Walter bonatti moje góry

Walter Bonatti

Moje góry

PRZEDMOWA Gdy po raz pierwszy przyszła mi do głowy myśl spisania dla szerszej publiczności moich wspomnień z przeżyć górskich, poczułem się nieswojo, tak jak dziecko, które chciałoby wyznać swoim rówieśnikom pochłoniętym grą fantastycznonaukową, że woli biegać boso po łące i fikać koziołki. Potem jednak, zastanawiając się nad naszymi czasami, w których technika odnosi sukcesy na Biegunie Północnym i na Księżycu (wbrew gnuśności i zniewieściałości wielu ludzi powodowanej zbyt wygodnym życiem), powiedziałem sobie: ostatecznie czy jest dzisiaj coś piękniejszego od biegania boso po łące i fikania koziołków? Czy jest coś lepszego od powrotu do prostej i szczodrej natury, by poczuć się znowu człowiekiem? Wierzę mocno w to, czego może nauczyć natura, i dlatego jestem przekonany, że góry swoim pięknem, swoimi surowymi prawami są dzisiaj jeszcze bardziej niż dawniej jedną z najlepszych szkół kształtowania charakteru: przede wszystkim bowiem uczą cierpieć. I to był główny powód, dla którego odważyłem się opublikować te wspomnienia o zwykłych sprawach.

Zanim przystąpię do opowieści, chciałbym przedstawić kilka uwag natury osobistej, aby zapoznać czytelnika z moim punktem widzenia i z moją koncepcją alpinizmu, która leży u podstaw każdej mojej wyprawy w góry.

Gdyby mi kazano dać natychmiast syntezę alpinizmu, wymieniłbym nie zastanawiając się następujące słowa: walka, przygoda, romantyzm, ucieczka i sport.

Jestem bowiem pewien, że każdy alpinista, godny tego miana, w mniejszym lub większym stopniu przeżył i odczuł wszystkie te aspekty. Napisano na ten temat tysiące opowiadań, setki książek wyszły spod tylu różnych piór, od prostych do

wycyzelowanych, a wszystkie były cenne, gdyż mówiły o sprawach, które ich autorzy przeżyli i głęboko odczuli. Sięgnąłem więc po pióro nie jako pisarz, lecz jako alpinista, który jest przekonany, że poznał góry na tyle, by móc o nich mówić.

Wbrew opinii wielu ludzi wspinaczka nie oznacza narażania dla rozrywki życia alpinisty, który przez wiele dni wisi na niedorzecznych ścianach, czepiając się maleńkich i niepewnych chwytów i stopni, stawiając sobie za jedyny cel zdobycie szczytu, często takiego, na który można się wygodnie dostać kolejką. Jeśliby się tak sprawy miały, to alpinizm w porównaniu z postępem techniki, której udało się wedrzeć nawet w przestrzeń kosmiczną, musiałby się wydawać czymś błahym i staromodnym. Nie! Nawet jeśli zbyt daleko posunięte i dekadenckie wirtuozostwo pewnych współczesnych wspinaczek może budzić szereg zastrzeżeń i wątpliwości, prawdziwy alpinizm jest zgoła czymś innym: jest przede wszystkim walką i wewnętrznym zmaganiem, głębokim przeżyciem duchowym, którego wspaniałym i doskonałym tłem są góry. Dlatego alpinista godzi się na trud, cierpienie, niedostatek, które niemal zawsze towarzyszą mu w drodze na szczyt, jako na warunki hartujące jego siłę i charakter. Poza tym w atmosferze walki, w obliczu trudności, nieznanego, tysiąca niebezpieczeństw, jakie kryją w sobie góry, alpinista okazuje się takim, jakim jest naprawdę, odkrywając z bezlitosną szczerością przed sobą i innymi swoje wady i zalety.

Wydaje mi się, że już to, co powiedziałem dotychczas, wystarczy, aby przekonać czytelnika, iż góry mogą stać się źródłem najpiękniejszych i najbogatszych doznań w życiu, a ze społecznego punktu widzenia mogą przyczyniać się niewątpliwie do udoskonalenia tych zdolności człowieka, od których zależy postęp.

Alpinistów niestety posądza się często o to, że igrają z niebezpieczeństwem, że nie wiedzą, jaka jest cena życia, że nie znają lęku przed jego utratą, itp. Na podstawie wieloletniego i bogatego doświadczenia mogę powiedzieć, że prawda wygląda inaczej. Ci, którzy tak surowo osądzają alpinistów, prawie zawsze są zbyt

daleko od świata ich pojęć. Nie mogąc przyswoić sobie od razu psychotechnicznego procesu, który stopniowo kształtował alpinistę, dostrzegają tylko najmniej wymowne aspekty zewnętrzne. Lęk na przykład jest jednym z wielu uczuć, jakich doznaje alpinista — a wszystkie one dają mu odczuć smak życia. Byłoby źle, gdyby w górach nie odczuwało się łęku. Byłoby to równoznaczne z nieświadomością, odbierałoby największą radość, jaką daje przezwyciężenie siebie.

Być może alpinizm jest istotnie bardziej niebezpieczną od innych dziedziną działalności człowieka, ale jeśli się idzie w góry po sumiennym przygotowaniu i jeśli przestrzega się odpowiednich zasad ostrożności, wówczas wielka przygoda alpinistyczna nie ma nic wspólnego z szaloną lekkomyślnością. Niestety, tak jak i we wszystkim, również i w górach bywają rzeczy nieprzewidziane, które mogą doprowadzić do największej tragedii, ale nie oznacza to wcale, że alpiniści zaślubili śmierć. Przeciwnie, są entuzjastami życia, lubią obcować z przyrodą, może zbliżają się za bardzo do skraju życia, ale czynią to, by zasmakować jego pełni, uważając zawsze, by nie przekroczyć granic swych możliwości.

Z powyższych rozważań wynikałby może logiczny wniosek, że alpinista, nawykły do walki z naturą i jej żywiołami, powinien łatwo sobie radzić także z problemami życia społecznego. Tak nie jest. Te dwa rodzaje walki nie mają z sobą nic wspólnego — wiem o tym z własnego doświadczenia. Już w dzieciństwie o wiele łatwiej przychodziło mi obcować z naturą niż z ludźmi. Odnajdowałem w niej coś w rodzaju lojalności, co umożliwiało milczący serdeczny dialog, podczas gdy wśród ludzi szamotałem się zdezorientowany, całkowicie nie przystosowany. To przeciwieństwo między światem przyrody a środowiskiem społecznym było dla mnie po prostu przeciwieństwem między szczęściem a nieszczęściem. I uciekałem w góry z gorączkowym entuzjazmem.

W każdym razie, niezależnie od tych uwag natury osobistej, uważam, że alpinizm może być zjawiskiem negatywnym tylko wówczas, gdy ktoś przykłada doń

— jak do wszystkiego, ludzi i rzeczy — miarkę zysku materialnego. Alpinizm nie ma w sobie nic z widowiska czy robienia interesów, nie jest też łatwym źródłem dochodów i dlatego właśnie może być wysoko oceniony w skali działalności ludzkiej.

Kończąc zatem tę przedmowę zdaję się wyłącznie na moje skromne umiejętności. Postaram się przypomnieć pewne wydarzenia przeżyte w ostatnich dziesięciu latach, od 1949 do 1959 roku, kiedy to z towarzyszami lub samotnie, latem lub zimą, wśród wszelkiego rodzaju trudności, na różnych wysokościach i na wielu kontynentach dokonywałem po ścianach z dolomitu, granitu czy lodu wielu wspinaczek, które były albo pierwszymi przejściami, albo powtórzeniem przejść wytyczonych przez innych.

Północna ściana Grandes Jorasses Powiedzieć: „północna ściana Grandes Jorasses", to znaczy pomyśleć: „jeden z trzech ostatnich i największych problemów w Alpach". Tak określali tę ścianę czołowi alpiniści, gdy po raz pierwszy została zdobyta, stawiając ją w jednym rzędzie z północną ścianą Eigeru i z pomocną ścianą Matterhornu. Przez wiele dziesiątków lat ten zimny, suchy, a jednak harmonijny trójmian zawierał całą istotę alpinizmu, urzekał wspinaczy w sposób niemal magiczny. Chociaż wiele lat minęło od czasu, gdy pokonałem ścianę, nimb, jaki ją otaczał, wcale nie zbladł. Przeciwnie, teraz, kiedy rozwój techniki wspinaczkowej wykreślił z języka alpinistycznego pojęcie „niemożliwe", nazwa ta lśni jeszcze wspanialej napawając niezmiennie lękiem i respektem.

Minie znowu wiele dziesiątków lat, przyjdą nowe pokolenia alpinistów i kto wie, jakie jeszcze innowacje techniczne spowodują przewartościowanie skali trudności.

Ale na pewno ten, kto będzie chciał zmierzyć się z taką ścianą jak jedna z tych trzech legendarnych, będzie musiał wykazać się przede wszystkim odwagą i siłą woli nie mniejszą od hartu ducha Cassina, Petersa, Heckmaira, Schmida i innych pierwszych zdobywców. Dlatego uważam ten z niczym nieporównywalny trójmian — północna

Grandes Jorasses, północna Eigeru, północna Matterhornu — za najtrudniejszy z alpinistycznego punktu widzenia egzamin dojrzałości, za szczyt ludzkiej odwagi. Cóż zatem mogłoby być lepszym wprowadzeniem do tych wspomnień niż północna ściana Grandes Jorasses?

Urzeczenie filarem Walkera na północnej ścianie Grandes Jorasses to — jak wiem z własnego doświadczenia — cudowne, ale jednocześnie przytłaczające uczucie dla każdego alpinisty, a cóż dopiero dla młodziutkiego chłopca, jakim byłem w 1949 roku. Sama myśl, że muszę wejść aż tam na górę, aby odzyskać spokój ducha, była dla mnie wprost niesamowita. Do dziś nie mogę zrozumieć, jak mogłem tak dalece ulec czarowi tej ściany. W gruncie rzeczy znałem jej przerażającą rzeźbę tylko z fotografii i z przejmujących opisów jej zdobywania. Nigdy w życiu nie zdarzyło mi się, bym tak gorąco pragnął zdobyć jakąś ścianę, zanim w ogóle ją ujrzałem. Poza tym myśl o pokonaniu przeze mnie tej ściany łączącej wszystkie trudności występujące w wysokich górach wydawała się doprawdy niedorzeczna. Zdawałem sobie przecież sprawę, że jestem jeszcze „zielony", nie obeznany z granitem, lodem, wysokością i w ogóle wszystkim, co przynosi wspinaczka tego rzędu. A jednak siła uczucia plus łut szczęścia mogą niekiedy zdziałać cuda; wiem o tym z własnego doświadczenia.

Cały sezon tego roku ustawiłem prawie nieświadomie pod znakiem północnej ściany Grandes Jorasses, którą udało mi się zdobyć jeszcze tego samego lata.

Zacząłem od skał Grignetta, jak to jest w zwyczaju alpinistów w Lombardii, potem wszedłem na Adamello i w końcu czerwca zrobiłem drugie przejście wysoko klasyfikowanej drogi w Dolomitach, bardzo trudnej południowo-zachodniej ściany Cros Dell Altissimo wysokości 1000 metrów. W lipcu natomiast poznałem wielkie, często oblodzone granitowe ściany masywu Masino-Bregaglia. Ostatnim punktem bardzo skrupulatnych przygotowań do wielkiej próby było wejście w pierwszych dniach sierpnia na szczyt Grandes Jorasses przez piękną i klasyczną grań

Hirondelles między innymi dlatego, aby poznać zejście normalną drogą. Teraz pozostawało tylko czekać na wielki dzień, który wyznaczyliśmy na pierwszą dekadę sierpnia.

7 sierpnia po południu przeprowadziliśmy z moim przyjacielem Camillo Barzaghim pierwszy rekonesans na lodowcu Lechaux, u stóp północnej ściany. Do plecaków włożyliśmy wszystko, co jest niezbędne do tego rodzaju wspinaczki. Po długim kluczeniu wśród seraków znaleźliśmy wreszcie dobre miejsce do wejścia w ścianę. I tu ku naszemu zdumieniu spostrzegliśmy na brzeżnej szczelinie ślady niedawno wyrąbanych w lodzie stopni (w schronisku Lechaux powiedziano nam tego wieczoru, że kilka dni temu zespół francuski bezskutecznie atakował ścianę).

Zostawiwszy plecaki w pobliżu punktu wejścia w ścianę, wróciliśmy do schroniska.

Nie byliśmy bynajmniej zachwyceni rezultatami rekonesansu, ściana bowiem dosłownie ociekała wodą z topniejącego śniegu. Świt zastaje nas już na lodowcu. Dłuższą chwilę szukamy naszych plecaków, potem spieszymy się, aby nadrobić stracony czas. Mijamy wylot głównego kuluaru wyprowadzającego na Point Whymper i podchodzimy do punktu wejścia w ścianę. Z żalem jednak stwierdzamy, że olbrzymi serak, na który weszliśmy wczoraj szukając drogi, rozleciał się w ciągu nocy na masę zielononiebieskich bloków.

Wiążę się w środku sześćdziesięciometrowej liny, pozostawiając oba końce Barzaghiemu i szykuję się do sforsowania niewysokiej ścianki lodowej pokrytej zdradliwą warstwą śniegu. Całe szczęście, że w nocy chwycił mróz, w przeciwnym bowiem razie woda spływająca od wczoraj po ścianie utworzyłaby cienką warstwę szkliwa, uniemożliwiając wszelkie przejście. Po osiągnięciu górnego pola śnieżnego, które łatwo obchodzimy jego lewym skrajem, docieramy wkrótce do stóp pionowego, co najmniej stumetrowego progu, przez który prowadziła właściwa droga Cassina w 1938 roku. On to (wraz z Espozito i Tizzonim) dokonał w 1938 roku pierwszego przejścia filaru Walkera. Trudny ten próg nie został powtórnie pokonany przez żaden

z czterech zespołów, które po nim dokonały wejścia filarem. Do tego momentu naszym największym zmartwieniem było jak najszybsze przebycie terenu bombardowanego spadającymi z góry głazami, które rozdzierały powietrze przeraźliwym hukiem.

Z niepokojem lustruję wielką, w wielu miejscach przewieszoną ścianę, która zamieniła się w lodowaty prysznic. Tylko stary, pozostawiony przez Cassina zardzewiały hak, rysujący się na tle nieba wśród lśniących dużych kropel wody, dodaje mi ducha. Osiągam go, wyżej wbijam drugi, trzeci, czwarty, jeszcze kilka — co za trudny odcinek. Po chwili jestem już przemoczony do nitki, liny konopne napęczniały wodą i stały się tak sztywne, iż nie chcą przesuwać się prze2 karabinek.

Zmusza mnie to do nieustannego, wprosi nadludzkiego wysiłku. Zostawiam więc plecak, potem usiłuję go wciągnąć za pomocą pętli, ale i ta jest tali sztywna i tak mocno ociera się o skałę, że nie daję rady. Wówczas Barzaghi, jako że nie ma innego wyjścia zarzuca sobie mój plecak wraz z własnym i dochodzi do mnie, przy każdej zmianie stanowiska pomagając sobie liną, którą go stale z góry asekuruję.

W ten sposób pokonujemy niemal całą wysokość wielkiego pionowego progu, ale kilka metrów nad nami, czeka nas najtrudniejsze miejsce: gładkie, ukośne, pionowe zacięcie. Z opisu Cassina wiedziałem, że trzeba się w nie wklinować napierając prawym ramieniem i prawą nogą na gładkie, okrągłe krawędzie, że nie można wbić ani jednego haka, przy czym grozi ciągle niebezpieczeństwo osunięcia się w próżnię. Prawdziwy „mauvais pas", który mógłby raczej być kluczowym odcinkiem wielkiej drogi w Dolomitach niż takiej ściany jak ta, będącej sumą wszystkich trudności.

Doszedłszy do początku zacięcia zwlekam z atakiem, potem przypominając sobie, że u góry teren jest łatwiejszy, postanawiam ruszyć z miejsca. Proszę mego towarzysza, by mi popuścił liny. Z największym trudem posuwam się około sześciu metrów do góry, aż do najbardziej gładkiego miejsca i wtedy staje się to, czego się

obawiałem i co było powodem mego niezdecydowania. Otóż silne tarcie liny ściąga mnie ze stanowiska, w dwójnasób niepewnego z powodu nasiąkłego wodą ubrania, które osuwa się po oślizłych krawędziach zacięcia, mimo że usiłuję zwiększyć opór przylepiając się całym ciałem do skały. Czuję, że nieubłaganie osuwam się w próżnię. Mija kilka sekund w tej męczącej sytuacji, z której nie mogę się już wycofać.

