji uspješnih korisnika dostupnih fondova. Takođe, uočava se da su lokalne samouprave radile na razvijanju sopstvenih kapaciteta za privlačenje EU sredstava u prethodne dvije godine. Ipak, još uvijek postoji potreba za daljim jačanjem njihovih kapaciteta u oblastima obuhvaćenim istraživanjem.

• Ljudski resursi U prethodne dvije godine, porastao je broj zaposlenih koji se bave pripremom i sprovođenjem projekata za 200%, što pokazuje da su lokalne samouprave prepoznale značaj ulaganja u ljudske resurse kako bi što bolje iskoristile dostupna sredstva.

U narednom periodu potrebno je da sve lokalne samouprave formiraju jedinice za pripremu i implementaciju EU projekata, koje bi predstavljale posebno tijelo u okviru lokalnih samouprava.

Potom, potrebna je dalja edukacija zaposlenih u pripremi (izrada studije izvodljivosti, analize troškova i koristi, postupak procjene uticaja na životnu sredinu) i sprovođenju projekata (poznavanje i korišćenje PRAG-a i priprema tenderske dokumentacije u toku sprovođenja projekta).

• Učestvovanje u dostupnim programima EU U prethodne dvije godine, lokalne samouprave su prijavile 42 projekata kao aplikanti, od čega je odobren 21 projekat ukupne vrijednosti oko 12 miliona eura. S obzirom da se u narednom periodu očekuje veći broj dostupnih sredstava, potrebno je da lokalne samouprave povećaju broj projekata sa kojima apliciraju na pozive EU programa. Povećanje broja projekata koji se prijavljuju i sprovode kao i povećanje vrijednosti projekata zahtijevaće više finansijskih sredstva. Da bi se riješio problem sufinansiranja projekata, potrebno je da se uspostavi mehanizam kojim bi se lokalnim samoupravama koje dobiju EU projekte obezbjedilo sufinansiranje. Neke od mogućnosti za prevazilaženje navedenog problema su: obezbjeđivanje sredstava iz Egalizacionog fonda, bespovratna sredstva koja bi odobrila Vlada, odobravanje povoljnih kredita kod finansijskih institucija itd.

• Saradnja sa drugim organizacijama Lokalne samouprave razvile su saradnju sa državnim organima, nevladinim organizacijama, jedinicama lokalne samouprave iz Crne Gore i iz drugih zemalja, prilikom pripreme i sprovođenja projekata. Ipak, postoji prostor za proširenje saradnje lokalnih samouprava i drugih organizacija koje su zainteresovane za apliciranje na pozive programa EU. Rezultati su pokazali da je potrebno unaprijediti saradnju lokalnih samouprava i poslovnih udruženja, koja je sada na niskom nivou.

Pritom, da bi se što bolje iskoristila sredstva EU fondova potrebno je da lokalne samouprave između sebe intenziviraju saradnju u cilju kreiranja projekata regionalnog karaktera.

• Potrebe za daljim usavršavanjima Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) 23

2011

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

Rezultati istraživanja pokazuju da je potrebno dalje jačanje apsorpcionih kapaciteta lokalnih samouprava, a kao pet najvažnijih prioriteta izdvajaju se: • • • • •

bolja osposobljenost zaposlenih koji rade na pripremi i sprovođenju projekata, više zaposlenih koji rade na pripremi i sprovođenju projekata, više finansijskih sredstava na raspolaganju za pripremu i sprovođenje projekata, bolja saradnja sa evropskim partnerima, bolji tehnički uslovi rada.

Lokalne samouprave su među specifičnim vještinama pripreme i sprovođenja projekata izdvojile sljedeće priritetne potrebe za daljim usavršavanjem: • • • • •

24

izrada studije izvodljivosti, izrada analize troškova i koristi/cost benefit analize, poznavanje postupka procjene uticaja na životnu sredinu, poznavanje i korišćenje PRAG-a, planiranje budžeta projekta.

