The Journal of Academic Social Science Studies
International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7111 Number: 59 , p. 113-131, Autumn I 2017 Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date 05.06.2017 15.10.2017
TRAKYA AĞIZLARINDA KULLANILAN YEMEK ADLARI FOOD NAMES USED IN THRACIAN ACCENTS Yrd. Doç. Dr. Muharrem Özden ORCID ID: orcid.org/0000-0001-8307-706X Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Türkçe Öğretmenliği Anabilim Dalı Öz Söz varlığı üzerine yapılan çalışmalar, söz konusu dilin olduğu kadar o dili konuşan insanların özellikleri hakkında da önemli ipuçları ortaya koyar. Bir dilin yalnızca söz varlığının incelenmesiyle, o dili konuşan ulusun yaşayışı, o toplumdaki kültür hareketleri ve başka uluslarla ilişkileri hakkında büyük ölçüde bilgi edinilebileceği (Aksan, 1998) dilbilimcilerin ortak görüşüdür. Türk mutfağının asırlar süren gelişimi, tarih boyunca yaşadıkları coğrafya ve bu coğrafyanın sağladığı malzemelerden yapılan yemeklerle gerçekleşmiştir. Coğrafi olarak çok geniş bir alanda gelişimini sağlayan Türk medeniyeti doğaldır ki geniş mutfak kültürünü de bu şekilde vücuda getirmiştir. Orta Asya’da tarım ve hayvancılıkla geçinen Türkler, bu sahada genellikle hayvansal ürünlere bağlı bir yemek kültürü oluşturmuşlardır. Anadolu coğrafyasında daha önce bilmedikleri ve tanımadıkları ürünlerle karşılaşan Türkler, bu yeni ürünlerle önceleri basit daha sonrasında karmaşık pişirme teknikleri kullanarak zamanla çok zengin bir mutfak yaratmışlardır. Bugünkü Türk mutfağının temellerini Osmanlı Saray mutfağı oluşturmaktadır. Başlarda bu mutfak mütevazı ve gösterişten uzak olmasına rağmen ilerleyen zaman dilinde zenginleşip çeşitlenmiştir. Aynı zamanda yöresel halk mutfağı da aynı zenginlik ve çeşitlilikle gelişimini sürdürmüştür. Çalışma sahamız olan Trakya bölgesi ise tarihi süreç içinde birçok kavim tarafından istilaya uğramış ve birçok devlet tarafından iskân edinilmiştir. Bu durum bölgenin yemek kültürünü de çok yoğun bir şekilde etkilemiştir. Türkiye Türkçesi Ağızlarında önemli bir yere sahip olan Trakya Ağızlarından ortaya çıkarılan bu çalışmanın kültür sahamıza önemli bir katkı sunacağını düşünmekteyiz. Anahtar Kelimeler: Anadolu, Trakya, Trakya Ağızları, Türkiye Türkçesi Ağızları, Yemek Adları
Abstract Studies on vocabulary give clues about people’s features, speak language, as much as that language’s features. It’s linguists' consensus that can be informed highly about nation’s lifestyle, cultural movements in society and nation’s relations with other
114 Muharrem Özden nations by studying vocabulary of the language. For centuries, the development of the Turkish cuisine has been shaped through the geography that they have lived throughout history and the food made from the ingredients provided by this geography. The Turkish civilization, which developed in a very wide geographical area, naturally formed a large culinary culture in this way. Central Asian Turks who made a living with agriculture and ranching have formed a food culture that is often linked to animal products. In the Anatolian geography, Turks who encountered products they did not know previously created a very rich cuisine over time by using these new products, by firstly practicing some simple and then complex techniques of cooking. The foundation of today’s Turkish cuisine is the Ottoman Palace cuisine. Initially this cuisine was modest and nothing to do with a show but later it was enriched and diversified. At the same time the regional folk cuisine continued to develop with the same richness and diversity. Trakya region, which is a study area, has been invaded by many tribes in history and has been taken over by many states. This situation has also affected the food culture of the region very intensely. We think that this work, which is revealed from the Thrace dialects which has an important place in the Turkish Turkish Dialects, will make an important contribution to the cultural scene. Keywords: Anatolia, Thracian, Thracian Dialects, Turkish Dialects, Food Names
GİRİŞ Trakya, konumu itibariyle üç denize de kıyısı bulunan tek bölgedir. Kuzeyde Karadeniz, güneyde Marmara Denizi, batısında Ege Denizi bulunan ve Türkiye’nin en batısında yer alan Trakya Bölgesi, Yunanistan’a ve Bulgaristan’a sınırı olan bir toprak parçasıdır. Bölge adını geçmiş zaman içerisinde bu topraklarda yaşamış bir kavim olan Traklardan alır. Traklar’ın kökeni tam olarak bilinmemekle birlikte Eski Çağda bugünkü Trakya, Bulgaristan ve Kuzey Yunanistan’da yaşamışlardır. Buna göre Bulgaristan’ın güneyi, Yunanistan’ın kuzeydoğusu, Türkiye’nin Avrupa kıtasındaki toprakları “TRAKİSTAN” denilen Trak ülkesidir. Yani “Trak halkının yurdu“ anlamında ülkelerine Trakya adını vermişlerdir. Kaynaklarda Yunanlılar’ın Trakya’yı “Thrake”, Romalıların ise “Thracia, Thracius” olarak söylediklerine rastlamaktayız. Traklar bu adı “Tanrı Adra”dan almışlardır. (Karaçam, 1995: 396). Görüldüğü gibi Trakya olarak adlandırılan bölge geniş bir coğrafyaya sahiptir. Bu nedenle her yerde olduğu gibi burası da etnik ve kültürel yapıdan zengindir. Çalışma sahamız olan Trakya bölgesinde nüfus genel olarak son 200 yıl boyunca gerçekleşen göçler ile şekillenmiştir. Fakat bu bölgenin çok derin bir tarihi hikayesi
mevcuttur. Bu topraklarda M.Ö 5000’lere kadar yerleşim olduğunu biliyoruz. Bölgenin tarihi süreç içinde birçok kavim tarafından istilaya uğradığını birçok devlet tarafından iskân edildiğini biliyoruz. Bunlara kabaca göz atacak olursak; Traklar, Akalar, Persler, Romalılar, Gotlar, Avarlar, Hunlar, Ostragotlar, Bizans İmparatorluğu, Peçenekler, Haçlılar, Osmanlı İmparatorluğu, Bulgarlar, Yunanlılar. Son olarak da bölgenin doğu bölümü Türkiye Cumhuriyeti tarafından yurt edinilmiştir. Bu tarihi serüven aslında bize bu bölgedeki yaşayan bunca medeniyetin izlerini yansıtması bakımından da önemlidir. Bu bölgeyi yurt edinen medeniyetler elbette günümüzde birçok verim bırakmıştır. Bu verimler bir potada toplanmış ve birbirini etkilemiş durumdadır. Çoğumuz farkında değiliz ama birçok alanda olduğu gibi yemek kültürümüzde dahi bu etkileşimlerin izleri mevcuttur. Yöremizi diğer yörelerden farklı kılan ise bu özelliklerdir. Türkiye’nin farklı yerlerine yerleşen diğer Rumeli ve Kafkas göçmenleri oranın kültürel mirasının ve yöresel unsurunun değerli ve önemli bir parçası olmuşlardır. Kısacası Trakya yöresel mutfağı geçmişten günümüze bu topraklarda yaşamış ve yaşamakta olan bütün insanların ortak mirasıdır. Bütün bu medeniyetlerin Türk yemek kültü-
Trakya Ağızlarında Kullanılan Yemek Adları
rüne bıraktığı ürünler bizim kültürel zenginliğimizin önemli bir parçasıdır. Örneğin “Papaz yahnisi” Hıristiyan vatandaşlarımızdan günümüze ulaşmış olan bir yemektir. Bu yemeğin yapılışında Hıristiyanlar şarap ile lezzetlendirmeyi tercih ederken, Müslümanlar kendilerine uyarlayıp sirke ile lezzetlendirmeyi tercih etmişlerdir. Yahudi tarihi konusunda araştırmalar yapan tarihilerin bazıları Trakya’ya mandıracılığın ve peynirciliğin Yahudiler tarafından getirildiğini söylemektedir. Bu bilgilerin ışığında Trakya yemek kültürünün birçok kültürün imbiğinden geçmiş olduğu tespiti yanlış olmayacaktır. Türk mutfağının önemli bir bölümünü oluşturan Trakya mutfağı genel olarak Osmanlı saray mutfağını ve yöresel halk mutfağını beslemiştir. Geleneksel Türk Mutfağı iki kaynaktan beslenir: Bunlardan biri “Osmanlı saray mutfağı “diğeri de “yöresel halk mutfağı”dır. Osmanlı İmparatorluğunun gelişmesine paralel olarak saray mutfağı da büyük bir gelişme göstermiştir. Bunda imparatorluk zamanında “padişah ve erkânı ile soyluların saray, konak, kasır ve yalılarda büyük sofralar etrafında toplanmayı sosyal bir aktivite” olarak görmelerinin payı büyüktür. Bu durum saray mutfağının daima yenilikler arayan, çok zengin ve lezzetli türler meydana getiren bir laboratuvar haline gelmesinde etkili olmuştur. Yöresel halk mutfağı da her devirde varlığı imkânları ölçüsünde sürdürmüştür (Toygar, 1982: 153154). Yiyecekler, içecekler ve bunlarla ilgili her türlü kavramın dile yansıması ve dilin söz varlığı içindeki yerini alması, beslenmenin insanoğlunun temel ihtiyaçlarından biri olmasıyla yakıdan ilgilidir. Dolayısıyla Türk kültürünün ayrılmaz ve önemli bir parçası olan Türk mutfağı, sosyolojik ve folklorik açıdan olduğu kadar dilin söz varlığı açısından da araştırmacılara son derece önemli veriler sunacak zenginliktedir. Bu veriler dil açısından, anlam bilimle ilişkili olan fakat yöntem bakımından ondan ayrılan “ad bilimi” çalışmalarına kaynaklık edebilir. (Karagöz, 2008: 663).