Od ostatniego haka dzieli mnie co najmniej dwanaście metrów. Czuję się zgubiony i tak by się chyba skończyło, gdybym w zrywie rozpaczy nie zdobył się na nadludzki wysiłek. Zwijając się i skręcając jak w konwulsjach, czepiając się skały nawet twarzą, centymetr za centymetrem udało mi się wydźwignąć ponad przeklęte zacięcie. W tej samej niemal chwili znajduję mocny, zbawczy hak Cassina, trawersuję około czterech metrów w prawo, aż do wygodnego miejsca, wpinam linę w hak. Następuje silna reakcja nerwowa, nie jestem w stanie wstrzymać łkania. Prawdę mówiąc, dokonany dopiero co wysiłek był chyba największy, na jaki musiałem się zdobyć w górach, nie tyle z uwagi na same trudności techniczne, co na warunki, w których musiałem pokonać zacięcie.

Gdy tylko trochę ochłonąłem, zaczynam ściągać mego towarzysza. Po chwili nagłe szarpnięcie liny ostrzega mnie, że wyczerpany odpadł od ściany ciągnięty w dół ciężarem plecaków. Za wszelką cenę usiłuję go utrzymać. Na szczęście udaje mu się ruchem wahadłowym uczepić zacięcia i na nowo w nie wśliznąć. Potem spuszczam Barzaghiego na linie aż do początku zacięcia, aby odpoczął, i daję mu znać, żeby przysłał mi plecaki; ale on, uparty, próbuje po raz drugi wejść z nimi do góry i znowu leci. W tym momencie następuje załamanie się, Barzaghi proponuje, abyśmy zrezygnowali z dalszej wspinaczki. Przyznaję, że propozycja ta pod pewnymi względami wydała mi się kusząca, ale czułem, że nie mogę jej przyjąć; namawiam Barzaghiego, aby podjął jeszcze jedną próbę. Na próżno, nie czuje się na siłach iść dalej. Zastanowiwszy się spokojnie nad sytuacją dochodzę do wniosku, że jednak muszę zrezygnować z mojej wymarzonej drogi.

Północna ściana Grandes Jorasses wydaje mi się, człowiekowi pokonanemu, jeszcze bardziej odpychająca niż przedtem. Czuję się tak zniechęcony, że wcale nie myślę o tym, aby do niej powrócić. Ostatnie spojrzenie na piętrzące się nad nami płyty, których może nigdy już nie ujrzę z tak bliska, i zaczyna się pierwszy z niezliczonych zjazdów. Przy każdym zakładaniu stanowiska zjazdowego ogarnia mnie lęk, że zostaniemy bez liny, jest tak sztywna, że z trudem daje się ściągnąć. Już w dole, na lodowcu, dochodzi nas potężny grzmot; obracamy się ku ścianie oświetlonej ostatnimi promieniami słońca; jest diabelnie piękna. Pokonała nas. Budzi się we mnie słaba chęć powrotu; czar północnej ściany Grandes Jorasses zaczyna znów działać.

Ciemność zaskoczyła nas niedaleko schroniska Lechaux. Barzaghi potknąwszy się upadł i zwichnął prawą nogę, co unieruchomiło go do końca lata. Zapasy żywności były już na wyczerpaniu, toteż w kilka dni później, gdy tylko Barzaghi był w stanie, mimo bólu, pokuśtykać do Courmayeur, postanowiliśmy zejść. Po raz ostatni spojrzałem na moją ścianę, z której — utraciwszy partnera — musiałem zrezygnować.

W Courmayeur spotkałem przyjaciół, Andreę Oggioniego i Emila Ville, którzy przyjechali z zamiarem dokonania trzeciego przejścia środkiem zachodniej ściany Aiguille Noire de Peuterey. Powiedzieli mi, że przez dwa dni szukali bezskutecznie punktu wejścia w tę wielką ścianę i nareszcie udało im się go znaleźć, choć wydaje się bardzo niebezpieczny. Mieli zamiar, zaopatrzywszy się w żywność, jeszcze tego wieczoru dojść do maleńkiego schroniska Gamba.

Dowiedzieli się o mojej niefortunnej wyprawie i pragnąc mnie pocieszyć, zaproponowali, abym się do nich przyłączył. Zgodziłem się z radością, tym bardziej że przyrzekli mi, iż po zejściu z Noire pójdą ze mną na północną ścianę Grandes Jorasses. Wymarsz na Noire trzeba było odłożyć z powodu złej pogody, tak że dopiero po południu 12 sierpnia podeszliśmy do schroniska Gamba, skąd nazajutrz

ruszyliśmy do szturmu na zachodnią ścianę. Wszystko poszło gładko. 15 sierpnia byliśmy z powrotem w Courmayeur.

W tym czasie przyłączył się do nas — jako partner wyprawy na Grandes Jorasses — wezwany telegraficznie nasz przyjaciel Mario Bianchi. Mogliśmy w ten sposób pójść dwiema dwójkami: ja z Oggionim, Villa z Bianchim. 16 wieczorem doszliśmy do schroniska Lechaux, rankiem byliśmy już u podstawy odstręczającego filaru północnego, który od kilku godzin przybrał groźniejszy niż zwykle wygląd, większą jego część przesłaniało kłębowisko czarnych chmur nie zapowiadających nic dobrego. Rozsądniej byłoby zaczekać na poprawę warunków atmosferycznych, ale nie pozwalały na to ani nasze skromne zapasy, ani czas, jakim dysponowaliśmy. A więc po kilku chwilach wahania o 8.30 atakujemy znaną już szczelinę brzeżną, która tym razem mieni się zielonkawym lodem.

Aby uprościć sobie wspinaczkę, przyjmujemy następującą taktykę: ja, gdy potrzeba, wbijam haki, Oggioni odpina tylko linę z karabinka, a dopiero ostatni z drugiej dwójki wybija haki i przesyła mi je co pewien czas przez towarzyszy. Każdy z naszej czwórki ma plecak mniej lub bardziej ciężki, zależnie od zadania, jakie mu przypadło. Dzięki temu szybkiemu systemowi w niewiele godzin znajdujemy się u początku słynnego zacięcia, które kilka dni wcześniej było widownią mojej porażki.

Tym razem jednak skała jest sucha i mimo ciężaru plecaka pokonuję je pomyślnie.

Niebo jest nadal zaciągnięte. Czarne niedobre chmurzyska wiszą nad naszymi głowami, ale nie są w stanie odwieść nas od decyzji zdobycia ściany. Po dłuższym wspinaniu się na prawo, po niezbyt trudnej skale i kilku pionowych ściankach lodowych osiągamy wielkie siedemdziesięciopięciometrowe zacięcie, drugi kluczowy odcinek drogi, który szybko pokonujemy. Sprzyjają nam niewątpliwie dobre warunki lodowe; nasi poprzednicy bowiem twierdzili, że droga do tego miejsca bynajmniej nie była łatwa. Dla nas natomiast kłopoty zaczęły się nieco wyżej, gdy nie udało nam się znaleźć poziomej, piętnastometrowej rysy, o której wspominali pierwsi zdobywcy

ściany, a która prowadzi do słynnego trawersu pokonywanego wahadłem.

Ide prosto do góry przez bardzo trudne płyty, aż do ogromnego okapu zamykającego dalszą drogę. Zorientowawszy się, że zbłądziłem, zaczynam szukać rysy, ale nigdzie nie ma nawet jej śladu. W całej tej gładziźnie widać tylko wąską półeczkę, zasłaną odłamkami skalnymi i oblodzoną, przez którą mógłby w ostateczności prowadzić szlak, ale która jakoś nie wydaje się być logicznym rozwiązaniem problemu. Rezygnuję więc z próby pójścia tamtędy i wracam do punktu wyjścia. Proszę towarzyszy, by podeszli do mnie, mając nadzieję, że wspólna lustracja ściany da lepsze rezultaty i po chwili wisimy wszyscy czterej uczepieni jak jaszczurki skąpych chwytów. Czas mija, a my nie znajdując wyjścia z labiryntu rozważamy, co robić dalej. Nie chcąc biwakować na tych mało zachęcających płytach, musimy się stanowczo na coś zdecydować. Przychodzi mi do głowy pewna myśl, która uzyskuje aprobatę towarzyszy. Postanawiam obejść na lewo wiszący nad nami okap w nadziei, że uda mi się następnie, trawersując w prawo, znaleźć właściwą drogę. Nie powinna biec zbyt daleko, a poza tym mam nadzieję, że zdołam w ten sposób ominąć bardzo trudny teren, znajdujący się za nieuchwytną rysą.

Posuwam się ostrożnie w lewo, osiągam wyraźny komin, wówczas dochodzi do mnie Oggioni. Idę kominem coraz trudniej, aż na wysokość okapu, w tym miejscu komin zatraca się w szarawych, spiętrzonych płytach, tak litych i gładkich, źe zawróciłbym z miejsca, gdybym nie dostrzegł kilka metrów na prawo, tuż ponad okapem dwóch płasienek. Przydałyby się na biwak, usiłuję się wobec tego do nich dostać. Są maluśkie i nie bardzo wiem, jak się tam w czwórkę zmieścimy, będziemy chyba musieli spędzić noc na stojąco, mimo to są dla nas oazą na pustyni. Oggioni i Bianchi zajmują „górne piętro", a ja i Villa dolne. Jeden usiłuje oczyścić wąską płaśń ze śniegu — kilka haków w skałę, by przymocować do nich nas i plecaki. Zawijamy się możliwie najszczelniej w płachty biwakowe i zaczyna się długie wyczekiwanie świtu.

Nic nie zapowiada, by niewyraźna pogoda, która przez cały dzień groziła ciężkimi i ponurymi chmurami, miała się poprawić. Ciągle myślimy o tym, co będzie jutro. Kołowrotek pytań bez odpowiedzi: Czy zdołamy pokonać płyty? Czy znajdziemy właściwą drogę? A jeśli zacznie sypać śnieg? Musiałem się w pewnej chwili zdrzemnąć, podobnie jak Villa i Bianchi, którzy również więcej drzemali, niż czuwali, gdyż budzi nas nagle huk. Nie wiemy, co się stało. Musiały się gdzieś w pobliżu oberwać kamienie.

Lodowaty wiatr północny, który dmie z coraz większą siłą, rozpędza chmury.

Jesteśmy mile zaskoczeni przyjemną niespodzianką, dzięki której zapominamy o niebezpieczeństwie, jakie nas przed chwilą ominęło. Nasze głośne uwagi budzą w końcu Oggioniego, który spał dotąd głębokim snem. Jakże śmiesznie wygląda z głową owiniętą zamiast wełnianej czapki workiem od chleba, jak białym turbanem.

Już czwarta. Za półtorej godziny wzejdzie słońce, ale niewiele nam to da, jesteśmy przecież na północnej ścianie. Im bliżej świtu, tym zimniej, wstrząsają nami konwulsyjne dreszcze. O 6.30 przystępuję do problematycznego trawersu w prawo, ale niestety już za drugim wyciągiem liny okazuje się on beznadziejnie trudny.

Postanawiamy wycofać się częściowo, to jest wrócić do znanego oblodzonego kominka. Dwa zjazdy na linie sponad wielkiego okapu i staję na półeczce, przez którą wczoraj uznałem, głupi, że nie może prowadzić droga. Klnę, gdy jakieś dziesięć metrów dalej dostrzegam hak. Nareszcie znalazłem właściwą drogę, krzykiem powiadamiam o tym towarzyszy. Przeciągam przez hak pętlę o przekroju ośmiu milimetrów, opuszczam się dziesięć metrów w pionie i opierając nogi na skale przesuwam się jakieś trzy metry w prawo lądując na dość wygodnej półce. Gdy dochodzi do mnie Oggioni, idę dalej trawersem kilka metrów w prawo i staję u wylotu osobliwego, przewieszonego, biegnącego progami jakieś dziesięć metrów do góry, bardzo trudnego komina. Po nim droga przez krótki odcinek jest nieco łatwiejsza, ale za to zaczyna się walka z wiatrem. Nic nas nie osłania. Podmuchy wichury uderzają

z dziką siłą, grożąc oderwaniem od ściany. Otuliwszy się, czym kto miał, tak że tylko nosy nam wystają, posuwamy się teraz ukośnie w lewo, bijąc gęsto haki i pokonując znowu skrajne trudności. Ten nowy odcinek drogi należy do najtrudniejszych miejsc w całej ścianie, prowadzi w powietrznym terenie przez lite pionowe lub przewieszone płyty, zawieszone nad sześćsetmetrową przepaścią.

W ciągłym styku ze skałą zdarły mi się doszczętnie rękawiczki i skóra na opuszkach palców, podrażniona dotykiem granitu, pęka pod wpływem zimna odsłaniając żywe mięso.

Jakoś udaje mi się przejść ten odcinek, ale po kilku metrach brak mi haków.

Muszę się zatrzymać. Wiatr zagłusza mój głos, więc na migi daję znak towarzyszowi, aby się do mnie zbliżył. Wspinamy się dalej o trzy długości liny, nieco na prawo, do półki pod wielką żółtą przewieszkę, gdzie Cassin spędził drugi biwak. Jeszcze jedna długość liny, przebyta z trudem po ukośnej półce w walce z wichrem, i wreszcie gdy wszyscy znowu jesteśmy razem, decydujemy się na krótki odpoczynek.

Od przenikliwego, kąsającego zimna sztywnieje ciało, a nieustanne smaganie wichru oszałamia. Wściekłe jego podmuchy zatykają oddech, nie sposób w ogóle patrzeć, dmie już tak od dziesięciu godzin i nic nie wskazuje, by miał się uspokoić.

Bezskutecznie szukam jakiegoś schronienia, aby coś zjeść, nic z tego, ten wróg numer jeden dosięga nas wszędzie.

Jest już trzecia po południu. Nie uda się uniknąć drugiego biwaku, jako że od szczytu dzieli nas jeszcze pięćset metrów. Spieszymy się, by jak najszybciej osiągnąć grań, a tam ratuj się, kto może. Jesteśmy świadkami przedziwnych zupełnie zjawisk. Wicher z taką siłą wiruje między iglicami, że ogłusza nas zupełnie; pod jego nieustannym naporem lina szamoce się i napina chwilami w idealny, jakby cyrklem nakreślony łuk. Zostalibyśmy niechybnie zmiecieni, gdybyśmy za każdym podmuchem nie chwytali się mocno jakiegoś bloku. Ściana wprawdzie straciła na stromiźnie i zmniejszyły się trudności techniczne, ale w tej sytuacji i tak jesteśmy

zmuszeni do coraz większego wysiłku. Krew z poranionych rąk znaczy szlak, ból znieczulił je na zimno, ale równocześnie i na chwyty, co jeszcze bardziej pogarsza naszą sytuację.

Około 19.30 osiągamy koniec grani i przygotowujemy się do drugiego biwaku.

Nie mogąc znaleźć odpowiedniego miejsca wyrąbujemy czekanami cztery platforemki w lodzie stromego żlebu na lewo od tego, którym prowadzi nasza jutrzejsza trasa. Po ulokowaniu się przeprowadzamy remanent zapasów: pięć suszonych bananów, dwa kawałki chleba, kilkanaście cukierków, pół porcji „Neski", nieco dżemu na dnie puszki. Trochę koniaku, którego strzegliśmy jak relikwii, wylało się w plecaku. Nader skąpa kolacja dla czterech osób, a przecież mamy przed sobą jeszcze cały dzień drogi.

Usiłujemy roztopić na maszynce trochę lodu, aby zrobić kawę, daremnie, mimo że staramy się wszelkimi sposobami osłonić przed wiatrem słaby płomyczek.

Dzielimy między siebie kilka kostek cukru i wsuwamy się od razu do płacht.

Chowamy w nie nawet głowy pękające od nieustannego wycia wichru. Mimo wysiłku, aby ukryć się w nich szczelnie, wiatr wdziera się do środka, nadymając je jak uwiązane balony.. Noc jest koszmarna. Wstrząsają nami kurczowe drgawki — szczękamy zębami z zimna. Podtrzymuje nas tylko myśl, że szczyt już niedaleko.

Ranek 19 sierpnia jest pogodny, cóż, kiedy wciąż wydani jesteśmy na pastwę naszego wroga, który w nocy pokrył wszystko, nawet wnętrze naszych płacht, lodowatym pancerzem.

Pięćdziesiąt metrów wyżej, na lewo, na łatwej skale zaprasza nas piękne słoneczko. Niewiele myśląc oddalamy się od właściwej drogi i idziemy w kierunku słońca z nadzieją, że jakoś sobie później poradzimy. Ale po podejściu około stu metrów do góry przekonuję się, że stąd nie ma wyjścia. Musimy zawrócić.

