ดอก|ไม้ | เหล็ ก FLOWER | POWER อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
“สารคดีชีวิตผู้หญิงแถวหน้าด้านการเมืองการปกครองท้องถิ่น” อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
1
2
ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำาราญ
3
ดอก|ไม้ | เหล็ ก FLOWER | POWER
4
ดอก | ไม้ | เหล็ก
“แด่คุณ...ที่เปิดรับผู้หญิงทั้งกายและใจ”
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
5
เมื่อฉันมองผู้หญิง แม่...ผู้หญิงคนเดียว ที่จดจำาได้ตั้งแต่วันแรกที่เห็นโลก จะวันไหนก็ไม่เคยลืม ตื่นเช้า ก็ได้ยินเสียง “ไปดูดฝุ่น!!” ตกกลางวัน เสียงก็มา “กินเสร็จก็ล้างจานเลยสิ!!” ตกเย็น ก็ยังอยู่ “เลิกดูทีวีได้แล้ว พอหมาไปเดินเล่นด้วย!!” ตกดึก ก็ยังไม่เว้น“ดึกแล้ว ไปนอนได้แล้ว ทำาอะไรนักหนา!” จะวันไหน เสียงของแม่ ก็ยังคงดังก้องในบ้านเสมอ ฉันเห็นแม่ทุกวัน ตั้งแต่วันแรกที่เห็นโลก แม่...ทำาทุกอย่างในบ้าน ทั้งดูแลพ่อ ดูแลฉัน ดูแลน้อง ดูแลคนในครอบครัวของพ่อด้วยเช่นกัน งานบ้านแม่ก็ทำาเอง แล้วช่วงที่รายได้ไม่พอ แม่ก็ออกมาขายของ แม่เป็นผู้หญิงที่เก่งมาก เดี๋ยวนี้จะมองไปทางไหนก็มีแต่ผู้หญิงเก่งๆ ทั้งนั้น / พอมองกลับมาที่ภาพรวมของประเทศ พื้นที่ที่ผู้หญิงขึ้นมายืนอยู่นั้นมีเพียงพอแล้วหรือยัง? ยิ่งผู้หญิงที่ได้รับการยอมรับ และได้เข้ามาในตำาแหน่งที่ส่วนใหญ่เป็นผู้ชายนั้น ในยุคที่สิทธิ เสรีภาพ และวัฒนธรรมของทุกเชื้อชาติ แทบจะไม่มีเส้นคั่นอีกต่อไป กว่าจะมีวันนี้ ผู้หญิงแถวหน้าของประเทศไทย เป็นอย่างไรบ้าง? .
6
ดอก | ไม้ | เหล็ก
/ สารบัญ เปิดโลก เปลี่ยนแปลง ---------8 BABY BOOMER ---------22
GENERATION X ---------42 ก้าวหน้า ออกเดินต่อ ---------91
GENERATION Y ---------70 สิ่งที่ อยากบอก ---------104
อธิชา สุขจิตสำาราญ
7
/ เปิดโลก เปลี่ยนแปลง
8
ดอก | ไม้ | เหล็ก
เปิดโลก เปลี่ยนแปลง พานรัฐธรรมนูญ (อนุสาวรีย์ประชาธิปไตย)
http://jto.s3.amazonaws.com/wp-content/uploads/2014/03/w3-thai-z-20140322.jpg
พ.ศ.
2475 รัฐธรรมนูญฉบับแรก บัญญัตใิ ห้ หญิงและชาย มีสทิ ธิเท่าเทียมกันใน การใช้สทิ ธิเสียงเลือกตัง้ อธิชา สุขจิตสำาราญ
9
พ.ศ.
2492 มีสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร หญิงคนแรก ได้รับการเลือกตั้ง (คุณอรพินท์ ไชยกา จังหวัดอุบลราชธานี)
พ.ศ.
2517
รัฐธรรมนูญฉบับปี 2517 มาตรา 28 บัญญัติไว้ว่า ชายและหญิงมีสิทธิเท่าเทียม แต่มาตราดังกล่าวได้ถูก ยกเลิกไป เมื่อทหารเข้ายึด อำ�นาจในปี 2519
เปิดโลก เปลี่ยนแปลง
พ.ศ.
2497 อนุสัญญาว่าด้วย สิทธิทางการเมือง ของสตรี ได้รับการ ให้สัตยาบัน
พ.ศ.
2512 นายกเทศมนตรีหญิงคนแรก ที่ถูกแต่งตั้งให้ดำ�รงตำ�แหน่ง (คุณจินตนา นพคุณ เทศบาล เมืองโพธาราม จ.ราชบุรี)
10
ดอก | ไม้ | เหล็ก
พ.ศ.
2519 มีรัฐมนตรีหญิง สองคนแรก ซึ่งเป็นบุคคลภายนอก (คุณหญิงเลอศักดิ์ สมบัติศิริ กระทรวงคมนาคม และ คุณวิมลศิริ ชำ�นาญเวช ทบวงมหาวิทยาลัย)
เปิดโลก เปลี่ยนแปลง คุณหญิงเลอศักดิ์ สมบัติศิริ
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/99/Thanpuying_Lursakdi.jpg อธิชา สุขจิตสำาราญ
11
เปิดโลก เปลี่ยนแปลง คุณหญิงสุพัตรา มาศดิตถ์
http://2.bp.blogspot.com/-rrPJmPFqCfg/ Tdrc4H99jiI/AAAAAAAADwY/P4SRJ_4hiiM/ s1600/IMG_8714.JPG 12
ดอก | ไม้ | เหล็ก
พ.ศ.
2522 แผนพัฒนาสตรี ในระยะยาว ฉบับแรก (2525-2544) ได้ถูก ร่างขึน้ โดยคณะอนุกรรมการ พัฒนากิจกรรมและบทบาท สตรี สำ�นักงานคณะกรรมการ พัฒนาการเศรษฐกิจและ สังคมแห่งชาติ
2525 แต่งตั้งกำ�นันหญิงคนแรก (คุณมลิเชียร เพ็งวงษ์) และ ผู้ ใหญ่บ้านหญิงคนแรก (คุณสมทรง สุรพันธ์)
พ.ศ.
2528 อนุสัญญาว่าด้วยการขจัด การเลือกปฏิบัติต่อสตรีในทุก รูปแบบ ได้รับการให้สัตยาบัน
แต่งตั้งรัฐมนตรีคนแรก จากสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร (คุณหญิงสุพัตรา มาศดิตถ์ รัฐมนตรีประจำ�สำ�นักนายกฯ)
พ.ศ.
2532
เปิดโลก เปลี่ยนแปลง
พ.ศ.
พ.ศ.
2531
คณะกรรมการส่งเสริม และประสานงานสตรีแห่งชาติ ได้รับการสถาปนา เป็นองค์กรถาวร
พ.ศ.
2533 ข้อสงวนในอนุสัญญาว่าด้วย การขจัดการเลือกปฏิบัติต่อสตรีฯ (ตามมาตรา 11 เรื่องสิทธิ และ โอกาสที่จะได้รับการจ้างงาน ตามมาตรา 15(3) เรื่องข้อจำ�กัด ความสามารถทางกฎหมาย ของสตรี) ได้ถูกยกเลิก
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
13
พ.ศ.
2535 มีมติคณะรัฐมนตรีให้ ปี 2553 เป็นปีสตรี ไทย
พ.ศ. เปิดโลก เปลี่ยนแปลง
2536 มติของคณะรัฐมนตรีให้ยกเลิก ข้อห้ามการแต่งตั้งสตรี เป็นปลัดอำ�เภอ
พ.ศ.
2537 แต่งตั้งผู้ว่าราชการหญิงคน แรก (คุณจรัสศรี ทีปิรัช) รอง ผูว้ า่ ราชการจังหวัดหญิงคนแรก และปลัดอำ�เภอหญิง
14
ดอก | ไม้ | เหล็ก
เปิดโลก เปลี่ยนแปลง นางสาวยิ่งลักษณ์ ชินวัตร ในงานวันสตรีไทย ปี 2555 http://www.thaigov.go.th/en/component/ joomgallery/image.raw?type=orig&id=29079
อธิชา สุขจิตสำาราญ
15
เปิดโลก เปลี่ยนแปลง
http://click.senate.go.th/wp-content/uploads/2014/02/DSC_0033.jpg
http://click.senate.go.th/wp-content/uploads/2014/02/DSC_0033.jpg 16
ดอก | ไม้ | เหล็ก
พ.ศ.
2538
เปิดโลก เปลี่ยนแปลง
คณะรัฐมนตรีได้สั่งการ ให้ส่วนราชการทุกแห่ง ทบทวนข้อจำ�กัด ความเสมอภาคในการ ดำ�รงตำ�แหน่งราชการ ของสตรี เพื่อเปิดโอกาส ให้สตรีสามารถดำ�รง ตำ�แหน่งได้ทุกตำ�แหน่ง ยกเว้นตำ�แหน่ง ที่เกี่ยวกับความมั่นคง ของประเทศ สิทธิที่เท่าเทียมกัน สำ�หรับสตรีได้รบั การ บัญญัตไิ ว้ในรัฐธรรมนูญ โอกาสเท่าเทียมกัน สำ�หรับสตรีในด้านการ ศึกษาทุกด้าน ด้านการเมือง และ กิจกรรมสาธารณะ
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
17
พ.ศ.
2539 แต่งตั้งนายอำาเภอหญิง คนแรก (คุณประสม ดำาริชอบ)
พ.ศ. เปิดโลก เปลี่ยนแปลง
2540 คณะรัฐมนตรีมีมติ เห็นชอบในหลักการ ให้ยกฐานะสำานักงาน คณะกรรมการส่เสริม และประสานงานสตรี แห่งชาติเป็นส่วน ราชการระดับกรม เพื่อรองรับ การประสานนโยบาย และการส่งเสริมงาน พัฒนาสตรีกับองค์การ ต่างๆ ในระดับชาติ และระดับโลกได้
18
ดอก | ไม้ | เหล็ก
http://static.squarespace. com/static/5352df36e4b0d23446a7b99a/t/ 545c712ae4b-
ntent/uploads/2014/07/062.jpg
พ.ศ.
2553
อธิชา สุขจิตสำาราญ
เปิดโลก เปลี่ยนแปลง
คณะรัฐมนตรีมีมติให้ ยกเลิกข้อสงวน ในอนุสัญญาว่าด้วย การขจัดการเลือกปฏิบัติ ต่อสตรีในทุกรูปแบบ ข้อ 11 เรื่องผู้หญิง มีสิทธิ และโอกาส ในการจ้างงานชนิดเดียว กับชายได้ และข้อ 15 เรื่อง หญิงชายเสมอภาคกันใน การทำานิติกรรมสัญญา
19
พ.ศ.
2554
เปิดโลก เปลี่ยนแปลง
นางสาวยิ่งลักษณ์ ชินวัตร ได้เข้าดำ�รงตำ�แหน่งนายก รัฐมนตรีหญิงคนแรก และเป็น นายกรัฐมนตรี คนที่ 28 ของ ประเทศ เมื่อวันที่ 5 สิงหาคม 2554
พ.ศ.
2557 ศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยให้ พ้นจากการรักษาการในวัน ที่ 7 พฤษภาคม พ.ศ. 2557 เนื่องจากการย้าย นายถวิล เปลี่ยนศรี จาก ตำ�แหน่งเลขาธิการสภาความ มั่นคงแห่งชาติ
20
ดอก | ไม้ | เหล็ก
นางสาวยิ่งลักษณ์ ชินวัตร http://news.mthai.com/wp-content/uploads/2013/12/1411.jpg
อธิชา สุขจิตสำาราญ
21
22
ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
23
BABY BOOMER
2489 - 2507 --------------------------คนกลุ่มนี้เป็นคนที่มีชีวิตเพื่อการทำางาน เคารพกฎเกณฑ์ กติกา มีความอดทนสูง ทุ่มเทให้กับการทำางานและองค์กรมาก สู้ งาน พยายามคิดและทำาอะไรด้วยตัวเอง เป็นเจ้าคนนายคน ถูกครอบครัวสั่งสอน มาให้เป็นคนประหยัด อดออม จึงใช้จ่าย อย่างรอบคอบ และระมัดระวัง
24
ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำาราญ
25
BABY BOOMER
1
“เรียกแม่แก้วก็ได้ลูก” แม่แก้วพูดกับฉันพร้อมกับรอยยิ้ม บางๆที่แทบจะไม่ปรากฏ แต่ด้วยน้ำ�เสียง และท่าทางของเธอนั้นดูอ่อน โยนกว่ารอยยิ้มน้อยๆ มากมายนัก แม่แก้วผายมือไปที่โซฟา พร้อมทั้ง จัดแจงหาน้ำ�เย็นมาให้แขกที่มาเยี่ยมเธอถึงบ้านด้วยตัวเอง ส่วนฉันเห็น อย่างนั้น จึงรีบวิ่งถลาเข้าไปช่วยเสิร์ฟน้ำ�ให้ตัวเอง ด้วยความเกรงใจ เพราะถ้านับกันจริงๆ อายุของเธอนัน้ เยอะกว่าฉันถึงสามเท่าเลยทีเดียว ก้าวแรกที่ก้าวเข้ามาในบ้านของแม่แก้ว ความคิดแรกที่แวบ เข้ามาในสมองหลังจากสังเกตบ้านหลังนี.้ .. คงจะเป็นบ้านทีผ่ า่ นเรือ่ งราว มาเยอะมากจริงๆ ด้วยตัวบ้านที่เป็นเรือนไม้ยกใต้ถุนแบบเก่า ยังคงไว้ อยูเ่ หมือนเดิม ส่วนใต้ถนุ น่าจะมีการปรับเปลีย่ นเพราะมีการปูกระเบือ้ ง และมีโต๊ะไม้ยาวตั้งอยู่ กับเก้าอี้เรียงรายหลายตัว พอจะคาดเดาได้ว่า บ้านหลังนีอ้ ยูก่ นั เป็นครอบครัวใหญ่ หรือไม่กค็ งเป็นบ้านทีม่ คี นมากหน้า หลายตามารวมกันแน่ๆ “ไม่ได้อยากลงสมัครเองนะ คือชาวบ้านมานั่งอยู่หน้าบ้าน นี่นะ บอกให้เราไปเถอะ ไปสมัครผู้ใหญ่บ้านหน่อย” แม่แก้วเล่าออกมา ด้วยน้�ำ เสียงเจือเสียงหัวเราะ เมือ่ นึกย้อนไปในอดีตตอนทีเ่ ข้ามาลงเลือก ตั้งในตำ�แหน่งผู้ใหญ่บ้าน เพราะชาวบ้านมาขอให้ไปลงสมัคร ทัง้ ๆ ที่ตวั 26
ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
BABY BOOMER
เองก็เป็นผูห้ ญิง ซึง่ ถ้านึกย้อนไปสมัยเมือ่ เกือบสามสิบปีกอ่ น คงพอเข้าใจ ได้วา่ มีผหู้ ญิงเข้ามาในตำ�แหน่งผูน้ �ำ น้อยมากจริงๆ แม้จะเป็นแค่เพียงใน ระดับท้องถิ่นก็ตาม แล้วก็จริงตามนั้น เพราะสมัยที่เธอลงสมัครเลือกตั้งผู้ใหญ่ บ้านนั้น เธอเป็นผู้สมัครหญิงเพียงคนเดียวในจำ�นวนผู้สมัคร 8 คน อีก ทั้งตอนนั้นยังอายุเพียงแค่ 30 ต้นๆเท่านั้น แต่ด้วยความที่ครอบครัว ของเธอเข้ามาตั้งรกรากอยู่ที่นี่ตั้งแต่สมัยที่ปีพุทธศักราชที่ยังไม่ขึ้นเลข 25 เลยด้วยซ�้ำ ประกอบกับต้นตระกูลของเธอมีทที่ างเยอะ และมีอาชีพ ทำ�นา ทำ�ให้ต้องหาคนเข้ามาช่วยทำ�งานเยอะ ทางบ้านของแม่แก้วก็ให้ ชาวบ้านละแวกนั้นเข้ามาช่วยงาน แลกข้าว แลกน้ำ� แลกเงินบ้าง รวม ถึงชาวบ้านที่เดือดร้อนบางคนก็เอาโฉนดที่ดินมาจำ�นองเป็นข้าวบ้าง เอามาจำ�นองเป็นเงินบ้าง จนสุดท้ายบางคนไม่มีเงินมาคืน ทางบ้านก็มี ที่เพิ่มขึ้นมาอีก เป็นอย่างนี้เรื่อยมา จนมาถึงรุน่ คุณแม่ของเธอ เท่าทีแ่ ม่แก้วเล่าให้ฉนั ฟัง เธอเห็น ภาพแม่ช่วยชาวบ้านมาตั้งแต่เด็ก บางทีเห็นชาวบ้านไม่มีงานทำ�ก็ให้มา ถางหญ้าบ้าง ตัดต้นไม้บ้าง แล้วแม่ก็ให้เงินเขาไป จากที่ทำ�เฉพาะที่ของ บ้านตัวเอง ก็เริม่ ทำ�ไปถึงชุมชนบ้าง จนทำ�ให้ชาวบ้านเริม่ นับถือทางบ้าน ของเธอเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ก่อนทีแ่ ม่แก้วจะเข้ามาทำ�งานเป็นผูใ้ หญ่บา้ น เธอเคยทำ�งาน เป็นลูกจ้างของอำ�เภอ แม้ว่าก่อนหน้านี้สอบได้ของกรมส่งเสริมเกษตร และสหกรณ์ที่ขอนแก่น แต่ก็ติดสินใจว่าจะไม่ไป เพราะห่วงที่บ้าน ไม่ อยากจะไปไกลจากบ้านของตัวเอง ทีท่ �ำ ก็เลยเป็นแค่ลกู จ้างประจำ� ของ กรมส่งเสริมเกษตร และสหกรณ์ แม่แก้วเล่าให้ฟังว่าตอนได้รับตำ�แหน่งใหม่ๆ เข้าไปทำ�งาน แทบไม่มผี หู้ ญิงเลย 10 นิว้ ยกขึน้ มาประนมก่อนเลย เจอใครก็ไหว้ไว้กอ่ น ไม่รู้ ไม่สนใจหรอกว่าเขาอายุมากกว่า น้อยกว่า หรือตำ�แหน่งอะไร ถึง แม้วา่ ก่อนหน้านี้ ตำ�แหน่งผูใ้ หญ่บา้ นจะเป็นของลูกพีล่ กู น้องของเธอเอง แต่เธอไม่เคยใช้ตำ�แหน่งที่เคยมีเพื่อยกตัวเองเหนือใคร และยังคงทำ�ตัว นอบน้อมต่อคนอื่นเสมอ” 27
BABY BOOMER 28
ดอก | ไม้ | เหล็ก
BABY BOOMER
“...เราก็เหมือนซื้อใจเขา ต้องผูกใจ เราจะไปชี้นิ้วสั่งเขา อย่างเดียวไม่ ได้ ต้องมีตรงนี้แลกให้เขา จะบอกว่าใช้คนด้วยเงิน ก็คงใช่ แต่เขาก็เป็นคน คนเขาก็ต้องกินต้องใช้เหมือนๆ กัน...”
