Chepos 45

CHEPOS bouwkundig magazine

45 juni 2013

CD0209VV001

Rijkswaterstaat verbindt!

Bij Rijkswaterstaat werken we aan verbindingen.

Over weg en water. Met de politiek, met aannemers en (vaar) weggebruikers. Tussen maatschappelijke dilemma’s en effectieve oplossingen. En natuurlijk met onze medewerkers, want verbinden begint bij je eigen mensen.

Kijk op www.rijkswaterstaat.nl naar de uitdagende projecten die we op dit moment uitvoeren op weg en water.

Meer informatie www.rijkswaterstaat.nl of bel 0800 - 8002 (ma t/m zo 06.00 - 22.30 uur, gratis)

REALISEER ALLE MOGELIJKHEDEN VAN ONZE LEEFOMGEVING. LAAT JE INSPIREREN! Met onze 350 jaar ervaring als basis, bouwt Saint-Gobain de wereld van de toekomst. Ons doel?

Het creĂŤren van een duurzame leefomgeving door innovatieve oplossingen te bieden voor de uitdagingen economische groei, energiebesparing en milieubescherming. Om dit doel te realiseren hebben wij talentvolle mensen nodig die bereid zijn deze uitdagingen samen met ons aan te gaan.

Als je hiervoor net zo gemotiveerd bent als wij, kom dan bij ons werken. Je kunt meer over onze visie lezen op

www.saint-gobain-experience.com

24 NOW REDACTIONEEL CHEPOST NIEUWS UIT NEDERLAND UC: NATIONAAL MILITAIR MUSEUM 24UP 90 DAGEN, 220 VERDIEPINGEN BUITENLANDSE REIS ROME LICHTHOVEN CAMERAW FOTOWEDSTRIJD STYLOS 02 | CHEPOS

FILE: BIJLMER 4 5 6 8 10 12 14 18 20 22 23

BIJLMERRAMP AANLOOP EN GEDACHTEGOED TE HOOG EN TE HUUR stedebouw, het nieuwe plan RENOVEREN OF SLOPEN? DE STAD VAN MORGEN sociaal-culturele aspecten BIJLMER BELIEF column Jacob Voorthuis WARMTE UIT PREFAB BETON kinderdagverblijf wipsa kids

24 26 28 30 32 36 38

INDEX

INDEX

8

43

44 TOOLS

THAT’S WHY HERDENKINGSARCHITECTUUR OLIFANTENPAADJES MODE EN ARCHITECTUUR COLUMN ADRIAAN JURRIËNS dagelijks leven van de architect SUCCESVOLLE NAZORG VAN WERELDEVENEMENTEN ALUMNI BT AAN HET WOORD ROTSVAST STADJE

52

40 43 44 46 48 50 52

SCHETSEN VAN BEKENDE ARCHITECTEN voorbeelden en technieken BOEKRECENSIES De stad als interface, Caruso St John SIMCITY 5-RECENSIE STRIP KALENDER

54 56 57 57 58

CHEPOS | 03

REDACTIONEEL

door middel van een nieuwe vaste rubriek met

disciplines dreigt te verliezen. In Eindhoven zullen

ingezonden columns of betogen: chePOST. Er

geen academische uitvoeringstechnici meer

wordt afgetrapt met een column over integraal

worden opgeleid; het blijft daarnaast de vraag

ontwerpen; eenieder wordt uitgenodigd hierop te

wat de precieze gevolgen in de praktijk zijn voor

reageren in de volgende editie.

de discipline bouwtechniek, nu deze bij andere

De FILE van deze editie van de Chepos – nummer

mastertracks wordt ondergebracht. Om deze

45 alweer sinds de oprichting van het blad – gaat

reden is een tweetal alumni van de mastertrack

over de Bijlmer. Je kunt je afvragen wat nu ooit de

Building Technology gevraagd hoe zij over dit

precieze gedachtegang achter dit ontwerp is ge-

besluit denken.

weest. Hoe kon men destijds verwachten dat een

Ook CHEOPS heeft de afgelopen maanden niet

dergelijke mate van grootschaligheid zou slagen

stilgestaan. Het jaarlijkse 24UP heeft weer plaats-

in de praktijk – niet wetende hoe het gebied zich

gevonden en afgelopen maand is een groep

in de loop der jaren zou ontwikkelen? Inmid-

studenten onder begeleiding van docent Jacob

Voor je ligt de eerste editie van de Chepos in een

dels zijn we jaren verder en is het gebied aan

Voorthuis naar Rome afgereisd. Dit gaat na-

nieuwe lay-out. Na jaren met de in 2009 geboren

een grondige reorganisatie onderworpen. Een

tuurlijk gepaard met de bijbehorende verslagen.

lay-out gewerkt te hebben, heeft de redactie

groot deel van de hoogbouw in de kenmerkende

Daarnaast wordt de uitslag van de fotowedstrijd

besloten met de tijd mee te gaan en het blad een

honingraatstructuur is inmiddels gerenoveerd of

van de vorige Chepos bekendgemaakt. Tevens

opfrisbeurt te geven: Chepos in een nieuw jasje.

vervangen door laagbouw. Voor overige gebou-

laat oud-redacteur en alumnus Adriaan Jurriëns

Er wordt meer aandacht besteed aan beeldma-

wen wordt bekeken wat de beste optie is op dit

– die in de vorige editie al een interview gaf over

teriaal en door minder volgens een vast stramien

moment: sloop of renovatie. Een aantal projecten

de beginnende architect - zijn licht schijnen op

te lay-outen, krijgen de artikelen een aantrek-

die de afgelopen jaren zijn uitgevoerd – of nog in

de dagelijkse gang van zaken als architect in een

kelijke uitstraling. Grote stukken aaneengeregen

uitvoering zijn – wordt hier toegelicht.

reeks terugkerende columns. Hij begint daarbij

tekst worden zo een stuk luchtiger zonder dat

Iedereen heeft inmiddels gehoord over het besluit

met de fase die jij en ik momenteel doorlopen: je

de inhoud verloren gaat. De samenhang tussen

van de faculteit om de mastertrack Building Tech-

studie en de voorbereiding op de beroepspraktijk.

FILE-artikelen wordt versterkt door te werken

nology op te heffen. Hier is al veel over gezegd

met kleurcodes, welke per editie verschillen.

en geschreven; het blijft echter onbegrijpelijk dat

MERIJN POELS

Wat niet verandert, is de mogelijkheid om eigen

een faculteit die bekendstaat om het multidiscipli-

Hoofdredacteur

artikelen in te zenden. Dit wordt aangemoedigd

naire karakter een deel van haar meest technische

04 | CHEPOS

REDACTIONEEL

NOW

chePOST Naam: Sjoerd te Bogt Studiejaar: 4 Bachelor/master: master Richting: Architectuur en Bouwtechniek Onderwerp: Integraal? Illusie!

Heb jij je medestudenten wat te melden? Mail je tekst naar cheposredactie@cheops.cc, dan staat jouw artikel binnenkort in deze rubriek!

De wijze waarop al mijn respectabele, interessan-

meer ruimte boven het plafond dan eronder, bij

staan en input van niet-specialisten bij voorbaat

te en ‘eerlijke’ discussies gestalte krijgen? Juist,

vastgoed moet het altijd meer voor minder en zo

nutteloos is. Een mentaliteit waar de gemiddelde

u raadt het al; met een groep vrienden plus een

kunnen we er allemaal wel een paar toevoegen.

TU/e student zich voor zou moeten schamen en,

paar pilsjes in de kroeg. Een situatie waarin ik mijn

tot mijn verbazing, een insteek die bij de HBO-

frustratie, verwondering en verontwaardiging via

Hoe verder de studie vordert, hoe meer je

een Jan Mulder-achtige tirade de wereld in gooi,

afdwaalt in een sterk verzuilde beroepsgroep,

vergezeld met een set drukke handgebaren, in de

waar iedereen veilig vanuit zijn eigen discipline

Ik ben van mening dat het merendeel van de

hoop dat er iemand hapt. Waar normaal gespro-

zijn dingetje doet en daar vooral niet te veel

mensen zijn eigen vaardigheden onderschat en

ken dit soort discussies verre van het navertellen

buiten meedenkt. Met het Multiproject (en voor

zichzelf te kort doet door zo disciplinebeperkend

waard zijn, raakte ik dit keer in een - al jaren in

de master het MIO-project) wordt er een dap-

te denken. Je hoeft niet goed te kunnen tekenen

het onderbewuste opgebouwde - vervoering.

pere poging gedaan deze verschillende groepen

om een idee duidelijk te maken. Creatief zijn

alsnog te verbinden, maar de onschuldige, onwe-

is niet iets magisch wat je hebt of niet, maar is

Vanaf jaar één wordt het er met de paplepel

tende en veelzijdige bouwkundige geest van het

gewoon het doordacht oplossen van een ont-

ingegoten. Je moet integraal ontwerpen! Dat

eerste jaar is in die tweetal jaren al een stille dood

werpprobleem. Constructieve berekeningen en

is namelijk wat ons zo veel beter maakt dan die

gestorven. Iets wat juist bij deze integrale projec-

principes zijn niet alleen weggelegd voor mensen

slappe amateurs uit Delft, de koppeling tussen

ten zeer pijnlijk aan het licht komt. Bouwfysici zijn

met bovennatuurlijke rekenkrachten. Bouwfysica

het ontwerp en de techniek is wat een Eindho-

ineens bang te tekenen en te ontwerpen, omdat

gaat gewoon over hele logische onderwerpen die

vense student tot echte bouwkundige maakt in plaats van een kunstenaar. Het beeld dat ieder project tot stand komt door een gelijkwaardige samenwerking tussen architect en ingenieur sprak

schakelaars zowaar nog dieper geaard zit.

`Je hoeft niet goed te kunnen tekenen om een idee duidelijk te maken´

de jonge architect in spé in mij aan, zó hoort het. ze zogenaamd niet creatief zijn. Architecten

alle mensen aan kunnen voelen.

Hoe verder ik echter kom in mijn opleiding tot

wagen zich niet eens meer aan de meest basale

‘integraal bouwkundige’, hoe meer scheurtjes

constructieve uitdagingen, uit angst iets doms te

Stap nu eens uit dat hokje dat je jezelf hebt aan

er in deze idealistische kijk op de bouwwereld

doen of omdat het ze “toch niet lukt”. Construc-

laten meten en ga nu eens echt integraal naden-

komen. Veel wijze mensen zijn het er over eens

teurs durven zich niet met het ontwerp “van de

ken, met zijn allen over alle onderwerpen brain-

dat integraal ‘the way to go’ is, sterker nog, ons

architect” te bemoeien, bang om belachelijk

stormen. Deel niet alles op in losse onderwerpen

hele onderwijsprogramma is ernaar geschreven!

gemaakt te worden.

die wel of niet bij jou horen, maar durf ook na

Hoe kan het dan zo zijn dat niemand zich daar naar gedraagt?

te denken over onderwerpen buiten je directe De mentaliteit van de studenten lijkt een gevolg

comfortzone. Een andere invalshoek op een-

van onderwijs door docenten die zelf eigenlijk

zelfde probleem geeft zo veel andere inzichten

Iedereen lijkt in de loop der jaren geïndoctrineerd

een beetje bang zijn voor de vreemde wereld

en oplossingen, misschien wel die ene geniale. Ik

door de ouderwetse manier van denken van

buiten de veilige specialisatie waarin ze zich al

hoop dat we op een kantelpunt zitten of dat ik

zijn betreffende leerstoel. Hoewel dat in eerste

jaren bewegen. Misschien wel beschaamd dat ze

het gewoon iets te negatief bekijk, want als dit

instantie vooral bij flauwe grapjes blijft, is er na

ergens minder over zouden kunnen weten dan de

het niveau is van de integraliteit van de bouw….

twee jaar al een heel pakket aan stereotypen

student die ze onderwijzen. Precies deze instelling

“Werkelijk ON-VER-DRAAGLIJK, Integraal??... ik

ontstaan bij iedere discipline. Alle architecten wil-

zorgt voor een klimaat waar het blijkbaar normaal

zou me DÓÓDSCHAMEN” [woest mijn handen

len zwevende gebouwen, constructeurs zeggen

is dat je alleen over je eigen ding wat zegt. Een

ten hemel zwaaiend].

bij voorbaat dat iets niet kan, de bouwfysicus wil

klimaat waarin domme vragen opeens wel be-

CHEPOST

CHEPOS | 05

NIEUW UIT NEDER TIJDELIJK THEATER SPEELHUIS IN KERK HELMOND GEOPEND In de Onze Lieve Vrouwekerk in Helmond is onlangs het - tijdelijke - Theater

Speelhuis heropend als vervanger van het afgebrande oorspronkelijke Speelhuis,

ontworpen door Piet Blom. Omdat het hier gaat om een tijdelijke voorziening en

het kerkgebouw eigendom blijft van het bisdom, heeft architectenbureau cepezed gekozen voor een minimale aanpassing en aantasting van de bestaande situatie.

Alle theaterfuncties zijn daarom als autonome en gemakkelijk te (de)monteren elementen binnen de oorspronkelijke bebouwing geplaatst. Zo is de stalen tri-

bune op een aantal plekken door middel van U-profielen aan het oorspronkelijke gebouw bevestigd. Het podiumfront is zoveel mogelijk naar achteren geplaatst, zodat het zicht op de koepel optimaal behouden blijft. Daarnaast is er veel zorg

besteed aan de akoestische kwaliteit. Zo zijn er akoestische voorzieningen opge-

nomen in de doorvalbeveiligingen van de tribune en het balkon, de onderzijde van de tribune, de lichtbrug en het podium. bouwwereld.nl

www.cepezed.nl

TEKST: MERIJN POELS

BARCELONA KRIJGT GROOTSTE HOTEL VAN EUROPA

Er zijn concrete plannen om op een kunstmatig

eiland voor de kust van Barcelona het grootste hotel

van Europa te realiseren. Het Mobilona Space Hotel - hoogste punt op 300 meter - moet 2000 kamers

gaan tellen, met prijzen variërend tussen 300 en

1.500 euro per nacht. Het complex is ontworpen

door architect Erik Morvan en krijgt een zeer futuristisch uiterlijk met bijbehorende functies. Zo is er naast het hotel ruimte voor een overdekte haven,

een 24-uurswinkelcentrum, een verticale wind-

tunnel en een ‘zero-gravity spa’. Daarnaast moet

het gebouw CO2-neutraal opereren en moeten er

groene-energievoorzieningen komen, waarmee Barcelona van energie kan worden voorzien.

www.dearchitect.nl

www.barcelonaisland.com

BROEKBAKEMA ONTWERPT VERTICALE STAD VAN DE TOEKOMST

Broekbakema is in een studie over stedelijke ontwikkeling tot een interessant

concept gekomen: Green Living City. Dit concept, ontwikkeld in samenwerking met DGMR, ABT, 4Building, Greenwave Systems en Atelier Quadrat, vertaalt zich in een veranderlijke verticale stad inclusief openbaar groen. Deze stad wordt gerealiseerd door een gestapelde mix van functies. Het concept is gebaseerd op een staalcon-

structie in combinatie met ‘supervloeren’, die dienen als openbare groene ruimte.

Op deze vloeren bevinden zich de zogenaamde ‘pockets’, die flexibel in te vullen

zijn met verschillende functies. Deze functies zijn bereikbaar via de publieke ruimte, die bestaat uit pleinen en parken. Door de flexibiliteit van de pockets kan het concept inspelen op veranderende behoeften in de stad. Het uitgangspunt duurzaamheid kan ook hier natuurlijk niet ontbreken. Door de stapeling van functies wordt de footprint gereduceerd en kunnen de toepassingsmogelijkheden van groen worden gemaximaliseerd. De gevel bestaat uit een doek met een fotovoltaïsch materiaal, dat zorgt voor opwekking van zonne-energie. www.architectenweb.nl 06 | CHEPOS

NIEUWS UIT NEDERLAND

WS

NOW

BOUW BRYGHUSPROJEKTET OMA BEGONNEN

Afgelopen maand is de bouw van het Bryghusprojektet in Kopenhagen

begonnen. Het complex, ontworpen door OMA, biedt plaats aan een mix

van functies met onder andere het Deens Architectuurcentrum (DAC). Het

gebouw wordt gezien als de ontbrekende schakel tussen het stadscentrum, de historische oevers en het Slotsholmen-district. Het is omgeven door

monumentale gebouwen zoals paleis Christiansborg en moderne bebouwing aan de waterkant. OMA’s verantwoordelijke partner Ellen van Loon vertelt over het ontwerp: “In plaats van het stapelen van functies op de traditionele wijze, hebben wij het DAC in het midden van het volume geplaatst, omgeven door en ingebed bij diens onderwerpen: woningen, kantoren

en parkeren. De stedelijke route reikt tot aan het hart van het complex en creëert daarmee een wijde reeks aan interacties tussen de verschillende programmadelen en de stedelijke omgeving.” www.oma.com

CENTRAL PLAZA ROTTERDAM HEROPEND Het Central Plaza in Rotterdam is onlangs heropend na een renovatie van zes maanden. Het project beslaat kantoren, winkels, woningen en parkeermogelijkheid en is uitgevoerd door GROUP A, die hiermee de Award voor Duurzame Architectuur 2012 heeft binnengesleept. Kernpunten van het ontwerp zijn het optimaliseren van de stedelijke route door het gebouw, het geven van een sterke identiteit aan het pand en revitalisatie van het winkelgebied. Hiertoe is onder andere de entree van het winkelcentrum naar de hoek van het gebouw verplaatst, gericht op het nieuwe Stationsplein. De winkelpuien zijn vervangen om de bezoekersstromen beter te geleiden en om voor een betere aansluiting op de entrees te zorgen. Daarnaast is een grote glazen tourniquet in de arcade geplaatst om de oriëntatie te bevorderen. Om de aansluiting op de publieke omgeving te verbeteren en een aangename winkelsfeer te creëren zijn de arcade-indeling, routing, afwerking en materialen

RLAND vernieuwd. Er is ook een nieuw lichtplan ontwikkeld dat de identiteit van het Central Plaza moet versterken en de aandacht meer vestigt op de entrees van het winkelgebied en de erboven gelegen kantoren. www.architectenweb.nl

CERES BNA GEBOUW VAN HET JAAR

Het ketelhuis Ceres op de TU/e-campus is afgelopen maand verkozen tot

BNA Gebouw van het Jaar. Het gebouw is door diederendirrix architecten

getransformeerd tot onderkomen van onderzoeksinstituut ICMS (Institute for Complex Molecular Systems). Ceres behoort tot de eerste generatie gebou-

wen op de campus en is daarmee cultuurhistorisch van groot belang. Eén van

de belangrijkste ingrepen is de vervanging van een oude baksteengevel door een glazen klimaatgevel. Deze klimaatgevel sluit aan op het open interieur

en zorgt voor behoud van het oorspronkelijke karakter, terwijl het gebouw

hiermee toch de gewenste innovatieve uitstraling krijgt. De jury, onder leiding van Koen van Velsen, koos het gebouw vanwege de voorbeeldfunctie die het

meedraagt: “Architectuur gaat niet alleen over maken. Ook niet-maken is een teken van grootsheid. Met hun ingreep hebben de architecten op hun karak-

teristieke, bescheiden wijze de schoonheid van het bestaande blootgelegd.” www.gebouwvanhetjaar.nl

CHEPOS | 07

under construction:

Nationaal Militair Museum CLAUS EN KAAN ARCHITECTEN TEKST: EVERT HOLLANDER

Op het meest centraal gelegen militair terrein in

gebouwd mogen worden om de ontwikkeling

van het centrale museumgebouw plaatsvinden,

Nederland wordt in opdracht van het Ministerie

van dit gebied te financieren.

maar ook worden er bestaande gebouwen met

van Defensie voor 160 miljoen euro het Nationaal

Camp New Amsterdam in het zuidwestelijke deel

historische waarde uitgebreid en herbestemd.

Militair Museum gerealiseerd. Dit terrein, beter

van het gebied blijft in gebruik door defensie.

Het ontwerp van Claus en Kaan Architecten in

bekend als vliegbasis Soesterberg, heeft een rijk

Verder zullen op het terrein een aantal cultuur-

samenwerking met H+N+S Landschapsarchitec-

verleden en is tweemaal met de grond gelijk

initiatieven hun intrek nemen in leegstaande

ten behelst ruim opgezette museumzalen en een

gemaakt. Dat gebeurde door zowel Duitse als

vliegtuigloodsen. Deze locatie is behalve door

langgerekte, hoge vliesgevel. In tegenstelling tot

Engelse bombardementen, beide gevolgd door

de zeer centrale ligging ook uitermate geschikt

de historische panden waar het Legermuseum in

wederopbouw en uitbreiding. De vliegbasis had

voor dit grote museum door de overvloed aan

gevestigd was in Leiden en Delft, oogt het ont-

internationaal hoog aanzien en de gevestigde

buitenruimte. Het is dan ook te verwachten dat

werp van het centrale gebouw van het nieuwe

squadrons werden wereldwijd ingezet. Sinds

de bezoekers veel tijd in de frisse lucht zullen

museum zeer strak en eigentijds.

2008 wordt de vliegbasis echter alleen nog door

doorbrengen.

Het museum zal bestaan uit de collecties van het

de Amsterdamse Club voor Zweefvliegen ge-

De bouw van het 45 hectare grote museum-

Militaire Luchtvaartmuseum, gehuisvest op het

bruikt die daar al sinds 1946 gevestigd is.

complex wordt gerealiseerd door het consortium

Kamp van Zeist, en het Legermuseum te Delft.

Het meest noordelijke deel van de vliegbasis

Heijmans PPP. Binnen het DBFMO-contract valt

Deze musea bieden een kijk in het defensiewezen

wordt herbestemd als natuurgebied waarin ook

behalve het ontwerp en de bouw ook de finan-

door middel van beeldmateriaal en een enorm

het nieuwe museum gerealiseerd wordt. Verder

ciering en gedeeltelijke exploitatie voor 25 jaar.

scala aan voorwerpen. Ze tonen alles van wapens

zullen er in de toekomst ook een aantal woningen

In het relatief forse projectgebied zal nieuwbouw

en uniformen tot schilderijen en maquettes. Na-

08 | CHEPOS

NATIONAAL MILITAIR MUSEUM, SOESTERBERG

NOW

tuurlijk ontbreken ook de legervoertuigen zoals

van een mening over defensie. Een spectaculaire

artikel over het museum: “Het Nationaal Militair

tanks en vliegtuigen niet. Daarnaast zal in het

mix van presentatiemethodes met onder andere

Museum wordt vast een aantrekkelijk dagje uit,

nieuw museum een nieuw thematisch gedeelte

multimedia, bijzondere verlichting en maquet-

modern, verrassend en interactief. Maar een echt

komen waarin alle militaire disciplines aan bod

tes moeten de historische verhalen spannend en

museum wordt het nooit meer.”

komen. Het buitenterrein zal plaats bieden aan

interessant maken.

exposities en evenementen.

In januari van dit jaar is gestart met de bouw.

Het museum is opgedeeld in twee concepten van

Het Legermuseum is inmiddels gesloten en het

ontwerpbureau Kossmann.dejong. Het eerste

Militaire Luchtvaartmuseum volgt in juni. De

concept is het ‘daglichtmuseum’, waarin de meer

Rijksgebouwendienst bericht dat eind 2014 de

fysieke onderdelen van het museum te bewonde-

deuren van het nieuwe museum opengaan, wat

ren zijn. Het tweede concept is de ‘black box’ in

ongetwijfeld gepaard gaat met een fantastische

het hart van het museum, waarin context aan het

vliegshow.

materieel gegeven wordt met persoonlijke verha-

Door de hoge bouwkosten in het licht te houden

len, achtergrondverhalen en militaire geschiede-

van de 12.000 ontslagen bij defensie en de popu-

nis van de krijgsmacht en ons land. Bijzonder is

laire expositiemethodes - die meer in de lijn van

dat de bezoeker hier niet alleen geprikkeld wordt

werving voor defensie lijken te liggen dan die van

met succesverhalen, maar ook met dilemma’s en

educatie - is het museum erg omstreden. Jour-

overwegingen die moeten leiden tot het vormen

nalist Arthur Graaf van HP/De Tijd schrijft in een

AFBEELDINGEN 1

2 3

1, 2 & 3. Impressies van het NMM. Bron: Claus en Kaan Architecten

BRONNEN 1. www.rgd.nl 2. www.heijmans.nl/NMM 3. wwwww.vliegbasissoesterberg.info 4. www.militaireluchtvaartmuseum.nl 5. www.clausenkaan.nl 6. www.kossmanndejong.nl 7. www.hpdetijd.nl

CHEPOS | 09

24UP

ste vraag van de dag toch onder ogen worden gezien: Wat houdt een organische stedebouwkundige ontwikkeling in? Hoe ga je dit vraagstuk te lijf?

Het begrip ‘organische stedebouw’ is heden ten

Oliemolenkwartier Amersfoort

dage een populair begrip, maar veel professionals geven hiervoor een andere uitleg. De traditionele ontwikkelaar gebruikt het begrip vaak om het oorspronkelijke stedebouwkundige plan alsnog uit te voeren, maar dan in meer behapbare brokken. Het proces duurt in zijn ogen alleen wat langer dan voorheen. Een meer vernieuwende visie is dat de burger, of gebruiker van de ruimte, wordt betrokken bij de ontwikkeling van een gebied. Hierin zijn ook weer verschillende vormen mogelijk, zoals klantenpanels,

TEKST: PEET WIJNEN

zodat de ‘professional’ weet wat de vraag is, en hiermee de stedebouwkundige visie ontwikkelt.

