EEN UITGAVE VAN HET TECHNISCH BUREAU AFBOUW
78e jaargang nr. 1 2016, februari, verschijnt 1x in de twee maanden. Informatie over: afbouw en afwerking in de nieuwbouw, renovatie en restauratie.
CIRCULAIR BOUWEN KALK-REVIVAL KOFFIE IN DE VLOER
mb01_cover.indd 1
12-02-16 11:23
Restaureren is onlosmakelijk verbonden met de filosofie dat je gebouwen tijdelijk gebruikt en ze bewaart voor volgende generaties. (foto: Jan Willem
Kommer) 14 MEBEST februari 2016
mb01_cepezed.indd 14
12-02-16 11:25
CEPEZED EN DE KWALITEIT VAN TIJDELIJKHEID Tekst: Jan Willem Kommer Fotografie: Jan Willem Kommer, Leon van Woerkom en dpcp b.v.
“Een gebouw zet je niet alleen neer voor de eerste gebruiker, het moet ook aantrekkelijk zijn voor alle gebruikers die daarna komen”, vindt Menno Rubbens. “Daarom doen we bij cepezed niet alleen architectuur maar ook ontwikkeling. Tijdens de initiatieffase van een project heb je namelijk het meeste invloed op de kwaliteit van het ontwerp en het adaptieve vermogen van een gebouw.”
Meebewegen met de vraag
Menno Rubbens is architect en directeur van cepezed projects. Het ontwikkelbedrijf is gelieerd aan architectenbureau cepezed, een middelgroot bureau voor ruimtelijk ontwerp in Delft dat ook een gespecialiseerde afdeling interieur heeft. Met al die disciplines onder één dak neemt cepezed opdrachten aan op het gebied van stedenbouw, industrie, interieur en architectuur. Het bureau heeft een zeer herkenbare strakke handtekening. Rigide zijn de gebouwen van het Delftse bureau echter absoluut niet. “We maken gebouwen die meebewegen met de veranderende vraag”, zegt Menno Rubbens. Dat is wezenlijk
anders dan wat doorgaans gebeurt. Veel gebouwen zijn neergezet met alleen de wensen van de eerste gebruiker in gedachten; wensen en behoeften van dát moment. Er is onvoldoende rekening gehouden met een toekomst waarin de behoeften of de gebruikers veranderen. Verdiepingshoogten zijn beperkt en draagconstructies star. Dat levert zeer gelimiteerde indelingsmogelijkheden op. En gebouwen met een levensduur van slechts 10, 15, misschien 20 jaar. Want als een gebruiker niet uit de voeten kan in zo’n gebouw, dan verkast hij naar een pand dat wél bij hem past.
MEBEST
mb01_cepezed.indd 15
februari 2016
15
12-02-16 11:25
Alle aanpassingen die je doet, moet je ook weer ongedaan kunnen maken
Menno Rubbens is een groot voorstander van circulair bouwen. “Het is nu misschien nog een modewoord zoals Duurzaam Bouwen ook lang is geweest, maar we zitten op het punt waarop het dat niveau moet ontstijgen.” (foto: Jan Willem Kommer)
Demonteren en hergebruiken
Old School noemt Menno Rubbens dat, en hij vindt het maar niets. “Als je op die manier bouwt, dan zit je vast aan zo’n gebouw. En als je het niet sloopt, wat moet je er dan mee? Je ziet om je heen wat er dan gebeurt.” Zijn bureau legt zich juist toe op Circulair Bouwen. Gebouwen ontwikkelen die niet op zijn na de eerste levenscyclus. Gebouwen die gemakkelijk kunnen worden aangepast als de wensen veranderen, als er een nieuwe gebruiker intrekt die er iets heel anders in wil beginnen. Maar ook gebouwen die zijn te demonteren en opnieuw zijn op te bouwen; op een andere plek, als dat beter uitkomt. Of
16 MEBEST
mb01_cepezed.indd 16
waarvan onderdelen verkocht kunnen worden en in andere bouwwerken gebruikt. “Gebouwen van cepezed zijn dan ook eigenlijk meer industriële producten dan gebouwen”, zegt Menno Rubbens.