2
“ใครขอถนนเส้นนี้ ทำ�ให้เป็นถนนดีๆ ได้นะ ให้เอาตีนหมา มาลูบหน้าเขาได้เลย” ประโยคที่มีคนเคยพูดต่อหน้าแม่แก้ว และคน อื่นๆ ในวงสนทนา ทำ�เอาเธอตะลึงไปพักหนึ่ง เธอไม่โต้ตอบอะไรกลับ ไป นอกจากรอยยิม้ น้อยๆของเธอ หลังจากนัน้ เธอทำ�เรือ่ งของบประมาณ เพื่อราดยางถนนลูกรัง แคบๆแห่งนี้ พัฒนากลายเป็นถนนลาดยางเส้น แรกของตำ�บลสวนหลวงได้สำ�เร็จ นับได้ว่านี่เป็นอีกเหตุผลหนึ่งที่เธอได้ รับความนับถือจากชาวบ้าน และเพื่อนร่วมงาน “งานที่แม่ทำ�เองไม่ได้หรอ ?” เธอทวนคำ�ถามซ้ำ� พร้อมทำ� หน้าครุ่นคิดสักพัก “ก็คงเป็นงานพวกที่ต้องใช้กำ�ลังเยอะๆ เพราะสรีระเรา ไม่เหมือนผู้ชาย” เธอตอบด้วยสีหน้ายิ้มๆ เหมือนไม่ใช่เรื่องใหญ่อะไร เพราะธรรมชาติสร้างมาให้มนุษย์เพศชาย กับหญิงแตกต่างกันทาง กายภาพอยู่แล้ว “แต่ก็ไม่ยากนะ แม่ก็ใช้หนุ่มๆเลย หนุ่มแก่หนุ่มกลาง ยกย่องเขาหมด พูดชมเขา ไม่ต้องออกแรงอะไรก็ได้งาน ใช้ออกปาก อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
29
BABY BOOMER
อย่างเดียว” เธอเล่าพร้อมเสียงหัวเราะ ที่แสดงออกว่าเธอมีความสุข ทุกครั้งที่นึกย้อนไปถึงสมัยตอนที่ยังทำ�งานอยู่ เธอบอกว่าเป็นผู้หญิง ไหว้วานใครให้ช่วยก็ง่ายหน่อย ถึงแม้เธอจะเป็น คนที่ไม่ค่อยยิ้มแย้ม ดูจากภายนอกแล้วเป็นคนที่ ไม่น่าเข้ามาทำ�ความสนิทชิดเชื้อด้วย แต่ ความอ่อนน้อม และความอ่อนโยนแบบผู้หญิง เธอเองก็ยังมีอยู่เสมอ แม่แก้วเล่าต่อว่า .สมัยก่อนงานพัฒนาชุมชนเป็นงานหนัก เลย เมื่อก่อนไม่เจริญแบบสมัยนี้ ถนนยังไม่มี ใช้การเดินทางทางเรือ ต้องตัดต้นไม้ ตัดหญ้า เอาหญ้าขึ้นจากคลอง เพื่อให้เรือผ่านได้สะดวก นอกจากคนในชุมชนในหมู่ตัวเองมาช่วยแล้ว ยังได้คนจากหมู่อื่นมา ช่วย ก็ช่วยกันพัฒนากันไปเป็นเขตติดต่อ งานพวกนี้จะให้เขามาช่วย อย่างเดียวก็ไม่ได้ ต้องเลี้ยงข้าวเลี้ยงน้ำ� ในใจก็คิดว่าไม่ได้ แค่นี้ไม่พอ มี อีก บุหรี่ กระทิงแดง ยาสูบ คือใครมาช่วยงานเธอนี่ได้ครบจริงๆ “เราจะใช้เขา เราก็ต้องผูกใจเขาไว้กับเราด้วย จะให้ชี้นิ้ว สั่งอย่างเดียว ไม่ได้หรอก จะบอกว่าแม่ซื้อคนด้วยเงิน ก็ใช่ แม่ยอมรับ แต่เขาก็เป็นคนใช่ไหม ต้องกินต้องใช้เหมือนกันแหละ” เธอบอกถึง แนวคิดในการทำ�งานของเธอ จุดเริ่มต้นของการทำ�งานของเธอคือให้ ความยุติธรรมกับทุกฝ่าย ไม่เอาเปรียบซึ่งกันและกัน ฉันได้ฟัง พลัน คิดไปว่า ถ้าทุกคนในสังคมมีแนวคิดแบบนี้บ้าง ทุกวันนี้บ้านเมืองคงไม่ วุ่นวายอย่างที่เป็นอยู่ แต่ใจคนก็มีหลากหลาย จึงยากที่จะให้ทุกคนคิด แบบเธอได้ ในใจฉันได้แต่ภาวนาให้สังคมเรามีคนที่คิดถึงความยุติธรรม และเท่าเทียมให้มากขึ้นก็คงพอ สมัยก่อนนั้นไม่มีองค์การบริหารส่วนตำ�บล ไม่มีเทศบาล ต่างๆ เหมือนอย่างสมัยนี้ แม่แก้วทำ�หน้าเหนื่อยหน่ายหลังจากพูด ประโยคนี้ออกมา อึดใจต่อมาเธออธิบายสีหน้าเมื่อครู่ว่า จะของบ ประมาณแต่ละครั้ง ยากลำ�บากมาก ต้องทำ�เรื่องขอเองไปถึงสส.เลย ขนาดที่ว่าชาวบ้านจะเข้าไปทำ�ธุระที่อำ�เภอยังต้องมาหาผู้ใหญ่บ้านเลย แม่แก้วเองก็ต้องพาลูกบ้านนั่งเรือไป ไม่ว่าต่อบัตร แจ้งเกิด แจ้งตาย แต่สมัยปัจจุบันมีหน่วยย่อยๆลงมา ก็สบายขึ้นมาหน่อย 30
ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
BABY BOOMER
จากจุดเริ่มต้นของการเข้ามาทำ�งาน และสีหน้าของแม่แก้ว ตลอดการสัมภาษณ์นั้น ทำ�ให้ฉันเกิดความสงสัยว่าเธอชอบงานที่ทำ� ไหม จึงได้ถามเธอไปอย่างที่ใจคิด เธอเบิกตาเล็กน้อยแล้วตอบว่า “มัน ชอบไปโดยปริยายมั้ง” พลางทำ�หน้าครุ่นคิด “มันกลายเป็นหน้าที่ไป แล้วด้วย” เธอตอบ และจากสีหน้าครุ่นคิดเมื่อครู่ เธอคงกำ�ลังนึกถึง เหตุการณ์ในอดีตสมัยทำ�งาน เพื่อจะเล่าให้ฉันฟังเป็นแน่แท้ สักพัก เธอจึงเล่าเรื่องเจือเสียงหัวเราะของเธอว่า สมัยก่อนเธอทำ�งานไปด้วย เรียนไปด้วย ที่ว่าเรียนไปด้วยนี่คือเรียนไปด้วย 2 ที่ ทั้งมหาวิทยาลัย รามคำ�แหง และมหาวิทยาลัยสุโขทัย “แต่ไม่จบหรอก” แม่แก้วหัวเราะ ร่วนก่อนจะเล่าต่อว่า ตอนนั้นมีสอบ แต่ว่าดินลูกรังก็จะมาลงทำ�ถนน เลยไม่ไปสอบ อยากอยู่ทำ�งานมากกว่า กลัวว่างานจะไม่เรียบร้อย สุดท้ายก็ไม่ได้ไปสอบ อยู่ดูงาน และยังต้อง ปันเงินส่วนตัวมาเลี้ยงลูก น้องอีก ถึงตรงนี้ฉันขอหยิบยกวลีเด็ด มาใช้หยอกล้อเสียหน่อยว่า “หน้าไม่ให้ แต่ใจรัก” จริงๆ
31
BABY BOOMER
3
เมือ่ ฉันถามถึงประสบการณ์ทเี่ ธอเคยถูกผูช้ ายดูถกู นัน้ มีบา้ ง ไหม เธอทำ�หน้าครุน่ คิดอีกครัง้ หนึง่ ก่อนจะตอบฉัน ว่ามีนนั้ มีแน่อยูแ่ ล้ว เพราะสมัยก่อน ผู้ชายไม่ได้ยอมรับผู้หญิงมากเท่าสมัยนี้ ยิ่งในสังคมที่ เธอทำ�งานนั้น เป็นสังคมที่ผู้ชายเป็นใหญ่ และจะไม่ยอมให้ผู้หญิงโตก ว่าด้วย เพียงแค่เธอยังยอมรับได้ในจุดนั้น ด้วยความที่แม่แก้วเป็นคนที่ ยอมคน นอบน้อม และอ่อนโยน เธอมักจะถอยเมื่อเธอรับรู้ได้ว่ามีใคร ไม่ชอบ และเธอมักจะหลบ เมื่อเธอกำ�ลังยืนอยู่ในจุดที่มีคนบอกว่าเธอ เกะกะ ประหนึ่งว่าการรู้เอาตัวรอด คือยอดวิชาของเธอ กลางวงสนทนาวันหนึ่ง ระหว่างผู้ใหญ่บ้านหลายหมู่ ใน ช่วงเลือกตั้งกำ�นันคนใหม่ เสียงหนึ่งจากผู้ใหญ่บ้านคนหนึ่งพูดขึ้นมาที เล่นทีจริงว่า เลือกตั้งครั้งนี้ ดันให้นกแก้วขึ้นมาเป็นกำ�นันคงจะดี พร้อม ด้วยเสียงพูดหยอกจากผู้ใหญ่นกแก้วที่ตอบรับเชิงขำ�ขัน หลังจากนั้น เหมือนเรื่องที่พูดกันเล่นในวงสนทนา จะไปเข้าหูกำ�นันคนเก่าอย่างจัง ตกกลางคืน หน้าบ้านผู้ใหญ่นกแก้วมีรถกระบะยกสูง 3-4 คัน ขับมาจอดเรียงรายกันเป็นแถว พร้อมผู้ชายร่างใหญ่ที่กระโดดลง มาจากรถจำ�นวนหนึ่ง เดินเข้ามาในบ้านของเธอ เจ้าของบ้านจึงรีบ เข้าไปทักทาย แขกผู้มาเยือนยามวิกาล “อ้าว มาทำ�ไรพี่กำ�นัน” 32
ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
BABY BOOMER
แม่แก้วเล่าว่า ไม่ได้เลยต้องเรียกกำ�นันไว้ก่อน พร้อมยกมือ ไหว้ ทั้งที่เขาอายุน้อยกว่าตัวเอง และในใจรู้แล้วว่าต้องมีเรื่องแน่ๆ “ไม่ พูดพร่ำ�ทำ�เพลงแล้วโว้ย ได้ข่าวว่าเอ็งจะลงกำ�นันหรอ” เขาตอบกลับ มาแบบนี้ พร้อมวางปืนตรงโต๊ะหน้าแม่แก้ว แต่เธอรู้อยู่แล้วจึงวางท่า นิ่งเฉย บอกปัดไปว่าไม่เคยคิดจะลงเลย เป็นเพียงการพูดล้อเล่นกันใน วงสนทนาเท่านั้น พร้อมพูดชมกลับไปว่าเขาเป็นนั้นก็ดีอยู่แล้ว ใครจะ มาแย่งได้ แต่ทั้งหมดเป็นเพียงการพูดเพื่อเอาตัวรอดเท่านั้น รู้อยู่แล้ว ว่าเขาเป็นอย่างไร
33
BABY BOOMER
4
“คือบ้านนีเ้ ขามีลกู น้อย คนสมัยก่อนจะมีลกู หลายคนใช่ไหม บ้านนีม้ แี ค่ 2 คน พีช่ ายคนโต กับแม่แก้ว แล้วพีช่ ายดันมาเสียอีก ก็เหลือ แม่แก้วคนเดียว เป็นผูห้ ญิงด้วย ต้องดูแลทุกอย่างเลย” มะนาว ลูกสะใภ้ ของแม่แก้ว เล่าให้ฉนั ฟังถึงครอบครัวของแม่แก้ว เธอเป็นลูกสะใภ้คนโต ของบ้านนี้ แม่แก้วมีลูกชายสองคน นิสัยและท่าทางแตกต่างกันราวฟ้า กับเหว ลูกชายคนโตดูโผลงผาง และเอาเรื่องอยู่มิใช่น้อย ส่วนลูกชาย คนเล็กนั้นดูนิ่งเงียบ และเรียบร้อย หากเปรียบกับเด็กในห้องเรียนแล้ว นัน้ ก้อง ลูกชายคนโตก็คงเป็นเด็กหลังห้อง หัวโจกทีพ่ ร้อมรบประจำ�แก๊ง นักเลง ส่วนกอล์ฟ ลูกชายคนเล็กก็คงเป็นเด็กหน้าห้อง ทีน่ งั่ จดการบ้าน ทุกวิชาอย่างละเอียด ทั้งสองเติบโตมาด้วยการเลี้ยงดูของญาติๆ เสีย เป็นส่วนใหญ่ เพราะงานของแม่แก้วทีไ่ ม่มเี วลาทีแ่ น่นอน ทำ�ให้ตอ้ งฝาก ลูกชายไว้ให้พี่ๆน้องๆของเธอช่วยกันดูแล แต่ก็ยังดีที่ทางบ้านเข้าใจว่าเธอต้องเสียสละทั้งเวลา ทั้งทุน ทรัพย์ส่วนตัว แม่แก้วเล่าถึงลูกชายว่าลูกชายก็มีน้อยใจบ้าง บางทีเธอ ก็ให้ชาวบ้าน มากกว่าลูกชายตัวเอง ในเรื่องเงินทอง เธอยอมรับว่าเธอ เองก็คิดผิดไปที่สมัยที่ลูกยังเล็กเธอไม่เคยให้ลูกไปเห็นในสิ่งที่เธอทำ� เพื่อชาวบ้าน “จริงๆ เราควรจูงลูกสองคนไปทำ�งานด้วย” เธอบอกถึง 34
ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
BABY BOOMER
ปมปัญหาเล็กในสมัยนั้น ที่ทำ�ให้ทุกวันนี้ลูกชายคนโตกลายเป็นคนขี้ น้อยใจแม่ “เรื่องพวกนี้ แม่แก้วไม่เคยบอกลูกหรอก พี่ก้องเขารู้เรื่อง พวกนี้จากคนอื่น เขาก็ไปทะเลาะกับคนที่รังแกแม่แก้ว แล้วก็ทะเลาะ กับแม่ตัวเองด้วย” มะนาวเล่าถึงลูกชายคนโตของแม่แก้ว หรือสามี ของเธอนั่นเอง “บางสิ่งบางอย่างเขาก็ไม่เคยบอกเราเลย เราต้องรู้เอง พอ รู้เองเราก็เฮิร์ท แต่เราเป็นลูกชายคนโตด้วยไง ครอบครัวนี้ มีแต่ผู้หญิง จะมีน้าชายคนเดียว แต่เขาก็โดนเก็บไป บ้านเราก็ไม่เหลือผู้ชายเลย พอมารุ่นเรา เราก็เห็นภาพตรงนี้มาตั้งแต่เด็ก เห็นหลายๆอย่าง เห็นคน นั้นคนนี้มาขู่แม่เราก็มี เมื่อก่อนเราเป็นคน ไม่ใช่แบบนี้นะ เพื่อนงงกัน หมดเลยว่าทำ�ไมเรากลายเป็นคนแบบนี้ไปได้” ก้อง ลูกชายคนโตเล่า ถึงเรื่องที่ตัวเองต้องคอยปกป้องแม่อย่างออกรส พอให้เขาเล่าถึงประสบการณ์ที่เคยไปช่วยจัดการปัญหา หลายๆเรื่องให้แม่ เขารีบบอกปัดให้มะนาว ภรรยาของตัวเองเล่าแทน เหมือนเขินอายที่จะเล่าเรื่องห้าวๆ ของตัวเองให้ฉันฟัง “อย่างเรื่องที่ เคยเล่าว่าบ้านเขามีที่ดินเยอะ พอพี่ชายเขาเสีย ทุกอย่างต้องดูแลเอง หมด เขาเป็นผู้หญิงตัวคนเดียว ก็ดูแลไม่หมด วันหนึ่งก็มีคนใหญ่คน โต ณ ที่ที่หนึ่ง” มะนาวเล่าถึงตรงนี้ แล้วขำ�กับเรื่องอดีต เธอบอกว่าคน ใหญ่คนโตทางการเมืองนั่นแหละ แต่ไม่สามารถเอ่ยชื่อชายผู้นี้ได้ เธอ เล่าว่าเขารับทำ�ธุรกิจรับถมที่ดิน แต่มาตักดินในที่ดินของแม่แก้ว ตัก ไปจนเป็นบ่อน้ำ� จนชาวบ้านแถวนั้นมาบอกกับที่บ้านให้ไปดูที่ดินบ้าง สมัยนั้นพอแม่แก้วรู้ ก็ได้แต่ไปพูดกับเขา ส่วนตัวเองทำ�อะไรได้ไม่มาก สุดท้ายจึงทำ�ได้แค่ปล่อยให้เรื่องผ่านไป จนถึงตอนที่ก้องโตขึ้น เพื่อน มาบอกเรื่องนี้กับก้อง ซึ่งก็เป็นหลายปีหลังจากที่แม่แก้วรู้(แต่ไม่เคย บอกลูก) เธอเล่าว่าตอนนั้นก้อง โกรธมาก เธอทำ�เสียงลากยาว บ่งบอก ถึงความโกรธของสามีเธอเป็นอย่างดี สุดท้ายก้องไปจัดการจนเป็นคดี ความกัน และได้เงินค่าเสียหายกลับมา 35
BABY BOOMER
“พี่ก้องจะเป็นแนวแบบแผนกปกป้องแม่ มึงจะเป็นใคร หน้าไหน ใหญ่แค่ไหนไม่รู้แหละ แต่นี่แม่กู เอาเปรียบไม่ได้ คือแม่แก้ว จะพูดอย่างเดียว ใครจะโกงยังไง ขอให้ได้พูด คือทำ�อย่างนี้ไม่ถูก แต่จะ ให้เอาคนไปฆ่า ไปเก็บ ไปตี อย่างนี้ แม่แก้วไม่ทำ�” ประโยคนี้มะนาว เป็นคนที่พูดออกมา จากสายตาบุคคลที่สาม ที่อยู่กับครอบครัวนี้ มากกว่า 10 ปี ซึ่งสามารถบอกถึงนิสัยที่ต่างกันลิบลับ ของแม่ลูกคู่นี้ ได้เป็นอย่างดี และเหมือนประโยคนี้จะสามารถบ่งบอกนิสัยของแต่ละ เพศที่ต่างกันได้อีกด้วย เห็ น มะนาวเล่ า เรื่ อ งครอบครั ว ของบ้ า นนี้ อ ย่ า งออกรส ฉันจึงสบโอกาสลองถามถึงกอล์ฟ ลูกชายคนเล็กบ้างว่าเป็นอย่างไร มะนาวเล่าถึงกอล์ฟในอารมณ์ที่ต่างกับการเล่าถึงก้องอย่างสิ้นเชิง ทุก วันนี้กอล์ฟกลายเป็นลูกติดแม่ไปเลย เพราะเขาเห็นแม่เหนื่อยมามาก อยากอยู่ดูแลแม่ เธอเองก็เคยได้ยินประโยคที่แม่แก้วเคยพูดกับกอล์ฟ ว่า ขอบคุณที่กอล์ฟเป็นเด็กดีนะ มะนาวเล่าว่ากอล์ฟแค่ตอบกลับมาว่า ไม่เป็นไรหรอกแม่เหนื่อยมามากแล้ว กอล์ฟแค่ไม่อยากเป็นภาระให้แม่ กอล์ฟก็ทำ�ให้ดีที่สุกในหน้าที่ของกอล์ฟ คือเขาเรียนดี ได้เกียรตินิยม และสามารถชิงทุนไปเรียนต่างประเทศได้ด้วยตนเอง เหมือนว่าทุกๆคนในครอบครัวของแม่แก้วเอง ก็ทำ�หน้าที่ ของตัวเองเป็นอย่างดี เหมือนกลไกของเครื่องจักร ที่ทำ�งานพร้อม กันอย่างไม่บกพร่อง ซึ่งเป็นตัวผลักดันเครื่องจักรนั้น ให้กลายเป็น เครื่องจักรคุณภาพดี ประสิทธิภาพสูงตามไปด้วย “คือจริงๆ เราก็แค่ไม่อยากให้ลูกลำ�บาก” แม่แก้วพูดกับ ฉัน ก่อนหน้าที่ฉันจะคุยกับมะนาวเสียอีก ซึ่งฉันว่ามันสามารถตอบ คำ�ถามของทุกๆเรื่องได้เป็นอย่างดี แม้จะไม่ใช่เหตุผลที่ดีจนหมดข้อ สงสัย แต่ฉันว่ามันคือข้อสรุปที่ลงตัวที่สุดในการเข้าใจคนเป็นแม่ทุกคน
36
ดอก | ไม้ | เหล็ก
BABY BOOMER อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
37
BABY BOOMER
5
“แม่แก้ว เขาทำ�ทุกอย่างเลย เขาเป็นหญิงเหล็กมาก เลี้ยง ลูกสองคนด้วยตัวคนเดียว ดูแลหมู่บ้าน ดูแลยายอีก แล้วยายเป็น อัมพาต นอนอยู่เฉยๆ” มะนาวยังคงเล่าเรื่องครอบครัวของแม่แก้วต่อ ไป คุณยาย หรือว่าแม่ของผู้ใหญ่นกแก้ว ป่วยเป็นอัมพาตมา เป็นเวลา 10 ปี แล้ว ตอนแรกแม่แก้วเล่าให้ฉันฟังว่า ช่วงหลังๆก่อน เกษียณเธอไม่ค่อยได้ลงพื้นที่ทำ�งานเองอีกแล้ว เพราะต้องคอยดูแล ยาย แต่ด้วยความที่ไม่เอะใจสงสัย คิดเพียงว่าแม่ของเธอคงจะชรามาก แล้วจึงต้องดูแลเอาใจใส่อย่างใกล้ชิด จนกระทั่งมะนาวเล่าว่าตลอดเวลา 10 ปี ที่คุณยายเป็น อัมพาตนั้น แม่แก้วเป็นคนดูแลคุณยายด้วยตัวเอง ในขณะนั้นก็ยังคง อยู่ในตำ�แหน่งผู้ใหญ่บ้านอยู่ด้วย แต่ก่อนเธอต้องคอยพลิกตัวคุณยาย ทุกสองชั่วโมง ส่วนตัวเธอเองเวลานอนในตอนกลางคืน ก็ต้องสะดุ้งตื่น มาพลิกตัวให้ยายทุกๆสองชั่วโมง เพื่อไม่ให้ยายเป็นแผลกดทับ แต่ก่อนคุณยายเคยนั่งได้ ยิ้มได้ พูดจาสื่อสารได้ แต่พอ พักหลังอาการเริ่มทรุดหนักคุณยายไม่ตอบสนองแล้ว นอนอยู่เฉยๆ รวมทั้งยังมีอาการอัลไซเมอร์ประกอบด้วย ก็ได้แม่แก้ว อาบน้ำ� เช็ด 38
ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
BABY BOOMER
ตัว ป้อนข้าว ป้อนน้ำ�ให้คุณยายด้วยตัวเธอเองมาตลอด จนช่วงปี หลังๆ เธอเองก็เริ่มจะไม่ไหว ด้วยอายุที่เริ่มมากขึ้นเช่นกัน จึงต้องจ้าง พยาบาลมาช่วยดูแลอีกแรงหนึ่ง “ทุกวันนี้ก็อยากให้เลิกทำ�งานไปเลย เพราะว่าเราไม่อยาก ให้เข้าไปพัวพันมากไง อยากให้หาเวลาพักผ่อนบ้าง” ก้องบอกกับฉัน เขาเข้าใจว่าแม่เหนื่อยมามาก จนถึงตอนนี้ แม้ว่าจะเกษียณออกมา แล้วก็ยังประสานงาน ออกเงินส่งคนมาช่วยดูแลพื้นที่ อีกทั้งยังออกเงิน เลี้ยงคนที่มาทำ�งานอีก
39
BABY BOOMER
แต่ในความเก่งของแม่แก้วเอง ก้องเองก็เห็นว่าเธอมีข้อเสีย เปรียบอย่างไรบ้าง ก้องเล่าว่าแม่ของเขาเก่งมาก แต่บางทีในความเก่ง ของเธอ ทำ�ให้เธอเป็นคนเด็ดเดี่ยวเกินไป คิดจะไปไหน ตัดสินใจไปคุย กับใคร จะไม่ถามใครเลย แม่แก้วขับรถเองไม่เป็น โบกรถไปเองบ้าง ให้ คนขับมอเตอร์ไซด์ที่สนิทไปส่งบ้าง ลูกก็เป็นผู้ชาย ขับรถเป็น ขับรถได้ แต่แม่แก้วไม่เคยแม้จะบอกกล่าว ฉันได้แต่หัวเราะน้ำ�เสียงเจื่อนๆ เพราะเกรงว่าก้องจะ อารมณ์ขึ้นมากกว่านี้ พรางจ้องมองท่าทางที่เล่าอย่างมีอรรถรสของ เขา จากที่เล่ามา ‘คำ�ตอบ’ ที่อธิบายความเด็ดเดี่ยวของแม่แก้วที่ก้อง รู้สึกช่างเห็นได้ชัดเจนเหลือเกิน และการที่มองว่าแม่เด็ดเดี่ยวเกินไปที่ ก้องมองเห็นจากแม่แก้ว ก็เป็น ‘คำ�ตอบ’ เดียวกันกับที่แม่แก้วเลือกใช้ เช่นกัน ... ความห่วงใย ที่ทั้งคู่แทบไม่เคยพูดออกมาเลย
40
ดอก | ไม้ | เหล็ก
BABY BOOMER
6 ฉันนั่งคุยกับมะนาวต่อหลังจากร่ำ�ลากับแม่แก้วเรียบร้อย แล้ว เพราะเธอเองก็มีธุระที่ต้องไปทำ�หลังจากนัดสัมภาษณ์ของฉัน ระหว่างนั่งสนทนากันไป มะนาวกลับเป็นฝ่ายถามฉันแทนว่า “คิด ว่าที่แม่แก้วทำ�มาทั้งหมดเพื่ออะไร ?” เธอไม่เข้าใจ เพราะเธอเห็นแม่ แก้วทำ�งานมาก็นานจนเกษียณทั้งเหนื่อย ทั้งเสียสละเวลามากมาย แต่ ก็ยังพยายามให้ตำ�แหน่งนี้สืบทอดมาทางญาติของเธอต่อไป มะนาว สังเกตเธอมาตลอดไม่เห็นว่าเธอจะร่ำ�รวยขึ้น ไม่ได้ซื้อทอง ไม่ได้ซื้อ รถ หนำ�ซ้ำ�มะนาวยังเห็นเธอขายที่ดิน เพื่อนำ�เงินมาลงกับการพัฒนา ชุมชนเสียด้วยซ้ำ� “อำ�นาจมั้ง” ฉันตอบสั้นๆ และลงท้ายด้วย ‘มั้ง’ เพราะไม่อยากตัดสินเธออย่างเด็ดขาด พลางนึกถึงคำ�ที่ก้องเลือกใช้ ตอบคำ�ถามนี้ ‘ความสบายใจ’ ก้องก็ยืนยันเช่นเดียวกับมะนาวว่า เธอ ไม่เคยมีทรัพย์สินอะไรเพิ่มพูนขึ้นมาจริงๆ มีแต่เสียเสียด้วยซ้ำ� แต่ ความสบายใจที่ได้กลับมา จากการช่วยเหลือคนในชุมชนนั้น เธอได้ กลับมาเสมอ ... แต่คำ�ว่า ‘อำ�นาจ’ ยังคงดังก้องอยู่ในหัวฉันเช่นกัน คนมัก จดจำ�คำ�ว่าอำ�นาจในทางที่ไม่ค่อยดีนัก เพราะมนุษย์ต่างหากที่มักจะ อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
41
BABY BOOMER
เถลิงไปกับอำ�นาจที่ตนมี จนเป็นต้นเหตุของปัญหาหลายๆเรื่อง แต่ฉัน ว่า ‘อำ�นาจ’ ที่แม่แก้วใช้เวลาสร้างขึ้นมา 20 กว่าปีนี้ บนเส้นทางที่ถูก ต้องในการได้อำ�นาจมา การทำ�งานพิสูจน์ตัว เพื่อแลกใจมาซึ่งอำ�นาจ นั้น ทำ�ให้ฉันคิดว่า ’อำ�นาจ’ จะดูไม่น่ากลัวเลย ถ้าอยู่ในมือของคนที่ ควรมี “บางวันเดินไปบ้านเขาตอนเช้าๆ เห็นคนมานั่งรอขอเงิน เขาประจำ�เลย” มะนาวเล่าเหมือนเป็นเรื่องปกติ ส่วนฉันถามกลับไป ด้วยความตกใจว่านี่หมายถึงตอนไหนกันแน่ ตอนที่เป็นผู้ใหญ่บ้าน หรือหมายถึงทุกวันนี้ มะนาวอย่างคงตอบกลับมาอย่างใจเย็น ว่าเธอก็ หมายถึงทุกวันนี้นี่แหละ ทั้งๆที่ไม่ได้เป็นผู้ใหญ่บ้านแล้วด้วยซ้ำ� “บาง คนก็มานั่งอุ้มลูก แล้วก็นั่งร้องไห้ ปากพร่ำ�แต่บอกว่าลูกไม่สบาย ไม่มี เงินพาลูกไปหาหมอ” มะนาวบอกพลางส่ายหัวอย่างเอือมระอา ส่วน ฉันได้แต่นิ่งเงียบเพราะกำ�ลังครุ่นคิดว่า การทำ�งานเป็นผู้ใหญ่บ้านของ แม่แก้วนี้ เป็นหน้าที่ที่ต้องเสียสละมากจริงๆ ฉันบอกลามะนาวแล้วเดินออกมาจากประตู หันหลังให้โต๊ะ ยาวกลางบ้านที่ทีเก้าอี้มากมายรายล้อม พอจะเข้าใจหน้าที่ของพวก มันทุกตัว พอใส่รองเท้าเสร็จ พลันสายตาก็ไปหยุดอยู่ที่เรือนไม้เก่าที่ คุณยายอาศัยอยู่ ซึ่งตัวบ้านเก่าที่ยังคงอยู่นั้นบ่งบอกได้ถึงอะไรหลายๆ อย่างเสียจริง ทั้งการเดินทางผ่านเวลา และการปรับตัวอยู่กับปัจจุบัน ของมัน ขณะที่ก้าวขาเดินออกมาพ้นจากตัวบ้าน ฉันหันหลังกลับ ไปมอง พลางคิดว่า ผ่านมา 20 กว่าปี ไม่มอี ะไรเปลีย่ นแปลงเลยจริงๆ ... บ้านของผูใ้ หญ่บา้ น ก็ยงั คงต้องต้อนรับลูกบ้านอยูเ่ สมอ
42
ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
43
GENERATION-X
2508 - 2527 --------------------------ชอบอะไรง่ายๆ ไม่เป็นทางการ ให้ความ สำ�คัญกับเรื่ องความสมดุ ลระหว่ างงาน กับครอบครัว (Worklife Balance) มี แนวคิดและการทำ�งานในลักษณะรู้ทุก อย่างทำ�ทุกอย่างได้เพียงลำ�พังไม่พึ่งพา ใคร เป็นตัวของตัวเองสูง มีความคิดเปิด กว้าง มีความคิดสร้างสรรค์
44
ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำาราญ
45
1
GENERATION-X
“ไปดิโอลล์กันไหม” “ไปถ่ายคนแก่อะนะ ไม่มีที่อื่นหรอวะ เบื่อจะตายอยู่แล้ว” “งั้นช่วยคิดดิ ว่าจะไปที่ไหน” “...” “......” “เออ ไปก็ไป คิดไม่ออกหวะ” เสียงชวนดังขึ้นทันทีหลังจากที่อาจารย์ปล่อยให้นักศึกษา เลิกเรียน ในช่วงเวลานี้ฉันกำ�ลังทำ�จุลนิพนธ์ เพื่อจบการศึกษาอยู่ เพื่อนสนิทของฉันกำ�ลังทำ�หนังสือภาพถ่ายเกี่ยวกับการแต่งกายของ ผู้สูงอายุ ซึ่งเธอจำ�เป็นต้องหาแหล่งที่มีผู้สูงอายุไปรวมตัวกัน หรือ ละแวกที่มีผู้สูงอายุ อาศัยอยู่มากๆ อย่างละแวกเขตพระนคร ... นี่เรียก ได้ว่าเดินกันทุกวัน จนคนแถวนั้นจำ�หน้ากันได้เลยทีเดียว เพราะเขต พระนครมีหลายโซนที่ผู้สูงอายุอยู่กันเยอะ อย่างห้างดิโอลล์สยาม ที่ฉัน กับเพื่อนมักจะไปนั่งดักรอ เหมือนโจรมุมเสา ที่เลือกเหยื่อเป็นผู้สูงอายุ จนบางครั้งพวกเขาก็กลัวจนแทบจะวิ่งหนีเลยก็มี บางคนยอมคุยด้วย เพราะเห็นเป็นเด็ก บางคนก็ไม่ไว้ใจกลัวนำ�รูปพวกเขาไปใช้ในทางที่ไม่ ดี จนต้องใช้ทั้งวาทะ และเวลาในการเจรจา เกลี้ยกล่อมอยู่นานกว่าจะ 46
ดอก | ไม้ | เหล็ก
GENERATION-X
ยอมให้ความเชื่อใจ... เพราะความที่เป็นคนแปลกหน้าจึงยากที่พวกเขา จะมอบความเชื่อใจให้อย่างง่ายดาย ประชากรที่มีอายุ 60 ปีขึ้นไปในเขตพระนคร มีจำ�นวน 10,891 คน หรือเทียบเป็น เกือบร้อยละ 20 ของประชากรทั้งหมด ในเขตพระนครเลยทีเดียว และด้วยความที่พระนครเป็นเขตเก่าแก่ จน ได้รับการขนานนามว่าเป็นเขตอนุรักษ์เมืองเก่า แหล่งท่องเที่ยวเชิง ประวัติศาสตร์ และศิลปวัฒนธรรมทางฝั่งพระนครนั้นเอง จึงไม่แปลก เลยที่เมืองเก่ามักจะต้องคู่กับคนเก่าอยู่แล้ว พระนครเขตเล็กๆ ใจกลางเมือง คนก็จะอาศัยอยู่ตามบ้าน ตึก เป็นผู้สูงอายุเสียส่วนใหญ่ และเป็นคนไทยเชื้อสายจีนเยอะเช่นกัน ปัญหาในเขตพระนครไม่ใช่ปัญหาใหญ่โต เป็นปัญหาเล็กน้อยแต่ค่อน ข้างจะละเอียด และมีมาบ่อยครั้ง
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
47
2
GENERATION-X
กานต์กนิษฐ์ วิ่งไปเปิดประตูให้หญิงสูงวัยคนหนึ่งด้วยรอย ยิ้ม พร้อมเชื้อเชิญเธอเข้ามาในสำ�นักงาน สำ�นักงานที่ไม่มีความจำ�เป็น จะต้องเปิดในขณะนี้แล้ว เพราะหลังจากการรัฐประหารเมื่อ วันที่ 22 พฤษภาคม 2557 เธอก็ถือว่าได้พ้นตำ�แหน่งสก. เขตพระนครไปแล้ว รวมถึงหน้าที่ของเธอในตำ�แหน่งตัวแทนของประชาชนเขตพระนครก็ สิ้นสุดลงไปเช่นกัน “อาอี๊ สวัสดีค่ะ วันนี้คุยกับวรรณก่อนนะคะ พอดีกานต์ไม่ ว่างเลย มีน้องๆมาสัมภาษณ์กานต์ไปทำ�งานอะค่ะ” เธอพูดกับหญิงสูง วัย ที่เธอเรียกอย่างสนิทสนมว่าอาอี๊ ด้วยท่าทีที่นอบน้อม และเต็มไป ด้วยรอยยิ้มจริงใจ ส่วนมือหนึ่งก็ประคองเธอไปที่โต๊ะ ที่มีหญิงสาวหน้า หมวย ผิวขาววิ่งวุ่นเตรียมน้ำ�ดื่มมาให้ทั้งแขกขาประจำ�อย่างอาอี๊ และ แขกขาจรอย่างฉัน ที่ต่างก็เข้ามาพูดคุยกันตามประสา “เข้ามาทำ�งานตรงนี้ก็ 7 ปีแล้ว ตั้งแต่ปี 50 นู่น ตอนนี้ก็ อายุ 37 จะ 38 แล้ว” เธอเล่าด้วยความกระชับฉับเร็ว เมื่อฉันถามถึง สมัยเข้ามาทำ�งานตอนแรกเริ่ม ฉันตั้งใจฟัง พร้อมนั่งพินิจมองหน้าเธอ ด้วยความตั้งใจเช่นกัน แทบไม่อยากจะเชื่อเลยว่าเธออายุ 37 ปี แล้ว ทั้งหน้าตา ทรวดทรง และท่าทีที่กระฉับกระเฉงของเธอ ถ้าบอกว่าอายุ 48
ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
GENERATION-X
น้อยกว่านี้สัก 10 ปี ฉันยังเชื่อเลย แถมสรรพนามในการเรียกตัวเอง ว่า ‘พี่’ ทุกครั้ง บ่งบอกว่าเธอเองก็ไม่ชินกับการที่คนอื่นจะมองเธอใน อายุ 30 ปลายๆ ว่าเป็นผู้ใหญ่มากมาย จนฉันเองก็ติดปากเรียกเธอว่า พี่กานต์เช่นกัน “การทำ�งานกับชาวบ้านเรื่องนี้มันเป็นเรื่องละเอียดอ่อน ต้องค่อยๆ อยู่ศึกษากันไป อย่างพี่คลุกคลีอยู่กับชาวบ้านเยอะๆ เรา ก็จะรู้นิสัยเลยนะ เพราะเจอกันบ่อยๆ คนนี้แนวนี้ คนไหนขี้งอน พูด อะไรน้อยใจง่าย พี่ก็จะระวัง คือพี่เดินทุกบ้าน ทุกหลังนะ ก็จะพยายาม บางคนจะสนิทมากเป็นพิเศษก็มี ชาวบ้านบางทีก็มีงอนกันเหมือนกัน ว่า สนิทกับคนนี้มากกว่าคนนี้ สมมุติว่าคุณยายแก่ๆ เรายังจับเนื้อจับ ตัวได้ แต่ถ้าเป็นผู้ชาย ยิ่งคนที่ไม่แก่มากเขาอาจจะรู้สึกไม่สบายใจ อะไรแบบนี้ หรือถ้าเป็นคนตา ผู้ชายเข้าไป มันก็ไม่ใช่ แต่ถ้าเราเป็นผู้ หญิง เราเข้าไปก็ยังน่ารักใช่ไหม” เธอเล่าพร้อมเสียงหัวเราะ และทำ�ท่า ทางไปด้วย แต่นัยน์ตาเธอกลับมีสิ่งอื่นแฝงอยู่ ฉันมองเห็นบางสิ่ง ไม่ใช่ ความเศร้า แต่มันคือความคิดถึง เหมือนเธอคิดถึงงานที่เคยทำ�ทุกวัน จนเสมือนเป็นกิจวัตรประจำ�วันของเธอ
49
3
GENERATION-X
เธอยังเล่าต่ออีกมากมาย เกีย่ วกับเรือ่ งราวของชาวบ้านทีเ่ ธอ สนิทสนม เรื่องราวส่วนใหญ่มักโยงใยกับผู้สูงอายุเสมอ ดูเธอมีความสุข กับการทีไ่ ด้พดู คุยกับอากง อาม่า อาแปะ อาซิม่ อาอี๊ ทัง้ หลายเสียเหลือ เกิน จนฉันอดถามไม่ได้วา่ ทำ�ไม ... เธอตอบกลับมาพร้อมรอยยิม้ ทีส่ ดใส เช่นเคย “เวลาเราคอยไปช่วยดูแล ได้ไปพูดคุยกับเขา เราประทับใจ คน แก่บางคนเขาก็รู้สึกเหมือนมีลูก มีหลาน มาคอยเอาใจใส่ ประกอบกับ ตอนสมัยเด็กๆ พีอ่ าศัยอยูก่ บั ตา กับยายด้วยแหละ พีก่ เ็ ลยชอบ อยากอยู่ ใกล้ๆคนแก่ อยากคอยช่วยเหลือเขา” เธอพูดจบแล้วยิ้ม เพราะมีความ สุขเมื่อนึกถึงงานที่ตัวเองรัก ส่วนฉันก็ยิ้มเช่นกัน เพราะฉันรู้สึกถึงความ อบอุ่นที่กระจายตัวอยู่ในบรรยากาศรอบๆ ตัวขณะนี้ จากการฟังเรื่องของเธอ ดูเหมือนเธอจะรักงานที่เธอทำ� มาก มากเสียจนทำ�ให้ฉันคิดสงสัยขึ้นมาอีกว่า เธอรักมันมาตั้งแต่แรก เลยไหม เพราะจากที่พอทราบมาในตอนแรก พ่อของเธอก็รีบตำ�แหน่ง ตรงนี้อยู่ก่อนแล้วเช่นกัน มาถึงตรงนี้ฉันจึงถามเธอออกไปเพื่อหยุด ความสงสัยในหัวตอนนี้ “ตอนแรก ไม่ชอบนะ เมื่อก่อนตอนพ่อพี่ทำ�งาน ตัวเรา ก็ตามไป แต่ไม่ได้ตั้งใจจะทำ�งานแบบพ่อหรอก ก็ตามไปอย่างนั้นแหละ 50
ดอก | ไม้ | เหล็ก
ไม่ได้คิดที่จะทำ�” เธอยังคงเล่าด้วยท่าทีสบายๆอยู่ จนกระทั่งฉันถาม ถึงจุดเปลี่ยนที่เข้ามาทำ�งานตรงนี้ กานต์มีสีหน้าที่เปลี่ยนไป พร้อมน้ำ� เสียงที่ดูจริงจังขึ้นเพียงเล็กน้อย คงเพราะไม่อยากให้ฉันเครียดเกินไปก็ เป็นได้ เธอเล่าว่า พ่อของเธอ รักงานนี้มาก มากเสียจนเมื่อถึงเวลาเขา ต้องสละตำ�แหน่งให้เธอ ก็คือเมื่อถึงยามหมดวาระ ... วาระสุดท้ายของ ลมหายใจ ในขณะนั้นพ่อของเธออาการทรุดหนักมากจนไม่สามารถพูด ออกเสียงได้แล้ว แต่พ่อของเธอก็พยายามเขียนใส่กระดาษเพื่อฝากฝัง ให้เธอทำ�งานนี้ต่อจากเขาต่อให้ได้
GENERATION-X อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
51
4
GENERATION-X
กานต์กนิษฐ์ แห้วสันตติ จบการศึกษาปริญญาโทด้านการ สื่อสาร จากประเทศออสเตรเลีย “ใช่แล้ว เธอไม่ได้ศึกษาเรื่องเกี่ยวกับ การเมืองโดยตรง และจบจากเมืองนอกด้วย” ฉันหันไปเล่าให้เพือ่ นของ ฉันฟัง ระหว่างนั่งดักรอคนแก่อยู่ที่ห้างเก่า เหมือนเช่นหลายๆวันที่ผ่าน มา วันนี้คนแก่ที่แต่งตัวเปรี้ยวซ่า มีน้อยเหลือเกิน ฉันและเพื่อนจึงมี โอกาสนัง่ คุยกันยาว ถึงเรือ่ งหน้าทีข่ องผูด้ �ำ รงตำ�แหน่งทางการเมือง ฉัน นึกถึงสีหน้าของหลายๆ คน ตอนทีฉ่ นั บอกว่าฉันทำ�จุลนิพนธ์เรือ่ งผูห้ ญิง กับการเมืองท้องถิน่ .. ใครๆ ก็ตา่ งทำ�สีหน้าไม่สดู้ ี เมือ่ ในบทสนทนามีการ พูดเรือ่ งการเมือง ฉันได้แต่คดิ ในใจว่า ก็ระบอบประชาธิปไตยนีน่ า จะให้ ไม่มนี กั การเมืองเสียคงไม่ได้หรอก “อายุแค่นี้ เรียนสูง จบเมืองนอก เขา จะมาเล่นการเมืองท้องถิน่ ทำ�ไมวะ” เพือ่ นของฉันถามต่อ เหมือนอาชีพ นักการเมืองไม่ใช่อาชีพทีค่ คู่ วรของคนรุน่ ใหม่ อาจจะด้วยความทีร่ ะบอบ การเมืองการปกครองของประเทศไทยเองไม่นา่ เข้าไปยุง่ เกีย่ วด้วย หรือ ไม่คนรุ่นใหม่ก็คงเหนื่อยหน่ายกับคำ�ว่าการเมืองเต็มที ซึ่งไม่ใช่เรื่องที่ดี เลยในความคิดฉัน “เห้ย จะให้มแี ต่คนรุน่ เก่าหรอไง แล้วจะมาเรียกร้องหาความ เปลีย่ นแปลงจากอะไรเล่า” 52
