Chepos 48

CHEPOS bouwkundig magazine

48 juni 2014

CD0209VV001

Rijkswaterstaat verbindt!

Bij Rijkswaterstaat werken we aan verbindingen.

Over weg en water. Met de politiek, met aannemers en (vaar) weggebruikers. Tussen maatschappelijke dilemma’s en eectieve oplossingen. En natuurlijk met onze medewerkers, want verbinden begint bij je eigen mensen.

Kijk op www.rijkswaterstaat.nl naar de uitdagende projecten die we op dit moment uitvoeren op weg en water.

Meer informatie www.rijkswaterstaat.nl of bel 0800 - 8002 (ma t/m zo 06.00 - 22.30 uur, gratis)

REALISEER ALLE MOGELIJKHEDEN VAN ONZE LEEFOMGEVING. LAAT JE INSPIREREN! Met onze 350 jaar ervaring als basis, bouwt Saint-Gobain de wereld van de toekomst. Ons doel?

Het creĂŤren van een duurzame leefomgeving door innovatieve oplossingen te bieden voor de uitdagingen economische groei, energiebesparing en milieubescherming. Om dit doel te realiseren hebben wij talentvolle mensen nodig die bereid zijn deze uitdagingen samen met ons aan te gaan.

Als je hiervoor net zo gemotiveerd bent als wij, kom dan bij ons werken. Je kunt meer over onze visie lezen op

www.saint-gobain-experience.com

31 16 NOW REDACTIONEEL CHEPOST NIEUWS UIT NEDERLAND COLUMN ADRIAAN JURRIﾃ起S Troost STYLOS DELFT

In the mind of the beholder STUDIEREIS ISTANBUL STUDEREN IN HET BUITENLAND

02 | CHEPOS

FILE: POPPODIA 4 5 6 8 9 10 14

AMSTERDAM ALS BAKERMAT 16 TYPOLOGIE 18 PAARD VAN TROJE 22

Toont binnen de muren zijn ware aard HET GAAT GOED MET DE MELKWEG 24 FOTOCIE ROCKS 26 COLUMN JACOB VOORTHUIS 28

Instant City als poppodium

INDEX

INDEX

35 8 26 34 37

42 43 46

6 42

36 TOOLS

THAT’S WHY ESSAY: PHILOSOPHY IN ARCHITECTURE DE VIS, DE OLIFANT EN DE PIANO

DE ZUIDAS LEVEN OP KLEINE VOET KIRUNA

De verplaatste stad MAASTHEATER EN MYSTERYLAND

Maarten Willems en Rijk Blok lichten toe NIEUW ORDOS

Een spookstad?

52 17 32

29 32 34 36 40

LEKKER WEG IN EIGEN LAND

Ontdek Breda AGENDA CHEOPS & ARCHITECTUUR

48 50

42 46

CHEPOS | 03

REDACTIONEEL

CHEPOS bouwkundig magazine

De typologie van poppodia is bijzonder te noe-

Willems, die voor hun TU/e-carrière ook in het

men. De akoestische eisen spelen een grote rol

bedrijfsleven actief waren en dat nog steeds zijn.

bij het ontwerp van het gebouw en bepalen zo

Dat Rijk Blok de constructeur van Happy Street

mede de vorm. Daarnaast zijn er de kenmerkende

was en dat Maarten Willems voor verschillende

ruimtes en (gescheiden) bezoekersstromen. De

vaktijdschriften schrijft, is algemeen bekend,

File van deze Chepos gaat in op het poppodium

maar wist je bijvoorbeeld ook dat laatstgenoem-

van vroeger en nu, te beginnen met de historie

de ooit een club heeft ontworpen in de restanten

en typologie van poppodia. Hierbij worden de

van de oude Willemsbrug in Rotterdam? Ten

typische kenmerken aan de hand van platte-

slotte is er een ingezonden essay van een mas-

gronden en doorsneden besproken. Daarnaast

terstudent architectuur. Heb jij een interessante

wordt er een voorbeeldproject geanalyseerd en

bijdrage voor de komende editie? Schroom niet

wordt de vastgoedtechnische kant van poppodia

en neem contact met ons op!

behandeld. Ook doet de FotoCie een duit in het Als een persoon die niet vaak poppodia bezoekt,

zakje met tips over fotografie van concerten.

Na ruim vier jaar in de redactie te hebben

onderschat ik misschien wat voor aandeel ze

Het akoestische aspect van poppodia is helaas

gezeten – waarvan de laatste anderhalf jaar als

vormen in de Nederlandse cultuur- en architec-

te complex om in één artikel samen te vatten

hoofdredacteur – is het voor mij nu echter tijd

tuurwereld. Vooral de laatste jaren vinden steeds

en wordt derhalve middels een lezing toegelicht

om op te stappen. Ik zal na de Chepos Mini van

meer poppodia een nieuwe locatie. Zo wordt eind

door docent ir. Constant Hak.

komende Introductieweek het stokje overdragen,

dit jaar poppodium De Nobel in Leiden geopend,

om tijdens Chepos #50 – de jubileumeditie – nog

eind volgend jaar is poppodium Harmoniekwar-

Verder is er ook in dit nummer aandacht voor de

eenmaal terug te keren, samen met andere oud-

tier in Leeuwarden aan de beurt. Waar poppodia

studie en extracurriculaire activiteiten. Zo wordt

hoofdredacteuren.

eerder voornamelijk gehuisvest werden in oude

het sterk aan populariteit winnende buitenlandse

panden, wordt er tegenwoordig steeds meer

semester besproken aan de hand van ervaringen

gekozen voor een gebouw dat echt bij deze func-

van (oud-)redacteuren en wordt er teruggeblikt

tie past. Nieuwbouw wordt steeds populairder,

op de studiereis van CHEOPS naar Istanbul, eind

Merijn Poels

hoewel ook grondige herbestemming nog vaak

april tot begin mei. Daarnaast behandelen we het

Hoofdredacteur

wordt toegepast.

werk van de docenten ir. Rijk Blok en ir. Maarten

04 | CHEPOS

Een hele fijne zomer gewenst!

REDACTIONEEL

NOW

chePOST Naam: Erik Zonneveld Studiejaar: 5 Bachelor/master: Master Richting: Architecture Onderwerp: Houding van de student Heb jij je medestudenten wat te melden? Mail je tekst naar cheposredactie@cheops.cc, dan staat jouw artikel binnenkort in deze rubriek!

“Hé man! Hoe is het?” “Ja, wel goed, druk hè?

Natuurlijk is de druk op de student de afgelo-

Een goed voorbeeld van een positieve en open

Projectwerk schiet allemaal niet zo op en eigen-

pen jaren toegenomen, zijn er wat meer regels

houding zijn de buitenlandse masterstudenten.

lijk begrijp ik ook niet zo goed wat die begelei-

gekomen en lijkt de focus vaak te liggen op de

Op één of andere manier zien deze avonturiers

ders nou allemaal willen. Ze zeggen iedere week

afstudeerdatum in plaats van op het afstudeer-

veel sneller de mogelijkheden en de kansen die

weer iets anders en ik moet nog zoveel doen

niveau. Toch zou dit niet moeten betekenen dat

in opdrachten en projecten liggen. Nu wil ik niet

voor m’n vakken. Ik hoop dat ze het nu goed vin-

de student absoluut geen lol meer beleeft aan

verkondigen dat elke student een dagje TU/e als

den anders moet ik wéér opnieuw beginnen en

zijn studie. De ambitie zou minstens zo belangrijk

een buitenlands avontuur moet gaan zien, maar

daar heb ik echt geen zin in. Maar ik moet weer

moeten zijn als de uiteindelijke prestatie. Het mag

af en toe beseffen dat we het geluk hebben om

gaan, leuk je even gesproken te hebben!”

niet zo zijn dat het leerproces ondergeschikt raakt

hier te kunnen en mogen studeren kan geen

aan het binnenharken van studiepunten. Het nut

kwaad. We hebben het voorrecht een uitda-

Het is het stereotiepe gesprek in de liften van

van het bezig zijn met iets en de manier waarop

gende studie te kunnen volgen aan een prachtige

Vertigo. Voor mijn gevoel staat het symbool voor

je daarmee bezig bent, wordt nog wel eens on-

faculteit met ontzettend veel faciliteiten en

de houding van een groot deel van de bouwkun-

derschat. Zouden we de focus moeten verleggen

mogelijkheden. Laten we onze eigen denkrich-

destudenten, waarbij het vooral de negatieve

van wat er uiteindelijk gedaan moet worden naar

ting en vooral ook onze ontwerpvrijheid hierop

toon is die mij steeds zo verbaast. Studeren of

het bezig zijn zelf? Moeten we niet meer op zoek

aansluiten. Tijdens de studie hebben we nog de

ontwerpen lijkt allemaal maar ‘te moeten’. Het is

naar persoonlijke uitdagingen en meer ruimte

mogelijkheid om gekke gedachtes uit te werken

altijd druk, de organisatie op de faculteit is maar

geven voor het uitproberen van een leuk idee?

en bijzondere projecten te ontwerpen. Mocht het

onduidelijk, we hebben een hekel aan OASE en

Persoonlijk denk ik dat dit zal bijdragen aan een

dan toch een keer mislukken of niet afkomen,

eigenlijk hebben we ook vandaag niet echt zin en

veel positievere studiesfeer.

dan kunnen we er in ieder geval met een goed

doen we liever iets anders.

gevoel op terugkijken.

“HET LEERPROCES MAG NIET ONDERGESCHIKT RAKEN AAN HET BINNENHARKEN VAN STUDIEPUNTEN” Het is verbazingwekkend hoe moeilijk het af en

Nu moet ik toegeven dat klagen wel lekker

toe is om met de gemiddelde bouwkunde- of

makkelijk is; gewoon even lekker zeuren is af en

architectuurstudent een leuk en positief gesprek

toe best fijn en waarschijnlijk nog gezond ook;

te hebben over de studie of het vakgebied. Ge-

even de spanning en frustratie kwijt. Het lijkt

woon lekker babbelen en gezamenlijk nadenken

alleen vaak achteloos te gebeuren zonder een

over architectuur of de bouw in het algemeen. De

achterliggend verlangen naar beter. De zeurder

SkyBar! Underground lijkt hier toch de uitge-

lijkt een compleet gebrek te hebben aan de wil

lezen locatie voor. Maar daar is het vaak toch

daadwerkelijk iets te veranderen aan die moeilijke

ook vooral stoom afblazen en uitkijken naar het

studiesituatie of vervelende opdrachten.

weekend.

CHEPOS | 05

NIEUW UIT NEDER ROZET IN ARNHEM VERKOZEN TOT BESTE GEBOUW VAN HET JAAR

Cultureel centrum Rozet in Arnhem, ontworpen door Neutelings Rie-

dijk Architects, is verkozen tot BNA Beste Gebouw van het Jaar 2014.

Het multifunctionele gebouw omvat onder andere de Bibliotheek

Arnhem, het Historisch Museum en de Volksuniversiteit Arnhem.

Rozet vormt een architectonische schakel tussen het historische en het

naoorlogse stadscentrum. Het gebouw is gelegen aan de centrale ste-

delijke route, tussen het Stationsgebied en het Kerkplein. Het culturele

programma van Rozet moet ter verrijking van dit gebied dienen.

Het belangrijkste onderdeel van het gebouw is de door glas omhulde

binnenstraat, welke een verlenging vormt van de eerdergenoemde

stedelijke route. De binnenstraat loopt als een openbare, ruimtelijke

galerij naar boven en bestaat uit een stelsel van pleintjes en openbare

ruimten. Alle functies in het gebouw hebben hun entree aan de bin-

nenstraat en worden op deze manier met elkaar verbonden. Ook de

gevel straalt een publieke identiteit uit door de geleidelijk stijgende glazen strook die precies ter hoogte van de binnenstraat loopt. De

diepe betonnen prefab-elementen tonen het gebouw als één geheel

naar de stad. Ze zijn voorzien van een sterk reliëf, wat de gevel structuur geeft. Door hun diepte dienen de gevelelementen tevens als

vaste zonwering. Bovendien laten de hoge raamstroken het daglicht

tot diep in het gebouw doordringen.

gebouwvanhetjaar.nl

architectenweb.nl

TEKST: MERIJN POELS

GEMEENTEHUIS VENLO KRIJGT GROENE GEVEL MET GEÏNTEGREERD LUCHTSYSTEEM

Het nieuwe gemeentehuis van Venlo, dat in 2015 opgeleverd moet worden,

wordt voorzien van een groene binnen- en buitengevel met een geïntegreerd

ventilatie- en luchtzuiveringssysteem. Naar aanleiding van de hoge duurzaamheidsambitities van de gemeente heeft het verantwoordelijke architectenbureau Kraaijvanger een Cradle to Cradle-ontwerp gecreëerd. Een belangrijk

onderdeel hiervan is de 2200 m² grote groene gevel, die daarmee de grootste

van Europa wordt. Daarnaast wordt het gebouw voorzien van een daktuin.

Volgens Mostert de Winter, de gevelontwikkelaar, is het geïntegreerde systeem

een primeur. De gevel moet ervoor zorgen dat niet alleen de lucht in het ge-

bouw, maar ook die van de directe omgeving verbeterd wordt. De gevel vormt één geheel met de vide, een zonneschoorsteen en de parkeergarage; dit ter

bevordering van de luchtcirculatie. Het systeem start met het aanzuigen van lucht door een kas in de daktuin. De hierin aanwezige beplanting zorgt voor

toevoeging van extra vocht en zuurstof aan de lucht. Via een buizensysteem wordt de lucht in de parkeergarage geklimatiseerd en vervolgens het kantoor ingeblazen. De lucht wordt tot slot weer door de zonneschoorsteen aangezogen en via de groene gevel naar buiten geblazen, waardoor de lucht weer extra zuurstof opneemt. Dit moet zorgen voor een gunstig leefklimaat in het gebouw. bouwwereld.nl kraaijvanger.nl 06 | CHEPOS

NIEUWS UIT NEDERLAND

WS

NOW NIEUW HOOFDKANTOOR CALVIN KLEIN IN AMSTERDAMSE HOUTHAVENS Het nieuwe hoofdkantoor van modeketen Calvin Klein, ontworpen door MVSA Architects, opent zijn deuren begin 2016 in de Amsterdamse Houthavens. Deze locatie, aan de zuidoever van het IJ, moet een broedplaats van de creatieve industrie worden en is daarmee uitermate geschikt voor de komst van het hoofdkantoor. Architect en partner Roberto Meyer van MVSA vertelt: “Het nieuwe hoofdkantoor van Calvin Klein wordt tijdloos, functioneel en stijlvol; het licht voorover hellende gebouw van elf verdiepingen kent een dynamiek en iconische uitstraling die horen bij deze unieke locatie aan het IJ.” Het gebouw moet met een totale hoogte van vijftig meter als een landmark aan het IJ verrijzen en zal een totale oppervlakte van 12.000 m2 aan kantoren en showrooms omvatten. Daarnaast zal er ruimte zijn voor een café, dat een publieke functie moet gaan vervullen; een rustplaats voor voorbijgangers of toeristen. architectenweb.nl http://www.mvsa-architects.com/

PETITIE TEGEN BEROEPSERVARINGPERIODE GESTART Over de Beroepservaringperiode, die per 1 januari 2015 wordt ingevoerd, is de afgelopen tijd al veel geschreven. Nu zijn studenten van de TU Delft echter een petitie gestart tegen de omstreden maatregel, die inhoudt dat afgestudeerde architecten eerst twee jaar praktijkervaring op moeten doen, alvorens ze zich in het architectenregister in mogen schrijven. De petitie is in het leven geroepen omdat de studenten zich benadeeld voelen door de hoge kosten – zesduizend euro voor twee jaar – en de oneerlijke concurrentiepositie van de nieuwe generatie. Ook in Eindhoven zijn er al geruchten te horen over dergelijke stappen tegen het besluit.

Mirjam del Canho, directeur van het Architectenregister, heeft inmiddels gereageerd op de aantijgingen. Zie hiervoor http://tinyurl.com/o599uky.

RLAND MVRDV ONTWERPT PENTHOUSE MET AUTOLIFT

MVRDV heeft een opdracht binnengesleept om een 335 m² groot penthouse in New York City te herontwerpen. Meest opmerkelijk aan dit appartement is de privé-autolift, die ervoor zorgt dat de auto voor de deur kan worden

geparkeerd - op twaalf hoog welteverstaan. Het is “een service die de woontoren biedt,” zo vertelt Jan Knikker van MVRDV, “handig voor beroemdheden die absolute privacy willen voor ze hun appartement betreden.”

Het tweelaagse appartement, PH1 genaamd, is gelegen in Manhattan in

de exclusieve wijk West Chelsea. Het bevat drie slaapkamers, vier badkamers, een woonkamer, een studeerkamer en een ‘verdwijnende keuken’.

Daarnaast heeft de bewoner de beschikking over een buitenruimte van

62 m², verdeeld over twee loggia’s, en biedt de 24 meter brede gevel een

panoramisch uitzicht over de Hudson River. Een ander belangrijk element in het appartement is de zogenaamde Sky Vault: een glazen trap en verticale

ruimte – met glazen plafond – ineen. De Sky Vault ligt in het hart van het appartement en kan bijvoorbeeld dienen als expositieruimte.

PH1 bevindt zich in een negentien verdiepingen tellend gebouw, ontworpen door Annabelle Selldorf, dat in 2010 is opgeleverd en slechts veertien appartement bevat. Realisatie van het herontwerp van PH1 is al gestart en het staat reeds te koop. Prijskaartje? 23 miljoen dollar. www.architectenweb.nl CHEPOS | 07

TROOST COLUMN: Het dagelijks leven van de architect Adriaan Jurriëns is alumnus en oudredacteur van de Chepos. In elke editie schrijft hij een column over zijn dagelijkse bevindingen als zelfstandig architect.

Het is alweer een paar jaar geleden sinds de BNA

Voor mij de uitdaging om me als ‘generalist’

architect. Er waren zelfs architecten die helemaal

vanwege bezuinigingen is gestopt met de Jonge

toch te onderscheiden. Het opzetten van een

niet tevreden waren met de plek die hen min of

Architectendag. Erg jammer, aangezien je als

doeltreffende communicatie gaat echter niet over

meer door de omstandigheden was toebedeeld.

jonge en beginnende architect tegen een tal van

één nacht ijs, begreep ik en gaat gelijk op met de

Een situatie die iedereen wel in meer of mindere

specifieke problemen aanloopt. Zeker in crisistijd!

werkzaamheden die je uitvoert.

mate kon beamen. En wat als je – zoals onder-

Inmiddels is er gelukkig een nieuw initiatief

Wel verbaasde me dat het aantal ‘ondernemers’

getekende – geïnteresseerd bent in meerdere

gestart. De naam is voor mij iets te hip, maar

dat op één of andere manier een soort van

werkvelden. Hoe moet je je daarin positioneren?

voor architecten met serieuze plannen zeker een

ondernemingsplan bijhield ver in de minderheid

Het werd me wel duidelijk dat ik daar wat beter

interessant initiatief om te blijven volgen: YUP.

was. Doelen stellen, nadenken hoe je die doelen

over na zou moeten denken.

De BNA heeft wederom het voortouw genomen

gaat bereiken en reflecteren op je doelen kunnen

om, dit keer samen met AIR (architectuurcen-

je helpen om jouw architectenbureau op koers te

Ondanks het uitblijven van de geijkte paden

trum Rotterdam), jonge architectenbureaus met

houden. Dat hoeft niet per se een plechtig docu-

en wondermiddeltjes bleek een sessie met

rondetafelgesprekken te ondersteunen in hun

ment te zijn, maar kan ook een snelle opsomming

collega-ondernemers in het architectenvak zeer

beroepspraktijk. Inmiddels is de eerste bijeen-

zijn van doelstellingen. Het is merkwaardig hoe

komst geweest en deze werkte zo nu en dan

een paar zinnen je gedachten plots in een realis-

verhelderend, maar vooral troostend.

tisch perspectief kunnen plaatsen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat in vrijwel ieder boekje of

De bijeenkomst begon met een tweetal lezingen

pamflet over ondernemerschap wel iets staat dat

van ondernemerscoach Ries Meertens en Merel

in die richting wijst. Dus waarom blijven aanmod-

Pit (oud-hoofdredacteur Chepos), die nu werk-

deren, terwijl het uitzetten van enige koers niet

zaam is bij het architectenbureau Kraaijvanger

eens zo moeilijk hoeft te zijn?

