Aklimatyzacją nazywamy proces niezbędny dla stopniowego dostosowania się organizmu ludzkiego do warunków panujących na dużych wysokościach czyli niskiego ciśnienia, rozrzedzonego powietrza a tym samym zmniejszonej ilości tlenu w powietrzu. 1. Duże wysokości Przez pojęcie dużych wysokości, w kontekście aklimatyzacji, rozumiemy inaczej niż w języku potocznym, zatem wysokości nad poziomem może możemy umownie podzielić na: duże - 2500 - 3699 mnpm bardzo duże - 3700 - 5499 mnpm niezwykle duże - 5500 mnpm i więcej 2. Warunki panujące na dużych wysokościach W górach wysokich warunki umożliwiające normalne funkcjonowanie organizmu ludzkiego nie istnieją. Tu należy pominąć wyjątki dotyczące plemion okołohimalajskich i południowoamerykańskich Indian żyjących powyżej 4000 mnpm, którzy przystosowali się do wysokogórskich warunków ,,w toku ewolucji” rodząc się i żyjąc od pokoleń w warunkach obniżonego ciśnienia i zmniejszonej ilości tlenu. Powietrze atmosferyczne zawiera 21%, średnie ciśnienie atmosferyczne wynosi 760 mmHg. Wraz ze wzrostem wysokości, stężenie tlenu pozostaje to samo, ale rozrzedza się powietrze (zmniejsza się ciśnienie) i ilość cząsteczek tlenu w litrze powietrza maleje. Na wysokości Mont Blanc (4807m n.p.m.) ciśnienie atmosferyczne wynosi już tylko 410 mmHg, jest więc to w przybliżeniu zaledwie 55% normalnej zawartości cząsteczek tlenu w pobieranym powietrzu. Na Mont Everest (8848m n.p.m.) już tylko 250 mmHg. Aby w wystarczający sposób dotlenić organizm, szybkość oddechu, nawet podczas odpoczynku, musi wydatnie wzrosnąć. Ta dodatkowa wentylacja podnosi zawartość tlenu we krwi, ale nigdy do takiej jaka jest na poziomie morza. Ponieważ ilość tlenu wymagana przez organizm jest na każdej wysokości jednakowa, organizm musi przystosować się do zmniejszonej ilości tlenu. Należy również pamiętać, że: - Im wyższa szerokość geograficzna, tym mniejsze ciśnienie atmosferyczne na tej samej wysokości n.p.m. - Zimą ciśnienie atmosferyczne jest niższe niż latem na tej samej wysokości. - Podczas załamania pogody ciśnienie atmosferyczne obniża się. Wentylacja Podstawową i pierwszą reakcją organizmu na spadek zawartosci tlenu w powietrzu jest wzrost liczby oddechów na minutę (norma to 14-20/min). Ma to już miejsce od wysokości 1500m n.p.m. Wzrasta również głębokość oddechu. Alkohol i środki nasenne hamują tą reakcję. Po około 4-7 dniach organizm osiąga maksymalną wentylację na danej wysokości. Erytropoetyna Obniżenie tlenu we krwi stymuluje nerki do produkcji erytropoetyny, hormonu, który pobudza szpik kostny do produkcji krwinek czerwonych (erytrocytów). Więcej erytrocytów we krwi oznacza możliwość transportu większej ilości tlenu. Po 4-5 dniach pojawiają się pierwsze nowe erytrocyty, dopiero po tygodniach przebywania na dużych wysokościach ich ilość jest optymalna. Organizm produkuje też więcej odpowiedniego enzymu, który ułatwia uwolnienie tlenu z hemoglobiny do tkanek ciała. Zmiany klimatyczne Oprócz zmian ciśnienia atmosferycznego (opisanego w powyższym akapicie) wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. występują również faktyczne i odczuwalne zmiany temperatury i promieniowania UV. Temperatura otoczenia Temperatura otoczenia obniża się około 6.5 °C co 1000m. W górach występują ogromne wahania temperatury powodowane np. przez odbijanie się promieni słońca od lodowca podczas bezwietrznej pogody.