ดอก | ไม้ | เหล็ก
ฉันตอบสวนกลับเธอไป เธอพยักหน้าหงึกหงัก สายตา เหม่อมองไปไกลอย่างครุ่นคิด... “คนแก่คนนั้นแซบหวะ เดี๋ยวมาเว้ย” เธอตบบ่าฉัน วิ่งผ่าน ฉันไปทางด้านหลัง ทิง้ ฉันไว้กบั ประโยคกึง่ คำ�ถามทีห่ าคำ�ตอบยากยิง่ กว่า ไก่กบั ไข่อะไรเกิดก่อนเสียอีก... ประเทศนีจ้ ะเปลีย่ นแปลงได้อย่างไร ? แต่ คำ�ถามเหล่านี้เธอคงมองว่าไกลตัวเกินไป เกินกว่าคุณป้าสุดแซบคนนั้น ที่เป็นเรื่องใกล้ตัวกว่า
GENERATION-X อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
53
GENERATION-X 54
ดอก | ไม้ | เหล็ก
5
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
GENERATION-X
“ส่วนตัวมองว่างานพวกนี้มันเป็นงานบริการนะ และรู้สึก ว่างานพวกนี้ ผู้หญิงทำ�ดี เพราะผู้หญิงมีจิตใจที่ละเอียดอ่อน ทำ�ให้เข้า ถึงผู้คนได้มากกว่า อย่างบางทีพวกผู้ชายไปคุยกับชาวบ้าน อาจจะคุย แล้วผ่านไปเลย แต่บางทีผู้หญิง คุยกันเราจะระวังเรื่องความรู้สึกกันนิด หนึ่ง เราจะมองสังเกตว่าเราพูดอะไรให้เขารู้สึกระคายใจไหม” เธอพูด จบแล้วมองหน้าฉัน ฉันตั้งท่าจะซักไซ้ไล่เลียงเธอต่อ แต่เธอเหมือนนึก ได้ว่ามีเรื่องต้องพูดต่อ จึงรีบเล่าต่อทันที “พี่ยกตัวอย่าง อย่างพ่อพี่แล้ว กัน ท่านเป็นคนที่ชาวบ้านรักมาก แต่พ่อพี่เป็นคนดุนะ พูดอะไรจะพูด ตรงๆ ชาวบ้านก็ต้องรับให้ได้ แต่พอถึงทีพี่เป็นสก. พี่ก็ทำ�ไม่ลง พูดจา ประหัตประหารน้ำ�ใจกัน ทำ�ไม่ได้” กานต์เล่าไป ยิ้มไป มันเป็นสิ่งที่เธอชื่นชอบในการทำ�งานของเธอ การพบเจอ พูดคุย สร้างความสัมพันธ์กับชาวบ้าน ด้วยความที่เขตพระนครเป็นถิ่น บ้านเกิดของเธอเอง ยิ่งทำ�ให้ผูกพันกับชาวบ้าน เธอบอกอยู่กันแบบนี้ แหละ อบอุ่น เหมือนเป็นครอบครัวเดียวกัน เธอรักที่เขตเธอเป็นแบบ นี้ มีความสุขที่ได้ทำ�งานตรงนี้ “ถ้าสถานการณ์กลับมาเป็นปกติ ก็คงลงสมัครในตำ�แหน่ง เดิม คงไม่เปลี่ยน บางคนถามว่าทำ�ไมไม่ลงสมัครสส. แต่เราชอบอยู่กัน 55
GENERATION-X
แบบนี้ เหมือนบุคคลที่พี่ยกให้เป็นแบบอย่าง ..” “คะ ใครคะ” “พ่อพี่เอง ทุกคนในสภาเขาก็เรียกพ่อพี่ว่า ‘ปู่สภา’ เลย นะ ใครๆก็ถามเมื่อไหร่จะไปลงเป็นสส. ตอนแรกเราก็ไม่เข้าใจว่าทำ�ไม เหมือนกัน จนได้มาทำ�งานตรงนี้ เราเข้าใจเขาเลย อยู่กันแบบนี้มัน อบอุ่น มันเป็นกันเองมากกว่าพวกตำ�แหน่งสูงๆ เราชอบแบบนี้” เธอเลือกทีจ่ ะอยูก่ บั ความสบายใจในสังคม มากกว่าตำ�แหน่ง ทีส่ งู ส่งในสังคม ..
56
ดอก | ไม้ | เหล็ก
6
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
GENERATION-X
เธอเจื้อยแจ้วเรื่องงานที่เธอรัก ยังคงดำ�เนินต่อไป เธอยิ้ม ร่าเริง และสดใส ตลอดการสนทนา แม้กระทั่งเรื่องการพิสูจน์ตัวเองใน ตอนที่เข้ามาทำ�งานใหม่ๆ เธอก็ยังคงยิ้มร่ากับเรื่องที่ผ่านมาได้ เธอเล่า ให้ฉันฟังตอนฉันถามเรื่องเพศสภาพปัญหาในการทำ�งานด้านนี้ไหม เธอตอบอย่างชัดเจนว่า ‘ ไม่ ’ เรือ่ งอายุยงั ดูเป็นปัญหามากกว่า เสียอีก “สมมุติว่าเป็นผู้ใหญ่ อายุเยอะๆหน่อย เขาอาจจะไม่ค่อย มั่นใจในตัวเรา ว่าเราจะสามารถปฏิบัติหน้าที่ช่วยเหลือได้ในระดับไหน เนื่องจากอายุด้วย อายุเราก็เรียกได้ว่ายังไม่เยอะเท่าไหร่ เมื่อเทียบกับ นักการเมืองคนอื่นๆ แต่ว่าเรื่องแบบนี้ บางคนเขาอาจจะมอง แต่เป็น ส่วนน้อย แล้วทุกอย่าง มันใช้เวลาเป็นเครื่องพิสูจน์ ว่าเราทำ�ได้” แล้วที่บอกว่า ‘ไม่’ นี่มันอย่างไรกัน เธอจึ ง เล่ า ถึ ง เหตุ ก ารณ์ ส มั ย ที่ ไ ปศึ ก ษาต่ อ ที่ ป ระเทศ ออสเตรเลีย ในกรณีที่เจอเพื่อนชาวต่างชาติเหยียด “ตอนนั้นพี่ตกใจว่า ทำ�ไมเป็นคนที่มีจิตใจแบบนี้ ไม่ได้เลย ไม่เห็นด้วยเลยพี่ไม่ยอมเลยนะ นิสัยแบบนี้ไม่ต้องมาคบหากัน คือไม่ใช่ว่าเรากระด้างนะ แต่มันไม่ใช่ มันไม่ถูกต้อง เราก็เท่าๆกัน” แต่ในประเทศไทยเธอบอกว่า โดยส่วนตัว 57
ไม่เคยเจอเองเลย “ตัวเราเองไม่รู้สึกนะ ไม่ได้รู้สึกว่ามันไม่เท่ากัน พี่ว่าสมัย นี้ผู้ชายผู้หญิงเท่าเทียมกัน เพราะพี่ไม่เคยโดนเอาเปรียบ แล้วพี่ว่ามัน ไม่ถูกต้องด้วยที่จะเอาดูถูก เพราะว่าทุกอย่างมันพิสูจน์ได้ด้วยผลงาน” เธอบอกกับฉันด้วยสีหน้าเอาเรื่อง
GENERATION-X
“ยิ่งเราทำ�ไปเรื่อยๆ ความเชื่อถือ ความไว้ใจก็จะเพิ่มขึ้น เรื่อยๆ” เธอบอกกับฉันถึงช่วงพิสูจน์ตัวเองที่เธอได้ผ่านมาแล้ว แต่ฉัน ยังติดใจสงสัยอยู่อีกเรื่องหนึ่ง .. การสืบทอดตำ�แหน่งมาจากคุณพ่อของ เธอ เธอทำ�ท่าทีเหมือนกำ�ลังนั่งสนทนากับเพื่อนที่ไม่ได้พบมา นาน และมีเรื่องเด็ดที่ตั้งใจจะมาเล่า ทว่ากลับลืมเสียสนิท พอนึกขึ้น ได้ เธอจึงรีบเล่าให้ฟัง “เรื่องนี้สำ�คัญเลย พี่จะเล่าให้ฟังคือ คนเขาก็ บอกว่าเขาให้โอกาสพี่นะ เพราะว่าเขารักพ่อพี่ บางคนก็บอกว่าเลือก พี่นะ เลือกเพราะพ่อพี่ พี่ต้องพิสูจน์ตัวเองให้ได้ แต่พี่ทำ�ได้นะ เพราะ มันอยู่ที่ความจริงใจ และความตั้งใจ” เธอเล่าให้ฉันฟังอย่างภาคภูมิใจ รวมถึงเรื่องสมัยที่เธอได้รับเลือกตั้งใหม่ๆ เธอบอกว่า ตอนลงพื้นที่พบ ประชาชนในพื้นที่ใหม่ๆ คนแก่ๆ ในพื้นที่ เห็นหน้าเธอ ร้องไห้ใหญ่เลย ใครๆต่างก็บอกว่าคิดถึงพ่อของเธอ จนเธอเองก็ไม่อยากจะเชื่อเหมือน กันว่าจะมีคนรักพ่อของเธอขนาดนี้ ถึงตรงนี้เธอยิ่งยิ้มอย่างภาคภูมิใจ เข้าไปใหญ่ จนฉันอดยิ้มตามไปกับเธอไม่ได้ .. พ่อ .. ลูก .. ชาวบ้าน .. ครอบครัว .. ชุมชน .. สังคม .. ประเทศชาติ ทุกอย่างล้วนเริ่มต้นจากจุด เล็กๆ ทั้งนั้น
58
ดอก | ไม้ | เหล็ก
GENERATION-X อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
59
7
GENERATION-X
ฉันนัง่ คุยกับกานต์สกั พักใหญ่ จนเริม่ สังเกตว่าเสียงของอาอี๊ หายไปแล้ว จึงหันไปมองหา พบว่าเธอกลับออกไปแล้ว หลังจากมาร้อง เรียนปัญหาเล็กๆ น้อยๆ เหมือนหลายๆคนที่แวะเวียนมาที่แห่งนี้ด้วย เหตุผลเดียวกัน แต่ที่น่าสงสัยคือ ตอนนี้เธอได้พ้นตำ�แหน่งไปแล้วทำ�ไม ยังรับเรื่องร้องเรียนอยู่อีก ฉันจึงเอ่ยปากถามไป เธอตอบกลับมาแบบขำ�ๆ ว่า ก็ยังคงเปิดออฟฟิศรับเรื่อง อยู่ แต่ตอนนี้บทบาทของเธอเองก็เปลี่ยนไปแล้ว เธอจึงพยายามช่วย ให้เต็มที่ในส่วนที่เธอทำ�ได้ แต่ถ้าเรื่องไหนทำ�ให้ไม่ได้ ก็จะบอกเขาไป ตรงๆ ว่าอาจจะไม่สะดวกแล้ว และให้เป็นคำ�แนะนำ�ไปแทน ว่าต้อง ทำ�อย่างไร ติดต่อส่วนไหน เบอร์โทรศัพท์อะไร ส่วนกิจกรรมอะไรใน ชุมชนก็ยังทำ�อยู่ ชาวบ้านจะโทรศัพท์เรียก หรือมาบอกกล่าวตลอด เพราะสนิทกับชาวบ้านมาก เวลาทำ�กิจกรรมร่วมกันก็สนุกดี เธอเล่า จบแล้วหัวเราะ ส่วนสาวหมวยที่พูดคุยกับอาอี๊เสร็จ จัดเก็บข้าวของเสร็จ จึงเดินมาทักทายฉันอย่างเป็นกันเอง ทำ�ให้ฉันรู้ว่าเธอคือคนสนิทของ กานต์ เป็นเหมือนมือขวา เป็นเลขา และที่สำ�คัญคือเป็นเพื่อนกันสมัย มัธยม แต่ได้กลับมาทำ�งานร่วมกันตอนที่กานต์ได้รับตำ�แหน่งนั่นเอง 60
ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
GENERATION-X
เธอบอกให้ฉันเรียกเธอว่าวรรณ ฉันได้มีโอกาสพูดคุยกับเธอเช่นกัน จึง ถามเรื่องการทำ�งานตรงนี้เป็นอย่างไรบ้าง ... จากนั้นฉันแทบจะไม่มี โอกาสได้เอ่ยปากพูดอะไรอีกเลย ตอนแรกที่คิดว่าพี่กานต์พูดเก่งแล้ว พอฉันเจอวรรณเข้าไป ถึงกับต้องจัดอันดับในใจใหม่เลยทีเดียว “ตอนแรกก็ยังไม่ค่อยจะคุ้นเคยกับงาน เพราะว่าหมู่มวล มหาชนเยอะมาก ในเขตพระนครต้องดูแลตั้งแต่ปากคลองยันท่าน้ำ� เทเวศน์ เป็นการทำ�งานกับชาวบ้านที่พี่ไม่คุ้นเคยเลย แต่พอทำ�แล้ว ผลตอบรับที่ได้กลับมามันดี เหมือนในความรู้สึกเรามันได้ช่วยเหลือคน แล้วทุกคนที่ทำ�งานตรงนี้ก็มีจิตอาสาทั้งนั้น แทบทุกคนก็มีงานส่วนตัว กันทั้งนั้น แต่ก็มาช่วยกัน ก็เลยเข้ามาทำ�งานอย่างเต็มที่ เหมือนซึมซับ ความรู้สึกดีๆ ในการทำ�งาน มันก็เลยเริ่มรักที่จะทำ�งาน” วรรณเล่า อย่างรวดเร็ว ถึงการเข้ามาทำ�งานกับกานต์ ‘ จิตอาสา ’ คำ�นี้เหรอ ช่างหายากเสียเหลือเกิน ไม่ต้องมองคนอื่น ไกลเลย หันมามองตัวเองนี่แหละ งานส่วนรวม ที่ต้องมีส่วนร่วมใน มหาวิทยาลัย แค่งานใกล้ๆตัวแค่นี้ ไม่ต้องพูดถึงเลย หาฉันเจอ นั้น ยากกว่างมเข็มในมหาสมุทรเสียอีก งมเข็มในมหาสมุทรยังรู้ว่ามีเข็มอยู่ แน่นอน แต่ตัวฉันเองนั้นไม่ช่วย ไม่มา ไม่เข้าร่วมเลยด้วยซ้ำ� ความเป็น ไปได้ที่จะพบเจอจึงเท่ากับศูนย์ แต่มันแปลกหรือ ที่คนเราจะเห็นเรื่อง ของตัวเองสำ�คัญกว่าเรื่องเล็กๆ น้อยๆ ของส่วนร่วม ฉันว่า คำ�ว่าเห็น แก่ตัวก็จะดูใช้พร่ำ�เพรื่อไปเสียหน่อย เพราะฉะนั้นคนที่ไม่มีจิตอาสา ต่างหากคือคนปกติ แต่คนที่มีจิตอาสาต่างหากคือ ‘ คนพิเศษ ’ เธอบอกให้ฉันเรียกเธอว่าวรรณ ฉันได้มีโอกาสพูดคุยกับเธอเช่นกัน จึง ถามเรื่องการทำ�งานตรงนี้เป็นอย่างไรบ้าง ... จากนั้นฉันแทบจะไม่มี โอกาสได้เอ่ยปากพูดอะไรอีกเลย ตอนแรกที่คิดว่าพี่กานต์พูดเก่งแล้ว พอฉันเจอวรรณเข้าไป ถึงกับต้องจัดอันดับในใจใหม่เลยทีเดียว “ตอนแรกก็ยังไม่ค่อยจะคุ้นเคยกับงาน เพราะว่าหมู่มวล มหาชนเยอะมาก ในเขตพระนครต้องดูแลตั้งแต่ปากคลองยันท่าน้ำ� เทเวศน์ เป็นการทำ�งานกับชาวบ้านที่พี่ไม่คุ้นเคยเลย แต่พอทำ�แล้ว ผลตอบรับที่ได้กลับมามันดี เหมือนในความรู้สึกเรามันได้ช่วยเหลือคน 61
GENERATION-X
แล้วทุกคนที่ทำ�งานตรงนี้ก็มีจิตอาสาทั้งนั้น แทบทุกคนก็มีงานส่วนตัว กันทั้งนั้น แต่ก็มาช่วยกัน ก็เลยเข้ามาทำ�งานอย่างเต็มที่ เหมือนซึมซับ ความรู้สึกดีๆ ในการทำ�งาน มันก็เลยเริ่มรักที่จะทำ�งาน” วรรณเล่า อย่างรวดเร็ว ถึงการเข้ามาทำ�งานกับกานต์ ‘ จิตอาสา ’ คำ�นี้เหรอ ช่างหายากเสียเหลือเกิน ไม่ต้อง มองคนอื่นไกลเลย หันมามองตัวเองนี่แหละ งานส่วนรวม ที่ต้องมีส่วน ร่วมในมหาวิทยาลัย แค่งานใกล้ๆตัวแค่นี้ ไม่ต้องพูดถึงเลย หาฉันเจอ นั้นยากกว่างมเข็มในมหาสมุทรเสียอีก งมเข็มในมหาสมุทรยังรู้ว่ามีเข็ม อยู่แน่นอน แต่ตัวฉันเองนั้นไม่ช่วย ไม่มา ไม่เข้าร่วมเลยด้วยซ้ำ� ความ เป็นไปได้ที่จะพบเจอจึงเท่ากับศูนย์ แต่มันแปลกหรือ ที่คนเราจะเห็น เรื่องของตัวเองสำ�คัญกว่าเรื่องเล็กๆ น้อยๆ ของส่วนร่วม ฉันว่า คำ� ว่าเห็นแก่ตัวก็จะดูใช้พร่ำ�เพรื่อไปเสียหน่อย เพราะฉะนั้นคนที่ไม่มีจิต อาสาต่างหากคือคนปกติ แต่คนที่มีจิตอาสาต่างหากคือ ‘ คนพิเศษ ’
62
ดอก | ไม้ | เหล็ก
8
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
GENERATION-X
“ประสบการณ์ทำ�งานที่ประทับใจหรอ อืมมมมม...” กานต์ ลากเสียงยาว จากนั้นไม่นาน เธอทำ�ท่าแบบที่ว่าถ้าเป็นการ์ตูน คงมี รูปหลอดไฟติดขึ้นบนศีรษะของเธอ เธอเล่าให้ฟังถึงนโยบายที่เธอเคย เสนอไป เมื่อตอนประชุมสภากรุงเทพมหานคร “เคยเสนอนโยบาย เกี่ยวกับเรื่องบรรพชาสามเณร เพราะว่าเขตพระนครมีโรงเรียนเยอะ มีเด็กๆเยอะ และช่วงปิดภาคเรียนฤดูร้อน ก็น่าจะทำ�อะไรที่มันเกิด ประโยชน์ แล้วก็ได้ฝึกจิตใจ” แต่เหตุการณ์ที่เธอประทับใจคงไม่ใช่แค่ เรื่องเกี่ยวกับศาสนา คงไม่ใช่แค่เธอดีใจที่นโยบายการบรรพชาสามเณร นั้นลุล่วง ถ้าเธอตอบเช่นนั้น ฉันคงคิดว่าเธอช่างตื้นเขินเสียเหลือเกิน แต่คงไม่ใช่กับคำ�ตอบของกานกนิษฐ์ “เราซาบซึ้งนะ แบบมันตื้นตัน ใจ” ความรู้สึกที่เธอบอกฉันจากเหตุการณ์ที่เธอประทับใจ “เด็กๆ ใน เขตพระนครบางคนเขาก็ไม่มีเงินนะ บางคนก็ไม่มีพ่อไม่มีแม่ แต่อยาก มาบวช บางทีอยู่กับยาย กับป้า เก็บมาเลี้ยงอะไรแบบนี้ เขาก็จะส่ง มาบวช คือเขาก็ส่งไปอยู่วัดจะได้เรียนรู้ธรรมะ แล้วช่วยแบ่งเบาภาระ ไปด้วย ทีนี้เด็กพวกนี้เขาก็เดินมาหาพี่ มาขอให้พี่เป็นแม่ให้เขาได้ไหม ตอนนั้นพี่ยังไม่มีลูกเลย ก็ไปเป็นแม่ให้พวกเขา อโหสิกรรมให้” เธอเล่า ให้ฉันฟังอย่างปลื้มปริ่ม 63
GENERATION-X
ฉันว่าความรู้สึกเป็นเรื่องที่ลึกซึ้ง ถ้าไม่อยู่ในเหตุการณ์นั้น เอง ต่อให้คนเล่าให้ฟังพยายามอธิบายความรู้สึกเท่าไหร่ คนฟังไม่มี ทางรู้สึกเท่ากับคนที่เจอเหตุการณ์จริงได้เลย ฉันยิ้มกับเรื่องน่ารักๆ ที่ เธอเล่า ... รู้สึกมีความสุขที่ได้ฟัง
64
ดอก | ไม้ | เหล็ก
“...เวลามันเป็นเครื่องพิสูจน์ เราก็ต้องตั้งใจ เราต้องพยายามทำ�ให้ ได้ก่อน แต่ถ้าไม่ ได้ก็บอกว่าไม่ ได้ ก็จริงใจบอกเขาไปตรงๆ แต่ส่วนใหญ่ก็คือ พยายามจะทำ�ให้ ได้...”
