Μαθησιακές Δυσκολίες Θάλεια Χατζηγιάννογλου Δρ Ειδικής Παιδαγωγικής Σχ. Σύμβουλος ΠΕ06
Στόχοι του σεμιναρίου • Τι είναι μαθησιακές δυσκολίες; • Ποιες είναι οι Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες; • Αίτια και χαρακτηριστικά • Πρακτικές συμβουλές αντιμετώπισης.
Μελέτες περίπτωσης •Η Έλενα, 12 χρονών, δυσκολεύεται με τους αριθμούς, μπερδεύεται με τον πολλαπλασιασμό, δεν μπορεί να διαβάσει την ώρα από ένα αναλογικό ρολόι και έχει προβλήματα στη διαχείριση χρημάτων. Για την Έλενα δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ του 15 και του 50. Το ότι έχουν κοινό το 5 τους κάνει παρόμοιους. •Ο Κώστας, 9 χρονών, έχει καλές λεκτικές δεξιότητες και ευρύ λεξιλόγιο. Όμως δυσκολεύεται στην ένωση κουκίδων που απεικονίζουν ένα γράμμα και απεχθάνεται τη ζωγραφική. Δεν μπορεί να δέσει τα κορδόνια των παπουτσιών του ή τα κουμπιά του σακακιού του. Η γραφή του είναι ακατάληπτη είτε γράφοντας κάτι από μόνος του, είτε αντιγράφοντάς το. •Ο Πέτρος πηγαίνει στη Δ Δημοτικού και διαγνώστηκε με μαθησιακές δυσκολίες. Στην Α Δημοτικού δεν μπορούσε να μάθει τα γράμματα της αλφαβήτας και τους αντίστοιχους ήχους. Η ανάγνωση συνεχίζει να είναι δύσκολη καθώς διαβάζει συλλαβιστά, κάνει πολλά ορθογραφικά και είναι δύσκολο να καταλάβεις τι γράφει.
Ορισμός «μαθησιακές δυσκολίες είναι ένας γενικός όρος ο οποίος αναφέρεται σε μια ετερογενή ομάδα διαταραχών που προέρχονται από σοβαρές δυσκολίες στην εκμάθηση και χρήση του λόγου, της ανάγνωσης, της γραφής, της λογικής σκέψης και των μαθηματικών ικανοτήτων. Οι διαταραχές αυτές είναι εγγενείς και υποστηρίζεται ότι οφείλονται σε δυσλειτουργία του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Συχνά οι μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να συνυπάρχουν και με άλλες συνθήκες ανεπάρκειας, όπως λ.χ. αισθητηριακές βλάβες, νοητική καθυστέρηση, κοινωνικές ή συναισθηματικές διαταραχές. Μπορεί επίσης να συνυπάρχουν και με περιβαλλοντικού τύπου προβλήματα, όπως πολιτισμική αποστέρηση, ανεπαρκή διδασκαλία κ.α. Πρέπει όμως να τονιστεί ότι δεν είναι άμεσο αποτέλεσμα των συνθηκών αυτών» (National Joint Committee on Learning Disabilities, 1998).
Οι εκπαιδευτικοί • 72% αποδέχεται μαθητές/τριες με Μ.Δ. στη γενική τάξη. • 29% αποδέχεται μαθητές με συναισθηματικές/συμπεριφορικές διαταραχές. • 23% αποδέχεται μαθητές με νοητική υστέρηση. • 37% των εκπαιδευτικών της Π.Ε. και 15% της Δ.Ε. έχουν επιμορφωθεί στην αντιμετώπιση των Μ.Δ.
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM-IV (1994) • • • •
Διαταραχή της ανάγνωσης Διαταραχή μαθηματικών Διαταραχή γραπτής έκφρασης Διαταραχή της μάθησης μη προσδιοριζόμενης αλλιώς
Συχνότητα του Προβλήματος • Σύμφωνα με τον S. Kirk η έκτασή τους είναι το 1% έως 3% τουλάχιστον και πιθανόν 7% εντός του σχολικού πληθυσμού (Kirk,1973, σ. 55). • Οι μαθησιακές δυσκολίες εμφανίζονται συχνότερα στα αγόρια απ’ ότι στα κορίτσια και μάλιστα σε αναλογία 4:1 ή 6:1.Οι διαφορές αυτές αποδίδονται συνήθως σε κοινωνικούς παράγοντες ή στη μεγαλύτερη προδιάθεση των αγοριών σε ήπια νευρολογικά προβλήματα (Κολιάδης & Πολυχρονοπούλου, 1991, σ. 3013). • ).