Na een periode van spanning brak dé dag toch

echter last van de vastgelopen vraag naar nieuwe

Nog radicaler, en misschien nog meer in lijn met

aan. De dag van het 24UP: een dag én nacht én

bebouwing. Om het gebied toch te ontwikkelen,

het begrip organische ontwikkeling, is een totale

nog een dag nadenken, ontwerpen, inspiratie-

met behoud van de monumentale Prodentfa-

vrijheid voor de gebruiker. Het grote probleem is

loos rondhangen, opbouwende vermoeidheid

briek, is een nieuwe visie nodig. Uitgangspunt

dat de ruimtelijke kwaliteit onder druk kan komen

ervaren, een presentatie geven en je na afloop

van de ontwerpwedstrijd was een organische

te staan als iedereen zijn eigen gang mag (kun-

(hopelijk) voldaan voelen. Dit jaar werd er afge-

ontwikkeling. De gemeente en haar partners

nen) gaan. Groot voordeel is echter dat iedereen

reisd naar Amersfoort. Deze stad in het midden

gaan ervan uit dat het gebied niet in één keer

naar eigen vermogen zijn of haar wensen kan

van het land heeft de afgelopen jaren een flinke

ontwikkeld kan worden, maar dat dit in de loop

uitvoeren. Hierdoor kan een gebied zijn eigen

groei gekend, met de bouw van Vinex-wijken in

van de tijd moet gebeuren.

kwaliteiten ontwikkelen en is het mogelijk om op

het noordoosten van de stad. De ontwerpopgave

De negen teams mochten vanaf twee uur in de

werkbare schaal te ontwikkelen. Dit principe kan

waar dit jaar mee gestoeid mocht worden bevond

middag met het vraagstuk gaan stoeien. In de

een vastgelopen stedebouwkundige ontwikke-

zich echter nabij het centrum. Het te herontwik-

24 uur die volgden, kwamen er veel ontwerpen

ling weer lostrekken.

kelen gebied, het Oliemolenkwartier, is gelegen

voorbij van uiteenlopende kwaliteit. De teams

Om de potentiële nadelen op te vangen, maar

ten noorden van het spoor. In het gebied is het

werden met advies bijgestaan door bezoekende

wel te combineren met de voordelen, is een grote

afgelopen decennium al veel gerealiseerd, zoals

docenten en andere deskundigen. Langzaamaan

creativiteit vereist. Om niet in een totale chaos te

een dependance van de Hogeschool Utrecht en

kropen de uren voorbij en bij het ene team sloeg

vervallen, zal in een dergelijk project een regisse-

winkels en andere openbare voorzieningen. Het

de stress sneller toe dan bij het andere. Echter,

rende partij nodig zijn. Een partij die de uiteenlo-

laatste deel van het te ontwikkelen gebied heeft

naarmate de klok wegtikte moest de belangrijk-

pende wensen van de gebruikers samenbrengt, maar wel de vrijheid geeft voor unieke kleinschalige projecten binnen het gebied. Voor de hand liggend is dat deze regisserende partij ook genoeg ontwerpende kwaliteiten bezit, omdat zo de toekomstige ruimtelijke kwaliteit gewaarborgd kan worden. Om de ontwikkeling zo goed mogelijk te waarborgen is het wenselijk dat deze ontwerpende regisseur gedurende de hele looptijd van het project aanwezig is. Zo kan constant worden ingespeeld op nieuwe wensen en ontwikkelingen. Een organisch stedebouwkundig project is namelijk nooit af en wijzigt continu. Projecten met een korte levensduur moeten in een dergelijk gebied ook mogelijk zijn, zolang ze maar voldoen aan de gewenste ruimtelijke kwaliteit.

Binnen het 24UP moet elk team zich op een gegeven moment hebben afgevraagd of het niet alleen beschikte over genoeg durf om een

CHEPOS 10 | CHEPOS | 10

24UP, OLIEMOLENKWARTIER AMERSFOORT

NOW dergelijke visie te ontwikkelen, maar ook over genoeg ontwerpende kwaliteit om deze visie vorm te geven. Dit om de vernieuwende strategie op te pakken. Waren de antwoorden minder positief, of was een team niet zeker van zijn zaak, dan werd er vaak teruggegrepen naar de visie van de traditionele ontwikkelaar. Bij diverse teams werd dit ook zichtbaar. Zij kwamen met eindplannen waarbij enkel de tijdsfasering onzeker werd gelaten. Deze keuze is een logische, maar de vraag kan gesteld worden of dit voor het 24UP wel genoeg zou zijn. Het 24UP leent zich enerzijds goed voor een snelle ontwikkeling van de visie omtrent de ontwikkeling van een gebied, met een helder einddoel, mooie plaatjes en een vlot verhaal. Anderzijds is het 24UP toch vooral een hogedrukpan, waar nieuwe, nog verder te ontwikkelen ideeën worden gecreëerd.

Deze uitdaging begon bij enkele teams al snel zijn tol te eisen, en om stoom af te blazen werden er verschillende mogelijkheden bedacht. Zo was er een spelcomputer aanwezig voor een sportief potje Mario Kart, maar ook de zitzakken werden gebruikt, om aldaar een kaartje te leggen. Andere teams waren meer creatief; zo kon bij een enkel team de drank op de tafel worden gespot, maar ook de binnenstad van Amersfoort werd door een enkeling met een bezoek getrakteerd. Of dit ten goede kwam van het uiteindelijke ontwerp kan natuurlijk in twijfel worden getrokken.

Nadat de zon weer was opgekomen was bij de meeste teams duidelijk de vermoeidheid te zien, maar er moest toch nog even worden doorgewerkt. Nu kwam het er echt op aan. De bedachte plannen moesten nog worden gevisualiseerd, zodat de hersenspinsels bij de presentatie ook door de jury en de andere teams begrepen konden worden. Dit pure productiewerk bleek na zoveel uren toch niet meer automatisch te gaan, en kostte soms meer moeite dan gedacht. Maar uiteindelijk waren de 24 uur dan toch op, en kwam alles aan op de presentatie. Mooie, krachtige presentaties werden afgewisseld met verhalen van nauwelijks vier minuten en nadien ging de jury in beraad. Het winnende team van dit jaar was Kip Kipkip. Hun visie is gebaseerd op het principe van archipunctuur, waarbij de ontwerper kleinschalige ingrepen uitvoert, die het gebied en de huidige gebruikers respecteren.

AFBEELDINGEN 1 1

2 3 4

1. Niet iedereen was “24 up”. foto: CHEOPS 2 & 4 impressie van het winnende ontwerp. Beeld: Kip Kipkip 3. Interventies van het winnende ontwerp. Beeld: Kip Kipkip

CHEPOS | 11

Prefab bouwen tot in het extreme uitgevoerd

220 VERDIEPINGEN 90 DAGEN Eind 2012 kwamen de eerste nieuwsberichten voorbij over een Chinees bedrijf dat plannen heeft om binnen 90 dagen een wolkenkrabber te realiseren met een hoogte van 838 meter. Dit gigantische gebouw, genaamd ‘Sky City’, had afgelopen maart al opgeleverd moeten zijn, maar uiteindelijk zal waarschijnlijk pas deze maand begonnen worden met de bouw. Het 220 verdiepingen tellende gebouw moet worden gerealiseerd in de Chinese stad Changsha, waar ook het constructiebedrijf is gevestigd dat deze klus denkt te klaren. Broad Sustainable Building (BSB) is verantwoordelijk voor zowel het ontwerp, de fabricage als de assemblage van het gebouw. BSB heeft in het verleden al aangetoond een 30 verdiepingen tellend gebouw in 15 dagen te kunnen bouwen. De belofte van 90 dagen komt dus niet volledig uit de lucht vallen. Het is echter nog afwachten of Sky City een realistisch project is of dat het slechts een briljante reclamecampagne is voor BSB. TEKST: PATRICK VAN DODEWAARD

12 | CHEPOS

SKY CITY, CHANGSHA

NOW De naam Sky City komt voort uit de verticale stad

warm water op de 213e verdieping te krijgen.

in dertien maanden is gebouwd. Een verticale

die het claimt te zijn. Zo bestaat het gebouw uit

Ook nemen de constructie-elementen - in verge-

stad als deze gaat geen uitkomst bieden aan

vier vleugels, variërend van drie tot zeven verdie-

lijking met laagbouw - relatief veel ruimte in.

de behoeften van de bewoners en aan de stad

pingen, met woningen. In het midden bevindt

waarin deze staat. Volgens Sottile zijn sommige

zich een kern met faciliteiten zoals restaurants,

MODULAIR BOUWEN

gebruikte technieken uiterst interessant, maar het

winkels en bioscopen. In totaal moet de toren

De term duurzaam komt zo vaak naar voren

totaalplaatje levert een bak schroot op. Of je het

een woon-werkomgeving vormen voor meer

(zelfs in de bedrijfsnaam) dat het bijna ongeloof-

nou binnen 90 dagen bouwt of niet. Dan kun je je

dan 30.000 mensen. Sky City moet een toren

waardig wordt. BSB denkt Sky City duurzaam

afvragen of je goed bezig bent als bedrijf. Blinde-

worden voor alle lagen van de bevolking. BSB wil

te maken door middel van een korte bouwtijd,

lings vasthouden aan techniek (wat BSB wel lijkt

het wonen op hoogte bereikbaar maken voor de

een extreme mate van standaardisering en

te doen) is een gevaarlijke gedachte. Overbe-

middenklasse en denkt dit te kunnen bereiken

het bouwen in de fabriek. Hier zullen alle units

volking in steden kan niet worden opgelost door

door een flinke kostenreductie op de bouw. De

geproduceerd worden, waarna deze op de bouw

prefab wolkenkrabbers als Sky City, ook al is dit

bouw van deze toren kost volgens BSB slechts

alleen in elkaar geklikt hoeven te worden. De

wel een technisch mogelijke oplossing. BSB lijkt

een derde van die van de Burj Khalifa, terwijl

elementen hebben erg veel weg van Meccano-

hier geen boodschap aan te hebben. Ze willen

de oppervlakte veel groter is. Een gigantische

staven, evenals de manier van assembleren. De

de wereld laten zien waartoe ze in staat zijn. Of

wolkenkrabber als deze heeft over het algemeen

prefab bouwmethode is zo ver doorgevoerd dat

het gebouw 90 dagen na oplevering nog steeds

een onpraktisch formaat. Er is sprake van extreem

het extreme gevolgen heeft voor het uiterlijk van

overeind staat, zal nog moeten blijken.

veel verticaal verkeer en er moeten ingewikkelde

de toren. Door de omvang van Skycity zal het au-

maatregelen worden genomen om bijvoorbeeld

tomatisch een landmark worden, of de uitstraling ook bij een landmark past is de vraag. Ook heeft de extreme prefab modulaire bouwmethode gevolgen voor de lokale omgeving. Ter plaatse van de fabriek zal een gigantische werkgelegenheid ontstaan, maar door de standaardisering zal er een compleet identiteitsloos gebouw verrijzen.

Er bestaan immers al gebouwen als Sky City in andere steden met dezelfde modulaire bouwmethode. Vanuit het architectonisch oogpunt valt dit zeer te betreuren, al ontkom je niet volledig aan standaardisatie. BSB claimt dat het gebouw duurzaam gebouwd kan worden door de prefab methode en de minimale afvalmaterialen. Het is alleen de vraag of dit gebouw, dat zo leunt op de huidige technologie, over enkele decennia nog de moeite waard is om te restaureren, aangezien er dan waarschijnlijk al een betere bouwmethode beschikbaar is. Of de bouwtijd haalbaar is, moet uiteraard nog blijken, maar BSB is erg geheimzinnig over zaken als de ‘hijstijd’ van de modules, de constructieve eigenschappen van de modules en de weerstand tegen bijvoorbeeld wind. Het is niet voor niets dat alle moderne wolkenkrabbers een licht aerodynamische vorm hebben, terwijl dit een blok staal in de lucht is.

GOED IDEE? Christian Sottile, decaan van the School of Building Arts, stelt heel duidelijk dat Skycity een belachelijk idee is. Dit heeft niet per se te maken met de bouwtijd van slechts drie maanden, maar vooral met het ontwerp ervan. Hij acht de

AFBEELDINGEN: 1

1. Sky City geprojecteerd in Chicago, bron: 2 Broad Sustainable Building 2. Sky City, bron: Broad Sustainable Building n.b. de impressies geven allebei een ander gebouw weer, maar betreffen wel beide Sky City van BSB.

BRONNEN: 1. www.businessinsider.com/why-chinas-sky-city-oneis-a-bad-idea-2012-11 2. www.broad.com

bouwtijd van drie maanden realistisch, aangezien het Empire State Building een eeuw geleden

CHEPOS | 13

BUITENLANDSE REIS NAAR ROME

van Michelangelo tot Mussolini Rome is een stad vol architectuur, het is één groot openluchtmuseum. Oude gebouwen waarvan het onmogelijk voor te stellen is dat men dat toen al kon bouwen, gebouwen uit het fascistische tijdperk van Mussolini en spectaculaire moderne gebouwen gaan hand in hand in Rome. Het is dan ook niet voor niets dat CHEOPS dit jaar met de studiereis richting Rome ging. Een groep van 29 studenten en één docent, Jacob Voorthuis, stapte 7 mei op het vliegtuig richting die mooie stad in het zuiden.

TEKST: JOLIJN VAN KEULEN

OUD-ROME

Voorthuis nam ons mee langs alle hoogtepunten.

gebouw. Door de oude straatjes van Rome zijn

Rome kent een lange geschiedenis en heeft als

De tocht begon bij het Colosseum, een groot am-

we richting het Pantheon gelopen, de tempel met

hoofdstad van het Romeinse Rijk een belangrijke

fitheater uit het jaar 80 na Christus. Daarna heb-

de beroemde koepel met een opening in het mid-

rol gehad voor Europa. In de tijd van het Ro-

ben we rondgekeken in Forum Romanum, waar

den. Omdat de christenen de tempel in gebruik

meinse Rijk zijn vele grote imposante gebouwen

indrukwekkende ruïnes staan. Het is nauwelijks

hebben genomen als kerk, heeft het Pantheon

gebouwd die in de eeuwen daarna als voorbeeld

voor te stellen dat de resten die er nu staan nog

kunnen blijven bestaan.

hebben gediend voor vele ontwerpen. Jacob

maar een klein deel zijn van een nog veel groter

14 | CHEPOS

BUITENLANDSE REIS, ROME

NOW

Naast gebouwen uit de Romeinse tijd staat Rome ook vol met architectuur uit de baroktijd. Zo zijn we natuurlijk bij de Trevi-fontein geweest, de grootste fontein van Rome. De ruwe rotsen, waar het water over naar beneden stroomt, barsten uit de gevel. Het is zeker de moeite waard om je door de drommen toeristen heen te wurmen om het schouwspel goed te bekijken.

KERKEN Geloof is erg belangrijk in Rome. Dat kan ook niet anders met de Paus naast de deur. Er zijn dan ook vele prachtige kerken in Rome. Voorthuis heeft ons laten zien hoe de kerk van Romeinse tempel transformeert in een grote Barokke kerk. Ritmes in de gevel die de ingang accentueren moeten mensen naar binnen trekken. Binnen lijken de marmeren beelden op te gaan in de architectuur

door de Friese kolonie die op een van de heuvels

opdracht van Mussolini voor de wereldtentoon-

en zorgen plafondschilderingen voor een heel

van Rome was gevestigd. De kerk ligt direct

stelling van 1942. Door het uitbreken van de

ander perspectief. Veel van de kerken waar we

naast de Sint-Pieter. We werden hartelijk welkom

oorlog is het plan nooit geheel voltooid en is de

binnen zijn geweest zijn overdadig gedecoreerd.

geheten door de priester en konden zo eens een

wereldtentoonstelling niet doorgegaan. De brede

Als je binnenkomt, word je overspoeld en weet

katholieke mis bijwonen. Toen de mis afgelopen

lanen en axiaal geplande sobere gebouwen,

je niet waar je moet kijken. Je hebt een gids

was konden we nog snel naar het einde van de

geïnspireerd door de oude Romeinse bouwstijl,

als Voorthuis nodig om te weten waar je moet

buitenmis op het plein voor de Sint Pieter. Daar

stralen de ideologie van het fascisme uit. Midden

kijken, om dat ene prachtige beeldje te kunnen

reed de paus al wuivend rond in zijn pausmobiel

in deze wijk wordt gebouwd aan een nieuw con-

aanschouwen. Zo ook in de grote Sint Pieter,

en hebben wij hem mogen aanschouwen. Zo

gres centrum dat de bijnaam ‘The Cloud’ draagt.

waar geen stukje muur of plafond meer vrij is.

geldt het gezegde “hij is in Rome geweest, maar

Fuksas won de prijsvraag in 1998 met een ont-

Daar staat het prachtige beeld van Michelangelo,

heeft de Paus gemist” gelukkig niet voor ons.

werp van een grote wolk in een theca. Wij kregen

Maria die de gekruisigde Jezus op haar schoot

een rondleiding over de bouwplaats met helmen

heeft liggen.

NIEUW-ROME

op en prachtige werkschoenen aan. Dat het een

Op zondagochtend zijn we met de hele groep

Naast het oude, klassieke Rome hebben we ook

spectaculair gebouw ging worden, werd meteen

naar de Nederlandse mis gegaan in de Friezen-

vele nieuwere projecten bezocht. Zo zijn we in

duidelijk toen we naar binnen liepen. Maar zoveel

kerk. Deze Nederlandse kerk is gebouwd in 1141

de EUR-wijk geweest. Deze wijk is ontworpen in

nutteloze ruimte en zulke hoge kosten brachten CHEPOS | 15

toch wat twijfel naar boven. Naast het congres-

is als een brug over het spoor gebouwd. In de

basketbalarena heeft een ronde vorm met een

centrum staat een hotel. Het casco en de gevel

stationshal hangen volumes waarin kantoren

diameter van 61 meter. Door gebruik te maken

staan er, nu moet het interieur nog gedaan wor-

en winkels gerealiseerd moeten worden. Toen

van betonnen ribben in ruitvorm kon het dak

den. Omdat er niemand is die dit hotelletje voor

wij daar ’s ochtends in spitstijd kwamen kijken

erg licht blijven. Het is jammer dat de buitenkant

100 miljoen wil kopen, ligt de bouw echter stil.

was het uitgestorven. Iedereen gebruikte nog de

zo slecht is onderhouden, waardoor er een laag

Waar het in Nederland de gewoonte is om eerst

oude tunnel onder het spoor door waardoor geen

aanslag op zit. De binnenkant van het dak daar-

investeerders te zoeken en dan te bouwen, gaat

enkele winkel zich in de nieuwe stationshal wil

entegen is nog prachtig wit. Ongeveer naast het

het in Italië blijkbaar andersom. Dit zagen we ook

vestigen.

Palazzetto dello Sport bevindt zich Parco della

terug bij ons bezoek aan het Tiburtina-station.

Ook hebben we het olympisch dorp voor de

Musica, ontworpen door Renzo Piano. Het com-

Het Tiburtina-station moet het nieuwe hoofd-

Olympische Spelen van 1960 bezocht waar

plex bestaat uit een park met drie grote auditoria

station worden van Rome. De grote stationshal

vooral het Palazzetto dello Sport opviel. Deze

en een buitenplaats voor muziekoptredens. Elke zaal heeft een totaal ander karakter. De kleinste zaal, Sala Petrassi, heeft 700 plekken en is ideaal voor congressen, kamermuziek en theater. De tweede zaal, Sala Sinopoli, heeft 1200 plekken en is geschikt voor bijvoorbeeld pianoconcerten, dansoptredens en modeshows. Het is een erg flexibele zaal, maar in de praktijk wordt alleen de basisopstelling gebruikt. Sala Santa Cecilia is de grootste zaal met 2800 stoelen. Deze zaal is speciaal gemaakt voor grote orkesten. Er treden ook wel popartiesten op, omdat het zo’n mooie, grote zaal is, maar dan moet er veel worden aangepast voor een goede akoestiek. Wij waren wel nieuwsgierig naar die goede akoestiek van de zaal en zijn daarom met een deel van de groep ’s avonds naar een concert van het huisorkest van de Accademia Nazionale di Santa Cecilia geweest. En het was zeker de moeite waard. De muziek was mooi, maar vooral de beleving van de zaal was geweldig. Het is ongelooflijk dat je

16 | CHEPOS

BUITENLANDSE REIS, ROME

NOW met 2800 mensen in een zaal zit en het toch ruim

een presentatie over onze eigen faculteit. Na de

en totaal niet vol voelt.

presentatie kregen we een rondleiding door de

In dezelfde wijk als Palazzetto dello Sport en

drie faculteitsgebouwen van een groepje Itali-

Parco della Musica is ook het MAXXI-museum

aanse studenten. Na afloop waren wij er allemaal

gevestigd. Het museum is gevestigd in het spec-

van overtuigd dat wij toch een best luxe gebouw

taculaire gebouw dat is ontworpen door Zaha

hebben in Eindhoven.

Hadid. Het is een gebouw met beweging. Lijnen en vloeiende muren trekken je het hoekje om,

VRIJE AVONDEN

verder het gebouw in. In het museum werden

Op de meeste avonden was er geen programma

we rondgeleid langs de verschillende architec-

en kon iedereen zijn eigen gang gaan. In groepjes

tuurtentoonstellingen. Maar eigenlijk was het

zocht iedereen een plek om te eten, het liefst

vooral het gebouw zelf dat onze aandacht kreeg.

in een klein Italiaans restaurant waar niet te

De vraag is dan ook of het een geschikt gebouw

veel toeristen zaten. En keer op keer was het

is voor een museum, misschien is het wel een té

weer smullen, want koken kunnen die Italianen

bijzonder gebouw.

wel. Heerlijke pasta’s, pizza’s en vleesgerechten vergezeld met wat glazen wijn. Na even de

OP BEZOEK

spullen gedropt te hebben in het hotel zochten

Tijdens onze reis naar Rome zijn we op bezoek

we een leuke pleintje op. Daar kochten we in

geweest bij de Nederlandse Ambassade en het

een supermarktje 66 cl-flessen van het Italiaanse

KNIR, het Koninklijk Nederlands Instituut Rome,

bier Peroni en was het chillen op de fontein. Op

kleine stukjes Nederland in Rome. Bij de Neder-

aanraden van de studenten van de Sapienza-uni-

landse Ambassade kregen we een presentatie

versiteit gingen we naar het wijkje aan de andere

over vastgoed en architectuur in Italië. Al snel

kant van het Termini-station. Daar waren de stra-

werd duidelijk dat er toch grote verschillen zijn

geven tijdens een afstudeerproject over Rome.

ten gevuld met Italiaanse studenten die allemaal

tussen Nederland en Italië op dat gebied. Zo

Op dit moment zijn ze nog erg gericht op de

aan het genieten waren van hun vrije avond.

heeft Italië ongeveer 150.000 architecten terwijl

klassieke architectuur maar ze zijn bezig om ook

Natuurlijk moesten een paar toeristische trek-

wij in Nederland maar iets meer dan 12.000

de moderne architectuur meer aandacht te gaan

pleisters ook in het donker worden bezocht. De

architecten hebben. Verder zie je dat in Italië veel

geven. Na de presentatie mochten we genieten

Trevi-fontein is nog mooier als hij ’s avonds wordt

meer mensen kopen. In het rijke noorden van

van een heerlijk glaasje koude prosecco.

verlicht. En wat is er heerlijker dan boven aan de

Italië begint wordt er al iets meer gehuurd, maar

Verder hebben we één van de universiteiten van

Spaanse trappen naar de zonsondergang te kijken

in het arme en meer traditionele zuiden is het

Rome bezocht, de Sapienza-universiteit. Daar

terwijl je geniet van het uitzicht over de stad.

bezit van een huis een must. Het meest opmer-

kregen we op de architectuurfaculteit een korte

kelijke feit wat verteld werd, was dat na vijf jaar

presentatie over hoe het er bij hun aan toe gaat.

werken als architect een man 80% meer verdient

De presentatie begon niet echt denderend door

dan een vrouw. Dat deed onze monden wel even

het wat onduidelijke Engels van de presenta-

openvallen.

trice. Voordeel was dat ze gewoon de overvolle

Ook bij het KNIR kregen we een presentatie.

