Creative City
© Robert Harding/World Imagery/Corbis
จับกระแสเมืองสร้างสรรค์
VATICAN นครแห่งศรัทธา... วาติกัน เรื่อง: มนฑิณี ยงวิกุล
วาติกัน เมืองหลวงแห่งศาสนจักรและที่ประทับของพระสันตะปาปา ประมุขสูงสุดแห่งศาสนาคริสต์นิกาย โรมันคาทอลิก ดินแดนที่ผ่านร้อนผ่านหนาวทางการเมืองจากการยึดอำ�นาจในยุคกลางจนถึงการอยู่ท่ามกลาง มรสุมแห่งความเคลือบแคลงในยุคปัจจุบนั แต่นครรัฐอิสระแห่งนีก้ ย็ งั คงยืนหยัดเป็นศูนย์รวมแห่งความศรัทธา ของชาวคาทอลิก ทั้งยังโอบอุ้มความเป็นแหล่งศิลปวิทยาการที่ไม่เหมือนแห่งใดในโลก
24 l Creative Thailand l มกราคม 2555
Creative City
จับกระแสเมืองสร้างสรรค์
พื้นที่เพียง 250 ไร่แห่งนี้ ในด้ า นความเป็ น อยู่ แ ละปั จ จั ย ในการ ขั บ เคลื่ อ นเมื อ งหลวงแห่ ง ความศรั ท ธานี้ ประกอบไปด้วยพลเมืองจำ�นวนกว่า 800 คน ที่ภายในเมืองมีสาธารณูปโภคครบครัน ตั้งแต่ ระบบธนาคาร ธนบัตรวาติกัน-ลีร์ที่สามารถใช้ จ่ายได้ในอิตาลี มีร้านค้าปลอดภาษี รถไฟ ไปรษณีย์ และระบบการรักษาความปลอดภัย ที่วาติกันเลือกสรรมาเองจากกองกำ � ลั ง ของ สวิ ต เซอร์ แ ลนด์ ใ นนามของ“สวิ ส การ์ ด ” จำ�นวน 100 นายที่ยังคงแต่งชุดเครื่องแบบ โบราณซึ่งออกแบบโดยไมเคิลแองเจโล รวมถึง © Ken Scicluna/JAI/Corbis
กว่า 60 ปี ที่ก รุ ง วาติ ก ั น หรือนครรัฐวาติก ัน ถูกปิดตาย และพระสันตะปาปาหลายรุ่นต้อง ประทั บ อยู่ ห ลั ง กำ � แพงวาติ กั น ในกรุ ง โรม ประเทศอิตาลี จากทีเ่ คยเป็นผูป้ กครองคาบสมุทร แห่งเดียวกันนี้มากว่าหนึ่งพันปี ภายใต้ชื่อว่า “ปาปา สเตท” ความยิ่ ง ใหญ่ ข องคริ ส ต์ ศ าสนจั ก รที่ แ ผ่ ขยายครอบคลุ ม อาณาจั ก รต่ า งๆในยุ โ รป ทำ � ให้ ก ลุ่ ม อำ � นาจรั ฐ พยายามต่ อ ต้ า นและ ลิดรอนอำ�นาจลงด้วยการยึดพืน้ ทีค่ นื จนกระทัง่ กลางคริสต์ศตวรรษที่ 19 ศาสนจักรในอาณัติ ของพระสันตะปาปาส่วนใหญ่ได้ถูกยึดครอง โดยราชอาณาจักรอิตาลี และในปี 1870 ก็ถูก จำ�กัดเขตให้เหลือเพียงส่วนหนึ่งของกรุงโรม อันนำ�ไปสูก่ ารประกาศตัดขาดจากโลกภายนอก ของสมเด็จพระสันตะปาปาปิอุสที่ 9 ซึ่งเป็น ประมุขในขณะนั้น จวบจนมาสู่ยุคสมัยของผู้ นำ�เบนิโต มุสโสลินี นายกรัฐมนตรีอิตาลี ผูน้ �ำ เผด็จการแห่งพรรคฟาสซิสท์ ทีไ่ ด้สถาปนา วาติกนั ขึ้นเป็นรัฐเอกราชมีอำ�นาจอธิปไตยของตนเอง