9
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
GENERATION-X
“กานต์เขาเก่งนะ เขาเป็นสก. ทีส่ ามารถเข้าถึงชุมชนได้ทง้ั หมด ไม่ว่าจะเป็นโซนเหลืองโซนแดงในเขตนี้ โดยไม่โดนไล่ โดนด่า หรือมี ของบางอย่างลอยมาใส่ พี่รู้สึกว่าเขาได้ใจ ได้ใจคนในพื้นที่ อันนี้ไม่ได้ จะว่าใคร แต่สก.บางคนเข้าถึงยากมาก คนในเขตยังไม่รู้เลยว่าเป็นใคร เห็นหน้าแค่ตามป้ายหาเสียง” วรรณแทรกตรงนี้ขึ้นมา พอฉันได้ยินดัง นั้น ถึงกับหลุดหัวเราะออกมาเลยทีเดียว ช่างตรงกับตัวฉันเสียเหลือ เกิน ได้ทีฉันจึงหันไปคุยกับวรรณบ้าง ว่าไปยังไงมายังไงถึงมา ทำ�งานตรงนี้ได้ เธอเล่าว่าเป็นเพื่อนกันสมัยมัธยม เรียนจบก็แยกย้าย กันไปเรียนที่อื่น วันนึงกานต์ตั้งสถานะบ่นลงเฟสบุ๊กว่างานยุ่งแสนยุ่ง อยากหาคนมาช่วย พอดีที่พ่อเธอทำ�งานด้านสังคมอยู่แล้ว จึงเสนอเธอ เข้ามาเป็นหนึ่งตัวเลือกของพี่กานต์ จากนัน้ ก็กลายเป็นตัวจริงไปเลย แม้ ตอนแรกเข้ามาทำ�จะมีปญ ั หา ด้านการปรับตัวให้เข้ากับงานบ้าง เพราะ การทำ�งานกับคนเยอะๆ จะมึนบ้าง หลายคน หลายจิต หลายความคิด มากๆ แต่พอถึงปัจจุบัน ชาวบ้านมีปัญหาอะไร สามารถโทรตรงเข้าหา เธอได้เลย เธอจัดการได้หมด ยกเว้นเรื่องที่ต้องผ่านผู้ใหญ่ก็จะต้องให้พี่ กานต์เข้ามาช่วยกัน ถึงตรงนี้พี่กานต์ช่วยเล่าเสริมขึ้นมา 65
GENERATION-X
“แบบนี้ไม่ชวนเพื่อนเข้ามาช่วยงานอีกหรอคะ หรือแบบ มีเพื่อนเก่าอยากเข้ามาร่วมก๊วนด้วยไหม” ฉันถามเธอทั้งคู่ “ก็มีนะ มี เยอะด้วย เพื่อนก็ติดต่อมา แต่พอเอาเข้าจริงแล้ว พอเห็นงานแล้ว ต้อง มาลงพื้นที่ เดินตากแดดกับพวกเรา บางคนก็ไม่ไหว ก็ไปแล้ว นี่ทั้งผู้ หญิงและผู้ชายเลยนะ ทำ�งานไม่เป็นเวลา แล้วเป็นงานลุยด้วย วันหยุด ของพวกเราคือทำ�งาน แล้วก็เวลาทำ�งานบางทีก็เริ่มตั้งแต่ตี 5 จนถึง ดึกดื่นบางคืนไม่ได้นอน เพราะถ้ามีงานเข้ามา ก็ต้องไป ไม่มีเวลาที่ แน่นอนเลย” กานต์ตอบแบบขำ�ๆ วรรณจึงรีบเสริมด้วยความรวดเร็ว ว่า “ก็เลยโสดอยู่ถึงปัจจุบันไงคะ” วรรณพูดจบ ทั้งคู่ก็ระเบิดเสียง หัวเราะออกมาอย่างสนุกสนาน การตอบคำ�ถามของสองคนนี้เหมือน เป็นดูโอ้ที่รับส่งกันตรงจังหวะมาก อย่างที่บอกไปในตอนแรกว่า ฉันนี่ แทบขยับปากพูดแทรกไม่ทันเลยทีเดียว “สมัยสาวๆ มีคนมาจีบที่แบบไม่ได้ทำ�งานการเมืองนะ ก็ ไม่เข้าใจ ทำ�ไมพี่ไม่ว่าง ไม่ว่างตลอดเลย ก็เลิกไปหมด ตรงนี้มันก็ต้อง เข้าใจกันด้วย เพราะบทบาทครอบครัวมันก็ส่งผลมาก เพราะอย่างสามี พี่เขาก็ทำ�งานสายการเมืองเลยเข้าใจกันได้” กานต์พดู ถึงเรือ่ งครอบครัว ของเธอ ฉันจึงใช้โอกาสนีถ้ ามถึงเรือ่ งทางบ้านเธอบ้าง เพราะก่อนหน้าที่ จะนัดคุยกันนี้ ฉันติดตามเฟสบุก๊ ส่วนตัวของเธอเช่นกัน เห็นเธอมีลกู สาว ฝาแฝดตัวน้อยๆ น่ารักมากๆ และช่วงวันลอยกระทงซึง่ ผ่านมาไม่นาน นี้ เธอลงรูปทีเ่ ธอลอยกระทงกับลูกสาวก็เลยเทีย่ งคืนไปแล้ว เพราะก่อน หน้านีฉ้ นั เห็นเธออยูแ่ ทบทุกทีท่ ม่ี หี น่วยบริการประชาชนในเขตพระนคร เลย ดูวนุ่ วายน่าดูเชียว นั่ น เลยทำ � ให้ ฉั น ตั้ ง ใจจะมาถามในวั น นี้ ว่ า เธอแบ่ ง เวลา อย่างไรบ้างเรื่องงาน กับครอบครัว สมัยนี้เรื่องนี้คงเป็นปัญหาฮิตติด ชาร์จของทุกครอบครัวแน่นอน เพราะผู้หญิงสมัยนี้ออกมาทำ�งานนอก บ้านเพิ่มขึ้นอัตราส่วนเท่าๆกับเพศชายเลยทีเดียว และเรื่องในบ้าน ส่วนมากก็ยังคงเป็นเพศหญิงอีก ที่ยังต้องจัดการดูแล ยิ่งครอบครัวไหน มีลูกนี่ไม่ต้องพูดถึง วุ่นวายกันตั้งแต่อุ้มท้อง ลาคลอดกันเลยทีเดียว 66
ดอก | ไม้ | เหล็ก
“อันนี้เรื่องใหญ่มาก ก็คงมีกันแทบทุกบ้านแหละ มันก็ต้อง ค่อยๆ ปรับไป เมื่อก่อน ไม่ค่อยเป็นปัญหาเท่าไหร่ เพราะเรายังไม่มีลูก สามีก็เข้าใจอยู่แล้ว เพราะนักการเมืองเหมือนกัน แต่เดี๋ยวนี้พี่มีลูก ก็ ต้องจัดสรรเวลา ช่วงแรกๆ ก็รู้สึกเกรงใจชาวบ้านนะ เพราะเมื่อก่อน เราเคยทำ�งานเต็มที่ ทำ�งานเต็มร้อย แต่เดี๋ยวนี้พี่มีลูกเล็ก ก็เป็นห่วงลูก ด้วย โชคดีที่ชาวบ้านก็เข้าใจ ว่าเรามีลูก ตอนนี้เรามีบทบาทของความ เป็นแม่ด้วย เราก็ต้องแบ่งเวลาให้ลูกด้วย ชาวบ้านด้วย”
GENERATION-X อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
67
10
GENERATION-X
ก่อนที่จะกลับ หลังจบบทสนทนาระหว่างเราสามคน วรรณ เอ่ยปากขอถ่ายรูปฉันกับพีก่ านต์ไว้หน่อย เพือ่ จะนำ�ไปอัพเดทในเฟสบุก๊ ฉันขำ� ก่อนจะรีบไปยืนโพสท่าคูก่ บั กานต์ พลันคิดในใจ .. ยุคสมัยเปลีย่ น อะไรก็เปลีย่ นไป สือ่ ออนไลน์กก็ ลายเป็นอีกช่องทางหนึง่ ทีน่ กั การเมืองใช้ ติดต่อกับประชาชน เหมือนกับทีส่ มัยนีด้ ารา ใช้สอื่ เหล่านีเ้ พือ่ ใกล้ชดิ กับ แฟนคลับ “เสร็จจากนี่ ก็ต้องไปประชุมกับชาวบ้านอีก งานวันที่5 งานวันพ่อ ก็ไปช่วยกันจัดงาน ก็ใช้เงินส่วนตัว ช่วยกันลงขันมาจัด แล้ว อะไรที่ใช้เงินเยอะเกินกำ�ลังเรา ก็บอกชาวบ้านตรงๆ ชาวบ้านก็ดี อย่าง ที่บอกว่า เราอยู่กันเหมือนลูกหลาน เหมือนคนกันเอง เขารู้ว่าตอนนี้พี่ ไม่ได้มีตำ�แหน่งแล้วนะ ค่าใช้จ่ายเขาก็จะแบบมาลงขัน ช่วยกัน เขาก็ เข้าใจ เราก็มีความสุข เราอยู่กันเอง” เธอย้ำ�กับฉันอีกครั้งก่อนแยกย้าย กันไป ฉันเดินออกมาจากสำ�นักงานของเธอ พลันต้องรีบหลับตา เพราะสู้แสงแดดยามเที่ยงวันไม่ไหว พอสายตาปรับให้เข้ากับแสงแดด ที่สาดส่องอย่างแรงกล้าในเวลานี้ได้แล้ว เสียงท้องร้องก็พลันดังขึ้น ทันที .. ได้เวลาอาหารกลางวันพอดีเลย 68
ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
GENERATION-X
เดินมาได้สักพักไม่ใกล้ ไม่ไกลในเขตพระนครที่คุ้นเคย ฉัน เจอร้านบะหมี่หมูแดงร้านหนึ่ง ท่าทางความหิวจะบีบบังคับสมองเสีย เหลือเกิน ทุกอย่างนำ�พาร่างกายฉันเข้ามานั่งในร้านบะหมี่ริมทางอย่าง รวดเร็ว หลังจากรับประทานอาหารกลางวันเสร็จ สมองจึงมีเวลาคิด เรื่องที่เพิ่งคุยกับกานต์กนิษฐ์เมื่อสักครู่ขึ้นได้ เห็นคุณลุงยังลวกเส้นบะหมี่อยู่อย่างแข็งขัน สงสัยจะไม่มี เวลาคุยด้วยสักเท่าไหร่ .. “เงินทอนครับ” พลันความคิดสะดุดลงด้วยเสียงคุณลุงอีก คนหนึ่ง “ลุงคะ ลุงรู้จักสก. กานต์กนิษฐ์ ปะคะ” ยังไม่ทันได้ ขอบคุณกันตามมารยาท ฉันรีบเอ่ยปากถามคุณลุงทันที แบบไม่ทันตั้ง ตัว ลุงทำ�หน้ามึนงงไปชั่วขณะ เพราะคงไม่ใช่คำ�ถามที่พบเจอ ได้ในชีวิตประจำ�วันแน่นอน ก่อนจะตอบฉันว่า “รู้จักสิ ลูกสาวสก. แก้ว อะนะ” “ค่ะ ลุงเคยเจอเขาบ้างไหมคะ” ฉันถามคำ�ถาม แบบที่ว่า ถ้าคุณลุงตอบว่า ‘ไม่’ เรื่องทั้งหมดที่ฉันคุยกับกานต์ และวรรณที่ผ่าน มาเมื่อช่วงสายของวัน อาจกลายเป็นเรื่องโกหกไปในชั่ววินาทีเลยก็ได้ และคงไม่ต้องพูดถึงจุลนิพนธ์ที่ฉันกำ�ลังทำ�อยู่ เป็นอันต้องดับสูญลง แน่นอน เพียงแค่คิดก็เสียวสันหลังวาบเสียแล้ว “ไม่นะ ...” ลุงส่ายหัวปฏิเสธ ส่วนฉันนี่อ้าปากค้างไปเลยที เดียว “... ตั้งแต่เขาพ้นจากตำ�แหน่ง ก็ไม่ค่อยได้เห็นเลย เห็นแต่ พวกทีมงานเขา แต่ก่อนหน้านี้ก็เห็นบ่อย เวลามีงานก็เห็นวิ่งไปวิ่งมา ตลอด” โถ่ ลุง! ฉันถอนหายใจ โล่งใจขึ้นเป็นกอง จากนั้นจึงขอบคุณ คุณลุงที่ร่วมพูดคุย ก้าวขาออกมาจากร้าน นึกขำ�กับท่าทีตัวเองเมื่อสัก ครู่ จนหลุดเสียงหัวเราะออกมาคนเดียวเบาๆ เกรงว่าถ้าขำ�ดังกว่านี้คน รอบข้างคนหาว่าฉันเสียสติแน่ๆ รถประจำ�ทางสายประจำ�ของฉันแล่นมาจอดตรงหน้าแล้ว 69
กริ้งงงงงงงงงงงงงงงงง
เสียงโทรศัพท์มือถือฉันดังขึ้นทันทีที่ฉันหย่อนตัวนั่งลงบน เบาะรถเมล์ “ว่าไงมึง” ฉันเอ่ยปากถาม เพื่อนเจ้ากรรมเจ้าเก่าทันที “ไปป้อมพระสุเมรุฯ ท่าพระอาทิตย์กัน” “ไปทำ�ไม อยากเต้นแอโรบิคหรอ อารมณ์ไหนวะ” “เห้ยมึง ไม่ใช่ ก็ไปตามหาคนแก่ไง” “.. กูเพิ่งออกมาจากเขตพระนครเนี่ยมึง ขอห่างกันสักพัก ได้ไหมวะ”
GENERATION-X
เสียงปลายสายยังคงตะโกนโหวกเหวกอยู่ ขณะที่ฉันตัด สายโทรศัพท์ไป พร้อมๆ กับที่รถประจำ�ทางคันเก่าแล่นออกพ้นเขต พระนครแล้วเช่นกัน
70
ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
71
GENERATION-Y
2528 - 2540 --------------------------มีความสามารถในการทำ�งานที่เกี่ยวกับ การ ติดต่อสื่อสาร ชอบงานด้านไอที ใช้ ความคิดสร้างสรรค์สิ่งใหม่ๆ รวมทั้ง สามารถทำ�อะไรหลายๆ อย่างได้ในเวลา เดียวกัน แต่มีความอดทนต่ำ� หวังที่จะ ทำ�งานในตำ�แหน่งใหญ่ แต่ไม่อยากไต่ เต้าจากการทำ�งานในตำ�แหน่งล่างขึ้นไป
72
ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำาราญ
73
GENERATION-Y
“...ภาพของมหาวิ ท ยาลั ย ในความคิ ด ของแต่ ล ะคน คงจะมีบรรยากาศต่างกันไป ฉันก็เป็นอีกคนหนึ่งที่ยังมีสถานะเป็น นักศึกษาอยู่เช่นกัน แต่วนั นีฉ้ นั ก้าวเข้ามาในมหาวิทยาลัยทีไ่ ม่ใช่ของ ฉัน ย่อมหมายความว่าวันนีฉ้ นั เป็นคนแปลกหน้า ในสถานทีท่ ฉ่ี นั เองก็ เพิง่ ก้าวเข้ามาครัง้ แรกเช่นกัน...”
