Nasz patron

Mieczysław Karłowicz herbu Ostoja (ur. 11 grudnia 1876 w Wiszniewie [1], zm. 8 lutego 1909 w Tatrach) – polski kompozytor i dyrygent. Autor m.in. ponad 101 pieśni oraz różnych utworów orkiestrowych, w tym 6 poematów symfonicznych.

Przedstawiciel nurtu późnego romantyzmu. Również taternik, fotografik i publicysta. Życiorys Karłowicz, urodzony na historycznej Litwie jako syn Ireny z Sulistrowskich i Jana Aleksandra Karłowicza (1836-1903), wybitnego etnologa i językoznawcy, spędził na wsi wczesne dzieciństwo mieszkając w rodzinnym majątku Sulistrowskich w Wiszniewie do szóstego roku życia. W 1882 rodzina Karłowiczów sprzedała majątek i zamieszkiwała początkowo w Heidelbergu, potem w 1885 w Pradze i w 1886 w Dreźnie, by ostatecznie w 1887 osiedlić się w Warszawie. W Heidelbergu i Dreźnie chłopiec uczęszczał do szkół ogólnokształcących, od 1888 uczył się w szkole realnej Wojciecha Górskiego w Warszawie. Miał troje rodzeństwa, w tym dwie siostry, Janinę (1882-1942) została nauczycielką[ 2] [3] i Wandę (jej mężem został Zygmunt Wasilewski, krytyk literacki, działacz polityczny, senator RP)[4]. Mieczysław, od dzieciństwa wychowany w muzycznej atmosferze (ojciec grał na wiolonczeli i fortepianie, w domu działał kwartet smyczkowy), podczas pobytu za granicą poznał muzykę operową i symfoniczną, m.in. dzieła Bizeta, Webera, Brahmsa, Smetany. Od siódmego roku życia pobierał naukę gry na skrzypcach w Dreźnie i Pradze. Po osiedleniu w Warszawie kontynuował naukę gry na skrzypcach u Jana Jakowskiego, a w latach 1889-95 był uczniem Stanisława Barcewicza, równocześnie studiując harmonię u Zygmunta Noskowskiego i Piotra Maszyńskiego, następnie zaś kontrapunkt i form muzycznych u Gustawa Roguskiego; w tych latach zaczął także komponować, z przełomu 1893/94 pochodzi pierwszy zachowany utwór Karłowicza Chant de mai na fortepian. Obok nauki gry i kompozycji Karłowicz studiował na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim nauki przyrodnicze.

We wrześniu 1895 wyjechał do Berlina z zamiarem studiowania gry na skrzypcach pod kierunkiem Josepha Joachima. Nie dostawszy się do jego klasy w Hochschule für Musik, uczył się prywatnie u Floriana Zajica, postanowił jednak poświęcić się kompozycji i podjął studia u Henryka Urbana.

Równocześnie uczęszczał na wykłady z historii muzyki, historii filozofii, psychologii, fizyki na wydziale filozofii uniwersytetu w Berlinie.

Od grudnia 1895 do końca 1896 powstała większość spośród 22 zachowanych solowych pieśni Karłowicza, w tym 10 do słów Kazimierza PrzerwyTetmajera. Z Berlina Karłowicz pisał korespondencje muzyczne do Echa Muzycznego, Teatralnego i Artystycznego, opowiadając się zdecydowanie za kierunkiem neoromantycznym, wagnerowskim. 15 kwietnia 1897 na popisie uczniów Urbana została wykonana Serenada na orkiestrę smyczkową opus 2. Obok drobniejszych kompozycji w latach studiów u Urbana powstała muzyka do dramatu Józefata Nowińskiego Biała gołąbka. Uwertura do Białej gołąbki, znana także pod tytułem Bianka z Moleny, została wykonana 14 kwietnia 1900 w

Berlinie, także na popisie uczniów Urbana. Pod koniec lat 90. Karłowicz podjął pracę nad Symfonią "Odrodzenie", którą skończył już samodzielnie, po powrocie do kraju. W kwietniu 1901 Karłowicz ukończył studia i wrócił do Warszawy.