“DE PERFECTE PLEK BESTAAT UITEINDELIJK ALLEEN OP PAPIER”

Urbis. Zij spraken vooral over de positionering van architectenbureaus. Veel van wat werd

Het bepalen van je doelen is overigens niet

therapeutisch te werken. Vreemd genoeg besef je

besproken kwam bekend voor: kies een duidelijke

de enige hobbel die genomen moet worden.

je in een dergelijk verband heel goed waar je staat

positie en de daarbij behorende taal. Hoe pre-

Positionering en onderscheiden is een heel ander

en dat er her en der zeker nog wat kan worden

senteer je jezelf naar opdrachtgevers toe? Voor

verhaal. Doelstellingen leiden niet automatisch

bijgeschaafd. Het is best verhelderend om andere

architecten geen irrelevant vraagstuk, aangezien

tot een voorbedachte bestemming. Ze zijn sterk

mensen te zien praten over hun bedrijfsvoering

veel architecten de neiging hebben de werkzaam-

afhankelijk van een wederkerige relatie van wat

en dat levert vrijwel altijd ideeën op. Maar bo-

heden vooral voor elkaar te willen presenteren.

de wereld jou te bieden heeft en wat jij die wereld

venal geven dergelijke bijeenkomsten een gevoel

Niet echt bevorderlijk voor het binnenhalen van

te bieden hebt. Na een aantal jaar werkzaam te

van troost: het gevoel dat je zeker niet de enige

nieuwe opdrachtgevers.

zijn als zelfstandig architect denk ik dat het een

bent die op zoek is naar een stabiele uitvalsbasis,

proces is waarin het duidelijker wordt waar je

die we allen waarschijnlijk constant opnieuw

Toch had ik ook enigszins moeite met de

staat naarmate de tijd verstrijkt. Zeer waarschijn-

zullen moeten uitvinden. Een gevoel van eenheid,

voorbeelden die soms genoemd worden van

lijk zal het een oneindig proces zijn van bezin-

slechts enkel doorkruist met de wetenschap dat

architectenbureaus die zich specifiek richten op

ning en herbezinning. De perfecte plek bestaat

we morgen weer naar de gunsten van dezelfde

één soort markt: verbouwing van monumentale

uiteindelijk alleen op papier. Ik heb hem in ieder

opdrachtgevers dingen.

grachtenpanden, transformatie van kantoorge-

geval nog niet gevonden.

bouwen of styling van interieur. Duidelijke com-

Voor meer informatie over YUP (young urban

municatie naar opdrachtgevers, maar voor mij

Gelukkig waren er ook veel architecten bij de

professionals) van BNA, kun je terecht op de

toch te benauwend. Het architectenvak is voor

bijeenkomst die zich ook niet geheel geriefelijk

website van BNA, bna.nl

mij toch iets breder dan één enkele soort opgave.

voelden bij de positie die zij hadden verworven als

08 | CHEPOS

COLUMN ADRIAAN JURRIËNS

NOW

IN THE MIND OF THE BEHOLDER NEUROAESTHETICS

In elke Chepos wordt een artikel geplaatst uit pantheon//, het magazine van Stylos, Studievereniging Bouwkunde Delft en vice versa. Dit keer gaat het

TEKST: BERNARD OUSSOREN

artikel over de neurologische basis voor het waarderen van schoonheid.

Recent work in the research program

connected structures. Spontaneous stimulation of

movement in space, the project attempts to apply

for the neurobiological investigation of

these networks generates the form constants that

the abstract neuroscience to our daily reality.

aesthetics, or neuroaesthetics, is showing

Klüver observed.

“When someone traverses a space, their brain pro-

promising developments in understan-

Our understanding of the visual system has greatly

duces an oscillating, rhythmic pattern,” Spiers says.

ding the neural basis for appreciating

improved over the years, but it is only recently

In fact, within the hippocampus there are neurons

beauty.

that studies at University College London have

specifically assigned to cognitive representation

pioneered modern neuroaesthetics. The research

of space. These are so-called “place cells”. The cells

In Le Corbusier’s writings on aesthetics, he descri-

program aims to establish the neurobiological

are associated with spatial navigation, proces-

bes mathematical ratios as “rhythms apparent to

underlay for beauty and creativity. A neuroima-

sing and self-location. Studies on rats showed

the eye and clear in their relations with one ano-

gining study in 2004 was designed to test brain

that place cell activity increases when exposed to

ther. These rhythms are at the very root of human

activity when confronted with paintings, which the

new environments, suddenly changing the neural

activities, and they resound in man by an organic

test subjects may or may not find ‘beautiful’. The

signal’s pattern to match accordingly (re-mapping).

inevitability”. This statement suggests a universal

test was conducted in a scanner so the participant’s

Surprisingly, a test involving a corridor resulted in

standard of beauty that finds confirmation in con-

brain activity could be analysed. The participants

two different patterns of place cell activity for both

temporary studies of the human brain. Could there

who were looking at a painting which they liked,

directions, meaning that the same space can be

be a code embedded in our nervous system that

showed increased activity in the orbito-frontal

encoded as two different places. Also, recorded

resonates with mathematical patterns in our physi-

cortex (which involves emotion and reward). The

neural activity of rats using a spiral staircase shows

cal world? Is that why we find things beautiful?

‘uglier’ the painting, the more activity was shown

that the response to change in three-dimensional

in the motor cortex (which plans and controls vo-

space distinguishes neurons solely responsible for

In 1926, the neurologist Heinrich Klüver systemati-

luntary movement). Could the participant’s brain

change in height, meaning our brain encodes hori-

cally studied recurring geometric patterns in visual

be preparing to ‘run away’ from an ugly painting?

zontal and vertical dimensions in different ways.

hallucinations induced by various drugs. This study

And what if architecture evokes similar emotions?

resulted in his theory of ‘form constants’, in which

If that’s the case, the design of a building could be

In the future, knowledge of spatial cognition could

he categorised five types of recurring patterns:

responsible for subconsciously attracting or repel-

provide understanding of the brain’s response to

targets, pinwheels, spirals, checkerboards and

ling visitors. This could explain why we feel ‘invited’

the built environment. It can be a helpful insight for

honeycombs. These form constants are strikingly

by architecture that we appreciate.

architects who are considering aesthetic elements

similar to primordial forms seen throughout

and functions of space, or as a tool to optimise the

history and across cultures, but also exist within the

To understand the neural implications for architec-

design of space to the fundamental working of the

structure of our very own visual nervous system.

ture, Architect Bettina Vismann and neuroscientist

human brain. Vismann expects that understan-

The neurons in the primary visual cortex (the

Hugo Spiers are collaborating on a project that

ding the neural bases of spatial perception will

part of the brain responsible for processing visual

explores the relationship between architecture

inspire projects, inform the design process and

information) occur in geometrically arranged inter-

and the brain. By tracking brain activity through

help formulate ways of organising space. In the end, the opinion on beauty is hugely influenced by

TARGETS

PINWEELS

SPIRALS

CHECKERBOARDS

HONEYCOMBS

culture and experience. However, beauty through suggestion of spatial and psychic harmony has a more unbiased character, connecting on a sheer human level.

GEOMETRIC HALLUCINATION FORM CONSTANTS ARISING FROM PATTERNS IN THE RETINAL NEURAL NETWORKS

BRONNEN

TRANSLATION OF THE ABOVE-STATED PATTERNS INTO ‘CORTICAL COORDINATES’, AS THEY ARE MAPPED IN THE BRAIN

1. Constandi, Moheb. “Beauty and the Brain”. 16 sep 2008. Seed Magazine 2. Williams JD, Downson TA, et al. “Current Anthropology” Vol. 29, No. 2, Apr 1998, pp. 206-207.

CHEPOS | 09

De jaarlijkse studiereis van CHEOPS ging dit jaar naar de uiterste grens van Europa en zelfs daar overheen. Istanbul is een stad op twee continenten, en dat is te merken.

Aan de westkant van de Bosporus loop je door een Europese stad met een indrukwekkende geschiedenis. Aan de overkant van deze zeearm ben je in AziĂŤ. Overal in de stad voel je de rijke historie en de ontmoeting van de westerse en de oosterse cultuur.

Een onverwachte ontmoeting met deze geschiedenis komt op de eerste avond.

Nietsvermoedend zitten we te eten in een leuk restaurant, maar wanneer we weggaan, blijkt het deurtje achter in het restaurant toegang te geven tot indrukwekkende Romeinse gewelven. Welkom in Istanbul!

TEKST: FREDERIKE ZIELMAN

DE RAND VAN EUROPA Studiereis 2014 - Istanbul 10 | CHEPOS

STUDIEREIS ISTANBUL

NOW HISTORIE

de opdrachtgever. Zes keer per dag echoën de

proberen deze dag dan ook niet de brug naar dat

Omdat ons hostel op het historische schiereiland

oproepen voor de gebeden door de stad. Het eer-

deel van de stad over te gaan. Gelukkig zijn de

ligt, zijn we op loopafstand van de monumentale

ste gebed is iets na vier uur ’s ochtends en is ook

enige agenten die we tegenkomen druk met het

gebouwen die in de lange geschiedenis van de

bij ons in het hostel goed te horen. De Blauwe

genieten van de zon.

stad zijn neergezet. Op dit schiereiland is in de

Moskee begint met zingen. Na de eerste zin valt

zevende eeuw voor Christus door de Grieken

er een gat en vult de Hagia Sofia de stilte.

DE BOSPORUS OVER

de stad Byzantium opgericht. Deze stad werd

Uiteraard bezoeken we tijdens de reis verschil-

Pas aan het eind van de week steken we echt het

onder Constantijn de Grote de hoofdstad van het

lende moskeeën die allemaal om verschillende

water over. Een tocht van anderhalf uur met een

Romeinse Rijk en is dat tot de val van het Oost-

redenen bijzonder zijn. De Hagia Sofia is niet

veerboot brengt ons op zaterdag bij de Prinsenei-

Romeinse Rijk in 1453 gebleven.

meer in gebruik als moskee, maar is een stuk

landen. De Turken gaan hier zelf graag heen om

De resten uit deze periode duiken zo af en toe in

geschiedenis. Deze moskee is een voorbeeld

even te ontsnappen aan de drukte van de stad en

en onder de stad op. De dikke muren kwamen al

geweest voor de Suleymaniye Moskee, die in-

wij kunnen hier ook een heerlijke dag rondkijken.

voorbij in de busrit vanaf het vliegveld, de Hagia

drukwekkend op één van de heuvels van de stad

Omdat er geen auto’s toegelaten worden, gaat

Sofia is moeilijk te missen, maar de Basilica Cis-

staat. De sfeer in deze moskee is bijzonder rustig.

het transport op deze eilanden nog met paard en

terne is misschien nog wel mooier. Dit Romeinse

De koepel zorgt voor een grote, hoge en open

wagen, maar op de hoofdwegen is dit chaotisch

waterreservoir blijkt een fijn plekje te zijn voor

ruimte. Het tapijt op de vloer nodigt uit te gaan

genoeg. Vanaf de veerboot terug zien we de stad

studenten met camera’s .

zitten en een kwartiertje te genieten van de stilte

in het avondlicht liggen. De laatste dag steken

Veel van haar machtige historische positie heeft

na de drukte in de stad. Ondertussen kun je in

we over één van de indrukwekkende bruggen

Istanbul te danken aan de ligging aan het water.

alle rust de patroontjes op de tegeltjes en de schil-

per bus de Bosporus over. We bezoeken het Azi-

De Bosporus is als verbinding tussen de Middel-

deringen in de koepel en op de bogen bekijken.

atische deel. Onze trip begint in een deel van de

landse en Zwarte Zee hiervoor van groot belang

Op de laatste dag van de reis bezoeken we nog

stad dat zich pas de afgelopen decennia ontwik-

en de Gouden Hoorn biedt een natuurlijke haven.

een moderne moskee in het Aziatische deel van

keld heeft. Onze gids neemt ons mee naar een

Hierdoor ligt de stad op een geweldige positie

de stad. Deze moskee is controversieel, omdat

winkelcentrum en de omringende woonwijken.

voor de handel en is er een bijzondere band met

het interieur door een vrouw ontworpen is. Het is

In een periode van dertig jaar zijn drie verschil-

het water. De handelsgeest leeft nog altijd, al

een mooi gebouw dat veel lijkt op de traditionele

lende generaties flats gebouwd. Door de snelle

is de functie als marktplaats van de wereld niet

moskeeën, maar het is niet zo stil binnen als in

groei van de stad wordt elke generatie weer

meer wat die ooit geweest is. Tijdens ons bezoek

oude moskeeën met massieve stenen muren.

vervangen door een hogere flat. Voor kwaliteit en

aan de historische bazaar gaan we op jacht naar

een goed ontwerp is weinig aandacht. Hiervan-

lunch en leren we de fijne kneepjes van het

RICHTING TAKSIM

daan gaan we met naar beneden stuiterende

afdingen, dat een kunst op zich is. Alsof het een

Een stad met het formaat van Istanbul is een

bussen terug richting de Bosporus. Hier ligt het

Wie-is-de-Mol-opdracht is, zwerven we door het

geweldige bestemming, omdat er zoveel verschil-

Kuzguncuk-district. Deze charmante wijk kent

doolhof van straatjes, opzoek naar een goede

lende dingen te zien zijn. Vanaf het historische

een echte multiculturele samenleving. Gebeds-

deal. Een geweldige manier om aan de cultuur en

schiereiland kan je via de Galatabrug de Gouden

huizen van verschillende godsdiensten staan hier

de drukte te wennen.

Hoorn oversteken. Vanaf deze brug wordt

naast elkaar tussen de houten huisjes en de oude

druk gevist en er is een verdieping onder het

bomen. De bewoners zijn vriendelijk en de sfeer

wegdek die gebruikt wordt door visrestaurants.

is prettig. We sluiten de reis af met een wande-

Aan de overkant van de Gouden Hoorn vind je

ling door deze wijk, een goede maaltijd en een

onder andere winkelstraten in westerse stijl, het

boottocht terug naar ‘ons deel’ van de stad, waar

Taksimplein en een zakendistrict, naast natuurlijk

we nog een laatste avond en ochtend hebben.

uitgestrekte woonwijken. Hier bezoeken we op

Vanuit het vliegtuig terug naar Nederland zien de

verschillende dagen het Nederlandse consulaat,

mazzelaars met een raamplaatsje nog één keer de

het bureau Tabanlioglu Architects, de Sapphire

uitgestrekte woonwijken en de minaretten van de

Tower die door hen ontworpen is – met geweldig

moskeeën van Istanbul liggen.

uitzicht over de stad – een universiteit waar we

MINARETTEN

een rondleiding krijgen en een chic winkelcen-

Een ander verschil met West-Europese steden

trum.

is de prominente plaats van de Islam. Na de

Een bijzondere dag was 1 mei. Op deze dag

inname van de stad door de Ottomanen is de

wordt de Dag van de Arbeid gevierd. Deze

Christelijke religie vervangen door de Islam en

vrije dag wordt door veel inwoners benut om

de naam Constantinopel door de naam Istanbul.

te protesteren tegen het beleid van de regering

Door de sultans is er een groot paleizencomplex

van premier Erdogan. Bij ons bezoek aan het

gebouwd en de skyline wordt gedomineerd door

consulaat krijgen we uitleg over deze nationale

de minaretten en de koepels van de moskeeën.

traditie en worden we gewaarschuwd vooral niet

Hoe meer minaretten, hoe hoger het aanzien van

in de buurt van het Taksimplein te komen. We

AFBEELDINGEN

1 2

1. Hagia Sofia bij nacht, (foto: Patrick van Dodewaard) 2. Kaart van Istanbul, (bron:Google Maps)

CHEPOS | 11

Ir. Mischa Molsbergen alumnus Real Estate & Housing Faculteit Bouwkunde TU Delft vertelt vanuit zijn huidige functie

VERTICALE STAD

als projectdirecteur

DE ROTTERDAM De Rotterdam is de nieuwste eyecatcher van Nederlands trotse havenstad. Het gebouw is een complete stad in de stad: drie transparante torens, 150 meter hoog, op een voetstuk van cafĂŠs, restaurants, een hotel, sportclubs en prachtige entrees. De Rotterdam is een ontwerp van Rem Koolhaas (OMA) op de Wilhelminapier, het nieuwe Manhattan aan de Maas.

12 | CHEPOS

ADVERTORIAL De naam verwijst naar het roemruchte maritieme verleden van de plek: ‘De Rotterdam’ was een van de bekendste schepen van de Holland-Amerika Lijn (HAL), waarop vele duizenden Europeanen de overtocht naar Amerika maakten.

Op de Wilhelminapier bevindt zich het voormalig vertrekpunt van de schepen; het hoofdkantoor van de HAL is inmiddels het succesvolle Hotel New York. De Wilhelminapier behoort tot de

“Dit is echt een on-Nederlandse, unieke prestatie die mede te danken is aan de professionaliteit en trots van alle partijen die betrokken zijn geweest bij de realisatie van dit project. Behalve dat De Rotterdam een prachtig nieuw icoon van de stad is geldt voor alles aan dit gebouw de overtreffende trap. Om zomaar wat cijfers te noemen: een gebouw met ruim 7.500 ruimtes, gebaseerd op zo’n 40.000 bouwtekeningen en met dagelijks soms wel 800 werklieden tegelijk op de werkvloer.” prestigieuze waterfrontontwikkelling Kop van

de overeenkomsten die werden gesloten met

Ir. Mischa Molsbergen is, vanuit zijn functie als

Zuid, waarbij het oude havengebied is getrans-

Amvest met betrekking tot de aankoop van de

directeur Projecten bij MAB Development

formeerd in een kloppend nieuw stuk binnen-

woningen, het nhow-hotel en met de gemeente

Nederland BV, projectdirecteur van De Rotterdam

stad aan de ‘andere’ kant van de Maas. De locatie

Rotterdam voor de afname van een groot deel

C.V. ( samenwerking van MAB en OVG). Alum-

van De Rotterdam, vlak naast de cruiseterminal

van het kantoorprogramma. “Deze partijen had-

nus Real Estate & Housing Faculteit Bouwkunde,

en de Erasmusbrug, verbindt het noordelijke en

den een langetermijnstrategie. Niet ieder bedrijf

TU Delft.

het zuidelijke deel van Rotterdam.

kan zich dat permitteren. Al deze partijen hadden vertrouwen in De Rotterdam en dat is wat je

“Uniek aan De Rotterdam is dat de verschillende

nodig hebt om een dergelijk project te kunnen

functies in één gebouw gerealiseerd worden.

realiseren.”

Bron: NAW #22 Copyrigth beeldmateriaal: De Rotterdam C.V.

Naast de drie hoofdfuncties wonen, kantoren en een hotel, zijn er horeca, congresfaciliteiten, parkeren, winkels en leisure gerealiseerd. In totaal gaat het om maar liefst 160.000 vierkante meter, en daarmee is het het grootste gebouw van Nederland.”

Het allerlastigste aan het ontwikkeltraject was dat een dergelijk grootschalige multifunctionele ontwikkeling niet valt te faseren. “Je moet meerdere risico’s tegelijkertijd afdekken. In feite moeten alle gebruikers op hetzelfde moment ja” zeggen.” En dat is lastig, zeker gezien de lange doorlooptijd van het project. Alleen al de bouw duurde vier jaar. Niet iedereen kijkt zover vooruit.

Daarom waren de ontwikkelende partijen blij met

Door professioneel projectmanagement en een solide businesscase is dit beeldbepalend gebouw voor de stad in slechts vier jaar tijd verrezen.

Meer weten over de opleiding van Mischa Molsbergen?

Lees de informatie bij onderwijs/master RE&H op www.reh.tudelft.nl!

Real Estate & Housing aan de Faculteit Bouwkunde TU Delft richt zich met name op het managen van de gebouwde omgeving. Dit geldt voor alle fasen van de levenscyclus van het gebouw: van initiatief tot gebruik. Dit is nodig om gebouwen en de gebouwde omgeving goed te laten functioneren en te laten aansluiten bij de wensen van de eindgebruiker en alle overige partijen. RE&H heeft oog voor de koppeling tussen ontwerp en omgeving en biedt wetenschappelijke bagage voor een nationale en internationale toekomst in de bouw- en vastgoedsector.