74
ดอก | ไม้ | เหล็ก
1
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
GENERATION-Y
GENERATION-Y
“อังไม่ว่างเลยจริงๆ ถ้าคุยกันทางโทรศัพท์ได้ไหมคะ” จารุ วรรณ วงศ์ด้วง เด็กสาววัยย่าง 19 ปี พิมพ์ตอบฉันมาในการสนทนา ออนไลน์ของช่วงเย็นวันหนึ่ง เธออายุน้อยกว่าฉันหลายปีอยู่เหมือนกัน ทำ�ให้ฉันค่อนข้างที่จะไม่เกร็งในการพูดคุยครั้งนี้ เหมือนหลายๆครั้งที่ ผ่านมา ให้ตายเถอะ... จนถึงตอนนี้ฉันยังประหม่ากับการพูดคุยกับ คนแปลกหน้าอยู่เลย “ช่วงนี้เรียนหนักมาก ต้องทำ�กิจกรรมทางมหาลัย แล้วก็ เลิกเรียนต้องไปช่วยงานลุงอีกค่ะ” เธอตอบฉันหลังจาก ฉันอ้อนวอน จะพบเธอให้ได้ เพราะจากประวัติของเธอ เธอคือคนที่ตรงกับกลุ่มเป้า หมายของฉันอีกหนึ่งคน จารุวรรณ หรืออัง ได้รับตำ�แหน่งรองประธาน กรรมการยุวชนประชาธิปไตย (ภาคกลาง) รุ่นที่ 2/2556 ซึ่งเป็นค่าย ที่จัดขึ้นโดยรัฐสภา ซึ่งในปีๆหนึ่งมีเด็กจบจากค่ายนี้หลักพันคน ซึ่ง ในกลุ่มประธานในรุ่นเธอนั้นเรียกได้ว่าเป็นรุ่นคอนแวนต์เลยทีเดียว เพราะทั้งประธาน รองประธาน เลขานุการ จนถึงเหรัญญิก นั้นล้วน เป็นผู้หญิงหมดเลย “แล้วนอกจากที่เป็นรองประธานฯ ได้ทำ�กิจกรรมทางด้าน 75
GENERATION-Y
ผู้นำ�อีกไหม” ช่วงนี้ฉันขอตั้งชื่อช่วงว่า ‘ตะล่อมให้ตายใจ’ ฉันพูดคุย กับอังผ่านตัวอักษรเรื่องทั่วไปบ้าง เรื่องที่เกี่ยวข้องกับงานบ้าง เพื่อให้ เธอเชื่อว่าฉันมาดี ไม่ได้มาร้ายแต่อย่างใด “ก่อนไปค่ายก็เป็นประธาน นักเรียน พอกลับมาก็เป็นประธานก่อตั้งชมรมประชาธิปไตยในชีวิต ประจำ�วัน เป็นพี่เลี้ยงแทบทุกค่ายที่จัดของโรงเรียน แล้วตอนนี้ก็เรียน รักษาดินแดนหญิงด้วยค่ะ” เราทั้งคู่พิมพ์ถาม-ตอบ พูดคุยกันเรื่อย เปื่อยอยู่กว่าสองวัน ตอนแรกเธอไม่รู้ว่าฉันแก่กว่าเธอ เธอจึงคุยด้วยความเป็น กันเองเช่นกัน หลังจากรู้ว่าฉันเป็นพี่ เธอเริ่มพูดสุภาพกับฉัน จนฉัน ต้องบอกให้คุยตามปกติ เรื่องอายุห่างกันเล็กๆ น้อยๆ เพียงเท่านั้น ฉันไม่ถือหรอก พอมาคิดๆดูแล้วการต้องทำ�ตัวนอบน้อมกับคนที่อายุ มากกว่า บางทีก็แทบไม่จำ�เป็นเลย ถ้าเขาทำ�ตัวให้ไม่น่านับถือนัก จะ ให้ทำ�แบบนั้นฉันคงกระดากตัวเองน่าดู หรือบางทีผู้ใหญ่ที่ทำ�ตัวไม่น่า นับถือนั่นแหละ ที่เขาจะกระดากอายตัวเองเสียมากกว่า “พรุ่งนี้พี่ มาหาอังก็ได้ แต่มาตอนอังพักกลางวันนะ ที่ มหาวิทยาลัยอังนะพี่” อังพิมพ์มาหาฉันระหว่างบทสนทนาในวันที่สอง จังหวะที่เห็นประโยคนี้ฉันแทบวิ่งไปจุดพลุฉลองบนระเบียงบ้านเลยที เดียว “ได้เลย ดีใจ อย่างกับตามจีบใครติดเลย” ฉันหยอกล้อ เธอกลับไป ตัวฉันเองกำ�ลังยิ้ม และหัวเราะไปด้วย ส่วนเธอพิมพ์กลับ มาเพียงเลข 5 หลายๆ ตัวติดกัน เพื่อแทนเสียงหัวเราะ แต่เอาเข้าจริง ฉันไม่รู้เลยว่าเธอหัวเราะอยู่จริงๆ ไหม การพูดคุยกันผ่านตัวอักษรนั้น ย่อมยากจะเข้าถึงความรู้สึก ช่างแตกต่างกับการพูดคุยกันในความจริง เสียเหลือเกิน ที่เราสามารถรับความรู้สึกได้ง่ายดาย
76
ดอก | ไม้ | เหล็ก
GENERATION-Y อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
77
“...แบบมันเหนื่อยนะ แต่มันสนุก พองานที่เราได้ทำ�มัน เสร็จ เมื่อเรามองย้อนกลับไป มันทำ�ให้เรารู้สึกว่า เนี่ย ส่วนหนึ่งก็มาจากเรานะ ประมานนั้น มันบอกไม่ถูก แต่มันรู้สึกดี...”
2
GENERATION-Y
เวลาเที่ยงของมหาวิทยาลัยหลายๆที่ คงมีบรรยากาศอย่าง หนึ่งที่ไม่แตกต่างกันสักเท่าไหร่ ช่วงที่คนมากมาย ต่างก็ออกมาหา อะไรรับประทานเป็นมื้อกลางวัน ฉันรีบสาวเท้าจนเรียกได้ว่าแทบจะ เป็นการวิ่ง ซึ่งนั่นยิ่งทำ�ให้แทบทุกสายตาหันมามองฉันที่ทั้งเป็นคน แปลกหน้า และกำ�ลังวิ่งอย่างรีบร้อน “พี่ มาเร็วหน่อยได้ไหม” เธอโทรมาบอกฉันว่า การประชุม กองทุนกู้ยืมเพื่อการศึกษา เลิกก่อนเวลา ให้ฉันมาพบเธอก่อนที่จะไป ห้องสมุดต่อ นี่จึงเป็นต้นเหตุที่ทำ�ให้ฉันกำ�ลังวิ่งอยู่ตอนนี้ การแบ่งเวลาสมัยนี้นั้นก็ยากเย็นเหลือเกิน ทุกคนต่างก็เร่ง รีบกับกิจกรรมประจำ�วัน จนบางทีก็ทำ�ให้คนอื่นๆ เร่งรีบตามไปด้วย ความเร่งรีบค่อยๆทำ�ให้สังคมเปลี่ยน ไม่ใช่สังคมหรอกอที่ทำ�ให้ทุกคน เร่งรีบ ฉันมาถึงจุดที่เรานัดพบกัน เธอนั่งรอฉันอยู่ก่อนแล้ว หญิง สาว ตาโต ผิวเข้ม แต่งตัวในชุดเรียบร้อย โบกไม้โบกมือให้ฉันพร้อม รอยยิ้ม “ทางนี้พี่” เธอร้องเรียกฉัน ทำ�ให้แทบทุกสายตาละแวกนั้น หันมามองฉันเป็นตาเดียว 78
ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
GENERATION-Y
หลังจากนั่งพักหายใจให้หายเหนื่อยจากการออกแรงวิ่งสัก พักหนึ่ง จึงเริ่มพูดคุยกับเธอถึงการไปโครงการค่ายยุวชนประชาธิปไตย ว่าเป็นมาอย่างไร “ก็ใช่คะ่ จริงๆ ตอนเด็กๆ อยากเป็นทหาร” แต่ค�ำ ถาม ทีฉ่ นั ถามไปคือ “เราสนใจเรือ่ งการเมือง การปกครองอยูแ่ ล้วหรือเปล่า” ส่วนคำ�ตอบทีไ่ ด้กลับมาทำ�ให้ฉนั มึนงงเล็กน้อย พลันตัง้ คำ�ถามกับตัวเองอีก ว่า ประเทศไทยนัน้ ต้องนับทหารเป็นส่วนหนึง่ ของการเมืองการปกครอง ด้วยไหม ? เพราะตัง้ แต่จ�ำ ความได้จริงๆแล้ว ทหารก็อยูใ่ นการปกครองมา ตลอด “ตอนเด็กๆ เป็นคนติดละคร แล้วชอบดูพวกหนังทหาร มัน ก็มแี บบฝังใจว่าอยากเป็นทหาร พอเริม่ โตก็เรียนรูว้ า่ การจะเป็นทหารนั้น จำ�เป็นต้อง รูเ้ รือ่ งของการเมืองการปกครองด้วย” เธอตอบฉัน เหมือนรู้ ว่าใจฉันคิดอะไรอยู่ หรือว่าฉันแสดงออกทางสีหน้าไป โดยไม่รู้ตัว ฉันก็ ไม่แน่ใจ แต่อย่างที่บอกไว้ว่า การคุยกันแบบต่อหน้า ... รับรู้ความรู้สึก ได้จริงกว่า “ตอนแรกเป็นประธานนักเรียน แล้วมีใบสมัครของค่าย ยุวชนประชาธิปไตยส่งมาที่โรงเรียนอาจารย์เห็นว่า เราเป็นประธาน นักเรียนด้วย น่าจะฝึกเกี่ยวกันเรื่องประชาธิปไตย เพื่อมาพัฒนาระบบ การเลือกตั้งในโรงเรียน เลยเขียนใบสมัครส่งไป มีให้ตอบคำ�ถามเพื่อคัด เลือกอีกทีหนึ่ง แล้วก็ติดตัวจริงในการเข้าอบรม” เธอตอบฉันถึงจุดเริ่ม ต้นการเข้ามาสู่การเรียนรู้ประชาธิปไตยอย่างเป็นทางการครั้งแรก “พี่อังเขาช่วยงานทุกอย่างเลย ที่เขาทำ�ได้ ชอบช่วยออก ความคิดเห็น เวลาทำ�งานเขาจะแสดงความคิดเห็นเต็มที่มาก แล้วถ้า ให้ออกไปนำ�เสนองาน ก็จะกล้าแสดงออกมาก” กั๊ก เด็กสาววัย 18 ปี ที่เคยร่วมค่ายกับอัง บอกกับฉันถึงลักษณะนิสัยของอังในการทำ�งาน ด้วยสายตาที่แฝงความชื่นชมอยุ่อย่างเต็มเปี่ยม “อังเป็นคนชอบแสดงออกทางด้านความคิด พอลงเป็น ประธาน ได้ออกค่าย ก็ได้เรียนรู้เรื่องพวกนี้เยอะ คือก่อนจะมายุวชน อังออกค่ายผู้นำ�บ่อยมากๆ ได้เจอเพื่อนๆอุดมการณ์เดียวกัน ทำ� กิจกรรมร่วมกันก็รู้สึกสนุก เลยยิ่งทำ�ให้สนใจมากขึ้น” อังบอกถึง 79
GENERATION-Y
ตัวเอง ขณะที่คุยกับฉัน ซึ่งประโยคเหล่านี้ น่าจะแสดงได้ถึงความมั่นใจ ในตัวเองของเธอ ที่มีอยู่มากเหลือ
80
ดอก | ไม้ | เหล็ก
3
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
GENERATION-Y
“ค่ายยุวชนฯ นี่เขาผลักดันให้เราเข้ามาทำ�งานทางด้าน การเมืองเลยไหม” ฉันถามเธอด้วยความสงสัย เพราะตามปกติแล้ว ค่ายเยาวชนทางการเมืองตามพรรคการเมือง จะเป็นค่ายที่สร้าง นักการเมืองรุ่นใหม่ขึ้นมาให้กับพรรคการเมืองของตนเอง “อาจจะมีส่วนที่ผลักดันนะ แต่ไม่ใช่ทั้งหมด เพราะจุด ประสงค์ของค่ายยุวชนฯ คือเป็นการสร้างเครือข่าย โดยมีเราเป็น ตัวแทนที่ถูกคัดไปอบรม เพื่อนำ�ความรู้ที่ได้กลับมาจัดโครงการให้ ความรู้ทางการเมืองแก่ประชาชน หรือนักเรียน บุคลากรในสถาน ศึกษา หรือละแวกใกล้เคียง” เธออธิบายจุดประสงค์ของค่ายยุวชนฯ ที่ จัดโดยรัฐสภา ให้ฉันฟังโดยย่อ ซึ่งฉันคิดว่าเป็นเรื่องที่ดีที่มีช่องทางใน การให้ความรู้เกี่ยวกับการเมืองการปกครองของประเทศเราเพิ่มมาก ขึ้น เพราะในความเป็นจริงสังคมเราซึ่งเป็นสังคมประชาธิปไตย แต่ กลับยังคงต่อสู้เรียกร้องสิทธิ เสรีภาพ และประชาธิปไตยอยู่อย่างไม่จบ ไม่สิ้นเสียที “ถ้ามีโอกาสได้เป็นนักการเมือง จะอยากทำ�ไหม” ฉันถาม คำ�ถามที่สืบเนื่องจากความฝันอยากเป็นทหารของเธอ เธอตอบฉันปนเสียงหัวเราะว่า ถ้าจะให้ทำ�งานแบบที่เป็น 81
GENERATION-Y
นักการเมืองจริงๆ คงไม่ทำ� เพราะงานพวกนี้ดูวุ่นวายเกินไป และยัง คงยืนยันที่จะอยากเป็นทหารเช่นเดิม จากการยืนยันคำ�ตอบเดิมของ เธอ ฉันได้แต่อมยิ้มน้อยๆ ส่งไปให้เธอ โดยเฉพาะคำ�ว่า ‘วุ่นวาย’ ที่ เธอตอบกลับมา ทำ�ให้ฉันนึกขึ้นได้ว่าฉันได้ยินมันมาตลอดเมื่อพูดคำ�ว่า ‘การเมือง’ แต่ก็ใช่ว่าทำ�งานด้านการทหารจะไม่วุ่นวายเสียหน่อย ฉันละความสนใจจากเรื่องค่ายยุวชนประชาธิปไตย และมา สนใจเรือ่ งแนวคิดของเธอเสียมากกว่าแนวคิดเรือ่ งการเมืองการปกครอง ของคนรุน่ ใหม่ คนใน Gen Y ... คนรุ่นใหม่ที่ยังสนใจไปเข้าค่ายเพื่อออก มาสร้างเครือข่าย การให้ความรู้ทางการเมือง แต่กลับมองว่าเรื่องเหล่า นี้วุ่นวายไปเสียนี่ “ถ้าสมมติวันหนึ่ง ตัวเราได้เป็นนายกขึ้นมาจริงๆ จะทำ� อะไรเป็นอันดับแรก” ฉันนึกอยากตั้งคำ�ถามที่อาจจะแปลกประหลาด ไปเสียหน่อย กับคนที่ป่าวประกาศอยู่ว่าไม่อยากทำ�งานนี้ แต่จะทำ� อย่างไรได้ ก็เธอทำ�ตัวน่าสงสัยนี่นา “คงจะปลูกฝังเรื่องประชาธิปไตย ใหม่ เพราะทุกวันนี้เราใช้ชีวิตอยู่กับมัน แต่ทุกคนคิดว่าไม่ใช่ แล้วก็ จัดการเกี่ยวกับสิทธิ เสรีภาพ ระหว่างคนรวย คนจน เรื่องของกฎหมาย ความเป็นอยู่ของประชาชน เรื่องการคอรัปชั่น และก็เรื่องการศึกษา แบบอาเซียน ตามลำ�ดับ” อังตอบกลับมา ด้วยสีหน้าจริงจังเล็กน้อย เธอไม่ได้ครุ่นคิดกับคำ�ตอบเหล่านี้นานนัก เหมือนมองเห็นปัญหาเหล่า นี้มาตั้งแต่แรก และก็ยังคงเห็นอยู่เช่นเดิม .. จนแทบไม่ต้องเสียเวลานึก เลย “คุณคือคนไทย ทุกอย่างในชีวติ ประจำ�วันคือการเมืองหมด นะ แต่ทเ่ี ราคิดว่าสนใจน้อยลง อาจเป็นเพราะเราไม่เข้าใจมันอย่างลึกซึง้ ” เธออธิบายเมื่อฉันถามว่า อะไรที่หมายความว่า ทุกคนคิดว่าไม่ใช่
82
ดอก | ไม้ | เหล็ก
GENERATION-Y อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
83
4
GENERATION-Y
“เมื่อก่อน อังเป็นคนก่อตั้งชมรมประชาธิปไตยที่โรงเรียน เก่าหรอ” ฉันถามเธอถึงกิจกรรมที่เธอเคยทำ�ในโรงเรียนเก่า “ใช่ค่ะ อังไปอบรมค่ายยุวชนประชาธิปไตยตอนเป็นประธานนักเรียน คือ ม. 5 พอขึ้นม.6 อังก็จัดชมรมประชาธิปไตยขึ้น ก็เอาหนังสือที่ได้จากค่าย มาเป็นของชมรม ตอนนั้นให้อาจารย์คนที่แนะนำ�ให้เราไปค่ายนี้เป็น ที่ปรึกษา เราก็จัดกิจกรรมให้ความรู้เรื่องการเมือง เป็นอีกทางหนึ่งใน การขยายเครือข่าย มีการจัดแข่งขันตอบปัญหาการเมืองขึ้น ทั้งภายใน โรงเรียน และไปแข่งขันภายนอก จัดทำ�การเลือกตั้งจำ�ลอง บางครั้งก็ จัดวิทยากรมาบรรยายในโรงเรียน และก็มีการเอาความรู้ที่ได้มาบอก อาจารย์ แล้วก็เอามาดัดแปลงเป็นการทำ�กิจกรรมในชมรมด้วย” เธอ ตอบแบบจริงจังอีกครั้ง “อังคิดว่าต้องร่วมมือกันทุกคนทุกฝ่าย เพราะเราใช้ระบอบ ประชาธิปไตย ในประเทศนี้ คำ�ว่า การเมืองการปกครอง ทุกคนต้องมี สิทธิเท่าเทียมกัน” เธอกล่าวเสริมขึ้นมา ตอกย้ำ�ถึงความเห็นที่เธอมีต่อ ระบอบประชาธิปไตย และการมีส่วนร่วมทางการเมืองของทุกคนใน ประเทศ ย้อนทำ�ให้ฉันนึกถึงสมัยยังเด็ก ถ้าเทียบฉันกับเธอ สมัยที่ 84
ดอก | ไม้ | เหล็ก