115
Canlıların, nesnelerin ve kavramların, kısacası çevremizde gördüğümüz her şeyin adıyla ilgilenen “ad bilimi” sözcük-kavram ilişkisine önem verir. Özellikle kişi adları, soyadları, takma adları ve yer adları alanında gelişme gösteren bu bilim dalanının inceleme alanına son yıllarda kedi, kuş, balık ve bitki adlarının yanı sıra yiyecek adları da girmiştir (Sakaoğlu, 2001). Trakya Bölgesi’nin daha ayrıntılı bir tanımı; Balkan Yarımadası’nın güneydoğusunda yer alan güney Bulgaristan, kuzeydoğu Yunanistan ve Türkiye’nin Avrupa kıtasındaki topraklarını içeren bölgedir. Bu bölge bu gün Türkiye ile Yunanistan arasında Doğu ve Batı Trakya olarak ikiye bölünmüştür. Doğu Trakya, Trakya bölgesinin Türkiye sınırları içerisinde kalan kısmıdır. Batı Trakya ise Trakya bölgesinin Yunanistan’da yer alan bölümüdür. Bulgaristan Trakya’sına da Kuzey Trakya denmektedir. Bu bölgede çalışmamıza dâhil olan illeri şu şekilde sıralayabiliriz; Doğu Trakya: Edirne, Kırklareli, İstanbul (Sadece Rumeli göçmenleri), Tekirdağ, Çanakkale. Batı Trakya: Gümülcine. Kuzey Trakya: Kırcaali, Razgrad, Silistre’dir. Çalışmaya konu olan söz varlıkları tespit edilirken kaynak olarak, bu illerin ağız çalışmaları konusunda yapılmış Lisans Tezleri, Yüksek Lisans Tezleri ve ilgili ağız kitaplarında derlenmiş bulunan metinler ve sözlük kısımları taranarak Trakya Bölgesi’ndeki “Yemek Adları”nın tespitine çalışılmıştır. Bunun yanında diğer bir kaynak olan Derleme Sözlüğü’nde yer alan Bulgaristan, Yunanistan, Edirne, Tekirdağ, Kırklareli ve Çanakkale ağızlarındaki yemek adları taranarak belirlenmiştir. Elde ettiğimiz yemek isimleri köken bilgisi ve biçim bilgisi bakımından incelenmesinin yanında tematik olarak da ele alınmış ve anlamları verilerek kullanıldığı bölgeler belirtilmiştir. Bu çalışma 9 Lisans (Bölüm Bitirme) Tezi, 9 Yüksek Lisans Tezi ve 7 kitap incelenerek oluşturulmuştur. Trakya ağzıyla ilgili kayıt düşülmüş yapılan ve yapılmayan çalışmalara bakacak
116 Muharrem Özden
olursak; Yapılan Lisansüstü Çalışmalar: *ÇANAKKALE- Biga: KİBAR Osman (1998), Biga Yöresi Ağızları, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans tezi (Dan: Yrd. Doç. Dr. Vahit Türk) *EDİRNE: KALAY Emin (1992), Edirne İli Ağızları (İnceleme- Metin), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora tezi (Dan: Prof. Dr. Necmettin Hacıeminoğlu); (1998) Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. *Havsa: KALAY Emin (1990), Edirne İli Havsa İlçesi ve Köyleri Ağızları (İncelemeMetin), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans tezi (Dan: Prof. Dr. Necmettin Hacıeminoğlu). *KIRKLARELİ: ŞANLI Cevdet (1990), Kırklareli İli ve Merkez İlçe ve Köyleri Ağızları (İnceleme- Metin), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans tezi (Dan: Prof. Dr. Necmettin Hacıeminoğlu). *Babaeski: HÜNERLİ Bülent (2006), Kırklareli Babaeski Merkez İlçesi ve Köyleri Ağız İncelemesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans tezi (Dan: Yrd. Doç. Dr. Rıfat Gürgendereli). *Pınarhisar: DEMİRAY Gizem (2008), Kırklareli Pınarhisar Merkez İlçesi ve Köyleri Ağız İncelemesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans tezi. *TEKİRDAĞ: Tosun İlker (2004), Tekirdağ Merkez İlçe ve Köyleri Ağzı, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans tezi (Yrd. Doç. Dr. Levent Doğan) *Saray: DURMAZER Ayhan (1996), Tekirdağ İli Saray İlçesi Köyleri Ağız Derlemeleri (İnceleme-Metinler-Sözlük), Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans tezi (Yrd. Doç. Dr. Cevdet Şanlı). Trakya Bölgesinde Ağız Çalışması Yapılmayan Yerler: Bazı yerlerle ilgili mezuniyet tezleri hazırlanmış olsa da bunlar değerlendirme dışında tutulmuştur. Ağız çalışması yapılmayan yerler kapsamındadır (Bulut, 2013: 1139-
1140): *Çanakkale İlinin Ağız Çalışması Yapılmayan İlçeleri: “Ayvacık, Bayramiç, Bozcaada, Çan, Eceabat, Ezine, Gelibolu, Gökçeada, Lâpseki, Yenice.” *İstanbul İlinin Ağız Çalışması Yapılmayan İlçeleri: “Adalar, Avcılar, Bağcılar, Bahçelievler, Bakırköy, Bayrampaşa, Beşiktaş, Beykoz, Beyoğlu, Büyükçekmece, Çatalca, Eminönü, Esenler, Eyüp, Fatih, Gaziosmanpaşa, Güngören, Kadıköy, Kâğıthane, Kartal, Küçükçekmece, Maltepe, Pendik, Sarıyer, Silivri, Sultanbeyli, Şile, Şişli, Tuzla, Ümraniye, Üsküdar, Zeytinburnu.” *Kırklareli İninin Ağız Çalışması Yapılmayan İlçeleri: “Demirköy, Kofçaz, Lüleburgaz, Pehlivanköy, Vize.” *Tekirdağ İlinin Ağız Çalışması Yapılmayan İlçeleri: “Çerkezköy, Çorlu, Hayrabolu, Malkara, Marmara-Ereğlisi, Muratlı, Şarköy.” 1. Adlandırmaların Dayandığı Temeller Tarih boyunca ulusların sahip oldukları farklı kültürler onların beslenmelerini de etkilemiştir. İnsanoğlu yaşadığı coğrafyanın kendisine sunduğu imkânlar dâhilinde ve sosyal hayatlarının paralelinde yemek türleri oluşturmuşlardır. Her bölge kendine ait ağız özellikleriyle yemek adlarını yaşatmıştır. Trakya Bölgesi de coğrafi özellik, geçim kaynakları, kullanılan malzeme vb. etkenlere göre çeşitli ve zengin bir yemek kültürüne sahiptir. Trakya Bölgesinde yaşayanların beslenmesinde bölgenin karakteristik bitkileri; buğday, pirinç, ayçiçeği ve hayvansal gıdalar kayda değer bir ağırlıktadır. Çalışmanın bütününde yapılan sınıflandırmada yapılan yemeğin yapılış şekli, pişirme usulü, yapıldığı bitki, malzemesi, türü, tadı, görüntüsü, yapılmasındaki neden, yeniş şekli esas alınmıştır. Fakat bazı yemeklerin adlandırılmasında neyin ölçü alındığı tespit edilememiştir. Bu türden yemek adları ayrı bir başlık altında toplanmıştır. Tarihi süreçte tüm topluluklar ve milletler birbirlerinden az ya da çok etkilenmiştir. Bu etkileşim her alanda olduğu gibi yemek adla-
Trakya Ağızlarında Kullanılan Yemek Adları
rında da görülmektedir. Başka dillerden dilimize geçen pek çok yemek ismi kullanılmaktadır. Çalışmamızda rastladığımız alıntı kelimelerle kurulmuş olan yemek isimleri “Alıntı Adlandırmalar” başlığı altında hangi dilden geçtiği belirtilerek incelenmiştir. 1.1. Yemeğin Ana Malzemesi Olan Bitkinin Adı Esas Alınarak Oluşturulan Adlandırmalar anız fasillesi (KİASV.; BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.), bızālık mantarı (KİASV.), cacık (BSYD.)–Demirköy/Lalapaşa –Ed.; ÖDTAS. 79. Deliorman), mısırga (DS:Selanik göçmenleri, Ağlı, Küre -Ks.), pirinçli (ÖDTAS. 212. Deliorman) 1.2. Yemeğin Ana Malzemesi ve Türü Esas Alınarak Oluşturulan Adlandırmalar amıraşı (ÖDTAS. 54. Deliorman), bulgur aşi (BTGA.177:Gümülcine-Kezviran), fasile çōrbası (BTGA.283:Gümülcine-Payamdere), fasle çōbası (ÖDTAS. 115. Deliorman), gazozlu kek (KİASV.), hamır aşı (ÖDTAS. 130. Deliorman), įşimik çōbası (ÖDTAS. 144. Deliorman), kabakaşı (ÖDTAS. 147. Deliorman), labada boranisi (KİASV.), labada çorbası (KİASV.), lāna sāması (ÖDTAS. 178. Deliorman), lānaşı (ÖDTAS. 178. Deliorman), misir pōçası (BTGA.216:Gümülcine-Kozdere), suharıç < soğan+aş (DS: Rumeli göçmenleri, İstinye -İst.), süt lapası (DS: Lapseki -Çkl.), sütlaş <sütlü aş (KİASV.; BSYD.–Demirköy/Lalapaşa –Ed.), sütlü aş (KİMİKA.), tānalvası (BTGA. 424: GümülcineAşağıköy), unalvası (BTGA. 410:GümülcineBekirköy), yirmik alvası (BTGA.71: GümülcineKardere), yirmik elvası (BTGA. 373:GümülcineTaşkınlar), yumurta helvası (KİASV.), yūrt börē (BTGA. 187:Gümülcine-Kırvakıfköy) 1.3. Yemeğin Ana Malzemesi ve Pişirme Usûlü Esas Alınarak Oluşturulan Adlandırmalar erik bulamacı (KİASV.), kabak baskısı (BTGA.366:Gümülcine-Tuscuköy) 1.4. Yalnız Hazırlanış veya Pişirme Usulü Esas Alınarak Oluşturulan Adlandırmalar
117