Prowadzenie przejmują będący bliżej właściwej drogi Villa i Bianchi, którzy przez cały czas szli jako druga dwójka. Misternym trawersem osiągają w połowie oblodzony

żleb spadający z Torre Rosa. Idziemy z Oggionim ich śladem. Dwa wyciągi liny bodaj że w krańcowo trudnym terenie — niezwykle ciężko wbija się tu haki — doprowadzają nas do pęknięcia w prawo, jeszcze jedna długość liny, ciągle w prawo i obchodzimy wielką, wiszącą nad nami przewieszkę — wreszcie kres największych trudności.

Wciąż dmie silny wicher, zmęczenie zmieniło nasze twarze nie do poznania. Ale nic sobie z tego nie robimy, szczyt jest zaledwie o dwieście metrów nad nami, kominek na lewo wyprowadza nas na grań. Posuwamy się nią szybko, biegiem niemal, licząc metry dzielące nas od celu. Jeszcze sto metrów, pięćdziesiąt, dziesięć i... ostatnia przeszkoda, wielki nawis śnieżny. Asekurowany przez towarzyszy, zaczynam ostrożnie pracować czekanem. Nagle promień słońca przebił się przez nawis, oślepia mnie światło przenikające przez wybity otwór. Po chwili jestem już po drugiej, włoskiej stronie grani, w ślad za mną idzie Villa, następnie Bianchi. Gdy przychodzi kolej na Oggioniego, przebity śnieg nie wytrzymuje już ciężaru jego ciała i niespodzianie osuwa się zasypując go. Ale lina jest mocno naprężona i trzyma go dobrze. Wybuch śmiechu towarzyszy temu ostatniemu incydentowi na północnej ścianie Grandes Jorasses. Marzenie stało się rzeczywistością. Jest godzina 12.30, dnia 19 sierpnia, dnia radosnego i niezapomnianego.

Bregaglia — trzy północne ściany Tuż za linią graniczną ze Szwajcarią, u progu kantonu Engandin rozciąga się najpiękniejszy ze wszystkich krajobrazów alpejskich, jakie znam. Jest to Bregaglia, typowa dolina szwajcarska, gdzie bujne łąki, malownicze domostwa i gęste lasy świerkowe, nad którymi wznoszą się ostre kontury pokrytych lodem szczytów, tworzą obraz podziwiany przez miłośników gór i będący często natchnieniem dla pejzażystów. Cała dolina Bregaglia jest cudowna, lecz z jej bocznych odnóg najmilsza sercu alpinisty jest dolina Bondasca. U jej wylotu, po lewej stronie orograficznej, leży wioska Bondo; stąd dolina pnie się fantastycznie piękna aż do

stóp północnych zerw, należących do najpotężniejszych granitowych ścian alpejskich. Który z alpinistów nie marzył o poznaniu jasnych ścian Badile, Cengalo, Gemelli, Sciora, Trubinasca i wielu, wielu innych? Niektóre z nich są kamieniami milowymi w historii alpinizmu. O nich właśnie chcę opowiedzieć, o przejściu trzech najpiękniejszych z tych ścian północnych, z którymi wiążą mnie na zawsze wspomnienia.

Po raz pierwszy poznałem je w lipcu 1949 roku. Moim celem była wówczas północno-zachodnia ściana Piz Badile, gigantyczny, siedmiuset-metrowy mur z granitu, który od 1937 roku, daty zdobycia, doczekał się tylko jednego powtórzenia.

Wyruszyłem na spotkanie tej wielkiej przygody, wraz z wiernym przyjacielem Barzaghim, pełen żaru mych siedemnastu lat. W tym wieku, gdy się ma mocne mięśnie, a serce pełne pasji, człowiek łatwo wierzy, że żadna przeszkoda nie może go powstrzymać od osiągnięcia zamierzonego celu. Nie znaliśmy terenu, było to nasze pierwsze zetknięcie z granitem, a ponadto wpadliśmy na niefortunny pomysł podejścia do ściany doliną Massino, pieszo od strony włoskiej, po przebyciu uciążliwych przełęczy Porcellizzo i Trubinasca. Decyzja ta podyktowana była przede wszystkim brakiem paszportu i skromnymi środkami finansowymi. Mało tego, informacje, których nam udzielono, były mętne: „od przełęczy Porcellizzo musicie pójść pierwszą przełęczą na prawo" — okazało się natomiast, że trzeba było iść pierwszą na lewo, tak że podeszliśmy i zeszliśmy aż czterema stromymi skalnymi żlebami, zanim piąty okazał się właściwy.

Dnia 23 lipca o 14.30 ledwo żywi ze zmęczenia stanęliśmy u podnóża północno-zachodniej ściany Badile. Wywarła na nas, zmęczonych i przygnębionych, przejmujące wrażenie. W sumie zużyliśmy na to przeklęte podejście, objuczeni ciężkimi plecakami, aż osiemnaście godzin marszu, nie licząc nocy spędzonej pod gołym niebem, w sposób równie typowy, co niewygodny. Surowa lekcja, która okazała się bardzo cenna w przyszłości, ale która wówczas zraniła boleśnie naszą

dumę, nie odwodząc jednak od decyzji zaatakowania ściany. Było bardzo późno •— lekcja trwała.

Oto jej przebieg.

Między jednym kęsem a drugim wiążemy się. Zbliżywszy się do oblodzonego żlebu spadającego z Badiletto, spuszczam mego towarzysza do szczeliny brzeżnej i schodzę do niego po zielonych, zaklinowanych blokach lodu, pod którymi szczelina gubi się w mrocznej czeluści. Zimno mi, czuję się jak w lodowni. Aby wydostać się na otwarte skały, musimy pokonać około dwudziestometrową prostopadłą ściankę pokrytą lodem co najmniej na grubość dwóch palców. Nie jest to zbyt zachęcający początek i nie wiem, jak zabrać się do ataku. Bez przekonania zaczynam to tu, to tam rąbać twardą skorupę, łudząc się, że może pokażą się pod nią chwyty, ale sprawa jest beznadziejna. Pod cieniutką warstwą przezroczystego lodu dostrzegam małą rysę, która biegnie pionowo kilka metrów do góry. Waląc młotkiem udaje mi się oczyścić ją z lodu, jak daleko mogę sięgnąć w górę ręką, i wbić hak, który bynajmniej nie siedzi pewnie. Podciągam się ostrożnie, mój towarzysz trzyma mnie na sztywno napiętej linie, zawierzam jednak przede wszystkim uzbrojonym w raki nogom, które mocno wczepiają się w lód. Jeszcze trochę do góry i próbuję wbić drugi hak, ale tym razem na próżno, nie chce wejść; po dwóch uderzeniach młotkiem wyskakuje wibrując i z brzękiem spada na dno szczeliny. Próbuję dalej — może pójdzie lepiej z innym — i rzeczywiście z trudem udaje mi się wbić hak na jakieś dwa centymetry.

Teraz mogę balansując niepewnie podciągnąć się na tyle, ażeby wbić trzeci, który wreszcie mocno wklinowuje się w rysę. Oczyszczam kilka dobrych chwytów, po kilku metrach dochodzę do wąskiej półeczki "i w momencie, gdy zaczynam wbijać czwarty hak przed trudną ewolucją, napięta lina wyszarpuje drugi hak, który zsuwa się po niej aż do mego towarzysza. Muszę oczyścić z lodowej skorupy jeszcze kilka metrów ścianki, zanim wejdę na piękne, suche płyty skalne, które choć gładkie, są o wiele przyjemniejsze od dopiero co przebytej ścianki. Gdy dochodzi do mnie mój

towarzysz, zdejmujemy raki. Nie tracąc czasu zaczynam się wspinać po łatwych skałkach, które wyprowadzają mnie po jednym wyciągu liny pod pionowy występ.

Mój towarzysz rusza, aby dojść do mnie. Nie widzę go, lecz wyczuwam, że jest już tylko kilka metrów ode mnie, gdy dziwne echo rozlega się w powietrzu.

Przeszywa mnie straszliwe przypuszczenie i zmusza do spojrzenia w górę.

Zamieram na widok tego, co tam się dzieje. Wysoko, może w połowie ściany, toczy się w powietrzu wprost na nas kłębowisko kamieni. Zapiera mi dech, gdy jeden z tych bloków rośnie i rośnie w moich oczach. W momencie gdy wydaje mi się, że już-już powinien mnie zmiażdżyć, przywieram do ściany, spłaszczając się, jakbym chciał w nią wleźć. Rozlega się głośny huk, potem drugi i trzeci; zdaję sobie sprawę ze wszystkiego, co się dzieje, mimo że nic nie widzę, przymknąłem oczy w denerwującym oczekiwaniu na coś, co nie następuje.

Niespodzianie wraca spokój. Czy jestem cały? Niemal jednocześnie otwieram oczy, spuszczam lewe ramię, którym instynktownie osłoniłem głowę przed głazami, czuję, że nie mogę złapać tchu i dopiero wówczas dostrzegam, że liny, które przewinąłem przez plecy i przez hak asekurując mego towarzysza, są niesamowicie naprężone i zaklinowane. Boję się, że gdy je uwolnię, sprawdzi się najgorsze, że zawiśnie na nich ciężar... Uwalniam liny wzywając rozpaczliwie Barzaghiego.

Niewiele razy w życiu doznałem takiej ulgi jak wówczas, gdy poczułem, że lina daje się luźno wybierać. „Dobrze, chodź". Dochodzi do mnie; nie możemy uwierzyć w nasze szczęście, nie ponieśliśmy najmniejszego szwanku, liny również są całe, natomiast wszystko dookoła nas zasłane jest białawymi głazami i odłamkami, a w powietrzu unosi się silny zapach spalenizny. Prawdziwy cud, jeśli się zważy, że lawina zaskoczyła Barzaghiego, gdy uczepiony był maleńkich chwytów, w ogromnej ekspozycji.

Załamujemy się zupełnie; ponad godzinę siedzimy w tym samym miejscu, niezdolni podjąć żadnej decyzji. W końcu, nie wiem dlaczego, postanawiamy

kontynuować wspinaczkę, ale jesteśmy tak pod wrażeniem lawiny, że drżymy na każdy odgłos spadającego nawet daleko od nas kamyczka.

Ogromne gładkie płyty zmuszają mnie do skręcenia jeszcze bardziej w prawo, na łatwe skałki, wzdłuż lodowego żlebu, gdzie ze względu na porę dnia grożą stale nowe obrywy kamieni. Zdajemy sobie sprawę z tego, że poszliśmy źle, ale nie zmieniamy kierunku, przyśpieszając jedynie tempo w nadziei, że wyżej znajdziemy dobre przejście, które pozwoli nam wrócić na właściwą drogę. Niebawem zamyka się za nami pułapka, jesteśmy dookoła osaczeni gładko wypolerowanymi olbrzymimi płytami. Nie ulega wątpliwości — dałem się wyprowadzić w pole urzeźbieniem granitu, z którym nie byłem jeszcze obeznany. Wracać przykro i trudno, między innymi także dlatego, że — mówiąc szczerze — nie wiedziałbym którędy. Wobec tego postanawiam w taki czy inny sposób sforsować płyty. Bez większego przekonania zaczynam trawersować poziomo w lewo płyty dosyć połogie, ale za to tak gładkie, jakich nigdy nie widziałem. Utrzymuję równowagę wyłącznie dzięki sile tarcia. Cóż to za dziwna wspinaczka! Wiszę, a przecież niczego się nie trzymam.

Koniuszkami palców czepiam się małych chropowatości, a podeszwy butów samymi tylko kantami chwytają się najmniejszej wypukłości. Doprawdy trudno uwierzyć, że mogę w ogóle utrzymać równowagę; gdyby ściana była o kilka zaledwie stopni bardziej stroma, nie sposób byłoby przejść tędy. Z początku czuję się fatalnie. Ale z każdym ruchem nabieram coraz większej pewności siebie, i to aż takiej, że ten sposób wspinania zaczyna mi się wydawać dosyć bezpieczny, elegancki i bardzo przyjemny, w co nigdy bym nie uwierzył, gdybym sam tego nie doświadczył. Ale wnet czeka mnie niespodzianka. Po jakichś siedmiu metrach tego balansowania znajduję się w pozycji, w której obie nogi opierają się na niewielkich stopieńkach, a dla rąk nie mam żadnego oparcia oprócz maleńkiego chwyciku, którego mogę się uczepić prawą ręką. Zaledwie kilka metrów dzieli mnie od długiej rysy, w którą mógłbym nareszcie wbić hak dla auto-asekuracji, ale okazują się one nie do pokonania.

Mam pewien pomysł, od razu też przystępuję do jego realizacji. Czekam, aż ustanie na chwilę grad spadających z góry odłamków lodu zmiatających całą płytę, na której się znajduję. Wracam do mego towarzysza, do punktu wyjścia, stąd pnę się prosto do góry jakieś pięć lub sześć metrów, następnie ukośnie w lewo, aż do jedynego pęknięcia w zasięgu wzroku, wbijam mocno hak, wpinam w niego linę i wracam do towarzysza. Będę próbował dostać się do zacięcia za pomocą długiego wahadła. Pierwsza próba nie udaje się, przy następnej dostaję się pod ostrzał spadających okruchów lodu, ale wychodzę z tego bez szwanku; zmieniam nieco współrzędne wahadła przez wbicie drugiego haka w pęknięcie tak wysoko, jak tylko sięgam i wreszcie mocno się rozhuśtawszy zaklinowuję się w długie zacięcie.

Pozycja moja jest bardzo niepewna i muszę szybko wbić hak, aby się weń wpiąć, zanim się osunę i zrobię wahadło w odwrotnym kierunku, tym razem głową w dół.

Jednakże w miejscu gdzie jestem nie sposób wbić haka, muszę posunąć się jeszcze parę metrów do góry, aż w końcu hak siedzi mocno w dobrym pęknięciu. W samą porę, jeszcze sekunda, a poleciałbym. Zacięcie okazuje się niepewne, przewieszone, przez cały czas odpycha mnie, ale ostatecznie pokonuję je. Teraz kolej na Barzaghiego, któremu szczerze współczuję z powodu skomplikowanych manewrów, jakich musi dokonać, aby dojść do mnie. Dookoła znowu lecą lawiny kamienne, na szczęście niezbyt wielkie.

Osiągnęliśmy rodzaj platformy o nachyleniu co najmniej 30 stopni, ale za to osłoniętej dzięki wiszącemu nad nią okapowi. Wprawdzie do zmroku jest jeszcze godzina, lecz postanawiamy zostać tu na noc. Przegryzamy co nieco, a następnie długo przygotowujemy biwak wiążąc z lin misterną pajęczynę. Znajdujemy się zaledwie sto metrów od początku drogi, przed nami niezwykle trudna, co najmniej sześćsetmetrowa ściana, de facto cała północno-zachodnia ściana Badile, a mimo to wraz z wiarą wraca trochę radości życia — na tyle, że gdy z plecaka wylatuje kocher odbijając się po skałach i spadając ku lodowcowi, kwitujemy to — po odpowiedniej

wiązance przekleństw — wybuchem śmiechu. Pewni jesteśmy, że znajdujemy się niedaleko właściwej drogi, a z tego, co można wnioskować z naszego miejsca, wydaje się ona nawet przyjemna. Nadal natomiast prześladuje nas strach przed spadającymi kamieniami, samo echo lecących gdzieś daleko głazów jest wprost nie do wytrzymania. (Podczas żadnej ze wspinaczek, które odbyłem potem w tym rejonie, nie przytrafiła mi się tak wielka lawina kamienna).

Noc zapada cicha, tylko niekiedy dochodzi odgłos rozbijającego się o lodowiec seraku, potem wraca spokój; dziwne, nawet nie jest zbyt zimno, choć niebo jest wciąż pogodne. Kontury otaczających nas skał i przedmiotów rysują się w mroku jeszcze ostrzej niż poprzedniej nocy, ale tym razem nie medytuję nad tym długo i szybko zasypiam. Nagle budzę się, może przyśniło mi się, iż zasypuje mnie kamienna lawina. Dyndam w śpiworze, uwikłany w utrzymujący mnie splot lin, z pętlą na szyi. Moje rozpaczliwe wołanie budzi Barzaghiego, który podkpiwając sobie ze mnie pomaga mi wydostać się z matni. Znowu zapadam w sen.