PowerPoint-sheet voorlas zodat we ondertiteling

4

6

Hij vertelde ons over de mogelijkheden om

hadden. Toen we haar later vroegen naar wat zij

5

7

studieprojecten te doen in Rome. Het is jammer

zelf deed, moest ze wel improviseren en kwam

dat de TU/e niet is aangesloten bij dit instituut.

er een heel interessant verhaal naar boven. De

Zij kunnen studenten onderdak, hulp en steun

reiscommissie en Jacob Voorthuis gaven daarna

AFBEELDINGEN

1

2 3

1. Maxxi Museum, foto: Femke Tilma 2. Kunst en architectuur komen samen, foto: Femke Tilma 3. Trevi fontijn, foto: Femke Tilma 4. Casa Della Musica, foto: Femke Tilma 5. Palazzo della Civiltà Italiana, ookwel het vierkante Colosseu, foto: Femke Tilma 6. Pantheon, foto: Femke Tilma 7. Groot deel van de groep boven bij de Spaanse trappen, foto: Karlijn de Wild

CHEPOS | 17

LICHTHOVEN Het oude postkantoor van Eindhoven zal plaats gaan maken voor een nieuwe blikvanger in het centrum van Eindhoven: Lichthoven! Als je nu het station uitloopt aan de stadskant kijk je rechts nog tegen een leegstaand gebouw aan dat in de gloriedagen van de PTT nog het hoogtepunt van de Eindhovense post was. Eindhoven staat niet stil, althans niet te lang, dus hier zal iets aan moeten gebeuren. Het project moet het oostelijke deel van de stationsweg bij het centrum betrekken en aantrekkelijker maken. Nu wordt dit deel omsloten door het oude postkantoor en een parkeerplaats aan de noordkant en aan de zuidkant door poppodium de Effenaar. Het postkantoor en de parkeerplaats zullen plaats gaan maken voor een achttal nieuwe volumes met een verscheidenheid aan functies. Deze acht volumes zijn verdeeld over twee rijen van vier. De ene rij tegen de stationsweg aan, de andere tegen het spoor. Tussen deze twee rijen is een straat gelegen die eindigt bij de Dommel. Zo ontstaat er een zichtlijn van het station naar de Dommel toe. tekst: Geordy van Bussel Het programma bevat appartementen, een hotel,

tweelaagse parkeergarage. Het kolomgrid is

De acht gebouwen moeten een herkenbare een-

cafés, winkels, kantoren, een fietsenstalling en

bepalend voor de positie en opbouw van de nog

heid gaan vormen. De hoogteverschillen zouden

een parkeergarage. De kantoren komen aan de

nader te ontwerpen gebouwen. De footprint

dan ook ingeleid kunnen worden door variaties in

spoorzijde en zullen dienen als een geluidsbuffer

van de daadwerkelijke gebouwen is bepaald

de gevel van de gebouwen ernaast; zo is duidelijk

voor het wonen dat aan de stationsweg komt te

vanuit het parkeergrid, het bestemmingsplan, de

dat de gebouwen bij elkaar horen en een verband

liggen. De openingen tussen de volumes aan de

eigendomsgrenzen van omliggende kavels en de

met elkaar hebben. Voor de gebouwen langs het

Stationsweg zijn van een dergelijk formaat dat de

geplande fasering. Levendigheid en efficiëntie

spoor is gekozen om ze in één hoofdmateriaal uit

kantoren zich nog steeds met hun entrees naar

waren bepalende factoren in het bepalen van de

te voeren. Dit geldt ook voor de punten waar de

de straat toe kunnen profileren. De gebieden

ontsluiting van de volumes. In het stedebouw-

massa in een ander vlak ligt, bijvoorbeeld bij een

tussen en rond de volumes moeten vooral groen

kundig plan wordt gesproken over de esthetiek

variatie. Als er vides zijn in het gebouw moeten

ingericht worden. Het moet gaan functioneren

van de constructie als referentie voor het verdere

deze zichtbaar zijn aan de zuidzijde, zodat ze

als een klein stadspark om zo de Dommel door te

ontwerp van de gebouwen.

gezien kunnen worden vanaf de Stationsweg. De

trekken richting het station.

De grootte van de entreepartijen in de plint is

plint in de kantoorgebouwen en de gebouwen di-

Het stedebouwkundig plan - ontworpen door de

bepaald door de opening tussen de gebouwen

rect grenzend aan het station hebben de hoogte

Architekten Cie. - is gebaseerd op drie basisprin-

en de bebouwing aan de overzijde van de straat.

van het station.

cipes: het principe van rooilijnen, het principe

Zo wordt er geprobeerd de gebouwen zoveel

van volumetrische opbouw en het principe van

mogelijk te verweven met de omgeving. De

Het stadspark tussen en rond de nieuwe gebou-

landschappelijke aansluiting. De positie van de

spoorzijde moet een samengesteld en gelaagd

wen zal ontworpen worden door een nog te

gebouwen wordt bepaald door de onderliggende

uiterlijk krijgen om zo massaliteit te voorkomen.

kiezen gerenommeerd landschapsontwerpbu-

De tussenvolumes moeten de afzonderlijke

reau. Het moet een versteend karakter krijgen

gebouwen van elkaar scheiden en herkenbaar

met daarin groene elementen verwerkt. Het

maken. Ze krijgen een transparant uiterlijk zodat

park zal het dak vormen van de onderliggende

er een doorkijk naar het spoor mogelijk is. Een

parkeergarage, waarvan de bovenste laag half-

referentie voor deze transparante tussenvolumes

verdiept ligt. De vraag is of de zichtlijn vanuit het

is bijvoorbeeld de Apple Store in New York.

station naar de Dommel wel zo sterk aanwezig zal zijn als het tussenliggende gebied hoger ligt.

Het park moet in ieder geval wel de verbinding vormen tussen de Dommel en het stationsgebied.

Zo moet het park het gebied verbinden met zijn

18 | CHEPOS

lichthoven, eindhoven

NOW

omgeving. Het verbindende element hierin is het

alen. Uitsparingen of delen die uitsteken moeten

water. De Gender, een beek die vanuit Steensel

dezelfde materialisatie hebben als de rest van de

via Veldhoven door het centrum van Eindhoven

gevel. Het is binnen de huidige plannen mogelijk

liep en uitmondde in de Dommel zal deels weer

dat een woongebouw een volledig glazen

terugkomen in het straatbeeld. De beek is in de

gevel zal krijgen. Het meest zuidwestelijke blok,

negentiende eeuw grotendeels uit het straatbeeld

grenzend aan het stationsplein, wordt een hoge

verdwenen door de grootscheepse stadsver-

woontoren. Volgens de voorlopige impressie

nieuwingen in het centrum. De Gender loopt nu

krijgt het gebouw 23 verdiepingen, wat het een

grotendeels onder Eindhoven door. Echter, langs

van de hoogste gebouwen van Eindhoven zal

de Stationsweg zal deze weer bovengronds gaan

maken. In dit gebouw zal het ‘studentenhotel’

lopen om zo langs het nieuwe Lichthoventerrein

moeten komen met ongeveer 390 eenheden

te lopen. Een goede toevoeging in een stad die

gericht op de huisvesting van internationale en

Nederlandse studenten. Je krijgt als student een

te maken heeft met een schaarste van water in

gratis fiets, een abonnement op de sportschool

het centrum. Bomen zullen geplaatst worden op

en Wi-Fi op je kamer. Op de website van Lichtho-

plaatsen waar het constructief mogelijk is, reke-

ven valt te lezen: “De student rolt zijn koffer naar

ning houdend met de onderliggende parkeerga-

binnen en The Student Hotel regelt de rest.” Zo

rage. Het water in het plan moet verder worden

lijkt het studentenhotel zich vooral op (internati-

gebruikt om ‘afstand te creëren’. Bovendien heeft

onale) studenten te richten die hier voor een half

water een natuurlijke aantrekkingskracht die ste-

jaar een kamer zoeken en dan weer verdergaan.

delijke gebieden kan verfraaien. Het moet zorgen

Iets wat de levendigheid van het complex en de

voor een natuurlijke overgang van de stedelijke

omgeving misschien niet zal bevorderen.

binnentuin naar het meer landschappelijke Dom-

Met Lichthoven worden er indrukwekkende

melgebied. Water zou ook een attractie kunnen

plannen gepresenteerd voor een uitbreiding van

zijn voor de stad, vooral aan de meest stedelijke

het Eindhovense stadscentrum. Het terugbren-

zijde van het plan, de stationszijde.

gen van het water, de verbinding leggen met de Dommel en het introduceren van een stadspark

Voor de esthetiek van de woongebouwen is

lijken goede verbeteringen van de oostelijke

gekozen voor warme kleuren en warme materi-

stationsomgeving. Zo kan wellicht een aantrekkelijker gebied gecreëerd worden dan het kille Kennedyplein aan de noordzijde van het spoor.

Het potentieel van de Stationsweg is natuurlijk hoog en dit plan lijkt de kansen die er zijn goed te benutten. Zo zou Lichthoven een pareltje kunnen worden in het centrum van Eindhoven en een verdere stap op weg naar een stad met (inter) nationale allure.

Het plan dat hier besproken wordt, is nog niet definitief vastgesteld en kan nog wijzigen.

AFBEELDINGEN 1

2 1. Sfeerimpressie lichthoven.

2. Hoogteprofiel van de nieuwe bebouwing.

BRONNEN 1. Schetsontwerp Lichthoven Urban van de Architekten Cie. 2. www.lichthoven.nl

CHEPOS | 19

CAMERAW

Manipulatie of realiteit?

20 | CHEPOS

<TITEL FOTOTECHNIEKEN, VAN ARTIKEL>, CAMERAW

NOW Elke bestaande foto is een gemanipuleerde

Bij het afbeelden van de gebouwde omgeving

Behalve door het weergeven van bepaalde

weergave van de werkelijkheid. Dit gaat volledig

moet je dat goed onthouden. Wat wil je laten

elementen is je beeld ook sterk te beïnvloe-

tegen ons gevoel in: bij het zien van een foto

zien met je foto of render? Wil je een heel strak

den door je technische instellingen, zoals de

twijfel je in eerste instantie niet aan de authen-

beeld geven van je het gebouw of juist een

kleurtemperatuur, aan te passen. De kleurtem-

ticiteit ervan. De definitie van een foto is echter

levendige sfeer? Het is belangrijk om dit soort

peratuur bepaalt de uitstraling van de foto.

‘een afbeelding vervaardigd door inwerking

dingen van tevoren te bedenken. Het bewust

Een hoge kleurtemperatuur geeft de foto een

van licht op een gegevensdrager’. Zodra je op

manipuleren van je beeld kan cruciaal zijn. Een

warme uitstraling, terwijl een lage kleurtempera-

de ontspanner klikt, bepaal je welk deel van

foto met spelende kinderen en kleurrijke bloe-

tuur een koele en grauwe indruk geeft. Spelen

de werkelijkheid je laat zien. Je kiest zelf welke

metjes geeft een heel andere uitstraling dan een

met je belichting (HDR) en contrast kan je foto

elementen je wel en niet laat zien op je foto, al

foto met daarop een prullenbak en een verlaten

net dat extra beetje sfeer geven dat je concept

dan niet bewust.

bankje, gemaakt op een regenachtige dag.

ondersteunt.

Foto: Noortje Weenink

Foto: Noortje Weenink

Foto: Noortje Weenink

AV: F/3.5

AV: F/11

AV: F/11

TV: 1/80 s

TV: 1/80 s

TV: 1/80 s

ISO: 100

ISO: 100

ISO: 100

Bovenstaande foto’s zijn gemaakt van twee

lijnen in de foto wijzen naar de boom, waar-

van onderaf te fotograferen wordt de galerij

soortgelijke flats in de Bijlmer in Amsterdam.

door het effect wordt versterkt. Dieptewerking

van de flat benadrukt. De hoogte is volledig

De foto links laat een veel positiever beeld zien

ontstaat door het perspectief en het kader:

zichtbaar, waardoor er geen ruimte is voor eigen

dan de rechterfoto. Dit is sterk afhankelijk van

het gebouw wordt afgesneden en de boom

invulling en het beeld onpersoonlijk wordt. Het

de compositie en de weergegeven elementen.

overlapt. Daarbij werkt de weerspiegeling in de

eenduidige lijnenspel en het gebrek aan contrast

De strakke lijnen van de koele, betonnen galerij

raampartijen mee aan deze ruimtelijke beleving:

benadrukken deze onpersoonlijkheid. Het beeld

gaan over in de gedetailleerde, houten plint.

je eigen fantasie kan de ontbrekende elementen

is saai, fantasieloos en plat. Het karige boompje

Bovendien wordt het gebouw overlapt door een

aanvullen.

tracht hier verandering in te brengen, maar de

groenelement. De focus wordt verlegt van de

Het frontale standpunt van de rechterfoto

werkelijkheid is anders.

koude naar de warme elementen. De diagonale

maakt het beeld erg plat. Door het gebouw CHEPOS | 21

FOTOWEDSTRIJD

WINNENDE FOTO - THOMAS HENRY In de Chepos 3.12 is een prijsvraag uitgeschreven voor de mooiste maquettefoto. Uit de inzendingen hebben het Cameraw-initiatief en de Cheposredactie een winnaar gekozen. Thomas Henry wint het boek ‘Model Making’, waarin diverse maquettetechnieken worden besproken. We willen alle deelnemers bedanken voor hun inzet!

Thomas Henry heeft de winnende foto gemaakt.

Een prachtige foto! De mensen in het midden van de foto zijn precies scherp. De balie waar zij bij staan, is het centrale punt van de ruimte. Verder hiervandaan vervaagt het beeld. Je blik wordt eerst naar binnen getrokken, om daarna tussen de vloer en het plafond door weg te glippen naar de zittende persoon op de voorgrond en het materiaal van de maquette. De kwaliteit van de foto zit in de diepte, de sfeer en de interessante compositie.

De eervolle vermelding is voor de foto van Ricardo Ploemen. Alles klopt aan deze foto: de lichtinval is goed, de focus is goed gekozen, scherpte en diepte kloppen. Vooral was de jury verwonderd over Ricardo’s enorme kwaliteiten op het gebied van maquettebouwen. Wellicht rijst bij jullie ook de twijfel, maar dit is echt geen render!

TEKST: FREDERIKE ZIELMAN &

EERVOLLE VERMELDING - RICARDO PLOEMEN

IRENE SCHEPERBOER 22 | CHEPOS

FOTOWEDSTRIJD

NOW

DE A VAN ARCHITECT, ARROGANT Stylos Delft TEKST: MARTHE VAN GILS

Egoïstisch, pretentieus en arrogant. Zo beschreef

tuur’ erg moeilijk te definiëren is, en dat er talloze

heeft architecten een toontje lager laten zingen.

een klant ooit Frank Lloyd Wright. Dat designers

meningen en overtuigingen een rol spelen bij het

Veel architecten hebben met grenzeloos opti-

vaak een hoge pet van zichzelf op hebben is een

bepalen van wat wij als goed beschouwen, dan

misme hun bureau uitgebreid en zijn gedwongen

bekend cliché. Is het eigenlijk ook terecht dat

is het begrijpelijk dat een architect een handboek

deze mensen nu weer te ontslaan. Om stand te

mensen van buiten het architectenwereldje stel-

met richtlijnen nodig heeft. Zolang deze - zelf-

houden is een andere benadering noodzakelijk:

len dat architecten arrogant zijn?

gemaakte - richtlijnen duidelijk en sterk zijn, kan

samenwerken. Met andere bureaus, bouwpar-

elke kritiek op het ontwerp worden ontkracht,

tijen, deskundigen van andere disciplines en met

Al voordat ik aan mijn studie bouwkunde begon

indien deze niet voldoet aan diezelfde richtlijnen.

de gebruikers. Samenbrengen is de kracht van

werd ik, bij het verkondigen van mijn gewenste

Tot op zekere hoogte is er dus ook de dwang een

de architect van het nu. Bij het vertalen naar een

toekomst, geconfronteerd met het imago

egoïstisch oogpunt in te nemen bij het ontwerp

ontwerp blijft er natuurlijk ruimte voor de eigen

rondom het architectenberoep. Het woord archi-

van gebouwen. Want het ‘kennen’ van een ont-

interpretatie.

tect kent een statusbeeld. Het wordt geassoci-

werp ligt grotendeels bij het individu.

eerd met een intelligente, nobele en smaakvolle

Een te groot ego kan deze nieuwe werkwijze

creatieveling. Een goedbetaalde kunstenaar,

Dit kan natuurlijk worden gezien als arrogant.

slechts in de weg staan. Zo zal een ontwerp, wan-

zelfbewust van zijn eigen kunnen. Dit zelfbe-

Wat vaak ook het geval is.

neer de architect elke vorm van interventie van de

wustzijn ligt vaak niet ver van arrogantie. Soms

gebruiker weigert, verzwakken. In de psychologie

zien architecten zich als de rechterhand van god.

Een gezonde dosis ego is bij deze professie dus

is zelfs bekend hoe het ego van een ontwerper

Ken je bijvoorbeeld de Kohler-reclame?

eigenlijk een ‘must have’. Dan vraag ik me af

omzeild kan worden. Om als omgevingspsycho-

of dit ego tijdens het studeren ook aangeleerd

loog iets te kunnen betekenen voor de kwaliteit

Daartegenover staat dat je als architect een die-

wordt. Door het leren spreken van een eigen taal-

van het architectonisch ontwerp, kan er slechts in

naar bent. Na een aantal studiejaren bouwkunde

tje bijvoorbeeld, dat anderen niet begrijpen en

de beginfase van het ontwerpproces ingegrepen

waarin ik in aanraking ben gekomen met archi-

waardoor men zich dus al snel verheven voelt. Of

worden. Daarna is het te laat. Dan zal de architect

tecten is mijn blik ten opzichte van de architect

door de manier van onderwijzen. Het individueel

het advies verwerken in zijn verhaal, zonder de

veranderd. Ik beaam de intelligente, nobele en

werken in studio’s, waarbij allen snakken naar

aanbeveling daadwerkelijk toe te passen in het

smaakvolle creatieveling, twijfel over het goede

waardering van docenten en studiegenoten, en

ontwerp.

salaris en zet soms vraagtekens bij het grote ego.

het ophemelen van individuen zoals Michelan-

Ik vermoed dat deze attitude voortvloeit uit het

gelo en Mies van der Rohe.

feit dat het werk van architecten ontzettend

Deze individuele benadering schetst een verte-

subjectief is en het beoordelen van architectuur

kend beeld van de wereld waarin wij nu leven. Er

eveneens. Als je accepteert dat ‘goede architec-

is geen plek meer voor individualisme. De crisis

STYLOS, DELFT

AFBEELDINGEN: 1,2 & 3. Zelfvoldane architecten. v.l.n.r.

1 2 3 Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, Daniel Libeskind

CHEPOS | 23

Ja, ze waren er. Zeker weten, die ene agent heeft ze zelf gezien! Direct na de ramp verschenen ze in grote getale op de plek des onheils. Niemand mocht er komen, maar zij wel. Ze spraken geen Nederlands, geen Engels, geen Duits.

Sommige kwamen met helikopters, anderen kwamen in auto’s met Frans kenteken. Er waren ook opvallend veel vluchten naar Israël die week. Ze hadden veel verschillende gedaantes. Maar het waren allemaal mannen in witte pakken. Een complottheorie was geboren.

De Bijlmer ‘dankt’ zijn grootste bekendheid aan de Bijlmerramp. De flats Groeneveen en Klein Kruitberg waren op 4 oktober 1992 het toneel van de meest (na)besproken vliegtuigramp ooit in Nederland. Die avond stortte een vrachtvliegtuig van de Israëlische luchtvaartmaatschappij ‘El Al’ neer op de hoek van de eerdergenoemde flats. Zeker 43 mensen – waaronder de vier bemanningsleden – overleefden de ramp niet. Het aantal was waarschijnlijk hoger door de illegalen woonachtig in de flat. Een half jaar na de ramp, en vele onderzoeken verder, kwam er het verhaal van de ‘mannen in witte pakken’.

Volgens sommigen waren de mannen van de Franse reddingsdienst ASAD. Ook gingen er geruchten dat de milieudienst Amsterdam er aan het werk was. De meest smeuïge theorie is dat de witte pakken tot de Mossad behoorden, de Israëlische geheime dienst. De mannen in witte pakken liepen heen en weer met geigertellers, wat de geruchten voedde over de lading van het vliegtuig. Was het uranium, gifgas of geheime computerapparatuur? Ook was een deel van de lading, die glansrijk door de douane kwam, helemaal niet geïdentificeerd. Dat de ramp in Israël volledig in de doofpot is gestopt en dat de Bijlmerbewoners allerlei vage gezondheidsklachten kregen na de ramp maakt het allemaal niet minder geheimzinnig. Tot op de dag van vandaag is niet duidelijk wie deze ‘mannen in witte pakken’ waren en wat ze deden.

De FILE zal ingaan op de Bijlmermeer, tegenwoordig Amsterdam Zuidoost. Het idealisme, de problemen en de vernieuwingen. Een wijk die al vanaf dag één in een negatief daglicht staat, maar net als zijn bewoners knokt om te overleven.

TEKST: PATRICK VAN DODEWAARD

ideaal problemen renovatie toekomst

BIJLMER

AANLOOP EN GEDACHTEGOED BIJLMER

En toch ging het mis “Nergens in de wereld is tot nu toe een mooiere en modernere stad van een dergelijke om-

programma sneller moeten gaan uitvoeren. De

vang tot uitvoering gekomen. De kans ligt er: het project voor het prettigste woonoord dat

stad had geen ruimte meer en daarom werd er

zich laat denken.” Dit zei Gijs van Hall over de Bijlmer in 1964, hij was toen burgemeester

gezocht naar uitbreidingslocaties buiten de stad.

van Amsterdam. In de jaren zestig leek de Bijlmer, en zo werd het ook aangekondigd “de

De Bijlmermeer, een polder tussen Diemen en

stad van morgen voor de mens van nu”. Het ‘licht, lucht en ruimte’ van CIAM was eindelijk

Weesp en deel van de gemeente Weesperkarspel,

op zijn hoogtepunt aangekomen en Amsterdam was klaar voor the big deal. De vertaling

werd gekozen. De polder sloot niet aan op de

van licht, lucht en ruimte was drastisch. “Hoogbouw omringd door uitgestrekte parken

grens van Amsterdam, wat leidde tot de be-

waarin men zich midden in de natuur dient te wanen. Privacy in riante maar uniforme

moeienis van de nationale overheid. De overheid

woningen met tal van collectieve voorzieningen per flatgebouw, auto’s keurig uit het zicht

weigerde de Bijlmermeer aan Amsterdam toe

opgeborgen in parkeergarages en gemotoriseerd verkeer gescheiden van fietsers en wan-

te voegen, uit angst dat er een satellietstad zou

delaars”. De Bijlmer als een massief woonensemble. Het moest de Amsterdamse stadsont-

ontstaan. Voor Amsterdam was de zaak echter zo

wikkeling weer beroemd maken, net zoals het Amsterdamse Uitbreidingsplan (AUP) van

belangrijk dat het zijn inwoners achter de beslis-

Berlage dat in de jaren 30 had gedaan.

sing probeerde te scharen door middel van een open brief. In de brief werd aan bewoners uit-

TEKST: GEORDY VAN BUSSEL

gelegd dat er 25.000 families waren die in onacceptabele levensomstandigheden leefden, dat er

De eerste woning wordt in 1968 opgeleverd.

De uiteindelijke ruimtelijke werking van de Bijl-

9.000 huizen in Amsterdam waren met maar één

Van Hall opent het zogenaamd “modernste,

mer is vooral het resultaat van het werk van ste-

kamer en dat er 38.000 mensen inwoners waren

spraakmakendste en prettigste woonoord dat

debouwers en politici, aldus Mentzel (1989). De

die wonen in huizen met slects twee kamers. Na

men zich kan denken. Hierna verrijst de ene na de

oorzaak hiervan is terug te leiden naar de Tweede

dit dramatische beeld van de stad Amsterdam

andere hoogbouwflat in het bekende honingraat-

Wereldoorlog. De levensomstandigheden waren

gezegd dat er een oplossing was. Die oplossing

patroon. Voor men het wist, stonden er 31 flat-

na de oorlog verre van ideaal. Ambitieuze plan-

zou de Bijlmermeer zijn, een polder met ruimte

gebouwen met in totaal 13.000 woningen. Grote

nen zijn gemaakt om de negentiende-eeuwse

voor 100.000 inwoners. Na een aantal verdere

woningen voor toen (voor nu ook nog wel), met

wijken, waar de hygiënische standaarden te

strubbelingen heeft de overheid uiteindelijk wel

ruime bergingen, centrale verwarming, praktische

wensen over lieten, te hernieuwen. Tegelijkertijd

toestemming aan Amsterdam gegeven om het

vuilstortkokers en luxe sanitair. De woningen zijn

kwamen er plannen voor nieuwe woonwijken. In

gebied voor twaalf jaar te mogen huren. In die

wel relatief duur, maar er zijn volgens het bestuur

de jaren 50 begon de bouw van de tuindorpen,

tijd heeft de stedebouwkundige afdeling van de

van Amsterdam al voldoende goedkope huur-

gebaseerd op het uitbreidingsplan van Van Eeste-

gemeente Amsterdam de plannen gemaakt.

woningen in Amsterdam. De Bijlmer is dan ook

ren uit 1935. De veelal vierlaagse bebouwing kon

gericht op gezinnen uit de middenklasse.

het huizentekort echter niet oplossen. Amster-

Het eerste deel van de planvorming werd gesu-

dam had een probleem en zou het uitbreidings-

perviseerd door Van Eesteren, de voorzitter van CIAM tot 1947. Het project is volbracht onder de leiding van Siegfried Nassuth. De principes van

“HET MODERNSTE, SPRAAKMAKENDSTE EN PRETTIGSTE WOONOORD DAT MEN ZICH KAN DENKEN.” 26 | CHEPOS

CIAM uit het Charter van Athene waren leidend voor zijn plannen. Hierin zijn woonwijken, recreatie, werkgelegenheid en verkeer allemaal van elkaar gescheiden door middel van groene zones.

Dit principe is duidelijk terug te zien in de uitvoering van de Bijlmer waar functies ook zoveel mogelijk gescheiden zijn en omringd door groen.