ahıtma (DS:Fili, Biga –Çkl.), akıtma (BTGA.223: Gümülcine-Bıyıklıköy; RKABKA. Kubrat–Razgrad/ Bul.; DS: Kayapa, Lalapaşa, Ed.; Ceylanköy, Lüleburgaz, -Krk.; Şahinköy, Malkara -Tk.; Evreşe, Gelibolu - Çkl.; Krk.; Büyükmanika, Saray -Tk.; BSYD.–Demirköy/ Lalapaşa –Ed.; ÖDTAS. 51. Deliorman; KİASV.), akıtma çöre (BTGA. 91: Gümülcine- Delinazköy), bazlama< bazı-la-ma/ baza-la-ma , bazı veya baza (hamur yumağı, bir ekmeklik hamur parçası) (DS:Kili, Biga, Evreşe, Gelibolu Çkl.; Lüleburgaz çevresi -Krk.; Şahinköy, Malkara -Tk.; BSYD. –Demirköy/Lalapaşa –Ed.), bazlamaç < bazılamaç/ bazalamaç bazı veya baza “hamur yumağı, bir ekmeklik hamur parçası” (DS: Lâpseki -Çkl.), bılamaç (< bulama aş) (ÖDTAS. 69. Deliorman), bulamaç (< bulama aş) (BTGA. 22: Gümülcine-Dolapçılar), cızlama (DS: Türkgücü, Çorlu -Tk.), dürme (DS: İpsala -Ed.), gömme (DS: Lüleburgaz -Krk.; Şahin , Malkara Tk.; ÖDTAS. 125. Deliorman), kakaç (DS: Güzelce, Lapseki -Çkl.; Babaeski– Krk.), kapama (BTGA. 409: Gümülcine- Bekirköy; DS: Ceylan, Lüleburgaz- Krk.; Büyükmanika, Saray -Tk.), karma aş (KİASV.), karma (KİASV. Beğendik Demirköy), kavīma (ÖDTAS.156. Deliorman), kesme (BTGA.168:Gümülcine-Salmanlı),oğma (DS: Lüleburgaz-Krk.), oturtma (KrkKA./ KİASV.; BSYD.– Demirköy/ Lalapaşa–Ed.), otūtma (ÖDTAS. 199. Deliorman), öfelemeç (DS: Lüleburgaz -Krk.), pazlama < bazı-la-ma / baza-lama bazı veya baza “hamur yumağı, bir ekmeklik hamur parçası” (BSYD. –Demirköy/ Lalapaşa –Ed.; DS: Fili ,Biga -Çkl.;-Ed.; Lüleburgaz -Krk.;KBMİKAİ. 48/18; KİASV.), pazlambaç< bazılamaç / bazalamaç bazı veya baza “hamur yumağı, bir ekmeklik hamur parçası” (DS: -Ed.), sāma (ÖDTAS. 223. Deliorman), sarma (BTGA. 22: Gümülcine- Dolapçılar), sızdırma (KİASV.), sızırma (BSYD.–Demirköy/ Lalapaşa –Ed.), sızīma (ÖDTAS. 229. Deliorman), sündürme(DS: Selanik, Yunanistan), tava yazması (BTGA. 58: Gümülcine- Gerdeme), tezpişti (DS: Lüleburgaz ve köyleri -Krk.; KİASV.), tutmaç (ÖDTAS. 254. Deliorman), tuz-
118 Muharrem Özden
lama (DS: Rumeli göçmenleri -Ed.), uğmaç (DS: -Ed.; Lüleburgaz -Krk.), yağlamaç (KM -KİASV.) 1.5. Yemeğe Tadını Veren Malzeme Esas Alınarak Oluşturulan Adlandırmalar ayran kaşası(KİASV.), ayran paparası (KİASV.), irmik yemei (BTGA.121:GümülcineDurhasanlar), samsaklı (BTGA. 179:GümülcineŞapçı), sütlü biber (KİASV.; BSYD. –Demirköy/ Lalapaşa –Ed.), yıfkalı tauk (BTGA. 242: Gümülcine-Hemetli), yufkalı (BTGA. 15: GümülcineEşekçili) 1.6. Yemeğin Kıvamı, Şekli veya Görüntüsü Esas Alınarak Oluşturulan Adlandırmalar akaş (DS:Kavacık, Hamidiye,Uzunköprü -Ed.; Kadıköy, Tatarlı, Sofular,Saray -Tk.; ÖDTAS. 50. Deliorman), akçaş (ÖDTAS. 50. Deliorman), alka (BTGA. 423: Gümülcine-Aşağıköy), burma (DS: Büyükmanika, Saray -Tk.), dolagaç pidesi (TVMA), dolaylama (DS: Ceylanköy, Lüleburgaz -Krk.; Filibe göçmenleri -İst.), halka(BTGA.250: Gümülcine-Lefeciler), kaşık alvası (BTGA.323: Gümülcine-Değirmendere), kaşık elvası (BTGA.94:Gümülcine-Kozlukebir), katlama (DS: Lüleburgaz -Krk.,Saray -Tk.), keçi bacā (BTGA. 75:Gümülcine-Ayazma), kıtır (DS: Ceylan, Lüleburgaz -Krk.), kīma (ÖDTAS. 162. Deliorman), kulak (BSYD.–Demirköy/Lalapaşa –Ed.), kulak çorbası (DS: Saray, Tk.;(KİASV.), öküzünüğü < öküz ümüğü (DS: Çengelli, Lüleburgaz Krk.), tenelek (DS: Gülpınar -Çkl.), yalancı dolma (BTGA. 285:Gümülcine-Şapçı), yarımca (ÖDTAS.272.Deliorman) 1.7. Yemeğin Yapılış Nedeni Esas Alınarak Oluşturulan Adlandırmalar adım çörē (BTGA.74: GümülcineAyazma), adım ekmē (BTGA.91:GümülcineDelinazköy), damat yemē (BTGA.72:GümülcineKardere), danışık (<tanışık) (DS: Çavuşköy, Babaeski -Krk.),dij bulguru (BTGA.94: GümülcineKozlukebir),diş bulguru (BTGA.94: GümülcineKozlukebir), tay parçası (BTGA.36:GümülcineBalabanköy) 1.8. Yemeğin Yeme Usulü Esas Alınarak Oluşturulan Adlandırmalar banak (DS:Sultanköy, İpsala -Ed.) 1.9. Alıntı Adlandırmalar
alva (< Arapça halva) (BTGA. 71: Gümülcine-Kardere; RKABKA. Kubrat –Razgrad/ Bul.), borana (< Farsça borani) (DS: Hamitabat, Lüleburgaz -Krk.; Kadıköy, Tatarlı, Saray -Tk.), borani (< Farsça borani)(DS:Barbaros-Tk.; Ceylanköy, Lüleburgaz -Krk.), bugaca < poğaça (< İtalyanca focaccia) (BKÖBTGA), bugasa/ bugatsa (< Yunanca bugasa/ bugatsa) (BTGA:BSYD), büryan (< Farsça biryan) (DS: Rumeli göçmenleri -Brs.),elva (<Arapça halva) (VYAÖ. Vize), halva (<Arapça halva) (BTGA.283: GümülcinePayamdere), havla (<Arapça halva) (BTGA. 423: Gümülcine-Aşağıköy), kaşnika(<Pomakça kaşnika) (BTGA. 355: Gümülcine- Demirbeyli), kaymaçina (< Pomakça kaymaçina) (KİASV.), keşkek (<Farsça) (DS: Fili , Biga -Çkl.; Lüleburgaz – Krk., Saray -Tk.; TMİKA. 180/164; BSYD.– Demirköy/ Lalapaşa –Ed.), koşaf <hoşaf (<Farsça hoş+ab) (BTGA.442: Gümülcine-Hacıköy), kumbosta< komposto (<İtalyanca composto) (BTGA. 278: Gümülcine-Örpek), kumpil < kumpir (< Bulgarca kumpir) (BTGA.370:GümülcineSarancına, BKÖBTGA, TMİKA.180/160; TMİKA. 180/ 160), kurāsan < kruvasan (<Fransızca croissant) (BTGA. 344: Gümülcine-Balafar), kuruvasan < kruvasan (<Fransızca croissant) (BKÖBTGA), kuskus (<Arapça gusgus) (KİMİKA.; KİASV.; BSYD.–Demirköy/ Lalapaşa– Ed.), kuskuz (<Arapça gusgus) (BTGA. 177: Gümülcine- Kezviran), künefe (<Arapça künafa) (DS: Bozcaada, Çkl.), makāna(<İtalyanca maccherone) (ÖDTAS. 182. Deliorman), makāne (<İtalyanca maccherone) (BTGA.316: Gümülcine- Yalanca), makarina (<İtalyanca maccherone) (BTGA.382: Gümülcine- Mastanlı Mahallesi), makarinya (<İtalyanca maccherone) (BTGA.197: GümülcineKüçük Sirkeli), makārne (<İtalyanca maccherone) (BTGA.362: Gümülcine-Tuscuköy), makarni (<İtalyanca maccherone) (BTGA.38: GümülcineBulatköy), makaronya (<İtalyanca maccherone) (BTGA. 38: Gümülcine- Bulatköy), mālebi < muhallebi (<Arapça halab-süt kökünden muhallebi) (KİASV.), mamalika(<Pomakça mamalika) (BTGA.75:Gümülcine-Ayazma), mamalinga (<Pomakça mamalika) (KİASV.), manca (<İtalyanca mangia) (ÖDTAS. 183. Deliorman; RKABKA. Kubrat –Razgrad/Bul.), manti (<Çince
Trakya Ağızlarında Kullanılan Yemek Adları
mantı) (BTGA.411: Gümülcine-Bekirköy), mekitsa (<Bulgarca mekitsa) (ÖDTAS. 185. Deliorman), mizgayono (<Yunanca mizgayono) (BTGA. 245: Gümülcine-Omurluköy), oşaf <hoşaf (<Farsça hoş+ab) (ÖDTAS. 198. Deliorman; RKABKA. Kubrat– Razgrad/ Bul.; KİMİKA.), papara (<Rumca papara) (BTGA. 380: Gümülcine- Mastanlı Mahallesi), pesemet < peksimet (<Rumca peksimet) (BTGA. 189: GümülcineBüyük Doğanca), piĺaf < pilav (<Farsça pelav) (BTGA. 370: Gümülcine- Sarancına, BKÖBTGA), pilâv (<Farsça pelav) (ÖDTAS. 212. Deliorman), pita(<Boşnakça pita) (KİASV.), pōça < poğaça (< İtalyanca focaccia) (BTGA. 309: GümülcineYanıkköy, KBMİKAİ.60/33; AKA. Akıncılar Vize; HİKA. Hayrabolu; BSYD. –Demirköy/ Lalapaşa –Ed.), pōçe < poğaça (< İtalyanca focaccia) (BTGA. 59: Gümülcine-Gerdeme), pōrça < poğaça (< İtalyanca focaccia) (BTGA. 356:GümülcineDemirbeyli), puğaça< poğaça (< İtalyanca focaccia) (DS: -Ed.), tāna (< Farsça tarıne/ tarhıne/ tarhane) (BTGA. 130: Gümülcine-Payamlar; DS: Rumeli göçmenleri, Fatih -İst.), tārna (< Farsça tarıne/ tarhıne/tarhane) (BTGA.71: GümülcineKardere, KBMİKAİ. 29/ 32,KPMİKAİ. 47/ 42; KİASV.), tārnı (< Farsça tarıne/tarhıne/tarhane) (BTGA. 446: Gümülcine-Domruköy), tos < tost (< İngilizce toast) (BTGA. 344:Gümülcine-Balafar), turta (< İtalyanca torta) (DS:Rumeli göçmenleri Ba.;Rumeli göçmenleri -Brs.;Rumeli göçmenleri, İpsala -Ed.; Rumeli göçmenleri Hamitabat, Lüleburgaz -Krk.;KİASV. Avcılar -Demirköy), uşaf <hoşaf (<Farsça hoş+ab) (BTGA. 84:GümülcineÇukaköy), vavani (<Farsça revani) (KBMİKAİ.4/ 73), vıçini (<Pomakça vıçini) (KBMİKAİ.2/42), zennik(<Pomakça) (KİASV. Avcılar -Demirköy), zerde(<Farsça zerde) (BSYD. –Demirköy/ Lalapaşa –Ed.; KİASV. Topçular -Kofçaz) 1.10. Hangi Temele Dayandığı Tespit Edilemeyen Adlandırmalar belmuş (DS:-Ed. ve çevresi; Ceylan, Lüleburgaz -Krk.; Banarlı -Tk.), bezdirme (DS: Tavaklı, Ezine -Çkl.), bobata (DS: Mora göçmenleri -Ba.), cantık (DS: Büyük Manika, Saray -Tk.), cızdır (DS: İpsala -Ed.), cicipapa (KİASV.;
119