Jest jeszcze ciemno, gdy się budzimy, niedługo świt, gwiazdy przesłania jak gdyby mgła, ale później, z brzaskiem, pogoda się poprawia. Około szóstej rozpoczynamy wspinaczkę w lewo i po kilku długościach liny trafiamy wreszcie na hak — odnaleźliśmy właściwą drogę. Od tego miejsca wspinaczka staje się niezwykle finezyjna. Ciągiem małych zacięć idzie się ukośnie do góry raz na prawo, raz na lewo. Trudności są mniej więcej piątego stopnia, ekspozycja duża, ale skała lita i pewna. Nie trzeba żadnych sztucznych ułatwień, czasami można się obyć nawet bez wbicia haka przy stanowisku asekuracyjnym. Coraz większa radość rozpiera piersi, spokojnie i pewnie pokonujemy przejścia, pozornie niemożliwe. Co chwila robię szpagat podczas trawersu, także i mój towarzysz może się wyżyć dowoli, wybijając haki raz z lewa, raz z prawa, rzadko tylko korzystając z liny. Atmosfera euforii przepędziła nawet strach przed lecącymi kamieniami. Z ogromną przyjemnością jednym ciągiem pokonuję kilkunastometrowe pęknięcie posługując się

metodą Diilfera. Jest w miarę stromo, ledwo daje się wsuwać dłoń, ale trzymać się można mocno, ciało odchylone daleko od ściany — nad przepaścią — jednym słowem, cudowny odcinek, który pod koniec zwęził się i stanął dęba. Wbijam hak, wklinowuję się w nowe pęknięcie, które szybko przechodzę znowu metodą Diilfera: zaczynam żałować, że idzie to tak szybko, zasmakowałem w tej wspinaczce.

Entuzjazm mego towarzysza jest równie wielki. Z jego kocich ruchów wnioskuję, że jest w świetnej formie.

Kontynuując tę fascynującą wspinaczkę przebywamy ukośnie na prawo główne progi, które dzielą ścianę na dwie części, i znowu zapuszczamy się w cały ciąg podobnych do poprzednich rys, tym razem biegnących ukośnie w prawo.

Czar pryska zupełnie niespodzianie. Nim się zorientowaliśmy, co się dzieje, dookoła nas zaczęły wirować coraz gęstsze kłęby śniegu, skała po kilku zaledwie minutach była zupełnie mokra. Pogoda, od początku nie najlepsza, psuła się stopniowo, co mąciło nasz beztroski nastrój. Ale skoro zaszliśmy już tak wysoko, nie pozostawało nic innego, jak przyśpieszyć tempo. Coraz niebezpieczniej było posuwać się naprzód, porosłe mchem mokre skały zamieniły się w oślizłą gładziznę.

Na szczęście śnieg, który już oblepił skały, przestaje sypać, i to tak nagle, jak zaczął.

Osiągnęliśmy drugi kluczowy odcinek drogi. Wyżej pokonujemy charakterystyczny, zwężający się ku górze kominek, po czym delikatnym trawersem, za pomocą wahadła osiągamy nareszcie zachodnią grań. Nieco wyżej, pod przewieszką, musimy się zatrzymać ukryci między dwoma blokami, czekając, aż nieco ustąpi gęsta mgła, która zasnuła góry. Ale dmący wściekle wiatr nie rozpędza chmur, przeciwnie, gna je ku nam. W końcu przez rozwarte nagle we mgle okno udaje nam się dostrzec wielką szarą płytę, którą powinniśmy obejść w prawo i która jest dla nas punktem odniesienia. Znowu jesteśmy w ścianie, widoczność nie przekracza dwudziestu metrów. Dochodzimy w ten sposób aż w pobliże szczytu, do początku słabo nachylonej ogromnej płyty, absolutnie gładkiej i litej, którą trzeba przejść przyklejając

się do maleńkich nierówności. Kilka zaledwie minut i bylibyśmy na szczycie; tymczasem nagle zaczyna tłuc grad wypełniając wszystkie wgłębienia. Po nim przychodzi ulewny deszcz, przed którym nie mamy się gdzie schronić, nasze ubrania nasiąkają jak gąbka. Próbujemy raz, drugi, trzeci sforsować płytę, ale w końcu musimy dać za wygraną i uznać, że w tych warunkach absolutnie nie da rady, chyba że pójdziemy na zbyt wielkie ryzyko, na co wcale nie mamy ochoty, tym bardziej iż jesteśmy blisko celu. Decydujemy się więc na złożoną operację obejścia płyty dołem w prawo i po skomplikowanych manewrach linami, po trzech godzinach mozołu gęsto przerywanych złorzeczeniami, udaje nam się tego dokonać.

Kiedy osiągamy lśniącą piramidę szczytową, żywioły się uspokajają, chmury ustępują odkrywając płaty niebieskiego nieba, słoneczko zaczyna ciepło świecić, unoszące się z głębi lodowców białe opary otaczają niby aureolą okoliczne szczyty, które jakby specjalnie ustawiły się na powitanie naszego zwycięstwa.

Po raz drugi wróciłem w te strony następnego lata, w czerwcu 1950 roku, dzięki zresztą szczególnemu zbiegowi okoliczności. Zraniłem się w lewą rękę i lekarz zalecił piętnastodniową rekonwalescencję dla zaleczenia ścięgna stawowego, którego o mało co nie zmiażdżyły mi tryby maszyny. Aczkolwiek wypadek okazał się o wiele mniej poważny, niż się to wydawało w pierwszej chwili, gnębiła mnie do obłędu myśl, że mogę zostać okaleczony na zawsze i że nie będę mógł się wspinać po moich górach. Po dziesięciu dniach, niepomny wszystkich rozsądnych rad, postanowiłem przerwać ten nieznośny stan niepewności i umówiwszy się z przyjacielem wyruszyłem nazajutrz, obierając za cel północno-zachodnie żebro Piz Cengalo.

Przyśpieszyłem w ten sposób co najmniej o miesiąc realizację mojego planu.

Zdawałem sobie doskonale sprawę, że decyzja bynajmniej nie była rozsądna, ale byłem w takim stanie, że nie mogłem postąpić inaczej. Lecz wszystko dobre, co się dobrze kończy. Z przejścia północno-zachodniego żebra Piz Cengalo zachowałem — jak z żadnej innej wspinaczki — najcudowniejsze wspomnienia prawdziwego spokoju

i pogody ducha.

Był gorący, jasny dzień czerwcowy. Pamiętam, że podchodziliśmy doliną Bondasca do schroniska Sciora całe długie popołudnie, wlokąc się krok za krokiem, odpoczywając co chwila i napawając się pięknem i spokojem. Sala, mój nowy towarzysz, zachwycał się scenerią, dając głośno wyraz zadowoleniu, ja zaś, nie mniej szczęśliwy od niego, zapomniałem nawet o mojej okaleczonej ręce.

Zaatakowaliśmy wielkie żebro następnego dnia, 28 czerwca, wbrew zwyczajowi raczej późno. Z początku wspinałem się powoli i ostrożnie, nie posługując się niemal w ogóle okaleczoną ręką w obawie, iż nie utrzymam się na niej. Ale również później, kiedy okazało się, że jest zupełnie sprawna, nie przyśpieszyłem wcale kroku, przeciwnie, dalej wspinałem się pomału i spokojnie po pięknej skale, często jeszcze bardzo ośnieżonej. Pogoda była wspaniała i powinna się utrzymać, otoczenie majestatyczne, zupełnie nam nie zależało na tym, aby znaleźć się szybko na szczycie. Pragnęliśmy rozkoszować się każdą chwilą tej cudownej wspinaczki, po tej wielkiej drodze wytyczonej po raz pierwszy w 1937 roku przez niemiecką dwójkę Gaiser — Lehman i ani razu jeszcze nie powtórzonej.

Droga stała się wkrótce trudna, skomplikowana, można się było domyślić, dlaczego tyle poprzednich prób szturmu zakończyło się niepowodzeniem. Pod wieczór zatrzymaliśmy się na obszernej platformie, na której spędziliśmy nasz pierwszy biwak w nadzwyczaj wygodnych warunkach. Rano rozpoczęliśmy w tym samym rytmie. Posuwaliśmy się teraz w samym sercu ściany, wykorzystując maleńkie nierówności lub niezwykle eksponowane zacięcia. Przypominam sobie, że po południu, gdy dosięgły nas promienie słońca, męczyło mnie strasznie pragnienie. Ścianę naszą przecinały liczne wodospady wypływające z górnych pól śnieżnych, ale jak na złość droga nasza ani razu nie zbliżyła się do żadnego z nich. W końcu, zdenerwowany, zdecydowałem się dojść do któregoś z tych strumyków „na siłę" i rozpocząłem długi poziomy trawers, bardzo uciążliwy, powyżej piątego stopnia

trudności. Doszliśmy w ten sposób do niezwykłej półki, gdzie strumień utworzył naturalny basenik pełen wody. Po ugaszeniu pragnienia i posileniu się w pogodnej atmosferze cechującej tę naszą wspinaczkę zafundowaliśmy sobie mycie nóg na oczach surowej północno-wschodniej ściany Piz Badile. Był to na pewno niecodzienny odpoczynek na wysokości trzech tysięcy metrów, w gorących promieniach słońca z tysiącmetrową próżnią u stóp... „basenika z wodą".

Również i drugi biwak przygotowaliśmy niezwykle starannie. Jednakże nazajutrz, to jest rankiem trzeciego dnia, zimny wiatr wypędził nas wcześnie do akcji, gnając do pokonania ostatnich czterdziestu metrów ściany, które dzieliły nas od wielkiego, oświetlonego słońcem pola śnieżnego. Oczywiście nie mogło się obejść na tego rodzaju drodze przynajmniej bez jednego przykrego incydentu, ale nie okazał się on zbyt poważny. Osiągnąwszy pole śnieżne wbiłem ostatnie haki w skałę, by asekurować mego towarzysza, i przy ostatnim uderzeniu młotkiem (ostatnim w ogóle w tej wspinaczce) został mi w ręku ułamany trzonek.

W tym promiennym dniu osiągnąłem podwójnie radosne zwycięstwo.

Zakończyłem wyprawę i odzyskałem po wypadku z ręką wiarę we własne siły.

Niecały miesiąc potem szedłem znowu do góry doliną Bondasca, zmierzając ku innemu północnemu żebru na innej górze. Tym razem chodziło o rozwiązanie bardzo poważnego problemu, być może ostatniego w tej okolicy, o zdobycie północnego żebra Punta S. Anna (3168 metrów). Kluczowym punktem całej drogi było niewątpliwie pierwsze trzysta metrów gładkich płyt, zaokrąglonych i w wielu miejscach przewieszonych, które bezowocnie szturmowali alpiniści w różnych czasach, między innymi Kristian Klucker. Natomiast następne trzysta metrów nie odznaczało się niczym szczególnym, było przyjemną wspinaczką po grani między Piz Badile a Punta di Trubinasca.

Dnia 5 sierpnia późnym wieczorem dotarłem wraz z moim przyjacielem z Monzy — Pierem Navą, do szałasu w Sass Fura, by spędzić tam noc. Zastaliśmy w nim

czterech alpinistów mediolańskich. Z ich luźnych uwag domyśliliśmy się, że oni także wybierają się na nasze północne żebro. O świcie lesisty grzbiet prowadzący na lodowiec Trubinasca wydał nam się nieprzebytą dżunglą, bez śladu nawet perci.

Wiele razy zwisaliśmy na gałęziach drzew lub, na odwrót, zapadali w tajemnicze jamy, ukryte pod gęstym i bujnym poszyciem ociekającym rosą. Prawdziwa przeprawa, która nagle przeniosła nas w biegunowo różny świat lodowców. Niedługo potem, gdy skręciliśmy za lodową krawędź, zatrzymała nas w miejscu niezwykle przyjemna niespodzianka. Dwie kozice zaskoczone naszym niespodzianym pojawieniem się znieruchomiały w odległości jakichś pięciu metrów, patrząc na nas uważnie. Nie wiem, jak długo staliśmy bez ruchu, one i my, któryś z nas musiał się wreszcie lekko poruszyć, gdyż w pewnym momencie skoczyły jak sprężyny, znikając wśród seraków.

Doszedłszy do podnóża naszego żebra nie przystępujemy z miejsca do ataku, lecz podchodzimy możliwie najwyżej lodowcem, aby uzyskać bardziej rozległą i dokładną perspektywę na te pierwsze trzysta metrów filaru, diabelnie gładkich i groźnych skał. Sprawiały wrażenie gigantycznej kolumny ustawionej jak wyzwanie rzucone odwadze człowieka. Niedaleko szczytu widniała wielka plama białych skał, zamkniętych u góry dachem o wyglądzie wręcz odstraszającym. Prawdziwy koncentrat trudności, który może każdemu odebrać wiarę we własne siły. Prawdę mówiąc, lepiej by było, gdybyśmy od razu przystąpili do ataku nie szukając bardziej plastycznego obrazu ściany.

Dzięki wielkiemu pęknięciu bez większego trudu pokonujemy niewysoki pierwszy próg o skale łatwej, lecz kruchej. Trudności jednak stopniowo się potęgują, aż wkrótce znajdujemy się na ogromnej, co najmniej pięćdziesięciometrowej, strasznej tafli poprzecinanej maleńkimi szczelinkami, w które wbijamy dosłownie gąszcz haków. Czas leci jak na skrzydłach, tym bardziej że droga wcale nie jest prosta i trzeba ją mozolnie wyszukiwać. W końcu dochodzimy do wielkiej plamy

białych skał, wielce niepewnych. Dwiema długościami liny okrążamy je w prawo, aby następnie w lewo pokonać odpychający dach, który w rzeczywistości okazał się nie taki straszny. Jeszcze kawałek — i problem północnego żebra Punta S. Anna jest rozwiązany.

Czeka nas jeszcze kilka wyciągów liny we względnie trudnym terenie, a następnie ostatnie trzysta metrów łagodnej grani szczytowej. Zrobiło się jednak późno i bez zwłoki musimy ulokować się na noc. Nie mogliśmy wybrać bardziej niewygodnego miejsca na biwak od półeczki, którą wspinacze powtarzający następnego lata tę drogę uznali raczej za jakiś duży stopień. Jak na wszystkich biwakach poprzedzających pewne zwycięstwo, noc pod rozgwieżdżonym niebem minęła w pogodnym nastroju.

Wstał nowy, promienny ranek; nam jednak nie chciało się wychodzić z płacht.

Bez pośpiechu ruszyliśmy z miejsca, jakby wcale nam nie zależało na szybkim dojściu do szczytu. Zatrzymaliśmy się chwilę podziwiając otaczającą nas scenerię.

Pamiętam, że gdy wczesnym popołudniem stanęliśmy na szczycie Punta S. Anna, fakt ten nie wywarł na nas większego wrażenia. Nic nowego tam nie czekało. Często się zdarza, że samo osiągnięcie szczytu przynosi rozczarowanie, ale też nietrudno wytłumaczyć dlaczego. Otóż smak zwycięstwa przeżyliśmy poprzedniego wieczoru i samo wejście na szczyt było już tylko jego fizycznym spełnieniem, czymś niemal zbędnym. Sądzę jednak, że gdybyśmy ominęli szczyt uznając wejście nań za niepotrzebne i nie emocjonujące, to niezwykle silne wrażenia, jakich doznaliśmy podczas osiemnastogodzinnej, często skrajnie trudnej wspinaczki, pozostałyby na zawsze zdeformowane w naszej pamięci.

Wschodnia ściana Grand Capucin Pewnego sierpniowego ranka 1949 roku podchodziłem na Przełęcz Giganta przez Mer de Glace. Godzina była już późna i powietrze wisiało ciężkie, nagrzane słońcem. Dookoła nie widziałem nic oprócz upragnionej przełęczy, która jak na złość

w ogóle nie chciała się przybliżyć; byłem zmęczony i marzyłem tylko o tym, aby wydostać się z tej patelni, gdy nagle z tego stanu apatii wyrwał mnie łoskot, który obudziłby nawet zmarłego — jednym z posępnych żlebów Mont Blanc de Tacul toczyła się potężna lawina kamieni i lodu. I znów przytłaczający spokój zapanował nad lodowcem, mimo to nie mogłem oderwać oczu od wspaniałego obrazu, wielkiego czerwonego filaru górującego nad lasem iglic. Jego kształty widziane z dołu były tak regularne i wytworne w swej śmiałej linii, iż w głowie się kręciło na samą myśl o wejściu na wierzchołek.

Pion tej ściany wywierał przejmujące, wręcz przytłaczające wrażenie; przypominam sobie, iż zastanawiałem się wówczas, czy znalazł się śmiałek, który odważył się z nią zmierzyć. Pytanie pozostało oczywiście bez odpowiedzi, gdyż nie znałem nawet nazwy iglicy, jako że po raz pierwszy znalazłem się w tej części Mont Blanc.

