Friese MerenProject
Tekst Christine Pietersen | Beeld Gerrit Das, Het Hoge Noorden, RotaryWings en Kick Dull
Iedereen die verknocht is aan zeilen en varen, weet dat Friesland dé watersportprovincie van Jaap Goos |
Nederland is. Met 30.000 hectare aan meren en plassen, het IJsselmeer, het Wad, de eilanden, de bijzondere vaarroutes en 13.000 kilometer natuurgebied langs de oevers, is Friesland een uniek watersportgebied in West-Europa. Eind jaren ’90 bleek echter dat de marktpositie onder druk stond.
Teruglopende
bezoekerscijfers,
verouderde
voorzieningen
en
concurrerende
nieuwe
watersportgebieden waren voor de Provincie Fryslân aanleiding om grondig te investeren in recreatie en toerisme.
Meerjarige en consistente aanpak
Programmamanager Jaap Goos is tevreden over de resultaten:
FRIESE MERENPROJECT IS EEN FIKSE IMPULS VOOR MARKTPOSTIE WATERSPORT 22 | BUSINESS BUSTERS NOORD
In 1997 concludeerde de Commissie Langman dat Noord-Nederland een economische achterstand had ten opzichte van de rest van het land en stelde voor om een deel van de aardgasbaten in te zetten voor structuurverbetering in Noord-Nederland. Een steunfonds ter grootte van tien miljard gulden ging richting Drenthe, Friesland en Groningen. Groningen investeerde in de Blauwe Stad, Drenthe wilde het Hunzedal herinrichten en Friesland wilde de positie van de watersportsector versterken. Het Provinciaal bestuur vond dat de economische structuur alleen versterkt kon worden, als het een meerjarige en consistente aanpak zou krijgen. In 2000 ging het Friese Merenproject van start en werd een plan van aanpak opgesteld met een kostenraming van 310 miljoen euro. Samenwerking leidde tot enthousiasme
Vanaf de start stond vast dat het project niet een provinciaal project moest zijn, maar gedragen zou moeten worden door diverse partijen. Programmamanager van het eerste uur, Jaap Goos: ‘Met vijfentwintig Friese gemeenten hebben we afspraken gemaakt en visies gevormd. We hebben in de eerste fase honderd projecten opgesteld. Per project bekeken we welke samenwerkingsverbanden we konden opstarten met bijvoorbeeld het recreatieschap de Marrekrite, Wetterskip Fryslân, Staatsbosbeheer en It Fryske Gea. Dat leidde tot veel enthousiasme bij de gemeenten, omdat ze zaken met elkaar konden oppakken en konden profiteren van provinciaal, Europees en rijksgeld.’ Duitsland zit niet stil
De voornaamste doelstelling was om de werkgelegenheid in de Friese watersportsector met 30% te verhogen. ‘In 2009 lag de groei
met 22,7% prima op koers. De bestedingen in de watersport wilden we met 150% verhogen, maar dat resultaat hebben we nog niet behaald, omdat er, met name in de horeca, minder besteed werd.’ In 2007 werd een extra doel geformuleerd: de groei van het watertoerisme in Friesland moet even groot zijn als die in de Duitse watersportgebieden. De Duitsers zaten in de tussentijd namelijk niet stil. Met EU- en overheidsgelden groeiden de Duitse deelstaten Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg uit tot belangrijke watersportregio’s in Duitsland.
Het is hoog tijd dat de ondernemers zelf hun nek gaan uitsteken Vraag steeg enorm
Daar kon Friesland niet bij achterblijven. Jaap Goos: ‘Eind jaren ’90 veranderde de vraag van de watersporter enorm, terwijl ons aanbod ontoereikend was. Mensen wilden overal stroom kunnen tappen en over internet beschikken. Ze namen geen genoegen meer met aftandse wasgelegenheden. Friesland heeft een groot aantal kleine watersportbedrijven, die ze in de sector ‘papa en mamabedrijven’
BUSINESS BUSTERS NOORD | 23
Johan Frisosluis Stavoren |
Watersporters vertonen tegenwoordig ook zapgedrag
Galamadammen-akwadukt |
DeFluezen |
niet op de Friese meren, maar op het IJsselmeer en het Wad. Dat betekent dat we moeten investeren in de zeven toegangspoorten die Friesland kent. Stavoren, Harlingen, Workum, Lemmer, Lauwersoog, Makkum en de zuidoever van het Tjeukemeer willen we verfraaien en opwaarderen, zodat die watersporters ‘grenzeloos’ kunnen doorvaren naar de Friese dorpen en steden. We gaan de sluiscapaciteit uitbreiden door de sluizen te verbreden of door er een tweede sluis naast te plaatsen. Op zomerse dagen heb je soms wachttijden van een uur of drie, vier. Voor het imago is dat niet goed. Het komt misschien een paar keer per jaar voor, maar als je gastvrijheid wilt uitstralen, zul je daar iets aan moeten doen.’