CHEPOS | 13

STUDEREN IN HET BUITENLAND Een semester Parsons of Kungliga Tekniska Högskolan ken, dus je hebt korter de tijd om alles af te krij-

hebt. Je hoort mensen over de energie die je krijgt

gen. De studio is veel meer op design en minder

van deze stad; dat is zeker waar. Je voelt het in

op techniek gericht, een aanzienlijk verschil met

de metro, je voelt het op straat en in elk café: hier

Eindhoven dus. Zo zijn we de eerste acht weken

worden ideeën geproduceerd. Daarnaast is er een

alleen maar bezig geweest met het concept en

groot verschil tussen Manhattan en Brooklyn.

de vorm van het gebouw. Het project gaat niet in

In Manhattan is alles groot en hoog, maar in

op details, maar ik heb wel veel geleerd over het

Brooklyn zijn de huizen nog in proportie en zitten

Voor iedereen die Project Catwalk keek: Parsons

duidelijk maken van je concept en de invloed van

in de meeste straten leuke kleine boetiekjes, waar

the New School for Design in New York heeft niet

het design van een gebouw. Ook heeft iedereen

ze echt van alles verkopen. Je voelt dat je overal

alleen een goede modeopleiding, maar ook een

zijn eigen bureau, waar de studenten praktisch

inspiratie uit kunt halen, door alleen al door de

goede architectuuropleiding. De master is klein-

wonen, omdat studio zoveel tijd kost. In vijftien

straten te lopen. Zo kun je bij mij om de hoek

schalig van aard met ongeveer twintig studenten

weken tijd hebben we zeker twintig maquettes

voor een paar cent oude zwart-witfoto’s kopen,

TEKST: MEREL BRABERS

per jaar en duurt 3 jaar. Het was een kleine schok om te horen dat bijna geen van mijn medestudenten een bachelor in architectuur hebben. Een groot verschil tussen Nederland en de VS is dat je geen bachelor in architectuur hoeft te hebben om

“Je hoort mensen over de energie die je krijgt van deze stad; dat is zeker waar.”

de master te kunnen doen. De opleiding duurt wel langer dan bij ons. Verder zijn de lessen veel intensiever dan in Eindhoven. We hebben twee

gebouwd, die je helaas allemaal op je bureau

die mensen hebben weggedaan of gevonden.

keer per week van 12:00 tot 18:00 uur studio

moet bewaren. Op dit punt kunnen ze nog wel

Verder zijn de mensen heel sociaal en veel bezig

(project) en daarnaast nog drie vakken met elk

wat van de opbergkasten van Eindhoven leren.

met contacten leggen, waardoor je regelmatig

drie uur per week college. Het idee is dat je voor

Hoewel lessen op Parsons allemaal vrij klein en in-

aangesproken wordt. Zo ontmoet je zangers in

alle contacturen nog het dubbele aantal uren aan

tensief zijn (15 á 20 studenten) in vergelijking met

de metro en hoor je om één uur ’s nachts hoe je

zelfstudie besteedt. Toen ik dit hoorde, dacht ik

architectuur op de TU/e, is New York natuurlijk

in elkaar zit van iemand die graag je sterrenbeeld

dat dat wel overdreven zou zijn, maar helaas heb

het tegenovergestelde: groot en overweldigend.

wil weten. Mocht je de kans krijgen om naar New

ik de realiteit onder ogen moeten zien: het is hard

Het is heerlijk om tussen alle gebouwen, musea

York en Parsons te gaan, dan zou ik het zeker

werken hier. Het semester duurt maar vijftien we-

en parken rond te lopen in de vrije uurtjes die je

aanraden!

14 | CHEPOS

STUDEREN IN HET BUITENLAND

NOW

TEKST: MARINDE VAN ROOIJ

alle bijbehorende vakken. Hierdoor had ik een

we hier erg op elkaar aangewezen, maar dat was

goed en vol rooster, met colleges en werkuren

geen probleem. In ons huis met 48 uitwisselings-

van 09:15 uur tot 17:30 uur. De studielasturen

studenten was het nooit saai. Er was altijd wel

voor een studiepunt zijn vergelijkbaar met die van

iemand die voorstelde om naar een museum te

de TU/e, desondanks heb ik extra studiepunten

gaan, een cruise te maken (ik ben in zowel Hel-

gehaald door een vak in de avonduren en een

sinki, Riga als Tallinn geweest), te gaan zwemmen

taalcursus Zweeds in de zomermaanden. Voor

of te gaan stappen en op zondag aten we vaak

Het was niet direct mijn eigen idee, maar ik zal

mijn programma aan de faculteit had ik een klas

met z’n allen.

het iedereen aanraden, zoals ook anderen mij

waarvan de helft van de studenten Zweeds was

enthousiast hebben gemaakt. Afgezien van het

en de andere helft internationaal. Doordat ik het

Door in het eerste semester van het jaar in te

feit dat studeren in het buitenland een andere

gehele halfjaar met dezelfde mensen in hetzelfde

stromen merk je dat iedereen erg openstaat

invalshoek geeft aan je opleiding, heb ik er ook

lokaal doorbracht ontstond er een hechte en ge-

voor het ontmoeten van nieuwe mensen. Dit

veel van geleerd en een ontzettend leuke tijd gehad. Momenteel heb ik nog steeds moeite met wennen in Nederland, maar dat was het zeker

“Iedereen staat open voor het ontmoeten van nieuwe mensen”

waard. Ik had dit echt niet willen missen!

In het eerste semester van mijn master heb ik

zellige sfeer. Naast de focus op duurzaamheid in

heeft voor leuke internationale vriendschappen

eind 2013 tot begin 2014 aan de School of the

het onderwijs vond ik de goede beschikbaarheid

gezorgd die nog steeds voortleven op Facebook

Built Environment van de KTH in Stockholm

van docenten een grote plus op deze universiteit.

en Whatsapp. Ook al zit ik hier nu weer prima in

gestudeerd. De universiteit begeleidt studenten

Nederland, ik ga zeker weer terug!

goed bij de inschrijving voor vakken; daarin was

Via de KTH heb ik een kamer gekregen in het

er voldoende keuze. Ik heb de richting Sustai-

nabijgelegen Tyresö. Doordat dit dorpje niet veel

nable Urban Planning and Design gekozen met

meer biedt dan een groot winkelcentrum waren CHEPOS | 15

POPPODIA 16 | CHEPOS

NOW

AMSTERDAM ALS BAKERMAT Het poppodium, het is een Hollands fenomeen.

Nadat in 1967 Paradiso zijn deuren opende,

Nederland kent een unieke dichtheid van podia,

kreeg Amsterdam in 1970 zijn tweede poppodi-

iedere middelgrote gemeente heeft wel een pop-

um. De oude melkfabriek aan de Lijnbaansgracht

podium. Geen enkel ander land bouwt specifiek

– op een steenworp afstand van Paradiso – werd

voor popmuziek ontwikkelde locaties zoals wij

verbouwd tot de Melkweg. Een gebouw dat sinds

dat hier doen. Ook het ontstaan van het pop-

2009 is verbonden met de stadsschouwburg door

podium is typisch Nederlands, namelijk via het

de overhangende Rabozaal. Deze theaterzaal

poldermodel.

wordt onder andere gebruikt door Toneelgroep

Gedurende de jaren 60 ontstonden overal in de

Amsterdam. Inmiddels kent Amsterdam zoveel

wereld jongerenbewegingen. De opkomst van de

poppodia dat het bijna onmogelijk is om een

popmuziek en hippiecultuur, samen met de maat-

duidelijk overzicht te geven. Van het knusse

schappelijke onvrede, leidde tot veel problemen

Bitterzoet tot de gigantische poptempel Ziggo

op straat. Amsterdam, in 1967 hippiehoofdstad

Dome. De meeste poppodia worden bestuurd

van de wereld, kende met de Provobeweging één

door stichtingen zonder winstoogmerk; deze

van de sterkste jongerenbewegingen. De overlast

constructie zorgt voor subsidie-inkomsten van

die jongeren gaven door het organiseren van

de gemeente. Mede hierdoor floreren de meeste

feestjes en relletjes zorgde ervoor dat er - na lang

Amsterdamse clubs ook in de 21e eeuw en houdt

overleggen – een plek kwam voor de jongeren.

de gemeente de ‘rebelse’ jeugd van de straat.

De opkomst van het poppodium verliep parallel aan de leegloop van de kerken. Daardoor is het

TEKST: PATRICK VAN DODEWAARD

extra ironisch dat het eerste officiële poppodium, Paradiso, is gevestigd in een voormalige kerk.

CHEPOS | 17

Historie en typologie WANT WAT IS NOU EEN POPPODIUM? Om een goed beeld te krijgen van het begrip poppodium zal er naar de geschiedenis van het fenomeen moeten worden gekeken; hoe en waar is het ontstaan en in welke context?

Vanuit deze historiserende beschrijving wordt een omschrijving van het poppodium in Nederland gegeven. Een typologische analyse schijnt licht op aspecten die het poppodium onderscheiden van een concertzaal. Welke aspecten maken het poppodium uniek en hoe zitten de plattegrond en doorsnede in elkaar?

TEKST: GEORDY VAN BUSSEL EN TAEKE OFFRINGA

HISTORIE EN DEFINITIE

Uiteindelijk besloot de gemeente Amsterdam op

gesloten gemeenschappen konden plaatsvinden,

Nederland heeft in vergelijking met omringende

30 maart 1968 toe te geven aan de druk van de

vandaar de ontwikkeling via de sociëteiten. Het

landen een indrukwekkend circuit van poppodia.

jongerenbewegingen en ging er in een voorma-

ledensysteem van podia als Paradiso en de Melk-

In geen van deze landen is de dichtheid zo hoog.

lige kerk een podium open onder de naam Stich-

weg is een overblijfsel van deze ledencultuur.

Het ontstaan van deze podia is veroorzaakt door

ting Vrijetijdscentra Amsterdam. Tegenwoordig

een samenloop van omstandigheden. De naoor-

staat deze kerk bekend onder de naam Paradiso.

Midden jaren 70 liep het bezoek aan poppodia

logse jeugd- en jongerenbewegingen vormen de

Voor vooruitstrevende kerkbestuurders werd dit

terug, de vaste groep bezoekers was die uit de

grondslag voor het ontstaan van dit popcircuit.

gezien als een middel om de teloorgang van het

begindagen. Deze bezoekers waren niet degenen

Eind jaren 60 spelen tegelijkertijd op: de provobe-

kerkbezoek tegen te gaan; aan kerken grenzende

die een frisse wind zouden laten waaien door het

weging in Amsterdam, de opkomst van de beat-

ruimtes werden opengesteld voor optredens van

beleid van de podia en dus moest men wachten

muziek (voornaamste voorbeeld The Beatles) en

opkomende bands.

tot de komst van de punk en new wave voor een

de hippiebeweging. Deze ontwikkelingen zijn alle

Begin 1967 ontstonden de zogenaamde

hernieuwde golf aan bezoekers. Sindsdien heeft

belangrijke aanjagers voor het ontstaan van een

‘Provadya?’-avonden. Deze avonden omvatten

voortdurende vernieuwing in de popmuziek

levendig popcircuit. Ze lopen parallel met de ont-

een mix van muziek, performances, schrijversop-

ervoor gezorgd dat bezoekersaantallen bleven

zuiling in de samenleving en een leegloop van de

tredens en films. Ze vonden plaats in Fantasio

stijgen. De Do-It-Yourself-mentaliteit van de

kerken. Wat poppodia typisch Nederlands maakt,

en Paradiso, de eerste twee grote Amsterdamse

punk leidde tevens tot de oprichting van enkele

is dat ze niet particulier zijn opgericht maar vaak

poppodia. Ze waren zo’n succes dat de formule al

nieuwe podia door muzikanten en publiek zelf.

vanuit jongerencentra zonder winstoogmerk ont-

snel voeten aan de grond kreeg in de rest van het

In de jaren 80 werden de podia bedreigd door

stonden. Het lange voortbestaan van veel podia

land. Een citaat uit de Hitweek: “Er is in Neder-

een decentralisatie van het jeugd- en jongeren-

– vele bestaan al sinds eind jaren 60 – is te danken

land een zeer grote behoefte aan PROVADYA-

werk van het Rijk naar de gemeenten. Dit had

aan het Nederlandse poldermodel. De politiek

klups. Dat zijn klups waarin (op een goede ge-

grote reorganisaties tot gevolg en in sommige

heeft veel invloed op het voortbestaan van de

luidsinstallatie) alleen maar streng geselekteerde

gevallen zelfs afschaffing van deze afdeling.

podia, omdat ze niet particulier gerund worden.

pop wordt gedraaid. West Coast, psychodeliese

Hierdoor viel een groot deel van de kleinschalige

Amsterdam was rond 1966 in de ban van een

pop, avant-garde pop, verre pop of hoe je al die

open jongerencentra buiten de boot. Voor de Ne-

politiek getinte jeugdcultuur; dit leidde onder an-

popmuziek ook wilt noemen.” In veel andere

derlandse popmuziek was dit probleem tweele-

dere tot rookbommen bij het huwelijk van Prinses

steden ontstonden podia vanuit een (jongeren)-

dig: optreedmogelijkheden aan de onderkant van

Beatrix en Prins Claus en rellen bij het Telegraaf-

soos, bijvoorbeeld in het katholieke zuiden. De

de sector vielen weg en voor beginnende bands

gebouw. In 1967 werd Amsterdam zelfs door

macht van de kerk op de samenleving was hier zo

werd het lastiger om plekken te vinden om op

mensen gezien als hippiehoofdstad van Europa.

groot dat dit soort ontwikkelingen alleen binnen

te treden. Uiteindelijk is de oplossing gevonden

18 | CHEPOS

HISTORIE EN TYPOLOGIE POPPODIA

FILE: POPPODIA 013

EFFENAAR

PARADISO

Tilburg

Eindhoven

Amsterdam

door popmuziek van de afdeling jeugd- en jonge-

De oplossing werd in meerdere gevallen niet ge-

renwerk te verplaatsen naar de afdeling Kunsten.

zocht in het aanpassen van de bestaande gebou-

Men kan zich voorstellen dat dit niet zonder pro-

wen maar in het creëren van nieuwe. Tilburg was

blemen ging: deze afdeling werd veelal bemand

met de 013 in 1998 hier het vroegste voorbeeld

door grijsaards die veel affiniteit hadden met

van. Dit was het allereerste nieuwbouwpoppo-

de ‘hogere’ kunsten. Van een artistieke beteke-

dium van Nederland. Hierna volgden meerdere

nis van de popmuziek was volgens hen geen

podia zoals de Effenaar, De Mezz in Breda en

sprake. Uiteindelijk was het wederom Amsterdam

Tivoli/Vredenburg in Utrecht.

MEZZ Breda

dat vooruitstrevend was. De overgang naar de afdeling kunstzaken vond hier als eerste plaats;

Uit het voorgaande kan geconcludeerd worden

andere gemeenten volgden snel.

dat de poppodia in Nederland zijn ontstaan uit groepen van jongeren met een behoefte aan

Rond de beginperiode van het fenomeen vestig-

cultuuruiting. Nederland is uniek in het feit dat

den veel podia zich in panden die oorspronkelijk

hieraan speciale gebouwen werden toegekend.

een ander doel hadden. De Effenaar te Eindhoven

Geredeneerd kan ook worden dat om een pop-

zat in een textielfabriek, Paradiso in een kerk en

podium te zijn volgens de Nederlandse traditie,

de Pul te Uden in een boerderij. Vanwege een

het podium dan ook op dergelijke wijze moet zijn

beperkte regelgeving en een beperkt budget dat

ontstaan. Podia als de Ziggo Dome, Ahoy en de

gemeenten uittrokken voor poppodia, stonden

HMH vallen buiten deze definitie; deze zijn im-

de gemeenten oogluikend toe dat voorzieningen

mers gebouwd vanwege een commerciële wens

op een matig niveau bleven. De vuurwerkramp

om de popmuziek te exploiteren in plaats van een

in Enschede en de cafébrand in Volendam waren

maatschappelijke wens om cultuur te huisvesten.

echter aanleiding tot een sterk verstrengde regel-

Podia als de Effenaar en 013 vallen wel binnen

geving. Plotseling kwam er een zondvloed aan

deze definitie, ondanks hun nieuwe gebouwen.

ZAAL

regels af op de podia op het gebied van geluids-

Ze zijn namelijk opvolgers van podia die vanuit

BEZOEKERS

overlast, rookverboden, brandweervoorschriften,

de maatschappij ontstonden, ze hebben alleen

PERSONEEL

nooduitgangen, etc. Dit vergde veel bouwtech-

gedurende hun bestaan een nieuw onderkomen

BACKSTAGE

nische aanpassingen, welke, indien ze al mogelijk

gekregen. Men kan dus zeggen dat commerciële

waren, veel geld zouden kosten.

podia geen ‘echte’ poppodia zijn.

SCHAAL: 1:1000

CHEPOS | 19

PAARD VAN TROJE Den Haag

TYPOLOGIE

meeste podia hebben twee of meer zalen, waarbij

Met deze geschiedenis in het achterhoofd is het

de grote zaal een capaciteit van rond de 1500

interessant om te kijken naar de ruimtelijke verta-

bezoekers heeft, terwijl een kleine zaal meestal

ling van deze jonge, Nederlandse typologie: het

ongeveer 300 mensen kan herbergen. De back-

poppodium.

stageruimte is vaak duidelijk afgescheiden van de

Gedurende de jaren zijn er diverse poppodia ge-

overige ruimtes en is uit praktisch oogpunt altijd

bouwd, met uiteenlopende capaciteiten en ach-

achter een zaal, aan de overkant van publieke

tergronden: zalen als Paradiso in Amsterdam zit-

ontsluitingsruimtes gevestigd. Hierdoor hoeven

ten nog in hetzelfde gebouw als vroeger, terwijl

gebruikersgroepen elkaar niet onnodig te kruisen.

andere podia soms een compleet nieuw gebouw

Wat een popzaal uniek maakt en het eigenlijk

kregen. Bij elk podium is te zien dat het gebruik

een liefdesbaby tussen een muziekcafĂŠ en een

van het gebouw ruwweg in vier categorieĂŤn te

concertgebouw laat zijn, is de aanwezigheid van

verdelen is: ruimtes voor personeel, ruimtes voor

een bar in de muziekzaal. Hoewel in het verleden

bezoekers, backstageruimte voor artiesten en

discussies zijn gevoerd over de aanwezigheid van

crew en de belangrijkste ruimte: de zaal. In de

een bar in de zaal, vanwege geluidsoverlast voor

zaal komen de drie groepen bij elkaar en vindt er

barpersoneel, blijft dit aspect belangrijk voor de

een soort symbiose plaats die ervoor moet zorgen

poppodiumcultuur en is hier een vergelijking te

dat de concertbeleving optimaal is.

maken met het buitenlandse type: een pub waar

Bij analyse van de diverse doorsnedes en plat-

artiesten en bands optreden. Een poppodium is

tegronden is te zien dat een zaal vaak een promi-

een evolutie hiervan, met meerdere zalen, gericht

nente plek in de plattegrond inneemt: alles staat

op popmuziek, met alle bijbehorende facilitei-

in dienst tot het welfunctioneren van de zaal. De

ten die men anno 2014 verlangt: oefenruimtes,

HEINEKEN MUSIC HALL Amsterdam Zuidoost

ZAAL BEZOEKERS PERSONEEL BACKSTAGE SCHAAL: 1:1000

20 | CHEPOS

HISTORIE EN TYPOLOGIE POPPODIA

FILE: POPPODIA kleedkamers, garderobes en in bepaalde gevallen

wanneer er muziek geprogrammeerd staat. Het is

zelfs een restaurant. Het is een type dat zich in

een minder multifunctionele aangelegenheid dan

vijftig jaar tijd uit het niets ontwikkeld heeft.

een muziekcafé, waar een muziekprogramma

Daar waar er in steden ook muziekcafés zijn met

een extraatje is; op een doordeweekse woens-

een programmering die wedijvert met die van een

dagmiddag is een etablissement als deze gewoon

poppodium, blijft een poppodium zich op andere

geopend, omdat de aanwezigheid van livemuziek

vlakken onderscheiden van een café waar ook

geen voorwaarde is voor het genereren van

artiesten spelen.Een poppodium heeft een zaal

inkomsten.

met een bar en een podium dat alleen geopend is

AFBEELDINGEN 1 23 4 5 6

7

1. 013, Tilburg 2. Effenaar, Eindhoven 3. Paradiso, Amsterdam 4. Mezz, Breda 5. Paard van Troje, Den Haag 6. Heineken Music Hall, Amsterdam Zuidoost 7. Doornroosje, Nijmegen - facebook. com/dutchgraffitipage

BRONNEN 1. Marina van den Bergen, Jaap van Beusekom, Hester Carvalho, Allard Jolles. “Hey ho, let’s go! Poppodia in Nederland” (Rotterdam: NAI 010 Uitgevers, 2009)

CHEPOS | 21

PAARD VAN TROJE TOONT BINNEN DE MUREN ZIJN WARE AARD Nederland is het land van de poppodia. Paradiso in Amsterdam, Tivoli in Utrecht, 013 in Tilburg en de Effenaar in Eindhoven, allemaal zijn ze anders. Zo ook het Paard van Troje in Den Haag. Waar je in Tilburg en Eindhoven niet om 013 en de Effenaar heen kunt, omdat ze zo afwijken in architectuur, kun je de gevel van het Paard van Troje voorbij lopen zonder in de gaten te hebben dat er een poppodium achter schuilgaat. En niet zomaar een poppodium, een poppodium ontworpen door het gerenommeerde OMA. Net als het mythische verhaal waar de Trojanen de inhoud van het houten paard niet op waarde hadden geschat, kun je van buiten het poppodium niet vermoeden wat je binnen aantreft.