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED)

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

2011

5 Literatura •

• • • • • • •

2009 Annual Report on Phare, Turkey Pre-Accession Instruments, CARDS and the transition facility, Report from the Commission to The European Parliament, The Council and The Economic and Social Committee, 2010 2009 Annual report on the implementation of the Instrument for Pre-accession Assistance (IPA), Evropska Komisija, Brisel, 2010 Instrument For Pre-Accession Assistance (IPA) Revised Multi-Annual Indicative Financial Framework for 2012-2013 Mišljenje Komisije o zahtjevu Crne Gore za članstvo u Evropskoj uniji, Evropska komisija, Brisel, 9. novembar 2010. godine www.adriaticipacbc.org www.delmne.ec.europa.eu www.programmemed.eu www.southeast-europe.net

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) 25

2011

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

6 Upitnik 1. LJUDSKI RESURSI 1.1 Molimo Vas navedite broj zaposlenih koji rade na poslovima pripreme i sprovođenja projekata finansiranih iz dostupnih EU fondova: 1. Trenutan broj zaposlenih koji rade na navednim poslovima 2. Broj zaposlenih prije dvije godine (septembar 2009. godine) koji su radili na navednim poslovima 3. Očekivani broj zaposlenih za godinu dana koji će raditi na navednim poslovima 1.2 Da li u jedinici lokalne samouprave postoji posebna jedinica za pripremu i sprovođenje projekata finansiranih iz fondova EU? 1. Da 2. Ne, ali je u pripremi/planu 3. Ne 1.3 Da li su zaposleni koji rade na ovim poslovima pohađali obuke za pripremu i sprovođenje EU projekata?

1. Da, svi zaposleni 2. Da, jedan broj zaposlenih 3. Ne 1.4 Ukoliko su zaposleni prošli obuke za pripremu i sprovođenje EU projekata, navedite koje su obuke bile u pitanju. ________________________________________________________________________________ 1.5 Molimo Vas da ocijenite Vaše kapacitete za pripremu projekata finansiranih iz EU sredstava na skali od 1 – vrlo slabi kapaciteti (potrebna je spoljašnja pomoć) do 5 – visoki kapaciteti (nije potrebna spoljašnja pomoć).

1 2 3 4 5 1.6 Molimo Vas da ocijenite Vaše kapacitete za sprovođenje projekata finansiranih iz EU sredstava na skali od 1 – vrlo slabi kapaciteti (potrebna je spoljašnja pomoć) do 5 – visoki kapaciteti (nije potrebna spoljašnja pomoć).

1 2 3 4 5 1.7 Prema Vašem mišljenju, ocijenite kapacitete zaposlenih koj rade na pripremi i sprovođenju projekata finansiranih iz EU fondova, prema pojedinim područjima pripreme i sprovođenja projekata, na skali od 1 – loše/nismo upoznati do 5 – odlično poznavanje: Sposobnost pripreme projekata finansiranih iz EU fondova 1. Prepoznavanj i definisanje projektne 1 2 ideje 2. Prioritizacija projektnih ideja 1 2 3. Engleski jezik 1 2 4. Izrada predloga projekta /aplikacije 1 2 5. Planiranje budžeta projekta 1 2 6. Izrada studije izvodljivosti 1 2 7. Izrada cost benefit analize /analiza 1 2 troškova i koristi 8. Poznavanje postupka procjene uticaja na 1 2 26

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED)

3

4

5

3 3 3 3 3

4 4 4 4 4

5 5 5 5 5

3

4

5

3

4

5

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

životnu sredinu Sposobnost sprovođenja projekata finansiranih iz EU fondova 9. Izvještaj o napretku projekta 1 2 10. Priprema tenderske dokumentacije 1 2 11. Evaluacija projekta 1 2 12. Poznavanje i korišćenje PRAG-a 1 2 13. Organizovanje javne nabavke u skladu sa 1 2 PRAG-om/Opštim uslovima ugovora

2011

3 3 3 3

4 4 4 4

5 5 5 5

3

4

5

2. UČESTVOVANJE U DOSTUPNIM PROGRAMIMA EVROPSKE UNIJE 2.1 U prethodne dvije godine, koliko projektnih predloga ste predali, kao aplikant (lider), u okviru dostupnih EU fondova i koliko je iznosila njihova vrijednost?

Broj poslatih predloga Vrijednost projektnih predloga

2.2 U prethodne dvije godine, koliki je broj odobrenih projekata, u kojima ste bili aplikant (lider), u okviru dostupnih EU fondova i koliko je iznosila njihova vrijednost?

Broj odobrenih projekata Vrijednost odobrenih projekata

2.3 Koliki je broj predatih projektnih predloga koje ste pisali sami (zaposleni u jednici lokalne samouprave)? ______ 2.4 Koliki je broj predatih projektnih predloga za koje ste angažovali pomoć izvan jednice lokalne samouprave? __________ 2.5 Ukoliko ste koristili pomoć sa strane, navedite čija je pomoć bila u pitanju: 1. Konsultant/konsultantska firma 2. NVO 3. Međunarodna organizacija 4. Neko drugi, navesti______________________ 2.6 U prethodne dvije godine, koliko projektnih predloga ste predali, kao partner, u okviru dostupnih EU fondova i koliko je iznosila njihova vrijednost?