is bij al die kernen langs gevaren en kwam met verrassende opmerkingen. Als je bijvoorbeeld IJlst binnenvaart, staan er overal borden met ‘Verboden aan te leggen’ of ‘Vaste ligplaats’. Als je daar langs vaart denk je: ‘Ik vaar door’. Het vergt geen enorme investering om daar iets aan te doen. Of als je ziet dat bewoners op de mooiste plekken liggen en passanten ergens achteraf mogen aanmeren, kun je dat ook omdraaien. De bewoners varen toch het dorp uit, dus die hoeven niet de mooiste plek. Als je iets commerciëler denkt, valt daar al veel winst te behalen.’
Tien watersportkernen opwaarderen
noemen. Veel van die ondernemers zagen geen aanleiding om te investeren, omdat de klanten toch wel kwamen. De vrijetijdseconomie ontwikkelt zich echter in een hoog tempo van aanbodgestuurde activiteiten naar een vraaggestuurde belevingseconomie. Daar moet je op ingericht zijn, anders hol je achter de feiten aan.’
Een ander speerpunt is het opwaarderen van de tien watersportkernen Heeg, Woudsend, IJlst, Dokkum, Eernewoude, Franeker, Bolsward, Joure, Balk en Leeuwarden. ‘We hebben een externe watersportexpert ingehuurd om SWOT-analyses te laten maken. Die
Zapgedrag
In de zomermaanden lijken de Friese meren overvol, maar uit onderzoek is gebleken dat het qua bezoekers niet drukker wordt. ‘Als we de bootpassages op een rijtje zetten, dan zijn het eerder minder passages, dan meer. Watersporters vertonen tegenwoordig ook zapgedrag. Ze huren een boot voor een weekend of een midweek en vaak is het een last-minute boeking. Bovendien hebben veel meer mensen een boot voor de deur liggen. Als het mooi weer is, gaat iedereen tegelijkertijd het water op en dan is het dus druk. De zappers geven echter wel veel geld uit. Ze willen luxe schepen, ze bezoeken veel restaurants en shoppen is ook favoriet.’ Jannewietske de Vries |
Groei zit op het IJsselmeer en het Wad
Na de projectevaluatie in 2010 werd er een nieuw uitvoeringsprogramma 2011-2015 opgesteld. Jaap Goos: ‘We hebben een onderzoek verricht naar het groeivermogen in de watersport en die zit
24 | BUSINESS BUSTERS NOORD
Het zijn prachtige resultaten en plannen, maar hoe verhoudt zich dat tot het milieu? Mensen komen naar Friesland vanwege de rust, de ruimte, de kwaliteit van de natuur en het landschap. Er zijn meer vaarroutes aangebracht in natuurlandschappen en de provincie wil meer schepen naar Friesland halen. Hoe belastend is dat voor het milieu? Jaap Goos: ‘Vanaf het begin was het duidelijk dat we de economie en de ecologie in balans wilden houden. Duurzaam denken en handelen is ingebed in onze werkwijze. We hebben bijvoorbeeld 50% van de baggerspecie hergebruikt. Sinds 1 januari 2009 is het verboden om toiletwater op het water te lozen. Je moet het nu lozen in de speciale inzamelingspunten. Daarnaast hebben we als proef geïnvesteerd in een innovatief vuilwatersysteem. Dat is een full service oplossing om vuil water per ligplaats op te vangen en af te voeren naar het riool.’