Het pleidooi van CIAM voor hoogbouw in tijden van een tekort aan woningen werd ook volop ter harte genomen. ”De Bijlmer moet een speciale stad worden, een stad zonder stank van uitlaatgassen. Een stad in het groen, maar dicht bij het centrum van

AANLOOP EN GEDACHTEGOED BIJLMER, AMSTERDAM-ZUIDOOST

FILE: BIJLMER gekozen om de inwoners maximale blootstelling

deze gebieden doorkruisen. Het klinkt allemaal

aan de zon te garanderen. Vanuit de straten reed

zo mooi en het zou zo mooi worden. Zo goed

je direct een parkeergarage in, vanuit waar je via

bedoeld. Toen kwamen de eerste inwoners en

een interne routing naar de liften liep. De ap-

ging het toch mis. Het begin van het einde.

partementen waren ruim, hadden grote ramen en balkons en keurig ontworpen huiskamers. Er wa-

AFBEELDINGEN

ren zelfs twee nieuwigheidjes: een gang waar de kinderen konden spelen en een combinatie tussen keuken en eetkamer. Het project was gericht

2 1

3

1. Overzicht Bijlmer, erfgoedstem.nl 2. Le Corbusier - bron: huffpost.com 3. Het groen in de Bijlmermeer, elmurodemadrid.blogspot.nl

op de typische Nederlandse familie en de meeste appartementen hadden vier of vijf kamers, de ba-

BRONNEN

byboomers kregen immers in die periode allemaal

1. KEI – Kenniscentrum stedelijke vernieuwing 2. Wagenaar, C (2004), Happy: Cities and public Happiness in Post War Europe, Rotterdam: NAi Uitgevers

kinderen. Alle appartementen hadden een grote opslagruimte en een fietsenberging.

In het plan waren veel collectieve voorzieningen, Amsterdam. Een stad met aantrekkelijke winkels,

iets wat nodig werd geacht. In de negentiende

om volop te spelen en te wandelen. Een stad

eeuw waren er in veel wijken ontmoetingsplek-

waar de moderne mens al de levensomstandighe-

ken; dit zou een moderne variant hierop moeten

den van morgen kan ervaren.” Deze bewoording

zijn. Een deel van deze voorzieningen lagen

stond min of meer op een pamflet ter promotie

aan de interne ontsluiting, een ander deel in

van de Bijlmer in de jaren 60. Het ontwerp voor

paviljoens die in het groen gelegen waren. Dit

de Bijlmer moest een plezierige leefomgeving bie-

waren de plaatsen voor faciliteiten als een kinder-

den met veel voorzieningen voor haar inwoners.

opvang, verenigingen en bars. Deze faciliteiten

Het systeem van de appartementengebouwen,

zouden een rijk sociaal leven gaan stimuleren.

de openbare ruimten en de verkeersaders was

De architectuur mocht dan ruw en grof zijn, het

integraal ontwikkeld en op elkaar afgestemd. Het

groen was positief en had een rustig overko-

plan werd gekenmerkt door hoogbouw die con-

men. De groengebieden zouden moeten gaan

trasteert met een oase van groen en een opgetild

functioneren als een plaats om te relaxen zonder

verkeerssysteem. De honingraatstructuur was zo

last van het autoverkeer. Alleen de fiets mocht

”De Bijlmer moet een speciale stad worden, een stad zonder stank van uitlaatgassen. Een stad waar de moderne mens al de levensomstandigheden van morgen kan ervaren.”

CHEPOS | 27

TE HOOG EN TE H Misschien is de Bijlmermeer wel de beroemdste wijk van Nederland, of de beruchtste?

niet op alle punten uitgevoerd. Vanwege de hoog

Al vanaf de bouw in de jaren 60 staat de Bijlmer bekend om sociale problemen, vanda-

uitvallende kosten is er minder aandacht besteed

lisme, drugshandel en criminaliteit. De wijk van de toekomst had te maken met gebrekkig

aan het aanleggen van parken en is er bezuinigd

onderhoud en leegstand, de bewoners hebben lage inkomens en zijn grotendeels niet van

op de ontsluiting van de flats. Bovendien lieten de

Nederlandse afkomst. Wie de Bijlmer voor zich ziet, ziet anonieme massaâ&#x20AC;&#x2122;s beton voor zich

voorzieningen lang op zich wachten. Een voor-

met eindeloze galerijen. Ook na alle vernieuwingen van de afgelopen jaren blijft dit imago

beeld is de metroverbinding met het centrum van

aan de Bijlmer kleven. Waarom is de Bijlmer niet geworden wat men voor de bouw begon

Amsterdam die pas in 1980 in gebruik genomen

voor ogen had?

werd. Deze afzondering van het centrum maakte de wijk minder aantrekkelijk dan men voor ogen

TEKST: FREDERIKE ZIELMAN

had. Verder bleken sommige flats technische problemen te hebben; ze waren te gehorig of de

De jaren 50 en 60 waren de jaren van de woning-

gepakt dan in vergelijkbare wijken uit dezelfde

vuilstortkokers functioneerden niet, met als resul-

nood. De oude woningen waren vaak van slechte

periode. Negentig procent van de woningen

taat dat het afval zich ophoopte rond vuilcontai-

kwaliteit en de verwachting was dat de bevolking

werd gebouwd als hoogbouw. Bij het maken van

ners of botweg van het balkon gegooid werd. De

snel zou gaan groeien. Zeker in Amsterdam

dit stedebouwkundig ontwerp en deze keuze

wijk werd al snel onaantrekkelijk voor iedereen

zou het inwoneraantal hoog op gaan lopen. De

voor hoogbouw werd er geen rekening mee

die iets beters kon krijgen.

Bijlmermeer moest zorgen voor woonruimte voor

gehouden dat deze visie niet overeenkwam met

De huurprijzen waren veel hoger dan van tevoren

deze nieuwe inwoners. Driekwart van de wonin-

de wensen van de doelgroep.

ingeschat was, omdat de extra kosten voor de

gen zou geschikt worden voor de beter betaalde

Zeker in vergelijking met andere Amsterdamse

aanleg en het stedebouwkundig plan verrekend

arbeiders. Toen echter bleek dat de flats duurder

wijken, en nieuwbouw in plaatsen als Purmerend

werden. De hogere inkomens hadden geen

werden dan gepland, was de verwachting dat

en later Almere, was de Bijlmer niet aantrekkelijk

interesse, maar voor de lagere inkomens was de

gezinnen uit de middenklasse de woningen

voor gezinnen. Door de groeiende welvaart had-

Bijlmer te duur. Daar kwam nog eens bij dat de

zouden gaan huren. Het leek onmogelijk dat er

den ze meer te besteden en groeide de vraag naar

bevolkingsgroei lager was dan verwacht. Het

woonruimte leeg zou blijven. Toch ontstonden al

eengezinswoningen, grondgebonden huizen in

resultaat was dat de kolossale hoogbouwflats niet

snel na de bouw van de eerste flats leegstands-

een rustige wijk. Deze laagbouw was rondom

volledig verhuurd werden.

problemen.

Amsterdam op verschillende plaatsen te vinden,

De wensen van de ontwerpers waren hoogbouw

maar niet in de Bijlmer.

SOCIALE PROBLEMEN

en, om de kosten laag te houden, massaproduc-

Het plan voor de Bijlmer omvatte de bekende

De bewoners die wel naar de Bijlmer kwamen,

tie. Er zou een nieuw soort stad ontstaan, waar de

flats, een klein aandeel laagbouw, parkeergara-

waren niet de bevolkingsgroepen waar op gere-

moderne mens leeft in appartementen van hoge

ges, en veel groen. De woningen moesten van

kend was. Het waren grotendeels mensen met

kwaliteit, omgeven door groen. In de Bijlmermeer

goede kwaliteit worden en er zouden allerlei

lagere inkomens die afhankelijk waren van huur-

is dit grootschaliger en met meer overtuiging aan-

voorzieningen komen. Jammer genoeg is dit plan

subsidie. Alleenstaanden en allochtonen waren

28 | CHEPOS

VERNIEUWING BIJLMERMEER, AMSTERDAM-ZUIDOOST

FILE: BIJLMER sterk oververtegenwoordigd. In 1971 woonden

flats, waaronder de Gliphoeve, gekraakt. De Glip-

Hiermee waren de problemen nog niet opgelost

er 15.000 mensen in de Bijlmer, 15% tot 20%

hoeve was voordat de krakers kwamen al geen

en in verschillende stappen zijn er flats gereno-

was van Surinaamse of Antilliaanse afkomst en

goede woonomgeving; de technische toestand

veerd of gesloopt. De redenen voor deze sloop

45% was alleenstaand.

zorgde voor geluidsoverlast, er werd geklaagd

liggen niet bij technische veroudering, maar sloop

Deze bewoners kwamen voornamelijk omdat ze

over verloedering en de woningbouwvereniging

en renovatie worden ingezet als middel tegen

nergens anders terecht konden. Ze waren dan

had financiële problemen. Toen hier veel extra

sociale problemen. Door andere woningtypes te

ook niet van plan om lang in de Bijlmer te blijven

illegale inwoners bij kwamen, verslechterde de

bouwen wordt gezorgd voor diversiteit. De steun

wonen. Goed contact met de buren werd verhin-

situatie snel door onder andere drugsgebruik en

onder de bewoners voor deze ingrepen is groot.

derd door de hoge doorstroom, de buren bleven

afvalproblemen. In 1983 was het zo uit de hand

Bij een enquête in 2001 antwoordde 60% dat ze

simpelweg niet lang genoeg om sociale contacten

gelopen dat de flat opgesplitst werd en volledig is

voor de sloop van hun eigen huis zijn. Dat neemt

op te bouwen.

gerenoveerd.

natuurlijk niet weg dat er ook geprotesteerd

De grote openbare ruimtes die de Bijlmer ken-

wordt door mensen die aan hun wijk gehecht

merken, de binnenstraten en het groen rondom

VERNIEUWING

geraakt zijn, die zijn gaan houden van alles dat de

de flats, waren leeg en er was geen sociale

In de jaren 80 begon de zoektocht naar radicale

Bijlmer bijzonder maakt.

controle. De dure parkeergarages kwamen niet

oplossingen om de leefbaarheid van de Bijlmer-

Ondanks de sloop krijgen de vernieuwingen veel

vol, om de eenvoudige reden dat de inwoners

meer te verbeteren. De woningbouwcorporatie

lof, omdat zij hun doel bereiken. Het imago van

minder auto’s bezaten dan gepland was. In de

Nieuw Amsterdam werd opgericht, die het

de Bijlmer blijft nog achter bij de ontwikkelingen,

beheer van de verschillende kleinere corporaties

maar de bewoners zijn positiever. De leegstand

over ging nemen. De grote uitdaging was het

is opgelost. De bewoners willen graag in de

verminderen van de leegstand (één op de vier

Bijlmer blijven, veel Surinamers hebben gekozen

woningen stond leeg in 1983). Om dit te berei-

voor een nieuw huis in de Bijlmer nadat hun huis

ken moesten de huren omlaag, de kwaliteit van

gesloopt is. De werkloosheid en de criminaliteit

lege ongecontroleerde ruimtes, de blinde vlekken

de woningen moest beter en het imago van ‘het

blijven hoger dan in de rest van Amsterdam, maar

van de Bijlmer, ontstond criminaliteit. De ruimtes

Nederlandse getto’, waar de injectienaalden in

de verschillen worden kleiner. Het gaat steeds

gaven een gevoel van onveiligheid, in plaats van

de gang liggen en er geschoten wordt op straat,

beter met de Bijlmer, maar hoeveel Bijlmer is er

een gemoedelijke sfeer, en de massale architec-

moest worden doorbroken.

nog over?

HUUR tuur gaf een gevoel van anonimiteit. De sociale interactie waar de openbare ruimtes voor bedoeld waren, kwam er niet.

De sociale problemen die de Bijlmer zijn slechte reputatie hebben bezorgd, waren allesbehalve gelijkmatig verdeeld. In veel flats was er niets aan de hand, terwijl om niet altijd duidelijke redenen in andere gebouwen de problemen elkaar versterkten en de situatie onleefbaar werd. Een flat die veel heeft bijgedragen aan de slechte naam van de Bijlmer is de Gliphoeve.

De Gliphoeve was één van de complexen waar de leegstand groot was. Voordat Suriname in 1975 onafhankelijk werd, kwam er een grote groep migranten naar Nederland. Deze Surinamers gingen massaal opzoek naar woonruimte in de grote steden. Omdat zij geen wachttijd hadden opgebouwd kwamen ze niet in aanmerking voor socialehuurwoningen, bovendien waren er maxi-

Om dit te bereiken is er niet alleen ingegrepen in

ma gesteld aan het aantal Surinamers per ge-

de gebouwen, maar is er ook aandacht besteed

bouw om te zorgen voor spreiding. In de Bijlmer

aan de sociale situatie van de bewoners, om te

waren wel woningen beschikbaar. Een deel van

voorkomen dat de problemen zich verplaatsen. Er

die leegstaande woningen, die te duur waren om

is aandacht voor onderwijs, jeugdcriminaliteit en

onder de sociale huurwoningen te vallen, werd

werkloosheid. Deze aanpak lijkt te werken.

verhuurd aan Surinamers, die op hun buurt weer

Beetje bij beetje is de Bijlmer vernieuwd. De

familie of kennissen in huis namen. Dit was echter

strikte functionele scheiding werd al snel na de

niet voldoende om de vele Surinamers aan een

bouw aangepast door de verkeersstromen niet

woning te helpen. Daarom werden leegstaande

meer te scheiden en parkeervelden aan te leggen.

AFBEELDINGEN: nul20 BRONNEN

1. Bijlmermonitor 2010 2. Bijlmermuseum.nl 3. Hoge bouw, lage status: A. Brakenhof (et al.)

4. Designing renewal on Europe’s multi etnic urban edge, T. Blair en E. Hulsbergen 5. The renewal of what was tomorrow’s idealistic city, G Helleman en F. Wassenberg

CHEPOS | 29

Renovatie of sloop?

Het was een ideologisch plan. De Bijlmer zou een paradijs worden waar mensen nog jarenlang gelukkig en in luxe konden wonen. Maar al snel bleek het tegendeel waar te zijn. Sociale problemen en achterstallig onderhoud hebben gezorgd voor een vervallen en onprettige wijk.

Iedereen was het ermee eens dat er iets moest gebeuren, maar wat? Ga je slopen om met een schone lei te kunnen beginnen? Dan kun je alle problemen achterlaten, een frisse start. Of kies je toch voor renoveren om dit cultureel erfgoed te behouden?

TEKST: JOLIJN VAN KEULEN

Slopen is een makkelijke optie. Je kunt van voor

Deze zouden nieuwe doelgroepen moeten

de waarde van het gebouw vergroot door reno-

af aan beginnen en rekening houden met de

aantrekken en zorgen voor een betere inkomens-

vatie; het gebouw is het waard om gerenoveerd

eigentijdse wensen. Er is geen bestaande struc-

verdeling in de wijk. Hogeropgeleide gezinnen

te worden.

tuur die gevolgd moet worden. Het is wel een

moesten de wijk weer opkrikken. Renoveren

grote ingreep die niet terug te draaien is. Eenmaal

was dus geen optie, alleen nieuwbouw kon deze

EEN VOORBEELD

gesloopt is het gebouw voor altijd van de kaart

nieuwe doelgroep trekken.

Kleiburg is een gigantische flat van 400 me-

verdwenen. Er moet dus ook een goede reden

Maar slopen is duur, het is vaak goedkoper

ter lang en 10 verdiepingen hoog. De flat is

zijn om tot sloop over te gaan. In de Bijlmer-

om het gebouw te strippen en te renoveren.

onderdeel van het zogenaamde Bijlmer Museum-

meer is veel gesloopt. De sociale problemen en

Hierdoor blijft het mogelijk goedkope woningen

gebied. Dit gebied bestond uit acht galerijflats,

criminaliteit waren volgens de vele commissies

te realiseren voor bijvoorbeeld sociale woning-

gescheiden door een spectaculaire metrobaan op

en instanties die de Bijlmer onder de loep hebben

bouw. Daarnaast kan een gebouw zoveel waarde

hoge kolommen. De flats Grunder en Konings-

genomen te groot. De hoogbouw, waar alleen de

hebben voor de omgeving dat het beter is het

hoef zijn gesloopt en vervangen door middel-

laagste klasse wilde wonen, moest bijvoorbeeld

gebouw te laten staan. Een gebouw kan zorgen

hoog- en laagbouw. De flats Grubbehoeve, Groe-

plaats maken voor laag- en middelhoogbouw.

voor een identiteit van een wijk. Daarnaast wordt

neveen, Gooioord, Kikkerstein en Kruitberg zijn

30 | CHEPOS

RENOVATIE OF SLOOP, AMSTERDAM-ZUIDOOST

FILE: BIJLMER gerenoveerd. Kleiburg was in de jaren negentig

wat over de naoorlogse ideologieën. Kleiburg

voorbestemd als het hoogtepunt van de Bijlmer-

vertegenwoordigt een specifieke periode in de

renovatie. Sindsdien zijn er vele plannen geweest

volkshuisvesting en stedebouw. Ook het stads-

om de flat toch te slopen. Op dit moment staat

deel Amsterdam-Zuidoost was nog niet overtuigd

de flat er nog steeds in afwachting van het von-

van de noodzaak van sloop. Zij wilde zeker weten

nis.

dat alle mogelijkheden voor renovatie onderzocht

In het jaar 2000 zou begonnen worden met de

waren.

renovatie van de flat Kleiburg. Het plan van de

Hierop liet Rochdale weten de flat voor het

Amerikaanse architect Greg Lynn moest zorgen

symbolische bedrag van 1 euro over te dragen

dat er allemaal kleine buurtjes komen binnen de

aan een partij die levensvatbare plannen heeft

grote flat met ieder een eigen woningtype. Zo

om het gebouw op te knappen en te exploiteren.

moest er een buurtje komen met woon/werkwo-

Hierop meldden zich bijna 50 partijen. Uit al deze

ningen, lofts en duplexwoningen. Om de toegan-

inzendingen koos Rochdale voor het idee van

kelijkheid te vergroten zouden er extra liften en

consortium De Flat om kluswoningen te creëren.

roltrappen worden toegevoegd. Daarnaast zou er

Geïnteresseerden kunnen zelf hun huis samen-

een golvende buitengevel komen om de flat een

stellen en opknappen. De woningen worden

eigentijdse look te geven. Omdat dan de crisis

casco opgeleverd en zijn vrij in te delen. Er zijn

echter toeslaat en er dus geen geld meer is, wordt

veel verschillende woningtypes beschikbaar. De

het hele project afgeblazen.

woningen kunnen zowel horizontaal als verticaal

Ondertussen verloedert het gebouw nog meer

aan elkaar gekoppeld worden. In deze tijd van

omdat de woningbouwvereniging Rochdale niets

crisis is het erg aanlokkelijk om zo goedkoop je

nen kiezen. De gevel zal worden uitgevoerd in

meer aan onderhoud heeft gedaan. De liften zijn

eigen huis te kunnen kopen in Amsterdam. De

hout met veel glas. Hierdoor moeten de galerijen

meer dan 40 jaar oud terwijl ze eigenlijk maar 30

bewoners zullen hun eigen huis opknappen, het

levendiger worden, een plek om elkaar te ont-

jaar meegaan, het cv-systeem is ouderwets en de

architectenbureau NL Architects zorgt voor de

moeten. Een andere grote ingreep zal inhouden

buitengevel is al meer dan 20 jaar niet schoonge-

renovatie van de rest van de flat.

dat de auto’s weer op beganegrondniveau komen

maakt. Rochdale zou de flat het liefst slopen. Zij

NL Architects wil de robuuste horizontale ba-

en de parkeergarages zullen verdwijnen. Door

hebben geen vertrouwen meer in hoogbouw. De

lustrades in ere herstellen. De liftschachten die

park en parkeren te combineren, moet er een

flat is moeilijk te beheren, er wonen veel mensen

zijn toegevoegd in de jaren tachtig onderbreken

levendige buitenruimte ontstaan.

met een laag inkomen en er is veel criminaliteit.

de krachtige horizontale lijnen, dus worden ze

Nieuwbouw kost minder in onderhoud en kan

verwijderd. Achter de balustrades bevinden zich

Op dit moment is het afwachten of er genoeg ko-

rijkere bewoners aantrekken. Vanuit de bewo-

de lange galerijen met de gesloten gevels. Deze

pers zijn. De renovatie kan pas beginnen als 70%

ners van de Bijlmer kwam veel protest tegen de

gevel moet volgens NL Architects weer geopend

van de woningen is verkocht. Als dit niet gaat

sloopplannen. Kleiburg is volgens hen cultureel

worden. Er komt een catalogus met veel verschil-

lukken, is er een grote kans dat Kleiburg alsnog

erfgoed. Het is niet mooi, maar vertelt wel

lende gevelindelingen waaruit de bewoners kun-

gesloopt gaat worden.

AFBEELDINGEN 1

2 3

1. Gesloten restaurant Bijlmer (foto: Jacob Voorthuis) 2. Verlaten appartementen in de Bijlmer (foto: Jacob Voorthuis) 3. Vordering van sloop in de Bijlmer, 2012. Rood gearceerd zijn de reeds verwijderde panden. (bron: PvB)

BRONNEN www.nlarchitects.nl www.bijlmermuseum.nl www.funda.nl

CHEPOS | 31

VERNIEUWING IN DE BIJLMERMEER

De stad van morgen

Hoewel de crisis ook de Bijlmermeer niet overslaat, is de geplaagde woonwijk al jaren aan het recupereren van z’n slechte jeugd. Eerst ongeorganiseerd, maar sinds 1992 planmatig.

Sindsdien is het één grote bouwplaats geweest, waar veel is gesloopt, maar zeker ook veel is gebouwd. Het getto van weleer is langzaamaan een leefbare stad aan het worden, met veiligheidscijfers beter dan het Amsterdamse gemiddelde. En men is nog steeds bezig…

TEKST: TAEKE OFFRINGA

32 | CHEPOS

VERNIEUWING BIJLMERMEER, AMSTERDAM-ZUIDOOST

FILE: BIJLMER flats in honingraatmotief nog uit buurten met

aan beide zijden ook anders is. De torens aan de

voornamelijk laagbouw en middelhoogbouw.

Dolingadreefzijde krijgen uitzicht op het ArenA-

Die buurten met de elf verdiepingen tellende

gebied, terwijl ze aan de waterzijde uitkijken op

galerijflats zijn met letters genummerd; buurten

de eilanden. Er worden suggesties gegeven om

die sinds 1992 worden aangepakt, zijn de D-, E-,

de bebouwing hier te ontwerpen als op het water

F-, G-, H- en K-buurt.

georiënteerde terrasappartementen.

Vanwege de omvang van het gebied bestaat er

Op de hoek van het plangebied, waar belangrijke

niet één stedebouwkundig masterplan voor de

ontsluitingsroutes samenkomen, staan twee hoge

vernieuwing. Om de massaliteit te doorbreken,

woontorens gepland. De torens worden 45 tot

Al vrij snel na de oplevering bleek dat de utopi-

zijn er voor elk deel aparte plannen en visies

57 meter hoog, om zo het kruispunt tussen de

sche Bijlmermeer niet het succes werd dat men

gemaakt.

Dolingadreef en de Daalwijkdreef te markeren.

had gehoopt. Nadat er eerst tussen 1975 en 1990

Langs de Daalwijkdreef staan overblijfselen van

met kleine reparaties en ingrepen was gepro-

D-BUURT

de galerijflats Daalwijk, Dennenrode en Devel-

beerd het geheel leefbaar en veilig te maken,

De D-buurt omvat het gebied rond de Daalwijk-

stein. Ze blijven staan om structuur te geven aan

besloot men tot een structurele vernieuwing. Bij

dreef, ten oosten van de Gooiseweg. Het werd

de woonwerkkade die wordt gecreëerd langs de

deze structurele vernieuwing, vanaf 1992 uit-

van de F-buurt gescheiden door de Meander,

Daalwijkdreef, één van de belangrijke ideeën uit

gevoerd onder de verantwoordelijkheid van het

een meanderend riviertje dat door de hele Bijlmer

het FPvA. De koppen van de galerijflats worden

Projectbureau Vernieuwing Bijlmermeer (PVB),

stroomt. In het Stedebouwkundig Programma

geherpositioneerd en gaan deel uitmaken van

zijn een aantal belangrijke hoofdzaken benoemd.

van Eisen (SPvE) wordt dit water uitgebreid tot

nieuwe hoge bouwblokken. Ze vormen zo een

Het doel is om mensen naar hun maatschappelij-

een centrale plas, die kwaliteit aan de openbare

barrière tussen de drukke Daalwijkdreef en het

ke positie te behandelen. Zo worden mensen met

ruimte moet geven.

rustige water in het midden van de D-buurt. Tus-

een zwakke maatschappelijke positie doelmatig

Uit het Finale Plan van Aanpak (FPvA), een docu-

sen en in de bouwblokken worden plantsoenen

ondersteund en krijgen mensen met een betere

ment dat is opgesteld vóór het SPvE, komen een

en speeltuinen aangelegd en bomen geplant.

maatschappelijke positie kansen om op woonge-

aantal kernpunten van de D-buurt naar voren.