BSYD. –Demirköy/Lalapaşa –Ed.), cizleme (KBMİKAİ. 54/37; Lüleburgaz -Krk.),çıplak (KİASV.), çırtma(DS: Ezine-Çkl.), çiriş (DS: Kemaller, Rusçuk, Bulgaristan), çullama (RKABKA. Kubrat –Razgrad/ Bul.), dızmana (DS: Lüleburgaz -Krk.; Türkgücü, Çorlu -Tk.), fangirifingil (DS: İpsala -Ed.), fırlantı (DS: Saray -Tk.), fotmaç (BTGA. 399: Gümülcine-Kalanca), gırtlak tatlısı (DS: Rumeli göçmenleri -To.), göbelek (BTGA. 149:Gümülcine- Aralıkburun), göce (BTGA.283:Gümülcine-Payamdere), gödek (DS: Biga -Çkl.), gömeç (DS: Biga -Çkl.), gözleme (DS: Lüleburgaz -Krk.), höşmel (KİASV.), hedik (DS: Mormat, Ezine -Çkl.),hıştır (DS: Lüleburgaz -Krk.), höşmelim (ÖDTAS. 135. Deliorman), iti (DS:-Ed.; Lüleburgaz -Krk.), kaçamak (KİASV.; 7/3 BSYD. –Hamitabat/ Lüleburgaz –Krk.; BSYD. –Demirköy/Lalapaşa –Ed.; KİASV.; BSYD. – Demirköy/ Lalapaşa –Ed.;BTGA.271:GümülcineKüç ük Doğanca, EİA.15-20; EİA –Ed.;ÖDTAS. 148. Deliorman), kalburabastı (KİASV.; BSYD. – Demirköy/ Lalapaşa –Ed.), kalle (KİASV.), kartala (DS:Tavaklı , Ezine -Çkl.), kartalaç (BSYD. – Dem irköy/ Lalapaşa – Ed.; EİA.13-101- Ed.; DS: Çorlu -Tk.), kaşa (DS: Filibe göçmenleri İst.;KİASV. Avcılar -Demirköy), kavık (ÖDTAS. 156. Deliorman), kāzelen elvası (BTGA. 373: Gümülcine-Taşkınlar), kāzerel elvası (BTGA. 25:Gümülcine-Evrenköy), kılıca (DS: Kavala göçmenleri -İst.), kırçma (DS: Rumeli göçmenleri -İz.), kolaç (DS: Ed, Babaeski, Lüleburgaz, Krk.; BSYD.–Demirköy/Lalapaşa –Ed.; RKABKA. Kubrat–Razgrad/ Bul.; Kılıçköy, Razgrad göçmenleriEs.; KİASV.;BSYD.–Demirköy/ Lalapaşa –Ed.; KBMİKAİ. 46/50; ÖDTAS. 166. Deliorman), kortmaç (KPMİKAİ.14/480), koşamak < kaçamak (BTGA. 59: Gümülcine-Gerdeme), koyuçmaç (KBMİKAİ. 16/ 14), kundüme (DS: Ed.), kuvtmaç (KBMİKAİ.4/80), külür (DS: Lüleburgaz, Krk.; ÖDTAS. 174. Deliorman), lalangı (DS: Tavaklı, Ezine -Çkl.), langida (KİASV.), lişkir (DS: Gelibolu -Çkl.), malay (ÖDTAS. 182. Deliorman), öşmelim (DS: Lüleburgaz -Krk.), pabıçtopu (ÖDTAS. 205. Deliorman), pılaska (KM –KrkİS.), pınıda (TVMA), punut
120 Muharrem Özden
(DS: -Çkl.), sünter (DS: Bayramiç -Çkl.), tıktıkı (ÖDTAS. 250. Deliorman), toğca (KİASV.), toraman (DS: Bozcaada -Çkl.), tıreypa (KİASV.), turçinik (KİASV. Terzidere -Kofçaz), urda (DS: Bolayır -Çkl.), uynuklu pide (KBMİKAİ.29/40), vardar (DS: Rumeli göçmenleri -İst.) 2. Adlandırmaların Yapısı 2.1. Tek Kelimeden Oluşan Adlandırmalar alka (BTGA.423:Gümülcine-Aşağıköy), alva (BTGA.71:Gümülcine-Kardere; RKABKA. Kubrat –Razgrad/Bul.), belmuş (DS:-Ed. ve çevresi; Ceylan, Lüleburgaz -Krk.; Banarlı -Tk.), bobata (DS: Mora göçmenleri -Ba.), borana (DS:Hamitabat, Lüleburgaz -Krk.;Kadıköy, Tatarlı, Saray -Tk.) borani (DS:Barbaros -Tk.; Ceylanköy, Lüleburgaz -Krk.), bugaca (BKÖBTGA), bugasa/ bugatsa (BTGA:BSYD), büryan (DS: Rumeli göçmenleri -Brs.), cacık (BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.; ÖDTAS.79.Deliorman), cantık (DS:Büyük Manika, Saray -Tk.), cızdır (DS: İpsala -Ed.), çıplak (KİASV.), çiriş (DS:Kemaller, Rusçuk, Bulgaristan), dızmana (DS: Lüleburgaz -Krk.; Türkgücü, Çorlu- Tk.), elva (VYAÖ. Vize), fotmaç (BTGA. 399: Gümülcine- Kalanca), göbelek (BTGA. 149: GümülcineAralıkburun), göce (BTGA.283:GümülcinePayamdere), gödek (DS: Biga -Çkl.), gömeç (DS: Biga -Çkl.), halka (BTGA.250:GümülcineLefeciler), halva (BTGA.283:GümülcinePayamdere), höşmel (KİASV.), havla (BTGA. 423: Gümülcine-Aşağıköy), hedik (DS: Mormat, Ezine -Çkl.),hıştır (DS: Lüleburgaz -Krk.), höşmelim (ÖDTAS. 135. Deliorman), iti (DS:-Ed.; Lüleburgaz -Krk.), kaçamak (KİASV.; 7/3 BSYD. –Hamitabat/Lüleburgaz –Krk.; BSYD. –Demirköy /Lalapaşa –Ed.; KİASV.; BSYD. –Demirköy / Lalapaşa –Ed.;BTGA.271:Gümülcine-Küçük Doğanca, EİA.15-20; EİA –Ed.;ÖDTAS. 148. Deliorman), kalle (KİASV.), kartala (DS: Tavaklı, Ezine -Çkl.), kaşa (DS: Filibe göçmenleri -İst.; KİASV. Avcılar -Demirköy), kaşnika (BTGA. 355: Gümülcine-Demirbeyli), kavık (ÖDTAS. 156. Deliorman), kaymaçina (KİASV.), keşkek (DS: Fili , Biga -Çkl.;Lüleburgaz –Krk., Saray Tk.; TMİKA. 180/164; BSYD.–Demirköy/Lalapaşa –Ed.), kılıca (DS: Kavala göçmenleri -İst.), kıtır
(DS: Ceylan, Lüleburgaz -Krk.), kolaç (DS: Ed, Babaeski, Lüleburgaz , Krk.; BSYD. –Demirköy/ Lalapaşa –Ed.; RKABKA. Kubrat –Razgrad/Bul.; Kılıçköy, Razgrad göçmenleri -Es.; KİASV.; BSYD. –Demirköy/ Lalapaşa –Ed.; KBMİKAİ. 46/ 50; ÖDTAS. 166. Deliorman), kortmaç (KPMİKAİ. 14/ 480), koşaf (BTGA.442:GümülcineHacıköy), koşamak (BTGA. 59: GümülcineGerdeme), koyuçmaç (KBMİKAİ. 16/ 14), kulak (BSYD. –Demirköy/Lalapaşa –Ed.), kumbosta (BTGA. 278: Gümülcine-Örpek), kumpil (BTGA. 370: Gümülcine-Sarancına, BKÖBTGA, TMİKA. 180/160; TMİKA. 180/160), kundüme (DS: Ed.), kurāsan (BTGA.344:Gümülcine-Balafar), kuruvasan (BKÖBTGA), kuskus (KİMİKA.; KİASV.; BSYD.–Demirköy/ Lalapaşa– Ed.), kuskuz (BTGA. 177: Gümülcine- Kezviran), kuvtmaç (KBMİKAİ.4/80), külür (DS: Lüleburgaz , Krk.; ÖDTAS. 174. Deliorman), künefe (DS: Bozcaada, Çkl.), lalangı (DS: Tavaklı, Ezine -Çkl.), langida (KİASV.), lişkir (DS: Gelibolu -Çkl.), makāna (ÖDTAS. 182. Deliorman), makāne (BTGA. 316:Gümülcine-Yalanca),, makarina (BTGA.382: Gümülcine-Mastanlı Mahallesi), makarinya (BTGA. 197:Gümülcine-Küçük Sirkeli), makārne (BTGA. 362:Gümülcine-Tuscuköy), makarni (BTGA. 38:Gümülcine-Bulatköy), makaronya (BTGA. 38:Gümülcine-Bulatköy), malay (ÖDTAS. 182. Deliorman), mālebi (KİASV.), mamalika (BTGA. 75: Gümülcine-Ayazma), mamalinga (KİASV.), manca (ÖDTAS. 183. Deliorman; RKABKA. Kubrat –Razgrad/Bul.), manti (BTGA.411: Gümülcine-Bekirköy), mekitsa (ÖDTAS. 185. Deliorman), mizgayono (BTGA. 245: Gümülcine-Omurluköy), oşaf (ÖDTAS. 198. Deliorman; RKABKA. Kubrat – Razgrad/Bul.; KİMİKA.), öşmelim (DS: Lüleburgaz -Krk.), papara (BTGA. 380: Gümülcine-Mastanlı Mahallesi), pesemet (BTGA. 189: Gümülcine-Büyük Doğanca), pılaska (KM –KrkİS.), pınıda (TVMA), piĺaf (BTGA. 370: GümülcineSarancına, BKÖBTGA), pilâv (ÖDTAS. 212. Deliorman), pita (KİASV.), pōça (BTGA. 309: Gümülcine-Yanıkköy, KBMİKAİ.60/ 33; AKA. Akıncılar -Vize; HİKA. Hayrabolu; BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.), pōçe (BTGA. 59: Gümülcine-Gerdeme), pōrça (BTGA.356: Gümülci-
Trakya Ağızlarında Kullanılan Yemek Adları
ne- Demirbeyli), puğaça (DS:-Ed.), punut (DS:Çkl.), sünter (DS: Bayramiç -Çkl.), tāna (BTGA. 130:Gümülcine-Payamlar; DS: Rumeli göçmenleri, Fatih -İst.), tārna (BTGA.71: Gümülcine- Kardere, KBMİKAİ. 29/ 32,KPMİKAİ. 47/ 42; KİASV.), tārnı (BTGA.446:Gümülcine-Domruköy), toğca (KİASV.), toraman (DS: Bozcaada -Çkl.), tos (BTGA. 344:Gümülcine-Balafar), tıreypa (KİASV.), turçinik (KİASV. Terzidere -Kofçaz), turta (DS:Rumeli göçmenleri -Ba.;Rumeli göçmenleri -Brs.;Rumeli göçmenleri, İpsala -Ed.; Rumeli göçmenleri Hamitabat, Lüleburgaz Krk.;KİASV. Avcılar -Demirköy), urda (DS: Bolayır -Çkl.), uşaf (BTGA. 84:GümülcineÇukaköy), vardar (DS: Rumeli göçmenleri -İst.), vavani (KBMİKAİ.4/73), vıçini (KBMİKAİ. 2/42), zennik (KİASV. Avcılar -Demirköy), zerde (BSYD. –Demirköy/Lalapaşa –Ed.; KİASV. Topçular -Kofçaz) 2.2. Kelime Türetme Yoluyla Oluşturulan Adlandırmalar ahıtma (DS:Fili, Biga –Çkl.), akaş (DS:Kavacık, Hamidiye,Uzunköprü -Ed.; Kadıköy, Tatarlı, Sofular,Saray -Tk.; ÖDTAS. 50. Deliorman), akçaş (ÖDTAS. 50. Deliorman), akıtma (BTGA.223: Gümülcine-Bıyıklıköy; RKABKA. Kubrat –Razgrad/Bul.;DS:Kayapa, Lalapaşa, -Ed.; Ceylanköy, Lüleburgaz, -Krk.; Şahinköy,Malkara Tk.; Evreşe, Gelibolu -Çkl.; Krk.; Büyükmanika, Saray -Tk.; BSYD.–Demirköy/Lalapaşa –Ed.; ÖDTAS. 51. Deliorman ;KİASV.),aşlık (DS: Fili, Biga, Çan, Bayramiç -Çkl.; Lalapaşa -Ed.), banak (DS:Sultanköy, İpsala -Ed.), bazlama< bazı-lama / baza-la-ma (DS:Kili, Biga, Evreşe, Gelibolu -Çkl.; Lüleburgaz çevresi -Krk.; Şahinköy, Malkara -Tk.; BSYD. –Demirköy /Lalapaşa –Ed.), bazlamaç < bazılamaç/bazalamaç (DS: Lapseki -Çkl.), bezdirme (DS: Tavaklı, Ezine -Çkl.), bılamaç (ÖDTAS. 69. Deliorman), bulamaç (BTGA.22: Gümülcine-Dolapçılar), burma (DS: Büyükmanika, Saray -Tk.), cızlama (DS: Türkgücü, Çorlu Tk.), cizleme (KBMİKAİ. 54/37; Lüleburgaz Krk.), çırtma (DS: Ezine-Çkl.),çullama (RKABKA. Kubrat –Razgrad/ Bul.), danışık (DS: Çavuşköy, Babaeski -Krk.), dolaylama(DS: Ceylan-
121