TEKST: SVEN VAN DER HULST

De gevel is namelijk monumentaal, net als de

ontvangstruimte met bar, garderobe en rokers-

Toen in 1972 het Paard van Troje openging was

rest van deze straat, en moest dus onveranderd

ruimte, zonder opsmuk en tierelantijnen; puur

het bedoeld als jongerencentrum voor allerhande

blijven. “Zelfs voor een nieuw logo aan de gevel

en industrieel. In 2012, negen jaar na de grootse

activiteiten. Werkplaatsen om te knutselen, boet-

moeten we een vergunning aanvragen,” aldus

verbouwing, naar ontwerp van OMA, werd de

seren, smeden en kunstobjecten te maken, een

PR-verantwoordelijke van het Paard van Troje,

foyer anders ingedeeld. “We zijn erg tevreden

goedkope eetgelegenheid, repetitieruimtes voor

Marloes Kranenburg. Eenmaal binnen doet

met de aanpassingen die zijn doorgevoerd. Het

muziekgroepen, een grote bar en een drukkerij.

niets meer denken aan het, op het eerste oog,

bargedeelte is nu meer afgeschermd van de

Er werd gezegd dat met jongeren onder elkaar

monumentale pand. Meteen is duidelijk dat

stroom van mensen die naar de zalen lopen; dat is

“we samen te weten kunnen komen, hoe we

dit niet zomaar een woonhuis of bedrijfspand

prettig.” zegt Kranenburg.

deze stervende maatschappij kunnen vernieu-

aan de Prinsegracht is. Er is een grote foyer c.q.

wen.” Ruim veertig jaar later is het Paard van Troje een van de bekendere poppodia in Nederland. Grote nationale en internationale artiesten treden op in Den Haag.

In 2003, tientallen jaren na opening, is heel het gebouw gestript. Alleen de gevel en enkele wanden bleven behouden. Enkel wat kantoorruimtes en een houten trap herinneren de werknemers nog aan het gebouw zoals dat er vanaf 1972 uit heeft gezien. Voor bezoekers doet niets meer denken aan hoe het gebouw ooit is ingedeeld.

In de nieuwe plannen van OMA kwam er ruimte voor twee zalen. Een grote zaal met twee balkons moest plaats bieden aan 1100 bezoekers, de

22 | CHEPOS

PAARD VAN TROJE

FILE: POPPODIA

kleine zaal was bestemd voor 300 mensen. In

gesprongen wordt in de zaal, je ze ziet bewe-

en welkom gevoel, zeker nu de foyer grondig is

de grote zaal kunnen de balkons uitgebouwd

gen.” Wat velen zal verbazen is dat tot 2003 het

vernieuwd. OMA staat over het algemeen be-

worden, waardoor de balustrade verder richting

Paard van Troje geen artiesteningang had waar

kend om de grote vormgebaren en spectaculaire

het podium komt te staan. Deze handeling

een bus of vrachtwagen apparatuur kon laden

gevels, maar heeft dit keer, in Den Haag, áchter

gaat echter niet automatisch en “het kost aan

en lossen. Deze ingang is in het nieuwe ontwerp

de gevel iets indrukwekkends gerealiseerd.

man-uren zoveel dat we het in de afgelopen

wel gerealiseerd en bevindt zich aan de Lange

tien jaar, misschien drie keer gedaan hebben,”

Beestenmarkt, waar de gevels geen monumen-

weet Kranenburg, en dat is zonde. De twee zalen

tenstatus hebben, en dat is duidelijk te zien aan

liggen boven de ontvangstruimte en daar is de

deze gevel van het Paard van Troje. Waar aan de

ruimte tussen de twee zalen te zien. De twee be-

Prinsegracht de gevel bewaard moest blijven, is

tonnen bakken liggen maximaal een halve meter

op de Lange Beestenmarkt de gevel bekleed met

uit elkaar, maar Marloes Kranenburg verzekert:

cortenstalen platen, om zo ook aan de buitenkant

“als in de ene zaal klassieke muziek speelt en in

een duidelijke stempel op het gebouw te kunnen

de andere heavy metal, hebben ze geen last van

drukken. Het gebouw heeft door zijn monu-

elkaar. Sterker nog, ze krijgen niets mee van wat

mentale gevel en zijn vernieuwde, strakke gevel

er in de andere zaal gebeurt.” Wat ook meteen

een ‘magie van de poort’-effect en zorgt voor

BRONNEN

opvalt, zijn de grote gele schokdempers, die de

verbaasde gezichten bij mensen die voor het eerst

trillingen van uitzinnige fans moeten opvangen.

een bezoek brengen aan ‘Het Paard’. Dit verbaas-

Deze zijn niet weggestopt maar staan vol in het

de gevoel slaat echter snel om in een aangenaam

1. Paard van Troje, “Paard van Troje trappelt van ongeduld”. 17-02-72. Paard40jaar.nl 2. Sebas Veldhuizen, “Het Paard van Troje”, 13-08-03.

Archined.nl

AFBEELDINGEN 1 2

3 4 5

1. Interieur foyer (foto: Barbara Vos) 2. Cortenstalen zijgevel (eigen bron) 3. Interieur grote zaal (foto: Wouter Vellekoop) 4. Voorgevel (bron: denhaagfm.nl) 5. Interieur foyer (foto: Stijn Poelstra)

zicht. “Ik heb me laten vertellen dat als er echt

CHEPOS 23 | CHEPOS | 23

HET GAAT GOED MET DE MELKWEG Hoe kan een poppodium ten tijde van economische neerslachtigheid rondkomen zonder flinke subsidies? De directies van sommige podia zetten in op het werven van meer donateurs of programmeren meer voor het grote publiek. Andere podia herhalen succesvolle voorstellingen talloze malen of verhogen de entreeprijzen. De Melkweg in Amsterdam poogt zoveel mogelijk op eigen benen te staan. Hoewel bezoekersaantallen in de branche teruglopen, lijkt het poppodium zich aardig te redden.

TEKST: EVERT HOLLANDER In 1970 ontstond Stichting de Melkweg als zo-

is het gebouw in 2009 uitgebreid met de door

ge誰nitieerde Engine Room Europe, een project

merproject voor jongeren, gericht op cultuur. De

bureau TenBrasWestinga ontworpen Rabozaal

van Trans Europe Halles. Dit driejarig programma

organisatie maakte gebruik van een leegstaand

(tot 1400 bezoekers) die de stichting deelt met de

moet de samenwerking tussen cultuurinitia-

fabriekspand aan de Lijnbaansgracht in Amster-

Stadsschouwburg. Deze zaal bevindt zich tussen

tieven in Europa stimuleren met bijvoorbeeld

dam, pal achter de Stadsschouwburg. Het pand

de twee panden in en kraagt uit boven de The

personeelsuitwisselingen van poppodia en het

werd in de achttiende eeuw gebouwd als suiker-

Max-zaal. De coffeeshop die in de beginjaren

organiseren van een pop-up kunstfestival.

raffinaderij en werd later verbouwd tot melkfa-

boven in het pand zat is inmiddels weggecon-

De Melkweg, feitelijk een non-profitorganisatie,

briek. De gemeente heeft het gebouw opgekocht

curreerd door een grote coffeeshop aan het

voorziet voor meer dan negentig procent in zijn

en de stichting huurt het nu van de gemeente.

Leidseplein.

eigen kosten. Met een begroting van ongeveer

Het zomerproject bestond uit een theehuis met

twaalf miljoen euro per jaar is dit een aanzienlijk

eetgelegenheid en een zaal voor muziek-, film-

Bij de Melkweg werken ruim 250 medewerkers,

bedrag, dat verdiend wordt aan jaarlijks bijna

en andere voorstellingen. Deze functies heeft

verdeeld over tien afdelingen. De stichting werkt

400.000 bezoekers. De Melkweg mag zich op

de Melkweg behouden. De Oude Zaal (voor

intensief samen met Paradiso in het Paradiso-

dat vlak tot de top drie poppodia van Nederland

ongeveer 700 bezoekers) wordt hoofdzakelijk

Melkweg Productiehuis en met de overige

rekenen. Zeven procent subsidie is voornamelijk

voor concerten gebruikt, evenals de door Pepsi

Leidseplein podia binnen de Stichting Samen-

afkomstig van de gemeente Amsterdam, hoewel

gesponsorde The Max-zaal (tot 1500 bezoekers)

werkende Leidsepleintheaters. Ook de zaaltjes

de huurprijs van het pand zo hoog is opgelopen

uit 1995. Daarnaast is er de Theaterzaal voor

van de tegenovergelegen Sugar Factory worden

dat de stichting in feite de gemeente betaalt.

voorstellingen (tot 200 bezoekers) en de Cinema

regelmatig gebruikt. Samenwerking op Europees

Eigen inkomstenbronnen zijn voornamelijk kaart-

voor filmvertoningen (90 bezoekers). Ten slotte

niveau vindt plaats in het door de Melkweg

verkoop en drankomzet.

24 | CHEPOS

VASTGOED, POPPODIUM DE MELKWEG

FILE: POPPODIA Van de inkomsten van de ticketverkoop gaat een deel naar de gages van een band of artiest. Het poppodium legt contractueel met een boekingsagent de uitkoopsom vast en kan daarnaast verschillende contractvormen hanteren met betrekking tot het verdelen van de verkoopopbrengst. Bij een partage-afspraak wordt van tevoren afgesproken hoeveel procent de opdrachtgever (het poppodium) en de artiest elk krijgen en kan de artiest bij lage opkomst verlies lijden. Een partage/garantie-afspraak werkt in principe hetzelfde, maar hierin is een minimumbedrag afgesproken dat de artiest krijgt. Als laatste is er nog de suppletieafspraak waarbij de opdrachtgever bovenop het verdelen van de inkomsten uit tickets een suppletiebedrag betaalt, met een vooraf vastgesteld maximumtotaalbedrag. Deze laatste variant wordt veelal gebruikt voor de grote namen.

Bij annulering keren boekingsagenten zelden een schadevergoeding uit aan de poppodia. Wel wordt er contractueel vastgelegd in welke gevallen en hoe lang van tevoren er geannuleerd mag worden. Wanneer een artiest afzegt, kunnen bezoekers de ticketkosten over het algemeen laten restitueren door het poppodium. Feitelijk komt slechts een klein deel van de ticketprijs bij de artiest(en) terecht. Een flink deel gaat dus naar het poppodium en een deel wordt besteed aan de kosten van het toeren en aan het boeken van gigs. Een indicatie van het bedrag dat feitelijk bij de artiest komt, is ongeveer 15 tot 20% van de ticketprijs.

Verder is er een significant verschil tussen de verdiensten van een hoofdact en een voorprogramma. Het is niet ongebruikelijk dat publiciteit de enige verdienste is voor het voorprogramma, zelfs wanneer zij al een gevestigde naam hebben zullen ze een stuk minder verdienen dan de hoofdact.

De Melkweg heeft een aparte constructie

diversiteitseisen voldoen als voorwaarde voor het

bedacht om meer inkomsten te genereren in een

ontvangen van subsidie.

periode waarin cultuur enigszins verwaarloosd

Opmerkelijk is het standpunt dat John van Luijn,

wordt in Nederland. De overheid draait de subsi-

al 26 jaar programmeur bij de Melkweg, inneemt

diekranen dicht en een economische crisis zorgt

met betrekking tot subsidie. Hij stelt in een inter-

ervoor dat mensen de hand op de knip houden,

view met de VPRO dat door oneerlijke verdeling

dus loopt het poppodium inkomsten mis. Door-

van de subsidies onder de verschillende cultuur-

dat de Melkweg een maand- of jaarlidmaatschap

instanties marktvervalsing ontstaat. Een concreet

verplicht stelt bij bijna alle evenementen, gaat er

voorbeeld daarvan is volgens hem de gedeelde

bij elke activiteit ongeveer vier euro per persoon

Rabozaal die de Melkweg slechts vier willekeu-

rechtstreeks naar de stichting. Een nadeel van

rige dagen in de maand mag gebruiken. De

deze opzet is dat de aanschaf van deze lidmaat-

andere dagen staat de zaal tot beschikking van

schappen bij de kassa vaak voor lange rijen zorgt.

de Stadsschouwburg, waardoor de zaal praktisch

De eigenlijk toch al te klein geworden entree

niet gebruikt kan worden door het poppodium.

komt hierdoor nog meer onder druk te staan,

Volgens van Luijn is dit rechtstreeks te wijten aan

wat de gebruikerservaring van het pand niet ten

de bergen subsidie die de hogere kunsten ont-

goede komt.

vangen van de gemeente Amsterdam. Zijn visie

Hoewel concerten de boventoon voeren in de

is dat de kunstwereld het zou moeten kunnen

programmering, organiseert de Melkweg ook

redden met gewoon hard werken, zonder subsi-

film- en tv-opnames, feesten en recepties, semi-

die. Een gedurfde uitspraak, alhoewel deze man

nars, premières en festivals. De brede program-

het wellicht waar kan maken. Het blijkt echter

mering is kenmerkend voor de Melkweg, waar

dat poppodia steeds vaker van sponsors gebruik

men al in de jaren 70 zowel grote namen als

moeten maken. Daarom is het streven om op

opkomend talent liet optreden. Na verloop van

eigen benen te staan voor de meeste poppodia

tijd werd de programmering steeds professioneler

op dit moment nog te idealistisch.

en kreeg de Melkweg een belangrijkere positie.

AFBEELDINGEN

Dat de Melkweg niet gespecialiseerd is, maar steeds verbredend en vernieuwend program-

1 2

meert heeft te maken met het beoogde publiek en de scene die men wil creëren, maar ook met

1. ‘ENCORE’-avond in de Melkweg (foto: Amsterdam Curated) 2. Affiche voor verschillende activiteiten in de Melkweg ca. 1970 (bron: Geheugen van Nederland)

zware concurrentie van de grotere poppodia in de omgeving zoals de Heineken Music Hall en Ziggo

BRONNEN

Dome. Deze concerthallen beschikken over een

1. Stichting de Melkweg, 2012 in cijfers, geraadpleegd op 8 mei 2014, static.melkweg.nl 2. Van der Reijden, L., Zwetsloot, J., Duidelijke programmering trekt uitgaanspubliek, 31 januari 2014, napniews.nl 3. Trans Halles Europe, Engine Room Europe, geraadpleegd op 15 mei 2014, teh.net 4. De Vrieze, A., John van Luijn: “Joy Division had nu ook in Ziggo Dome gespeeld”, 26 februari 2014, 3voor12.vpro.nl

veel groter budget, waardoor ze de publiekstrekkers bij de kleinere poppodia weg kunnen halen, die zodoende wel anders moeten programmeren.

Het probleem wordt versterkt door grote festi-

Podiumkunsten daaraan stelt. Deze regeling is

vals, die snel in aantal toenemen. Een bijkomende

opgezet om de kwaliteit en de diversiteit van

motivatie voor breed programmeren zijn de eisen

het programma van poppodia te stimuleren,

die de Programmeringsregeling van het Fonds

dus moet het programma ook aan kwaliteits- en CHEPOS | 25

FOTOCIE ROCKS Deze concertfoto van fotograaf Hugh McCabe is genomen met een lange sluitertijd, waardoor het gebruik van de ruimte zichtbaar wordt. Je ziet dat vooraan, rondom het podium, veel meer beweging is dan aan de buitenste randen van de zaal.

Dat de band gebruikmaakt van het hele podium, met uitzondering van de drummer, is ook goed zichtbaar op deze foto. Mooi om te zien is dat de belichting van de rechterzijde van de zaal heel anders is dan die van de linkerzijde, wat de dynamische en vooral ook prominente rol van het licht tijdens een optreden benadrukt.

Bij het fotograferen van artiesten of optredens moet je snel reageren. Door goed naar de muziek te luisteren en te kijken hoe een artiest zich gedraagt tijdens een optreden, kun je toch vaak een moment ‘voorspellen’.

26 | CHEPOS

FOTOCIE

FILE: POPPODIA

Door het licht op te zoeken, kunnen effecten met rook of silhouetten ontstaan die de artiest op een bijzondere manier in beeld brengen.

Een groot deel van de sfeer wordt veroorzaakt door het publiek. Als je de sfeer van een optreden in een foto wil vangen, probeer dan eens een foto van de mensen om je heen.

CHEPOS | 27

Instant City als

COLUMN: Jacob Voorthuis Jacob Voorthuis is publicist, spreker en docent aan de TU/e. Hij doceert bevlogen

POPPODIUM

tuur. Iedere editie laat hij zijn licht schijnen

Saaiheid, verveling en leegte zijn op twee

veranderen. De stad zoals die zich vormt en de

spoor om Rusland dichter bevolkt te doen lijken

manieren op te lossen. 1. Verander jezelf 2.

plek waar de stad zich vormt, smeden daarmee

dan het was, om zo de van oorsprong Duitse

Verander je omgeving. De eerste is moeilijk. Als

een noodzakelijk verband. Wat zou er gebeuren

Catherina de Grote een gunstiger beeld van haar

het lukt, wordt de wereld wel oneindig boeiend.

als je die relatie probeert los te koppelen? Krijg

rijk te geven. Ook zijn er de vliegende steden van

De tweede is risicovol. Voor zover het lukt, zal

je dan de generische stad? Krijg je dan lopende

Wenzel Hablik en de zeppelin-steden van Georgi

de omgeving steeds meer naar jouw beeld ervan

steden, reizende steden? Enfin, dat werd de

Kroutikov uit het begin van de twintigste eeuw.

gevormd worden. De vraag die men op dat mo-

opdracht voor het volgende nummer van Archi-

Het Instant City-project kreeg echter een bijzon-

ment moet stellen is: hoe boeiend is dat beeld?

gram: ontwerp de relatie tussen stad en plek. Eén

dere navolging. De band Pink Floyd, waarvan de

Poppodia en architectuur hebben als opdracht de

project dat uit die vraag voortkwam is het Instant

meeste leden ook architectuur hadden gestu-

omgeving te verrijken. Dit verhaal geeft hier een voorbeeld van. Een kleine groep jonge architecten in Engeland was net afgestudeerd aan de Regent Street Polytechnic te Londen, een soort hbo-instelling aldaar. Michael Webb was geen diploma gegund omdat zijn afstudeerproject, de

over filosofie, kunsthistorie en architecover het FILE-onderwerp.

“De band Pink Floyd, waarvan de meeste leden ook architectuur hadden gestudeerd, heeft het idee van de Instant City handen en voeten gegeven.”

Sin Centre (1959), een soort multifunctionele cultuursupermarkt, te veel controverse had veroor-

City-project van Peter Cook en anderen. Stel je

deerd, heeft het idee van de Instant City handen

zaakt, te radicaal was. Desondanks had de gehele

het probleem voor: saaie provinciale steden strek-

en voeten gegeven. Toen hun succes op het

groep werk gevonden in diverse architectenbu-

ken zich uit over het landschap van Engeland.

podium steeds grotere vormen ging aannemen,

reaus en overheidsinstanties, veelal als tekenaar.

Deze steden zijn vergroeid met hun plek; te klein,

werd hun aanpak navenant groots. Waar ze met

Het leven werd saai. Om leven in de brouwerij

te ver, te afgesloten om de stedelijke opwin-

het album Meddle in Pompeii optraden om de

te houden, hadden ze het plan gevat om samen

ding, het kosmopolitische schuim van Londen

dode stad nieuw leven in te blazen, werden hun

een tijdschrift te beginnen dat ze zelf in elkaar

te kunnen proeven. De jonge mensen in die

concerten later zelf grootstedelijke evenementen

zouden flansen en goedkoop zouden laten druk-

steden groeien op met het gevoel iets te missen

met enorme instant bouwwerken, met als hoog-

ken. Dit tijdschrift kreeg de naam ARCHIGRAM,

in hun leven, het leven is er saai . De oplossing

tepunt The Wall uit 1979. Enorme decors werden

een architectuurtelegram. In ieder nummer zou

volgens Archigram is de Instant City: we laten de

als UFO’s ingevlogen en opgezet als instant

een bepaalde vraag centraal staan. Ze spraken

stad op zijn plek, maar brengen er stedelijkheid

cities. The Wall werd zelfs tijdens het concert zelf

met elkaar af hun antwoord op die vraag in de

alsof het een kopje Nescafé betreft. Een zeppelin

opgebouwd en weer afgebroken. Voor het album

vorm van een goed uitgewerkt ontwerpvoorstel

wordt opgetuigd met de rekwisieten van de

Animals lieten ze een enorm varken als zeppelin

te geven. Een van de meest boeiende vragen was

stedelijkheid en vliegt van stad naar stad. Waar

over het concertgebied vliegen. Hun succes op dit

deze: wat zou er gebeuren als we de stad zouden

de zeppelin aanmeert, ontvouwt het zichzelf tot

gebied heeft een nieuwe industrie veroorzaakt,

loskoppelen van zijn plek? De stad en de plek van

een veelheid van paviljoens, schermen, podia,

de rondreizende poppodia van grote bands. De

de stad lijken noodzakelijk met elkaar verbonden;

geluid, beeld en spanning: Nescafé Londen.

concerten van Pink Floyd vormen een schitterend

Amsterdam is niet alleen wat Amsterdam is, het

Twee schepjes stad, heet water, even roeren en

hoofdstuk in een geschiedenis waar stedelijke

is wat het is omdat het zich op die plek heeft

je hebt opwinding en grootstedelijkheid. Het is

opwinding, het spektakel van de stad, zich

kunnen ontwikkelen. Als je Rome verhuist, zoals

een meesterlijk idee, al kent het voorgangers. De

presenteert als podium waarin het jong zijn zich

Keizer Constantijn dat zo rond het jaar 300 deed,

reizende kermis is er natuurlijk een van, maar er

ventileert in een wereld die altijd saai zal blijven

dan krijg je Constantinopel en niet Rome. Je kan

zijn er meer. Maarschalk Potemkin liet in de acht-

als je het boeiende ervan niet leert zien.

een stad niet zomaar verplaatsen zonder het te

tiende eeuw kartonnen steden bouwen langs het

28 | CHEPOS

COLUMN JACOB VOORTHUIS

THAT’S WHY

MAASTHEATER EN MYSTERYLAND

Maarten Willems en Rijk Blok vertellen over hun ervaringen als architect en constructief ontwerper en lichten beiden iets toe van de ontwerpen waar zij aan hebben meegewerkt.