Tussen de Daalwijkdreefzone en het water is

bied door te groeien in de wijk. Om dit mogelijk

Hier wordt benoemd dat de D-buurt een “water-

een ‘watersingel-stadsstraat’ gepland, waar de

te maken, zijn diverse instellingen opgericht en

rijke buurt met stedelijk wonen” moet worden.

eengezinswoningen aan de ene kant georiën-

zijn ROC’s en Hogescholen naar Amsterdam-

De galerijflats Daalwijk, Dennenrode, Develstein

teerd zijn op het water en aan de andere kant op

Zuidoost gehaald. Al in 2007 is een positieve

en Frissenstein moeten voor een groot deel wor-

de stadsstraat tussen de Daalwijkdreefzone en

uitwerking van de diverse maatregelen op de

den gesloopt, zodat er ruimte ontstaat voor de

deze nieuwe bebouwing. Het vormt de overgang

werkloosheid te zien.

aanleg van het water en de nieuwe (laag)bouw.

tussen de hoogbouw langs de Daalwijkdreef en

Ook breekt de structurele vernieuwing met het

In het SPvE wordt in het concept onderscheid

de meer kleinschalige laagbouw bij het water.

oude idee van de functiescheiding; nu mo-

gemaakt door eenheden te benoemen, die elk

In het midden van de D-buurt wordt een groot

gen wonen, werken, verkeer en ontspanning

een andere sfeer en uitstraling dienen te krijgen.

water aangelegd, met daarin vier pieren. Deze ei-

gemengd worden. Langs diverse dreven komen

Langs de Dolingadreef komt aan de zijde van

landen bieden plaats aan ongeveer 200 koopwo-

bedrijfsruimtes, die soms ook samen met wonin-

de Dolingadreef een plint met bedrijfsruimtes;

ningen, gelegen aan straten zonder doorgaand

gen één gebouw vormen. Hiervoor wordt hoog-

daarboven torens met woningen. Beide zijden

verkeer. Elk eiland krijgt qua architectuur zijn

bouw gesloopt en vervangen voor andere typen

van deze strook, die als één geheel ontworpen

eigen karakter; in het SPvE worden geen regels

woningen. Daarnaast moeten dreven verlaagd,

wordt, krijgen een ander karakter, omdat de sfeer

vastgelegd voor rooilijnen en dergelijke. Elke

parkeergarages gesloopt en de openbare ruimte heringericht worden.

3: Daalwijkdreefdreefzone

Daarnaast achten de gemeente en het PVB het 2: hoek dreven

van belang dat de wijk Schoon, Heel en Veilig is tijdens de vernieuwing. Zo wordt ervoor gezorgd

4: watersingel-stadsstraat

33 miljoen euro gestoken in extra dagelijkse schoonmaak, huisvuilinzameling, camerabewa-

6: Gooiseweg

dat de leefbaarheid niet achteruit gaat. Er is

haar vruchten af te werpen, toen Zuidoost het schoonste stadsdeel was en de veiligheid boven het Amsterdamse gemiddelde lag.

1: Dolingadreef

king en beveiliging. Deze strategie begon in 2007 5: eilanden

Oorspronkelijk is Amsterdam Zuidoost onderverdeeld in vier gebieden: Gaasperdam, de Bijlmermeer, Driemond en het Kantorenpark. De Bijlmermeer bestond naast de bekende galerijCHEPOS | 33

“Het Bijlmer Museum is een deel van de Bijlmermeer waarvan de openbare ruimte is ingericht volgens de oorspronkelijke ontwerpprincipes van de Bijlmer.”

woning kan zijn eigen uitstraling krijgen en heeft

Voor deze koppen lopen brede groene banen,

begrensd door de Bijlmerdreef, die dwars door de

een tuin of buitenruimte grenzend aan het water.

die vanaf de Daalwijkdreef het gebied in lopen,

hele Bijlmer loopt. In deze buurt zijn de bouw-

Het SPvE stamt uit 2005. Inmiddels heeft de

tot de Meander. Conceptueel komen deze banen

werkzaamheden inmiddels al voor een groot deel

crisis roet in het eten gegooid en zijn de plannen

terug in de buurt aan de overkant van het water,

uitgevoerd. Van de galerijflats die in de F-buurt

voor de D-buurt naar de lange termijn gescho-

de G-buurt.

stonden, Frissenstein, Fleerde en Florijn, worden

ven. De geplande sloop van de galerijflats heeft

In het westelijke deel van de E-buurt zijn inmid-

grote delen gesloopt. De koppen van Frissenstein

wel doorgang gevonden, maar de bouw van de

dels de laagbouwbuurten Nieuw Echtenstein

en Fleerde en een deel van de Florijnhoningraat

verschillende zones en de aanleg van het water

en Nieuw Eeftink gebouwd. Deze buurten zijn

blijven staan en zijn gerenoveerd. Aan de over-

gaan voorlopig niet door. Omdat er in de hoofd-

gepositioneerd tussen de woonwerkzone en de

kant van de Florijn zijn woningen gekomen die de

stad een ernstig tekort aan studentenwoningen

Meander, doorkruist met de groene banen.

vorm van de honingraat volgen (Futura).

is, heeft de gemeente Amsterdam besloten om

De E-buurt Oost wordt in het zuiden begrensd

Deze laagbouw is ontworpen als een buurt met

in een strook langs de Daalwijkdreef zo’n 700

door de flat Gravestein, die wordt afgerond,

een stedelijk karakter. Vanaf het einde van de ja-

modulaire studentenwoningen te bouwen voor

zodat er één honingraat overblijft. In het midden

ren 90 is de wijk langzaam maar zeker vol komen

de komende 15 jaar.

wordt een laagbouwbuurt gebouwd, die aan de

te staan. De diverse eenheden hebben namen ge-

noordkant begrensd wordt door de woonwerk-

kregen die beginnen met een F. Fortuna ligt tegen

E-BUURT

kade. Op de hoek van de Daalwijkdreef en de

de Gooiseweg en bestaat uit eengezinswoningen

Ook voor de E-buurt zijn in het FPvA een aantal

Elsrijkdreef komt het begin van een voetgangers-

van twee of meer lagen. Futura ligt aan het water

kernpunten geformuleerd waar rekening mee

route naar het metrostation, even verderop.

en telt 140 laagbouwwoningen. Florena ligt bij de

dient te worden gehouden bij het opstellen van

Ook in de E-buurt zijn de plannen ingehaald door

overgebleven koppen van Frissenstein en Fleerde,

een SPvE. De E-buurt ligt naast de D-buurt, aan

de crisis. De bouw in het oosten van de E-buurt is

die elk 48 woningen herbergen. In Florena komen

de overkant van de Gooiseweg. Ook deze buurt

op de lange termijn geschoven. Daarvoor worden

170 laagbouwwoningen. Ten slotte ligt Fenice

ligt aan de Daalwijkdreef, die zich moet ontwik-

tijdelijke voorzieningen geplaatst, zoals een

langs de Bijlmerdreef. Fenice geeft plaats aan

kelen tot een woonwerkkade. Daarnaast wordt er

sportveld met halfpipe, een fietscrossbaan, een

325 woningen en bedrijfsruimtes op de begane

gepleit voor een kwalitatieve verbetering van het

moestuin en een speeltuin.

grond. Dit deel aan de dreef loopt richting het

aanwezige water in de openbare ruimte.

ArenA-gebied over in winkelcentrum De Amster-

Net als in de D-buurt wordt een groot deel van de

F-BUURT

hoogbouwflats gesloopt. De galerijflats Eeftink,

De F-buurt ligt tussen de Dolingadreef en de

Echtenstein en Egeldonk worden gesloopt; van

Gooiseweg, aan de overkant van de Meander,

G-BUURT

de laatste twee blijven de koppen echter staan.

tegenover de D-buurt. Hij wordt aan de zuidkant

Rechts van de Gooiseweg, aan twee zijden

damse Poort.

34 | CHEPOS

BIJLMERDREEF

KARSPELDREEF

‘S-GRAVENDIJKDREEF

FOPPINGADREEF

BIJLMERDREEF

ELSRIJKDREEF

DAALWIJKDREEF

GOOISEWEG

DOLINGADREEF

omsloten door een watertje, ligt de G-buurt. Het is de grootste buurt en wordt doorkruist door de Bijlmerdreef, die dwars door het gebied loopt.

Ook voor de G-buurt zijn een aantal kernpunten geformuleerd die als basis dienen voor de verdere plannen voor het gebied. Eén van de kernpunten is de ontwikkeling van de Bijlmerdreef tot een centrale avenue. Deze avenue krijgt een breed profiel en verschillende woningtypologieën die hun entree hebben aan de Bijlmerdreef.

Een tweede kernpunt is het toepassen van ‘Groene Banen’, die ook in de E-buurt worden gebruikt. Ze staan haaks op de Bijlmerdreef en zijn openbare groengebieden met elk een eigen thema, beplanting en functionele invulling.

Ook wordt het thema ‘gedifferentieerde stad’ VERNIEUWING BIJLMERMEER, AMSTERDAM-ZUIDOOST

FILE: BIJLMER Van linksboven met de klok mee: D-buurt, E-buurt,G-buurt, K-buurt, H-buurt, Fbuurt.

uitgewerkt en toegepast op het gebied. Functies

zijn nu gelegen op het maaiveld en de loopbrug-

die mensen naar eigen smaak kunnen indelen en

en voorzieningen worden gemengd en goed

gen zijn, net als de binnenstraten, verwijderd.

inrichten. Gunstige prijzen moeten ervoor zorgen

toegankelijk gemaakt.

Tussen de flats zijn allemaal fietspaden aangelegd

dat particulieren er hun intrek nemen en van de

Ongeveer de helft van de oude galerijflats is ge-

en zorgt het aangelegde groen ervoor dat de

mogelijkheid gebruik maken om bijvoorbeeld

sloopt. Van de flats boven de Bijlmerdreef blijven

openbare ruimte een parkachtig karakter heeft.

meerdere units te combineren. Zodra 70% van

Gravestein en Geldershoofd staan. De gesloopte

Hakfort en Huigenbos zijn gerenoveerde

de units verkocht is, begint de renovatie van

flats maken plaats voor laagbouw van gemiddeld

hoogbouwflats, die, door de opknapbeurt die

Kleiburg.

drie bouwlagen, vergelijkbaar met de laagbouw

ze hebben ondergaan, aantrekkelijk ogen en

Ten zuiden van de Karspeldreef zijn alle honing-

in de F-buurt. Gravestein en Geldershoofd wor-

een positieve uitstraling op de openbare ruimte

raatflats inmiddels gesloopt. Links van de Krom-

den gerenoveerd.

hebben. Echter, de parkeergarages van vroeger

wijkdreef staan inmiddels laagbouwwoningen,

Ten zuiden van de Bijlmerdreef blijven de galerij-

staan nog steeds naast de flats, zonder dat er

met hoogbouw langs de metrolijn als geluidswal.

flats voornamelijk staan. Alleen in het oosten, aan

concrete plannen voor gemaakt zijn. Door het

Voor het gebied rechts van de Kromwijkdreef zijn

de ’s-Gravendijkdreef, is de galerijflat gesloopt en

verwaarloosde uiterlijk domineren die parkeer-

laagbouwwoningen gepland, met een uitloper

heeft hij plaatsgemaakt voor laagbouw en mid-

garages de uitstraling van het gebied. Omdat de

van de Meander die erdoor stroomt.

delhoogbouw. De flats die blijven staan, maken

parkeerbehoefte laag is, wordt er weinig gebruik

samen met flats uit de K-buurt deel uit van het

van gemaakt. De concrete planvorming, die moet

Een groot deel van de bekende galerijflats in ho-

Bijlmer Museum. Dit is een deel van de Bijlmer-

zorgen voor een oplossing voor de leegstand en

ningraatmotief is inmiddels gesloopt. De flats die

meer waarvan de openbare ruimte is ingericht

de uitstraling, moet nog starten.

niet zijn gesloopt, zijn – op Kleiburg na – grondig

volgens de oorspronkelijke ontwerpprincipes van

gerenoveerd en met diverse ingrepen klaarge-

de Bijlmer. Er zijn echter wel een aantal aanpas-

K-BUURT

maakt voor een betere toekomst. Samen met de

singen gedaan; zo is de begane grond nu voor-

De K-buurt, tot slot, ligt ten zuiden van de G-

(te realiseren) laagbouw valt nu van de Bijlmer,

zien van woon- en werkfuncties en heeft men

buurt, met het water als natuurlijke bovengrens.

voor het eerst in 40 jaar, misschien met recht te

geprobeerd de openbare ruimte op te knappen.

Aan de oostkant wordt de buurt omsloten door

zeggen: “Bijlmer, stad van morgen.”

Alle galerijflats – op Kleiburg na – zijn inmiddels

de ’s Gravendijkdreef en midden door de buurt

gerenoveerd.

loopt de Karspeldreef. Tussen de Karspeldreef en het water blijven de galerijflats staan, als

H-BUURT

onderdeel van het Bijlmer Museum. Van de oor-

De H-buurt ligt naast het spoor, onder winkelcen-

spronkelijke bebouwing ontbreekt alleen het deel

trum De Amsterdamse Poort. Het bestaat uit de

waar een vliegtuig zich in 1992 in boorde. Ook

Rechte H-buurt, grenzend aan De Amsterdamse

de parkeergarages en de honingraat op de hoek

Poort, en uit een blok met de ‘geknikte’ flats Hak-

van de Karspeldreef en de ’s-Gravendijkdreef zijn

fort en Huigenbos. In beide buurten zijn vooral

inmiddels gesloopt. Hier zijn laagbouwwoningen

hoogbouwflats te vinden.

van maximaal drie verdiepingen gerealiseerd.

In de Rechte H-buurt zijn alle flats gerenoveerd

Er is hier nog één galerijflat die blijft staan zonder

en zijn er bepaalde maatregelen genomen om het

gerenoveerd te worden: Kleiburg. In Kleiburg

een open en veilig karakter te geven. De entrees

komen zogenaamde ‘klushuizen’: casco-units

AFBEELDINGEN 1 2 4 3

1. Overzicht uit 2012 met nieuwe, gerenoveerde en geplande bebouwing.

Bron: PVB 2. Concept D-buurt. Bron: PVB 3. Overzicht dreven Bijlmer 4. Overzicht van de genummerde buurten in de Bijlmer. Bron: PVB

BRONNEN 1. www.vernieuwdebijlmer.nl 2. www.urbisstadsontwerp.nl

CHEPOS | 35

BIJLMER BELIEF COLUMN: Jacob Voorthuis

verheven tot begrip, een breder maatschappelijk falen betrof of een specifiek architectonisch en stedebouwkundig falen. Dat ‘de Bijlmer’ gefaald had, stond in ieder geval wel vast, vooral bij mensen die er zelf nooit kwamen. Bij falen hoort schuld. Wie kreeg die toegeschoven? Was het de

Die beroemde foto van Juliana staat me op

productie. Dit is wat beter toentertijd betekende

architect? De gemeente als opdrachtgever? Of

het netvlies gebrand: onze huiselijke Koningin,

en dat was, gezien de context, begrijpelijk. Het

was het de staat als beleidsmaker en maatschap-

turend als verdwaasde gier vanaf de bovenste

was een wereld die het middel tot doel verheven

pelijk opportunist? Of waren het de bewoners

galerij van één van de honingraatflats over een

had: motorwegen werden zó belangrijk dat hun

zelf? Maar zij hadden er niet voor gekozen daar

grenzeloos betonnen landschap. Wat waren haar

bestemming, de stad en het land, eraan opgeof-

te wonen, het was hun aangedaan. Maar door

gedachten? We weten het niet. Wisten de ont-

ferd werden. Het leven had een doel en dat doel

wie? De staat en de gemeente hadden Surina-

wikkelaars, de architecten en de raadslieden dat

was… de vooruitgang zelf, de efficiëntie en de

mers, vers uit Paramaribo, niet in deze konijnen-

het niets zou worden met de Bijlmer? Zijn er echt

productie als kunstwerk, als kwaliteit op zich.

holen moeten zetten. Maar ja, de flats stonden

mensen geweest die het een goed idee vonden,

Alleen als je die wereld in je lever hebt zitten kun

leeg, want de doelgroep, de Amsterdamse mid-

of zaten ze, zoals zo vaak, vast in een cultuur-

je je nog voorstellen dat iemand ooit echt heeft

denstand, wilden ze helemaal niet en de immi-

zwerm? Het is nu moeilijk voor te stellen dat er

gedroomd van de Bijlmer als een oplossing zon-

gratie was inmiddels goed op gang. Zo werd de

mensen waren die zoiets echt wilden. Je moet de

der het probleem dat het uiteindelijk zou worden,

Bijlmer een heterotoop: een plek in ons midden

wereld waar de Bijlmer het antwoord op was pro-

te voorzien.

waar het anders is en die juist daarom veel over

beren te reconstrueren om het te begrijpen. Die

ons en onze samenleving kan vertellen. En omdat

wereld had slechte herinneringen aan oorlogen,

Ik weet nog goed toen ik er voor het eerst was.

dit verhaal niet vleiend was, werd de Bijlmer

aan honger, armoede, ziekte, en werd geregeerd

Dat was de zomer van 1981, ik was toen eerste-

een nationale obsessie.En dat was niet geheel

door de idee van een maakbare samenleving; dat

jaars student. Wat me van dat bezoek bijstaat,

onterecht; er was inderdaad geweld, drugsover-

wil zeggen: een samenleving als product van een

is het felle, heldere Meigroen en de eindeloze

last, werkeloosheid, huwelijksellende, kinderel-

blauwdruk. Het was een wereld van kwantificeer-

strepen in grijs en wit, de ontelbare balkonnetjes

lende, kapotte families, eenzaamheid, angst.

bare logica en een duidelijke verzameling doelen:

om mij heen en het onbestemde, niet geheel

Het was een getto dat wij hadden gemaakt. Wie

efficiënter, beter, meer, sneller; efficiëntere ont-

onplezierige gevoel dat het hier ‘gevaarlijk’ was.

was dan schuldig? De opdrachtgever, die niet

sluiting, betere routing, meer stapeling, snellere

Wanneer ik les gaf over de Bijlmer, in de jaren

zo had moeten bezuinigen op het ontwerp? De

negentig, ging het over de vraag of ‘de Bijlmer’,

architect, die niet zo vast had moeten zitten aan

36 | CHEPOS

BIJLMER BELIEF, COLUMN JACOB VOORTHUIS

FILE: BIJLMER

zijn modernismen, die niet uit had moeten gaan

is uiterst subtiel; het betreft een zwakke kracht.

wellicht tot de verleden tijd: de dreiging dat

van een fictieve Mens 2.0?

Afkeer ontstaat in de moeizame praktijk van het

de gehele wereld zo zou worden, is geweken,

dagelijkse leven in een kamertje dat te klein is, te

althans in Nederland. Nu is het merendeel ge-

Ben jij zo’n mens 2.0? Ga eens voor de spiegel

gehorig, te afgezonderd, te stil, te donker. In het

sloopt. Er staan nog maar een paar flats, de rest is

staan en vraag aan degeen die dan tegenover je

huis dat anoniem is, in de buurt die onvriendelijk,

omgetoverd tot vinexwijk. Zo kan het ook. Liever

staat: “Zou jij in de Bijlmer willen wonen?” Het

onpersoonlijk of anderszins vijandig is. Gewen-

had ik gezien dat ze op een gedegen manier de,

antwoord staat niet van tevoren vast. Er zijn men-

ning is mogelijk, men kan zich bekwamen in het

achteraf gezien, elementaire ontwerpfouten in

sen die het kunnen en zelfs willen. Bovendien kun

goede wonen in slechte ruimtes. Men kan zelfs

de flats hadden geadresseerd: de blinde plint,

je het leren. Daarin lag één van de grote factoren

van ze gaan houden; het gaat dan om een soort

de lange galerijen, de monotonie waarin de

voor het zogenaamde falen van de Bijlmer: het

ruimtelijk Stockholmsyndroom. Feit is echter dat

persoon oplost, de zielloze materialisering. En

nieuwe wonen moest nog geleerd worden als

‘de Bijlmer’ tijd nodig had om geleerd te worden.

dat mag niet met grapjesarchitectuur, met een

vaardigheid, het moest nog worden geoefend als

Het ontwerp was nog niet goed en het bewonen

banaliserende vormentaal, maar met zorg, met

denkbeeld. Het Bijlmer-wonen vereist raffine-

ervan was onkundig. Maar het werd geen tijd ge-

passende materialen, met gevoel voor verhou-

ment, ervaring en opoffering. Je moet afstand

gund, de sloop ging er in en alle kostbare lessen

dingen, detail, ruimte en proces. Daar komt dan

kunnen nemen van het bekende. Het vereist veel

werden met de volle containers puin weggegooid

bij, de noodzaak voor voortdurend onderhoud,

geestelijk en fysiek onderhoud, een andere ruim-

en de problemen verhuisden mee.

de instelling van democratisch gestuurde sociale

telijke gevoeligheid, een nieuw soort beleefdheid,

controle, het bieden van de mogelijkheid tot

nieuwe leefregels. Noch de architect, noch de

Niet iedereen was daar blij mee. Neem de Bijlmer

ondernemen op kleine schaal en zo nog wat. Het

gemeente, noch de bewoners wisten hoe het

Believers, een zonderlinge groep bewoners

grootste probleem met utopieën is dat ze uitgaan

moest. Als ze dat wel hadden geweten, had het

die claimen dat de sociale ramp die de Bijlmer

van een beeld van de mens, niet zoals hij is in al

er nu anders uit gezien. Maar hoe?

was, ook de oorzaak is voor de levendigheid

zijn problematische meervoudigheid, maar zoals

die er nu heerst: het rijke stedelijke weefsel, de

hij zou moeten zijn volgens het bekrompen beeld

De bouwkundige dient de maatschappij als

culturele caleidoscoop dat het geworden is. Zoals

van de mens zelf. Dat is nooit echt boeiend.

vakman, als iemand die kundig is op het gebied

Heidegger al beweerde, zit in iedere catastrofe

van het lichaam en zijn ruimtelijkheid en die

zijn redding verscholen. De Bijlmer Believers

de technieken beheerst om die lichamelijke en

willen wat er nog over is van het oorspronkelijke

ruimtelijke kennis te vertalen naar een praktische

plan behouden. En ze hebben gelijk; het heeft

en betoverende omgeving. De invloed van de

iets indrukwekkends, iets ontzagwekkends, en

kwaliteit van een omgeving, de betovering dus,

iets absurds. Het onderliggende idee behoort

AFBEELDING Foto: Jacob Voorthuis

CHEPOS | 37

WARMTE UIT PREFAB BETON Eén van de vernieuwingen die de Bijlmer

vloeistof onttrekt warmte aan de wand en via een

Daaromheen is aan beide zijden een wapenings-

kent, is het kinderdagverblijf Wipsa Kids

warmtepomp wordt de warmte afgegeven aan

net gelegd. De leidingen zijn dus in het prefabele-

(Women In Positive Social Action). Het

de vloerverwarming. Dit proces kan natuur-

ment gestort en kunnen niet worden vervangen

gebouw bestaat uit een 24-uurs verblijf en

lijk ook precies omgekeerd plaatsvinden met

wanneer ze stukgaan. Doordat de gevel bestaat

zestien zorgappartementen. Dit gebouw,

koudeafgifte. Doordat het systeem gebruikmaakt

uit verschillende delen hoeft er echter maar één

dat ontworpen is door ‘Leijh, Kappelhoff,

van thermische massa zit er een flinke vertraging

deel vervangen te worden in plaats van de gehele

Seckel, van den Dobbelsteen Architecten’

in temperatuursveranderingen. Hierdoor is het

wand. De elementen zijn ook niet doorgekoppeld

uit Hengelo is eind 2008 opgeleverd en

ideaal voor een 24-uursverblijf waar constant

aan elkaar, wat de afbeelding linksonder mis-

kent een bijzondere klimaatinstallatie.

dezelfde temperatuur gewenst is. Het lagetem-

schien wel suggereert. Aan de buitenzijde van de

De westgevel van het gebouw is uitge-

peratuursysteem met warmtepompen hoeft niet

elementen is een antraciet coating aangebracht.

voerd als een ‘warmtewinmuur’, waarbij

voorzien te worden van een warmteopslag in de

Deze coating is gunstig voor de warmteabsorptie.

de thermische capaciteit van een prefab

bodem, maar vanwege de nieuwheid en onzeker-

Doordat het systeem nog relatief nieuw is, durfde

betongevel wordt ingezet om het gebouw

heid van dit systeem is dit wel gedaan, evenals

de aannemer het niet aan om met pigmenten in

te verwarmen en te koelen.

het toepassen van een cv-ketel en een enorme

het beton te werken. In de wand is een betonnen

overcapaciteit in de wand.

luifel geïntegreerd. Tot anderhalve meter boven

TEKST: PATRICK VAN DODEWAARD

de luifel zijn geen leidingen opgenomen in de De prefab betonwand bestaat uit veertien

elementen. Omdat de bovenliggende wand koud

Het principe van de warmtewinmuur is gebaseerd

elementen, ieder voorzien van een vrolijk

wordt door het onttrekken van warmte ontstaan

op de thermische capaciteit van de betonwand.

bloemenprintje. Deze bloemenprintjes geven

thermische spanningen in dit betonelement. Die

De wand warmt op door de zon en door langs-

de verschillende klassen aan in het kinderdag-

thermische spanning is constructief ongewenst bij

stromende lucht. In de betonwand zijn leidingen

verblijf. In het midden van de wand bevindt zich

de aanzetting van de luifel.

verwerkt met een glycolhoudende vloeistof. Deze

het vorstbestendige kunststof kanalensysteem.

De warmtewinmuur is ontwikkeld door Jansen de Jong Bouw uit Hengelo. Bij dit project is nauw samengewerkt met Vanpanhuis installatietechniek uit Hoogeveen. Speciale dank voor Leijh, Kappelhoff, Seckel, van den Dobbelsteen Architecten’ voor hun medewerking aan dit artikel.