Tijdelijke Rechtbank
Hoe Circulair Bouwen in de praktijk werkt, is goed te zien in Amsterdam. Daar wordt de huidige rechtbank grotendeels gesloopt en op dezelfde plek herbouwd. Omdat de rechtspraak door moet gaan, wordt de Tijdelijke Rechtbank gebouwd, compleet met zittingszalen, een cellencomplex en allerlei zeer specifieke veiligheidsmaatregelen. De kans is klein dat over een jaar of zes, als
februari 2016
12-02-16 11:25
Aan historiseren doet cepezed niet, aan de uitbreidingen van een monument moet je duidelijk kunnen zien dat ze nieuw zijn. En ze moeten ook gemakkelijk weer zijn weg te halen. (foto: Jan Willem Kommer)
de rechterlijke macht er weer uittrekt, iemand interesse heeft in datzelfde gebouw. Daar heeft cepezed bij de ontwikkeling en het ontwerp op geanticipeerd. Draagconstructie en schil van de Tijdelijke Rechtbank zijn demontabel en herbruikbaar. Datzelfde geldt voor een groot deel van de inbouw. “We kunnen het gebouw eenvoudig uit elkaar halen en opnieuw opbouwen in bijvoorbeeld Zwolle, als de rechtbank daar tegen die tijd behoefte heeft aan een nieuw onderkomen”, geeft Menno Rubbens als voorbeeld. “Maar omdat die kans niet erg groot is, hebben we het gebouw ook zo ontworpen dat het gemakkelijk een andere functie kan krijgen.” Draagconstruc-
tie, schil en indeling zijn modulair. Daardoor is het gebouw zonder veel moeite opnieuw in te delen en aan te passen aan de wensen en eisen van een nieuwe gebruiker.
Circulaire kanaalplaat
Om op deze manier te kunnen bouwen, heeft cepezed zelf een herbruikbare kanaalplaatvloer ontwikkeld die ook wordt gebruikt in de Tijdelijke Rechtbank. “Normaal gesproken worden kanaalplaten in de draagconstructie gehesen waarna er beton overheen gaat zodat hij vastzit aan die constructie”, legt Menno Rubbens uit. “Zo’n plaat slijt niet, maar als je het gebouw weghaalt dan
MEBEST
mb01_cepezed.indd 17
februari 2016
17
12-02-16 11:25
kun je niet veel anders doen dan de kanaalplaten in kleine stukjes hakken en ze gebruiken als ondergrond voor een snelweg. Dat is ook wel circulair, maar het is downcyclen; je maakt van een eindproduct iets dat minder waardevol is dan het was. Dat is zonde. Wij hebben een kanaalplaat ontwikkeld die wordt vastgeschroefd in plaats van vastgegoten. Je kunt hem dus demonteren en er op een andere plek weer een vloer mee maken.” Hergebruiken is ook de bedoeling met de wanden en de plafonds. In de Tijdelijke Rechtbank komen dus vooral verplaatsbare systeemwanden en een
systeemplafond van geperforeerd staal. “Van dat materiaal weet je immers dat er meer overblijft als je gaat demonteren dan wanneer je zachte plafondpanelen gebruikt. Die zijn nou eenmaal kwetsbaarder”, licht Menno Rubbens de keuze toe. Pleisterwerk zul je er dan ook nauwelijks tegenkomen.
Een kwestie van anders denken
Slecht nieuws voor de natte afbouw dus, dat Circulair Bouwen? “Het vraagt vooral om een andere benadering”, vindt de ontwikkelaar/architect. “Omdat we willen hergebruiken, werken we
Wat we eigenlijk nodig hebben, is een modulaire demontabele afwerkvloer
De keuze voor circulair bouwen betekent ook kiezen voor herbruikbare producten en materialen. In ontwerpen van cepezed is daardoor doorgaans weinig ruimte voor traditionele, natte afbouw. (foto: Jan Willem Kommer)
18 MEBEST
mb01_cepezed.indd 18
februari 2016
12-02-16 11:25
veel met prefab elementen. Die zijn in de fabriek afgewerkt, dus daar komt op de bouwplaats geen stukadoor meer aan te pas. Maar dat wil niet zeggen dat dat niet tijdens het prefabricageproces wel zou kunnen. Er ontstaan gewoon nieuwe mogelijkheden. Je moet het alleen wel integraal benaderen. Dus niet alleen kijken naar de afwerking, maar ook naar de hoofddraagconstructie en alles wat daartussenin zit. Neem nou die kanaalplaatvloer. Ga je daar rechtstreeks een afwerkvloer op storten, dan ben je het demontabele verhaal kwijt. Gebruik je folie, dan ligt je dekvloer wel los maar dat maakt hem nog niet