Maarten Willems werkte in begin jaren 90 mee aan het ontwerp voor het Maastheater en Rijk Blok berekende de constructies van een toren op Mysteryland en een paviljoen op Lowlands, beide uitgevoerd in bamboe.

TEKST: EVERT HOLLANDER EN SVEN VAN DER HULST

MAARTEN WILLEMS

MAASTHEATER

uitdaging. De tweede uitdaging was dat de brug

Al ruim veertien jaar is Maarten Willems docent

Hij werkte onder andere voor cepezed in Delft,

in een bocht van de Maas lag en dus in principe in

aan de Technische Universiteit Eindhoven. Hij

en voor het Maastheater in Rotterdam werkte

de vaargeul kwam te liggen. “Daarom moest het

geeft colleges over architectuur en begeleidt

Maarten Willems ruim een jaar voor Hubert-Jan

gebouw bestand zijn tegen een aanvaring

master- en afstudeerprojecten. Al ruim 200 stu-

Henket. Dat uitgerekend ene Meneer Willems

denten heeft hij tijdens het afstuderen geholpen

meewerkte aan een ontwerp voor de oude Wil-

en beoordeeld. Vertigo is nu zijn vertrouwde om-

lemsbrug was “volstrekt toevallig,” verzekert hij.

geving, maar dat was niet altijd zo. Als elektro-

Toen de oude Willemsbrug in Rotterdam werd

techniek aan de verwachtingen had voldaan, was

afgebroken bleven de uiteinden van deze brug,

alles anders gelopen. Na één jaar was hij er echter

aan beiden kanten van de Maas staan. De bedoe-

wel achter dat de studie zoals hij zich die had

ling was dat één van deze uiteinden, opgekocht

voorgesteld creatiever was dan de werkelijkheid.

door “twee vlugge jongens,” zou veranderen in

Na vele studiekeuzechecks en interessetesten

een luxe dancing met daarboven een nieuw res-

kwam bouwkunde als beste alternatief naar vo-

taurant- en fastfoodconcept, overgebracht vanuit

ren. Dat dit de juiste keuze was, is wel gebleken

de Verenigde Staten. De dancing zou op water-

want na zijn opleiding tot architect, zeven archi-

niveau komen liggen en met de hoogst mogelijke

tectenbureaus en veertien jaren als docent later, is

waterstand lag deze ruimte bijna geheel onder

hij de richting architectuur nog niet beu.

het waterniveau van de Maas. Dat was de eerste

Maarten Willems en Rijk Blok lichten toe

CHEPOS | 29

met een gigantisch vrachtschip én de explosie

jammer, maar ik vond het oorspronkelijke plan

van een LPG-boot moest opgevangen kunnen

van een fastfoodketen boven een luxe uitgaans-

worden,” vertelt Maarten Willems; door grote

gelegenheid nooit echt passend.” Tegenwoordig

buffers om het theater werd daarin voorzien. “De

werkt Maarten Willems niet alleen als docent op

hoge waterstand, en de immense druk die daarbij

de TU/e, ook schrijft hij projectbeschrijvingen

komt kijken, hebben we opgevangen door gela-

voor onder meer ‘De Architect’, “maar schrijven

mineerd glas van 6 centimeter dik te gebruiken

over architectuur loopt al erg lang als een rode

voor de club. “Ik was er ooit toen het daar voor

draad door mijn leven”.

de helft onder water stond, erg mooi om te zien”.

Vanaf het initiatief tot de oplevering nam twee

RIJK BLOK

jaar in beslag, vooral het eerste jaar was Maarten

Rijk Blok is ook docent aan de TU Eindhoven, net

Willems daar nauw bij betrokken. “Hubert-Jan

als Maarten Willems, maar hij doceert Con-

nam nooit veel opdrachten tegelijk aan, hij had

structief Ontwerpen. Daarnaast is hij zelfstandig

meestal één of twee hele grote opdrachten

consultant op het gebied van constructief ont-

tegelijkertijd. Dat betekende voor mij dat ik me

werpen, projectmanagement en duurzaamheid.

voornamelijk op één project, het Maastheater,

Voor de wereldexpositie van 2010 maakte hij

heb kunnen focussen.” Willems zegt verder nog

het constructief ontwerp van Happy Street, het

dat dit “de leukste opdracht” uit zijn carrière

Nederlandse paviljoen op de wereldtentoonstel-

als actief architect was: “dat kwam ook door de

ling in Shanghai, waarbij hij samenwerkte met

opdrachtgevers, hele vrije, gezellige jongens, die

architect John Körmeling. Happy Street was een

onderzoek zijn er randvoorwaarden opgesteld

kansen zagen om dit project te laten slagen”.

meerjarig project met internationale allure. Rijk

voor de minimale diameter en wanddikte van de

Blok houdt zich echter ook met kleinere projecten

staven op verschillende hoogtes in de constructie.

bezig.

Daarbij moet opgemerkt worden dat voor deze

SPORTSCHOOL

maten het gemiddelde van een staaf genomen

In de huidige situatie is de dancing uit het gebouw verdwenen en is het gebouw één grote

MYSTERYLAND

werd, aangezien een bamboestaaf nooit cilin-

sportschool. Het antwoord op de vraag of Maar-

Kunstenaar Antoon Versteegde ontwierp voor

drisch, maar conisch is.

ten Willems het jammer vindt dat het gebouw zijn

dancefestival Mysteryland een toren van 25

originele functie heeft verloren, is simpel: “Nee,

meter hoog, compleet opgebouwd uit bam-

misschien is het zelfs wel beter zo. De fastfoodke-

boestaven. De toren bestond uit opgetilde

ten die in de bovenverdieping zou komen, T.G.i.

ringen, steeds tweeëneenhalve meter hoger. De

Friday, had een eigen huisstijl zoals Mc Donald’s

bamboestaven zijn met postelastieken aan elkaar

die ook heeft. T.G.i.F is nooit naar Rotterdam

verbonden. De taak was aan Rijk Blok om de

gekomen, maar stel dat dat wel was gebeurd,

constructieve veiligheid te garanderen.

hadden zij rood met witte luifels aan de gevel ge-

De toren had als voornaamste functie het decore-

wild en dan hadden wij daar niets over te zeggen.

ren van het festival en er kon daarom uitgegaan

En wat de functie betreft, goede architectuur kan

worden van belastingcombinaties van slechts

veel hebben, dus ook verandering van functie.”

eigengewicht met windbelasting. Om de sterkte

Het fastfood-restaurant heeft er nooit gezeten,

van de bamboestaven te bepalen, werd gebruik

en voor zover Willems weet, heeft de boven-

gemaakt van een eerder onderzoek naar het

De verbindingsmethode met elastieken was

verdieping jaren leeggestaan. “Dat is natuurlijk

materiaal aan de TU Eindhoven. Op basis van dit

nog niet eerder onderzocht. Daarvoor heeft Rijk Blok een aantal eenvoudige belastingproeven uitgevoerd. Bij het verbinden van twee staven met twintig elastieken van elk 120 x 12 mm is de maximaal toelaatbare belasting 2,5 kN per staaf.

Boven deze belasting treedt verschuiving van de verbinding met de staven op. Naar aanleiding van deze proeven is besloten bredere elastieken te gebruiken om een veiligheidsmarge te creëren.

Uit de maximale belasting per staaf volgde een maximale windbelasting voor het hele object van 0,20 kN/m2, overeenkomend met een windsnelheid van 17,9 m/s (uitgegaan van een gemiddelde over tien minuten). Concreet hield dit voor het festival in dat de windsnelheid constant werd

30 | CHEPOS

WERK VAN DOCENTEN

THAT’S WHY gemonitord en dat boven de genoemde windsnelheid de toren met tuidraden werd gestabiliseerd. Ook werd het object constant bewaakt om ‘vandaalbelasting’ te voorkomen. De toren werd met beugels over de onderste horizontale staven verankerd aan staalplaten van 1 bij 1 meter.

LOWLANDS Georges Cuvillier, eveneens een bamboekunstenaar, ontwierp voor muziekfestival Lowlands een ruimtelijke bamboeconstructie. Anders dan bij de eerste opdracht, werd hier meer uitgegaan van de mogelijkheden met het materiaal dat de kunstenaar voorhanden had, dan een vooraf beoogde sculptuur waarvoor geschikt materiaal gezocht werd.

Het object bestond uit bamboestaven die met nylonverbindingen aan elkaar werden verbonden.

waterstand van -0,5 m. Voor de verbindingen

Van de vierhonderd beschikbare bamboestaven

werd uitgegaan van een horizontale schuifkracht

werden er ongeveer honderd als kolommen in de

van maximaal 2,7 kN bij een bamboeknoop met

grond geplaatst en kwamen de overige als diago-

een enkelvoudige verbinding. Als de verbindin-

nalen en horizontalen in het ‘dakvlak’ terecht.

gen iets verschoven, was dat geen probleem,

De kunstenaar werkt vrij intuïtief, waardoor het

omdat er dan een herverdeling van de krachten

moeilijk was om de constructie vooraf te toetsen.

optrad over minder zwaar belaste staven. Con-

Daarom heeft Rijk Blok een soort standaardele-

creet betekenden deze eisen dat de constructie

ment ontworpen, dat in veelvoud een georgani-

afgetuid moest worden bij windsnelheden boven

seerde chaos oplevert. Voor dit standaardelement

de 15 m/s.

werden minimale eisen gesteld aan de sterkte van

Deze projecten waren voor Rijk Blok ook

de staven en de verbindingen.

aanleiding voor onder andere het ontwerp van

Een eis voor de kolommen was dat ze ingeklemd

dakspanten in bamboe voor een school in Nepal,

werden tot een diepte van 1,75 m, bij een grond-

gerealiseerd met louter lokale materialen.

AFBEELDINGEN 1

4

2 3

5 6

1. Maastheater (foto: eigen bron) 2. Bamboetoren Mysteryland (foto: Rijk Blok) 3. Verbindingsknoop bamboestaven, rechts in beeld de grondverankering (foto: Rijk Blok) 4. Doorsnede Maastheater (bron: Maarten Willems) 5. Diagram standaardelement ruimtelijke bamboeconstructie Lowlands (bron: Rijk Blok) 6. Ruimtelijke bamboeconstructie Lowlands (foto: George Cuvillier)

CHEPOS | 31

DE VIS, DE OLIFANT EN DE PIANO Iconische architectuur of uit de hand gelopen reclame?

Vaak krijgen gebouwen bijnamen omdat ze iets weg hebben van een vorm die we kennen, maar soms is een bijnaam niet eens nodig. Gebouwen die bewust een bepaalde vorm aannemen om de functie die in het gebouw komt te benadrukken. Is dit nog wel architectuur? Of is dit een uit de hand gelopen vorm van reclame? Opvallen doen deze gebouwen in ieder geval.

TEKST: SVEN VAN DER HULST

KANTOOR ATOS - EINDHOVEN Misschien het minst duidelijke voorbeeld, maar wel het opmerkelijkste is het gebouw van het bedrijf Atos op het Flight Forum bij Eindhoven.

Dit gebouw lijkt op het eerste gezicht niet anders dan andere gebouwen op het Flight Forum. Als men het gebouw echter van boven bekijkt, valt er iets op. De plattegrond van dit gebouw heeft de vorm van een blauwe doktersvis en dat is kijkend naar het toenmalige logo van Atos Origin niet heel vreemd. Het logo is echter niet al te lang geleden veranderd en de doktersvis is volkomen verdwenen uit het logo van dit bedrijf. Daar zit je dan, met een pand in visvorm.

HOOFDKANTOOR LONGABERGER COMPANY - VERENIGDE STATEN Het hoofdkantoor van The Longaberger Company in Newark Ohio, laat helemaal niets aan de verbeelding over; het bedrijf verkoopt namelijk rieten manden. Het kantoor is een 160:1 schaalmodel van het best verkopende model mand, ‘The Medium Basket’. De hendels kunnen bij een echte Longaberger-mand niet ontbreken.

De gigantische bogen die samen 150.000 kilo wegen, worden in de wintermaanden verwarmd om ijsvorming te voorkomen. Aan beide kanten van de mand is een bladgoud beschilderde plaat aangebracht van 340 kilo. En voor ongeveer 30 miljoen dollar is dit mooie mand-kantoor van jou.

PIANO BUILDING - CHINA In Huainan, een stad 950 kilometer ten zuiden van Beijing, staan een piano en een viool, schaal 50:1 naast en tegen elkaar aan. Wat anders is aan dit gebouw dan de voorgaande is dat de vorm van het gebouw geen directe relatie heeft met wat er in dit gebouw gebeurt. Het gebouw is geen instrumenten-showroom of concertzaal.

De ‘Piano Building’ is een expositieruimte die de ontwikkelingsplannen voor Shannan, een wijk in Huainan City, laat zien. Maar bovenal heeft Huainan er een grote toeristische trekpleister bij.

32 | CHEPOS

ICONISCHE ARCHITECTUUR

THAT’S WHY OLYMPIC PARK HUAINAN - CHINA En we blijven even in Huainan. De ‘Piano Building’ was nog maar het begin, men is iets veel groters van plan. Een groot Olympisch park met stadions die in de huidige vormen voor herbestemming niet geschikt zijn. Waarom niet? De stadions hebben allemaal de vorm van een bal; een voetbal voor het voetbalstadion, een stadion in de vorm van een rugby voor – je raadt het al – rugby en american football en een volleybalstadion in de vorm van een… enfin. En dan ook nog een hotel in de vorm van een ping-pongbatje. Dit hotel gaat ongeveer 46 miljoen dollar kosten en voor de rest van de stadions en gebouwen wordt nog een slordige 230 miljoen dollar uitgetrokken.

Je hebt het nog nooit gezien, maar om dit nu echt origineel te noemen gaat misschien ook wat ver.

ELEPHANT BUILDING - THAILAND En het laatste en grootste voorbeeld is ‘The Elephant Building’ in Bangkok, Thailand. Dit gebouw is een abstracte, meer dan honderd meter hoge olifant. Hierin bevinden zich een winkelcentrum, vele kantoorunits en luxe appartementen. De olifant is compleet met ogen, oren, slagtanden en een staart. Voor de duidelijkheid, de toren onder zijn slagtanden moet de slurf voorstellen, misschien enigszins uit verhouding. In de slagtanden bevinden zich de belangrijkste functies: de kantoren van de managers van het gebouw.

En net als Huainan heeft ook Bangkok meerdere gebouwen in herkenbare vormen. ‘The Robot Building’ en twee gebouwen in de vorm van diamanten staan bijvoorbeeld ook in Bangkok. Het olifantgebouw is ondanks de hevige concurrentie toch ‘The most talked about building in Thailand’ en daar zal Arun Chaiseri, de geestelijk vader van dit gebouw, maar wat blij mee zijn.

AFBEELDINGEN 2

1

4

3

6

5

1. Kantoor Atos van boven (google.nl/ maps) 2. Longaberger-hoofdkantoor (Mendaily) 3.Piano and Violin Building (Deep Blue Photography) 4. Olympic Park Huainan (Alexandros Paraskevas en Chinese Archi-Image Phenomena) 5. Elephant Building (Brasilisnet) 6. Robot Building (Rachidian)

BRONNEN 1. Longaberger.com 2. unusualplaces.org 3. Architizer.com 4. Levins.com 5. Chinadaily.com.cn 6. Luxuo.com

CHEPOS | 33

De Zuidas ZAKELIJKE GLAMOUR IN DE POLDER Google, AKZONobel en ABN Amro, allemaal toonaangevende bedrijven die maar al te graag kantooroppervlakte huren aan de Amsterdamse Zuidas. Wie weleens de ZoZa, de blog van de zuidasvrouwen leest, krijgt een idee van wat zich allemaal afspeelt op deze vierkante kilometer kantoorlandschap in Amsterdam-Zuid. Zij beschrijven de Zuidas als de polderversie van de Londense City of een beetje zakelijke glamour in de polder. Het is een wereld van overwerken en hevige concurrentie tussen werknemers.

TEKST: MIKE VAN OSTA De Zuidas in Amsterdam is als businessdistrict

groen in de omgeving, zoals het Beatrixpark en

ABN Amro was het eerste bedrijf dat in de vroege

een toplocatie met veel potentie voor de zakelijke

het Amsterdamse Bos. Het gebied is nog volop

jaren 90 potentie zag in het gebied aan de net

markt. Het businessdistrict is dankzij haar locatie

in ontwikkeling, maar kan zich meten aan busi-

voltooide ringbaan in Amsterdam-Zuid door de

aan de rand van de stad goed bereikbaar en

nessdistricten als Canary Wharf in Londen en La

goede bereikbaarheid met auto en openbaar

heeft een snelle verbinding met de binnenstad en

DĂŠfense in Parijs. De ontwikkeling van het gebied

vervoer. Dit in tegenstelling tot de gemeente

luchthaven. Zo ben je met de trein in zeven minu-

loopt door tot 2040, waarna maximaal 4,2

Amsterdam die eerder aan de zuidelijke IJ-oever

ten op Schiphol en met de tram/metro in twaalf

miljoen vierkante meter vastgoed gerealiseerd zal

dacht als kantoorlocatie. Na de bank volgden

minuten in het centrum. Verder is er voldoende

zijn op duurzame wijze.

snel meer bedrijven, waarna de gemeenteraad van Amsterdam in 1994 vaststelde dat er een integraal plan moest worden opgesteld. In 1998 volgde de eerste integrale visie op het gebied.

De snelweg en het treinspoor die dwars door het gebied lopen, werden als barrière gezien en er werd voorgesteld om deze onder de grond te brengen. Op deze manier zal de Zuidas de stadsdelen Amsterdam-Zuid en Buitenveldert op een natuurlijke manier gaan verbinden. In 2000 is de eerste stedebouwkundige uitwerking van het masterplan opgesteld waarin de nadruk lag op het hoogstedelijk gebied in combinatie met het groen dat het gebied moet gaan dooraderen.

In de jaren daarna is de visie verschillende keren bijgesteld.

In het laatste stedebouwkundig plan uit 2009 is vastgesteld dat er een evenredige verdeling van wonen, werken en voorzieningen moet zijn in het gebied. De Zuidas is namelijk geen monocultuur maar een menging van verschillende functies. Er zijn daarom in de afgelopen jaren ook verschillende appartementencomplexen gerealiseerd.

Om te voorkomen dat het stadsdeel alleen voor de elite wordt, is dertig procent van deze woningen bestemd voor sociale woningbouw.

Er zijn ook bijzondere voorzieningen, zoals de

34 | CHEPOS

VASTGOED ZUIDAS

THAT’S WHY grootste fietsenwinkel van Amsterdam en de

dementen verkocht aan investeerders uit binnen-

een aantrekkelijke vestigingslocatie. Cijfers van

Titanic-expositie. De Vrije Universiteit, die ook in

en buitenland.

vastgoedconcern JLL laten zien dat het RCD voor

dat ook in dit gebied ligt, zal in de toekomst een

het vijfde jaar op rij een sterke ontwikkeling heeft

bijzondere plaats in gaan nemen. De universiteit

Hoewel deze berichten heel positief zijn, is niet

doorgemaakt in kantooropname, leegstandsont-

wordt deels vernieuwd en er zal een campusplein

alles zo rooskleurig. Wat momenteel opvalt, is

wikkeling, huurprijzen en aanvangsrendementen.

gerealiseerd worden waar plaats is om buiten te

dat het oude deel van de Zuidas, het deel ten

De komende jaren wordt in het RCD geïnvesteerd

studeren, maar ook voor sport en horeca is ruimte

noorden van de ringbaan, minder gewild is en

door bestaande gebouwen te renoveren en te

gereserveerd.

leegloopt. Zo verhuisden advocatenbureaus

verduurzamen. Is er echter wel ruimte voor deze

Stibben en NautaDutilh vorig jaar van het oude

concurrentiestrijd in een klein land als Nederland?