Nie myślałem o tym więcej i dopiero w grudniu przypomniała mi się ta dziwna zjawa, gdy mój przyjaciel Toni Gobbi mówiąc o nie rozwiązanym jeszcze problemie alpinistycznym wspomniał o tej czerwonej piramidzie, której widok tak mnie uderzył owego ranka. W taki sposób zawarłem znajomość z Grand Capucin i z jego niezwykłą ścianą wschodnią.

Od samego początku problem ten fascynował mnie niesamowicie. Największym moim marzeniem było wejść na jakiś szczyt własną, przez siebie wytyczoną drogą; jeszcze nigdy nie doznałem tego niezwykłego uczucia, jakie wypływa ze zmierzenia się z tak wielką niewiadomą i z odkrycia wszystkich jej tajemnic. Nasuwała się wspaniała po temu okazja, toteż od razu powziąłem decyzję. Początkowo pomysł zaatakowania ściany wydawał mi się nieco zuchwały, ale stale o nim rozmyślając, snując plany i studiując fotografie Grand Capucin, tak dalece oswoiłem się z tą myślą, iż byłem ze ścianą niemal za pan brat. To psychiczne przygotowanie niewątpliwie bardzo mi pomogło — gdy znalazłem się u stóp Grand Capucin,

rzeczywistość wydała mi się nieco mniej przygnębiająca i ponura.

23 lipca 1950 roku, po południu, wraz z Camillem Barzaghim z Monzy, stajemy u podnóża Grand Capucin z zamiarem znalezienia wejścia we wschodnią ścianę, aby nazajutrz przystąpić do szturmu. Mamy ze sobą wszystko, co jest niezbędne do kilkudniowej wspinaczki. Następnego dnia o świcie pokonujemy szczelinę brzeżną i wchodzimy w skałę. Idę w kierunku wielkiego głównego zacięcia. Pogoda jest taka sobie, trudności — tak jak przewidywałem — z miejsca duże, ale posuwamy się systematycznie, choć powoli do góry. Jednak wczesnym popołudniem pogoda się psuje. Gwałtowna burza zmusza nas do pozostawania przez kilka godzin w niewygodnej pozycji. Potem wspinamy się dalej, aż do zmierzchu; ciemność zaskakuje nas, nim zdążyliśmy znaleźć dobre miejsce na biwak; noc musimy spędzić na bardzo spadzistych płytach, przywiązani do haków. Jest bardzo zimno, niebo zaciągnęło się burzowymi chmurami. Ale z pierwszymi promieniami słońca zaczyna się przejaśniać; kontynuujemy zatem wspinaczkę. Kiedy kończę pierwszy wyciąg liny — podczas gdy mój towarzysz rusza z miejsca — nadciąga nowa burza, jeszcze gwałtowniejsza od poprzedniej. Siecze tak gęsty grad, że nie widzimy siebie, nic nie słyszymy, wszędzie dookoła biją pioruny, powietrze aż skwierczy od wyładowań elektrycznych. Ściągam dalej linę, aż pojawia się koło mnie Barzaghi. Nie rozumiem, jakim cudem zdołał do mnie dojść. Na szczęście znaleźliśmy się na wąskiej półce odległej o kilka metrów od małej nyży, do której jednak nie możemy się na razie dostać. Składamy więc haki opodal i czekamy. Po godzinie wraca spokój, słońce zaczyna ukradkiem wyzierać spoza rozpierzchających się chmur. Ściana jest wciąż jeszcze zbyt mokra i dopiero po paru godzinach postanawiamy ruszyć z miejsca. Ale oto niebo znowu się zaciąga, bez namysłu więc opuszczam się z powrotem do nyży.

Cierpliwość i filozoficzny spokój to wielkie cnoty, ale tym razem pogoda doprawdy przesadza. Już rano obawiałem się, że przyjdzie nam się wycofać. Teraz stało się to nieuchronne. Aczkolwiek zdecydowaliśmy się już na odwrót, nie ruszamy

się z miejsca. Przez cztery bite godziny siedzimy w nyży, czekając nie wiadomo na co. Dopiero gdy pozostało zaledwie kilka godzin do zmroku, decydujemy się na zjazd.

Drobny śnieg, który prószył lekko, gdyśmy siedzieli w nyży, stopniał, ale skała spływa znowu wodą. Przy akompaniamencie złorzeczeń pod adresem namokłych lin, które nie chcą się dać ściągać, i pogody, która tak okrutnie obeszła się z nami, następuje jeden zjazd po drugim. Jest już prawie noc, gdy osiągamy Col de Grand Flambeau. Zapada ciemność, niebo jest zupełnie czyste, księżyc świeci jasnym blaskiem wśród miliona gwiazd, a góry wydają się w tej poświacie inne i nierealne.

Nie potrafię oddać uczucia, które nas ogarnęło. Mogę tylko powiedzieć, że przedłożyliśmy mroźny biwak na skalnych progach Col de Flambeau nad ciepłe prycze schroniska Torino.

Dopiero po miesiącu mogę ponownie podjąć pojedynek ze wschodnią ścianą.

Późnym popołudniem 14 sierpnia wraz z moim nowym towarzyszem, Luciano Ghigo, którego poznałem w Courmayeur, znajduję się znowu na pierwszych płytach. Pogoda była tego lata paskudna. I chociaż na razie jest ładnie, dręczy nas niepokój. Znajduje on całkowite usprawiedliwienie jeszcze tego wieczoru; gdy tylko ulokowaliśmy się w nyży na noc, zaczęły w zupełnej ciszy sypać duże płatki śniegu. Początek w istocie niezbyt zachęcający, ale rano świeci gorące słońce i po kilku godzinach ze ściany znika biała szata. Odpowiadamy na pozdrowienie jednego z naszych przyjaciół, który przechodzi u stóp Capucina, i energicznie przystępujemy do ataku na wiszące nad nami przewieszki. Przez cały dzień, bez wytchnienia pokonujemy na zmianę to zacięcia, to przewieszki. Zbliża się już zmrok, ściana osiągnęła maksymalną stromiznę i kilkadziesiąt metrów wyżej gubi się nad ogromnymi okapami. Przez cały dzień prażyło nieubłagane słońce, spiekota parzy nam wargi. Od dwóch dni siedzimy w ścianie. Wypiliśmy już dwie z trzech zabranych ze sobą manierek z wodą. Czas mija szybko i musimy teraz przyspieszyć tempo, jeśli chcemy znaleźć zawczasu

jakąś półkę na biwak, chociaż prawdę mówiąc nie bardzo w ogóle wierzymy w taką możliwość. Po raz drugi zaskakuje nas zmierzch, tym razem nieco za wcześnie i Ghigo musi już po ciemku pokonać misterny trawers, by dojść do mnie. Dosłownie w ostatniej chwili cudownym niemal zrządzeniem losu znajdujemy w tym morzu okapów i przewieszek płasienkę; jest tak eksponowana, iż wydaje się być zawieszona w powietrzu i ledwo, ledwo można na niej usiąść, z tym, że nogi balansują w próżni. Nie spodziewaliśmy się tak wielkiej wygranej, pogodziliśmy się już z myślą, że sądzone nam będzie spędzić noc w ławeczkach. Jesteśmy akurat w połowie ściany, noc będzie piękna i niezbyt zimna.

Pierwsze promienie słońca witają nas już w akcji na litych płytach, które stopniowo stają się coraz trudniejsze, wysiłek jest niesamowity, windujemy się do góry powoli, z trudem. Nieprzerwanie wbijam haki, zawieszam ławeczki i tak bez końca, jedna przewieszka za drugą, bez najmniejszej możliwości złapania tchu między jednym a drugim wyciągiem liny.

Jesteśmy zawieszeni między niebem a ziemią, w absolutnej pustce, którą jeszcze mocniej podkreślają olbrzymie okapy wystające na prawo od nas, jak olbrzymie nochale wsysające opary lodowca. Coraz mocniej dokucza nam lina, którą jesteśmy od trzech dni związani w pasie, jej ucisk jest w pewnych chwilach wprost nie do zniesienia, jakby chciała nas przeciąć wpół. Później znowu przychodzi skwar, który najbardziej ze wszystkiego daje się we znaki. Jeden łyk wody, drugi i trzeci i wnet wypróżniamy trzecią, ostatnią już manierkę, a tymczasem upragniona śnieżna półka, na którą liczyliśmy, znajduje się jeszcze wysoko za przewieszkami przesłaniającymi ścianę.

Jest już około dziesiątej, przez cały czas podciągnęliśmy się do góry zaledwie o czterdzieści metrów. Oceniając sytuację kilka godzin później, konstatujemy, że znowu pokonaliśmy zaledwie piętnaście metrów. Twarze nasze zniekształcone są od wysiłku i nieznośnego pragnienia. Nie możemy wykrztusić z siebie nawet kilku słów,

niezbędnych do zgodnego manipulowania lina — Wpadamy w okropną depresję.

Języki nam spuchły, mamy uczucie, że nie mieszczą się w ustach i pieką, cholernie pieką. Przy każdej próbie „wyprodukowania" śliny łapie nas silny kaszel, co jeszcze mocnej podrażnia krtań. Nie ma co, wspinaczka przypomina raczej Golgotę niż pokonywanie trudności szóstego stopnia. Powiedziałbym, że już walczymy desperacko nie tyle o zdobycie ściany, ile o wybawienie się od pragnienia.

Nieubłagany nakaz wewnętrzny każe jednak szukać nadziei nie w ucieczce, lecz w górze, ponad piętrzącym się nad nami murem przewieszek. Podciągam się kilka metrów prosto do góry, aż do szerokiej przewieszonej rysy, przecinającej na długość kilkudziesięciu metrów lewą połać wielkiego zacięcia, w którym tkwimy. Od razu jednak widać, że tędy flie puści. Rysa jest zbyt wąska, aby można się było zaklinować w nią plecami, a zbyt szeroka, aby można był° wbić haki. Brak mi konceptu. Nie wiem, do którego świętego zwrócić się o pomoc, ale intuicja podszeptuje mi, że może niżej kilka metrów na prawo znajdę poziomą szczelinkę.

Urzeźbienie zaś wielkiej płyty, którą szczelina ta powinna przecinać, sugeruje, że może ona być dosyć długa i prowadzić za krawędź zacięcia, poza którą nie sięga mój wzrok. Nie potrafię powiedzieć, jak to odkrycie podziałało na moje samopoczucie; zmobilizowałem ukryte rezerwy energii. Udaje mi się wklinować w rysę kołek i wbić hak między nim a skałą. Wpinam linę i spuściwszy się w dół, by uwolnić ją z wbitych poprzednio haków, zaczynam powietrzny trawers w prawo aż do miejsca, gdzie mogę wbić mocno hak w początek szczeliny, która od tego miejsca okazuje się doskonała — znaleźliśmy wyjście z sytuacji. Nerwy były tak mocno napięte, że wcale nie zauważyliśmy nadciągającej zmiany pogody; słońce ukryło się za gęstymi ciemnymi chmurami. Pragnienie, choć okrutne, trochę jednak mniej nas męczy, ale sytuacja nie zmienia się przez to na lepsze. Zanim jeszcze Ghigo zdążył dojść do mnie tym powietrznym trawersem, dopada nas gwałtowna zawierucha, która w kilka minut pokrywa bielą ścianę, zakrywając jej nierówności. Nie trzeba chyba mówić, że

przy pierwszych płatkach śniegu urządzamy istną ucztę lukullusową, wsysając wszystko wilgotne i chłodne, do czego mogą przylgnąć nasze wargi.

Zaraz potem pokonujemy kilka łatwych płyt o dobrych stopniach i dochodzimy do charakterystycznej platforemki, ponad którą jednak znowu nie widać żadnej możliwości przejścia. Śnieg przestaje na szczęście prószyć, co ułatwia zorientowanie się w sytuacji. Zegarki stanęły, ale wydaje się nam, że do zmierzchu zostało jakieś dwie godziny. Ogromna płyta zagradzająca drogę sprawia rzeczywiście przejmujące wrażenie, ma około czterdziestu metrów wysokości, jest idealnie pionowa i lita, nie ma żadnej szansy obejścia jej ani z prawa, ani z lewa. Nie pozostaje nic innego jak sforsowanie jej prosto do góry.

Kilka godzin wcześniej mieliśmy jeszcze możność wyboru między wycofaniem się a pójściem do góry, teraz nowe warunki zmuszają do wspinania się w kierunku szczytu za wszelką cenę. Trudny bowiem trawers, który dopiero co zostawiliśmy za sobą, oraz sztywne od wilgoci liny konopne odcinają możliwość powrotu. Zdajemy już sobie sprawę, że będziemy musieli zostać w tym miejscu na noc, ale wiemy również, że tuż za płytą znajduje się owa półka śnieżna, skąd w razie ostateczności można trawersem uciec ze ściany wschodniej na północną, a stamtąd zjechać w dół. Jest to wprawdzie tylko słaba nadzieja, mimo to gnębi nas świadomość, że nie jesteśmy w stanie pokonać tych czterdziestu metrów nad nami. Dysponując jeszcze dwiema godzinami światła postanawiamy poszukać przynajmniej przejścia na jutro.

Natychmiast przystępuję do ataku w punkcie, który wydaje mi się najsłabszy; niestety bez rezultatu, po godzinie ciężkich wysiłków muszę się wycofać. Próbuję atakować w innym miejscu, bardziej na lewo, ale z nie lepszym wynikiem. Zapada już ciemność, włazimy do płacht biwakowych i staramy się ulokować możliwie najwygodniej, zaraz potem zaczyna znowu sypać śnieg i sypie do rana. W naszym skromnym ekwipunku nie ma kurtek puchowych ani też zapasu rzeczy nieprzemakalnych. Łatwo sobie zatem wyobrazić, jak męcząca była noc. W końcu nadciąga czwarty już brzask.

Postanawiamy za wszelką cenę skończyć ze ścianą.

Jakoś udaje się nam przezwyciężyć ten stan otępienia, w który zwykle się popada w takich chwilach. Zaczynamy się wspinać. Śnieg sypie wpierw powoli dużymi płatkami, potem wzmaga się wiatr wzbijający kłęby śniegu, aż zamienia się w regularną zadymkę; skała coraz bardziej lita staje dęba, trudności są skrajne, mimo to nie tracimy ostatniej nadziei i centymetr po centymetrze zbliżamy się jednak do zbawczej półki. Nie skończyłem jeszcze pierwszego wyciągu, a muszę ściągać Ghigo do siebie na ławeczki, gdyż liny są tak sztywne, że nie chcą przesuwać się przez karabinki; dokonując następnie sztuk akrobatycznych dochodzę do maleńkiego zacięcia na prawo. Jesteśmy przemoczeni do nitki, skostniali od zimna, ale z każdym zdobytym metrem wraca wiara, tym bardziej że jesteśmy przekonani, iż mamy już za sobą największe trudności ściany; haki lepiej teraz siedzą w szczelinach i niedługo już powinniśmy się stąd wydostać. Zawierucha na moment się uciszyła, porywy wiatru rozpędzają od czasu do czasu chmury ukazując to w górze kaptur szczytu, to w dole szczeliny lodowca. Z bardzo daleka dochodzi jakiś głos — trudno uwierzyć uszom. Wykluczone! To niemożliwe, by się tu włóczył ktoś w taką pogodę oprócz nas, nieszczęśników. Chyba wyobraźnia płata nam figle albo to gwizd wiatru. Ale nie, głos się powtarza raz, drugi, trzeci, raz przytłumiony, to znów wyraźny, gdy niesie go wiatr. To muszą być rzeczywiście nasi przyjaciele, którzy przyszli aż tu pod ścianę.

Wzruszeni, krzyczymy z całych sił, dopóki nie mamy pewności, że nas usłyszeli. W chwilę potem, gdy chmury rozstępują się na moment, ledwo, ledwo dostrzegamy trzy czarne punkciki na lodowcu; dopiero później dowiedzieliśmy się, że nie zauważyli nas.

Jeszcze ostatni wysiłek i jestem na półce; znowu sypie gęsty śnieg. Ghigo szybko dochodzi do mnie. Naradzamy się, co robić, o kontynuowaniu drogi na szczyt nie ma w ogóle mowy. Sforsowanie trawersu na północnej ścianie, by osiągnąć żleb, który opada z przełęczy, jest mniej dogodne od próby zjazdu tą ścianą prosto w dół,

choć jest ona pionowa i bardzo gładka. W żadnym wypadku nie wolno nam zaryzykować jeszcze jednego biwaku, gdyż w tych warunkach zakończyłby się niechybną katastrofą. Jest mniej więcej godzina druga po południu, zostało nam niecałe pół dnia, żeby zjechać w dół. Nie tracimy chwili czasu, jeden wbija hak, drugi wiąże razem obie sztywne jak druty liny i bez namysłu zjeżdżamy desperacko w otchłań, której dna nie widać.