Broj poslatih predloga Vrijednost projektnih predloga

2.7 U prethodne dvije godine, koliki je broj odobrenih projekata, u kojima ste bili partner, u okviru dostupnih EU fondova i koliko je iznosila njihova vrijednost?

Broj odobrenih projekata Vrijednost odobrenih projekata

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) 27

2011

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

2.8 Da li ste imali troškove prilikom pripreme i sprovođenja EU projekata i koliko oni iznose: 1. Za pripremu predloga projekta/projektne dokumentacije_______EUR 2. Za sufinansiranje sprovođenja projekta_______EUR 3. SARADNJA SA DRUGIM ORGANIZACIJA 3.1 Molimo vas da ocijenite nivo saradnje sa državnim organima na izradi sljedećih dokumenata, na skali od 1 – nismo bili konsultovani, do 5 – vrlo intenzivna saradnja: Programska dokumenta Ocjena (od 1 do 5) 1. Operativni programa CBC Srbija – Crna Gora 2. Operativni program CBC Hrvatska – Crna Gora 3. Operativni program CBC Albanija – Crna Gora 4. Operativni program CBC Bosna i Hercegovina – Crna Gora 5. Strateški okvir usklađenosti 3.2 Molimo Vas da ocijenite nivo saradnje sa potencijalnim partnerima u području pripreme i sprovođenja projekata, na skali od 1 – vrlo slaba saradnja, do 5 – vrlo intenzivna saradnja.

Potencijalni partneri Ocjena (od 1 do 5) 1. Jedinice lokalne samouprave iz CG 2. Jedinice lokalne samouprave iz drugih država 3. Međunarodne organizacije 4. Nevladine organizacije 5. Poslovna udruženja 6. Državni organi 7. Neko drugi, navesti_______________

4. PROCJENA POTREBA ZA DALJIM USAVRŠAVANJEM 4.1 Molimo Vas da ocijenite prioritetne potrebe za jačanje apsorpcionih kapaciteta jedinica lokalne samouprave, na skali od 1 - nije relevantna potreba do 5 - ključna potreba: Potrebe za jačanje apsorpcionih kapaciteta Ocjena (od 1 do 5) 1. Više finansijskih sredstava na raspolaganju za pripremu i sprovođenje projekata 2. Više zaposlenih koji rade na pripremi i sprovođenju projekata 3. Bolja saradnja sa državnim organima 4. Bolja saradnja sa naučno-istraživačkim institucijama 5. Bolje osposobljeni zaposleni 6. Bolja saradnja sa evropskim partnerima 28

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED)

Analiza kapaciteta jedinica lokalne samouprave za privlačenje sredstava iz EU fondova

2011

7. Bolja saradnja sa poslovnim sektorom 8. Bolja saradnja sa nevladnim organizacijama 9. Bolja saradnja sa jedinicama lokalne samouprave 10. Bolja organizacija i upravljanje u okviru Vaše JLS 11. Smanjenje političkog uticaja 12. Dostupnija i bolje pripremljena uputstva i vodiči za pripremu i sprovođenje projekata 13. Više informacija o EU pozivima 14. Bolji tehnički uslovi rada 15. Nešto drugo, navesti____________________________ 16. Nešto drugo, navesti____________________________ 17. Nešto drugo, navesti____________________________ 4.2 Molimo Vas da ocijenite prioritetne potrebe za jačanje specifičnih vještina pripreme i sprovođenja projekata finansiranih iz EU fondova, na skali od 1 - nije relevantna potreba do 5 - ključna potreba: Potrebe za jačanje specifičnih vještina pripreme i Ocjena (od 1 do 5) sprovođenja projekata 1. Oblikovanje projektne ideje 2. Prioritizacija projektnih ideja/projekata prema značaju za razvoj 3. Engleski jezik 4. Priprema projektne dokumentacije /aplikacije 5. Planiranje budžeta projekta 6. Izrada studije izvodljivosti 7. Izrada cost benefit analize/analiza troškova i koristi 8. Poznavanje postupka procjene uticaja na životnu sredinu 9. Izvještavanje o napretku projekta 10. Evaluacija projekta 11. Poznavanje i korišćenje PRAG-a 12. Javna nabavka u skladu sa pravilima koje propisuje PRAG, odnosno Opšti uslovi ugovora 13. Nešto drugo, navesti____________________________ 14. Nešto drugo, navesti____________________________ 15. Nešto drugo, navesti____________________________

Opština _______________

Ime osobe koja je popunjavala upitnik _____________________________

Funkcija _______________

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj (CEED) 29