เรียนมัธยมปลาย ฉันแทบไม่รูเรื่องอะไรเกี่ยวกับเรื่องการเมืองเลย อย่า ว่าแต่ฉันเลย เท่าที่จำ�ความได้ ไม่มีเพื่อนคนไหนที่สนใจข่าวการเมือง หรือสนใจสังคมการเมืองเลยด้วยซ้ำ� สมัยนั้นแค่เรียน กับเล่น อย่าง มากที่สุดที่สมองคิดเรื่องไกลตัวได้ ก็คงเรื่องสอบเข้ามหาวิทยาลัย หรือ อาชีพที่รองรับกับคณะที่จะเลือกเรียนเท่านั้น ต่างกับอัง เด็กรุ่นใหม่ที่กลับให้ความสนใจเรื่องเหล่านี้ มากมาย และไหนจะยังมีกั๊กอีก ที่ไปค่ายยุวชนฯมาถึงสองครั้งแล้ว “ยังเชื่อในคำ�ว่าประชาธิปไตยไหมหรอ” เธอทวนคำ�ถามกลับ ตอนที่ ฉันถามเธอ เธอทำ�ท่าครุ่นคิดเล็กน้อย ก่อนจะตอบว่า “อังยังเชื่อใน ระบอบประชาธิปไตยอยู่นะ แต่บางอย่างก็ดูเหมือนสังคมเราก็ยังไม่ ค่อยจริงจัง อย่างเช่น กฎหมาย บางมาตราดูมีโทษหนัก แต่พอเอาเข้า จริง คนรวยก็มีชัยไปกว่าละ มันไม่ถูกต้องตามหลักประชาธิปไตยแล้ว เพราะที่เป็นอยู่ ในตอนนี้คนรวยคนจนสิทธิไม่เท่ากัน แม้แต่สิทธิพื้น ฐานด้วยซ้ำ�” นางสาว ก. นามสกุลใหญ่โตคับฟ้า ณ ประเทศไทย เมา ขับ รถชนคนตายยกโหล รับโทษ จำ�คุก 1 ปี รอลงอาญา สุดท้ายก็ชนะคดี เสียอย่างนั้น ตัวอย่างข่าวแบบนี้คงเป็นข่าวที่คนไทยทุกคนคุ้นชินเป็น อย่างดี ... สักพักแทบทุกคนก็ลืมเลือนข่าวพวกนี้ไป เหมือนมันไม่เคย เกิดขึ้นมาก่อน
GENERATION-Y อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
85
5
GENERATION-Y
“ทำ�ไม ชอบไปค่ายอะไรแบบนี้หรอ เด็กสมัยนี้เขาไม่มีใคร สนใจจะไปแล้วหรือเปล่า” “ก็ใช่ค่ะ แต่อังชอบออกค่าย อยากเจอคนเยอะๆ พบคน ใหม่ๆ พอเรามาทำ�แล้ว เราเหมือนได้มีประสบการณ์เพิ่มจาก เรื่อง ต่างๆในค่ายที่เราผ่านมา” “ผู้หญิงเยอะไหม เวลาไปค่ายผู้นำ�แบบนี้” “เท่าที่อังสัมผัสมาผู้หญิงไปเยอะนะ เยอะกว่าผู้ชายอีก” ฉันสนทนากับเธอต่อ หลังจากเราทั้งสองคนพักดูดน้ำ�กัน อึกใหญ่ เพราะต่างก็คอแห้งหลังจากพูดคุยกันมาสักพักใหญ่ ฉันฟังเรื่องราวของเธอ จนต้องเอ่ยปากชม ว่าเธอเป็นผู้หญิงเก่งนะ อายุแค่นี้ ทำ�อะไรหลายๆอย่างเอง และยังจะเป็นค่ายหลายๆ ค่ายที่ เข้าร่วม ทั้งได้เป็นผู้นำ�ในหลายๆ ตำ�แหน่ง เธอยิ้มอีกครั้ง ยิ้มแบบภาค ภูมิใจในตัวเอง เพราะฉันเชื่อว่าในความรู้สึกของหลายๆ คน มองว่าเด็ก รุ่นใหม่สนใจการเมืองน้อยลง บางคนแทบไม่รู้เรื่องอะไรเลย ทั้งๆ ที่ ทุก วันนี้การสื่อสารช่างง่ายดาย และก้าวไกลเหลือเกิน แต่คนบางคน ที่อยู่ ในยุคสมัยนี้ กลับใช้สื่อไปในทางที่แทบจะเรียกได้ว่า ไร้สาระขึ้นทุกวัน 86
ดอก | ไม้ | เหล็ก
ตัวสื่อเองก็เถอะ ทุกวันนี้ข่าวบางข่าว ยังทำ�ให้คนเสพข่าวงงเป็นไก่ตา แตก ว่าแบบนี้ยังเรียกว่าข่าวได้อีกหรือ !!? “มันก็มีทั้งคนสนใจ และไม่สนใจ คนที่สนใจมันก็มี อย่าง แน่นอน ยุวชนที่เข้าร่วมทุกคนต้องสนใจ ส่วนคนที่ไม่สนใจ อย่างที่บอก ไป ก็มียุวชนที่เข้าค่าย มาสานต่อ ขยายเครือข่าย ให้ความรู้ต่อ เพราะ การเมือง ก็คือ ส่วนหนึ่งของหน้าที่พลเมืองเช่นกัน” เธอตอบฉัน หลัง จากฉันถามความเห็นเรื่องคนรุ่นใหม่ กับการเมือง และบ่นเรื่องพวกนี้ ไปเสียยืดยาว “แล้วนี่ เดี๋ยวไปทำ�อะไรต่อ ที่บอกว่ามีธุระ” ฉันถามเธอ เล็กน้อย เพราะเห็นก่อนจะคุยกันเธอบอกว่าค่อนข้างรีบ “อ๋อ ไปห้องสมุดค่ะ นัดกับเพื่อนไว้” เธอตอบฉัน “โอ้ย จะขยันไปไหนลูก” ฉันหยอกกลับไปพร้อมเสียง หัวเราะ คราวนี้เธอก็หัวเราะเช่นกัน หัวเราะจริงๆ แบบที่ไม่ใช่แค่การ พิมพ์เลข 5 อีกต่อไป
GENERATION-Y อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
87
6
GENERATION-Y
นักศึกษาชายกลุ่มหนึ่ง เดินผ่านมา ยกมือทักทายกับ อัง แบบพอเป็นพิธี บางคนมองหน้าฉันแบบงงๆ คงเพราะฉันเป็นคน แปลกหน้า และไหนจะยังไม่แต่งชุดนักศึกษาอีก ยิ่งทำ�ให้เป็นจุดสนใจ เข้าไปใหญ่ แต่ฉันก็ไม่ได้สนใจสายตาคนอื่นมากนัก ยังคงนั่งคุยกับอัง ต่อ เพราะต้องรีบทำ�เวลาด้วย “เคยโดนผู้ชายไม่ชอบหน้าปะ ที่เราทำ�กิจกรรมเป็นผู้นำ� เยอะๆ แบบนี้” ฉันถามเธอ หลังจากที่เพื่อนเธอเดินผ่านไปแล้ว “ไม่เคยนะพี่ เท่าที่อังเจอมา มีแต่ผู้ชายให้เกียรติมากกว่า อย่างตอนเราเป็นประธานแรกๆ ก็ยังไม่ค่อยรู้งาน ก็จะมีรุ่นพี่เก่าๆ ที่ เป็นผู้ชาย ก็คอยให้กำ�ลังใจ ไม่เคยเจอผู้ชายเข้ามาเหยียดหยามเลย” “ส่วนที่ไม่ชอบ นี่กลับเป็นผู้หญิงมากกว่าอีก” เธอตอบ แบบขำ�ๆ ปนเสียงหัวเราะเบาๆ ส่วนฉันได้แต่ส่งหน้าสีหน้าสงสัยกลับ ไป “ก็เท่าที่คุย พวกผู้หญิงเขาก็จะแบบหมั่นไส้ เมื่อก่อนตอน เป็นประธาน เราก็ต้องทำ�ตัวอยู่ในกฎ แล้วเหมือนกับว่า เวลาอาจารย์ เจอรุ่นน้องที่ทำ�ตัวผิดกฎระเบียบ เขาก็จะยกเราเป็นตัวอย่างทีด่ ี คนอืน่ เขาก็จะหมัน่ ไส้วา่ อ้าว ทำ�ไมเราต้องทำ�ตัวดีกว่า อะไรประมาณนี้มากกว่า” 88
ดอก | ไม้ | เหล็ก
เธอว่าต่อ และยังคงขำ�อยู่ ทำ�ให้ฉันคิดย้อนไปถึงสมัยเรียนมัธยมปลาย ในโรงเรียน จะมีกลุ่มผู้หญิงที่ทำ�ตัวผิดระเบียบ และมักหมั่นไส้กลุ่มเด็ก เรียนที่ทำ�ตัวถูกระเบียบเป๊ะอยู่แล้ว ซึ่งก็เป็นเรื่องปกติ และคาดว่ามีทุก โรงเรียน ฉันคิดตามแล้วก็นึกขำ�อยู่ในใจ การเหยียดกันไม่น่าจะอยู่ที่เพศหรืออะไรหรอก จากที่เห็น มาคนที่เหยียดกันน่าจะอยู่ที่วุฒิภาวะทางความคิดมากกว่า เพราะตาม ปกติแล้ว คนดีๆ ไม่น่าจะมีนิสัยที่ชอบเหยียดผู้อื่น จริงๆ การกระทำ� เช่นนั้น เป็นการกระทำ�ของ ‘คนใจแคบ’ ต่างหาก
GENERATION-Y อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
89
7
GENERATION-Y
อังก้มหน้าแอบมองนาฬิกาที่ข้อมือของเธอ เป็นสัญญาณที่ บ่งบอกให้ฉันรีบทำ�เวลา เพื่อไม่ไปรบกวนเวลาชีวิตของเธอมากมายนัก “แล้วที่บอกว่าทำ�งานหลังเลิกเรียนทุกวันนี่ทำ�อะไรหรอ” “ช่วยลุงค่ะ ลุงเป็นครูสอนลีลาศ ไปช่วยสอนค่ะ” “โอ้โห ทำ�ได้กี่อย่างเนี่ย” เธอกับฉันยังคงสนทนาแบบเป็นกันเองอยู่ อย่างที่บอกไป ตั้งแต่ตอนแรกว่า การคุยกับคนที่อายุน้อยกว่าเรา ทำ�ให้ตัวฉันเองไม่ ค่อยเกร็งเหมือนครั้งที่ผ่านๆ มาที่ต้องคุยกับผู้หลักผู้ใหญ่ทั้งนั้น “แต่ ตอนนี้ได้งานพาร์ทไทม์ ที่ร้านเคเอฟซีแล้วค่ะ ก็คงไป ทำ�ตรงนี้” เธอเล่าต่อ ฉันจึงถามไปว่า ทำ�ไมต้องสมัครงานพาร์ทไทม์ละ ทำ�ไมมีความคิดที่อยากจะทำ� เธอจึงเล่าให้ฟังว่าทางบ่านของเธอค่อนข้างมีปัญหาเหมือน กัน บ้านของเธอทำ�อาชีพรับจ้างทำ�รองเท้า รายได้ไม่ได้มากมาย ส่วน ตัวเธอมีน้องชาย 1 คน น้องของเธอก็ป่วยเป็นไข้สมองอักเสบ ต้องหา หมอทุกเดือน อีกทั้งยังมีอีกโรค คือน้ำ�หล่อเลี้ยงสมอง ขัง และอุดตัน ตอนนี้ น้องของเธอต้องใส่ท่อ ตรงสมองไปตลอดชีวิต เธอเองก็เลย อยากช่วยทางบ้านอีกแรงหนึ่ง 90
ดอก | ไม้ | เหล็ก
ฉันฟังเธอเล่า ก็ได้แต่มองเธอด้วยสายตาชื่นชม อังเป็น คนที่ทั้งมีความคิด และขยัน ซึ่งด้วยอายุเพียงแค่นี้ แต่กลับรับผิดชอบ อะไรหลายๆ อย่างที่ทั้งเกินตัว และเกินอายุไปมาก จนทำ�ให้ฉันต้องหัน กลับมามองตัวเองอยู่หลายๆ ครั้ง และถามตัวเองว่า ... ตอนนี้ฉันทำ� อะไรอยู่ ทำ�อะไรเพื่อตัวเอง ? และทำ�เพื่อคนอื่นบ้างหรือยัง ? “แล้วทำ�กิจกรรมเยอะๆ แบบนี้ พ่อแม่ไม่ว่า ไม่ห้ามหรอ” ฉันถามเธอขณะที่มือก็เริ่มเก็บของไปด้วย “ก็มีบ้าง เพราะที่บ้านก็เป็นห่วง ไม่อยากให้กลับบ้านดึก ตอนช่วงทำ�กิจกรรม ก็มีไม่เข้าใจกับพ่อแม่บ้าง แต่ สุดท้ายเขาก็เข้าใจ เรา แต่เขาก็ไม่เคยห้ามเรานะคะ” เธอตอบฉันไปเก็บขยะบนโต๊ะไปเช่น กัน เพราะตอนนี้เวลาก็ใกล้จะหมดเสียแล้วด้วย ฉันจึงขอถ่ายรูปเธอ เล็กน้อย แล้วบอกลากันไปเล็กน้อย “อยากขยันแบบอังมั่งอะ” ฉันบอกเธอแล้วยิ้มให้เธอ เธอก็ ยิ้มให้ฉันแบบขำ�ๆเล็กน้อย ฉันเดินออกมาได้สักพักหนึ่ง หันกลับไปมองอังที่กำ�ลังเดิน ไปอีกทาง เพื่อไปตามนัดกับเพื่อนที่ห้องสมุดตามที่เธอบอกไว้ ฉันยืน มองหลังเธอที่เคลื่อนออกไปไวๆ ฉันมองเห็นแค่เด็กผู้หญิงธรรมดาคน หนึ่ง แต่ใครเลยจะรู้ว่า เธอนั้นไม่ธรรมดาเลยสักนิดเดียว หากเทียบกับ ความฝักใฝ่เรียนรู้ และความกล้าคิดกล้าทำ�ของเธอ
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
GENERATION-Y
ฉันกำ�ลังก้าวออกจากมหาลัยที่ฉันเคยมาเป็นครั้งแรก... ดีใจที่ได้เจอ ดีใจที่ได้คุย ดีใจที่ได้ย้อนมองตัวเอง และคิดทบทวนอีก ครั้งหนึ่ง
91
92
ดอก | ไม้ | เหล็ก
/ ก้าวหน้า ออกเดินต่อ
*นางจำ�เนียร ศิลปอาชา จากการสัมภาษณ์ เมื่อวันที่ 14 พฤศจิกายน 2557 **ดร. ธีรารัตน์ พันทวี วงศ์ธนะเอนก จาก การสัมภาษณ์ เมื่อวันที่ 5 ธันวาคม 2557 อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
93
ก้าวหน้า ออกเดินต่อ 94
ดอก | ไม้ | เหล็ก
*นางจำ�เนียร ศิลปอาชา คนทำ�งานด้านผู้หญิง
ก้าวหน้า ออกเดินต่อ
สำ�เร็จการศึกษาปริญญาตรี ครุศาสตร์ มหาวิทยาลัย ราชภัฏสวนสุนันทา และปริญญาโท วิทยาศาสตร์และ สิ่งแวดล้อม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ สมรสกับ นาย มานิต ศิลปะอาชา อดีตผู้ว่าราชการจังหวัดร้อยเอ็ด ราชบุรี นครปฐม และนครสวรรค์ ปัจจุบันสามีเสียชีวิต แล้ว มีบุตรี 3 คน อายุ 51 ปี
ผลงานที่เกี่ยวข้องกับงานด้านผู้หญิง นายกสมาคมส่งเสริมวัฒนธรรมหญิง จังหวัดร้อยเอ็ด ราชบุรี และนครสวรรค์ / ประธานทีป่ รึกษากรรมการ พัฒนาสตรี จังหวัดนครปฐม / นายกสมาคมสตรี จังหวัด ร้อยเอ็ด นครสวรรค์ และนครปฐม /สตรีผทู้ รงคุณวุฒใิ น การคัดเลือกบุตรบุญธรรม (ประชาสงเคราะห์) จังหวัด ราชบุรี นครปฐม และนครสวรรค์ / ประธานกรรมการ พัฒนาสตรี จังหวัดร้อยเอ็ด และราชบุรี / สมาชิกสมทบ สภาสตรีแห่งชาติ ในพระบรมราชินปู ถัมภ์
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
95
**ดร. ธีรารัตน์ พันทวี วงศ์ธนะเอนก นักวิชาการ
ก้าวหน้า ออกเดินต่อ
ตำ�แหน่งปัจจุบันคือ นายกสมาคมวิทยุ และสื่อเพื่อ เด็ก และเยาวชน (สสดย.) และนักวิชาการอิสระที่ ให้ความสนใจด้านเยาวชนและสตรี จบการศึกษา ระดับปริญญาตรี เกียรตินิยมอันดับหนึ่ง คณะ นิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ปริญญาโท คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเช่นกัน และปริญญาเอกจากคณะ และมหาวิทยาลัยเดิม
หัวข้อที่ได้รับเชิญให้ ไปบรรยาย และผลงานที่เกี่ยวข้อง คณะกรรมการสมาคมครอบครัวศึกษาแห่งประเทศไทย / บรรยายเรือ่ งภาวะผูน้ �ำ และการสือ่ สารกับภาวะผูน้ �ำ
96
ดอก | ไม้ | เหล็ก
ก้าวหน้า ออกเดินต่อ อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
97
Q : ตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบัน บทบาทของหญิงไทยต่างกัน ยังไง ในด้านอำ�นาจ
ก้าวหน้า ออกเดินต่อ
คนทำ�งาน ในอดีตผู้หญิงจะไม่มีอำ�นาจ จะอยู่ภายใต้ชาย ไม่ว่าอำ�นาจ ในการคิด การวางแผน การตัดสินใจ แม้แต่การแสดงออก เนื่องจาก ขนมธรรมเนียมประเพณี วัฒนธรรม และสังคมของไทยสมัยก่อน ผู้ หญิงมีหน้าที่แค่ดูแลลูก ดูแลสามี เรื่องอื่นๆ เป็นหน้าที่ของผู้ชายฝ่าย เดียว ผู้หญิงเป็นเพียงผู้ติดตาม ผู้หญิงที่มีอำ�นาจในสมัยก่อนจะเป็นผู้ หญิงชนชั้นสูง เช่น วีรกษัตรี แต่ปัจจุบันสังคม การเมือง วัฒนธรรม และเศรษฐกิจ เปลี่ยนแปลง ผู้หญิงได้รับการศึกษาสูงขึ้น ทำ�ให้ผู้หญิงออกไปประกอบ อาชีพกันมากขึ้น เป็นผู้บริหาร เป็นผู้นำ� เป็นเจ้าของกิจการ บทบาท ของผู้หญิงเพิ่มมากขึ้น ผู้หญิงสามารถจะตัดสินใจ สามารถหาเงินได้ เอง ขณะเดียวกันหน้าที่ของผู้หญิงในครอบครัวผู้หญิงมีหน้าที่เหมือน เดิมดูแลสมาชิก ทำ�งานบ้าน ถึงแม้ผู้หญิงจะเป็นที่ยอมรับ มีอำ�นาจในหน้าที่การงาน แต่ อำ�นาจในครอบครัว สังคม วัฒนธรรมไทยก็ยังมอบอำ�นาจให้ผู้ชายเป็น ใหญ่ในครอบครัว นักวิชาการ อันนี้เป็นที่รู้กันอยู่แล้วว่า ผู้บริหารประเทศ สส. สว. ผู้ชาย มีบทบาทมากกว่าผู้หญิงแทบทั้งสิ้น แต่ในช่วงหลายปีที่ผ่านมาก็มีผู้นำ� หญิงระดับโลก เพิ่มมากขึ้น เชื่อว่าเป็นเรื่องของการศึกษา และค่านิยม ที่เปลี่ยนแปลงไป พอค่านิยมเปลี่ยนไปแล้ว ผู้หญิงไม่จำ�เป็นต้องอยู่กับ บ้านหรือ เลี้ยงลูกอย่างเดียว พอผู้หญิงมีการศึกษาปุ๊ป มันก็มีโอกาสที่ จะพัฒนาไปสู่ระดับตำ�แหน่งสำ�คัญๆ มากยิ่งขึ้น และอีกอย่างผู้หญิงจะ มีความขยันหมั่นเพียร อดทน มีบุคลิกเด่นเฉพาะตัว มันก็เลยทำ�ให้เค้า ก้าวหน้าได้ดีในระดับหนึ่ง จะเห็นว่าโดยเฉพาะรัฐบาลชุดนี้ จะมีผู้นำ� 98
ดอก | ไม้ | เหล็ก
“...ถ้าคุณจะเข้ามาในระบบการเมือง มีความสามารถ มีความพร้อม แต่ถ้าไม่มีคนสนับสนุน ไม่มีพรรคพวก โอกาสไม่มีในถนนสายการเมือง...”