köy, Lüleburgaz -Krk.; Filibe göçmenleri -İst.), dürme (DS: İpsala -Ed.), fırlantı (DS:Saray -Tk.), gömme (DS: Lüleburgaz -Krk.; Şahin , Malkara Tk.;ÖDTAS. 125. Deliorman), gözleme (DS: Lüleburgaz -Krk.), kakaç (DS:Güzelce, Lapseki Çkl.; Babaeski –Krk.), kapama (BTGA. 409: Gümülcine-Bekirköy; DS:Ceylan, Lüleburgaz Krk.;Büyükmanika , Saray -Tk.), kārma(KİASV. Beğendik -Demirköy), kartalaç (BSYD. – Demirköy/ Lalapaşa –Ed.; EİA.13-101- Ed.; DS: Çorlu -Tk.), katlama (DS: Lüleburgaz -Krk.,Saray -Tk.), kavīma (ÖDTAS. 156. Deliorman), kesme (BTGA.168:Gümülcine-Salmanlı), kırçma (DS: Rumeli göçmenleri -İz.), kīma (ÖDTAS. 162. Deliorman), mısırga (DS:Selanik göçmenleri, Ağlı, Küre -Ks.), oturtma (KrkKA./KİASV.; BSYD. –Demirköy/ Lalapaşa –Ed.), otūtma (ÖDTAS. 199. Deliorman), öfelemeç (DS: Lüleburgaz -Krk.), pazlama< bazı-la-ma / baza-la-ma (BSYD. –Demirköy/ Lalapaşa –Ed.; DS: Fili ,Biga -Çkl.; -Ed.; Lüleburgaz -Krk.; KBMİKAİ. 48/18; KİASV.), pazlambaç< bazılamaç /bazalamaç (DS: -Ed.), pirinçli (ÖDTAS. 212. Deliorman), sāma (ÖDTAS. 223. Deliorman), sarma (BTGA. 22:Gümülcine-Dolapçılar), samsaklı (BTGA. 179: Gümülcine-Şapçı), sızdırma (KİASV.), sızırma (BSYD. –Demirköy/Lalapaşa –Ed.), sızīma (ÖDTAS. 229. Deliorman), sündürme (DS: Selanik, Yunanistan), tenelek (DS: Gülpınar -Çkl.), tutmaç (ÖDTAS. 254. Deliorman), tuzlama (DS: Rumeli göçmenleri -Ed.), uğmaç (DS: -Ed.; Lüleburgaz -Krk.), yağlamaç (KM -KİASV.), yarımca (ÖDTAS.272.Deliorman), yufkalı (BTGA. 15: Gümülcine-Eşekçili) 2.3. Belirtisiz İsim Tamlaması Yapısındaki Adlandırmalar adım çörē (BTGA.74: GümülcineAyazma),adım ekmē (BTGA.91:GümülcineDelinazköy), akıtma çöre (BTGA. 91:GümülcineDelinazköy), amıraşı (ÖDTAS. 54. Deliorman), anız fasillesi (KİASV.; BSYD. –Demirköy/ Lalapaşa –Ed.), ayran kaşası (KİASV.), ayran paparası (KİASV.), bızālık mantarı (KİASV.), bulgur aşi (BTGA. 177: Gümülcine- Kezviran), damat yemē (BTGA. 72:Gümülcine-Kardere), dij bul-
122 Muharrem Özden
guru (BTGA.94: Gümülcine-Kozlukebir),diş bulguru (BTGA.94: Gümülcine-Kozlukebir), dolagaç pidesi (TVMA), erik bulamacı (KİASV.), fasile çōrbası (BTGA. 283: GümülcinePayamdere), fasle çōbası (ÖDTAS. 115. Deliorman), gırtlak tatlısı (DS: Rumeli göçmenleri To.), hamır aşı (ÖDTAS. 130. Deliorman), irmik yemei (BTGA. 121:Gümülcine-Durhasanlar), įşimik çōbası (ÖDTAS. 144. Deliorman), kabak baskısı (BTGA. 366:Gümülcine-Tuscuköy), kabakaşı (ÖDTAS. 147. Deliorman), kaşık alvası (BTGA. 323: Gümülcine-Değirmendere), kaşık elvası (BTGA.94:Gümülcine-Kozlukebir), kāzelen elvası (BTGA.373:Gümülcine-Taşkınlar), kāzerel elvası (BTGA. 25:Gümülcine-Evrenköy), keçi bacā (BTGA.75:Gümülcine-Ayazma), kulak çorbası (DS: Saray, Tk.;(KİASV.), labada boranisi (KİASV.), labada çorbası (KİASV.), lāna sāması (ÖDTAS. 178. Deliorman), lānaşı (ÖDTAS. 178. Deliorman), misir pōçası (BTGA. 216:Gümülcine-Kozdere), oğma çorbası (DS: Lüleburgaz -Krk.), öküzünüğü (DS: Çengelli, Lüleburgaz -Krk.), pabıçtopu (ÖDTAS. 205. Deliorman), pazı pilâvı (ÖDTAS. 209. Deliorman), süt lapası (DS: Lapseki -Çkl.), tānalvası (BTGA. 424:Gümülcine-Aşağıköy), tava yazması (BTGA. 58:Gümülcine-Gerdeme), tay parçası (BTGA. 36: Gümülcine-Balabanköy), unalvası (BTGA. 410:Gümülcine-Bekirköy), yirmik alvası (BTGA. 71: Gümülcine-Kardere), yirmik elvası (BTGA. 373:Gümülcine-Taşkınlar), yumurta helvası (KİASV.), yūrt börē (BTGA. 187: Gümülcine-Kırvakıfköy) 2.4. Sıfat Tamlaması Yapısındaki Adlandırmalar cicipapa (KİASV.; BSYD. –Demirköy/ Lalapaşa –Ed.), gazozlu kek (KİASV.), kara tarna (ÖDTAS. 153. Deliorman), karma aş (KİASV.), sütlaş <sütlü aş (KİASV.; BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.) sütlü aş (KİMİKA.), sütlü biber (KİASV.; BSYD.– Demirköy/ Lalapaşa–Ed.), uynuklu pide (KBMİKAİ.29 /40), yalancı dolma (BTGA. 285: Gümülcine-Şapçı), yıfkalı tauk (BTGA. 242: Gümülcine-Hemetli) 2.5. Birleşik Kelime Yapısındaki Adlandırmalar fangirifingil (DS: İpsala -Ed.), kalbura-
bastı (KİASV.; BSYD. –Demirköy/Lalapaşa –Ed.), suharıç < soğan+aş (DS: Rumeli göçmenleri, İstinye -İst.), tezpişti (DS: Lüleburgaz ve köyleri Krk.;KİASV.), tıktıkı (ÖDTAS. 250. Deliorman) SONUÇ Trakya Ağızlarında kullanılan yemek adları ile ilgili sınıflandırma çalışması neticesinde şu şekilde bir tespit yapılabilir: Adlandırmanın dayandığı temeller bakımından bölgede kullanılan yemek adlarının; yemeğin ana malzemesi ve türü esas alınarak oluşturulan adlandırmalar, yalnız hazırlanış veya pişirme usulü esas alınarak oluşturulan adlandırmalar, yemeğin kıvamı, şekli veya görüntüsü esas alınarak oluşturulan adlandırmalar, alıntı adlandırmalar ve hangi temele dayandığı tespit edilemeyen adlandırmalar maddelerinde yoğunlaştığı görülmüştür. Yemeğin ana malzemesi ve türü esas alınarak oluşturulan adlandırmalarda, genelde bölgeye has sebzelerden yapılan yemekler ve bölgede yetişen küçükbaş ve büyükbaş hayvanlardan elde edilen hayvansal ürünlerle yapılan yemekler bulunmaktadır. Anadolu’da oluşturulan, yüzyılların birikimiyle meydana getirilen yemek hazırlama ve sunma geleneğinin devamı olarak yalnız hazırlanış ve pişirme usulü esas alınarak oluşturulan adlandırmaların ve yemeğin kıvamı, şekli veya görüntüsü esas alınarak oluşturulan adlandırmaların çeşitliliği dikkati çeken bir husustur. Bölgede birçok medeniyetin kültürel izlerinin bulunması yemek kültürüne de yansımış ve bu nedenle alıntı adlandırmaların bölgede çok yoğun olarak kullanıldığı görülmüştür. Bilhassa Anadolu yemek kültürüne çok fazla etkisi olan Arap ve Fars yemekleri orijinal adları hemen hemen korunarak bölgede çokça karşılaştığımız bir külliyatı oluşturmaktadır. Ayrıca batı kültürünün etkisiyle yemek literatürümüze girmiş olan batı kaynaklı yemek adları da bölgede yoğun olarak kullanılmaktadır. Yapılan sınıflandırma çalışması sonucunda hangi temele dayandığı tespit edilemeyen adlandırmaların genellikle bölgesel alt dil katmanlarına ait olduğu veya yansıma sesler-
Trakya Ağızlarında Kullanılan Yemek Adları
den türetildiği düşünülmektedir. Adlandırmaların yapısına bakıldığında; tek kelimeden oluşan adlandırmaların, kelime türetme yoluyla oluşturulan adlandırmaların ve belirtisiz isim tamlaması yapısındaki adlandırmaların yoğunluğu dikkati çeken bir başka noktadır. Genel olarak çalışmanın bütününden çıkan sonuç Trakya bölgesinin yemek kültürünün Anadolu yemek kültürünün bir devamı olduğu ve aynı zamanda Balkan ve Avrupa mutfağından çok yoğun bir şekilde etkilendiği söylenebilir. Bu çoklu kültürel birikimin oluşturduğu yapı, bölgenin yemek kültürü bakımından zenginliğinin temel nedeni olarak düşünülebilir. Trakya bölgesiyle ilgili yapılmış ağız çalışmalarındaki kaynakların taranması sonucunda toplam 242 tane yemek ismi tespit edilmiştir. Bunların 105 tanesi tek kelimeden oluşurken, 52 tanesi kelime türetme yoluyla oluşturulmuş yemek isimleridir. Sözcük grubu şeklindeki yemek isimlerinden 46 tanesi belirtisiz isim tamlaması, 10 tanesi sıfat tamlamasından oluşmaktadır. 5 tane de birleşik yapıda yemek ismi tespit edilmiştir. Yemek isimlerinin 54 tanesi ise yabancı kökenlidir. Tespit ettiğimiz yemek isimlerinde ses değişmeleri, ses düşmeleri, ünlü uzamaları ve ön seste ünsüz türemesi gibi ses olayları mevcuttur: bızālık mantarı/buzağılık mantarı. (KİASV.), fasle çōbası/fasulye çorbası. (ÖDTAS. 115. Deliorman), kīma/kırma. (ÖDTAS. 162. Deliorman), kumpil/kumpir (BTGA. 370: Gümülcine-Sarancına, BKÖBTGA, TMİKA.180/160; TMİKA. 180/160), kuskuz/kuskus. (BTGA. 177:Gümülcine-Kezviran), sāma/sarma. (ÖDTAS. 223. Deliorman) , yirmik alvası/irmik helvası. (BTGA. 71:Gümülcine-Kardere), sütlü aş/ Sütlaç. (KİMİKA.). Eski Türkçeden kalma dil özellikleri gösteren yapılar çok nadir olarak görülmektedir: ahıtma/akıtma. (DS:Fili, Biga –Çkl.) SÖZLÜK adım çörē: Çocukların yürümeye başlamasın-
123