herbruikbaar. Dus wat we eigenlijk nodig hebben, is een modulaire demontabele afwerkvloer. En als je daar nog zaken als brandwerendheid en akoestiek aan kunt toevoegen, dan kun je veel lichter bouwen. Veel van die functies zitten immers in het gewicht van de kanaalplaatvloer. Dat zijn vraagstukken waar de afbouwbranche prima antwoord op zou moeten kunnen geven.�
Van wapenopslag naar hotel
Niet alleen nieuwbouw maar ook renovaties en transformaties benadert cepezed vanuit de filosofie van Circulair Bouwen. Het Armamen-
Gebouwen van cepezed zijn eigenlijk meer industriĂŤle producten
Ook als circulair bouwen inderdaad het nieuwe bouwen wordt, zal er behoefte blijven bestaan aan de kennis en kunde van de afbouwbranche. Alleen zal die misschien op een andere manier en op een andere plek in de keten beter van pas komen. (foto: Jan Willem Kommer)
MEBEST
mb01_cepezed.indd 19
februari 2016
19
12-02-16 11:25
Vroeger was dit de werkplaats van de Technische Hogeschool in Delft. Met respect voor die historie heeft cepezed er zijn kantoor van gemaakt. (foto: Jan Willem Kommer)
De Tijdelijke Rechtbank die momenteel in Amsterdam wordt gebouwd, is modulair, demontabel en voor een zeer groot deel herbruikbaar. (beeld: dpcp b.v)
Bij de Tijdelijke Rechtbank zijn de remontabele kanaalplaten van cepezed gebruikt. Als het gebouw wordt ontmanteld, kunnen de platen eruit worden gehaald om er elders opnieuw vloeren mee te maken. (foto: Leon van Woerkom / cepezed)
20 MEBEST
mb01_cepezed.indd 20
februari 2016
12-02-16 11:25
Restauratievakman blijft onmisbaar
tarium in Delft bijvoorbeeld; in voeger tijden de wapenopslag van Delft, maar ongetwijfeld beter bekend als het voormalige Legermuseum. In dat historische pand komt ArsenaalDelft; een hotel, een grand café-restaurant en een zalencentrum. “Dat is een ontwikkeling voor misschien 50 jaar, terwijl het gebouw zelf 400 jaar oud is”, zegt Menno Rubbens. “Als ArsenaalDelft er weer uitgaat, dan blijft het Armamentarium staan. Daarom moet je alle aanpassingen die je doet, ook weer ongedaan kunnen maken. We gaan dus met een soort ‘kit of parts’ hotelkamers inbouwen. Dan kun je je ook focussen op zaken als akoestiek, klimaat en afwerking zonder dat je bang hoeft te zijn dat je het monument zelf aantast.”
Voor een deel is de ontwikkeling van ArsenaalDelft best te vergelijken met de Tijdelijke Rechtbank. Alleen speelt bij de herontwikkeling van zo’n historisch pand de natte afbouw wél een belangrijke rol. Daar zijn wel degelijk de specialistische kennis en het bijbehorende vakmanschap van restauratiespecialisten bij nodig. Dat is eigenlijk onlosmakelijk verbonden met de filosofie van Circulair Bouwen, zo maakt Menno Rubbens duidelijk. “De essentie van Circulair Bouwen is dat je slechts een gebruiker van een pand bent en dat je er op moet passen en voor moet zorgen voor de volgende generatie.”
Het kantoor van cepezed
Uiteraard heeft cepezed ook de ontwikkeling van het eigen kantoor aan de Ezelsveldlaan in Delft met een Circulair Bouwen-visie benaderd. Het pand is begin 20e eeuw gebouwd als laboratorium en werkplaats van de afdeling Werktuig- en Scheepsbouwkunde van de toenmalige Technische Hogeschool. In de afgelopen eeuw is het ook door andere studierichtingen gebruikt, is het mensa geweest, en hebben het Techniekmuseum en TU-Science Centre erin gezeten. Sinds 2014 is het de huisvesting van cepezed. Het pand is gerestaureerd waarbij de oude architectuur grotendeels is hersteld en in ere gelaten. Toevoegingen zijn in herkenbare cepezed-stijl gedaan; veel glas en staal dus. Geperforeerd staal tegen de plafonds, in de spreekkamers witte akoestische eilanden, witte kunststof gietvloeren en glad wit pleisterwerk tegen het oude deel aan. Het is allemaal vooral strak en vrijwel zonder detail, in sterk contrast met de oude architectuur. En uiteraard zijn de toevoegingen makkelijk uit elkaar te halen, als dat nodig is. “Die kwaliteit moet het hebben, dat je het kunt demonteren en zo veel mogelijk kunt hergebruiken”, stelt Menno Rubbens. “Maar het moet ook de kwaliteit hebben om 400 jaar te blijven staan, mocht het een architectonisch monument worden.”
Het vraagt vooral om een andere benadering van afbouwen
MEBEST
mb01_cepezed.indd 21
februari 2016
21
12-02-16 11:25