Only Routes’ te ontwikkelen, waar je alleen stil mag varen. Ik vind dat een win-winsituatie, omdat je in natuurkwaliteit investeert en het elektrisch varen stimuleert.’ Waterwegennavigator
Sinds februari 2010 is de Provincie Fryslân projectleider van het project ‘Waterwegennavigator’. Met diverse Nederlandse en Duitse participanten wordt gekeken hoe met nieuwe technologie de watersport nog aantrekkelijker kan worden. Ruim 7,6 miljoen euro is beschikbaar gesteld voor zeven deelprojecten, waaronder de ontwikkeling van een waterwegennavigator. De navigator geeft niet alleen informatie over waterstanden, vaardiepten en sluistijden, maar ver-
We willen de economie en de ecologie in balans houden
Broos evenwicht
Tevredenheid op de weg en op het water
Het Friese Merenproject heeft bijna alle beoogde resultaten van het oorspronkelijke plan uit 2000 behaald. Op veel plaatsen zijn vaarwegen en jachthavens uitgebaggerd en is het aantal vaarroutes uitgebreid met bijvoorbeeld de Staande Mastroute en de Middelseeroute. Er zijn veel nieuwe en verbeterde aanleg- en passantenplaatsen gerealiseerd. Vijf aangelegde aquaducten hebben tot grote tevredenheid geleid, zowel op de weg als op het water.
Economie en ecologie in balans
Jeltesleat-akwadukt |
Gedeputeerde Jannewietske de Vries was de afgelopen vier jaar politiek bestuurlijk verantwoordelijk voor het Friese Merenproject. ‘Dit project is sinds de start een samenwerkingsverband, dat zijn weerga in Nederland niet kent. Gemeenten, ondernemers, het rijk, Europa, brancheorganisaties, natuurbeheerders en dorpsbelangen: iedereen deed mee. We ontsluiten nieuwe markten, producten, arrangementen, doelgroepen en communicatiemiddelen. Land- en waterrecreatie weten elkaar steeds beter te vinden. Dat moet ook, want de concurrentie zit niet stil. Naast onze eigen campagnes, komt er dit jaar een interactieve nationale promotiecampagne gericht op Duitsland en België. Het is nu tijd om in Fryslân goede producten met een goede prijs-kwaliteitverhouding in de markt te zetten. Dus ondernemers: investeer en werk vooral samen. Alleen kwaliteit loont!’
‘Natuurlijk zou je voor een betere spreiding van de watersport het vaarseizoen kunnen verlengen, maar er is een broos evenwicht tussen de natuurwaarden en de watersport. In het voor- en naseizoen verstoort de watersporter het waterwild. We zijn nu in gesprek met Staatsbosbeheer om te kijken of zij delen van hun natuurgebieden onder water kunnen zetten om extra vluchtplaatsen te creëren voor het waterwild. Op die manier verstoor je de natuur niet en hoeven boeren geen landbouwgrond af te staan.’ Electric Only Routes
De Provincie Fryslân investeert de komende jaren in het verbeteren van de oplaadinfrastructuur voor elektrisch varen. ‘Ruim honderd particulieren hebben al gebruik gemaakt van de subsidieregeling om hun schip om te bouwen. Tien verhuurbedrijven hebben grote kruisers omgebouwd tot hybride schepen. En juist die schepen doen het goed in de verhuur. Mensen zijn nieuwsgierig en ze vinden de ‘oorverdovende’ stilte tijdens het varen geweldig. We gaan daarom meer laadpunten uitrollen, ook voor krachtstroom. Momenteel zijn we in gesprek met It Fryske Gea om in fraaie natuurgebieden ‘Electric
strekt ook informatie over de natuur langs de route, over specifieke culturele evenementen aan wal en over de openingstijden van lokale restaurants en supermarkten. Jaap Goos: ‘Dan kun je met je laptop kijken wat er in de buurt te doen is en dat biedt ongetwijfeld ook een economische impuls.’ Hartenkreet
Jaap Goos heeft het duidelijk naar zijn zin. ‘Ik heb een fantastisch team met slimme en hardwerkende mensen. We zien de effecten van ons project en krijgen veel positieve reacties. Als de overheid investeert, geeft dat vertrouwen. Ondernemers zeggen dat we door moeten gaan met het ontwikkelen van kwaliteit, omdat dat goed is voor ons imago. Maar we zitten wel in een fase waarin we hopen dat ondernemers zelf nu ook dingen gaan oppakken en hun nek durven uitsteken. Omdat het project in 2015 afloopt, is dat eigenlijk wel een hartenkreet van de Provincie.’ www.friesemeren.nl BUSINESS BUSTERS NOORD | 25