dan sonra yapılan bir tür çörek, adım çöreği. (BTGA.74: Gümülcine-Ayazma) adım ekmē: Çocukların yürümeye başlamasından sonra yapılan bir tür çörek, adım çöreği. (BTGA.91:GümülcineDelinazköy) ahıtma: Saç üzerinde veya tepside pişirilen çörek, ekmek. (DS:Fili, Biga –Çkl.) akaş: Sütlâç. (DS:Kavacık, Hamidiye,Uzunköprü -Ed.; Kadıköy, Tatarlı, Sofular ,Saray Tk.; ÖDTAS. 50. Deliorman) akçaş: Sütlaç. (ÖDTAS. 50. Deliorman) akıtma(1): Un, süt, yağ ve yumurtayla yoğrularak cıvık bir duruma getiril en hamurun kızgın sac üzerinde pişirilmesiyle yapılmış olan krep.(BTGA.223:Gümülcine-Bıyıklıköy; RKABKA. Kubrat –Razgrad/Bul.) akıtma(2): Un, süt, yağ, yumurta, şeker veya pekmezle yoğrularak cıvık bir duruma getirilen hamurun kızgın sac üzerinde pişirilmesiyle yapılan bir çeşit tatlı.: aydar akıtmayı nerda kaldı fıkāra şindi. (DS:Kayapa, Lalapaşa, -Ed.; Ceylanköy, Lüleburgaz, -Krk.; KİASV.) akıtma(3): Hamuru saç üzerine dökülerek pişirilen bir çeşit ekmek, pide, çörek. (DS:-Ed.; Lüleburgaz köyleri -Krk.; Şahinköy,Malkara -Tk.) akıtma(4): Sütle, undan karıştırılarak yapılan ince bir hamur aşı. (BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.; ÖDTAS. 51. Deliorman) akıtma(5): Hamuru, saç üzerinde pişirildikten sonra tepsiye alınıp, üzerine et suyu veya tatlı dökülerek yapılan bir çeşit yemek. (DS:Evreşe, Gelibolu -Çkl.) akıtma(6): Hamuru yağda kızartarak yapılan bir çeşit ekmek veya tatlı. (DS:-Krk.; Büyükmanika, Saray -Tk.) akıtma çöre: Un, süt, yağ ve yumurtayla yoğrularak cıvık bir duruma getiril en hamurun kızgın sac üzerinde pişirilmesiyle yapılmış olan krep. (BTGA.91:Gümülcine-Delinazköy)
124 Muharrem Özden
alka: Halka biçiminde, genellikle üzerine susam serpilmiş çörek, simit. (BTGA.423:Gümülcine-Aşağıköy) alva: Helva. (BTGA.71:Gümülcine-Kardere; RKABKA. Kubrat –Razgrad/Bul.) amıraşı: Hamurdan yapılan yemeklerin genel adı, hamur aşı. (ÖDTAS. 54. Deliorman) anız fasillesi: Kuru soğan, salça, tuz, tereyağı, su ile yapılan bir tür yemektir. (KİASV.; BSYD. –Demirköy/Lalapaşa –Ed.) aşlık : Buğday, mısır gibi tahıl, bunlardan yapılan çorbalık, bulgur gibi yemeklikler. (DS: Fili, Biga, Çan, Bayramiç Çkl.; Lalapaşa -Ed.) ayran kaşası: Ayran Kaşası. Ayran, un, tereyağ, kırmızı biber ve tuz ile yapılan bir tür yemektir. (KİASV.) ayran paparası: Yoğurt, su, tuz, ekmek ve sarımsak ile yapılan bir yemek türüdür. (KİASV.) banak: Sulu yemek, sulu katık. (DS:Sultanköy, İpsala -Ed.) bazlama: Mısır, arpa, darı ve buğday unlarından yapılan mayalı, mayasız, yağlı, yağsız, şekerli, şekersiz, ince ve kalın pişirilen saç ekmeği. (DS:Kili, Biga, Evreşe, Gelibolu -Çkl.; Lüleburgaz çevresi Krk.; Şahinköy, Malkara -Tk.; BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.) bazlamaç: Mısır, arpa, darı ve buğday unlarından yapılan mayalı, mayasız, yağlı, yağsız, şekerli, şekersiz, ince ve kalın pişirilen saç ekmeği. (DS:Lapseki -Çkl.) belmuş: Taze peynirle yapılan bir çeşit tatlı, peynir helvası. (DS:-Ed. ve çevresi; Ceylan, Lüleburgaz -Krk.; Banarlı -Tk.) bezdirme: Mısır, arpa, darı ve buğday unlarından yapılan mayalı, mayasız, yağlı, yağsız, şekerli, şekersiz, ince ve kalın pişirilen saç ekmeği. (DS:Tavaklı, Ezine -Çkl.) bılamaç: Bulamaç. Yağ veya süte un katarak yapılan yemek. (ÖDTAS. 69. Deliorman) bızālık mantarı: Buzağılık mantarı, kuru soğan, tuz, yağ ve sarımsak ile yapılan
bir çeşit yemek. (KİASV.) bobata: Mısır ekmeği. (DS: Mora göçmenleri Ba.) borana(1): Bulgur veya pirinçle pişirilen sebze üzerine yoğurt dökülerek yapılan yemek. (DS:Hamitabat, Lüleburgaz Krk.) borana(2): Yumurta, yağda kızartıldıktan yahut suda haşlandıktan sonra üzerine sarımsaklı yoğurt dökülerek yapılan yemek. (DS: Kadıköy, Tatarlı, Saray -Tk.) borani: Bulgur veya pirinçle pişirilen sebze üzerine yoğurt dökülerek yapılan yemek. (DS:Barbaros -Tk.; Ceylanköy, Lüleburgaz -Krk.) bugaca: Yöresel bir börek, poğaça. (BKÖBTGA) bugasa/ bugatsa: /Yun.i./ Börek. (BTGA:BSYD) bulamaç: Bir tür yemek. (BTGA.22:GümülcineDolapçılar) bulgur aşi: Bir yemek türü. (BTGA.177:Gümülcine-Kezviran) burma: Burularak yapılan bir çeşit börek. (DS:Büyükmanika, Saray -Tk.) büryan: Et ve pirinçle tepside pişirilen bir yemek. (DS:Rumeli göçmenleri -Brs.) cacık: Yoğurt, salatalık ve sarımsakla yapılan yardımcı yiyecek. (BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.; ÖDTAS. 79. Deliorman) cantık: Etli pide. (DS:Büyük Manika, Saray -Tk.) cızdır: Saçta veya tavada yapılan börek, ekmek. (DS: İpsala -Ed.) cızlama: Mayalı hamur içine peynir veya ekşimik konularak pasta biçiminde kesilerek fırında pişirilen bir çeşit ekmek. (DS:Türkgücü, Çorlu -Tk.) cicipapa: Yumurta, su ya da süt, tuz, yağ, ekmek ve peynir ile yapılan bir atıştırmalıktır. (KİASV.; BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.) cizleme(1):Unla yapılan yiyecek bir tür yemek. (KBMİKAİ.54/37) cizleme(1):Yağda veya saçta pişirilen sulu hamurdan yapılmış yağlı veya yağsız ekmek. (DS:Lüleburgaz -Krk.)
Trakya Ağızlarında Kullanılan Yemek Adları
çıplak: Un, tuz, yumurta sarısı, su, ekmek mayası, pırasa, karabiber, nane, şeker ile yapılan bir çeşit yemektir. (KİASV.) çırtma: Isırgan otundan yapılmış börek. (DS: Ezine -Çkl.) çiriş: Undan yapılmış sulu çorba (hayvanlara verilir). (DS:Kemaller, Rusçuk, Bulgaristan) çullama: Tavuk ile yapılan bir yemek. (RKABKA. Kubrat –Razgrad/Bul.) damat yemē: Bir yemek türü. (BTGA.72:Gümülcine-Kardere) danışık : Düğüne başlanırken verilen yemek. (DS: Çavuşköy, Babaeski -Krk.) dızmana: Lokma lokma kesilmiş mayasız hamurun üzerine süt kaymağı ya da yumurta sürüldükten sonra fırında pişirilen bir çeşit çörek. (DS: Lüleburgaz -Krk.; Türkgücü, Çorlu -Tk.) dij bulguru: Bebeğin dişleri çıkmaya başladığında yapılan bir yemek. (BTGA.94:Gümülcine-Kozlukebir) diş bulguru: Bebeğin dişleri çıkmaya başladığında yapılan bir yemek. (BTGA.94:Gümülcine-Kozlukebir) dolagaç pidesi: Yufkayı dolayarak yapılan bir çeşit börek. (TVMA) dolaylama(1): Oklavaya sararak yuvarlatılmış yufkayı, tepsiye iç içe halkalar şeklinde döşedikten sonra pişirilen börek. (DS: Ceylanköy, Lüleburgaz -Krk.) dolaylama(2): Yufkanın içine ceviz koyup, tepsinin içine çörekleme dizerek yapılan bir çeşit tatlı. (DS: Filibe göçmenleri -İst.) dürme: Hamur çorbası. (DS: İpsala -Ed.) elva: Helva, tatlı türü. (VYAÖ. Vize) erik bulamacı: Tereyağ, taze erik ya da kak, şeker, un, su ile yapılan bir çeşit tatlıdır. (KİASV.) fangirifingil: Mantı. (DS: İpsala -Ed.) fasile çōrbası: Bir tür yemek. (BTGA.283:Gümülcine-Payamdere) fasle çōbası: Fasulye çorbası. (ÖDTAS. 115. Deliorman)
125
fırlantı: Krep. (DS: Saray -Tk.) fotmaç: Bir tür yemek. (BTGA.399:GümülcineKalanca) gazozlu kek: Un, şeker, sade gazoz, yumurta sarısı, kabartma tozu ve vanilya ile yapılan tatlıdır. (KİASV.) gırtlak tatlısı: Kalıplara dökülerek yapılan un tatlısı. (DS: Rumeli göçmenleri -To.) göbelek: Mısır koçanından yapılan bir tür yemek.(BTGA.149:GümülcineAralıkburun) göce: Genellikle düğünlerde yapılan bir mısır yemeği. (BTGA.283:GümülcinePayamdere) gödek: Yağlı ve kıymalı pide. (DS: Biga -Çkl.) gömeç: Yağda kızartılmış sıcak ekmek. (DS: Biga -Çkl.) gömme(1): Mayalı ya da mayasız, yağlı ya da yağsız olarak yapılan bir çeşit kül pidesi, ekmeği. (DS: Lüleburgaz -Krk.; Şahin , Malkara -Tk.) gömme(2): Yufkadan yapılan bir börek türü. (ÖDTAS. 125. Deliorman) gözleme: Sacda pişirilen yağlı ince ekmek. (DS: Lüleburgaz -Krk.) halka: Simit. (BTGA.250:Gümülcine-Lefeciler) halva: Helva.(BTGA.283:Gümülcine-Payamdere) hamır aşı: Hamurdan yapılan yiyecekler. (ÖDTAS. 130. Deliorman) höşmel: Sığır etinin kaynatıldığı sudan yapılan çorbadır. (KİASV.) havla: Helva. (BTGA.423:Gümülcine-Aşağıköy) hedik: Haşlanmış buğday, bulgur, mısır, nohut vb. şeyler. (DS: Mormat, Ezine Çkl.) hıştır: Labada yemeği. (DS: Lüleburgaz -Krk.) höşmelim: Höşmerim. Bir helva türü. (ÖDTAS. 135. Deliorman) irmik yemei: Bir yemek türü. (BTGA.121:Gümülcine-Durhasanlar) įşimik çōbası: Ekşimik çorbası. (ÖDTAS. 144. Deliorman) iti: Çok yağlı, ağır (yemek). (DS:-Ed.; Lüleburgaz -Krk.) kabak baskısı: Bir yemek ismi.