Κριτήρια Α. Η επίδοση στην ανάγνωση/μαθηματική ικανότητα/δεξιότητες γραφής, μετρούμενη με ατομικά χορηγούμενες σταθμισμένες δοκιμασίες να είναι σημαντικά κάτω από το αναμενόμενο, δεδομένων της χρονολογικής ηλικίας του ατόμου, της μετρηθείσας νοημοσύνης και της εκπαίδευσης που αντιστοιχεί στην ηλικία. Β. Η διαταραχή στο κριτήριο Α παρεμποδίζει σημαντικά τη σχολική επίδοση ή δραστηριότητες της καθημερινής ζωής που απαιτούν αντίστοιχα αναγνωστικές δεξιότητες, μαθηματική ικανότητα και σύνθεση γραπτών εργασιών. Γ. Αν υπάρχει αισθητηριακό έλλειμμα, οι αναγνωστικές δυσκολίες/οι δυσκολίες στα μαθηματικά/οι δυσκολίες στις δεξιότητες γραφής είναι μεγαλύτερες από το αναμενόμενο.
Αίτια των μαθησιακών δυσκολιών • • • • •
Κληρονομικοί παράγοντες Προ-γεννητικές καταστάσεις (μολυσματικές ασθένειες, ιογενείς λοιμώξεις της εγκύου, νεφρική ανεπάρκεια, διαβήτης κλπ). Περι-γεννητικοί παράγοντες, ιδιαίτερα κατά την ώρα του τοκετού (εγκεφαλική κάκωση, ανοξία νεογνού κλπ) Κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ, ναρκωτικών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Έκθεση σε τοξικές ουσίες (αμίαντος ή άλλα βαρέα μέταλλα) και διαταραχές του ισοζυγίου νευροδιαβιβαστών (σεροτονίνη, ντοπαμίνη).
Τα παιδιά με ΜΔ. παρουσιάζουν τα ακόλουθα: • • • • • • • • • •
Διαβάζουν ένα-ένα τα γράμματα Διαβάζουν συλλαβικά Έχουν επίπεδο ρυθμό ανάγνωσης Κάνουν αντικαταστάσεις, παραλείψεις, αντιστροφές, προσθέσεις γραμμάτων και λέξεων Διαβάζουν μόνο την αρχή ή το τέλος της λέξης Διαβάζουν την αρχή της λέξης και την μπερδεύουν με κάποια άλλη. Δεν τονίζουν σωστά τις λέξεις Χάνουν τη σειρά τους καθώς διαβάζουν το κείμενο Δεν κατανοούν το κείμενο Διαβάζουν πολύ γρήγορα αλλά δεν κατανοούν το κείμενο.
Γραπτή έκφραση • • • • • • • • • • • •
Κάνουν αντικαταστάσεις, παραλείψεις, αντιστροφές και προσθέσεις γραμμάτων. Δυσκολεύονται στο σχηματισμό γραμμάτων. Γράφουν πάνω ή κάτω από τη γραμμή. Γράφουν χωρίς να κρατούν αποστάσεις μεταξύ των λέξεων. Δεν αρχίζουν με κεφαλαίο. Δεν χρησιμοποιούν σημεία στίξης. Κάνουν μίξη κεφαλαίων-μικρών. Κάνουν αρκετά και επανειλημμένα λάθη θέματος ή καταλήξεων. Δεν τονίζουν τις λέξεις. Η σύνταξη των προτάσεων είναι ελλιπής. Το λεξιλόγιο είναι πλοϊκό για την τάξη και την εκπαίδευσή τους. Κάνουν επαναλήψεις λέξεων. Αυτά που γράφουν δεν γίνονται κατανοητά ή δεν ανταποκρίνονται στο θέμα.
Προβλήματα συμπεριφοράς Βιώνοντας την αδυναμία ανταπόκρισης σε καθημερινές σχολικές απαιτήσεις μπορεί να οδηγηθούν σε εκδηλώσεις θυμού, ανυπακοής, μείωσης του κινήτρου για μάθηση και του επιπέδου της αυτοεκτίμησής τους καθώς και σε δυσκολίες στις κοινωνικές δεξιότητες (Κάκουρος & Μανιαδάκη, 2004). Οι εκδηλώσεις επιθετικής και αντικοινωνικής συμπεριφοράς μπορεί να επικαλύψουν τις χαμηλές σχολικές επιδόσεις τους, ιδιαίτερα κατά την εφηβική ηλικία.
Δυσλεξία (Χαρακτηριστικά) • αντιστροφές γραμμάτων - αριθμών (ε αντί για 3) • αντιμεταθέσεις ή παραλείψεις ή προσθήκες γραμμάτων (ή συλλαβών) στην ίδια λέξη (πότι ή τοτόπι αντί για τόπι) καθρεφτική ανάγνωση ή γραφή. • αντικαταστάσεις λέξεων με άλλες παρεμφερούς σημασίας (διαβάζουν ή γράφουν κοντός αντί για χαμηλός) • Δυσκολίες στην απομνημόνευση πινάκων, σειρών ονομάτων (π.χ. ημέρες της εβδομάδας, μήνες του χρόνου). • Δυσκολίες αντιγραφής από τον πίνακα ή από σημειώσεις. • Προβλήματα προσανατολισμού στο χώρο και στο χρόνο.
Δυσλεξία • 10-15% του μαθητικού πληθυσμού έχει δυσλεξία. • 5% διαγιγνώσκεται και λαμβάνει βοήθεια. 10% δεν ανταποκρίνεται σε προγράμματα που εστιάζουν στην φωνολογική επεξεργασία και άμεση διδασκαλία (Everatt, 2007) • 40% ηλικίας κάτω των 24 σκέφτονται την αυτοκτονία. • Η δυσλεξία δεν υπερτερεί στα αγόρια, όπως παλιά πιστευόταν.