AFBEELDINGEN 1. Gevelaanzicht, LKSVDD architecten 2. Principe werking van de warmtewingevel, Jansen de Jong Bouw

1 2

BRONNEN 1. LKSVDD architecten 2. warmtewinmuur, Jansen de Jong Bouw 3. www.cementenbeton.nl/energiezuinig

38 | CHEPOS

WIPSA KIDS, AMSTERDAM-ZUIDOOST

FILE: BIJLMER

CHEPOS | 39

OPDAT WE NOOIT VERGETEN

40 | CHEPOS

HERDENKINGSARCHITECTUUR

THAT’S WHY Als mensen iets belangrijks meemaken, dan willen ze zich dat herinneren. Van simpel tot

kapel die precies staat waar de Berlijnse muur liep,

iets groots, veldslagen, overwinningen, verjaardagen, een trouwdag maar ook een begrafe-

de kapel van de verzoening. Op de locatie stond

nis of een ramp wordt herdacht. Vaak wordt bij een herinnering even stilgestaan, om het

eerst een kerk die in 1985 is gesloopt door het

niet te vergeten. Herdenken is het officieel en plechtig denken aan iets of iemand in het

regime van het Oostblok. Deze kerk stond precies

verleden. Om het te herdenken wordt er vaak iets tastbaars voor gemaakt, anders is het

in de zone tussen de twee muren, de ‘death strip’.

snel vergeten. En al snel komt daar dan architectuur bij kijken. Herdenkingsarchitectuur

Al vanaf 1961 was de kerk onbereikbaar gewor-

wordt nog steeds gemaakt; nu niet alleen meer voor grootse overwinningen van Napoleon,

den en werd het steeds meer een symbool van

maar steeds meer voor gebeurtenissen die veel slachtoffers hebben gekost.

wat de Berlijnse muur onmogelijk maakte. Mede daarom werd de kerk gesloopt. Dit had echter

TEKST: JOOST VAN GORKOM

een averechts effect, doordat de foto’s van de sloop door de hele wereld verspreid werden. Na

Herdenkingsarchitectuur is een oud gebruik.

om gedeporteerde Joden te herdenken. Het is be-

de sloop van de muur werd besloten een nieuwe

De bouwstijlen die in een bepaalde tijd popu-

gonnen in Duitsland door de kunstenaar Gunter

kapel op het lege terrein te bouwen.

lair waren, zijn te herkennen in de stijl van de

Demnig met de naam Stolpersteine en is later ook

De kapel zelf is redelijk bescheiden gehouden.

herdenkingsplekken. Vaak werd een grootse

naar Nederland en België gekomen. Vaak hebben

Als de klokken luiden, zou je vermoeden dat er

monumentale uitstraling nagestreefd, zoals bij

de gedeporteerde Joden geen graf, maar door

een grote kerk in de buurt te vinden is, maar alles

het Washington Memorial. Ter ere van George

de stenen in de straat krijgen ze wel een naam.

wat je ziet zijn enkele bruine blokken. Slechts

Washington werd dit monument gebouwd, de

Ze worden geplaatst op het adres waar de joden

een kruis op de wand laat zien wat de functie

eerste president van de Verenigde Staten. Met

werden afgevoerd. Op de messing plaat staat:

is. Het gebouw bestaat uit een kern van leem,

170 meter is het de hoogste echte obelisk in

“Hier woonde …” met een geboorteplaats en

wat de hoofdruimte is. Met een ellipsvormige

de wereld. De bouw heeft 40 jaar geduurd en

datum en daaronder de plaats en datum waar hij

plattegrond is afgestapt van een archetypische

heel wat problemen overwonnen. Als het gaat

of zij is omgebracht. De stenen vallen niet op als

kapel en kerk. Wel is de oost-westoriëntatie

om herdenken werd er altijd groot gedacht.

je er niet op let. De bedoeling van de kunstenaar

terug te vinden in de assen van de ellips. In het

Kosten en moeite lijken vaak geen rol te hebben

is ook dat je er bewust voor moet bukken als je

samengedrukte leem zitten stukjes glas en steen

gespeeld. Het gehele terrein in de buurt van de

de kleine steentjes wil lezen. Je wordt je bewust

verwerkt van de oude kerk; deze zijn nog te zien

obelisk is ingericht om verschillende personen te

van het feit dat er daar joden zijn gedeporteerd

in het materiaal. Rondom de kern is een zone

herdenken.

en vraagt je af wie daar precies hebben gewoond.

gemaakt door houten lamellen. Door deze laag

Inmiddels zijn er al meer dan 23000 Stolpersteine

is er een extra stap die wordt gemaakt voordat

geplaatst.

de hoofdruimte wordt ingestapt. ’s nachts schijnt

Totaal tegenovergesteld aan dit grote vertoon zijn Struikelstenen die in meerdere steden - ook in

door de lamellen licht van binnenuit en geeft het

Eindhoven - te vinden zijn. Dit zijn kleine steen-

Een duidelijke link naar architectuur is te zien bij

een prachtig effect. De nieuwe kapel is een sym-

tjes van 10x10cm met een messing bovenplaat

de Kapelle der Versöhnung in Berlijn. Het is een

bool geworden voor verzoening en vrede.

CHEPOS | 41

Vaak is herdenken vanuit de historie gekoppeld

Het ligt midden in Berlijn naast de Tiergarten en

aan religie. Echter wordt dit steeds meer losgela-

dus in het drukke hartje van de stad. Hoe verder

AFBEELDINGEN 1. luxury-travel-magazine.ru

1 2 3

4

2. struikel-stenen.nl 3. kirche-versoehnung.de 4. galerie.chip.de 5. commons.wikimedia.org/ Holocaust_memorial_Berlin.JPG 6. historytrips.eu

ten, en wordt er geprobeerd een sfeer te schep-

je het veld inloopt, hoe minder je van de stad

pen met puur de ruimte. Het gevoel dat wordt

ervaart. Langzaam verlies je je orientatie. Doordat

opgeroepen is belangrijker dan de symboliek die

de zuilen allemaal licht hellen en de vloer dat ook

er ooit te vinden was. Dit komt natuurlijk doordat

doet, wordt dat gevoel nog verder versterkt. De

religie steeds minder wordt in onze maatschap-

zuilen wekken een ongemakkelijk gevoel op, ze

pij, maar ook doordat een gebeurtenis meerdere

lijken geordend te zijn volgens een systeem waar

groepen aangaat. Al snel wordt geklaagd dat er

alle menselijkheid weg is. Ondergronds is een

een groep wordt overgeslagen.

informatiecentrum over de holocaust gevestigd.

BRONNEN

Als je uiteindelijk weer naar buiten loopt, worden

1. kapelle-versoehnung.de 2. duitslandweb.nl 3. nps.gov/nr/travel/wash/dc72.htm 4. struikel-stenen.nl

Bij het monument voor de vermoorde Joden in

de zuilen steeds lager en loop je het alledaagse

Berlijn is religie en symboliek geheel achterwege

leven weer in.

5 6

gelaten door architect Peter Eisenman. Het kwam tot stand door twee prijsvragen voor een monument voor de Joden. Het ontwerp voor de eerste prijsvraag werd afgekeurd, omdat het te veel weerstand en kritiek kreeg. De tweede wedstrijd won Peter Eisenman met een ontwerp met 2711 betonnen zuilen. Deze zijn verdeeld over het perceel op een strak grid en hebben verschillende hoogtes van 0 tot 4,5 meter vanaf de grond. Het veld zelf glooit ook nog enigszins. De gangetjes tussen de zuilen zijn .95 meter en zijn daardoor net te smal om met tweeĂŤn naast elkaar te lopen.

Je moet het monument dus in je eentje ervaren.

42 |2CHEPOS | CHEPOS

HERDENKINGSARCHITECTUUR

THAT’S WHY Dagelijks lopen we voorbij of over een route die zijn oorsprong heeft in een combinatie van menselijk instinct en burgerlijke recalcitrantie. Het zijn paadjes die een route van A naar B afsnijden en zó vaak al bewandeld zijn, dat ze uitgesleten zijn en onderdeel zijn geworden van onze dagelijkse route. Het zijn olifantenpaadjes.

TEKST: TAEKE OFFRINGA De naam van dit alledaagse fenomeen – met

beschouwen.

het station de campus betraden via de ingang

enige raakvlakken aan stedebouw en planologie

Een opvallend kenmerk van olifantenpaadjes is

bij T-laag. Het grasveld tussen de campus en de

– komt van olifanten, die zich door hun omvang

ook de manier waarop de gemeente zo’n pad

TU wilde men graag netjes houden. Studenten

niet aan gebaande en geplaveide routes hoeven

vaak behandelt. Na het verschijnen van een

bedachten echter dat er een kortere route was.

te houden, maar zich doodeenvoudig van A naar

gloednieuw stukje asfalt voor ongemotoriseerd

Ontmoediging werd genegeerd, prikkeldraad

B verplaatsen door de kortste route te nemen.

verkeer, verschijnt er vaak al gauw een sympa-

werd doorgeknipt en zo ontstond een gekronkeld

Desnoods door een enorme bos struiken. Het

thieke afsnijdroute. Na zo’n vijftien voetgangers

olifantenpaadje als ingang voor de thuiswonende

Engelse “desire path” vertelt iets meer over wat

is er vaak al een route te zien. Een route die de

Limburgers. Na verloop van tijd werd het verhard

het begrip nu precies inhoudt.

gemeente vaak een doorn in het oog is. Er zijn

en later herontworpen door Koen van Velsen,

Instinctief probeert de mens zijn route te verkor-

legio voorbeelden te noemen van hekken, strui-

architect van de Kennispoort.

ten en, waar mogelijk, af te snijden. Dit instinct

ken en soms zelfs geulen, die zijn aangelegd ter

Denk voortaan bij het belopen van het Limbopad

resulteert in een staaltje burgerlijke ongehoor-

demotivering van het olifantenpaadjesgebruik.

of een ander olifantenpaadje nog eens aan de

zaamheid waar we dagelijks de vruchten van

Vaak met weinig succes; mensen blijken koppig te

recalcitrantie, de ongehoorzaamheid, het vertoon

plukken. Er kan worden gediscussieerd of het

zijn en het als een uitdaging te zien.

van menselijk instinct, waar dat stukje openbare

mooi of lelijk is, maar soms kan er ook nuttig

Er is natuurlijk ook een andere aanpak: die van de

ruimte een voorbeeld van is.

gebruik van worden gemaakt. Het is bijvoorbeeld

acceptatie. Veel eeuwenoude routes zijn ontstaan

bekend van sommige Finse stedebouwkundigen,

als olifantenpaadjes, maar zijn inmiddels verharde

dat zij na sneeuwval gaan kijken hoe mensen zich

wegen. Ook nu gebeurt het nog dat gemeentes

bewegen als de verharde paden niet zichtbaar

inzien dat het ontmoedigingsbeleid niet altijd

zijn. In plaats van een openbare ruimte meteen

werkt en een olifantenpaadje verhard wordt.

te voorzien van verharde loop- en fietsroutes zou

Voor studenten aan de TU/e is het bekendste

het in Nederland ook geen kwaad kunnen eens

voorbeeld hiervan waarschijnlijk het bekende

een groot grasveld aan te leggen en na verloop

Limbopad. Vroeger was het de bedoeling van

van tijd te analyseren wat mensen als ideale route

de TU (toen nog THE) dat voetgangers vanaf

AFBEELDING Het limbopad op de TU/e-campus. Foto: straatkaart.nl, SvenP 1

BRONNEN 1. Burg, Jan-Dirk van der, Olifantenpaadjes = desire lines. Amsterdam, Van der Burg, 2013 2. www.tuencyclopedie.nl/index.php?title=Limbopad

OLIFANTENPAADJES instinctief, recalcitrant, de kortste weg

OLIFANTENPAADJES

CHEPOS | 43

ARCHITECTURE â&#x20AC;&#x153;Ik ben gefascineerd door het feit dat er een geheim lijnenspel verborgen zit in een geheel transparant en vloeibaar materiaal. Dit komt tot leven op het moment van bevriezing, zodra er kristallen ontstaan. Dan pas wordt de onderliggende symmetrie en structuur zichtbaar.

Dit proces is niet alleen een zichtbaar verschijnsel, maar ook te vertalen als een ontwerpproces. Schijnbare chaos naar gestructureerde precisie.â&#x20AC;? Deze woorden zouden van een architect kunnen zijn die het concept van een ontwerp duidelijk maakt. De woorden horen bij een ander concept, dat van een modeontwerpster. Met deze gedachte is de collectie Crystallization ontworpen door Iris van Herpen. Ze is een jonge en getalenteerde modeontwerpster en zeer vernieuwend in haar vakgebied. Wat kunnen wij, als ontwerpers van de gebouwde omgeving, van haar leren? En hoe maakt zij gebruik van de kennis uit andere vakgebieden?

TEKST: LINDA KLAASSEN 44 | CHEPOS

MODE EN ARCHITECTUUR, IRIS VAN HERPEN

THAT’S WHY Iris van Herpen is in 2006 afgestudeerd aan de

als een warm bad om je heen valt.

Hybric Holism is de naam van één van haar laat-

kunstacademie in Arnhem, een jaar later is ze met

In dezelfde collectie zit ook een object dat geprint

ste collecties. Ook dit keer heeft van Herpen de

haar eigen label begonnen. Inmiddels is ze inter-

is met een 3D-printer. Ook dit heeft van Herpen

inspiratie uit een bijzondere hoek gehaald. Hybric

nationaal bekend en hebben bekende artiesten

niet alleen gedaan; ze is hierbij een samenwer-

Holism is een zoektocht naar levende technolo-

als Björk en Lady Gaga haar ontwerpen gedra-

king aangegaan met de architect Daniel Widrig.

gie, naar een wereld waar kunst, architectuur en

gen. Ze heeft dus een kunstzinnige achtergrond,

In zijn studietijd was hij al gefocust op digitale

zelfs mode niet eindigend zijn, maar zichzelf door

maar ziet mode als meer dan dat. De bewegingen

3D-modellen, tijdens zijn werk bij Zaha Hadid

ontwikkelen. Dit gedachtegoed heeft ze opge-

die mensen maken, geven haar stukken leven.

is dit verder ontwikkeld. Nu heeft hij zijn eigen

daan door de installatie ‘Holoziac Ground’, ge-

Ze maakt gebruik van bijzondere materialen

studio in Londen en houdt zich bezig met alles

maakt door de Canadese Architect Philip Beesley.

en technieken en komt zo op zeer excentrieke

dat sculpturaal ontworpen kan worden. In 2D

Deze installatie is een vorm van experimentele

modestukken. Traditioneel vakmanschap en ruw

werkte Iris van Herpen haar ideeën uit en Daniel

architectuur, waarbij een wildernis is gecreëerd

handwerk combineert ze met innovatieve tech-

Widrig probeerde deze dan te vertalen naar een

door middel van een complex netwerk met veel

nieken en radicale materiaalkeuzes.

digitaal 3D-model. Deze wisselwerking heeft

interactieve mechanische onderdelen. Het doet

Bij Crystallization staat de illusie van het dragen

geleid tot een printklaar model. Bij de collectie

denken aan een bos, gemaakt van doorzichtig

van water voorop. Het water is op verschillende

Crystallization is het de eerste keer dat er gebruik

en wit plastic. Het bizarre is dat alle bladeren

schaalniveaus en verschijningsvormen onder-

gemaakt wordt van deze nieuwe techniek; latere

bewegen en reageren op de aanwezigheid van

zocht. In de periode waarin ze deze collectie

collecties bevatten telkens weer stukken waarbij

mensen. Deze beweging komt voort uit de vele

ontwierp, is er een samenwerking geweest met

de 3D-printer een belangrijke rol heeft. Niet

sensoren die in de bladeren verwerkt zijn. Met

Benthem Crouwel Architects. Het Architectuur-

alleen het gebruik van de 3D-printer was nieuw,

deze installatie wordt de connectie opgezocht

centrum Amsterdam (ARCAM) heeft destijds

ook het proces dat daaraan voorafging. Iris van

tussen menselijke artefacten en de natuur. De

vier duo’s van architecten en modeontwerpers

Herpen was gewend om alle ideeën op papier uit

installatie is gebaseerd op het utopische idee

uitgedaagd om samen een ontwerpproces aan te

te werken en daarna de kledingstukken te maken

van levende gebouwen en een zelfherstellende

gaan. Deze samenwerking is voorgesteld omdat

op een paspop. Dit maken is een proces op zich,

architectuur. Deze utopie heeft Iris van Herpen

beide disciplines veel raakvlakken hebben. Beide

omdat het kledingstuk telkens wordt aangepast

door proberen te voeren in de stukken van Hybric

partijen houden zich bezig met het creëren van

en doorontwikkeld. Bij de 3D-printer is dat proces

Holism. Dit is zichtbaar in de complexiteit van de

volumes om de mens te beschermen, beide

niet mogelijk; het definitieve model is het object

vorm, materialen en structuren.

hebben te maken met constructieve principes

en hoe dat eruitziet als het klaar is, is elke keer

en kunnen tegenwoordig kiezen uit een steeds

een magisch moment.

Zoals van Herpen gefascineerd is door natuurlijke

breder palet van materialen. Benthem Crouwel

processen en door ongebruikelijke materialen,

Architects zat destijds middenin het ontwerp van

Inspiratie haalt van Herpen uit allerlei thema’s,

heeft ze mij gefascineerd door haar creativiteit

het Stedelijk Museum in Amsterdam. Inmiddels

vaak gebaseerd op natuurlijke processen. Zo is de

en haar vernieuwende blik. Zij haalt als mo-

is dit museum gerealiseerd en kent iedereen dit

collectie Micro geïnspireerd op levende organis-

deontwerpster veel inspiratie uit het werk van

als ‘de badkuip’. Bij die badkuip is de link met het

men, maar dan op microscopisch niveau. Deze

andere kunstenaars, zoals architecten. Ik zie het

water - en daarmee met de collectie Crystalliza-

interesse is gewekt door foto’s van fotograaf

als uitdaging voor ontwerpers van de gebouwde

tion - weer gemaakt. Uit deze samenwerking is

Steve Gschmeissner. Om op dit schaalniveau te

omgeving om dit ook omgekeerd toe te passen.

een jurk voortgekomen waarbij het lijkt alsof het

fotograferen gebruikt hij een rasterelektronenmi-

Architectuur en mode groeien steeds meer naar

vallende water plots een vaste vorm aangenomen

croscoop, zodat alle structuren van de micro-or-

elkaar toe als het gaat om duurzaamheid en tij-

heeft. Dit object heeft van Herpen gemaakt door

ganismen zichtbaar zijn. In de ontwerpen uit deze

delijkheid; er zijn dus zeker kansen om ontwerpi-

plexiglas te verwarmen en te vervormen. De jurk

collectie zijn vormen te vinden die je doen denken

deeën, technieken en materialen uit te wisselen.

is geheel doorzichtig, sprankelt en is naadloos. De

aan pantsers, tentakels, celstructuren en plasma’s.

achterliggende gedachte van de jurk is dat deze

Ben jij nu geïnspireerd door dit verhaal en zou

MEETS FASHION

je haar ontwerpen willen zien? In het Groninger Museum staan dertien stukken geëxposeerd uit verschillende collecties.

AFBEELDINGEN: 1

1 23

1. Holoziac Ground philipbeesleyarchitect.com 2. Crystallization irisvanherpen.com 3. Hybrid Holism irisvanherpen.com

BRONNEN: irisvanherpen.com danielwidrig.com philipbeesleyarchitect.com groningermuseum.nl Centraal Museum Utrecht – centraalmuseum.nl

CHEPOS | 45

Over ondernemen wordt in de bouwwereld tamelijk weinig geschreven en gepraat, in het bijzonder in het (hoger) onderwijs. Ondernemerschap in de bouw is omhuld met mystiek en romantiek. In een aantal columns probeert Adriaan Jurriëns de romantiek te doorbreken en de mystiek te ontcijferen, door te schrijven over eigen ervaringen en waarnemingen. Zelf werkt hij na zijn studie aan de TU/e als zelfstandig architect en heeft hij gewerkt op verschillende plekken in de bouw. Vandaag de eerste in een reeks.

VOORBEREIDING OP DE TOEKOMST COLUMN: het dagelijks leven van de architect Voor mijn studie Architectuur aan onze facul-

de gehele bouwsector er slecht voor en op dit

nen. Een noodlottige situatie die ook niet aan

teit Bouwkunde ben ik afgestudeerd aan de

moment is het er nog niet beter op geworden.

ondergetekende voorbij is gegaan. Een allerminst

Hogeschool van Amsterdam in 2006 en heb

Voor de nieuwe lichting(en) bouwkunde-alumni

positieve boodschap, maar met een positiever

ik nadien gewerkt bij een architectenbureau.

is het oppassen geblazen, zo kan ik vertellen uit

beeld zou ik onrecht doen aan de ernst van de

Het waren jaren waarin veel mogelijk was. De

eigen waarneming. Niet alleen is de toekomst

situatie. Meer dan eens tevoren zal er moeten

opdrachten stapelden zich op bij alle partijen in

ongewis, ook veel werkgevers en opdrachtgevers

worden nagedacht over het toekomstperspectief.

de bouwkolom. Werkgevers – soms bijgestaan

staan ingesteld op de winterstand.

Een goede voorbereiding is het halve werk, zo

door detacheerders – stonden te schreeuwen om

luidt een bekend grijsgedraaid adagium. Alleen,

nieuw personeel. Secundaire arbeidsvoorwaar-

Over de ernst van de crisis is in zijn algemeen-

hoe kunnen we ons voorbereiden op de huidige

den waren voor velen een vast gegeven. Met het

heid al genoeg geschreven. Jonge alumni zullen

situatie?

invallen van de kredietcrisis midden 2008 bleek

in veel gevallen genoegen moeten nemen met

dat de overwaarde van de goede jaren duur zou

slechts een stagevergoeding of schrale freelance-

Om mij heen – onder andere in de vorige editie

worden betaald. En niet alleen door huizenbezit-

overeenkomst, een zeer competitiegedreven

van de Chepos – wordt gewezen naar de Alma

ters. De stapel bouwopdrachten slonk ziender-

arbeidsmarkt of een bestaan in de marge als

Mater die te weinig aan voorbereiding doet

ogen. Tijdens mijn afstuderen begin 2011 stond

‘zelfstandig’ ondernemer met meerdere bijba-

voor de overgang naar het werkzame leven. Het

46 | CHEPOS

COLUMN ADRIAAN JURRIËNS, VOORBEREIDING OP DE TOEKOMST

THAT’S WHY eeuwige liedje dat het kloosterbestaan van een

leiden tot een betere gebouwde omgeving en

diegene met goede ideeën is het natuurlijk nooit

universiteit niet aansluit op de waan van de dag

studenten die de kneepjes van de procesmatige

te vroeg om ermee te beginnen. Waarom louter

in het gewone arbeidsbestaan. Wat mij betreft

kant bestuderen en kunnen plaatsen in breder

werken aan doelstellingen als je er ook gelijk mee

blijft dat grotendeels zo. Op universiteiten leren

perspectief. Uiteraard is het ook aan studenten

kunt beginnen deze te verwezenlijken. Hetzelfde

we toch – zo mag ik hopen – de studenten toch

zelf dit mee te nemen in hun afstuderen (zolang

geldt voor ondernemen. Het is nooit te vroeg

iets verder te laten denken dan de waan van de

de studiedruk niet dermate toegenomen is dat de

om te leren hoe een contract eruitziet. Voor de

dag. Voor dat laatste is immers nog een heel

laatste academische vrijheid niet is weggespoeld

werknemers onder ons kan de werkervaring niet

leven weggelegd. Voor diegene die niet in één

onder de zoveelste bezuiniging).

vroeg genoeg beginnen. Wie wacht, laat zijn lot

column te overtuigen zijn, zou ik om te beginnen

Het gros van de voorbereiding ligt wat mij

in handen van een maatschappelijk krachten-

graag willen verwijzen naar Plato’s Theaetetus.

betreft bij de studenten zelf. Een ideaal platform

spel met weinig zeggenschap in de uiteindelijke

daarvoor zijn de studieverenigingen waarin men

bestemming ervan. Mocht onverhoopt de lente

Wel zou ik me kunnen indenken dat men het

verschillende activiteiten kan ontplooien. Wie

weer intreden in de bouwsector, is het de vraag of

kennisinstituut iets beter laat aansluiten op de

slim is, doet dat natuurlijk in het verlengde van

je op de juiste plek zit.

actualiteit. Dat begint met een gezonde intro-

zijn doelstellingen. Redactiewerkzaamheden

spectie op de arbeidstoekomst in bijvoorbeeld de

bij de Chepos scoren goed voor diegene met

portfolio’s. Wie dat serieus neemt, kan daar een

schrijfambities, maar ik kan me goed voorstel-

flink voorschot nemen op zijn toekomstplannen.

len dat contact met de werkvloer ook nuttig kan

Op een geheel ander niveau kan ik me indenken

zijn voor hen die de doelstellingen wat minder

dat er een onderzoeksrichting komt naar de be-

helder op het netvlies hebben staan. En voor

drijfsvoering van bouwkundigen. Waar de kundigheid van het ondernemen een aanzienlijk deel

Het Farnsworth House is niet alleen een inspiratiebron voor architecten, maar ook voor toneelschrij-

de kwaliteit van de gebouwde omgeving bepaalt,

vers. Zoals de opdracht begon als welhaast een romance, zo eindigde deze in een bittere strijd tussen

lijkt ze mij een voornaam object van studie. Mies’

de opdrachtgeefster Edith Farnsworth en de architect Ludwig Mies van der Rohe. Dieptepunt was de

doorzettingsvermogen op zakelijk vlak lijkt me

rechtszaak over het nog te betalen honorarium, uiteindelijk gewonnen door Mies. Het laatste laat zien

een tamelijk onbelicht punt. Met dit onderzoek

dat Mies ook op zakelijk gebied niet onderontwikkeld was.

snijdt het mes aan meerdere kanten: o.a. een relevante en actuele onderzoeksrichting die kan

Afbeelding: http://regardsfrom.wordpress.com

CHEPOS | 47

Succesvolle nazorg van wereldevenementen Bij projecten zoals het organiseren van een wereldkampioenschap voetbal, de Olympische spelen of de Wereldtentoonstelling worden grote terreinen op de schop genomen en bebouwd. Huizen worden gesloopt en nieuwe wegen (of zelfs vliegvelden) worden aangelegd om goede bereikbaarheid te garanderen. Realisatie hiervan kost miljoenen en vaak wordt er weinig of geen rekening gehouden met omliggende gebieden. Nadat het evenement heeft plaatsgevonden gebeurt het maar al te vaak dat het projectgebied verpaupert. Gelukkig kan het ook anders.