Op de Zuidas gaat het financieel gezien goed,

deel naar een nieuw gebouw aan de Zuidas.

vergeleken met de rest van de kantorenmarkt

De advocatenkantoren geven de voorkeur aan

in Nederland. Er wordt op verschillende plekken

moderne gebouwen omdat de indeling daarvan

gekocht en verkocht, wat mede te danken is aan

beter past bij hun huidige organisatie en werk-

de lage vierkantemeterprijzen vergeleken met de

wijze. NautaDutilh was voorheen gevestigd in het

rest van Europa. Naar onderzoek van Cushman &

WTC. Dit gebouw dateert uit 1985 en is in 2002

Wakefield staat de Zuidas op de drieëntwintigste

nog vernieuwd. Het gebouw is toen volledig

BRONNEN

plaats met gemiddeld €506 per vierkante meter

gestript en bekleed met glas en uitgebreid met

per jaar. Deze vierkantemeterprijzen zijn gestegen

nieuwbouw. Deze vernieuwing was echter niet

ten opzichte van vorig jaar, wat goed is voor de

voldoende voor het advocatenbureau.

1. De ZoZa’s, Zo Zuidas, 2010 2. Gemeente Amsterdam en ARUP, Visie Zuidas, 9 november 2009 3. Projectbureau ZuidasDok, Ambitiedocument ZuidasDok 4. Dienst Zuidas, Zuidas, 2014 5. Herman Stil, ‘Oude’ deel Zuidas stroomt leeg, 26 september 2013, Het Parool 6. RTL Z, Crisis op kantorenmarkt? Niet op de Zuidas, 18 februari 2014, RTL Z 7. JLL: RCD wordt concurrent Zuidas, 12 maart 2014, Vastgoedmarkt

markt. In het Londense West End wordt met €2.122 het meest betaald per vierkante meter.

Verder is er opkomende concurrentie door het

Nieuwbouw op de Zuidas, onder andere The

uitgroeien van het businessdistrict in Rotter-

Rock van architect Erick van Egeraat, werd in de

dam. Het Rotterdam Central District (RCD) is

afgelopen jaren tegen goede bruto aanvangsren-

namelijk in de afgelopen vijf jaar uitgegroeid tot

AFBEELDINGEN

1

2

1. Visie Zuidas, bron: Arup, 2009 2. Luchtfoto Zuidas, bron: Your Captain Luchtfotografie, 2011

CHEPOS | 35

LEVEN OP KLEINE VOET Mensen willen steeds maar groter wonen, maar de mogelijkheden van een kleine woning worden erg onderschat. Grondgebonden woningen zijn op een groeiend aantal locaties niet meer mogelijk. Zeker in dichtbevolkte steden, met Hong Kong als een van de beste voorbeelden, zijn kleine, gestapelde woningen aan de orde van de dag. Door de grote bevolkingsgroei wordt er steeds meer aandacht besteed aan het optimaal gebruiken van ruimte en worden concepten voor kleine woningen steeds vaker uitgevoerd. In dit artikel worden een aantal van deze miniwoningen uitgelicht.

TEKST: ILKE BROERS DOMESTIC TRANFORMER - HONG KONG

2006 zijn alle functies, op het toilet en de douche

en een eettafel wordt. Het cd-rek tegenover het

Hong Kong hoort bij de meest dichtbevolkte

na, achter schuifwanden geplaatst of tegen de

bureau is de eerste van twee schuifwanden op

regio’s van de wereld met gemiddeld 6500

muur ‘ingeklapt’. Deze verbouwing, ‘Domestic

deze plaats. Als dit rek wordt weggeschoven

mensen per vierkante kilometer. Dit kan oplopen

Transformer’, kostte 218.000 dollar; hierdoor is

komt er een inloopkast tevoorschijn. Wanneer de

tot zelfs 44.000 mensen per km , de hoogste be-

het appartement nu 3,1 miljoen dollar waard.

volgende schuifwand ook wordt weggeschoven

2

volkingsdichtheid ter wereld. Het land, dat sinds

is het bad zichtbaar. Boven dit bad kan zelfs nog

1997 een regio is van China, kampt met grote

In het appartement zijn alle functies opgeborgen;

een logeerbed worden uitgeklapt. Wanneer alle

problemen wat betreft landschaarste. In Hong

hierdoor zijn er 24 mogelijke opstellingen te

schuifwanden zijn ingeschoven en het bed en de

Kong wordt er dan ook gebruikgemaakt van

maken. Het bed, met aan de onderzijde een uit-

bank zijn ingeklapt, is het mogelijk om het ap-

het concept meervoudig grondgebruik. Hierbij

klapbare bank, kan opgeklapt worden tegen de

partement als entertainmentkamer te gebruiken.

wordt één stuk grond voor meerdere functies

muur. Om tv te kijken wordt een schuifwand met

Er kan een hangmat worden opgehangen en een

gebruikt, waaronder wonen, werken, recreatie en

de tv naar voren getrokken; hierachter bevindt

projectiescherm voor het raam naar beneden

transport. Door het realiseren van al deze functies

zich gelijk de keuken met een minibar en keuken-

worden gelaten. Door dit ingenieuze systeem en

op de dure grond is het mogelijk om de prijs voor

blok met alle voorzieningen. Het bureau dat zich

het gebruik van spiegels in het plafond en een

appartementen te drukken. De prijs is echter

naast het bed bevindt, kan 90 graden draaien,

spiegelende vloer lijkt het appartement groter

vaak nog absurd hoog. Hierdoor worden kleine

waardoor het haaks op de muur komt te staan

dan het eigenlijk is.

woningen in nog kleinere woningen verdeeld.

De meeste appartementen hebben maar een vloeroppervlak van 10 tot 30 m2 en worden door complete gezinnen bewoond. Het leven in zulke kleine ruimtes beschouwen de Hong Kongers als deel van hun cultuur. Zij maken optimaal gebruik van de ruimte in hun land.

Gary Chang heeft het optimaal gebruiken van ruimte met zijn appartement naar een hoger niveau gebracht. Het appartement is met zijn 32 m2 even groot als de andere 370 appartementen in het 17 verdiepingen hoge gebouw, maar door zijn ingenieuze ontwerp is er veel meer bruikbare ruimte. Vanaf zijn 14e woont Chang in dit appartement. Hij kwam hier wonen met zijn ouders, drie zusjes en een inwonende studente; in totaal dus zeven mensen op een oppervlakte van 32 m2. Nadat de studente uit huis ging en zijn ouders en zusjes naar een groter appartement verhuisden kocht Chang het appartement voor 45.000 Hong Kongse dollars. Chang, die zelf architect is, is vanaf dit moment begonnen met het optimaliseren van het appartement. In vier stappen is het appartement verbouwd en steeds opener geworden. Na de laatste verbouwing in 36 | CHEPOS

KLEINE WONINGEN

THAT’S WHY KERET HOUSE - WARSCHAU Het Keret House in Warschau is de smalste woning ter wereld. Het huis vult een gat op tussen een appartementengebouw en een vooroorlogs huis. De woning is op het breedste stuk maar 150 centimeter breed en op het smalste stuk slechts 90 centimeter. Het huis, ontworpen door Jakub Szczesny in samenwerking met architectenbureau Centrala, is bedoeld voor de Israëlische schrijver en filmmaker Etgar Keret. Ondanks dat het bewoond is mag het niet gezien worden als

MICRO HOUSE – BEIJING

huis maar juist als kunstobject; de woning voldoet

De microwoning ontworpen door Liu Lubin be-

namelijk niet aan de Poolse bouwwetgeving.

staat uit kruisvormige modules die elk een eigen

Het huis bevat twee verdiepingen: één met de

functie hebben. De modules kunnen gegroepeerd

woonkamer, keuken en badkamer en één met de

of geschakeld worden tot een woning. Tussen

slaapkamer. Via een ladder is het mogelijk om op

de modules is geen fysieke connectie, zoals bij

de bovenste verdieping te komen. De entree van

de opstelling in Beijing, maar wanneer ze achter

het huis is bereikbaar via een trap die ingetrok-

elkaar worden geplaatst, is het hier wel mogelijk

NAGAKIN CAPSULE-TOREN – TOKIO

ken kan worden. Wanneer deze is ingetrokken

om een grotere ruimte te realiseren. De modules

Het ontwerpen van microwoningen krijgt sinds

vormt deze plek de woonkamer. In het huis zitten

hebben twee vierkante ramen die tevens dienen

korte tijd veel aandacht, maar in 1972 is in Japan

enkele ramen die niet open kunnen, maar het

als toegang. Het concept is gebaseerd op de mi-

al een van de eerste concepten voor de microwo-

meeste licht komt binnen via de translucente

nimale ruimte die nodig is voor simpele beweging

ning gerealiseerd. De Nagakintoren is de eerste

glaspanelen die de muren vormen. Elektriciteit

in huis. In de module bevindt zich een inge-

capsuletoren die daadwerkelijk voor gebruik

wordt verkregen via het naastgelegen gebouw en

bouwde plank. Wanneer de module geroteerd

bedoeld was. Het was bij de realisatie direct een

het huis heeft een eigen water- en rioolinstallatie

wordt, zal de verschuiving van deze plank zorgen

boegbeeld voor de Japanse metabolistengroep.

en is derhalve niet aangesloten op de waterhuis-

voor de perfecte ruimte voor activiteiten als

Deze groep wilde door de bouw van flexibele

houding van de stad.

werken, douchen, slapen en koken. De modules

megastructuren de explosieve bevolkingsgroei in

zijn gemaakt van een vezelversterkte schuim-

het naoorlogse Japan opvangen. Het idee achter

composietstructuur die ze licht maar sterk maakt.

de Nagakintoren is dat de capsules eenvoudig

Hierdoor zijn de modules gemakkelijk te roteren,

los te koppelen zijn en de gebouwen hierdoor

op te tillen en met de hand te assembleren. Door

flexibel, vervangbaar en aanpasbaar zijn, zodat ze

de kleine afmetingen, 2,4 x 2,5 x 2,5 meter,

kunnen inspelen op de dynamische stad. De cap-

passen de modules perfect in zeecontainers voor

sules, die rond een centrale kern zijn geplaatst,

transport en omzeilen ze de huidige beperkingen

zijn studio’s van 2,5 x 4 x 2,5 meter met één enkel

met betrekking tot privéwoningen in China.

rond raam. De toren was voornamelijk bedoeld als economische huisvesting voor zakenlieden maar wordt nu door allerlei verschillende mensen bewoond. Het project is helaas geen groot succes gebleken; de capsules zijn in de afgelopen veertig jaar nog nooit onderhouden of vervangen. Na een mislukte poging om voor het woongebouw een monumentale status te verkrijgen staat het nu op de lijst om gesloopt te worden.

AFBEELDINGEN 2 1

4 3 5

1. Collage mogelijkheden Domestic Transformer (bron: HomeDSGN) 2. Capsules, in slechte staat, bevestigd aan kern (bron: archspace) 3. 3D-doorsnede (bron: Andreas Meichsner, Centrala) 4. Opstelling Micro House Beijing (foto: Studio Liu Lubin) 5. Diagram geschakelde modules en mogelijkheden met ingebouwde plank (bron: Studio Liu Lubin)

BRONNEN 1. Ganesan, S.; Giridharan, R.; Lau, S.S.Y. ‘Multiple and intensive land use: case studies in Hong Kong’. (Habitat International. September 2005, Volume 29, Issue 3, p.

527–546) 2. Siu Yu Lau, S. ‘A Case Study of MILU in Hong Kong’.

(Habi-035; Quest for Partners in Research on Multifunctional and Intensive Land Use. 2006, p. 4760.)

3. ‘A tiny apartment in Hong Kong transforms into 24 rooms’. 7 mei 2011. Home DSGN

4. Adema v. Kooten, L.; v. Schaik, M. ‘Nagakin Capsule Tower’. 8 juli 2008. Architectenweb 5. ‘The FIVE foot wide Keret House by Centrala is now reality!’. 25 oktober 2012. HomeDSGN 6. ‘Micro House in Tsinghua by Studio Liu Lubin’. 29 juni 2013. Dezeen magazine.

CHEPOS | 37

SERPENTINE GALLERIES HALL OF FAME Gelegen aan de Serpentine, de grote vijver van de Kensington Gardens in Londen, bevindt zich een voor architecten magische plek: De Serpentine Galleries. Ieder jaar krijgt één architect daar de kans om zijn expertise te uiten in een zo bizar mogelijk paviljoen. Het budget is nagenoeg onbeperkt en een functie hoeft het niet te hebben. Het is een soort tijdelijke Hall of Fame voor architecten. Dat het culturele Londen hier een geschikte stad voor is, bleek wel in het verleden. Zo werd in 2013 het paviljoen van Sou Fujimoto door 200.000 bezoekers bekeken in de vier maanden dat het opgebouwd was. Dit jaar zal het paviljoen worden ontworpen door de Chileense architect Smiljan Radic. Hij is daarmee de veertiende architect die de kans krijgt om een prestigieus paviljoen te ontwerpen voor de Serpentine Galleries.

TEKST: PATRICK VAN DODEWAARD Smiljan Radic, een relatief onbekende naam tussen Rem Koolhaas, Oscar Niemeyer, SANAA, etc.

Radic: “De lichtgevende schelp zal ‘s nachts de aandacht van voorbijgangers trekken als motten op een lamp.”

is een Chileense architect die vooral in zijn vader-

Het paviljoen is een moderne interpretatie van

heden ontstaan in het lichtspel, wat het geheel

land heeft gebouwd en minder bekend is dan zijn

een folly. Follies zijn kleine bouwwerken, veelal

spannender moet maken. AECOM zal zorgen

voorgangers. Radic, geboren in 1965, is een van

opzettelijk zonder een duidelijke functie. Denk

voor de technische uitwerking van het paviljoen,

de beroemdste Chileense architecten op het mo-

aan kleine torentjes, podiums, e.d. Follies werden

zoals ze dit in 2013 ook al deden. Ook zal het als

ment. In Chili lijkt de architectuur een glorietijd

vooral tussen de 16e en 19e eeuw veel gebouwd

projectmanager fungeren.

door te maken. De uitnodiging aan Radic is dan

in Engelse en Schotse parken. Er is dan ook geen

misschien ook wel de kroon op het werk van veel

bouwkundige vertaling van in het Nederlands.

Het paviljoen wordt geopend op 26 juni en zal

Chileense architecten. Het is de moeite waard

Het paviljoen zal bestaan uit een semi-transpa-

t/m 19 oktober open zijn als ontmoetingsruimte

om het werk van Radic eens te bekijken. Onder

rante cocon die rust op enkele rotsblokken. De

en café. (tip van de redactie: ga erheen )

andere het Mestizo Restaurant en Copper House

huid van de schaal wordt gemaakt van glasvezel

2 zijn zeker het bekijken waard. Zijn werk wordt

en zal als omhulsel dienen van een patio. Deze

geprezen door de veelzijdigheid en omgang met

patio is lager gelegen dan het maaiveld, waar-

AFBEELDINGEN

de fysieke en sociale context. In een interview

door er een knusse ruimte ontstaat. Radic: “Ik wil

serpentinegalleries.org

met The Guardian vertelt Radic dat hij altijd meer

het gevoel van een primitieve ruimte in een folly

op zoek is naar ruimtelijke kwaliteiten als bele-

terugroepen.” In deze patio moet de bezoeker

ving, luchtkwaliteit, licht en geluid dan naar het

het gevoel krijgen dat het paviljoen zweeft. In de

visuele gevoel aan de oppervlakte. Hij levert dan

avond wordt de huid gelig verlicht, waardoor er

ook kritiek op de beruchte gevel-architectuur die

een grote lichtgevende schaal ontstaat. Door de

op het moment erg in de mode is.

verschillende lagen glasvezel zullen er oneffen-

38 | CHEPOS

BRONNEN 1. Wainwright, Oliver. “Chilean architect Smiljan Radic to design 2014 Serpentine pavilion” 12 Mar 2014. theguardian 2. Quirk, Vanessa. “Smiljan Radic to Design 2014 Serpentine Pavilion” 12 Mar 2014. ArchDaily.

3. “Serpentine Pavilion 2014” Mar 2014 Serpentinegalleries

SERPENTINE GALLERIES, LONDEN

THAT’S WHY

2001 - Daniel Libeskind

2003 - Oscar Niemeyer

2002 - Toyo Ito

2006 - Rem Koolhaas

2008 - Frank Gehry

2009 - SANAA

2010 - Jean Nouvel

2011 - Peter Zumthor

2012 - Ai Weiwei, Herzog & de Meuron

2013 - Sou Fujimoto

CHEPOS | 39

KIRUNA DE VERPLAATSTE STAD De stad Kiruna, in het noorden van Zweden, ontstond bij een ijzerertsgroeve. Nu, ruim honderd jaar later, vindt de winning ondergronds plaats. Uitbreiding van deze winning zal verschuiving van de grond teweegbrengen, waardoor Kiruna gedeeltelijk verplaatst zal moeten worden.

TEKST: MARINDE VAN ROOIJ

grond tot gevolg hebben. Om vast te kunnen

het stadscentrum drie kilometer naar het oosten

stellen welke gebieden ontruimd moeten worden,

is verplaatst.

GESCHIEDENIS

zijn er grenzen gesteld aan deze verschuiving.

Na de eerste testboringen in 1880 en hevige dis-

Vervorming en de eerste landverschuivingen

De grootste investeringen liggen in de infrastruc-

cussies werd besloten om een treinverbinding aan

vinden plaats zonder dat dit waarneembaar is

tuur. Het treinverkeer en de grote wegen moeten

te leggen. Pas na de aanleg van het spoor begon

met het blote oog. Dit kan alleen worden waar-

verlegd worden en de elektriciteitscentrale

zowel de nederzetting als industrie te groeien;

genomen met gevoelige meetapparatuur. Aan de

verplaatst. Daarnaast vinden er ook grote veran-

hierdoor is 1900 het geboortejaar van Kiruna.

hand van metingen in combinatie met resultaten

deringen plaats in de ondergrondse infrastruc-

Toen de stad zich op deze plek vestigde bij een ijzerertsgroeve uit 1899 kon men nog niet bedenken dat honderd jaar later ijzererts op grote diepte gewonnen zou worden. De stad in het noordelijkste puntje van Zweden telt nu ongeveer 18.000 inwoners. Sinds 1960 wordt ook ijzererts gewonnen onder de grond en daarmee is de mijn

“Toen de stad zich op deze plek vestigde, kon men nog niet bedenken dat honderd jaar later ijzererts op grote diepte gewonnen zou worden.”

momenteel de grootste ter wereld. Zolang er vraag naar staal blijft, zal de internationale mineralengroep Luossavaara-Kiirunavaara AB (LKAB) met de winning doorgaan.

uit vergelijkbaar onderzoek zijn voorspellingen

tuur: waterleidingen, riolering, stadsverwarming,

gedaan over de gevolgen voor de stad. Met deze

elektriciteit en telefonie.

LKAB heeft nu plannen om de winning uit te

voorspellingen is in beeld gebracht welke delen

breiden, wat invloed zal hebben op de vervor-

van de stad in welke periode ontruimd moeten

Het verplaatsen van een stad is een ingewikkelde

ming van de grond onder de stad. Hierdoor is

worden om niet de gestelde grenzen te over-

klus; naast de technische aspecten is het namelijk

men genoodzaakt actie te ondernemen om de

schrijden. Dit betekende dat al in 2012 het spoor

vooral ook een organisatorische aangelegenheid.

gevolgen van scheuren te vermijden. Dit zal een

verlegd moest zijn.

Er moet eerst nieuwbouw worden gerealiseerd

gedeeltelijke verplaatsing van de stad betekenen.