ภายใต้สนธิสัญญาลาเตรัน ปี 1929 พร้อมทั้ง อำ � นวยความสะดวกให้ สั น ตะปาปากลั บ มา ปฏิบัติภารกิจในฐานะประมุขของชาวคาทอลิก ทั่วโลก การกลับมาเป็นส่วนหนึ่งของสั ง คมโลก อีกครั้งของกรุงวาติกัน นอกจากการที่สำ�นัก วาติ กั น จะต้ อ งบริ ห ารจั ด การกั บ จำ � นวนนั ก ท่องเที่ยวมากกว่า 5 ล้านคนต่อปีที่พากันเดิน ทางมาเข้าแถวรอชมความงามของงานศิลปะ ล้าํ ค่าแห่งยุคเรอเนสซองซ์ของไมเคิลแองเจลโล หรือราฟาเอล และศิลปินคนอื่นๆ ที่แสดงถึง ศักดาแห่งความศรัทธา ผ่านผลงานทีจ่ ดั แสดง ในพิพิธภัณฑ์วาติกัน มหาวิหารเซนต์ปีเตอร์ รวมถึงหอสมุดอันเก่าแก่ตั้งแต่ศตวรรษที่ 13 (The Apostolic Library of the Vatican) แล้ว วาติกันก็ยังต้องบริหารงานด้านอื่นๆ ควบคู่ ไปด้วย โดยเฉพาะอย่างยิ่งการจัดการสถานะ ทางการเงิ น และภาพลั ก ษณ์ แ ห่ ง ความ น่ า เลื่ อ มใสเพื่ อ การดำ � รงอยู่ ข องรั ฐ อิ ส ระที่ มี
ยังมีการบริหารจัดการองค์ความรูใ้ นมหาวิทยาลัย สถาบันการศึกษาวิทยาศาสตร์ และสำ�นักพิมพ์ The Vatican Polyglot Press อันเป็นสถานที่ จัดพิมพ์ผลงานสิ่งพิมพ์ภาษาต่างๆ รวมทั้ง ออกหนังสือพิมพ์รายวัน L'Osservatore Romano ซึ่งตีพิมพ์เผยแพร่มาตั้งแต่ปี 1861 นอกจากนี้ วาติ กั น ยั ง ได้ จั ด ตั้ ง สถานี วิ ท ยุ ก ระจายเสี ย ง ถ่ายทอดเสียงภาษาต่างๆ มากกว่า 30 ภาษา มาตั้งแต่ปี 1931 โดยในปัจจุบันวาติกันมีสถานี วิทยุกระจายเสียง 3 สถานี สถานีโทรทัศน์ 1 สถานี ตลอดจนเว็บไซต์สำ�หรับการเผยแพร่ ศาสนาและภารกิจของศาสนจักรวาติกัน
1เงินบริจาคมาจากการรวบรวมถุงทาน Peter’s Pence ซึ่งพระสันตะปาปานำ�เงินจำ�นวนนี้ไปใช้สำ�หรับช่วยในงานการกุศลเมตตา และงานฉุกเฉิน และการบริจาคอุทิศที่สังฆมณฑลรอบโลกหามาเพื่อสนับสนุนงานของวาติกัน
อย่างไรก็ดี ในการลงทุนเกี่ยวกับสื่อและ การเดินทางเยี่ยมเยือนประชาชนเพื่อเผยแพร่ พระศาสนาของพระสันตะปาปาและคณะ รวม ทั้งการใช้จ่ายเพื่อดูแลสาธารณสมบัติล้วนเป็น ทีม่ าของค่าใช้จา่ ยมหาศาล เนือ่ งจากไม่สามารถ นำ�มาใช้ในการหารายได้ในเชิงพาณิชย์ได้อย่าง เต็มที่ ด้วยเป็นกิจของสงฆ์ วาติกันจึงประสบ ปัญหาทางการเงินไม่ต่างจากบริษัทขนาดใหญ่ แม้ว่านครรัฐแห่งนี้จะถูกมองว่ารํ่ารวยจากการ เป็นเจ้าของผลงานศิลปะอันประเมินค่ามิได้ และการเป็ น เจ้ า ของอสั ง หาริ ม ทรั พ ย์ ใ น สังฆมณฑลต่างๆ อีกทัง้ ยังมีแหล่งรายได้ส�ำ คัญ มาจาก 3 ส่วน คือ ค่าเข้าชมสถานที่จากการ ท่องเที่ยว รายได้จากการขายแสตมป์ และเงิ น บริจาค1ก็ตาม แต่เมื่อเทียบกับรายจ่ายแล้ว งบประมาณในช่วงเข้าสูท่ ศวรรษ 80 ของวาติกนั ก็ยงั นับว่าห่างไกลจากคำ�ว่า “สมดุล” อยูม่ ากนัก นอกจากนี้ การเข้าไปพัวพันกับการล้มละลาย ของธนาคารบั ง โก เอมโบรเซี ย ก็ ย ิ ่ ง ทำ � ให้ ภาพลักษณ์ด้านการเงินของวาติกันดูมีเงื่อนงำ� ที่ส่อเค้าไปในทางไม่ดี ดังนั้นเพื่อเป็นการสร้าง ภาพลั ก ษณ์ ค วามเข้ า ใจเกี่ ย วกั บ ฐานะที่ แท้จริงของวาติกัน ในปี 1981 ยุคสมัยของ สมเด็จพระสันตะปาปาจอห์น ปอลที่ 2 จึง ได้ มี ก ารตีพิมพ์รายงานทางการเงินประจำ�ปี เพือ่ ชีแ้ จงให้โลกรับรูว้ า่ วาติกนั นัน้ มีสถานะเช่นไร แต่ ท ว่ า การดำ � เนิ น งานของธนาคาร วาติกันที่ยังคงอยู่เบื้องหลังเงาแห่งความลับ รวมถึงการเกิดเหตุการณ์สืบสวนผู้บริหารของ ธนาคารวาติกันโดยรัฐบาลอิตาลี ก็ยังทำ�ให้ นครแห่งนี้มักถูกตั้งคำ�ถามถึงความโปร่งใสไม่ แตกต่างจากสถาบันการเงินอื่นๆ ในโลก ดัง เช่นที่หนังสือของ ดร.มองซินญอร์ ราฟาเอล โรดิเกวซ กิลเลน ที่ชื่อว่า The Vatican’s Finances ได้เอ่ยถึงในคำ�นำ�ว่า “วาติกันนั้น ห่ า งไกลจากคำ � ว่ า เปิ ด เผยอย่ า งซื่ อ สั ต ย์ หรื อ เปิดให้มีการตรวจสอบบัญชีการเงินที่เรา จะรับรู้ได้จากเรื่องอื้อฉาว ทั้งการใช้อำ�นาจ ในทางที่ผิดและการฟอกเงิน” มกราคม 2555
l
Creative Thailand l
25
Creative City
จับกระแสเมืองสร้างสรรค์
© Alessandra Benedetti/Corbis
ทางวาติ กั น ได้ มี แ ถลงการณ์ ห ลายฉบั บ เพื่ อ ชี้ แ จงและปฏิ เ สธข้ อ กล่ า วหาดั ง กล่ า ว แต่ความแคลงใจเป็นสิ่งที่ขจัดได้ยากจนกว่าจะ ได้รับการพิสูจน์ ดังนั้นเพื่อให้วาติกันยังคงอยู่ บนฐานแห่งความบริสทุ ธิ์ สมเด็จพระสันตะปาปา เบเนดิกต์ที่ 16 ประมุ ข แห่งพระศาสนจัก ร คาทอลิก จึงทรงลงพระนามในสมณกฤษฎีกา จัดตั้ง “สำ�นักงานข้อมูลทางการเงิน” องค์กร อิ ส ระที่ จ ะมาตรวจสอบและควบคุ ม การทำ � ธุรกรรมทางการเงินของทุกหน่วยงานในสันตะ สำ�นัก รวมไปถึงตรวจสอบธนาคารวาติกันและ การกำ � หนดบทลงโทษผู้ ที่ ป ระพฤติ ผิ ด และ ทุจริตฉ้อโกง โดยโทษหนักที่สุดคือการจำ�คุก ซึ่งมาตรการใหม่นี้เป็นความหวังครั้งสำ�คัญที่ จะช่วยกำ�จัดปัญหาคอร์รัปชั่น การฟอกเงิน และการนำ�เงินไปใช้ในทางทุจริตของธนาคาร วาติกันและสันตะสำ�นัก โดยกฎหมายฉบับนี้ มีผลบังคับใช้อย่างเป็นทางการมาตั้งแต่วันที่ 1 เมษายน 2011