W 1902 powstał dedykowany S. Barcewiczowi Koncert skrzypcowy A-dur opus 8. Swym artykułem Muzyka swojska w Filharmonii warszawskiej zainicjował walkę o obecność współczesnej muzyki polskiej w repertuarze nowo powstałej Filharmonii Warszawskiej. Od 1903 działał w zarządzie Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, przy którym założył i prowadził orkiestrę smyczkową.

W tymże roku ukazała się cenna publikacja Karłowicza Nie wydane dotychczas pamiątki po Chopinie, zawierające korespondencję Chopina. 21 marca 1903 w Berlinie odbył się koncert kompozytorski Karłowicza, na którego program złożyła się uwertura do Białej gołąbki, Koncert skrzypcowy i Symfonia „Odrodzenie”, dyrygował kompozytor, solistą był S. Barcewicz. Nie zrażony mało pochlebnymi recenzjami po swym kolejnym koncercie kompozytorskim w Wiedniu (8 lutego 1904), Karłowicz poświęcił się całkowicie twórczości w dziedzinie jednego gatunku: poematu symfonicznego. W latach 1904-1909 powstało 6 poematów symfonicznych opus 9-14: Powracające fale, Odwieczne pieśni, Rapsodia litewska, Stanisław i Anna Oświecimowie, Smutna opowieść oraz Epizod na maskaradzie pozostawiony w szkicach (dokończony oraz zinstrumentowany po śmierci kompozytora przez Grzegorza Fitelberga). W 1906 kompozytor wyjechał do Lipska na kurs dyrygencki A. Nikischa. 21 marca 1907 w Berlinie na koncercie kompozytorów Młodej Polski odbyło się prawykonanie Odwiecznych pieśni. Karłowicz zaznaczył w ten sposób swoje poparcie dla grupy twórców zrzeszonych w Spółce Nakładowej Młodych Kompozytorów Polskich (zwanej przez historyków „Młodą Polską”), do której formalnie nie należał. W tymże roku kompozytor osiedlił się w Zakopanem.

Z Tatrami łączyła go od lat szczególna więź duchowa. Działał w Towarzystwie Tatrzańskim, publikował artykuły z wędrówek górskich, pasjonował się wspinaczką, jazdą na nartach, fotografiką; stał się jednym z pionierów polskiego taternictwa.

Oceniany przez krytykę muzyczną na ogół nieprzychylnie, przeżył wielki triumf po koncercie w Filharmonii Warszawskiej (22 stycznia 1909), na którym entuzjastycznie przyjęto Odwieczne pieśni. Niespełna 3 tygodnie później 8 lutego zginął w Tatrach pod lawiną śnieżną podczas samotnej wycieczki górskiej na nartach, w drodze z Hali Gąsienicowej do Czarnego Stawu, u stóp Małego Kościelca, gdzie obecnie znajduje się tablica pamiątkowa. Pochowany został 16 lutego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. niu Filharmonii Pomorskiej jako jeden z posągów galerii pomników kompozytorów i wirtuozów) Działalność górska Tatry poznawał Karłowicz od 1889, lecz systematyczną działalność górską rozpoczął od 1902. W 1907 osiadł na stałe w Zakopanem. Działał w

Towarzystwie Tatrzańskim. Był znakomitym taternikiem. Początkowo wspinał się ze znanym góralskim przewodnikiem, Klimkiem Bachledą (1906), później często samotnie. Wszedł na wiele szczytów, jego najważniejsze osiągnięcia to: I wejście na Wielką Kołową Turnię (granią od Modrej Turni, 1907, samotnie), I wejście na Ciężką Turnię granią północno-wschodnią z Dolinki Spadowej (1908), I zimowe wejście na Kościelec (1908), I zimowe wejście na Wołoszyn oraz Żółtą Turnię z przełęczy Krzyżne, wejście na Ostry Szczyt południową ścianą, drogą Häberleina (1908).

Był również jednym z pionierów narciarstwa, które uprawiał od 1907, a także działaczem Zakopiańskiego Oddziału Narciarzy (ZON). Dokonał m.in. pierwszego przejścia na nartach z Hali Gąsienicowej przez Liliowe, Zawory i Koprową Przełęcz do Szczyrbskiego Jeziora.

Pasjonował się fotografiką, jego fotografie tatrzańskie o wysokim poziomie artystycznym zostały zebrane w albumie pt. Karłowicz w Tatrach.