TEKST: EVERT HOLLANDER

WERELDTENTOONSTELLING CHICAGO 1933

Toen Chicago werd uitgekozen voor de We-

uit een kabelbaan tussen twee eilanden met een

reldtentoonstelling van 1933-‘34 werd het

overspanning van 560 meter, vanwaar men het

Niet ver van het Jackson Park, waar Chicago vier

eiland geschikt bevonden als locatie om dit

hele terrein kon overzien. Enkele van de tijdelijke

jaar na de beroemde tentoonstelling in Parijs in

evenement te organiseren. Met als thema ‘A

constructies zijn bewaard gebleven zoals enkele

1893 de Wereldtentoonstelling organiseerde, ligt

Century of Progress’ diende de tijdelijke stad op

modellen uit de huizenexpositie die verscheept

Northerly Island. Dit eiland was oorspronkelijk

een kunstmatig eiland als fenomenaal voorbeeld

zijn naar Beverly Shores, maar het merendeel van

onderdeel van het ‘Plan voor Chicago’ van archi-

van die ontwikkeling. Met de crisis in volle gang

de paviljoens is volgens afspraak gesloopt.

tect en stedenbouwkundige Daniel Burnham, be-

werd het evenement als non-profitorganisatie

De permanente constructies op het terrein waren

kend van werk in steden door heel de Verenigde

opgezet zodat de belastingbetaler er geen nadeel

niet voor de expositie zelf gebouwd. Het Adler

Staten en zelfs op de Filipijnen. In Chicago was

van ondervond. Met bijna 49 miljoen bezoekers

Planetarium bijvoorbeeld was drie jaar voor

hij bekend van de World’s Columbian Exposition

en een opbrengst die de kosten dekte, werd de

aanvang van het evenement gebouwd om ster-

van 1893 waarvoor hij het hele projectgebied

tentoonstelling wereldwijd als een enorm succes

renkunde toegankelijker te maken voor het volk.

ontwierp.

gezien.

Tevens werd er de basis gelegd voor het huidige

In zijn plan uit 1909 was de verbetering van de

Het expositieterrein bestond voornamelijk uit

Wetenschaps- en Industriemuseum. Het Shedd

oever van het Lake Michigan, waar Chicago aan

tijdelijke maar ook een aantal permanente con-

Aquarium, waar in 132 verschillende tanks vissen

ligt, cruciaal. Hij ontwierp een eilandengroep be-

structies. Tijdelijke constructies waren bijvoor-

te bewonderen waren, en het Field Museum met

staande uit vijf kunstmatige eilanden voor de kust

beeld de ‘Homes of Tomorrow Exposition’, een

natuurgeschiedenis, beide gesponsord door een

van de stad. In 1920 werd gestart met de realisa-

gigantisch laboratorium waarin modelhuizen

groot ondernemer uit Chicago, Marshall Field,

tie van Northerly Island met de gedachte er een

tentoon werden gesteld, de autotentoonstel-

waren als gift voor de stad bedoeld. Deze drie

vliegveld aan te leggen. Nadat het eiland werd

lingen van General Motors, Nash, Lincoln,

gebouwen werden in de tentoonstelling opgeno-

opgeleverd in 1925 werd van dat idee afgestapt

Cadillac en Chrysler en de ‘Sky Ride’: veruit de

men en zijn bewaard gebleven.

door de opkomst van de economische crisis.

grootste constructie op het terrein bestaande

48 | CHEPOS

SUCCESVOLLE NAZORG WERELDEVENEMENTEN

THAT’S WHY Kleur was een belangrijk en vernieuwend element

onderwerp van negatieve berichtgeving over de

met als uiteindelijk doel het binnenhalen van

in de paviljoens waar de tentoonstelling uit

stad. Het kostte het bestuur van de stad enorme

de Olympische Spelen van 2000. Deze moeite

bestond. Tot dan toe was het ongebruikelijk in

sommen geld aan schadeclaims en boetes, maar

werd beloond en er werden onvoorstelbaar veel

architectuur om met felle kleuren te werken, ze-

de sluiting kon zonder veel problemen doorgaan

records gebroken dat jaar.

ker in de bonte combinaties waarin de gebouwen

en Northerly Island Park werd gebouwd.

Het park beslaat 640 hectare en telt drie multi-

op het expositieterrein geschilderd waren. De stijl

Zodoende is er nu een prachtig museumkwartier

functionele stadions, ANZ stadium, Allphones

doet erg denken aan art deco. Zo bestond de ‘Ge-

te bewonderen op het eiland met wegen die

Arena en het Skoda Stadium met respectievelijk

neral Exhibits Group’ uit groene, gele en blauwe

de infrastructuur van de Wereldtentoonstelling

een capaciteit van 80.000, ongeveer 18.000

gebouwen en was de ‘Electrical Group’ rood en

volgen. Het Fields Museum, Shedd Aquarium

(afhankelijk van het evenement) en 25.000 per-

groen (hoewel de geschilderde ansichtkaarten

en het planetarium zijn de voornaamste oude

sonen. Verder zijn er aparte stadions voor atletiek,

opmerkelijk genoeg niet eenduidig zijn). ’s Nachts

gebouwen, en nieuw is het relatief bescheiden

zwemsporten, tennis, hockey en boogschieten

werd dit bonte effect versterkt door gigantische

rugbystadion Soldier Field en de uitgebreide

en twee additionele algemene sportstadions. De

schijnwerpers met kleurenfilters die zelfs de lucht

jachthaven. Het Charter One Pavillion is een con-

stadions worden omsloten door bijna 450 hectare

boven de stad deden oplichten.

structie voor grote concerten die in het voorjaar

aan parken met recreatief groen. Voor de bereik-

Tijdens het evenement was er veel bekijks voor de

wordt opgebouwd en afgebroken in het najaar

baarheid van het gebied werd er een spoorlijn

komst van de ‘Graf Zeppelin’ en de trans-Atlanti-

om het tot natuurgebied verheven eiland te

aangelegd tussen het sportpark en het bedrijven-

sche vlucht van 24 ‘Flying Boats’ die eindigde bij

beschermen. Ondanks een turbulente geschiede-

park van Sydney (dicht bij het vliegveld).

de tentoonstelling. Dit evenement leidde ertoe

nis waar de wereldtentoonstelling opmerkelijk

Na afloop van de spelen werd de ‘Sydney

dat de stad na afloop van het evenement besloot

vlekkeloos in is verlopen, heeft men altijd veel

Olympic Park Authority’ opgericht met als

dat het vliegveld er toch moest komen. Vlak na

zorg besteed aan dit gebied.

voornaamste doel het ontwikkelen van het park

de Tweede Wereldoorlog, in 1946, werd begon-

tot actief stadscentrum waar grote evenementen

nen met de bouw. Nog geen twee jaar later werd

OLYMPISCHE SPELEN SYDNEY 2000

plaats konden vinden met oog voor milieu- en

de luchthaven geopend. De landingsbaan be-

Een recenter voorbeeld van een succesvol gere-

natuurbehoud. Dat doel is bereikt, want met

sloeg bijna het hele eiland, maar het planetarium

aliseerd en onderhouden evenemententerrein is

jaarlijks 5.000 evenementen wordt er niet alleen

bleef staan. Grote wegen naar het gebied waren

dat van de Olympische Spelen in het jaar na de

gesport maar ook anderszins gerecreëerd. De

al aangelegd voor de tentoonstelling en voor een

millenniumwisseling in Sydney. Anders dan bij de

slimme ontwikkeling zit in het verrijken van het

groot parkeerterrein was meer dan genoeg plek.

Olympische Spelen in Engeland zoals vermeld in

terrein met bedrijven, banken, cultuurinitiatieven,

Het vliegveld was mede hierdoor zeer succesvol

de Chepos 3.10 is dit gebied een enorm succes

horeca en sport- en cultuurevenementen. Ook

tot de sluiting in 2003.

geworden. Het nu centraal gelegen Olympisch

is er veel aandacht besteed aan het onderhoud

Al in 1994 deed burgemeester Richard Daley van

Park transformeerde in iets meer dan drie eeuwen

en de uitbreiding van de parken. Door al deze

Chicago een voorstel om het park uit het plan

van een door Aboriginals bewoond moerasland

investeringen wordt een zeer breed publiek naar

van Burnham in ere te herstellen en het vliegveld

tot een winstgevend sport- en bedrijvenpark.

het terrein gelokt en kan er veel winst geboekt

te sluiten, maar hij ondervond een enorme weer-

Binnen die tijdspanne was er een diversiteit van

worden. Het Olympisch Park is inmiddels tot een

stand van de vliegmaatschappijen. Na een korte

industrie te vinden, lopend van militaire industrie

autonoom stadsdeel verheven.

sluiting door het verlopen van een pacht werd in

tot zoutwinning en van paardenracetrack tot

Het succes van dit enorme project is waarschijnlijk

2001 een compromis gesloten tussen Chicago en

staatsslagerij.

te wijden aan de centrale ligging van het gebied

de staat Illinois om het vliegveld nog 25 jaar open

In de jaren na 1950 verviel het gebied enigszins

en continue groei van de stad. Plannen voor

te houden. Dit besluit had echter nog geen wet-

terwijl de stad zich er omheen uitbreidde, en het

doorontwikkeling van het gebied tot 2030 zijn

telijke toezegging van de Senaat en Daley besloot

stadsbestuur zag kans een groot sportcomplex

al in volle gang met 6.000 woningen en 31.500

in de nacht van 30 maart 2003 onaangekondigd

aan te leggen om de door binnenstad omsloten

nieuwe banen in het vooruitzicht, en men kan

de landingsbaan met bulldozers te vernielen.

grond te herwaarderen. De enorme actie die

zich afvragen wanneer de onafhankelijkheid van

Verschillende vliegtuigen strandden op het

werd ondernomen om het gebied te herstellen

de Sportstad aangevraagd zal worden.

vliegveld en de burgemeester was lange tijd het

betrof het realiseren van fenomenale gebouwen AFBEELDINGEN 1 2

1. Luchtfoto van ‘Century of Progress’ in Chicago (bron: Chicago Park District) 2. Render van het Sydney Olympic Park (bron: http://dawnadvertiser.wordpress. com)

BRONNEN 1. www.chicagoparkdistrict.com 2. www.cityclicker.net 3. www.aopa.org 4. www.sopa.nsw.gov.au 5. www.sydneyolympicpark.com.au

SUCCESVOLLE NAZORG WERELDEVENEMENTEN

CHEPOS | 49

“EEN BREDE OPLEIDING ZORGT ERVOOR DAT JE JE BREED KUNT ORIËNTEREN OP DE ARBEIDSMARKT.” een interview met Jaco Prins en Bouke Braun, bouwtechniekalumni Naam: Jaco Prins Leeftijd: 26 jaar Werkzaam bij: BAM Advies & Engineering te Bunnik Functie: Adviseur BIM Richting: Construction Technology

tijd schaars is, lijkt het mij lastig om zonder

worden. Daarnaast zijn de bouwtechnische

netwerk en werkervaring een bedrijf te starten.

vraagstukken complexer geworden vanwege

Ik raad daarom ook aan om eerst werkervaring

nieuwe ontwerpmogelijkheden met behulp van

op te doen. Maar ook in de huidige tijd zijn voor-

3D-visualisaties. Dit betekent dat met nieuwe

beelden te noemen van bouwtechnische alumni

technologie plannen moeten worden bedacht

die met een goed idee en de juiste inspiratie een

om vraagstukken op te lossen. Op dit moment is

winstgevend bedrijf starten.”

BAM Utiliteitsbouw bijvoorbeeld de OV-terminal in Arnhem aan het bouwen. In dit gebouw

Wat is het perspectief van bouwtechnische

bevindt zich een betonnen kolom die eruit ziet als

alumni op de huidige arbeidsmarkt?

een ‘wokkel’. Een brede technische achtergrond

“Zelfs in de huidige arbeidsmarkt zijn we binnen

heeft dan zeker voordelen.”

ons bedrijf nog op zoek naar bouwtechnische alumni die gespecialiseerd zijn op het gebied

Hoe kijk jij aan tegen het wegvallen van de

van BIM (Building Information Modelling). Voor

mastertrack Building Technology?

Hoe is de overgang van het studeren naar

andere functies is het op dit moment een lastige

“De mastertrack Building Technology is een op-

het werken/werk zoeken gegaan?

tijd. Bouwtechnische alumni die bij een (open)

leiding waar bouwtechnische academici opgeleid

“Op 7 oktober 2011 ben ik in Eindhoven afgestu-

sollicitatie eruitspringen, maken altijd kans om

worden tot technisch ingenieur. Jaarlijks studeren

deerd aan de mastertrack Construction Techno-

een baan aangeboden te krijgen.

er 40 tot 50 studenten af; deze gaan aan de slag

logy. Mijn afstudeeronderzoek heb ik gedaan

De bouwwereld hoopt dat in 2014 de markt

bij ingenieursbureaus en productontwikkelaars.

bij BAM Advies & Engineering. Bij dit bedrijf kon

weer aan zal trekken met het gevolg dat er weer

Het is ongelooflijk dat academici die nodig zijn

ik aansluitend aan mijn opleiding op 1 oktober

vacatures zullen komen.”

en in deze crisis nog een baan hebben, geen leer-

beginnen. De overgang van de opleiding naar het

stoel krijgen met juist onderscheidend onderzoek.

werken verliep perfect. De opleiding Constructi-

Biedt het afstuderen in de – vrij breed

Geen enkele technische universiteit in Nederland

on Technology sloot naadloos aan bij mijn nieuwe

georiënteerde – mastertrack Bouwtechniek

heeft na september een degelijke bouwtechni-

baan als adviseur BIM.”

concrete voordelen ten opzichte van andere

sche opleiding.

richtingen?

Bij de mastertrack Building Technology liggen

Is het aantrekkelijk om na je studie als zelf-

“In Nederland was een aantal jaar geleden een

juist veel kansen voor de opleiding Bouwkunde

standig ondernemer aan de slag tegaan?

groot tekort aan technisch personeel. De breed

om zich te onderscheiden van andere bouwkun-

Of raad je aan eerst werkervaring op te

opgeleide bouwtechnische alumni waren zeer

de-opleidingen in Nederland.”

doen?

gewenst bij bijvoorbeeld de aannemerij. Ver-

“Het is, naar mijn mening, gemakkelijker om als

scheidene aannemers hadden een voorkeur voor

Wat kunnen de gevolgen voor de kwaliteit

zelfstandig ondernemer te beginnen nadat je

de breed opgeleide bouwtechnische alumni uit

van het onderwijs van de masterrichting

werkervaring hebt opgedaan en nadat je een net-

Eindhoven. De breed georiënteerde mastertrack

bouwtechniek zijn, nu deze bij Architectu-

werk hebt opgebouwd als medewerker van een

heeft als voordeel dat de bouwtechnische alumni

ral and Urban Design and Engineering zal

bedrijf. Aangezien de werkvoorraad in de huidige

voor verschillende vraagstukken ingezet kunnen

worden ondergebracht?

50 | CHEPOS

INTERVIEW ALUMNI BOUWTECHNIEK

NOW “Het belangrijkste van een opleiding zijn de docenten die een opleiding vertegenwoordigen en van wie je als student veel kunt leren. In de tijd dat ik studeerde, werden de technische docenten steeds schaarser in verband met pensionering of bezuiniging.

Ik heb daarom ook mijn twijfels bij de technische ervaring en achtergrond van de huidige docenten binnen de opleiding Bouwkunde. Wanneer een opleiding zich niet profileert als technische opleiding zullen technische docenten zich niet aan-

Naam: Bouke Braun Leeftijd: 32 Werkzaam bij: Rockwool Functie: Development Engineer Richting: Bouwtechniek

melden bij de opleiding en blijven vacatures voor

richtingen?

“Voor mijn werk als productontwikkelaar is een brede oriëntatie onmisbaar. Verschillende disciplines komen bij elkaar bij het ontwerpen van een bouwproduct. Hetzelfde geldt voor het ontwerpen en maken van een gebouw. Dit zorgt ervoor dat je als bouwtechnicus op veel plekken aan de slag kunt.”

Hoe kijk jij aan tegen het wegvallen van de mastertrack Building Technology?

“Slechte zaak. Bouwproductontwikkeling op

dergelijke functies uit. De technische kundigheid

Hoe is de overgang van het studeren naar

academisch niveau komt zo bijna volledig te

en ervaring zal daarom naar mijn verwachting

het werken/werk zoeken gegaan?

vervallen. Ook voor andere disciplines is het niet

minder worden.

“Persoonlijk wist ik nog niet goed wat ik wilde.

goed dat breed georiënteerde technici niet meer

Het bestuur van de faculteit Bouwkunde doet er

Ik kon niet echt mijn draai vinden bij mijn eerste

op academisch niveau opgeleid zullen worden.

daarom goed aan om te investeren in personeel

werkgever. Wel heb ik er heel veel geleerd.

De nieuwe PDEng, die dit gat zou moeten

met een uitgebreide technische achtergrond voor

Je merkt dat je door je opleiding weet hoe je

opvullen, is volgens mij geen lang leven gegund.

de opleiding ‘Architectural and Urban Design and

problemen moet oplossen, ook al ben je met het

Waarom zou het bedrijfsleven hierin investeren?

Engineering’.”

specifieke probleem nog nooit eerder in aanra-

De faculteit heeft namelijk laten zien dat het

king geweest.”

weinig interesse heeft in wat het bedrijfsleven en

Wat voor gevolgen voor de bouwwereld

de bouwkundestudenten nodig hebben en toont

heeft het wegvallen van de enige univer-

Is het aantrekkelijk om na je studie als

zich als een slechte handelspartner. Mocht ik on-

sitaire opleiding Uitvoeringstechniek in

zelfstandig ondernemer aan de slag te

gelijk krijgen, dan zou ik alle studenten adviseren

Nederland?

gaan? Of raad je aan eerst werkervaring op

deze PDEng te gaan doen.”

“De opleiding Uitvoeringstechniek heeft de

te doen?

afgelopen jaren een groot aantal academici

“Dat ligt er volgens mij aan wat je wilt doen. Het

Wat kunnen de gevolgen voor de kwaliteit

opgeleverd voor de bouwwereld. Afgestudeer-

lijkt mij onverstandig om iets te doen wat veel

van het onderwijs van de masterrichting

den konden vaak blijven werken bij het bedrijf

anderen ook doen zonder zelf werkervaring te

bouwtechniek zijn, nu deze bij Architectu-

waar ze afstudeerden; daarnaast vonden alle

hebben, zoals een zelfstandig architecten- of

ral and Urban Design and Engineering zal

afstudeerders direct een baan na hun studie. Het

constructeursbureau beginnen. Dan heb je een

worden ondergebracht?

is onbegrijpelijk dat een opleiding die zo goed

achterstand ten opzichte van de concurrentie.

“Dit vind ik nog het meest onbegrijpelijk. Voor de

bekendstaat, zomaar wordt stopgezet.

Mocht je een uniek idee of een unieke ontwerp-

crisis waren er al te veel architecten, nu is er zelfs

Afgelopen week sprak ik nog een HBO-student

filosofie hebben, dan geldt dat werkervaring heel

sprake van een wanhopige situatie. De bouw

die in zijn laatste jaar zat. Wanneer de master-

belangrijk is, maar niet onoverkomelijk.”

heeft geen behoefte aan nog meer architecten

track uitvoeringstechniek nog bestond, was hij

maar aan breed opgeleide technici. Het lijkt mij

in Eindhoven gaan studeren. Nu is hij maar gaan

Wat is het perspectief van bouwtechnisch

trouwens dat door het onvermijdelijk wegvallen

solliciteren, aangezien hij geen van de andere

alumni op de huidige arbeidsmarkt?

van de bouwtechniekdocenten het onderwijs in

mastertracks voor zijn toekomst interessant vond.

“Naar omstandigheden goed. Ik moest zelf kort-

techniek voor de AUDE-studenten er ook niet

De gevolgen zijn dus direct zichtbaar. Nieuwe

geleden vanwege bedrijfseconomische redenen

beter op wordt.”

technologie zorgt voor nieuwe bouwmethodes;

wisselen van baan. Ik heb redelijk snel een nieuwe

hiervoor zijn academici in de aannemerij onmis-

baan kunnen vinden. Vanwege mijn bouwtech-

Wat voor gevolgen voor de bouwwereld

baar. De vraag naar academici zal altijd blijven.

nische achtergrond en mijn werkervaring heb ik

heeft het wegvallen van de enige univer-

Daarom hoop ik dat een technische universiteit

bij veel verschillende soorten bedrijven kunnen

sitaire opleiding Uitvoeringstechniek in

op korte termijn de uitdaging aan wil gaan om

solliciteren zoals aannemers, adviesbureaus en

Nederland?

een dergelijke opleiding op te zetten.”

productiebedrijven (zoals mijn huidige werkge-

“In de bouwwereld is genoeg ruimte voor verbe-

ver Rockwool). Ik denk dat dit voor meerdere

tering. Innovatie en procesverbetering zal moei-

bouwtechnici geldt. Een brede opleiding zorgt

zamer gaan nu er geen academisch geschoolde

ervoor dat je je breed kunt oriënteren op de

uitvoeringstechnici meer worden opgeleid.

arbeidsmarkt.”

Binnen de master Bouwtechniek was er genoeg ruimte voor uitvoeringstechniek. Dat zal binnen

Biedt het afstuderen in de – vrij breed

AUDE een stuk minder zijn in ieder geval.”

georiënteerde – master bouwtechniek concrete voordelen ten opzichte van andere CHEPOS | 51

Al duizenden jaren woonden er mensen in dit

De witte huizen lijken uit de rotsen te verrijzen.

liggen. De olijfindustrie is nog wel aanwezig in

gebied, maar het is onduidelijk hoeveel en waar

Sommige huizen zijn tegen de rotsen aange-

het dorp, zoals ook te zien is op bovenstaande af-

precies. Wel bekend is dat in de twaalfde eeuw

bouwd, andere zijn zelfs helemaal erin gebouwd.

beelding. Door de eeuwen heen kreeg het dorpje

het dorp bewoond werd door Arabieren, die zich

Zo zijn er enkele bewoners die naar waarheid

ook naamsbekendheid om zijn vleesproducten.

er vestigden om de vruchtbare landbouwgrond

kunnen zeggen dat ze olijfbomen op hun dak

De Chorizoham staat als goed te boek en Setenil

te kunnen verbouwen. Het is onduidelijk of de

hebben. Het beeld van de verrijzing wordt

is de geboorteplaats van de Chorizohamburger.

Arabieren ook het dorp gesticht hebben, maar

gesterkt door de willekeurigheid van de huizen.

er zijn geen tekenen van oorlog uit die periode.

Iedereen bouwde zijn eigen huis op of tussen

Spanje werd langzaamaan steeds christelijker en

andere huizen om zoveel mogelijk te profiteren

de christenen probeerden al snel om Setenil over

van de rotsen. De grotwoningen hebben dikwijls

te nemen van de Arabieren. Mede door de ligging

alleen een voorgevel; het dak en de achtergevel

in een diepe greppel, en door de bescherming

bestaan volledig uit rots. De rots biedt bescher-

van de rotsen, heeft het de christenen bijna 100

ming tegen de zon in de vorm van schaduw,

jaar gekost om het dorpje te overwinnen. Aan het

maar ook in de vorm van thermische massa. Dit

einde van de 15 eeuw gaf het dorp zich over. Na

in combinatie met witte gevels geeft het een

een week durende veldslag tegen achtduizend

goede bescherming tegen de extreme hitte van

man infanterie en vierduizend ruiters moest het

Zuid-Spanje.

e

kleine dorpje toch zijn meerdere erkennen en kwam het in katholieke handen. Vanaf 1484

Een aantal van deze woningen zijn nu te bezoe-

wordt dan ook gesproken over ‘modern Setenil’.

ken voor toeristen. In 1860 tastten phylloxera-

Er bestaan ook minder heldhaftige verhalen over

insecten de wijnstokken aan en hier kwam het

de onoverwinnelijkheid van het dorp. Zo zou

dorp eigenlijk nooit meer bovenop. Tegenwoor-

het dorp vaak ‘over het hoofd’ zijn gezien door

dig is het dorp volledig afhankelijk van karige

troepen. Iets wat best aannemelijk lijkt, gezien de

landbouw en van toerisme, het ligt dan ook aan

kloof waarin het is gebouwd.

de ‘witte dorpen’-route, een populaire toerroute door Zuid-Spanje waar de meeste witte dorpen

52 | CHEPOS

ROTSSTAD, SETENIL DE LAS BODEGAS

THAT’S WHY Olijfbomen boven op huizen in Zuid-Spanje

ROTSVAST STADJE Genoemd naar zijn ooit florerende wijngaarden – Bodegas - is Setenil een unieke verschijning tussen de beroemde witte dorpen die Spanje rijk is. De ‘pueblos blancos’ in Andalusië zijn traditioneel gebouwd op kliffen en heuveltoppen, zodat de dorpelingen de vijanden al van ver aan zagen komen en zich eenvoudig konden verdedigen. Setenil de las Bodegas is ontstaan uit een netwerk van grotten en rotsen, uitgesneden door de rivier Rio Trejo.