Promieniowanie UV Przenikalność promieniowania UV przez atmosferę zwiększa się o 4% co 300m. W górach wysokich występuje zjawisko tzw. wysokościowej pustyni. Wodę można zdobyć tylko poprzez umiejętne topienie śniegu lub lodu. 3. Choroba wysokościowa Takie czynniki jak wiek, płeć i uwarunkowania fizyczne nie są powiązane z podatnością na chorobę wysokogórską. Da się jednak zaobserwować pewną różnicę w szybkości aklimatyzacji pomiędzy osobami dojrzałymi a organizmami ludzi młodych. Niektórzy ludzie na nią cierpią będąc podatniejszymi na zachorowanie niż inni. Większość ludzi może wspinać się bez większych dolegliwości. Jeśli natomiast ktoś nigdy dotąd nie przebywał na wysokościach powyżej 2500 m.n.p.m., musi zastosować się do zasad opisanych poniżej. Jeśli ktoś już był na takich wysokościach, najprawdopodobniej może tam wrócić bez obaw, pod warunkiem, że przejdzie odpowiednią aklimatyzację. Tempo aklimatyzowania się organizmu jest również cechą indywidualną. Czas utraty aklimatyzacji zazwyczaj równa się czasowi jej uzyskania Zasada jest, że im większa wysokość i im szybszy czas wznoszenia się na większą wysokość tym objawy choroby są silniejsze, i bardziej niebezpieczne. Objawy choroby wysokościowej postępują wraz z wznoszeniem się w wyższe partie gór jak również pozostawaniem w strefie w której nasz organizm przestaje odpoczywać nawet podczas snu (wysokość ta różna jest dla różnych ludzi w zależności od indywidualnych predyspozycji) Pierwsze objawy choroby to wystąpienie: bólu głowy i nudności, dalej: ostrego bólu głowy, braku snu i ogólnego osłabienia organizmu. Wystąpienie objawów choroby wysokościowej szczególnie tych silniejszych może, uniemożliwić nam wspinaczkę lub nawet spowodować, iż nie będziemy w stanie samodzielnie wycofać się w niższe partie gór by zwalczyć objawy choroby. Ponadto, duże wysokości i niższe ciśnienie powietrza powodują odpływ krwi z naczyń włoskowatych co może spowodować zator krwi w płucach i w mózgu. Dłuższy pobyt na dużych wysokościach bez odpowiedniej aklimatyzacji może prowadzić do potencjalnie groźnych chorób zagrażających nawet życiu. 4. W jaki sposób prawidłowo się zaaklimatyzować Główną przyczyną powstawania choroby wysokogórskiej jest wspinanie się w szybkim tempie na dużą wysokość. Proces aklimatyzacji przyzwyczajania się do nowych warunków zazwyczaj trwa od 1 do 3 dni. W tym okresie, można przystosować się do zmniejszenia cząsteczek tlenu w wdychanym powietrzu na danej wysokości. Oczywiście jeżeli zamierzamy znaleźć się na wysokości powiedzmy 6000 m.n.p.m. okres aklimatyzacji powinien być dłuższy niż przy wspinaczce na 4000 m.n.p.m. Aby się dobrze zaaklimatyzować to powyżej 2500m n.p.m.: - powinno się unikać bezpośredniego transportu powyżej 2750m n.p.m. i w wyższe partie gór należy udać się pieszo; - jeśli natomiast lecimy lub jedziemy na dużą wysokość, nie możemy przeciążać organizmu i nie powinniśmy przemieszczać się wyżej przez pierwszą dobę; - różnica wysokości pomiędzy kolejnymi noclegami nie powinna być wyższa niż 300m; - maksyma himalaistów brzmi ,,Wspinaj się wysoko, śpij nisko". Można wspiąć się ponad 300m na dzień, pod warunkiem, że cofamy się i śpimy na mniejszej wysokości; - po każdym 1000 m zdobytej wysokości należy odpocząć przez 1 dzień; - jeśli pojawiają się symptomy choroby wysokogórskiej, nie można wspinać się dalej do momentu kiedy one całkowicie zanikną. Jeśli natomiast nasilą się, należy bezzwłocznie zejść w niższe partie gór; - aklimatyzacji często towarzyszy znaczna utrata wody, trzeba więc przyjmować dużą ilość płynów (ok. 3 do 4 kwart na dzień). Mocz powinien być obfity i klarowny; - bezwzględnie unikajmy tytoniu i alkoholu oraz innych środków odurzających jak środki uspokajające i tabletki nasenne. Takie środki hamują szybkość oddychania w czasie snu i powodują nasilenie symptomów; - jedzmy specjalnie spreparowaną żywność (dla potrzeb wspinaczki) o dużejzawartości węglowodanów (ponad 70% kalorii powinno pochodzić z węglowodanów); - proces aklimatyzacji jest hamowany przez odwodnienie, przemęczenie, alkohol i inne środki antydepresyjne. - Jeśli zauważymy objawy choroby wysokościowej u siebie lub partnera bezwzględnie należy przerwać wspinaczkę lub jeśli to konieczne obniżyć wysokość.
5. Nie zawsze aklimatyzacja jest możliwa Strefa, w której procesy adaptacyjne człowieka przegrywają z procesami prowadzącymi do wyniszczenia organizmu ludzkiego zwana jest przez himalaistów stref ą śmierci. Powszechnie uważa się, iż nie jest możliwym długotrwałe przebywanie człowieka powyżej 6000m n.p.m. bez dodatkowego tlenu. Niedotlenienie śluzówki jelit powoduje zaburzenia wchłaniania węglowodanów i tłuszczy. Spada masa ciała, organizm nie tylko spala nadmiar tłuszczu, ale wykorzystuje również białka zawarte w mięśniach. Powyżej 8000m n.p.m. proces wyniszczenia organizmu jest tak szybki, iż śmierć następuje po kilku dniach. Może dojść do sytuacji, gdy topienie śniegu stanie się czynnością za trudną do wykonania. Dochodzi do odwodnienie organizmu, głodu i hipotermii w konsekwencji śmierci. Opanowanie choroby wysokościowej w jej skrajnej postaci bez pomocy osób trzecich jest praktycznie niemożliwe. Wydaje się że nie jest możliwe zejście w niższe partie gór z zaawansowana chorobą wysokościową.