Nie umiem opisać, w jaki sposób udało nam się zjechać w dół; wiele razy groziło nam, iż pozostaniemy bez lin, gdyż były tak sztywne, że nie sposób było ich ściągnąć. W czasie zjazdów były jak drut, natomiast w rękach wiły się jak węgorze.

Oprócz tego zimno,, nieznośne zimno, od którego drętwiały ręce i nogi, całe ciało.

Po osiemdziesięciu godzinach zmagań mogliśmy nareszcie przywitać się z przyjaciółmi, którzy czekali na nas na lodowcu. Zostawiliśmy za sobą wschodnią ścianę Capucina, ale z zamiarem powrotu.

Minął rok i 20 lipca 1951 roku o świcie wyruszamy ponownie na spotkanie z Grand Capucin. Obchodzimy z lewej pierwsze trudne płyty wzdłuż żlebu Trident i dzięki temu wariantowi osiągamy naszą nyżę o kilka godzin wcześniej w stosunku do starego szlaku.

Po pierwszym biwaku w tym samym miejscu, gdzie spędziliśmy drugą noc w 1950 roku, już następnego dnia wieczorem osiągamy wielką półkę, z której rok temu uciekliśmy na północną ścianę. Gdyby udało nam się strącić wielki głaz, półeczka, na której mamy biwakować, byłaby bardzo wygodna. Manewr udaje się, instynktownie nastawiamy uszy i dopiero po dłuższej chwili głuchy łoskot oznajmia, że głaz jednym rzutem spadł na lodowiec.

Drugi biwak był tak wygodny, iż dopiero o dziewiątej zabraliśmy się do dalszej wspinaczki, kiedy słońce stało już wysoko, a upał dokuczał niemiłosiernie. Wiszący nad nami kaptur Grand Capucin swoim surowym profilem jakby z nas szydził.

Kilkunastometrowy łatwy trawers ku środkowi wschodniej ściany doprowadza

nas do początku ciągu zacięć, które stopniowo zatracają się w murze okapów i przewieszek, próżnia jest absolutna; choć skała mocna i dobrze urzeźbiona, nie ma mowy o pokonaniu jednego nawet metra bez pomocy haków.

Dzień mija pracowicie bez żadnych niespodzianek z wyjątkiem pogody, która zamierza się popsuć. Pod wieczór, gdy próbuję wbić n-ty hak w przewieszonej skale, wyskakuje nagle hak, do którego jestem przypięty, i lecę w próżnię. Czepiając się skały dłońmi, trochę dzięki instynktowi, a trochę dzięki przypadkowi, udaje mi się pół metra niżej złapać w locie maleńki chwyt, wpijając się opuszkami palców w ostry granit. Ghigo, który zachował przytomność umysłu, zdążył wybrać szybko całą linę, dzięki czemu, gdy mogę się wreszcie puścić, szarpnięcie liny nie jest zbyt mocne i wbity niżej hak wytrzymuje ciężar mego ciała. Poszczęściło nam się.

Zbliżający się zmrok każe mi zejść do mego towarzysza z mocno wybrzuszonego okapu, z którym się zmagałem. Dookoła zaczynają wirować kłęby śniegu, spoza wyrastającej nad nami igły skalnej dosięga nas narastający stopniowo wściekły świst wiatru, który nie ustąpi już przez całą noc. Naszym „legowiskiem" są dwa mikroskopijne stopnie w pionowej ścianie, każdy wielkości postawionej w poprzek stopy. W słabym świetle zapadającego zmierzchu wbijamy kilka haków w znajdujące się nad nami pęknięcie, przymocowujemy do nich liny, worek i w końcu ławeczki, do których mocno się obaj przywiązujemy, opatuliwszy się płachtą. Jest to noc męczarni fizycznych i psychicznych. Pętle ławeczek wrzynają się niemal do żywego ciała, tak samo lina, którą związani jesteśmy w pasie. Jest zimno i wilgotno, ale najbardziej okrutna jest myśl, co nam przyniesie jutrzejszy dzień.

Szary i ponury świt nie przynosi ulgi, przestał sypać śnieg, ale za to dmie lodowate, wściekłe wietrzysko. Występ, zza którego dochodzi wycie wiatru, ozdobiony jest koronką białych sopli. Trzeba jak najszybciej uciekać z tej pułapki. O 5.30 jesteśmy już w akcji. Walka z zimnem, od którego drętwieją ręce, jest co najmniej równie wyczerpująca jak walka z trudnościami technicznymi ściany.

Posuwamy się w krańcowo trudnym terenie pomału, ale systematycznie. Szerokie pęknięcie, które pokonujemy za pomocą jedynych dwóch kołków, jakie mamy, doprowadza nas pod ostatni wielki mur okapów Grand Capucina, pod słynny trójkątny kaptur, od którego bierze nazwę cała góra. Obchodzimy go z prawej, po kilku ośnieżonych płytach; potem czeka nas trudny komin, dalej ostatnia pionowa ścianka skalna i nareszcie stajemy na powietrznym ostrym wierzchołku Grand Capucin. Jest godzina 14.30 czwartego dnia walki. Tyle rzeczy chcielibyśmy sobie powiedzieć, poprzestajemy na milczącym uścisku dłoni.

Wzrok nasz przykuwa gigantycznych rozmiarów lawina, która przy akompaniamencie przerażającego huku sunie przez całą ścianę Brenvy. Myślimy tylko o jednym, by jak najszybciej zejść w dół. Znowu zaczyna sypać śnieg, zjeżdżamy na śnieżną przełączkę, przez którą prowadzi normalna droga, i tu dopada nas nawałnica. Wydostajemy się z niej dopiero o 21, dobijając niemal po omacku do schroniska Torino.

Z włoska wyprawą K 2 Rok 1953 był dla mnie bardzo bogaty w wydarzenia, ale przede wszystkim właśnie wtedy powziąłem ważką decyzję przeniesienia się na stałe w góry.

Porzuciłem dla tej wielkiej niewiadomej niezłą posadę w mieście, co wielu uznało za nonsens, ja jednak sądziłem inaczej.

Urodziłem się Bergamo, a wychowałem w Monza, mieście leżącym na równinie.

Już w dzieciństwie każde spotkanie z górami było dla mnie wielkim świętem.

Wakacje szkolne spędzałem u wujostwa w Alpach Arobuch, gdzie włóczyłem się po górach i dolinach jak niedźwiadek. W tej atmosferze dzikiej niemal swobody wszystko wydawało mi się piękniejsze.

Minęło dzieciństwo i zrozumiałem, że skończyły się dobre czasy. Po ukończeniu szkoły średniej musiałem od razu rozpocząć pracę, by pomóc rodzicom. Były to pierwsze lata po wojnie i niełatwo było znaleźć zajęcie pozwalające na zachowanie

własnej godności. Życie rychło ukazało mi swe cierpkie i surowe oblicze ze wszystkimi jego problemami. Jak wielu młodych ludzi w tych powojennych latach byłem zdezorientowany i zniechęcony. Uciekałem często w myśli do moich dolin i gór, do szczęśliwych wspomnień dzieciństwa czerpiąc z nich siły i pogodę ducha.

Jednak świadomość, że na zawsze odebrano mi tę wolność, pogrążała mnie na nowo w jeszcze głębszą rozpacz. Nie wiedząc, w jaki sposób uciec od takiego życia, postanowiłem przynajmniej poprawić swoje warunki materialne i wróciłem do nauki.

W dzień zatem pracowałem, a wieczorem chodziłem do szkoły, nawet w niedzielę.

Ale nawet gdybym uzyskał dyplom, na pewno byłbym złym technikiem, ponieważ zdawałem sobie sprawę, iż mimo całej mojej pilności wzory matematyczne są na bakier z moim temperamentem. Przede wszystkim jednak byłem coraz głębiej przekonany, że w gruncie rzeczy moje warunki materialne nie poprawią się aż tak bardzo, natomiast jeszcze dalej odsunie się ode mnie życie na wolności, poza murami miast, o którym stale marzyłem. Tak więc w pewnej chwili rzuciłem naukę i znowu snułem marzenia wśród moich pięknych gór, stając niemal na głowie, by spędzać tam przynajmniej niedzielę.

Kochałem góry za ich piękno, za moje osiągnięcia, za wspomnienia, ale przede wszystkim za uczucie wolności i radości życia, które tylko tam odnajdywałem. Gdy wieczorem wracałem do miasta po dniu spędzonym w górach, moje powszednie życie, od którego na krótko uciekałem i do którego musiałem wracać, wydawało mi się jeszcze bardziej szare, brzydkie i nieznośne. Choć z jednej strony to wewnętrzne zmaganie się, ten wewnętrzny bunt przeciwko światu z jego prawami gromadził we mnie osad goryczy, to z drugiej strony właśnie z tego wewnętrznego niepokoju czerpałem siły i podnietę do swych największych osiągnięć alpinistycznych.

Tak zrodziło się przejście wschodniej ściany Grand Capucin, zimowe przejścia północnych ścian Lavaredo i tyle innych wspinaczek, które były kamieniami milowymi w mojej alpinistycznej karierze. Tak doszło wreszcie do decyzji zrezygnowania z

pracy księgowego w mieście, dla gór, które stały się racją mego życia.

Nie chcę przez to powiedzieć, że sukcesy alpinistyczne osiągałem łatwo, że sprzyjały mi okoliczności. Nie, nie miałem tzw. środków do nauki wspinaczki. Miałem tylko gorączkowy entuzjazm, przemożny instynkt, który pchał mnie w góry, a także ciało zdrowe i dobrze wyćwiczone dzięki uprawianej od wczesnej młodości lekkoatletyce. Jeśli chodzi zaś o technikę, tu musiałem wszystkiego sam się uczyć, często w sposób zwariowany, na własnych błędach.

W rok później, w 1954, zdałem egzamin na przewodnika alpejskiego i w 1957 przeniosłem się do Courmayeur, gdzie obecnie mieszkam i gdzie mogę, ku mej radości, odkrywać przed innymi fantastyczne królestwo Mont Blanc.

Wróćmy jednak do wydarzeń 1953 roku. Nie upłynął jeszcze miesiąc od zimowych przejść na północnych ścianach Lavaredo, gdy znowu zapałałem gorączkowym pragnieniem nowych sukcesów. Tym razem wybór padł na Cervino i zanim minęła kalendarzowa zima, zmierzyłem się z tą potężną piramidą alpejską. W dwa dni osiągnąłem wierzchołek wytyczając własny wariant, który prowadzi w prostej linii przez przewieszki grani Furggen. Moim towarzyszem liny był Roberto Bignami, najdroższy przyjaciel, jakiego miałem kiedykolwiek.

Poznałem go 1 sierpnia 1952 roku podczas wspinaczki na Aiguille Noire de Peuterey południową granią. Mając zaledwie dwadzieścia trzy lata i dyplom magistra farmacji kierował odziedziczoną po ojcu wielką firmą farmaceutyczną w Mediolanie.

Miał tzw. „pozycję w życiu", więc ludzie dziwili się i nie rozumieli, dlaczego, gdy tylko mu na to pozwalały obowiązki, szedł w góry, aby „męczyć się i ryzykować". A jednak również dla niego prawdziwe życie zaczynało się dopiero tam, wśród szczytów.

Poznaliśmy się i z miejsca zaprzyjaźnili; było to uczucie, które w miarę upływu czasu coraz silniej bratało nas w górach i życiu. Chcieliśmy zawsze trzymać się razem, ale z nas dwóch tylko ja miałem wejść w skład najbardziej ambitnej wyprawy — wyruszającej na podbój K 2. Bignami nie był w stanie wyrzec się marzenia o

Himalajach; wyruszył na zdobycie szczytu Api w rejonie Gharawarl. Miał zaledwie dwadzieścia siedem lat i choć był alpinistą wysokiej klasy, zginął w błahym wypadku, porwany 25 maja 1954 roku przez lodowate wiry rzeki Chamlia, którą przekraczał skleconym z pni mostem. Moi towarzysze z wyprawy na K 2, dowiedziawszy się o tej katastrofie, przez długi czas ukrywali przede mną tragiczną wiadomość i powiedzieli o niej dopiero w drodze powrotnej ze szczytu K 2. Roberto Bignami był i pozostał dla mnie symbolem przyjaźni w najpełniejszym i najlepszym znaczeniu tego słowa.

Lato 1953 roku, stale z Bignamim, przyniosło mi istne żniwo sukcesów, które zapoczątkowałem trzema pięknymi pierwszymi przejściami w Alpach Centralnych w dolinie Masino: Torrione Fiorelli ścianą północną, Picco Ługi Amedeo żebrem południowo-zachodnim i Torrione di Zocca żebrem wschodnim. Punktem kulminacyjnym sezonu było wejście na Mont Blanc północnym kuluarem spadającym z przełęczy Peuterey oraz zdobycie Piz Palu przez oblodzoną ścianę północną, drogą Feult-Dobiasch w warunkach niemal zimowych.

Tymczasem w środowisku alpinistów włoskich dojrzewało wielkie wydarzenie.

Po sukcesach alpinistów francuskich, brytyjskich, szwajcarskich, niemieckich, austriackich również i Włochy zamierzały włączyć się do podboju najwyższych szczytów świata. Wybór padł na K 2 (8611 metrów), drugą co do wysokości górę świata.

Latem tego roku profesor Ardito Desio, inicjator i przyszły kierownik wyprawy, wyruszył wraz z Ricardem Cassinem w okolice K 2 w celu zbadania na miejscu możliwości zaatakowania tego himalajskiego olbrzyma oraz opracowania szczegółowego planu przyszłej wyprawy. Tymczasem Włochy ogarnęła prawdziwa gorączka. Cały kraj zaczął interesować się tą ekspedycją. Po chlubnych wyprawach alpinistycznych i polarnych księcia Abruzzów na przełomie stulecia i po wyczynach Nobilego na Biegunie Północnym w 1926 i 1928 roku Włochy miały po tylu latach pójść ich śladem, organizując zakrojoną na szeroką skalę ekspedycję w Himalajach.

Cały świat miał z zainteresowaniem śledzić przebieg włoskiej wyprawy na K 2, dlatego należało stanąć na wysokości zadania i sprostać tradycjom przeszłości.

Szybko stwierdzono, że wszystkich trapi jedna wątpliwość: żaden z alpinistów włoskich tego pokolenia nie miał najmniejszego choćby doświadczenia himalajskiego. Czy zatem wyprawa sprosta temu trudnemu zadaniu? Z tego też powodu (i nie bez racji) wokół wyprawy szerzyły się nastroje pesymizmu, które wielokrotnie groziły storpedowaniem całego planu jeszcze w zarodku; była to bez wątpienia pierwsza, i to wielka trudność do pokonania związana z K 2. Zapewne, rozsądniej byłoby zorganizować przedtem wyprawę eksploracyjną, wybierając sobie mniej ambitny cel. Jednak profesor Desio musiałby wówczas zrezygnować z niezwykle cennego pozwolenia uzyskanego od rządu pakistańskiego na zaatakowanie przez Włochy K 2 w 1954 roku. Niezliczona ilość wypraw i ekspedycji z innych krajów uzyskałaby pierwszeństwo przed nami i Włosi mogliby na zawsze stracić szansę pierwszego zdobycia drugiej co do wysokości góry świata.

Podczas gdy większość opinii publicznej nurtowały wątpliwości co do celowości ekspedycji, wysiłki jej promotorów i organizatorów zostały uwieńczone powodzeniem i włoska ekspedycja „K 2-1954" została Dficjalnie zatwierdzona i przygotowana pod egidą Club Alpino Italiano i Narodowej Rady Badań.