Λευκή και φαιά ουσία Η λευκή ουσία είναι το δίκτυο των νευρικών ινών που βρίσκεται κάτω από το εξωτερικό στρώμα της φαιάς ουσίας. Πρόκειται για νευρικούς άξονες που συνδέουν τους νευρώνες μεταξύ τους και επιτρέπουν την επικοινωνία μεταξύ διαφορετικών περιοχών του εγκεφάλου. Ο όγκος της λευκής ουσίας αυξάνεται μέχρι την ηλικία των 44 ετών στους μετωπιαίους λοβούς του εγκεφάλου, και μέχρι τα 47 χρόνια στους βρεγματικούς λοβούς. Στη συνέχεια αρχίζει να εκφυλίζεται προοδευτικά, όπως συμβαίνει και με τη φαιά ουσία από την ηλικία των 20 περίπου ετών.
Ελληνικά ή Αγγλικά ή Ιαπωνικά; •
Η Ελληνική γλώσσα χαρακτηρίζεται ως φωνολογικά διαφανής γλώσσα. • Τα Αγγλικά είναι η πιο διαδεδομένη ξένη γλώσσα στην Ευρώπη. Αποτελεί μία από τις δυσκολότερες γλώσσες για τα άτομα με δυσλεξία, καθώς πρόκειται για αδιαφανή γλώσσα. • Τα χαμηλότερα ποσοστά δυσλεξίας έχουν αναφερθεί σε χώρες όπως η Ιαπωνία και η Κίνα, όπου χρησιμοποιούνται λογογραφικά ή ιδεογραφικά γλωσσικά συστήματα. Πιθανόν, η εκμάθηση αυτών των γλωσσών είναι πιο πρόσφορη για τα άτομα που παρουσιάζουν φωνολογικά ελλείμματα.
Irlen’s Syndrome (Scotopic Sensitivity Syndromeσύνδρομο σκοτοψίας) Πρόκειται για πρόβλημα οπτικής επεξεργασίας που οφείλεται στην ανικανότητα του εγκεφάλου να επεξεργαστεί κάποιες ακτινοβολίες φυσικού φωτός. Το σύνδρομο είναι κληρονομικό, επηρεάζει το ίδιο άντρες και γυναίκες και αφορά στο 13% του γενικού πληθυσμού και το 46%των ατόμων με δυσλεξία ή γενικότερα μαθησιακών δυσκολιών. http://irlen.com/
Πλεονεκτήματα ατόμων με Δυσλεξία • • • •
Έχουν γρήγορη αντίληψη. Είναι οξυδερκείς. Έχουν ικανότητες συνδυαστικές. Έχουν έφεση στην μηχανολογία, στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. • Έχουν γόνιμη φαντασία, χιούμορ και επινοητικότητα. • Είναι δημιουργικοί
Δυσαριθμισία (Dyscalculia) 4-7% του μαθητικού πληθυσμού έχει δυσαριθμισία. Ένα μικρό ποσοστό έχει σοβαρά γνωστικά προβλήματα και αδυνατεί να κατακτήσει βασικές έννοιες αριθμητικής. 50-60% των παιδιών με δυσλεξία έχουν ταυτόχρονα και δυσαριθμησία ή δυσκολίες στα μαθηματικά.
Δυσγραφία Δυσκολία στην αυτόματη ανάκληση στη μνήμη και στον έλεγχο των συνεχόμενων μυϊκών κινήσεων που χρειάζονται στη γραφή γραμμάτων ή αριθμών. Εμφανίζεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους: Μεγάλα γράμματα, δυσκολία ακολουθίας των γραμμών του τετραδίου, αντιστροφές γραμμάτων, φτωχό επίπεδο ζωγραφικής, δυσκολία συντονισμού κινήσεων-αδεξιότητα, κακή στάση σώματος κατά τη γραφή (σκύψιμο) κλπ.
Δυσπραξία
• Δυσκολία στη μάθηση/ κατάκτηση δεξιοτήτων που απαιτούν κινητικό συντονισμό. Επηρεάζει το 10% του γενικού πληθυσμού. • Τα αγόρια είναι τέσσερις φορές περισσότερο πιθανό να προσβληθούν από τα κορίτσια.
Συμβουλές • • • • • •
Χρήση διαφορετικών ειδών κειμένων (βιβλία, περιοδικά, διαφημίσεις κλπ.) Πολυαισθητηριακή διδασκαλία. Προσαρμογές, όπως περισσότερος χρόνος για τεστ ή εργασίες, προφορική εξέταση, βοήθεια στην κράτηση σημειώσεων. Χρήση τεχνολογίας (screen readers and voice recognition computer software). Μέθοδοι αυτοαξιολόγησης Συνεργασία με ψυχολόγους και επαγγελματίες της ειδικής αγωγής.
Ευχαριστώ για την προσοχή σας!