Niemand kent de exacte snelheid van de

voordat men kan beginnen met slopen, het voor-

deformatie. De afbeelding hierboven geeft de

zieningenniveau moet gelijk blijven en daarnaast

VERPLAATSING

invloedscirkel weer in de situatie dat LKAB tot een

moet de historische waarde van panden bewaard

De verplaatsing van Kiruna is een uniek project.

diepte van 1365 meter gaat boren. De afbeelding

blijven wanneer dit technisch mogelijk is. De

Voor kolenmijnen zijn in Duitsland al meerdere

onderaan de volgende pagina laat de toelaat-

transformatie van de stad vindt uiteindelijk in sta-

dorpen verplaatst, maar nog nooit op een schaal

baarheidsgrenzen zien voor 2023 en 2030/2035

dia plaats, waarbij er in totaal zo’n 3500 tot 4000

ter grootte van Kiruna. Het gaat hier namelijk niet

waar in Kiruna rekening mee wordt gehouden.

nieuwe woningen gebouwd en 21 historische

alleen om nieuwbouw van een aantal woningen,

Dit betekent dat heel het voormalig centrum

gebouwen verplaatst worden.

maar tevens om het creëren van een geheel

inclusief treinstation, stadhuis, volkshuis, kerk,

Voor het ontwerp van het nieuwe stadscentrum

nieuw stadscentrum met bijbehorende infrastruc-

ziekenhuis en brandweerkazerne verplaatst zullen

en het nieuwe stadhuis werd een ontwerpwed-

tuur boven en onder de grond.

moeten worden om aan de gestelde grenzen te

strijd uitgeschreven. De winnende inschrijving

Uitbreiding van de ijzerertsboringen zal een

voldoen. Dit heeft geleid tot een nieuw ontwerp

voor het stadscentrum is ‘Kiruna 4-ever’ en

zijwaartse en neerwaartse verschuiving van de

voor de stad dat in 2033 klaar moet zijn, waarbij

bestaat uit een consortium rond White Archi-

40 | CHEPOS

KIRUNA

THAT’S WHY

tects. Het doel van het plan is om van Kiruna een

daarentegen wel een voorbeeld zijn voor andere

duurzame en samenhangende stad te maken

steden in de toekomst. Wanneer zal de volgende

waarbij de natuur binnen handbereik is. Met het

stad moeten worden verplaatst? En zal dit zijn

winnende team is de gemeente om de tafel gaan

door een mijn, gasboringen of misschien door het

zitten en zo ontstond er in oktober 2013 een aan-

rijzende zeeniveau vanwege klimaatveranderin-

gescherpt plan. LKAB betaalt 85 miljoen Zweedse

gen? De tijd zal het leren.

AFBEELDINGEN 1

2

3

kronen voor de grond en had in 2011 voor de

1. Invloedscirkel ijzererts winning (bron: Jonas Askergren) 2. Ontwerp voor het stadscentrum (bron: GHILARDI + HELLSTEN ARKITEKTER) 3. Consequenties veiligheidsgrenzen (bron: GHILARDI + HELLSTEN ARKITEKTER)

transformatie 6 biljoen Zweedse kronen gereserveerd, wat ongeveer gelijk is aan respectievelijk een ruime negen miljoen en 660 miljard euro.

TOEKOMST Doordat er op de schaal van Kiruna geen verge-

BRONNEN 1. KIRUNA KOMMUN. KIRUNA - city in transformation (Kiruna: KIRUNA KOMMUN, 2014) 2. Lisbeth Pekkari. “City in transformation”. 15 januari 2014. kiruna.se 3. LKAB. “Urban Transformations”. 2014. lkab.com

lijkbare projecten zijn van stadstransformaties is er geen voorbeeld voorhanden, Kiruna kan

CHEPOS | 41

The economic value of signature architecture in corporate buildings

whole. However, initially it also poses a larger risk for the financial stability of companies and the economy.

Quality of architecture Architecture is a combination of form and function, creativity and pragmatics, alpha and beta. I.e., architecture is a phenomenon with two contrasting faces. One side is providing a client, private, corporate or governmental, with the necessary space to exploit a certain function; the other side is aesthetical prestige, symbolism and

Voor het mastervak ‘Philosophy in Architecture’,

appearance, often stated to be a less necessary

onderwezen door dr. J.C.T. Voorthuis, heeft Joris

part of a building.

Pierik een essay geschreven over de econo-

Whether a building fulfils its functional demands

mische waarde van ‘signature architecture’:

is relatively easy to assess, it can simply be

bouwkunst afkomstig van gevestigde namen in

compared with the schedule of demands . For the

de architectuur. Het onderstaande essay is een

aesthetical and symbolic qualities, it is much more

ingekorte versie,

difficult to assess whether a building is successful.

Ga voor de volledige versie naar:

The subjective qualities are unquantifiable and

jorispierik.wix.com/portfolio

therefore hard to give value. This does not mean that the subjective qualities of architecture hold

TEKST: JORIS PIERIK

no value.

“Appraising the intrinsic value of art and design objects is a fascinating yet difficult endeavour due

As a result of the financial crisis of 2007 , cost

The largest financial crisis since the Great Depres-

to the high degree of subjectivity involved in as-

savings and budget cuts are a hot issue in almost

sion of ‘33 had erupted.

sessing the aesthetic quality of the objects.”1

every sector, as they are all affected by the

Six years later the economy has still not reco-

financial difficulties that the global economy and

vered. The housing market and the construction

Exterior and interior value

individual countries are facing. The construction

sector were struck hard and all affiliated busines-

Bank buildings and large offices are often desig-

sector is not any different; with an enormous

ses were put at risk. All expenses are being scruti-

ned to express a certain status, power, wealth,

annual turnover and a close affiliation with the

nized and architecture is one of those expenses.

confidence and/or stability. The appearance of

financial sector, it is one of the most vulnerable

One way to economise in the construction sector

the building reflects the characteristics of the

sectors. It is important to understand the mutual

is to cut down on the costs of the architect.

company, convincing consumers to use their

influence of the construction sector and the

Architecture not only fulfils a need for space and

services or to buy their product. Companies go to

financial sector, as well as the role of architecture

function within a building, it is also experienced

great lengths to make their buildings express their

in that relation, before deciding on budget cuts

as applied art, of aesthetics and appearance. It

values. Hiring a signature architect or a new of-

in the construction sector. In order to make the

is believed to add a certain value to a building

fice covered in expensive materials, is a first step

right decisions concerning architecture, both the

because of ‘signature branding’. When investing

in expressing wealth and status. However, the

financial benefits and expenses will have to be

in, or buying a building designed by a signature

intended positive message a building is expres-

valued.

architect (a signature building), it is not just an

sing, is not always perceived as such. Despite

The mutual dependency of the construction sec-

investment in the future income streams, but

their intentions, the expensive and prominent

tor and the financial sector became clear during

also an investment in a work of art. The term

buildings are sometimes perceived as misplaced

the outbreak of the financial crisis. The banking

‘signature architecture’ is derived from the artistic

arrogance and a false claim of wealth, power

sector’s intensive money-lending inevitably

world of paintings and sculptures, as the artist’s

and stability. During the crisis, the public opinion

caused inflation. Housing prices consequently

signature adds value to the object.

started to dictate that the banks and companies

rose quickly and eventually the bubble burst;

In this essay, the balance between the higher

should have invested in their employees and the

housing values imploded, mortgages became un-

architect fees and construction costs and the

company’s stability.

affordable, foreclosures forced people out of their

increased benefits of signature buildings will be

Although the exterior of signature buildings may

homes, banks lost income and eventually stopped

discussed. Short term costs increase in compari-

be controversial, the interior designing of these

lending money to each other. This downward

son to non-signature architecture, but in the long

buildings is less criticized. The interior has a pro-

spiral affected the whole of America and quickly

run signature buildings will hold value better. It

ven positive influence on productivity and moti-

made its way to Europe and the rest of the world.

appears that signature architects do convey an

vation of employees and as a result of that on the

added value to buildings and to architecture as a

productivity and efficiency of the company, for

CHEPOS 42 | CHEPOS | 42

ESSAY FILOSOFIE

THAT’S WHY instance by using specific colours and layouts in

between similar signature and non-signature

presents an opportunity to increase the profit

the workplace2.

buildings.

margins on the project and is a contribution to the

Larger investments in the aesthetics of a building

The sales prices of buildings on the other hand

turnover of the construction sector and the real

seem to be accepted more easily, if they prove to

are more easily comparable. As sales prices are

estate market. This is a contribution and stimula-

be relevant and effective. The increased efficiency

much more accessible, a quantitative research is

tion to the growth of the economy as a whole.

and productivity in the office will eventually

possible. In a quantitative research from Henley

However, larger capital turnover comes with

compensate for the larger initial investment that

Business School, 16,932 American office buil-

greater risks. It is hard to anticipate on the

was made for the interior.

dings designed by either signature architects or

developments of the real estate market decades

For the exterior, it is much harder to investigate

non-signature architects were compared. There

ahead. It is therefore a large risk to invest in a

the effects. These effects, positive or negative,

was conclusive evidence that sales prices for

signature building, as it is uncertain whether

are not quantifiable. The exterior of a building

signature office buildings were as much as 17%

the investments will pay off in the long run. The

is not only intended to express certain qualities

higher and have rents 5-7% higher than buildings

consequences of over-optimistic forecasts have

of a company, but is also intended to establish a

designed by non-signature architects [1]. The

been demonstrated during the financial crisis.

relationship between the building and the urban

quantified economic gain for signature architec-

It proved that taking risks with the real estate

context in which it is placed. A signature building

ture proves that if a higher seed capital can be

market means an immediate risk of destabilising

could have tourist value, giving an impulse to the

acquired, it is likely to eventually pay back in sales

the financial market and the economy.

visitor rates in the neighbourhood and potentially

or rental prices, making signature architecture an

In 2007 , the world experienced that econo-

the city. The newly designed building can blend in

added economic value.

mic gain has oppressed economic stability too

with the environment; improving the appearance

Although there is a clear quantification of

much over the years. In the future, the financial

of the environment as a whole and stimulating

increased rent and sales prices for signature

stability of a company and the economy as a

the functioning of the urban context. Signature

architecture, increased construction prices are not

whole should be considered more heavily, when

architects also contribute to public acceptance for

quantified. Therefore it is not possible to give a

decisions are being made about purchasing new

new buildings:

conclusive answer to the question whether signa-

office buildings. As no conclusive answer can be

“The identity and corporeal presence of the lead

ture architecture is good or bad for the economy,

given about the exact contribution of signature

signature architect is also crucial in the pursuit of

simply because there are too many variables that

architecture to the economy, it is best to develop

broader public acceptance of the civic benefits of

take part in the equation, to be able to clearly

a design attitude in which sensible choices are

a project.”

identify the role of the signature architect. The

made to avoid projects that end in financial

The positive reception of a new building might

answer is in the nuance, as it is dependent on the

catastrophes. A more conservative and careful

also encourage other businesses to settle in the

circumstances and on the view of the client. If the

attitude towards putting capital on the line for a

near environment, thus proving the new building

client is willing to take a risk by investing a larger

new building would be beneficial for the finances

to be a local economic impulse.

amount of money in his building, it might be

of the company and as a result of that for the

The exterior clearly differentiates from the interior

profitable to choose for a signature architect.

stability of the economy.

when it comes to public criticism. Whereas an

The influence of a signature building on the

That being said, it can be questioned whether

expressive exterior is reason for discussion about

environment, the community and the public has

economic and financial gains are the only relevant

greed and arrogance, a designer interior is much

undergone a transformation in the last five years,

positive effects a building can have. Architecture

more accepted as a tool to improve productivity

as the financial crisis uncovered the somewhat

is a form of art and art is not an instrument to

and efficiency. The more intensive criticism on the

hollow symbolism in the architecture of banks

boost the economy, but an instrument to express

exterior might also be attributed to the fact that

and businesses. In the design of an office building

creativity and to engage the public’s aesthetic

the public is not confronted with the interior as

these shifts should definitely be taken into ac-

sensibilities. Conclusively, the relevance of sig-

often as it is confronted with the luxury exteriors.

count, disregarding whether it will be designed by

nature architecture is not only dependent on its

The economic consequences

a signature architect or a non-signature architect.

economic value, but also on its artistic, monumental and social qualities. Assessing the value

It is a public secret that signature buildings are often much more expensive than planned.

Conclusion

of signature architecture merely on its economic

Besides higher construction costs, the commis-

To conclude, it can be said that a balance should

value would be an impoverishment of the archi-

sion fees for signature architects are higher than

be found between costs and benefits. Signature

tectural craft and the urban space.

for non-signature architects, as stated by Donald

architecture is more expensive in the design and

McNeill (2005) [3]. There is little evidence for the

construction process than non-signature architec-

[1] Franz Fuerst, Patrick McAllister & Claudia Murray.

higher construction prices, as it is hard to assess

ture. To compensate for these costs, a signature

(2011). Designer Buildings: An Evaluation of the Econo-

the design and construction costs for a building if

building also has financial and marketing benefits

mic Value of Signature Architecture

it would have been designed by a non-signature

in the exploitation phase and in the ultimate

[2] Barry P. Haynes. (2008). The impact of office comfort

architect. Every building is unique and poses

selling price of the building. Both the investments

on productivity, Journal of Facilities Management.

unique challenges and opportunities. There are

for acquiring a signature building and the profits

[3] Donald McNeill. (2005). Office buildings and the

simply too many variables to identify the share

by selling a signature building are larger than for

signature architect: Piano and Foster in Sydney, Environ-

of the signature architect in the price difference

a non-signature building. The larger turnover

ment and Planning A 2007.

CHEPOS | 43

WATER. WEGEN. WERKEN. RIJKSWATERSTAAT. 44 | CHEPOS

ADVERTORIAL

Bij Rijkswaterstaat werken we aan verbindingen. Over weg en water. Met de politiek, met aannemers en (vaar)weggebruikers. Tussen maatschappelijke dilemma’s en effectieve oplossingen. En natuurlijk met onze medewerkers, want verbinden begint bij je eigen mensen.

Ruim 3.200 kilometer rijkswegen, 1.600 kilometer vaarwegen en meer dan 65.000 km2 oppervlaktewater. Dat is het werkterrein van Rijkswaterstaat, een uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Onze missie is het beheren en ontwikkelen van deze rijkswegen, -vaarwegen en -wateren en we zetten in op een duurzame leefomgeving. Samen met anderen werken we aan een land dat beschermd is tegen overstromingen, waar voldoende en schoon water is en verkeer vlot en veilig over weg en water kan. Taken die van levensbelang zijn voor een veilig, leefbaar en bereikbaar Nederland.

REGISSEUR Rijkswaterstaat voert deze taken niet zelf uit, maar stuurt marktpartijen aan die namens ons wegen, vaarwegen, bruggen en dijken ontwerpen, aanleggen en onderhouden. Die rol van regisseur is een complexe, kent veel verantwoordelijkheden en zit vol uitdagingen. De komende jaren neemt het verkeer op weg en water sterk toe. Stijgt de zeespiegel, daalt de bodem. Om Nederland leefbaar, bereikbaar en veilig te houden zijn innovatieve oplossingen nodig. Rijkswaterstaat is daarom op zoek naar technisch specialisten die in een probleem een uitdaging zien.

BIJZONDER EN UITDAGEND Werken bij Rijkswaterstaat betekent werken aan bijzondere en uitdagende projecten in heel Nederland.

Samen met collega’s in een innovatieve omgeving werken aan projecten die er echt toe doen, projecten die de veiligheid, leefbaarheid en bereikbaarheid van Nederland dienen. We bieden een inspirerende omgeving waar samenwerking hoog in het vaandel staat en iedereen trots is op wat we bereiken. We kijken hierbij niet naar organisatiegrenzen, maar naar onze bijdrage aan het resultaat en delen hierbij onze kennis. Als Rijkswaterstaat werken wij aan fysieke verbindingen in de vorm van snelwegen of hoofdwaterwegen, maar ook breder. Tussen visie, beleid en uitvoering, bijvoorbeeld. Tussen kwaliteit en kosten. Tussen overheid, marktpartijen en de eindgebruiker. Kernbegrippen binnen onze organisatie zijn publieksgericht werken, netwerken verbinden en werken in teamverband.

WATER. WEGEN. WERKEN. RIJKSWATERSTAAT

CHEPOS | 45

NIEUW ORDOS EEN SPOOKSTAD?

Nieuw Ordos, een stad in China die een decennium geleden in zijn geheel uit de grond gestampt werd voor een miljoen inwoners, telt er tegenwoordig nog geen vijftigduizend. De stad is in menig artikel bestempeld als spookstad en daardoor een gefaald project, maar is dit wel terecht?

Tevens wordt er, ondanks de grote leegstand, nog steeds in hoog tempo doorgebouwd. Hiernaast zie je het enorme centrale plein met een minimumaantal aan bezoekers, terwijl op de achtergrond nieuwe gebouwen in de stijgers staan. Waartoe zal dit leiden en dient dit niet gestopt te worden?

TEKST: WOUTER LOOMANS

Ordos, een stadje gelegen op ongeveer 500

Het is het verhaal van de kip en het ei: zolang er

kilometer ten westen van Beijing, is haar hele

geen winkels zijn of werkgelegenheid is, komen

Wat doe je als een stad uit zijn voegen barst?

geschiedenis een armoedig plaatsje geweest met

er geen mensen, maar zolang er geen mensen

Breid je hem dan wijk voor wijk uit of pak je het

slechts inkomsten uit de wol- en textielindustrie.

wonen, komen er ook geen winkels en werkge-

grootser en ambitieuzer aan? Zoals het de Chi-

Hier werd twaalf jaar geleden echter een van de

legenheid.

nezen betaamt, werd er voor het laatste gekozen

grootste steenkoolvelden van China ontdekt.

en bouwden ze, naast de overvolle stad Ordos

Vele boeren kregen de kans hun land voor relatief

De overheid zal niet snel toegeven dat het project

(Dongsheng), een compleet nieuwe stad voor

enorme bedragen te verkopen en werden in één

mislukt is; dat past niet bij het Chinese eergevoel.

een miljoen inwoners met de pakkende naam

klap rijk. Dit zorgde ervoor dat deze kleine stad in

Daarnaast is het wellicht ook nog te vroeg om

Nieuw Ordos (Kangbashi).

een decennium uitgroeide van een van de armste

dat te roepen. Een miljoen mensen is, zelfs voor

plaatsen in China tot een van de rijkste.

Chinese begrippen, een grote hoeveelheid om in

Het klinkt als de droom van elke stedenbouw-

tien jaar te herplaatsen. De overheid is nu bezig

kundige: een stad ter grootte van Amsterdam

In China is het gebruikelijk om, wanneer er

met ingrepen om mensen te lokken en houdt

ontwerpen op een tabula rasa, waarop je dus

opeens grote rijkdom ontstaat, te gaan bouwen.

haar zicht op de toekomst. Ze geven bewoners

alles zelf kan invullen. Je hoeft bijna nergens

Plaatselijke overheden promoten zichzelf name-

van de hele regio incentives om naar de stad te

rekening mee te houden: geen oud stadscentrum

lijk met tastbare resultaten als het bouwen van

verhuizen. Zo zijn een aantal van de beste scho-

dat niet gebouwd is op auto’s, geen oude panden

ziekenhuizen of scholen; een schijn van succes.

len, samen met ziekenhuizen en andere publieke

of stadsgezichten die gewaarborgd dienen te

Met datzelfde idee werd dus ook Nieuw Ordos

faciliteiten, uit de omgeving naar de nieuwe stad

blijven en geen starre bewoners die beslist geen

ontwikkeld.

verplaatst en krijgen bewoners een aanzienlijk

verandering willen zien. Aan ambitie was geen

bedrag als ze daar een huis kopen. Dit heeft

gebrek, maar toch wordt de stad in menig artikel

De imponerende beelden, pleinen en gebou-

enigszins geholpen; het aantal inwoners groeit

bestempeld als spookstad, omdat er momenteel

wen kenmerken de Chinese stedebouwkundige

– langzaam weliswaar – constant. Maar is het

nog geen vijftigduizend mensen wonen. Is dit

mentaliteit. De stad is zeer indrukwekkend, maar

niet moreel verwerpelijk om mensen te dwingen

miljardenproject faliekant mislukt of is er iets

op een aantal werknemers van overheidsinstan-

te verhuizen door alle voorzieningen naar het

anders aan de hand?

ties na zijn er weinig mensen te vinden in de stad.

beoogde gebied te verplaatsen?

De inwoners ervaren het in ieder geval niet als hinderlijk. Ze zijn van erg arm naar behoorlijk rijk gegaan, hebben bankrekeningen geopend en hebben nu de mogelijkheid om villa’s te kopen in een nieuwe stad. De samenstelling van de bewoners is gemengd: een deel komt uit de oude stad, een ander deel uit de omgeving, en het laatste deel van nog veel verder weg, vanwege de nieuwe economische kansen die de stad biedt.

Deze groep bestaat uit arbeidsmigranten die in de bouw gaan werken en families die naar meer ruimte en meer frisse lucht verlangen, zaken die in veel steden in China schaars zijn.