W toku tych przygotowań między alpinistami włoskimi rozgorzało ostre współzawodnictwo; szturmowali najtrudniejsze drogi na lodowych ścianach alpejskich, ;o jest takich, które swoim charakterem były najbardziej zbliżone do K 2; każdy z nich w skrytości ducha mieli nadzieję, że to jemu przypadnie w udziale stanąć pierwszemu na tym szczycie. Na tle powszechnej zniewieściałości naszych czasów wspaniałym zjawiskiem były te skrupulatne, wytrwałe przygotowania alpinistów do wyprawy. Przyczyniło się to wszystko niewątpliwie do zdobycia K 2, ale przede wszystkim było próbą charakteru, która przywróciła powszechnie wiarę w powodzenie ekspedycji. Termin selekcji alpinistów, którzy mieli uczestniczyć i

ekspedycji był jeszcze odległy, ale z doświadczenia mych krajów wiadomo było, że najlepiej przystosowani do warunków panujących na wysokości ośmiu fsięcy metrów byli alpiniści w wieku dwudziestu ośmiu trzydziestu ośmiu lat. Dla mnie, jako że miałem wówczas dwadzieścia trzy lata, zbliżająca się wyprawa na K 2 była czymś cudownym i nieosiągalnym. K 2, fascynujący, magiczny znak, który może w sobie kwintesencję życia, który może wchłonąć człowieka. Tym był dla mnie K 2 do pamiętnego dnia 15 grudnia 1953, kiedy chyba za sprawą idu zostałem powołany w grono dwudziestu trzech ventualnych uczestników wyprawy. Przez pewien as żyłem na pograniczu marzeń i rzeczywistości, aż reszcie po niezwykle surowych badaniach lekarskich fizjologicznych nazwisko moje zostało umieszczone na oficjalnej liście jedenastu alpinistów, członków włoskiej ekspedycji na K 2, której byłem najmłodszym uczestnikiem.

W ten sposób nastąpił najważniejszy moment w moim dotychczasowym życiu.

Jak wiadomo, zdobywanie K 2 okazało się sprawą bardziej złożoną i przyniosło więcej niespodzianek, niż oczekiwano. Wystarczy wspomnieć, że od dnia 30 kwietnia — daty wymarszu karawany ze Skardu — trwała nieustanna walka z narastającymi trudnościami aż do dnia 31 lipca, radosnego dnia zwycięstwa.

Kierownikiem ekspedycji był profesor Ardito Desio, a jej uczestnikami alpiniści: Erich Abram, Ugo Angelino, Achille Compagnoni, Cirillo Floreanini, Mario Fantin (operator filmowy), Pino Gallotti, Lino Lacedelli, doktor Guido Pagani (lekarz), Ubaldo Rey, Gino Solda, Sergio Viotto, jak i wreszcie nieodżałowany Mario Puchoz, który zmarł 21 czerwca w obozie II (wysokość 6095 metrów). Spośród nieocenionych współpracowników należy wymienić pakistańskiego oficera łącznikowego pułkownika Ata-Ullah, świetnego Mah-Jiego i jego dwunastu kolegów Hunzów.

Jeśli o mnie chodzi, ekspedycja na K 2 była przede wszystkim korowodem niezwykłych wrażeń, które zaczęły się fantastyczną podróżą wśród tysiąca egzotycznych obrazów, aż do wypadku, który przydarzył mi :ię w Urdukas podczas

krótkiego pobytu aklimatyzacyjnego i który omal nie skończył się tragicznie. Było to tak: Laćedelli wszedł owego ranka do namiotu, aby mnie obudzić, żartując wziął mnie na ręce razem ze śpiworem i zaczął mocno kołysać, aż nagle wymknąłem nu się z rąk i wyśliznąwszy ze śpiwora potoczyłem się golusieńki, jak mnie Pan Bóg stworzył, po oblodzonym stoku. Był to tzw. „ciężki dowcip", który kosztował mnie tak poważne obrażenia, że przez jakieś dziesięć dni byłem unieruchomiony. Gdy odzyskałem przytomność, Laćedelli stał nade mną przejęty i zmartwiony do łez. Aby zaoszczędzić mu prawdopodobnej kary od niezwykle surowego profesora Desio, postanowiliśmy wszyscy zgodnie powiedzieć, że moja długa rekonwalescencja spowodowana jest dolegliwościami żołądkowymi.

Potem przyszły dwa miesiące katorżniczego szturmu na szczyt, w atmosferze ciągłych trudności, krańcowego cierpienia, którego punktem kulminacyjnym była śmierć biednego Puchoza, potem nieubłagany monsun i wreszcie biwak w nocy z 31 lipca na 1 sierpnia na wysokości ośmiu tysięcy metrów. Krótko mówiąc, wyniosłem z K 2 ciężar ogromnych doświadczeń, powiedziałbym, może zbyt trudnych na moje lata.

K 2 — ostatnie obozy 28 lipca rano, obóz VII, kota 7 345 metrów.

Niby obcy asystuję wymarszowi moich towarzyszy do ostatniego szturmu na K 2. Są to: Erich Abram, Achille Compagnoni, Pino Gallotti, Lino Lacadelli i Ubaldo Rey. Trzy dni temu, gdy po raz pierwszy stanęliśmy na tej wysokości i założyli obóz VII, byłem tak jak i oni ogromnie wyczerpany, ale pełen energii i nadziei. Potem, po raz nie wiadomo już który z rzędu, nastąpiło pogorszenie pogody i przez dwa nieskończenie długie dni i trzy noce byliśmy uwięzieni w namiotach. Pierwszego wieczoru zjadłem coś, co mi zaszkodziło i od tej pory żołądek nie przyjmował nic oprócz wody z cytryną. Teraz, gdy moi towarzysze wyruszają w kierunku szczytu, wszystko się wali wokół mnie, jestem złamany, bez sił, czuję się nikomu

niepotrzebny. Przeklinam los, który pozbawił mnie tej długo oczekiwanej chwili porachunku z K 2. Przez długie dwadzieścia jeden dni, od czasu gdy po raz pierwszy zostawiłem za sobą obóz główny, czułem się znakomicie, byłem zawsze na przedzie i właśnie teraz, jak na ironię losu, tak mnie zmogło.

Powoli, mozolnie piątka kolegów posuwa się do góry krok za krokiem; widać wyraźnie, że muszą się zdobywać na niesłychany wysiłek, że trzyma ich tylko silna wola i nadzieja. Ich zadaniem na dzisiaj jest rozbicie obozu VIII, pozostawienie w nim wszystkiego, co niezbędne dla dwójki, która tam zostanie. Dwójka ta będzie predestynowana do ataku na szczyt. W ostatecznym rachunku, o wyniku tego szturmu zadecyduje ich stan fizyczny i psychiczny. Wszyscy pozostali są ekipą wspierającą tę dwójkę, mają zatem zejść do obozu VII na noc i nazajutrz wynieść do góry sprzęt i żywność.

Cała piątka niknie w oddali na rozgrzanym od słońca stoku, a ja zostaję sam w namiocie w stanie całkowitej depresji. Jestem tak zrozpaczony i wściekły, że w końcu decyduję się na desperacki krok i postanawiam jeść, za wszelką cenę jeść, choć mdli mnie na samą myśl o tym. Tylko to może mnie postawić na nogi i pozwolić pójść do góry. Muszę zamknąć oczy i myśleć o czymś innym, by móc coś przełknąć. Chwilami walczę ze sobą, żeby nie zwrócić wszystkiego, na szczęście żołądek zaczyna powoli trawić to, co udaje mi się weń wmusić.

Nie minęło pół godziny od chwili wyruszenia moich towarzyszy, gdy nieoczekiwanie pojawia się przed namiotem Rey. Z twarzy jego wyziera zmęczenie i przygnębienie. W kilku słowach opowiada, iż po pokonaniu około pięćdziesięciu metrów różnicy wysokości poczuł się tak źle, że musiał zostawić swój ładunek i zawrócić. Jak dobrze go rozumiem, są to aż nazbyt bolesne ciosy dla ludzi, którzy tak jak my dwa długie miesiące toczyli walkę z tego rzędu górą.

Czwórka ludzi odeszła już daleko, widać tylko maleńkie punkciki, po chwili wchłaniają je mgły — los K 2 jest w ich ręku, ostatnie milczące spojrzenie w tamtą

stronę i zamknęliśmy się w namiocie. Cały dzień minął w takiej atmosferze.

Nikt nie podszedł dzisiaj z dołu, więc rozmawiając przez krótkofalówkę z obozem głównym o 17.30 nalegamy, by wysłali przez Hunzów ładunki z materiałem.

Prosimy bazę o przekazanie naszej prośby do obozu V, z którego należałoby wynieść nam zaopatrzenie. Baza podaje prognozę pogody, która nareszcie jest pomyślna. Niebo rozpogodziło się i od północy wieje lodowaty wiatr zapowiadający zdecydowaną poprawę pogody (był to ostatni kontakt z obozem głównym).

Pod wieczór zeszły dwie osoby, Abram i Gallotti. A więc Compagnoni i Lacedelli są tymi szczęśliwcami, którzy zaatakują szczyt. Abram i Gallotti stwierdzają, że przyszedłem do siebie, co sprawia mi ogromną radość. Opowiadają, gdzie ustawiony został nowy obóz i że, aby dojść doń, trzeba pokonać stromy stok, a potem trzeba iść po przekątnej w prawo i dalej rodzą, jem żlebu biegnącego również ukośnie w prawo, wreszcie na otwartej ścianie wschodniej znowu stokiem mniej stromym od poprzedniego, u którego krańca pod osłoną wielkiego seraka rozbito namiot obozu VIII, na wysokości 7627 metrów. Dojście doń trwa cztery godziny.

Gallotti opowiada o swoim wypadku, który omal nie skończył się tragicznie: Achille i Lino rozbijają namiot, zostawiamy ich i zaczynamy schodzić. Jak zwykle nie jesteśmy związani. Tempo jest wolniejsze, niż przewidywaliśmy, zapadamy się idąc po własnych śladach, które zostawiliśmy podchodząc do góry.

Niespodzianie na niezbyt nachylonym trawersie nabieramy takiej szybkości, że grozi to katastrofą. W połowie ostatniego stoku musiały się zbić pod rakami bryły śniegu i nagle, nim zdążyłem się zorientować, sunąłem już w dół. Kilkakrotnie próbowałem się zatrzymać wbijając czekan w śnieg. Kiedy szybkość stała się już niesamowita, odwróciło mnie twarzą do zbocza. Kopnąłem mocno prawą nogą, aż przednie zęby raków wbiły się w śnieg, kilka metrów niżej zatrzymałem się. Pomału przyszedłem do siebie i rozejrzałem się dookoła. Osunąłem się co najmniej 50—70 metrów, stan bezruchu sprawia mi nieopisaną radość. Także mój anioł Stróż musiał się porządnie

przestraszyć i stracić kilka piór podczas tego wypadku. Wstaję i zaczynam schodzić u boku Ericha, ostatnie kilkadziesiąt metrów do namiotu czołgam się na czworakach... (z diariusza Gallottiego).

29 lipca. Świt jest cudowny. Czuję się — biorąc pod uwagę wysokość — bardzo dobrze fizycznie i psychicznie, z apetytem jem śniadanie. Również Rey czuje się dobrze, natomiast Gallotti i Abram wydają się wyczerpani wysiłkiem dnia wczorajszego.

Sytuacja przedstawia się następująco: Lacedelli i Compagnoni mają podejść z obozu VIII w kierunku pasa czerwonych skał podpierających blok szczytowy i tam zgodnie z planem rozbić obóz IX, to jest malutki namiocik typu „Super-K 2" na wysokości około 8100 metrów. Potem mają wrócić do obozu VIII, dokąd z kolei my mamy wynieść zaopatrzenie. Musimy przynieść z obozu VII rzeczy potrzebne do ustawienia w obozie VIII dalszych dwóch namiotów wraz z wszystkim, co niezbędne w celu urządzenia tam bazy, a ponadto nosiłki z aparatami tlenowymi, które mają służyć Lacedellemu i Compagnoniemu do ostatniego ataku na szczyt z obozu IX. Natomiast z niższych obozów mają ruszyć do nas Hunzowie, tak jak o to prosiliśmy wczoraj, z uzupełnieniem tlenu, żywności i paliwa.

Po przygotowaniu ładunków, ruszając się ślamazarnie, szykujemy się do wyjścia. Niedaleko uszliśmy, gdy stało się to, czego obawialiśmy się przy każdym kroku i co znowu pogorszyło fatalnie sytuację. Rey i Abram nie mają sił iść dalej, żadne namowy nie pomagają, sami dobrze wiedzą, jak ważne jest ich zadanie i jak wysoka stawka. Jeśli teraz muszą zostać, to po prostu dlatego, że dali z siebie więcej, niż było to w ludzkich możliwościach. Bez słowa rzucają ładunek w śnieg i zataczając się zaczynają schodzić w dół. Są to straszne chwile dla tych, którzy wracają, ale także i dla tych, którzy zostają. Abram zostanie w obozie VII z nadzieją, że może przyjdzie trochę do siebie i dojdzie do nas jutro. Reya natomiast czeka już tylko droga powrotna do obozu głównego. Zostaliśmy w ten sposób we dwóch.

Gallotti wydaje się tak wyczerpany, iż mam wątpliwości, czy będzie w stanie iść dalej. Nie śmiem go prosić, aby zamiast swojego ładunku wziął aparaty tlenowe pozostawione przez Abrama. Nosiłki z aparatami są najcięższe ze wszystkiego, ale też i najbardziej nieodzowne. Gallotti na pewno nie czuje się na siłach wziąć na plecy butli, w przeciwnym wypadku sam by to zrobił, nie oglądając się na mnie. Chociaż tlen jest towarzyszom w górze konieczny, to i tak jedne nosiłki (z trzema butlami) nie na wiele się zdadzą. Postanawiam zatem zostawić również aparaty, które miałem na plecach, a w zamian wziąć żywność i sprzęt, by ustawić jeszcze jeden namiot w obozie VIII. Tam z Lacedellim i Compagnonim ustalimy dalszy plan działania.

Ruszamy do góry, idziemy coraz wolniej, kosztem coraz większego wysiłku.

Gdy przecięliśmy ukośnie zbocze, niemal natychmiast wchłonęła nas mgła. Wiatr zmiótł w nocy ślady wyciśnięte wczoraj w głębokim śniegu przez towarzyszy, tylko tyczki ustawione przezornie przez kolegów pozwalają nam orientować się w kierunku. Gailotti wykazuje wprost niezwykłą wytrzymałość i hart ducha. Jest zupełnie wyczerpany, mimo to dotrzymuje mi kroku.

Dopiero późnym popołudniem z odległości kilkudziesięciu metrów dostrzegamy namiot, gęsta mgła zasłaniała go przez cały czas podejścia. Na nasze wołania odpowiadają głosy Lacedellego i Compagnoniego. Wydają się być śmiertelnie zmęczeni. Opowiadają, że wiele godzin zabrało im pokonanie lodowego uskoku wyrastającego nad namiotem, że zyskali jedynie jakieś sto metrów różnicy poziomu i po złożeniu ładunków wrócili skrajnie wyczerpani do obozu. Wszystko to razem stwarza sytuację niezbyt wesołą. Ale odkładamy dyskusję na potem i zabieramy się z Gallottim do wyrąbywania platformy na namiot, nim zapadnie ciemność.

Po skąpej kolacji (od rana nie mieliśmy nic w ustach) zbieramy się wszyscy w namiocie kolegów, aby omówić sytuację. Tymczasem niebo rozbłysło gwiazdami, jest siarczysty mróz.

Po dłuższej dyskusji doszliśmy ostatecznie do wniosku, że istnieje jeszcze

nadzieja na zdobycie K 2, ale tylko w tym wypadku, jeśli jutro zdołamy w jakiś sposób wynieść aparaty z tlenem do obozu IX. Podjęcie próby przejścia ostatniego odcinka szczytowego bez tlenu jest stanowczo zbyt ryzykowne. Zadania ego nie można jednak rozłożyć na dwa dni, gdyż znaczałoby to zużycie skąpych zapasów jedzenia i paliwa łącznie nawet z tymi, które Hunzowie powinni Nawis śnieżny na Mont Maudit W północnej ścianie Aiguille Triolet Wielki trawers przetransportować nam do góry.

Poza tym groziłoby to całkowitym osłabieniem organizmu, gdyż na tej wysokości nawet w stanie całkowitej bezczynności traci się siły. I wreszcie, sprawa nie mniej istotna, wzrosłoby prawdopodobieństwo pogorszenia się pogody — co już tyle razy zdarzyło się nam podczas tej ekspedycji — wraz z wszystkimi nieobliczalnymi konsekwencjami. Użycie aparatów tlenowych o otwartym obiegu, które dostarczają tlenu przeciętnie na dziesięć do dwunastu godzin i redukują działanie wysokości o dwa tysiące metrów (to znaczy, że na wysokości ośmiu tysięcy można działać jak w warunkach panujących na wysokości sześciu tysięcy metrów) stanowi bez wątpienia poważne ułatwienie.