26 l Creative Thailand l มกราคม 2555
งานหนักสำ�หรับโลกยุคใหม่ ในการก้าวไปพร้อมกับยุคสมัยใหม่ วาติกันไม่ เพียงแต่ต้องรับมือกับการเปลี่ยนแปลงของโลก ที่ส่งผลต่อวาติกันโดยตรง เช่น ภาวะเศรษฐกิจ ตกตํ่ า และวิ ก ฤติ ก ารเงิ น ที่ ส่ ง ผลกระทบต่ อ รายได้จากการท่องเที่ยวและเงินบริจาค ทั้งยัง ทำ�ให้บัญชีของวาติกันขาดดุลถึง 3 ปีติดต่อ กัน ตั้งแต่ปี 2007-2009 และแม้ว่าในปี 2010 นี้ บัญชีของวาติ ก ั น จะเริ ่ มกลั บ มามี สถานะ เป็นบวกถึง 21 ล้านยูโร (ราว 1,050 ล้าน บาท) ด้ว ยรายรั บ จำ � นวน 255.8 ล้า น ยูโ ร (ราว 12,790 ล้า นบาท) และรายจ่า ย จำ�นวน 234.8 ล้านยูโร (ราว 11,740 ล้านบาท) เพราะจำ � นวนนั ก ท่อ งเที่ย วที่เ พิ่ม ขึ ้ น และ ผลกระทบจากวิกฤติการเงินได้บรรเทาลงก็ตาม แต่วาติกันก็ไม่สามารถเพิกเฉยและรอวันให้ เกิดวิกฤติรอบใหม่ได้ ทางสำ�นักจึงได้พยายาม จะแก้ปัญหาที่ต้นตอด้วยการออกแถลงการณ์ ล่ า สุ ด ในการเรี ย กร้ อ งให้ มี ก ารจั ด ระเบี ย บ เศรษฐกิจการเงินโลกใหม่ และประณามการ แสวงหากำ�ไร กระทั่งเกิดเป็นกระแสที่ว่า นคร วาติกันแห่งนี้กำ�ลังยืนอยู่ข้างฝ่ายพวกต่อต้าน ลัทธิทุนนิยม จนทางสำ�นักต้องมีการยืนยันถึง เจตนารมณ์และความเป็นกลางในการเสนอ ทางเลือกเพื่อแก้ปัญหาที่ต้นตอมากกว่าการ เข้าข้างฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง ความก้ า วหน้ า ทางเทคโนโลยี แ ละ วิ ท ยาศาสตร์ ใ นปั จ จุ บั น ยั ง เป็ น อี ก หนึ่ ง แรง
กดดันให้วาติกันต้องปรับตัวและยืดหยุ่นไปกับ กับสถานการณ์มากขึ้น อย่างเช่น การพลิก สถานการณ์จากการเปิดตัวของแอพพลิเคชั่น สารภาพบาปอันโด่งดัง ด้วยการแถลงการณ์ ตอกยํ้ า ความเชื่ อ ในพระผู้ เ ป็ น เจ้ า ที่ ว่ า แอพพลิเคชั่นดังกล่าวนั้นเป็นสิ่งที่ดี แต่ทว่า การสารภาพที่ จ ะได้ ผ ลอย่ า งแท้ จ ริ ง นั้ น ต้ อ ง เป็นการสารภาพแบบเผชิญหน้าเท่านั้น การเปลีย่ นแปลงแห่งยุคสมัย การข้องเกีย่ ว กับความเป็นไปต่างๆ ของโลก ล้วนเป็นปัจจัย ทีอ่ าจจะส่งผลต่อความเชือ่ และศรัทธา ซึง่ ทำ�ให้ วาติกันต้องยอมผ่อนคลายกฎเหล็กและความ เร้นลับบางประการเพื่อการเข้าถึง และทำ�ให้ วาติกันอยู่ในสายตาของชาวโลกอย่างต่อเนื่อง แต่ทว่าวาติกันก็ยังต้องคงกลิ่นอายแห่งความ ลี้ลับและจิตวิญญาณแห่งพระผู้เป็นเจ้า เพื่อให้ นครแห่ ง นี้ ยื น หยั ด เป็ น สั ญ ลั ก ษณ์ อั น ยิ่ ง ใหญ่ สำ�หรับชาวคาทอลิกนับพันล้านคน และเพือ่ ทีจ่ ะ ทำ�หน้าทีเ่ ป็นเมืองทีน่ า่ ค้นหาสำ�หรับนักท่องเทีย่ ว ที่ต้องการเดินทางไปสัมผัสกับความยิ่งใหญ่ ของศาสนจักรที่ยังคงยืนยงมาจนถึงทุกวันนี้ไ ด้ อย่างสมบูรณ์ CT ที่มา: ricksteves.com vdhbooks.com telegraph.co.uk popereport.com นิตยสารผู้จัดการ (กุมภาพันธ์ 2531)
Pope2You ในขณะที่โลกออนไลน์มีการเติบโตอย่างรวดเร็วมาก นครวาติกันก็เข้าใจถึงการเปลี่ยนแปลงดังกล่าวและ ได้พยายามทีจ่ ะเข้าถึงประชาชนทัว่ ไปมาโดยตลอด ไม่ว่าจะเป็นการเปิดช่องบน YouTube หรือการทำ� แอพพลิเคชั่นบน Facebook ที่ชื่อ Pope2You ซึ่งก็เป็นที่นิยมมาอย่างต่อเนื่อง ล่าสุดก็ถึงเวลาที่จะเริ่ม ให้บริการเว็บไซต์ใหม่ที่จะเป็นแหล่งรวม ข่าวสาร ภาษาอังกฤษ สเปน และอิตาเลียนแล้ว ซึ่งเว็บไซต์ news.va นอกจากจะมีข่าวสารที่ครบถ้วนแล้วยังจะมีการเผยแพร่เหตุการณ์สำ�คัญๆ ผ่านการสตรีมมิ่ง มี การเผยแพร่รายการวิทยุ และข้อมูลสำ�คัญอื่นๆ อีกด้วย
Creative City
amazon.com
© Owen Franken/Corbis
luxinarcana.org
จับกระแสเมืองสร้างสรรค์
นักท่องเที่ยวที่พากันหลั่งไหลมาเข้าชมภาพศิลปะเฟรสโกโดยไมเคิลแองเจลโลภายในวิหารซิสทีน ซึ่งเป็นแหล่งรายได้ที่สำ�คัญของวาติกัน
Did you know? วิหารเซนต์ปีเตอร์ เป็นมหาวิหารที่ใหญ่ที่สุดของ โลกซึ่งต้องใช้เวลาสร้างถึง 150 ปี โดยอยู่ภายใต้ การบริหารงานของพระสันตะปาปาถึง 20 องค์ และ ใช้เงินก่อสร้างรวมกว่า 300 ล้านเหรียญสหรัฐฯ ถึงจะ เสร็จสมบูรณ์ พลเมืองของวาติกันที่มีเชื้อชาติวาติกันนั้นไม่มี ในโลก มีแต่พลเมืองสัญชาติวาติกัน ซึ่งจะเป็นได้ เฉพาะในขณะที่ ดำ � รงตำ � แหน่ ง เจ้ า หน้ า ที่ แ ละทู ต วาติกันประจำ�ประเทศต่างๆ หรือเป็นภรรยาของ พลเมืองวาติกัน หรือเป็นลูกที่มีอายุไม่เกิน 25 ปี เท่านั้น ธนาคารวาติกัน ตั้งอยู่ในอาณาเขตนครรัฐวาติกัน มีสาขาเดียวในโลก ธนาคารแห่งนี้มีการว่าจ้างนาย ธนาคารมืออาชีพมาบริหาร โดยจะต้องรายงานผล การดำ�เนินงานให้กับคณะพระคาร์ดินัล 5 องค์ ซึ่ง