Zajmował się też publicystyką, w której popularyzował Tatry i Podhale oraz piętnował niewłaściwe postawy ówczesnych turystów. Wraz z Mariuszem Zaruskim stworzył podwaliny Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego.

8 lutego 1909 Mieczysław Karłowicz zginął w Tatrach przysypany lawiną na wschodnich zboczach Małego Kościelca, w trakcie wycieczki narciarskofotograficznej.

W miejscu tym stoi obecnie kamień – pomnik zwany Kamieniem Karłowicza z napisem: Non omnis moriar (nie wszystek umrę).

Umieszczona na nim swastyka to popularny na Podhalu krzyżyk niespodziany, a zarazem symbol nieskończonej Istoty, harmonii uniwersalnej, związku Kola i Krzyża, najwyższej Zasady i Energii i wiru stworzenia. Nie ma nic wspólnego z symbolem nazistowskim. Mimo związków kompozytora z górami w żadnym jego utworze muzycznym nie znalazło się bezpośrednie odbicie Tatr, ich przyrody, góralskiego folkloru czy też wspomnień artysty z tatrzańskich wypraw.

Do tragicznej śmierci kompozytora nawiązał Wojciech Kilar w poemacie symfonicznym Kościelec 1909.

Upamiętnienie Imię Mieczysława Karłowicza nosi Szczep Harcerski ZHP "Orogen" w Krakowie - Nowej Hucie, a także filharmonia w Szczecinie.

Publikacje • Mieczysław Karłowicz, W Tatrach. Pisma taternickie i zdjęcia fotograficzne wydane staraniem Zarządu Sekcyi Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego, Kraków, 1910, • zbiory fotografii Tatrzańskie (w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie), • liczne artykuły w czasopismach: Kurier Zakopiański, Taternik, Słowo Polskie, Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego.

Przypisy 1.

• Polskie Centrum Informacji Muzycznej. [dostęp 2010-02-11].

• Rudolf Antoni Borth: Pra-Snopków. cracovia-leopolis.pl. [dostęp 23 marca 2015].

• Kurjer Lwowski 01.10.1913. Podziemny arsenał w Snopkowie. Gniazdo rodziny Lewakowskich. zbruc.eu. [dostęp 23 marca 2015].

4. Wasilewscy niepowiązani w genealogię. genealogia.okiem.pl. [dostęp 23 marca 2015].

Bibliografia • Sala, Luca. European Fin-de-siècle and Polish Modernism. The Music of Mieczysław Karłowicz, Bologna, Ut Orpheus Edizioni, 2010.

• Janusz Mechanisz: Mieczysław Karłowicz, Polihymnia, 2009, ISBN 978-83-7270-610-2 • Christophe Jezewski, Le Retour d'un génie. Pour le centenaire de Mieczysław Karłowicz, in "Europe", n°961, Paris, mai 2009.

• Anders, Henryk. Mieczysław Karłowicz. Życie i dokonania, Poznań, ABOS, 1998.

• Leszek Polony: Karłowicz Mieczysław. W: Elżbieta Dziębowska: Encyklopedia muzyczna PWM. T. 5: klł część biograficzna. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997, s. 32-41. ISBN 978-83-224-3303-4. OCLC 164821167. (pol.)

• Wightman, Alistair. Karłowicz, Young Poland and the Musical Fin-de-siècle, Aldershot, Ashgate, 1996; Przeklad polski: Ewa Gabryś, Karłowicz. Młoda Polska i muzyczny fin de siècle, Kraków, PWM, 1996 (Monografie Popularne).

• Leszek Polony, Poetyka muzyczna Mieczysława Karłowicza, Krakow, PWM, 1986.

• Paul-Gilbert Langevin, Musiciens d'Europe, figures du renouveau ethnoromantique, "La Revue Musicale" n° 388-390, Editions Richard Masse, Paris 1986.

• Elżbieta Dziębowska, éd. Z życia i twórczości Mieczysława Karłowicza, Kraków, PWM, 1970.

• Mieczysław Karłowicz w Tatrach, zredagował i wstępem opatrzył Jerzy Młodziejowski, wydanie III, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1968.

• Mieczysław Karłowicz w listach i wspomnieniach, opracował Henryk Anders, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1960.