Setenil de las Bodegas staat in de geschiedenisboeken bekend om zijn onverzettelijke bevolking. Het was een soort Gallië van Zuid-Spanje. Setenil stamt van het Latijnse ‘septem nihil’, wat zeven keer niets betekent, verwijzend naar de zeven pogingen die de christenen gedaan hebben om het dorp over te nemen.

TEKST: PATRICK VAN DODEWAARD

Deze hamburger ontstond per ongeluk toen een

tapas of hamburger en geniet van de bijzondere

plaatselijke slager veel te veel Chorizoham over

rotspartijen en de witte huisjes.

had. In plaats van het weg te gooien, maakte hij

AFBEELDINGEN 1 2 3

1. Olijfbomen boven op de huizen.

2 & 3. Impressies van de rotsen boven de huizen.

er hamburgers van. Als je ooit in de buurt van

BRONNEN

Malaga bent, probeer dan een bezoekje te bren-

1. www.andalucia.com 2. www.ruralsierrasol.es 3. www.environmentalgraffiti.com

gen aan deze bizarre plek, pak een terrasje met

CHEPOS | 53

SCHETSEN VAN BEKENDE ARCHITECTEN

SANT’ELIA, ANTONIO (1888 – 1916) STUDIE VOOR EEN ENERGIECENTRALE Antonio Sant’Elia is achttien jaar als hij als Bouwmeester afstudeert aan de technische school te Corno, Italië. In 1913 opent hij zijn eigen atelier in Milaan, waar hij aan een serie tekeningen werkt van een futuristische Città Nuova; een nieuwe stad die symbool zou moeten staan voor een nieuw tijdperk in de architectuur. In het manifest ‘Futurist Architecture’ uit 1914 zegt Sant’Elia daarover het volgende: “The decorative value of Futurist architecture depends solely on the use and original arrangement of raw or bare or violently colored materials.” Dat veel van zijn creaties niet in werkelijkheid zijn gebouwd, zal geen verrassing voor hem zijn geweest. De grote invloed die hij heeft gehad op architecten en stedebouwkundigen na hem, heeft hij echter niet mee kunnen maken. In 1916 sneuvelt Sant’Elia tijdens de Achtste Slag aan de Isonzo, nadat hij zich vrijwillig bij het Italiaanse leger heeft aangemeld.

“The decorative value of Futurist architecture depends solely on the use and original arrangement of raw or bare or violently colored materials” In zijn schetsen houdt Sant’Elia zich voornamelijk bezig met driedimensionale composities in plaats van plattegronden en doorsnedes. Zo ook op deze tekening. Hij focust zich op het weergeven van zijn visie voor het gebouw als geheel zonder zich uit te laten over de interne ruimtes.

Hij streefde naar een hevig geïndustrialiseerde en gemechaniseerde stad die niet bestaat uit vele individuele gebouwen, maar enorme met elkaar verbonden meerlaagse complexen. Om de hoogte te accentueren maakt Sant’Elia gebruik van een tweepuntsperspectief met de verdwijnpunten dicht op elkaar en een lage horizon.

Lijnen die benadrukt moeten worden, zet hij meerdere malen over elkaar op papier.

54 | CHEPOS

SCHETSEN VAN BEKENDE ARCHITECTEN

THAT’S WHY CALATRAVA, SANTIAGO (1951 – HEDEN) SCHETS VOOR DE TENERIFE CONCERT HALL Ongetwijfeld een van de bekendste architecten

het westelijk deel van Santa Cruz. Dit gebied is

vandaag de dag is Calatrava. Na zich bijna inge-

nieuw leven ingeblazen nadat het jarenlang een

schreven te hebben aan de École des Beaux-Arts

industrieel karakter had. De Concert Hall is niet

in Parijs, studeert hij van 1969 tot 1974 aan de

alleen een plaats voor muziek en cultuur, maar

Technische Hogeschool voor Architectuur in

fungeert ook als landmark. Het wordt geken-

Valencia en van 1975 tot 1981 aan de ETH in

merkt door een betonnen schelpdak dat als een

Zürich. Hij wordt uiteindelijk architect, ingenieur

golf over het auditorium hangt.

en beeldhouwer. Zijn carrière begint wanneer hij in 1983 als winnaar wordt gekozen voor het

De tekeningen uit de serie zijn gemaakt met

ontwerp en de constructie van het treinstation

grafietpotlood en waterverf in de tinten blauw

Stadelhofen in Zürich. Andere bekende werken

en geel. De gegeven schets heeft niet zozeer

zijn de zendmast bij het Olympisch Stadion in

een constructieve functie, maar geeft vooral de

Barcelona, het station bij de luchthaven van Lyon

uitstraling weer. Zonder uitleg is het moeilijk in te

en de City of Arts and Sciences in Valencia. Naast

zien dat het hier gaat om de weergave van plat-

vele prijzen ontvangt Calatrava ook veel kritiek.

tegronden van meerdere bouwlagen en daarbij

Zijn werk zou overdadig zijn, bouwbudgetten tot

de gevel in één. Het kleurgebruik geeft Calatrava

vier keer over de kop laten gaan en vaak kampen

waarschijnlijk inzicht in de uitstraling van het

met structurele en functionele gebreken. Naast-

interieur en exterieur met de verschillende bouw-

gelegen schets komt uit een serie tekeningen

materialen: wit beton, gebroken witte keramische

voor de Tenerife Concert Hall. Het gebouw dient

tegels, platina blauw graniet en constructiehout.

als uitnodigende toegangspoort voor een park in

HUNT, RICHARD MORRIS (1827 – 1895) DE SOKKEL VAN HET VRIJHEIDSBEELD Richard Morris Hunt wordt gezien als een van de

kiest voor een vrij grof uitgevoerd gevelbeeld

belangrijkste grondleggers van de Amerikaanse

in de basis dat naar boven toe steeds verfijnder

architectuur. Hij leert het vak aan de École des

wordt. Het gebruikte materiaal is beton, versierd

Beaux-Arts in Parijs, waar hij als eerste Ameri-

met randen en friezen van Frans Euvillekalksteen

kaan in 1846 wordt toegelaten. Na onderwezen

en een neoclassicistische loggia van graniet en

te zijn in het atelier van Hector-Martin Lefuel,

beton.

architect van keizer Napoleon III, wint hij met zijn afstudeerproject de Grand Prix de Rome, waarna

Op de schets is de sokkel verhoudingsgewijs

zijn leermeester hem aanstelt als bouwmeester

groter dan hij uiteindelijk is uitgevoerd. Dit kan

bij de renovatie en uitbreiding van het Louvre.

twee redenen hebben. Ten eerste werd tijdens

Eenmaal terug in Amerika werkt hij onder andere

het ontwerpproces vanwege een tegenvallende

aan de uitbreiding van het Capitool in Washinton

begroting besloten de hoogte van de sokkel te re-

DC, ontwerpt hij de gevel van het Metropolitan

duceren van 35 naar 27 meter. Daarnaast vormde

Museum of Art in New York en wordt hij aldaar

voor Hunt de sokkel het belangrijkste onderdeel

een veelgevraagd architect voor luxe residenties

van de compositie. Dat Hunt graag de nadruk

aan Fifth Avenue. Zijn meest bekende werk is

legde op datgene waar hij zich specifiek mee be-

echter te vinden in de baai van New York op

zighield, is ook terug te zien in het contrast tussen

Liberty Island.

de met vulpen vervaardigde uitwerking van het grove gevelbeeld en de gewaste achtergrond. Op

Hunt wordt aangesteld als architect voor de

de rechterkant van de schets is vaag een close-up

sokkel van het Vrijheidsbeeld. Zijn opdracht is

van de gevelstructuur te zien. Deze is gemaakt

het stervormige Fort Wood te verbinden met de

met een grafietpotlood, waarschijnlijk om de

uit koperen platen vervaardigde sculptuur. Hij

grofheid te benadrukken.

AFBEELDINGEN 1. Studie naar een energiecentrale 2. Tenerife Concert Hall 3 3. Voorstel Vrijheidsbeeld

2 1

BRONNEN 1. Smith, Kendra Schank - Architect’s Drawings: A selection of sketches by world famous architects through history.

2. www.liviusnotes.wordpress.com

CHEPOS | 55

BOEKRECENCIESBO RECENCIESBOEKRE CIES BOEKRECENC BOEKRECENCIESBO RECENCIESBOEKRE CIESBOEKRECENCI BOEKRECENCIESBO RECENCIESBOEKRE CIESBOEKRECENCI BOEKRECENCIESBO RECENCIESBOEKRE CIESBOEKRECENCI BOEKRECENCIESBO

BOEK RECE NSIES In de bouwwereld wordt ontzetttend veel gepubliceerd. Maar wat is nu de moeite waard om te lezen? Samen met Motta Artbooks - te vinden op de Grote Berg in Eindhoven heeft Chepos een aantal boeken geselecteerd. Inspirerende boeken; pas gepubliceerd

of juist al bijna onder het stof verdwenen. De redactie heeft twee boeken onder de loep genomen. Lees en oordeel zelf!

TEKST: IRENE SCHEPERBOER & TAEKE OFFRINGA

De stad als interface

El Croquis 166: Caruso St John

De stad als interface - Hoe

El Croquis 166: Caruso St John,

nieuwe media de stad

form and resistance

veranderen

€52,80, El Croquis Editorial,

€22,50 nai010 uitgevers, 2013

2013

ISBN: 978-9-46208-049-2

ISBN: 978-84-88386-75-6

Met de serie Reflect wil nai010 de aandacht vestigen op relevante maat-

El Croquis is een hoog aangeschreven, Spaans architectuurmagazine dat zes

schappelijke thema’s die spelen in de architectuur, stedebouw, beeldende

keer per jaar verschijnt. De tekst is te lezen in het Spaans (op de linkerpa-

kunst en vormgeving. Dit boek behandelt een complex vraagstuk: hoe ver-

gina) en in het Engels (op de rechterpagina). De meest recente editie, num-

anderen nieuwe media de openbaarheid in de stad? Er wordt uitgelegd dat

mer 166, behandelt de werken van het bureau Caruso St John Architects.

drie filosofische ideaalbeelden te onderscheiden zijn in de manier waarop

Het bureau is in 1990 opgericht door Adam Caruso en Peter St John en

de stad als gemeenschap behoort te functioneren. Ten eerste zijn dit de

werd internationaal bekend door het ontwerp voor The New Art Gallery

liberalen. Zij zien de stad als markt en als een plaats waar vraag en aanbod

Walsall.

bij elkaar komen. Stedelingen hebben geen wederzijdse verplichtingen aan

Het boek vangt aan met een interview met het duo. Diverse projecten wor-

elkaar en leiden ieder hun eigen, individuele leven. Daar recht tegenover

den behandeld en de achtergronden en visie van beide architecten worden

staan de communautairen. Deze theorie gaat uit van een stad waarin de

uitgediept en uitgelegd. Caruso St John Architects zet zich af tegen de trend

bewoners in harmonie samenleven en min of meer dezelfde levenswijze

van het modernisme en postmodernisme, dat opkwam in de begintijd van

hebben. Hier ligt de nadruk op de collectiviteit en niet op het individu. De

het bureau. Ze vinden dat architectuur meer is dan een mooie buitenkant;

republikeinen zoeken hierin een middenweg. Zij beamen dat ieder individu

ook aan het interieur wordt door de heren veel aandacht besteed.

in de stad eigen ideeën en wensen heeft, maar zien in dat een vorm van ge-

In plaats van het modernistische plan libre, wordt bij het bureau een ge-

meenschapszin nodig is om samen te kunnen leven. Het perspectief waaruit

bouw muur voor muur ontworpen. In het magazine, dat 265 pagina’s telt,

de schrijver zijn beschouwing schrijft, is deze laatste.

worden projecten van 1993 tot 2013 besproken en ondersteund met foto’s,

Sociale media lijken in eerste instantie de filosofie van de liberalen te

plattegronden, doorsnedes en enkele details. Zodoende wordt er duidelijk-

benadrukken. Met een smartphone in de hand maak je wel fysiek deel

heid verschaft in de bijzondere ontwerpen. Het enige kritiekpuntje bij dit

aan het stedelijk leven, maar mentaal ben je niet aanwezig. Hiermee komt

beeldmateriaal is het formaat van de beschrijvingen, die soms bijzonder

de nadruk in de openbare ruimte van de stad steeds meer te liggen op de

slecht leesbaar zijn.

behoeften van het individu. Anderen stellen echter dat nieuwe media juist

Hoewel het boek (want zo mag je dit magazine wel noemen) niet goed-

het gemeenschapsbesef van inwoners kan vergroten, mits het op de juiste

koop is, geeft het wel een goed overzicht van het oeuvre van dit bureau,

manier wordt ingezet.

alsook van de ideeën achter de vaak bijzonder goed uitgedachte ontwer-

Aan de hand van uitgebreide voorbeelden verkent de schrijver historische

pen. De lezer zal zelfs nog het Veemgebouw op Strijp-S tegenkomen, waar

casestudy’s en nieuwemediagebruiken. Hiermee laat hij zien dat juist nu

Caruso en St John drie lagen met appartementen mochten bouwen.

de nieuwe media nog volop in ontwikkeling zijn, deze zo gestuurd kunnen worden dat ze de ervaring van openbaarheid van de stad kunnen vergroten. ‘De stad als interface’ geeft een wat filosofische benadering voor het lastige vraagstuk. Geen boek om in een avondje uit te lezen. Het geeft

een interessant beeld over hoe wij als bouwkundigen naar de stad van de

toekomst zullen moeten kijken. We kunnen er niet omheen: nieuwe media vergen een nieuwe stad.

56 | CHEPOS

BOEKRECENSIES

BOEKRECENCIESBOEKRECENCIES BOEKRECENCIES BOEKRECENCIESBOEK-

TOOLS

Gamen voor de bouwkundestudent Er is een nieuwe SimCity: SimCity 5. De

400.000 halen, is een goede gebiedsplanning

na een dag werken in een andere stad. Toch is het

meesten van jullie zullen het concept wel

vereist. Elke soort inwoner heeft eigen eisen en

spel een leuke uitdaging voor iedereen. Je wordt

kennen uit de jeugdjaren. Het is een soort

voorwaarden: hoe hoger het inkomen van je

realtime geconfronteerd met keuzes die je maakt

stedebouw voor amateurs; je bouwt een

inwoners, hoe meer eisen er gesteld worden aan

en het zoeken naar oplossingen. Dat maakt dat

stad en aanschouwt de resultaten van je

de voorzieningen van je stad.

je altijd geprikkeld blijft om je stad te verbeteren.

planning. Er is geen duidelijk doel; het ligt

Een pluspunt van de nieuwe SimCity is dat hij veel

helemaal aan jezelf wat je met de stad wil

In deze SimCity ben je altijd online, je wordt in

toegankelijker is dan de vorige versies. Het blijft

gaan doen. Je kunt gaan voor bijvoorbeeld

een regio geplaatst waar ook andere spelers zich

echter een uitdaging om een stad succesvol te

de meeste inwoners of de hoogste winst.

bevinden. Tussen steden worden contracten

runnen, dus ook voor de bouwkundestudent is er

gesloten; heb jij een tekort aan arbeiders en je

genoeg te beleven.

TEKST: TOMAS SNEL

buurman een tekort aan water, dan liggen hier mogelijkheden voor samenwerking. Zo kan je

In vergelijking met de vorige SimCityâ&#x20AC;&#x2122;s is het

samen een streek ontwikkelen en inspelen op de

terrein waarop de stad gebouwd kan worden

wensen van je buren.

gekrompen. Dit zorgt ervoor dat je alle ruimte

zo effectief mogelijk moet gebruiken; daarnaast

Er zijn een paar minpunten aan het spel. Zo is

speelt het verkeer een zeer belangrijke rol. Het

de artificiĂŤle intelligentie van het verkeer niet

behalen van een populatie van 100.000 inwoners

altijd even slim. Bovendien zit er een bug in met

is nauwelijks een uitdaging, maar wil je de

betrekking tot de forensen, welke niet terugkeren

S

RECENSIE SIM CITY , STRIP

CHEPOS | 57

3 - 7 JUN

In de eerste week van juni is er bij CHEOPS weer een lossetijdschriftenverkoop. Vele

13 JUN

De toegevoegde waarde van de architect staat centraal. De nieuwe architect heeft zich snel

architectuur-, stedebouw-, vastgoed- en techniektijdschriften zijn dan te

aangepast aan de veranderende marktomstandigheden en richt zich nog

koop voor een lage prijs!

meer dan vroeger op de belangen van opdrachtgevers en eindgebruikers.

Lossetijdschriftenverkoop

Waar zit die toegevoegde waarde precies? De dag bestaat uit een plenair ochtendprogramma met diverse sprekers en een parallelprogramma waarin architecten hun werk presenteren. Het evenement vindt plaats van 9:30 â&#x20AC;&#x201C; 17:00 uur in de Old Skool Broedplaats, Amsterdam. Meer

11 JUN

We bestoken elkaar met een stortvloed aan

informatie en aanmelden kan via www.rostra.nl/congress.asp?congress_

beelden. Taal alleen is niet meer genoeg; we

id=478&section=explanation

willen niet alleen horen of lezen, we willen vooral zien! Drie sprekers gaan in Pakhuis de Zwijger op zoek naar de invloed die de almaar toenemende

BNA-congres: Prestaties van het ontwerp

communicatie via het beeld op onze waarneming en op ons denken heeft.

Deze interessante avond is bij te wonen op 11 juni van 20:00 â&#x20AC;&#x201C; 22:00 uur in het Pakhuis de Zwijger te Amsterdam. www.dezwijger.nl/page/74186/nl

De taal voorbij: Beeld!

18 JUN

De vierde ALV van het jaar zal plaatsvinden op dinsdag 18 juni in de vergaderzaal van The

Trafalgar Pub. De vergadering begint om 19.30 uur. Tijdens deze ALV zal het kandidaatsbestuur voor het 28e bestuur van CHEOPS worden voorgesteld. Aansluitend zal de gelegenheid zijn een drankje te nuttigen in

13 JUN

Donderdag 13 juni is het eindelijk zo ver! Op deze

The Trafalgar Pub. Mocht je nooit een algemene ledenvergadering hebben

zonnige dag komen meerdere bandjes een avond

bijgewoond, kom dan gerust een keer een kijkje nemen!

muziek maken op de eerste editie van het Plugged Studentenfestival.

Het wordt een gezellige afwisseling van muziekstijlen. Je zult Britpop en

ALV

harde blues horen, maar ook bijzonder lekkere covers.

LINE-UP: Lookapony, Friday02, Grim Tim, De Bijtels Unplugged, Lounge Seat, DJ Etienne en meer!

Plugged festival

22 - 23 JUN

Gebouwen dienen stad en land, 24 uur per dag en 7 dagen per week.

Of het gebouw nu een bruisend hart is van de stad, zoals een stationshal, of juist structureel leeg staat. Dit jaar verzorgen architectuurcentra, culturele organisaties, gemeenten en architectenbureaus een dag- en nachtprogramma op dit thema: 24 uur Architectuur. Bekijk het programma op www.dagvandearchitectuur.nl

Dag van de architectuur

agenda CHEOPS & 58 | CHEPOS

KALENDER

TOOLS

19 - 23 AUG

Tijdens de Introweek zal er weer een CHEOPS-plek zijn bij de

17 - 19 SEP

Tijdens de Dutch Green Building Week 2013 organiseren Cobouw,

KOE waar je de gehele Intro terecht kunt. Omdat we dit jaar CHEOPS

de Architect en Vastgoedmarkt het Kennisevent Ecobouw. Niet alleen

extra bekend willen maken bij de kids, willen we vragen of jullie tijdens

leveranciers tonen de nieuwste concepten, technologieĂŤn, technieken en

de intro je gezicht kunnen laten zien. Dus ook als je geen intro-ouder

materialen op de beurs in de Jaarbeurs Utrecht; alle disciplines uit de bouw

wordt, kun je je altijd daar bij ons aansluiten. Verder is er natuurlijk ook

zullen vertegenwoordigd worden. Presentaties, seminars en demonstraties

weer een bouwkundefeest tijdens de Intro. Dit jaar is dit feest echter niet

geven informatie over duurzaam bouwen. Van 17 tot 19 september is de

op maandag- maar op dinsdagavond. Heb je nog ideeĂŤn en/of wil je ons

beurs open voor publiek. Meer informatie en het programma zijn te vinden

helpen CHEOPS op een leuke manier aan de eerstejaars te laten zien, laat

op www.ecobouw.net

het ons weten!

Ecobouw 2013

Introductieweek

28 - 30 AUG

Van 10 tot 13 oktober 2013 zal

Daags na de algemene

10 - 13 OKT

introductiedagen van de universiteit

Film Festival in Rotterdam plaatsvinden. Onder andere de documentaire

het tweejaarlijks Architectuur

vinden de Bouwkunde Introductiedagen plaats. Alle eerstejaars kunnen

over het Rijksmuseum door Oeke Hoogendijk zal getoond worden. Een

tijdens een ontzettend gezellig weekend kennismaken met nog meer

aantal voorproefjes van de films zijn op de website te bekijken. Houd het

eerstejaars bouwkunde en natuurlijk het bestuur van CHEOPS. Drie dagen

programma in de gaten op www.affr.nl

vol spelletjes, spannende bosactiviteiten, springkussens, kussengevechten en goede feesten. Voor slechts 25 euro mag iedere eerstejaars dit

Architectuur Film Festival Rotterdam

evenement meemaken!

Bouwkunde Introductiedagen

5 SEP

De eerste donderdag van september staat als vanouds in het teken van een bijzonder evenement. Tijdens

een ochtend- en middagdurende Algemene Ledenvergadering wordt teruggeblikt op het collegejaar 2012-2013 door het 27e bestuur. Vervolgens neemt het 28e bestuur het stokje van hen over en zal het presenteren hoe het komende CHEOPS-jaar eruit zal zien. Daarna is iedereen welkom in de SkyBar! Underground om hen van harte te feliciteren met deze mooie taak.

De drank is gratis en vloeit rijkelijk, zorg dat je erbij bent!

Wissel-ALV en constitutieborrel

& architectuur 59 | CHEPOS

COLOFON Chepos, bouwkundig magazine ISSN: 1873-183X cheposredactie@cheops.cc www.chepos.nl www.facebook.com/CheposPage www.twitter.com/CheposTweet www.issuu.com/chepos_cheops Chepos is een uitgave van CHEOPS, Studievereniging Bouwkunde van de Technische Universiteit Eindhoven. Voor onderzoek- en studiedoeleinden mogen teksten en afbeeldingen uit deze uitgave worden gebruikt, mits voorzien van bronvermelding. Uitzondering hierop vormen auteursrechtelijk beschermde afbeeldingen; deze mogen niet vermenigvuldigd of gepubliceerd worden zonder uitdrukkelijke toestemming van de auteur.

CHEOPS, Studievereniging Bouwkunde Technische Universiteit Eindhoven Vertigo 1.15 Postbus 513 5600 MB Eindhoven T 040-2473140 info@cheops.cc www.cheops.cc Cheposredactie Merel Brabers, Geordy van Bussel, Patrick van Dodewaard, Lennert Evers, Jolijn van Keulen, Evert Hollander, Taeke Offringa, Merijn Poels (hoofdredacteur), Irene Scheperboer, Marieke de Vries, Frederike Zielman Redactiewerkzaamheden ook iets voor jou? Zoek je ruimte voor jouw mening? Stuur dan een mailtje naar cheposredactie@cheops.cc Aan deze editie werkten mee Sjoerd te Bogt, Cameraw, Joost van Gorkom, Adriaan JurriĂŤns, Studievereniging Stylos, Tomas Snel, Jacob Voorthuis, Peet Wijnen Met speciale dank aan de Architekten Cie, Motta Artbooks, Bouke Braun, Thomas Henry, Ricardo Ploemen, Jaco Prins, Femke Tilma, LKSVDD architecten Ontwerp lay-out Patrick van Dodewaard & Taeke Offringa Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s - pagina 4: Jacob Voorthuis - pagina 2, 39, 60: Noortje Weenink Offset Drukkerij Snep BV, Eindhoven Oplage: 1600 Advertentie-exploitatie Bram Valk , pr@cheops.cc 60 | CHEPOS

Heb jij een mening over de faculteit, de architectuur, het onderwijs, de bouwkunde of iets anders relevants en m贸et je die kwijt?! Schrijf chePOST!

cheposredactie@cheops.cc