พระคาร์ดินัล 5 องค์ ซึ่งเป็นบอร์ดบริหารได้ทราบทุก ไตรมาส นอกจากนี ้ ธนาคารวาติ ก ั น ยั ง มี ค วาม พิเศษตรงที่ไม่มีผู้ถือหุ้น ผลกำ�ไรจากการดำ�เนินงาน จะถู ก นำ � ไปใช้ ใ นการกุ ศ ลของพระศาสนจั ก ร คาทอลิก คาดกันว่าทรัพย์สินที่ธนาคารวาติกันถือ ครองมี ป ระมาณ 3,760 ล้า นยูโ ร (ราว 150,400 ล้านบาท) วาติ กั น เป็ น เมื อ งที่ มี อั ต ราคดี ค วามต่ อ จำ � นวน ประชากรสูงที่สุดในโลก เพราะจำ�นวนนักท่องเที่ยว ที่มาเยือนมากกว่าปีละ 5 ล้านคน ทำ�ให้เกิดคดีการ โจรกรรมและการกระทำ � ผิ ด กฎหมายจำ � นวนมาก ซึ่งส่วนใหญ่แล้วสามารถจับกุมได้มากกว่า 800 คดี ขณะที่เมืองวาติกันนั้นมีประชากรเพียง 800 กว่าคน เท่านั้น วาติกันศึกษาเรื่องมนุษย์ต่างดาว และเป็นเจ้าภาพ การจัดประชุมผู้เชี่ยวชาญด้านอวกาศ นักฟิสิกส์และ สาขาที่เกี่ยวข้องในประเด็นชีวดาราศาสตร์หรือการ
The Vatican Secret Archives หนังสือรวมเล่มเอกสารลับ 105 ชิน้ จากห้องใต้ดนิ ของห้องสมุดวาติกนั (ภาพบน) อันเป็นหลักฐาน สำ�คัญทางประวัติศาสตร์ที่เปิดเผยเรื่องราวภายในศาสนจักร บางส่วน และความสัมพันธ์ของศาสนจักรกับผูน้ �ำ ประเทศทัง้ สอง ซีกโลก หนังสือเล่มนีจ้ ดั พิมพ์ขน้ึ ทัง้ ฉบับธรรมดา และฉบับสำ�หรับ นักสะสม (ภาพล่าง) ที่มีเพียงแค่ 33 เล่ม ในราคา 4,950 ยูโร
ศึกษาสิ่งมีชีวิตนอกโลกเพื่อค้นหาคำ�ตอบเกี่ยวกับต้น กำ�เนิดของสิง่ มีชวี ติ โดยไม่คดิ ว่าเป็นการขัดกับคำ�สอน ของศาสนา เพราะสิ่งที่ค้นพบนั้นอาจจะเป็นอีกหนึ่ง ผลงานในการสร้างสรรค์ของพระเจ้า สถาบันการศึกษาวิทยาศาสตร์ในสันตะสำ�นักถูก ตั้งขึ้นในปี 1603 ปัจจุบัน มีนักวิทยาศาสตร์ชั้นนำ�ของ โลกประมาณ 80 คน ทำ�งานวิจัยด้านวิทยาศาสตร์ให้ กับพระศาสนจักรคาทอลิก ผลงานวิจยั เด่นๆ ในตอนนี้ ได้แก่ เรื่องชีวจริยศาสตร์ (Bioethics) การศึกษาเรือ่ ง ภาวะโลกร้อน และประเด็นสำ�คัญเกี่ยวกับเอ็มบริโอ (ตัวอ่อนในครรภ์มารดา) ล่าสุดได้มกี ารสร้างประวัตศิ าสตร์ บทใ หม่ด้วยการแต่งตั้ง นายเวอร์เนอร์ อาร์เบอร์ นักจุลชีววิทยาชาวสวิส วัย 81 ปี ชาวโปรเตสแตนต์ คนแรกที่ดำ�รงตำ�แหน่งประธานสถาบันแห่งนี้
มกราคม 2555
l
Creative Thailand l
27