126 Muharrem Özden
(BTGA.366:Gümülcine-Tuscuköy) kabakaşı: Kabak tatlısı. (ÖDTAS. 147. Deliorman) kaçamak (1): Su, mısır unu, tereyağ ve tuz ile yapılan bir tür yemek çeşididir. (KİASV.; 7/3 BSYD. –Hamitabat/Lüleburgaz –Krk.; BSYD. –Demirköy/Lalapaşa –Ed.) kaçamak (2): Mısır unundan tereyağı ile yapılan istendiğinde pekmez ile servis edilen bir nevi yemek. (KİASV.; BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.) kaçamak (3): Mısır unundan yapılan püre. (BTGA.271:Gümülcine-Küçük Doğanca, EİA.15-20; EİA –Ed.) kaçamak (4): Mısır unundan tencere içinde pişirilip tepsi üstüne boşaltılan kalıplaşmış mısır ekmeği. (ÖDTAS. 148. Deliorman) kakaç: Pastırma, kurutulmuş et. (DS:Güzelce, Lapseki -Çkl.; Babaeski –Krk. ) kalburabastı: Yağ, yoğurt, limon suyu, karbonat, un, ceviz, tarçın ve su ile yapılan bir çeşit tatlıdır. (KİASV.; BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.) kalle: Acı biber, soğan, yağ, lahana turşusu suyu, sarımsak, pirinç, tavuk göğsü, salça ile yapılan bir tür yemektir. (KİASV.) kapama(1): Bir yemek türü. (BTGA.409:Gümülcine-Bekirköy) kapama(2): Tepside pişirilen etli pilav. (DS:Ceylan, Lüleburgaz -Krk.) kapama(3): Etli patates yemeği. (DS:Büyükmanika , Saray -Tk.) kara tarna: Kuru ekmekten yapılan papara. (ÖDTAS. 153. Deliorman) karma aş: Karma aş, su, tuz, tereyağ ile yapılan bir tür yemek çeşididir. (KİASV.) kārma: Mısır unu ve pırasadan yapılan bir çeşit yemek. (KİASV. Beğendik Demirköy) kartala: Mayasız hamurdan yapılan peynirli ya da peynirsiz pide. (DS:Tavaklı , Ezine -Çkl.) kartalaç(1): Mayasız hamurdan yapılan peynirli ya da peynirsiz pide. (BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.)
kartalaç(2): Saç üzerinde yapılan yufka gibi yiyecek. (EİA.13-101- Ed.) kartalaç(3): Yağda kızarmış ince hamur. (DS: Çorlu -Tk.) kaşa(1): Mısır kırması ile yapılan çorba. (DS: Filibe göçmenleri -İst.) kaşa(2): Süt, peynir, unla yapılan tuzlu bulamaç. (KİASV. Avcılar -Demirköy) kaşık alvası: Bir helva türü. (BTGA.323:Gümülcine-Değirmendere) kaşık elvası: Bir helva türü. (BTGA.94:Gümülcine-Kozlukebir) kaşnika: /Pom.i./ Mısır unundan yapılan bir tür yemek. (BTGA.355:GümülcineDemirbeyli) katlama: Mayasız hamurdan yapılan peynirli ya da peynirsiz pide. (DS: Lüleburgaz Krk.,Saray -Tk.) kavık: Patlamış mısır. (ÖDTAS. 156. Deliorman) kavīma(1): Kavrularak yapılan yemek: suvan kavīması. (ÖDTAS. 156. Deliorman) kavīma(2): Et kavurması, sızırma. (ÖDTAS. 156. Deliorman) kaymaçina: Şeker, yumurta, süt, limon rendesi, vanilya ile yapılan tatlıdır. (KİASV.) kāzelen elvası : İrmik helvasının diğer adı. (BTGA.373:Gümülcine-Taşkınlar) kāzerel elvası: İrmik helvasının diğer adı. (BTGA.25:Gümülcine-Evrenköy) keçi bacā: Bir tür hamur tatlısı. (BTGA.75:Gümülcine-Ayazma) kesme: Ev makarnası. (BTGA.168:GümülcineSalmanlı) keşkek: Dövülmüş buğday ve etle pişirilen bir çeşit yemek, lâpa. (DS: Fili , Biga -Çkl.; Lüleburgaz –Krk., Saray -Tk.; TMİKA.180/164; BSYD. –Demirköy/Lalapaşa –Ed. ) kılıca: Ispanak ya da başka otlar mısır unu ile karıştırılarak, tepside pişirilen bir çeşit pide. (DS: Kavala göçmenleri -İst.) kırçma: Kırda işçilere bir işin bitmesi nedeniyle verilen eğlenceli yemek: Bugün bütün işimizi bitirdik, ırgatlara kırçma yidirdik. (DS:Rumeli göçmenleri -İz.)
Trakya Ağızlarında Kullanılan Yemek Adları
kıtır: Patlamış mısır.(DS: Ceylan, Lüleburgaz Krk.) kīma: Yufkadan kıvrımlayarak yapılan ve üstüne kaymak sürülen hamur aşı, kırma. (ÖDTAS. 162. Deliorman) kolaç (1): Mayalı, mayasız hamurdan çeşitli biçimlerde yapılan küçük ekmek. (DS: Ed, Babaeski, Lüleburgaz , Krk.; BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.; RKABKA. Kubrat –Razgrad/Bul.; Kılıçköy, Razgrad göçmenleri -Es.; KİASV.; BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.) kolaç (2): Unla yapılan yağda kızartılan lokma tarzı bir yiyecek. (KBMİKAİ.46/50) kolaç (3): Çörek. (ÖDTAS. 166. Deliorman) kortmaç: Sütle yapılan bir yemek. (KPMİKAİ.14/480) koşaf: Hoşaf. (BTGA.442:Gümülcine-Hacıköy) koşamak: Mısır unundan yapılan bir tür yemek, kaçamak. (BTGA.59:GümülcineGerdeme) koyuçmaç: Sütle yapılan bir yemek, kortmaç. (KBMİKAİ.16/14) kulak: Sarımsaklı yoğurt dökülerek yenilen bir hamur yemeği, mantı. (BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.) kulak çorbası (1): Sarımsaklı yoğurt dökülerek yenilen bir hamur yemeği, mantı. ( DS: Saray , Tk.) kulak çorbası(2): Un, kıyma, tuz, karabiber ve kırmızı biberle yapılan bir tür çorba çeşididir. (KİASV.) kumbosta: Komposto. (BTGA.278:GümülcineÖrpek) kumpil: Patates yemeği. (BTGA.370:Gümülcine-Sarancına, BKÖBTGA, TMİKA.180/160; TMİKA. 180/160) kundüme: Kıymalı bir çeşit hamur yemeği. (DS: Ed.) kurāsan: Kruvasan, ay çöreği anlamına gelen Fransız mutfağına ait özel bir açma türü. (BTGA.344:Gümülcine-Balafar) kuruvasan: Kruvasan, ay çöreği anlamına gelen Fransız mutfağına ait özel bir
127
açma türü. (BKÖBTGA) kuskus: Un, süt, yumurta, bulgur ile yapılan ufak ve yuvarlak taneler biçiminde kurutulmuş hamur. böle kuskus yaparız aş keseriz çocūm. (KİMİKA.; KİASV.; BSYD. –Demirköy/Lalapaşa –Ed.) kuskuz: Kuskus, un, süt, yumurta, bulgur ile yapılan ufak ve yuvarlak taneler biçiminde kurutulmuş hamur.(BTGA.177:Gümülcine-Kezviran) kuvtmaç: Kortmaç, sütle yapılan bir yemek. (KBMİKAİ.4/80) külür(1): Külde, tepside, saçta pişen, mayasız çörek, mısır ekmeği. (DS: Lüleburgaz , Krk.) külür(2): Sıcak külde pişmiş çörek. (ÖDTAS. 174. Deliorman) künefe: Tel kadayıf. (DS: Bozcaada, Çkl.) labada boranisi: Labada, ayçiçek yağı, yumurta, yoğurt, sarımsak ve tuz ile yapılan bir çeşit yemektir. (KİASV.) labada çorbası: Labada otu, bulgur, soğan, salça, karabiberle yapılan bir çeşit yemektir. (KİASV.) lalangı: Mayalı hamurdan yapılan bir çeşit lokma. (DS: Tavaklı, Ezine -Çkl.) lāna sāması: Lahana sarması. (ÖDTAS. 178. Deliorman) lānaşı: Kıyılmış lahana yemeği. (ÖDTAS. 178. Deliorman) langida: Yumurta, un ve su ile akıcı kıvamda hazırlanan hamurun yağda kızartılmasıyla yapılan bir tür yiyecek. (KİASV.) lişkir: Etten yapılan sucuk. (DS: Gelibolu -Çkl.) makāna: Makarna. (ÖDTAS. 182. Deliorman) makāne: Makarna. (BTGA.316:GümülcineYalanca) makarina: Makarna. (BTGA.382:GümülcineMastanlı Mahallesi) makarinya: Makarna. (BTGA.197:GümülcineKüçük Sirkeli) makārne: Makarna. (BTGA.362:GümülcineTuscuköy) makarni: Makarna. (BTGA.38:Gümülcine-
128 Muharrem Özden
Bulatköy) makaronya: Makarna. (BTGA.38:GümülcineBulatköy) malay: Mısır unundan yapılıp tepsi içinde pişirilen mısır ekmeği. (ÖDTAS. 182. Deliorman) mālebi: Muhallebi. Süt, şeker ve pirinç ununun kaynatılmasıyla yapılan bir tatlı. (KİASV.) mamalika: /Pom.i./ Bir yemek ismi. (BTGA.75:Gümülcine-Ayazma) mamalinga: /Pom.i./ Kaçamak. Mısır unundan yapılan yağlı bir yemek. (KİASV.) manca: Yemek veya salata. (ÖDTAS. 183. Deliorman; RKABKA. Kubrat – Razgrad/Bul.) manti: Mantı, bir tür yemek. (BTGA.411:Gümülcine-Bekirköy) mekitsa: /Bul.i./ mekitsa. Mayalı hamurdan yapılıp yağda pişen hamur aşı, lokma.(ÖDTAS. 185. Deliorman) mısırga: Mısır unundan yapılan bir çeşit yiyecek, kaçamak. (DS:Selanik göçmenleri, Ağlı, Küre -Ks.) misir pōçası: Mısır unundan yapılan bir tür ekmek. (BTGA.216:Gümülcine-Kozdere) mizgayono:/Yun.i/Bebek doğduktan sonra yapılan bir tür yemek. (BTGA.245:Gümülcine-Omurluköy) oğma çorbası: Elle ufalanmış hamurdan yapılan çorba. (DS:Lüleburgaz -Krk.) oşaf: Hoşaf. Kaklanmış meyveleri pişirerek yapılan içecek. (ÖDTAS. 198. Deliorman; RKABKA. Kubrat –Razgrad/Bul.; KİMİKA.) oturtma(1): Kol gibi bükülmüş yufkaları tepsiye dizerek yapılan bir çeşit tatlı. (BSYD. –Demirköy/Lalapaşa –Ed.) oturtma(2): Bir çeşit tatlı. (KrkKA./KİASV.; BSYD. –Demirköy/Lalapaşa –Ed.) otūtma(1): Patlıcan oturtması, yemek. (ÖDTAS. 199. Deliorman) otūtma(2): Bir tür baklava. (ÖDTAS. 199. Deliorman) öfelemeç: Parçalanmış yufka ekmeğini yağda kızartarak yapılan, istenirse üstüne yoğurt dökülen çoban yemeği.
(DS:Lüleburgaz -Krk.) öküzünüğü: Oklavaya sararak yuvarlatılmış ince yufkaları iç içe halkalar biçiminde tepsiye döşeyip pişirdikten sonra, üzerine kaynatılmış şekerli su dökerek yapılan tatlı. (DS: Çengelli, Lüleburgaz -Krk.) öşmelim: Kaymak, taze peynir ve unla yapılan bir çeşit helva. (DS: Lüleburgaz Krk.) pabıçtopu: Mantı. Elde yapılan, mantı. (ÖDTAS. 205. Deliorman) papara: Ekmek, peynir ve et suyu veya süt ile yapılan bir tür yemek. (BTGA. 380:Gümülcine-Mastanlı Mahallesi) pazı pilâvı: Yumurtalı hamurdan yapılıp kurutuşmuş yufkalar. (ÖDTAS. 209. Deliorman) pazlama: Sacda pişirilmiş yuvarlak ekmek, bazlamaç. (BSYD. –Demirköy/Lalapaşa –Ed.) un yapıcak tā gelcek bana pazlama yapacak. (DS: Fili ,Biga -Çkl.; Ed.; Lüleburgaz -Krk.; KBMİKAİ.48/18; KİASV.) pazlambaç: Sac üstünde pişirilen ekmek, bazlama. (DS: -Ed.) pesemet: Pişirildikten sonra dilimler hâlinde kesilerek ısı ile kurutulmuş, uzun süre dayanabilen ekmek, peksimet. (BTGA. 189:Gümülcine-Büyük Doğanca) pılaska: Plaska. Yumurta, yoğurt, kabartma tozu, pul biber, nane, tuz, mısır unu, pırasa, yağ ve su ile yapılan bir yemektir. (KM –KrkİS.) pınıda: Bebek doğduğunda hane sahibinin bütün köye verdiği yemek. (TVMA) piĺaf: Pilav. (BTGA. 370:Gümülcine-Sarancına, BKÖBTGA) pilâv: Pilav. (ÖDTAS. 212. Deliorman) pirinçli: Pirinç ve kaymakla yapılan, üstüne tavuk etleri konulan bir yemek. (ÖDTAS. 212. Deliorman) pita: Un, tuz, su, yumurta, ıspanak, peynir ve yağ ile yapılan bir tür börek, boşnak Böreği. (KİASV.) pōça: İçine peynir, kıyma vb. konarak hazırlanan bir tür tuzlu çörek, poğaça.