ก้าวหน้า ออกเดินต่อ
ระดับประเทศอย่างช่วงปีที่แล้วอดีตนายกก็เป็นผู้หญิง นายกอังกฤษก็ เป็นผู้หญิง นายกเยอรมันก็เป็นผู้หญิง รัฐมนตรีในหลายๆ ประเทศก็มี ผู้นำ�หญิงที่เป็นที่ยอมรับ ในช่วงประมาณสิบปีหลังมานี้ บทบาทของผู้ หญิงในฐานอำ�นาจของสังคมเพิ่มมากขึ้น ในความเห็นส่วนตัวคิดว่าค่า นิยมเปลี่ยน พอค่านิยมเปลี่ยนโอกาสในการศึกษาสูงขึ้น แล้วก็นำ�ไปสู่ การพัฒนาตนเองเข้าสู่ตำ�แหน่งสำ�คัญๆ Q : มีความเห็นอย่างไรเกี่ยวกับการให้สิทธิแก่ทุกเพศ เท่าเทียมกันเพียงพอไหมในสังคมไทย คนทำ�งาน เห็นด้วย เพราะว่ามนุษย์ทุกคนย่อมมีสิทธิ เสรีภาพ เท่า เทียมกัน ถึงแม้สรีระ ร่างกาย จะแตกต่างกัน แต่ความเป็นมนุษย์ เหมือนกัน ดังนั้นควรจะเลิกกีดกันทางเพศทุกๆ ด้าน ผู้หญิงควรได้ รับโอกาสเท่าเทียมผู้ชาย ไม่ว่าจะเป็นเรื่อง การศึกษา การะประกอบ อาชีพ และการเมือง การเท่าเทียมกันของชายหญิงในสังคมไทย ยังไม่พอเพียง ถึงแม้กฎหมายเคยกำ�หนดไว้ เช่น กฎหมายปี 50 แต่ความเป็นจริงทุก สิ่งยังสวนทาง กับความเป็นจริงทั้งหมด จะเห็นได้ว่าผู้หญิงมีมากกว่า ผู้ชาย โอกาสที่จะศึกษาต่อให้สูงขึ้น ก็มีมากกว่าผู้ชาย ข้าราชการหญิง ก็มีมากกว่าผู้ชาย แต่ปรากฏว่า พอถึงการแต่งตั้งให้เป็นผู้บริหารระดับ สูง ผู้หญิงได้รับโอกาสน้อยมาก เช่น อธิบดีทั้งประเทศมีไม่รู้กี่คน แต่มี อธิชา สุขจิตสำ�ราญ
99
ก้าวหน้า ออกเดินต่อ
ผู้หญิงอยู่นิดเดียว ผู้ว่ามีเกือบร้อยจังหวัด มีผู้หญิงเป็นผู้ว่าไม่กี่คน เรื่อง การเมืองก็เช่นเดียวกัน อัตราส่วนของผู้หญิงเข้ามาสู่บทบาททางการ เมืองน้อยมาก ผู้หญิงเองนอกจากจะทำ�งานนอกบ้านแล้วยังทำ�งานใน บ้านเหมือนเดิม ในเมื่อเท่าเทียมกันทุกคนจะต้องช่วยกัน อย่างที่เห็น บางประเทศ ผู้ชายจะช่วยทำ�งานในบ้าน ทุกอย่างไม่ใช่หน้าที่ของผู้ หญิงฝ่ายเดียวจะสังเกตเห็นว่า ตามซุปเปอร์มาร์เกตจะมีผู้ชายไปซื้อ ของมาประกอบอาหารเยอะมาก แต่เมืองไทยตามซุปเปอร์ฯ ตลาดสด ส่วนมากจะมีแต่ผู้หญิง นักวิชาการ สิทธิทุกวันนี้ก็ยังมีไม่เพียงพอ บางทีก็หลงๆ ลืมๆ เวลา นึกถึงอะไรก็มักจะให้ความสำ�คัญกับเพศชาย แต่ว่ามันก็ดีขึ้นเยอะนะ แต่ผู้หญิงเองก็ต้องมีการกระตุ้นให้แสดงบทบาท เพราะส่วนตัวเชื่อว่า ยังมีหลายคนที่คิดว่าการเป็นผู้นำ�ต้องเป็นผู้ชาย ไม่ค่อยจะเสนอตัว หรือแสดงตัว แม้ว่าเวทีมันเปิดพอไม่โชว์ปุ๊ปเค้าก็ไม่เลือก เพราะฉะนั้น ผู้หญิงต้องเปลี่ยนวิธีคิดใหม่ และพัฒนาตัวเองให้มากยิ่งขึ้น อย่าไปคิด ว่า อ๋อคอยฟังแล้วผู้ชายจะไม่ไปไหน มันไม่ใช่ เราต้องแสดงออกมาเลย Q : คิดว่าเรื่องเพศจำ�เป็นไหมสำ�หรับระบบการปกครอง คนทำ�งาน ไม่จำ�เป็นเลย สิ่งที่สำ�คัญที่สุดที่จะทำ�ให้การเมืองท้องถิ่น ดำ�เนินไปได้ด้วยดีคือ “คน” กับ “ระบบ” คนที่จะเข้ามารับผิดชอบ จะต้องเป็นคนเก่ง คนดี มีความ รับผิดชอบ ซื่อสัตย์สุจริต เห็นประโยชน์ส่วนรวมสำ�คัญกว่าส่วนตัว ต้องตัดวงจรของระบบการเมืองใหญ่ที่มาครอบงำ�การเมืองท้องถิ่น ท้องถิ่นจะต้องขึ้นอยู่ด้วยท้องถิ่นเอง คนในท้องถิ่นต้องมีจิตสำ�นึกที่จะ พัฒนา ท้องถิ่นของตัวเองต่อต้านคนโกง คนไม่ดี ต้องไม่ยอมก้มหัวให้ 100 ดอก | ไม้ | เหล็ก
กับพรรคการเมือง ต้องตัดวงจรอินโพลของพรรคการเมืองไม่ให้เข้าไป มีบทบาท ใช้กฎหมายมาควบคุมอย่างเคร่งคัด ถ้าไม่อย่างนั้น คนดี คน เก่ง คนเสียสละ ก็ขาดโอกาสที่จะเข้ามาทำ�งาน ต้องสร้างคนให้เกิด ความตระหนัก ความเปลี่ยนแปลง ปลูกจิตสำ�นึก รณรงค์ระบบที่นำ�ไป สู่ความไม่เป็นธรรมในสังคม
Q : ควรมีการแก้ไขให้กฎหมายให้ของหญิง/ชาย ในเวที การเมืองการปกครองให้มสี ดั ส่วนทีใ่ กล้เคียงกันหรือไม่ คนทำ�งาน ควรอย่างยิ่ง กฎหมายต้องทำ�เป็นลายลักษณ์อักษรไว้เลย ว่าผู้หญิงต้องมีส่วนร่วมทางการเมืองการปกครอง 50/50 หรือ 60/40 ไม่ว่าจะเป็นการเลือกตั้งหรือแต่งตั้ง ผู้ชายเป็นผู้มีอำ�นาจทางการเมือง ดังนั้นกฎหมายต่างๆ ผู้ชายเป็นผู้กำ�หนด หรือการคัดเลือกต่างๆ ส่วนใหญ่ผู้ชายเป็นคณะ กรรมการคัดเลือก เช่น การสมัคร สว. สรรหา การสมัคร สปช. เรื่อง อธิชา สุขจิตสำ�ราญ 101
ก้าวหน้า ออกเดินต่อ
นักวิชาการ ถามว่าจำ�เป็นไหม การปกครองมันมีหลายด้านมันก็ต้อง มองให้รอบด้าน มันต้องการมุมมอง และประสบการณ์ที่มาจากพื้น ฐานที่เกิดจากความเป็นกลาง ทั้งหลากหลายในเชิงมิติของแหล่งกำ�เนิด ภูมิลำ�เนา สถาบันที่สังกัดและในเรื่องเพศ แง่มุมของผู้หญิง กับแง่มุม ของผู้ชายในบางเรื่องไม่เท่ากัน ผู้ชายก็จะได้เรื่องวิสัยทัศน์ภาพรวม ความเข้มแข็ง ผู้หญิงก็จะได้เรื่องของรายละเอียด และความอ่อนไหว ผู้ชายบางทีมองข้ามไป มันก็ช่วยเติมเต็มได้ คือไม่ได้คำ�นึงถึงว่าจะต้องเพศไหนๆ มักจะเห็นว่าต้อง เป็นคนเหมาะสมกับตำ�แหน่ง ต้องมีความรู้ มีคุณสมบัติ มีคุณธรรม จริยธรรมแค่นี้ ไม่สนใจว่าเป็นเพศไหน มีคุณสมบัติครบก็คิดว่า เรื่อง เพศมันไม่เป็นประเด็น
ก้าวหน้า ออกเดินต่อ
นี้ได้พบมาเองกับตัว ทั้งๆที่ เราทำ�งานให้สังคมมาตลอด คิดว่าตัวเอง มีความเสียสละพอ มีความรู้ ความสามารถ สมัคร สว.สรรหา ก็ไม่ ได้ แต่ไม่เคยขอความช่วยเหลือจากใคร พอมายุคปัจจุบันคิดว่าการ กีดกัน การเล่นพรรคเล่นพวกจะหมดไปแล้ว จึงลงสมัครสปช. ด้าน สังคม ทำ�งานด้านสังคมมา ได้รับรางวัลดีเด่นด้านการพัฒนาสังคม ปรากฏว่าไม่ได้ ก็แสดงให้เห็นได้ว่า ถ้าคุณจะเข้ามาในระบบการเมือง มีความสามารถ มีความพร้อม แต่ถ้าไม่มีคนสนับสนุน ไม่มีพรรคพวก โอกาสไม่มีในถนนสายการเมือง ดังนั้นนอกจากการกีดกันทางเพศแล้ว อิทธิพลไม่ว่าจะเป็นพรรคการเมือง หรือผู้ที่มีบทบาททางการเมืองจะ เป็นคนคอยกำ�หนด ขณะเดียวกันผู้หญิงก็ไม่ชอบที่จะลงทุน ที่จะต้องเข้าไปยุ่ง ยาก หรือเสียเงินเป็นจำ�นวนมากๆ ดังนั้นผู้หญิงส่วนใหญ่เลยไม่อยาก เข้ามายุ่ง ประกอบกับทัศนคติบางพื้นที่ยังมองว่าเรื่องการเมืองเป็น เรื่องของผู้ชายด้วย นักวิชาการ ไม่เห็นจำ�เป็นจะต้องแก้ เพราะเราไม่ได้คำ�นึงว่าสัดส่วน ต้องเท่ากัน แค่มีสัดส่วนที่เหมาะสมแทนองค์กรที่หลากหลาย ผู้หญิง มากกว่าผู้ชายก็ได้นะ แต่ต้องมีผู้ชายด้วยในสัดส่วนที่เหมาะสม ทุก เพศต้องมีบทบาท องค์ประกอบของสมาชิกขององค์กรใดองค์กรหนึ่ง ต้องสะท้อนความหลากหลาย คืออย่างน้อยที่สุดต้องมี 1ใน 3 ของเพศ อีกเพศหนึ่ง ไม่ต้องครึ่งๆ ครึ่งๆแล้วเหมือนเอาแต่จำ�นวน มันไม่มีความ หมาย คือแต่ละเพศต้องเติมเต็มซึ่งกันและกัน แต่ไม่เห็นด้วยว่าต้อง ครึ่งๆ แต่ต้องสะท้อนความหลากหลายของที่มาของสมาชิก ทั้งมิติเรื่อง เพศ มิติเรื่องวัย อาชีพ มันจะต้องสะท้อน มันไม่ใช่แค่เรื่องเพศเรื่อง เดียว สะท้อนความเท่าเทียม แต่ไม่ใช่จำ�นวนที่เท่ากัน แต่ในรัฐธรรมนูญก็ควรคุ้มครองสิทธิสตรีมากยิ่งขึ้น คือผู้ หญิงก็ทำ�ร้ายตัวเองด้วย และผู้ชายก็มีค่านิยมที่ผิดกับผู้หญิง กฎหมาย ต้องช่วยสร้างฝนทางบวก คือสร้างทัศนคติ ค่านิยมที่ถูกต้อง ให้ทุก 102 ดอก | ไม้ | เหล็ก
“...ยังมีผู้หญิงหลายคนที่คิดว่าการเป็นผู้นำ� ต้องเป็นผู้ชาย ไม่ค่อยจะเสนอตัวหรือแสดงตัว แม้ว่าเวทีมันเปิดพอ แต่พอไม่แสดงตัว เขาก็ ไม่เลือก เพราะฉะนั้นผู้หญิง ต้องเปลี่ยนวิธีคิดใหม่ และพัฒนาตัวเองให้มากยิ่งขึ้น...”
Q : อะไรเป็นสาเหตุที่ทำ�ให้ผู้หญิงมีบทบาททางการเมือง น้อยกว่าผู้ชายมาก คนทำ�งาน ถูกกีดกัน/บทบาทอิทธิพลพรรคการเมืองกำ�หนด/ต้นทุน ในการลงทุนสูง/ทัศนคติ นักวิชาการ ค่านิยมกับคุณภาพของผู้หญิงเอง ค่านิยมเดิม อะไรต้อง ผู้ชาย แล้วก็ศักยภาพของผู้หญิงที่ต้องทำ�ให้ประจักษ์ การศึกษา วิธี คิดของผู้หญิงที่ไม่พยามพัฒนาตนเองขึ้นมา ก็เลยทำ�ให้มองไม่เห็น พอ มองไม่เห็นก็ไม่มีใครเลือก อธิชา สุขจิตสำ�ราญ 103
ก้าวหน้า ออกเดินต่อ
คนมีศักดิ์ศรี ผู้หญิงต้องมีศักดิ์ด้วยตัวเอง และไม่ถูกกระทำ�โดยเพศอื่น กฎหมายต้องคุ้มครอง และสนับสนุน ให้สตรีได้มีโอกาสพัฒนาตนเอง ถ้าขาดกลไกสนับสนุน และคุ้มครอง บางทีผู้หญิงซึ่งในทางสรีระ อ่อนแอกว่าผู้ชาย มันก็จะสู้กับผู้ชายยาก ฉะนั้นต้องมีกลไกสนับสนุน และคุ้มครองเป็นพิเศษ
ก้าวหน้า ออกเดินต่อ
จากวันนั้น จนถึงวันนี้ จะเห็นได้ว่าประเทศของเราก็ยังคง เป็นโลกประชาธิปไตยที่ไม่เต็มใบเสียที เพราะวันนี้ระบบการเมืองของ เราก็ยังคงมีการแทรกแซงโดยทหารอยู่ ซึ่งยังคงไม่เปลี่ยนแปลงเลย แม้ กระทั่งอดีตนายกคนล่าสุดที่มาจากการเลือกตั้ง และเป็นนายกหญิง คนแรก อย่าง นางสาว ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร ยังถูกถอดถอน ในยุคสมัย ของรัฐบาลทหารเช่นกัน แต่ก็ต้องยอมรับว่าผู้หญิงโดยส่วนมาก มัก เข้ามาสู่ระบบด้วยระบบเครือข่าย คือการที่มีคนในครอบครัว หรือคน ใกล้ชิดทำ�งานในด้านนี้อยู่แล้ว ซึ่งแน่นอนต้องยอมรับว่าตัวอดีตนายก นางสาว ยิ่งลักษณ์เอง ก็ใช้เครือข่ายของพี่ชายเข้ามาเหมือนกัน แต่ในอีกมุม ผู้หญิงที่เข้ามารับตำ�แหน่งผู้นำ�ระดับสูงของ ประเทศได้ ด้วยทั้งตำ�แหน่งที่ท้าทาย อีกทั้งเพศสภาพที่มีภาพลักษณ์ที่ อาจจะขัดแย้งกับตำ�แหน่ง ย่อมทำ�ให้การทำ�งานของผู้หญิงในด้านผู้นำ� ทางการเมือง เป็นที่จับตา และให้ความสนใจมากกว่าปกติ ทำ�ให้ผู้หญิง แถวหน้าด้านการเมืองต้องทำ�งานเพื่อพิสูจน์ตัวเองด้วยเช่นกัน จึงนับ ได้ว่าการเปิดโอกาสให้ผู้หญิงได้เข้ามาทำ�งานในตำ�แหน่งผู้นำ�นั้น เป็น แนวทางที่น่าสนใจเป้นอย่างมาก แต่เมื่อมองเข้าไปลึกๆ จริงๆ สังคมของเราให้โอกาสกับผู้ หญิงได้ทำ�งานด้านนี้อย่างเต็มที่แล้วจริงๆ หรือ ? ถ้าหากมองจากกรณี ที่อดีตนายกหญิงคนแรกของประเทศยังโดนทำ�รัฐประหาร นั้นจะเป็น ไปได้ไหมว่าสังคมของเราเองก็ไม่ได้ให้ความสำ�คัญเรื่อง เพศหญิงกับ การเมืองเท่าไรนัก หรือจริงๆแล้ว คนที่สามารถได้รับเลือกให้มาเป็น นายกรัฐมนตรีได้ ไม่ว่าเพศใดก็ตาม หากมาในเวลาที่ไม่ถูกจังหวะ ก็จะ วนเข้าสู่วงเวียนการรัฐประหารอยู่ร่ำ�ไป ในความเป็นจริงแล้ว...ประเทศของเราอยู่ในระบอบการ ปกครองแบบประชาธิปไตย ซึ่งเรากำ�ลังล้มลุกคลุกคลานวนซ้ำ�ไปมา อยู่ตลอดเวลา ไม่ว่าจะเป็นเพศใดก็ตาม 104 ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ 105
/ สิ่งที่ อยากบอก
106 ดอก | ไม้ | เหล็ก
ตลอดระยะเวลา 1 ปีการศึกษา ตั้งแต่เริ่มทำ�หนังสือเล่มนี้ขึ้น มา จนมาถึงวันนี้ที่หนังสือเล่มนี้ออกมาเป็นรูป เป็นเล่มจริงๆ แต่ถ้าหากไม่ มีทุกๆ คน ที่คอยช่วยเหลือ คงไม่มีวันนี้อย่างแน่นอน ขอขอบคุณ ... แม่แก้ว พี่กานต์ และน้องอัง ที่มานั่งสนทนา และเปิดใจเล่าประสบการณ์ต่างๆ ในเล่มนี้อย่างจริงใจ ขอขอบคุณ ... ครอบครัว สำ�หรับเงินทุน ที่ช่วยอุปการะมา ตั้งแต่เกิด ขอขอบคุณ ... รองศาสตราจารย์ ดร. สุกัญญา บูรณเดชาชัย ที่ เสียสละเวลา มาให้คำ�ปรึกษา คำ�แนะนำ� และให้กำ�ลังใจ ขอขอบคุณ ... อาจารย์ในห้องตรวจจุลนิพนธ์ ห้อง 3 ทุกคน และอาจารย์อริน ที่คอยให้คำ�ชี้แนะ แก้ไข ปรับปรุง ทุกครั้ง ขอขอบคุณ ... ปา ดรีม ที่ยินดีให้ถูลู่ ถูกังไปด้วยในทุกๆ ที่ ทั้ง ช่วยสัมภาษณ์ และช่วยถ่ายรูป ขอขอบคุณ ... น้องเทียน ที่ช่วยวาดรูปประกอบให้ อย่าง ใจเย็น และใจดี ขอขอบคุณ ... เหงือก หรือฟลุ้ก ที่ช่วยเป็นฝ่ายศิลป์ให้ อย่าง ทุมเท และทุ่มทุนสร้าง ขอขอบคุณ ... เพื่อนๆ ทุกคนที่ ร่วมอดหลับอดนอนด้วยกันมา จะเก็บไว้เป็นอีกหนึ่งความทรงจำ�ที่ดี ขอขอบคุณ ... ทุกคนที่ไม่ได้กล่าวถึงในที่นี้ด้วย ขอขอบคุณ ... จากหัวใจ
สุดท้ายแล้ว อยากจะบอกว่า “เรียนจบแล้วจ้า”
อธิชา สุขจิตสำ�ราญ 107
108 ดอก | ไม้ | เหล็ก
อธิชา สุขจิตสำาราญ 109
“...เราก็เหมือนซื้อใจเขา ต้องผูกใจ เราจะไปชี้นิ้วสั่งเขา อย่างเดียวไม่ได้ ต้องมีตรงนี้แลกให้เขา จะบอกว่าใช้คน ด้วยเงิน ก็คงใช่ แต่เขาก็เป็นคน คนเขาก็ต้องกินต้องใช้ เหมือนๆ กัน...” นกแก้ว มาลี “...เวลามันเป็นเครือ่ งพิสจู น์ เราก็ตอ้ งตัง้ ใจ เราต้อง พยายามทำ�ให้ได้กอ่ น แต่ถา้ ไม่ได้กบ็ อกว่าไม่ได้ ก็จริงใจ บอกเขาไปตรงๆ แต่สว่ นใหญ่กค็ อื พยายามจะทำ�ให้ ได้...” กานต์กนิษฐ์ แห้วสันตติ “...แบบมันเหนื่อยนะ แต่มันสนุก พองานที่เราได้ทำ�มัน เสร็จ เมื่อเรามองย้อนกลับไป มันทำ�ให้เรารู้สึกว่า เนี่ย ส่วนหนึ่งก็มาจากเรานะ ประมานนั้น มันบอกไม่ถูก แต่ มันรู้สึกดี...” จารุวรรณ วงศ์ด้วง “...ถ้าคุณจะเข้ามาในระบบการเมือง มีความสามารถ มีความพร้อม แต่ถ้าไม่มีคนสนับสนุน ไม่มีพรรคพวก โอกาสไม่มีในถนนสายการเมือง...” จำ�เนียร ศิลปอาชา “...ยังมีผู้หญิงหลายคนที่คิดว่าการเป็นผู้นำ�ต้องเป็น ผู้ชาย ไม่ค่อยจะเสนอตัวหรือแสดงตัว แม้ว่าเวทีมัน เปิดพอ แต่พอไม่แสดงตัว เขาก็ไม่เลือก เพราะฉะนั้นผู้ หญิงต้องเปลี่ยนวิธีคิดใหม่และพัฒนาตัวเองให้มากยิ่ง ขึ้น...” ดร. ธีรารัตน์ พันทวี วงศ์ธนะเอนก 110 ดอก | ไม้ | เหล็ก