46 | CHEPOS

NIEUW ORDOS

THAT’S WHY

EEN VEEL GROTER PROBLEEM

vermogen bedraagt ongeveer 400 miljard dollar.

overheid om inwoners naar de stad te lokken hun

Hoewel de stad nog lang niet gevuld is, en vele

Wanneer deze woningen niet verkocht worden

vruchten hebben afgeworpen. Het is natuurlijk

huizen nog leegstaan, zijn ze wel verkocht. In

en de beleggers deze geleende bedragen niet

nog niet genoeg, maar mijns inziens zal de stad

China behoort de vastgoedmarkt tot een van

kunnen terugbetalen, zal de economie dus een

in de toekomst floreren, zolang de overheid maar

de meest lucratieve investeringsmarkten en een

ongekend grote klap krijgen, groter dan de crisis

doorgaat met het aantrekkelijker maken van de

groot deel van Nieuw Ordos is dus gekocht door

in de VS in 2008.

stad en zolang de bubbel niet knapt, of beter

speculanten. Hier komt een probleem aan het

Sinds de overheid deze relevatie heeft gehad, is

gezegd: explodeert.

licht dat niet alleen in Nieuw Ordos speelt, maar

zij er alles aan gaan doen om bewoners naar de

in heel China: een vastgoedbubbel die op knap-

woningen te lokken door bepaalde ingrepen door

pen staat.

Er liggen ook plannen om Ordos en Nieuw Ordos, die veertig minuten van elkaar af liggen,

DE ECONOMIE ZAL EEN ONGEKEND GROTE KLAP KRIJGEN, GROTER DAN DE CRISIS IN 2008 Vele ondernemers investeren in vastgoed omdat

te voeren, zoals eerder vermeld in dit artikel. Dit

het in China de afgelopen jaren bewezen heeft

werkt enigszins, maar helaas niet genoeg. Tevens

erg rendabel te zijn en relatief weinig risico met

zijn er ideeën geopperd om een speciale belasting

zich meebrengt. Daarnaast zijn andere investe-

te heffen voor mensen die meerdere woningen

ringsmogelijkheden onaantrekkelijk.

bezitten. Hierdoor zullen nieuwe investeerders

De overheid blijft gebouwen, wijken en dus zelfs

afgeschrikt worden, maar de vele investeerders

hele steden produceren om zich te kunnen profi-

met twee of drie woningen zullen nog minder

leren. De groei van de stedebouwkundige struc-

waarschijnlijk hun leningen kunnen terugbetalen

tuur lijkt een economische groei te representeren.

en dit zal dus de bubbel alleen maar sneller doen

Daarnaast blijven de beleggers investeren in deze

exploderen. Er zijn meer ideeën, maar de oplos-

enorme bouwprojecten. Er is echter één missende

sing lijkt nog angstvallig ver weg te zijn.

schakel in deze structuur: de bewoners.

DE TOEKOMST VAN NIEUW ORDOS De overheid heeft onlangs erkend dat dit een

Hoe zal het Nieuw Ordos vergaan in de toe-

groot risico vormt. Het totaal geïnvesteerde

komst? Het is gebleken dat de pogingen van de

samen te voegen tot één megastad. Ik hoop echter dat de overheid zich eerst achter de oren krabt en Nieuw Ordos rustig laat volstromen, voordat ze aan het volgende miljardenproject beginnen.

AFBEELDINGEN 2 1

1. De grootte van de nagenoeg ongebruikte weg geeft de ongebruikte capaciteit van de stad weer. (foto: Philip Gostelow) 2. Het centrale plein, met twee reusachtige beelden, wordt nauwelijks bezocht en toch wordt er op de actergrond in hoog tempo doorgebouwd. (foto: Amie Tsang)

BRONNEN 1. Hamlin, Kevin. “China’s Desert Ghost City Shows Property ‘Madness’ Persists”. 23 jun 2010. Bloomberg.

2. Zwart, Wouter. “Glimmende spookstad in NoordChina”. 23 dec 2009. NOS. 3. Bildner, Eli. “Ordos: A Ghost Town That Isn’t”. 8 apr 2013. The Atlantic.

4. Day, Peter. “Ordos: The biggest ghost town in China”.

17 mrt 2012. BBC News.

CHEPOS | 47

LEKKER WEG IN EIGEN LAND

BREDA

Een betere vrijdag dan Goede Vrijdag is er niet voor een dagje ‘lekker weg in eigen land’.

Deze keer staat een bezoek aan de Nassaustad Breda op de agenda, slechts veertig minuten met de trein vanuit Eindhoven. Met camera bij de hand, paraplu in mijn tas en de Breda City App geïnstalleerd ben ik klaar om een dagje de toerist uit te hangen in eigen land.

TEKST: JOLIJN VAN KEULEN

Nadat ik in Breda ben aangekomen ga ik eerst

Gewapend met kaart en wandelgids stap ik de

Door de winkelstraten van Breda lopend wijk ik

naar de VVV van Breda, op nog geen honderd

zon weer in op weg naar het stadspark Valken-

iets af van mijn wandelroute om een bezoek te

meter van het treinstation vandaan. Hier loop

berg. Lopend door het park word ik meerdere

brengen aan het Breda’s Museum, een museum

ik de Delfts blauwe klompjes en tulpenservet-

malen gepasseerd door een groep marcherende

met Bredase kunst en historie. Het duurt even

ten voorbij op zoek naar foldertjes van de

soldaten met grote rugzakken op hun rug. Zij zijn

voor ik de ingang van het gebouw heb gevonden

bezienswaardigheden in Breda. Ook koop ik

op weg naar de Koninklijke Militaire Academie

aangezien deze vanuit de stad aan de achterkant

een wandelgids van de ‘Historische Kilometer’,

die in het Kasteel van Breda gevestigd is. Vanuit

van het gebouw ligt. Toegang voor studenten is

een wandeling langs alle belangrijke historische

het park heb je een mooi uitzicht over het kasteel

gratis op vertoon van een studentenkaart. Op het

bezienswaardigheden van Breda. De wandeling

waar vele eeuwen lang leden van de Oranje-

moment van mijn bezoek zijn er twee tentoon-

is niet één maar ongeveer vier kilometer lang.

Nassaufamilie hebben gewoond. Jammer genoeg

stellingen; een over Breda in de Tachtigjarige

is het niet mogelijk het kasteel te binnen te gaan,

Oorlog en een tentoonstelling genaamd De

dus vervolg ik mijn wandeling de binnenstad in.

’Medici. Bij deze laatste tentoonstelling wordt de klederdracht aan het hof van De ’Medici door de

Via de Haven - met zijn vele terrasjes aan de

eeuwen gepresenteerd. De kunstenares Isabelle

waterkant - en langs de Vismarkt kom ik op de

de Borchgrave heeft de kledij geproduceerd uit

Grote Markt. De geur van vis, bloemen en andere

enkel en alleen papier. Hoewel mijn interesse in

lekkernijen komt me al tegemoet voor ik langs

mode minder is, was ik onder de indruk van hoe-

de Grote Kerk de hoek om kom en op de markt

veel deze kunstenares met papier kon maken.

sta. Ik koop zo’n grote, nog warme en smeltende stroopwafel en geniet van de drukte van al die

Weer buiten maak ik een rondje door het Chassé

mensen en roepende marktkoopmannen. Het is

Park, dat grenst aan het Breda’s Museum. Deze

dan ook een groot contrast als ik even later de

nieuwe woonwijk is ontworpen door OMA. Het

stille Grote Kerk binnenstap. Deze Brabants-Goti-

ontwerp gaat uit van een campusconcept, een

sche kerk werd gebouwd tussen 1410 en 1536 en

collectief stadslandschap dat zowel een rustige,

draagt duidelijk de sporen van de band met het

parkachtige woonomgeving als een dynamisch

geslacht Nassau. Er liggen vele voorvaderen van

gebied met openbare en culturele functies moet

de Koninklijke familie begraven in deze kerk en

zijn. Op een zonnige dag is het heerlijk om tussen

het had niet veel gescheeld of de Oranjevorsten

de gebouwen door te lopen, zeker als bouwkun-

zouden in Breda in plaats van in Delft ter aarde

destudent. Naast de stadswoningen liggen ook

besteld worden. Prins Willem van Oranje had na-

het casino en het Chassé Theater in het Chassé

melijk een rustplaats in de Grote Kerk van Breda

Park. Het Holland Casino is gevestigd in de oude

gereserveerd, maar toen hij in 1584 in Delft werd

Kloosterkazerne, een gebouw uit 1504. Ik vind

vermoord was Breda nog in Spaanse handen en

het nog een beetje vroeg om een gokje te gaan

werd hij in Delft begraven.

wagen in het casino en mijn studentenbudget laat dit niet helemaal toe. Maar het is zeker aan te

48 | CHEPOS

LEKKER WEG IN EIGEN LAND

TOOLS

raden; de uitstraling van het oude pand en al die

kijken, van winkelende mensen tot marcherende

je testen hoe gevoelig jij bent voor al die beelden

lichtjes van de gokmachines geven een speci-

militairen, dus ik verveel me geen moment. Na

om je heen. Met een boodschappenlijstje in de

ale sfeer. Ook een aanrader is het om naar het

de lunch vervolg ik mijn ‘Historische kilometer’

ene hand en een scanner in de andere ging ik de

Chassé Theater te gaan. Ben je niet helemaal fan

en kom uit bij het Begijnhof. Deze idyllische plek

strijd aan om zo snel mogelijk alle producten van

van theater of heb je geen tijd, loop dan in ieder

heeft een lange geschiedenis. Het hof met kleine

het lijstje te scannen. Achteraf bleek dat ik veel

geval even naar binnen om de foyer te bekijken.

huisjes, een kapel en kruidentuin is gebouwd

vaker onbewust het duurdere merk had gekozen,

Het Chassé Theater is ontworpen door Herman

voor de Begijnen, alleenstaande vrome vrouwen.

je kunt mij dus veel wijs maken!

Herzberger. Hij was geïnspireerd door het beeld

Zittend op een bankje in de zon vergeet je bijna

van kunstenaar Giacometti met de titel ‘De

dat je in een stad bent. Met moeite geef ik mijn

Met vermoeide voeten loop ik terug naar het

slapende vrouw die droomt’, vandaar de ronde

heerlijke plekje op en ga naar mijn laatste bestem-

treinstation. Ik heb veel gezien van Breda, maar

vrouwelijke vormen in het dak en in de rest van

ming van mijn bezoek aan Breda, het Museum of

nog lang niet alles. Wel heb ik de sfeer kunnen

het gebouw.

the Image. MOTI is hèt museum voor beeldcul-

proeven van de mooie historische binnenstad en

tuur in Nederland. We leven in een wereld waar

weet ik weer meer over haar verleden. En het is

Met een knorrende maag loop ik weer het cen-

we omgeven worden door beelden; reclame,

maar veertig minuutjes reizen, dus ik ga gewoon

trum in, waar ik ergens op een terrasje neerplof

film, beeldende kunst, architectuur en mode. In

nog een keer terug om de rest te zien.

voor een lunch. Er zijn genoeg mensen om te be-

de interactieve tentoonstelling WAANZIEN kun

AFBEELDINGEN 1 23 4 6 7 5

8

1. De Markt 2. Nassau-Baronie-monument 3. Valkenberg 4. Chassé park 5. Grote Kerk 6. Kasteel van Breda 7. Chassé theater 8. Begijnhof

CHEPOS | 49

ZigZagCity

Algemene ledenvergadering #4

29 MEI - 6 JUN

Dankzij de nieuwe iconen van Rotterdam heeft de

17 JUN

De vierde algemene ledenvergadering van het 28e bestuur zal plaatsvinden op 17 juni. Ben jij

New York Times de stad onlangs betiteld als ‘must see city’. Dit architec-

benieuwd hoe het met CHEOPS gaat of wil jij hier je mening over uiten?

tuurfestival zal hier een leuke toevoeging aan worden. Het festival wordt

En wil jij weten uit welke personen het volgende bestuur zal bestaan? Kom

gehouden in het Laurenskwartier, dat zich uitstrekt van de nieuwe Lucht-

dan om 19:30 uur naar The Trafalgar Pub! Aansluitend is er de gelegenheid

singel bij de Hofbogen in het noorden, via de markthallen naar de kubus-

om samen gezellig een drankje te drinken.

woningen in het zuiden. Hier zullen optredens, kunstwerken en tijdelijke ontwerpen te zien zijn. Kijk voor meer informatie op www.zigzagcity.nl.

Laurenskwartier Rotterdam

Losse tijdschriftenverkoop

Dag van de Architectuur

21 JUN

‘Mensen maken de stad’ is het thema van de Dag van de Architectuur. Mensen bepalen

namelijk steeds meer zelf hoe de bebouwde wereld eruitziet. Verschil-

2 - 6 JUN

In de eerste week van juni vindt bij

lende steden organiseren interessante activiteiten. In Eindhoven zal de dag

CHEOPS weer de losse tijdschriftenver-

draaien om het erfgoed van Philips. Exacte informatie is op het moment

koop plaats. Hier worden verschillende bouwkundige bladen verkocht voor

van schrijven nog niet bekend. In Rotterdam kun je door middel van tours,

studentenprijzen. De MARK, de Blauwe Kamer, de Detail, The Plan en nog

lezingen en workshops nieuwe verhalen bij bekende plekken en gebouwen

vele andere titels behoren tot het aanbod. Afhankelijk van het tijdschrift be-

ontdekken en zie je met eigen ogen hoe mensen Rotterdam maken. Verder

taal je €2,- of €7,- per stuk. Ditmaal zullen er ook boeken worden verkocht

zullen in verschillende steden prestigieuze gebouwen opengesteld worden

en zijn er extravoordelige acties voor de tijdschriften!

voor publiek.

CHEOPS, loopbrug tussen Vertigo en Zwarte Doos

Plugged Festival

12 JUN

Introductieweek Tijdens de Introweek stroomt

Op donderdag 12 juni is het eindelijk weer

18 -21 AUG

zover! Op deze zonnige dag komt wederom een

studenten. De hele stad staat in het teken van studenten, maar als jij geen

heel Eindhoven vol met nieuwe

diversiteit aan bandjes de avond vullen met muziek op de tweede editie van

nieuwe eerstejaars bent, of intro-ouder, is er helaas minder voor jou te

het Plugged Studentenfestival. Verschillende muziekstijlen zullen aan bod

doen. Daarom zal tijdens de introweek CHEOPS weer een eigen plekje

komen en voor de hongerige magen zijn er friet en snacks aanwezig. Houd

hebben bij de KOE, waar je de gehele intro terecht kunt! Daarnaast zal het

deze datum dus vrij in je agenda en houd het Facebookevenement en de

bestuur van CHEOPS voor haar leden een tweede programma organiseren,

CHEOPS-website in de gaten voor de line-up! Het festival vindt plaats op

voor degenen waarvoor deze week nog niks georganiseerd wordt. Houd de

het groene veld voor Vertigo.

CHEOPS-website en Facebook in de gaten voor meer informatie.

agenda CHEOPS

50 | CHEPOS

EVENTS

TOOLS TOOLS

Bouwkunde Introductiedagen

26 - 28 AUG

In de week na de algemene Introweek van de TU/e vinden

Bouwzone Renovatiebeurs

11 - 13 SEP

De renovatiebeurs richt zich op zowel de uitvoerende kant van de

de Bouwkunde Introductiedagen plaats. De nieuwe eerstejaars kunnen tij-

bouw als de bouwtechnisch ontwerpende kant. Op de beurs laten leveran-

dens dit weekend kennismaken met elkaar en natuurlijk ook met CHEOPS.

ciers oplossingen zien voor de renovatie van verschillende bouwdelen. De

Dit betekent drie dagen vol activiteiten, feesten en gezelligheid! Kijk op de

bouwdelen die centraal staan zijn fundering, vloer, gevel, dak en afbouw.

CHEOPS-website voor meer informatie.

Toegangskaarten zijn gratis te bestellen op www.renovatiebeurs2014.nl.

Expo Houten

Algemene ledenvergadering #5: de wissel

3 - 4 SEP

Open Monumentendag

De wissel-ALV, waarbij het 28e bestuur zal aftreden en het 29e bestuur

In het tweede weekend van sep-

aangesteld wordt, zal dit jaar op andere wijze plaatsvinden dan voorheen.

13 - 14 SEP

Normaal gesproken waren de laatste ALV van het oude bestuur en de

dag plaatsvinden. Het thema van de Open Monumentendag 2014 is ‘Op

eerste ALV van het nieuwe bestuur direct na elkaar, wat zorgde voor een

reis’. Moderne transportmethodes hebben de inrichting van stad en land in

erg lange zit. Daarom zal dit jaar het 28e bestuur terugblikken op haar jaar

snel tempo doen veranderen, doordat reizen en transporteren minder tijd in

’s avonds op 3 september en zal vervolgens het 29e bestuur haar nieuwe

beslag is gaan nemen. Op de monumentendag zijn verschillende gebouwen

jaar beginnen ’s ochtends op 4 september. Mocht je geïnteresseerd zijn hoe

in het hele land gratis te bezoeken.

tember zal de Open Monumenten-

het 28e bestuur haar jaar heeft ervaren en wat het 29e allemaal van plan is, kom dan langs en laat je mening horen!

Constitutieborrel

4 SEP

Eco Bouw

23 - 25 SEP

De markt is veranderd van nieuwbouw naar steeds meer herbestem-

Na het wisselen van de besturen is het natuurlijk

men. Deze beurs draait om duurzaam bouwen in al haar facetten. Van

tijd voor een borrel. En niet zomaar een borrel: de

renovatie en onderhoud tot duurzaamheid als bedrijfsstrategie. Er zullen

constitutieborrel. Hier is alle drank gratis en zal deze rijkelijk vloeien. Het

verschillende topsprekers aanwezig zijn, waaronder architect Thomas Rau.

nieuwe bestuur zal door iedereen die dat wil gefeliciteerd worden met een

Toegangsbewijzen zijn via www.ecobouw.net gratis te bestellen.

leuk praatje, een cadeau en een borrel; een hele uitdaging voor het nieuwe

Jaarbeurs Utrecht

bestuur. Wil jij ook het nieuwe bestuur recipiëren of slechts van de gratis drank genieten? Kom dan 4-9 om 16:00 uur naar de SkyBar! Underground.

& architectuur CHEPOS | 51

COLOFON Chepos, bouwkundig magazine ISSN: 1873-183X cheposredactie@cheops.cc www.chepos.nl www.facebook.com/CheposPage www.twitter.com/CheposTweet www.issuu.com/chepos_cheops Chepos is een uitgave van CHEOPS, Studievereniging Bouwkunde van de Technische Universiteit Eindhoven. Voor onderzoek- en studiedoeleinden mogen teksten en afbeeldingen uit deze uitgave worden gebruikt, mits voorzien van bronvermelding. Uitzondering hierop vormen auteursrechtelijk beschermde afbeeldingen; deze mogen niet vermenigvuldigd of gepubliceerd worden zonder uitdrukkelijke toestemming van de auteur.

CHEOPS, Studievereniging Bouwkunde Technische Universiteit Eindhoven Vertigo 1.15 Postbus 513 5600 MB Eindhoven T 040-2473140 info@cheops.cc www.cheops.cc Cheposredactie Ilke Broers, Geordy van Bussel, Patrick van Dodewaard, Lennert Evers, Evert Hollander, Sven van der Hulst, Jolijn van Keulen, Wouter Loomans, Taeke Offringa, Mike van Osta, Merijn Poels (hoofdredacteur), Marinde van Rooij, Frederike Zielman Redactiewerkzaamheden ook iets voor jou? Zoek je ruimte voor jouw mening? Stuur dan een mailtje naar cheposredactie@cheops.cc Aan deze editie werkten mee Rijk Blok, Merel Brabers, Adriaan JurriĂŤns, Joris Pierik, Jacob Voorthuis, Maarten Willems, Erik Zonneveld, FotoCie en Studievereniging Stylos Met speciale dank aan Marloes Kranenburg

Foto’s pagina 24: Amsterdam Curated pagina 4: artiestennieuws.nl

Offset Drukkerij Snep BV, Eindhoven Oplage: 1600 Advertentie-exploitatie Joris van den Berg: pr@cheops.cc

52 | CHEPOS

Heb jij een mening over de faculteit, de architectuur, het onderwijs, de bouwkunde of iets anders relevants en m贸et je die kwijt?! Schrijf chePOST!

cheposredactie@cheops.cc

Let’s connect?!

Wil jij zien op welke wijze Heijmans aan de ruimtelijke contouren van morgen bouwt? En ben jij nieuwsgierig welke spraakmakende en innovatieve concepten Heijmans HeijmansNL Facebook “f ” Logo

CMYK / .ai

Facebook “f ” Logo

ontwikkelt en realiseert?

CMYK / .ai

HeijmansNL

Blijf dan up-to-date en volg ons op Facebook & Twitter!