Trakya Ağızlarında Kullanılan Yemek Adları
(BTGA. 309:Gümülcine-Yanıkköy, KBMİKAİ.60/33; AKA. Akıncılar -Vize; HİKA. Hayrabolu; BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.) pōçe: İçine peynir, kıyma vb. konarak hazırlanan bir tür tuzlu çörek, poğaça. (BTGA. 59:Gümülcine-Gerdeme) pōrça: İçine peynir, kıyma vb. konarak hazırlanan bir tür tuzlu çörek, poğaça. (BTGA. 356:Gümülcine-Demirbeyli) puğaça: Yağlı hamur pişirilip doğrandıktan sonra üstüne sarmısaklı yoğurt ve yağ dökülerek yapılan bir çeşit yemek. (DS: -Ed.) punut: Kavrulmuş ve dövülmüş mısır ya da leblebiyi şekerle karıştırarak yapılan yiyecek. (DS: -Çkl.) sāma: Sarma yemeği. (ÖDTAS. 223. Deliorman) samsaklı: Bir yemek türü. (BTGA. 179:Gümülcine-Şapçı) sarma: Lahana, pazı ve üzüm yaprağının hazırlanan içle sarılmasıyla yapılan etli veya zeytinyağlı yemek.(BTGA. 22:Gümülcine-Dolapçılar) sızdırma: Kemiksiz dana eti ve tuz ile yapılan bir tür kışlık yemeklerde kullanılan bir tür katıktır. (KİASV.) sızırma: Kavrulmuş parça et, kıyma. (BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.) sızīma: Et kavurması, sızırma. (ÖDTAS. 229. Deliorman) suharıç: İnce doğranmış soğanı yağda kavurarak yapılan yemek. (DS: Rumeli göçmenleri, İstinye -İst.) sündürme: Taze peynir ve şekerle yapılan bir tatlı, höşmerim. (DS: Selanik, Yunanistan) sünter: Sac üstünde pişirilmiş hamurdan yapılarak tatlı ya da tuzlu yenilen bir çeşit yemek. (DS: Bayramiç -Çkl.) süt lapası: Pirinç, süt ve yağla oluşan bir yemek. (DS: Lapseki -Çkl.) sütlaş: Sütlaç. Süt, şeker ve pirinçten yapılan bir tür tatlı, sütlü. (KİASV.; BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.)
129
sütlü aş: Sütlaç. Süt, şeker ve pirinçten yapılan bir tür tatlı, sütlü. (KİMİKA.) sütlü biber:Çarliston biber, ekşimik, süt ve tuz ile yapılan bir çeşit katıktır. (KİASV.; BSYD. –Demirköy/Lalapaşa –Ed.) tāna: Tarhana. (BTGA. 130:GümülcinePayamlar; DS: Rumeli göçmenleri, Fatih -İst.) tānalvası: Tahin helvası. (BTGA. 424:Gümülcine-Aşağıköy) tārna: Tarhana. (BTGA. 71:Gümülcine-Kardere, KBMİKAİ.29/32,KPMİKAİ.47/42; KİASV.) tārnı: Tarhana. (BTGA. 446:GümülcineDomruköy) tava yazması: Bir yemek türü. (BTGA. 58:Gümülcine-Gerdeme) tay parçası: Çocukların yürümeye başlamasından sonra yapılan bir tür çörek, adım çöreği. (BTGA. 36:GümülcineBalabanköy) tenelek: Bulgur pilavı. (DS: Gülpınar -Çkl.) tezpişti: Süt, margarin, ceviz içi, yumurta, un, şeker, pekmez ve su ile yapılan bir tür tatlıdır. (DS: Lüleburgaz ve köyleri Krk.;KİASV.) tıktıkı: Yumurta ile kavruk unu karıştırarak yapılan bir yemek. (ÖDTAS. 250. Deliorman) toğca: Unla pişirilmiş labada yemeği. (KİASV.) toraman: Küçük bazlama. (DS: Bozcaada -Çkl.) tos: Tost. (BTGA. 344:Gümülcine-Balafar) tıreypa: Yumurta, kuru soğan, kabartma tozu, patates, tuz, şeker, un ve yağ ile yapılan bir çeşit yemektir. (KİASV.) turçinik: Domates, biber, sirke ile ezilerek yapılan yemek. (KİASV. Terzidere Kofçaz) turta(1): Mayasız hamurdan yapılan küçük çörek, poğaça. (DS: Rumeli göçmenleri Ba.; Rumeli göçmenleri -Brs.;Rumeli göçmenleri, İpsala -Ed.; Rumeli göçmenleri Hamitabat, Lüleburgaz -Krk.) turta(2): Külde pişirilen ekmek. (KİASV. Avcılar -Demirköy)
130 Muharrem Özden
tutmaç: Bir çeşit makarna. (ÖDTAS. 254. Deliorman) tuzlama: Sütle yapılan un bulamacı. (DS: Rumeli göçmenleri -Ed.) uğmaç: Avuçta ufalanmış hamurdan yapılan çorba. (DS: -Ed.; Lüleburgaz -Krk.) unalvası: Bir tür helva, un helvası. (BTGA. 410:Gümülcine-Bekirköy) urda: Ekşimik. (DS: Bolayır -Çkl.) uşaf: Hoşaf. (BTGA. 84:Gümülcine-Çukaköy) uynuklu pide: Bir çeşit pide. (KBMİKAİ.29/40) vardar: Yayla çorbası. (DS: Rumeli göçmenleri İst.) vavani: Revani.(KBMİKAİ.4/73) vıçini: Bir çeşit pomak yemeği. (KBMİKAİ.2/42) yağlamaç: Un, karbonat, tuz, su, ayçiçek yağı, limon suyu, ekşimik, maydanoz ile yapılan bir börektir. (KM -KİASV.) yalancı dolma: Biber, patlıcan, asma yaprağı gibi sebzelerle yapılan, kıymasız, zeytinyağlı dolma. (BTGA. 285:Gümülcine-Şapçı) yarımca: Hamur topağını gözleme büyüklüğünde açıp içine peynir veya kıyma et koyduktan sonra ikiye katlanan hamur aşı. Yarım ay şeklinde olduğu için yarımca denir. (ÖDTAS. 272. Deliorman) yıfkalı tauk: Yöresel bir yemek, yufkalı tavuk. (BTGA. 242:Gümülcine-Hemetli) yirmik alvası: İrmik helvası. (BTGA. 71:Gümülcine-Kardere) yirmik elvası: İrmik helvası. (BTGA. 373:Gümülcine-Taşkınlar) yufkalı: Bir tür yemek. (BTGA. 15:GümülcineEşekçili) yumurta helvası: Şeker, yumurta, su, un, tereyağ, hindistan cevizi ile yapılan bir tatlıdır. (KİASV.) yūrt börē: Bir börek çeşidi. (BTGA. 187:Gümülcine-Kırvakıfköy) zennik: Mısır unu ve asma yaprağı ile yapılan bir nevi börek. (KİASV. Avcılar Demirköy) zerde (1): Düğün tatlısı. (BSYD. – Demirköy/Lalapaşa –Ed.; KİASV. Topçu-
lar -Kofçaz) zerde (2): Kayısı kompostosu. (KİASV. Topçular -Kofçaz) KAYNAKÇA VE KISALTMALAR Akcan, N. (1992). Edirne İli Keşan, Enez İlçeleri ve Yenice Köyü Ağız Derlemeleri, Bitirme Tezi. (KEİYKAD) Akdur, D. (2004). Çorlu ve Yöresinin Ağız Özellikleri, Bitirme Tezi. (ÇVYAÖ) Aksan, Doğan (1996). Türkçenin Sözvarlığı, Ankara: Engin Yayınevi. Aksan, Doğan (1997). Anlambilim, Ankara: Engin Yayınları. Aksan, Doğan (1998). Her Yönüyle Dil, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Aksan, Doğan (1999). Türkçenin Gücü, Ankara: Bilgi Yayınevi. Atıcı, D. (2016). Kofçaz Ağzı (İnceleme- MetinSözlük), Yüksek Lisans Tezi. (KA) Aydemir, F. (2009). Hayrabolu İlçesi Köy Ağızları, Lisans Tezi. (HİKA) Bulut, S. (2013). Türkiye Türkçesi Ağızları Üzerine Çalışma Yapılmayan İl ve İlçeler, Turkish Studies, Volume 8/1, s. 11291149. Cebeci, İsa (2010). Örneklerle Deliorman Türk Ağzı Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları. (ÖDTAS) Çalışkan, H., Kırklareli Ağzı, Lisans Tezi. (KrkKA) Çelik, E., Kırklareli İli ve Vize İlçesi Yöresinin Ağız Özellikleri, Bitirme Tezi. (KİVİYA) Demiray, G. (2008). Kırklareli Pınarhisar Merkez İlçesi ve Köyleri Ağız İncelemesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (KPMİKAİ) Derleme Sözlüğü (2009), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (DS) Doğan, İsmail & Benli, Derya Yeşim (2014). Bulat Köyü Örneğinde Batı Trakya Gümülcine Ağzı, Gece Kitaplığı Yayınevi. (BKÖBTGA) Eren, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara.
Trakya Ağızlarında Kullanılan Yemek Adları
Gülensoy, T. ve Alkaya E. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası, Akçağ Yayınları, 3. Baskı, Ankara (Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi). Güler, M. (2012). Türkiye’deki İl ve İlçe Ağızları Üzerine Yapılan Lisansüstü Çalışmalarla İlgili Bir Değerlendirme, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4, s. 1835-1861. Hünerli, B. (2006). Kırklareli Babaeski Merkez İlçesi ve Köyleri Ağız İncelemesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (KBMİKAİ) Işıktekin, E. (2016). Akıncılar Köyü Ağızları, Lisans Tezi. (AKA) Kalay, Emin (1998). Edirne İli Ağızları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (EİA) Karaçam, N. (1995). Efsaneden Gerçeğe Kırklareli, Belediye Yayını 1, Kırklareli. Karahan L., (2011). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara. Karaşinik, B. (2011). Silistre (Silistra) İli ve Yöresi Ağızları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (SİYA) Mollava, Mefküre Rıza (2003). Doğu Rodop Türk Ağızlarının Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (DRTAS) Murtaza, D. M. (2016). Razgrad İli Kubrat İlçesi Alevi- Bektaşi Köyleri Ağzı (İncelemeMetin- Sözlük), Yüksek Lisans Tezi.
131
(RKABKA) Muslu, C. (2007). Vize Yöresinin Ağız Özellikleri, Bitirme Tezi. (VYAÖ) Olcay, S. (1995). Doğu Trakya Yerli Ağzı, Ankara, TDK Yayınları. Özdarendeli, N. (2013). Velimeşe Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 34, 57-79. (TVMA) Özden, Muharrem (2016). Batı Trakya Gümülcine Ağzı, Trakya Üniversitesi Yayınları. (BTGA) Özkaya, H. (2013). Kırklareli İli Ağızları Söz Varlığı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (KİASV) Salimehmed, N. (2006). Bulgaristan Kırcaali ve Çevresi Türk Ağzı, Yüksek Lisans Tezi. (BKÇTA) Şanlı, C. (1990). Kırklareli İli Merkez İlçe Köyleri Ağızları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (KİMİKA) Top, A. (2006). İpsala İlçesi Ağızları, Bitirme Tezi. (İİA) Tosun, İ. (2003). Tekirdağ Merkez İlçe ve Köyleri Ağızları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (TMİKA) Turan, B. Kırklareli Lüleburgaz İlçesi ve Köyleri (İnceleme – Metin), Lisans Tezi. (KİLİKA) Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
132 Muharrem Ã&#x2013;zden