Postanawiamy zatem, że nazajutrz ja z Gallottim zejdziemy do miejsca, gdzie w pobliżu obozu VII pozostały dwa aparaty tlenowe, aby wynieść je do obozu IX. W tym czasie Lacedelli i Cornpagnoni pójdą do góry, by ustawić obóz IX, z tym, że namiot rozbiją nie w ustalonym poprzednio miejscu, to jest na lewo od muru czerwonych skał, ale możliwie najniżej, być może nawet o jakieś sto metrów, tak abyśmy mogli z Gallottim wywiązać się z naszego katorżniczego wprost zadania: ponad dwieście metrów zejścia, a następnie co najmniej sześćset metrów do góry na wysokości 8000 npm, z ciężarem dziewiętnastu kilogramów na plecach. Zadanie tak ciężkie, że gdyby nie szło tu o zdobycie K 2, nikt by się go nie podjął. Jednak w tej sytuacji było to najrozsądniejsze rozwiązanie. Jeśli wszystko pójdzie gładko, to jutro wieczorem znajdziemy się wszyscy czterej w malutkim namiociku obozu IX, skuleni tak jak teraz, czekając z niecierpliwością na upragniony świt zwycięstwa.

Compagnoni przez cały wieczór sprawiał wrażenie człowieka wycieńczonego.

Miałem wątpliwości, czy starczy mu sił do ataku szczytowego, kilka razy omal nie uległem pokusie i nie poprosiłem, by odstąpił mi swoje miejsce; ale w końcu nie zrobiłem tego.

Uznałem, że tego rodzaju drażliwa propozycja wysunięta przeze mnie, a nie przez niego, byłaby niestosowna. Poza tym niepokoiło mnie, iż przed ostatecznym atakiem czekał nas ciężki dzień pracy, który nie wiadomo co jeszcze miał przynieść.

Jednym słowem, przeżywałem rozterkę. Z jednej strony nie mogłem się opędzić myśli, że powinienem zająć miejsce Compagnoniego, z drugiej skrupuły nie pozwalały mi w tej sytuacji tego zaproponować. Wreszcie, bez cienia zarozumiałości, obawiałem się, że Compagnoni nie podołałby zadaniu wyniesienia aparatów tlenowych do obozu IX. Z ogromną ulgą przyjąłem zatem słowa Compagnoniego, który odgadując może moje myśli powiedział: — Jeśli będziesz jutro w obozie IX w dobrej formie, to może zajmiesz miejsce jednego z nas.

Prawdę mówiąc nie było to zbyt realne, biorąc pod uwagę niezwykle ciężki dzień, jaki miałem przed sobą, niemniej doszedłem do wniosku, że dzisiaj nie ma sensu tego roztrząsać. Jutro wieczór wrócimy do tej sprawy — pomyślałem idąc do mego namiotu — to znaczy, jeżeli znajdziemy się znowu całą czwórką w obozie IX i nasza dwójka wyniesie ładunek tlenu, a to jest w tej chwili najważniejsze.

W namiocie Gallotti uskarża się na bóle w lewej odmrożonej stopie. Pomagam mu masować nogę, dopóki nie wraca w niej czucie; próbujemy jakoś ułożyć się do snu.

Nazajutrz jesteśmy gotowi do wymarszu dopiero o ósmej, chociaż zaczęliśmy się sposobić już o szóstej trzydzieści. Na tej wysokości jednak trzeba pół godziny na wciągnięcie butów reniferowych. Otaczająca nas sceneria jest najbardziej sugestywna, jaką alpinista może w swojej wyobraźni wyczarować. Być może

wrażenie jest tym większe, że nareszcie widzimy z bliska wymarzony szczyt.

Sterczący nad obozem serak zakrywa część środkową bloku szczytowego, ale prawdopodobnie właśnie dlatego wierzchołek, jak gdyby spoczywający na tym lodowym ostrzu, rysuje się tak wyraźnie i wydaje się tuż, tuż, w odległości zaledwie kilku kroków. Natomiast widok w dół przesłania nam linia stoku, na którym stoimy; mimo to jest niesamowicie pięknie. Pod nami widać królujący nad otoczeniem Skyang-Kangri lub inaczej Staircase Peak, wspaniały szczyt wysokości 7544 metrów, przez zwykły przypadek nie zdobyty przez wyprawę księcia Abruzzów w 1909 roku, która dotarła do koty 6600 metrów. Widziany z dołu, z jego trzema ogromnymi stopniami wrzynającymi się w bryłę przypomina majestatyczne schody wiodące do nieba. Widnokrąg wydaje się bezkresny, dookoła same wierzchołki i lodowce, szczególnie w kierunku Kuen-Lun niebo i góry zlewają się w jeden bladobłękitny obraz. Krótkie „powodzenia" i żegnamy się z towarzyszami.

Choć jesteśmy bez obciążenia, schodzimy powoli. Pędzony wiatrem śnieg znowu zasypał ślady, staramy się schodzić drobnymi krokami, aby ułatwić sobie w ten sposób drogę powrotną do góry.

Gaiiotti, pomny wypadku sprzed dwóch dni, ma się na baczności.

Dochodzimy wreszcie do miejsca, gdzie leżą aparaty tlenowe. Od obozu VII podchodzą do góry Abram z dwoma Hunzami, Mahdim i Isaakhanem, którzy przyszli wczoraj z dołu. Dzielny Erich przełamał kryzys. Niosą oni między innymi materacyki i puchowe śpiwory, rzeczy cenne dla mnie i dla Gallottiego, gdyż tej nocy musieliśmy się zadowolić jednym materacykiem i podwójnym śpiworem.

Bierzemy nosiłki i ruszamy z powrotem do góry. Jestem świadkiem najwspanialszego przykładu wytrwałości i siły woli, na jaką człowiek może się zdobyć w górach. Idę pierwszy jako najmniej zmęczony, ze mną wyprzedzając pozostałą trójkę idzie odpoczywając co krok słaniający się na nogach Gallotti. Niekiedy zatrzymuje się i zanurza twarz w śniegu, ale na myśl o tym, co znaczy wyniesienie

aparatów do góry, nie wiadomo jakim cudem znajduje siły, by pójść dalej. Twarz jego spuchła z wysiłku i nie wiem, czy byłby w stanie zrobić choć jeden krok więcej, gdy wreszcie osiągamy obóz VIII. To, na co się zdobył Gallotti, zakrawa na cud i choćby z tego względu zasłużyliśmy sobie na zdobycie K 2.

Aczkolwiek dokonaliśmy wiele, to daleka jeszcze droga do dwójki czekającej na nas w obozie IX. A tu sytuacja znowu jest krytyczna. Na Gallottiego nie można dłużej liczyć. Abram milczy, ale z wyrazu jego twarzy należy sądzić, że i on jest u kresu sił.

Isaakhan kwili jak dziecko, ma wysoką gorączkę. Jeden Mahdi jest w dobrej formie.

To wspaniały człowiek, przez cały czas był najlepszy spośród wszystkich Hunzów.

On jeden dorównuje moim zdaniem najlepszym Szerpom, o których słyszałem wiele dobrego, choć nigdy nie zetknąłem się z nimi osobiście.

Mahdi mógłby wynieść ze mną aparaty tlenowe do obozu IX, ale jak go skłonić do tego, nie dając mu przynajmniej nadziei na osiągnięcie szczytu? Obietnica wejścia na szczyt najbardziej przemówiłaby do dzielnego i dumnego Mahdiego. Zanim przystąpimy do omówienia całej sprawy, zabieramy się wszyscy do dobrej zupy sporządzonej z kilku kostek i sucharów, jakie mamy — zawsze łatwiej dyskutować o pełnym żołądku. Zaczynając od obietnicy premii wypłaconej w rupiach po zwycięstwie, przedkładamy Mahdiemu naszą propozycję, dając słabą nadzieję na ewentualne wejście na szczyt razem ze mną, Lacedellim i Compagnonim. Jest to kłamstwo konieczne, które jednak ma pewne szansę stania się prawdą. Mahdi akceptuje propozycję i odpowiednio wyekwipowany w część odzieży Gallottiego i Abrama, z wyjątkiem butów, które nie pasują, gotów jest do drogi. Tymczasem Abram poczuł się lepiej i zgłasza gotowość towarzyszenia nam, dokąd tylko będzie mógł, pomagając w dźwiganiu aparatów. Przymocowujemy raki do butów, sprawdzamy sprzęt — lina, kilka karabinków, woreczek z drobnymi częściami zapasowymi do aparatu oddechowego, latarka — i możemy ruszyć.

Czas minął błyskawicznie; jest już 15.30, zostały zaledwie cztery godziny do

zmroku. Nasi koledzy w górze zaczną się niepokoić nie widząc nas tak długo.

Sznureczek głębokich śladów na prawo wskazuje nam drogę prowadzącą na lodowy uskok, który wisi nad namiotami. Ten odcinek drogi znajduje się w cieniu, jest więc bardzo zimno. Mięśnie są zmartwiałe i przestały reagować na wysiłek. To rezultat długiego odpoczynku, a przede wszystkim nieludzkiego ciężaru aparatów, które dźwigamy na grzbiecie, wszystko spotęgowane jeszcze skutkami działania rozrzedzonego powietrza. Wynik tego jest taki, że po każdych trzech, czterech krokach zrobionych za cenę nadludzkiego wysiłku musimy się zatrzymaó i odpocząć, a co dwadzieścia-trzydzieści metrów zmieniamy się w dźwiganiu aparatów.

U stóp uskoku, wysokiego jakieś trzydzieści metrów, rozwiera się długa, szeroka szczelina. Droga prowadzi przez miejsce, w którym brzegi szczeliny są najbardziej zbliżone. Górny przerzyna rynna z sypkiego śniegu. Na skutek wielokrotnego przeprawiania się naszych towarzyszy przez nią brzegi rynny niemal zupełnie się zatarły i przejście tędy z tak wielkim ciężarem na plecach staje się raczej problematyczne.

O 16.30 wychodzimy na zbocze już ponad uskokiem i z miejsca zaczynamy, ile tchu w piersiach, wołać towarzyszy. Usłyszeli nas, odpowiadają, co za radość, ale gdzie jest ich namiot? Długa biała nić przerywana tu i tam znaczy ślad, który ucieka przed nami po długim zboczu. Stok się spiętrza aż do miejsca, w którym urywa się pod szczytową barierą seraków. Ale jeszcze przed tym ostatnim murem ślad zbacza lekko w lewo, gubi się, by pojawić znowu dużo wyżej, w kierunku stromych skał.

Udaje nam się jeszcze dojść po śladach do wielkiego bloku, ale dalej... dalej nic nie widać. Na pewno Lacedelli i Compagnoni są w namiocie ukrytym przed naszym wzrokiem za dużą skałką.

— Lino, Achille! Gdzie jesteście? Gdzie jest namiot?

— Idźcie po naszych śladach — odpowiada nam głos z góry.

Podchodzimy do góry po śladach towarzyszy. Gdy usłyszeliśmy ich głos, jakby

nam ubyło ciężaru. Sądzimy, że namiot stoi tam, gdzie nikną ślady, że teraz nie napotkamy już żadnych trudności i aczkolwiek zdajemy sobie sprawę, że nie zdążymy zajść przed zmrokiem, wydaje nam się, że nie ma powodów do obawy.

Krok za krokiem, odpoczywając co chwila, idziemy naprzód. Znajdujemy się teraz w terenie poprzecinanym wielkimi szczelinami, zdradziecko zamaskowanymi przez niepewne mosty śnieżne. Jak przyjemna jest myśl, że gdy będziemy tędy wracać, K 2 powinien być już nasz. Uczucie euforii pozwala przez chwilę zapomnieć o zmęczeniu.

Niedługo trwa jednak ten stan ducha, im bliżej podchodzimy, tym bardziej natarczywe staje się podejrzenie, iż namiot towarzyszy wcale nie znajduje się za skałką. Nie wydaje ona się z tego miejsca aż tak duża, by mogła przesłaniać najmniejszy choćby namiocik, ale z drugiej strony nigdzie dookoła nie widać bardziej odpowiedniego miejsca do ustawienia namiotu. Cały stok to jeden ciąg stromych płyt i pól śnieżnych, aż hen po wielki czerwony mur. Jesteśmy zaniepokojeni; snujemy przeróżne przypuszczenia. Może ślady prowadzące do skałki to wcale nie ślady stóp, ale wyżłobione przez kamień, który stoczył się z góry? W takim razie gdzie są Lacedelli i Compagnoni? Może zupełnie z innej strony? Na zboczu z prawa? Nie, to nie miałoby sensu. Zbyt wielkie niebezpieczeństwo obrywu lodu tam grozi; ale mogliby przecież znaleźć gdzieś schronienie, może w jakiejś małej szczelinie, której stąd nie widać. A jeśli rozbili namiot na pierwotnie ustalonej wysokości? Nie, to niemożliwe, umówiliśmy się przecież inaczej. A poza tym droga w tym wypadku prowadziłaby ze względu na silne ośnieżenie prosto przez śnieg, aż do muru skalnego i widać byłoby ślady. Ale może zmiótł je wiatr?... Z trwogą w sercu ciągle nawołujemy towarzyszy. Krótka odpowiedź dobiega nas od strony skałki. Nie ulega wątpliwości. Są tam, myślimy łudząc się wciąż. Zawód byłby zbyt gorzkim ciosem.

Tymczasem słońce skryło się za granią K 2, zaczyna kąsać zimno. Wszystko zmieniło się dookoła, jakby za dotknięciem czarodziejskiej różdżki przeniesiono nas

na inną górę. Każda nierówność jeszcze przed chwilą drgała życiem i lśniła w słońcu.

Teraz w bladym, matowym świetle wszystko jest zimne i surowe. W tej tajemniczej atmosferze człowiek czuje się niezmiernie mały i marny. Jak nigdy dotąd uderza mnie z całą siłą potęga i majestat K 2 i otaczających nas olbrzymów himalajskich. To czar „ośmiu tysięcy metrów" zawładnął podświadomością. Chyba się boję.

Rzeczywistość wyrywa mnie nagle z tego stanu ekstazy, który chciałbym, aby trwał wiecznie. Najbardziej fantastyczne marzenia uniosły mnie daleko od tego świata. Abram skarży się, że stracił zupełnie czucie w jednej stopie. Kochany, dobry Erichu, ile słów uznania i podziwu należy ci się za to, czegoś dokonał. Postanowiłeś wracać jeszcze wówczas, gdy byliśmy nad uskokiem. Od tej chwili upłynęły już dwie godziny, a ty wciąż wleczesz się do góry, dzieląc z nami ciężar aparatów tlenowych, bo wiesz, że każdy metr ciężkiego trudu, jakiego możesz nam zaoszczędzić, zwiększa szansę na zwycięstwo.

Nie tracąc czasu, ściągamy mu but z nogi i masujemy z całych sił stopę, aż przejmujący ból zdradza, że niebezpieczeństwo minęło. Wzruszające pożegnanie i kilka minut odprowadzamy wzrokiem schodzącego powoli w dół towarzysza. Jest godzina 18.30.

Dochodzimy do potężnego grzbietu oddzielającego stronę wschodnią od południowej i od razu widzimy pod nogami po lewej stronie ogromny oblodzony okuluar spadający jednym rzutem na lodowiec Godwin Austin. To właśnie ten grzbiet przesłaniał nam z dołu długi sznur śladów gdzieniegdzie zatartych przez wiatr. Siad idzie teraz do góry po grzbiecie, a następnie — jak to widzieliśmy już z dołu — pnie się krótko po stromym stoku. Okazuje się z tego miejsca, że jest to urwisty żleb, który zaczyna się pod serakami bloku szczytowego i rozszerza się coraz bardziej ku dołowi, aż łączy się z kuluarem uciekającym spod naszych stóp. Siady trawersują zdecydowanie żleb w lewo, pną się kawałek prosto po przepaścistej ścianie i wreszcie kończą przy wielkim bloku. Co dalej — nie wiadomo.

Po przejściu śnieżnego grzbietu Mahdi zaczyna dygotać z zimna i zdradzać ogromne zdenerwowanie. Chciałbym mieć skrzydła i wzbić się w powietrze, aby zobaczyć, gdzie ukryła się ta dwójka. Za pół godziny będzie już zupełnie ciemno, a my wciąż nie mamy pewności, w którym kierunku należy pójść.

— Lino, Achille! Gdzie jesteście, odezwijcie się!

Cisza. Może nie słyszą nas, zaszyci w namiocie, ale dlaczego nie wychodzą na zewnątrz, abyśmy mogli ich widzieć? Bylibyśmy wszyscy, i oni, i my, bardziej spokojni.

Doszliśmy do punktu, gdzie zaczyna się trawers żlebem, i teraz zamiast pójść poziomo śladami towarzyszy, zwracamy się ukośnie ku wielkiemu blokowi.

Stok staje się coraz bardziej stromy, niebezpieczny, w pewnych chwilach zdaje się, że serce z wysiłku wyskoczy z piersi. Nie możemy już nawet odpoczywać na śniegu, bo zatrzymalibyśmy się dopiero trzy tysiące metrów niżej. Te przeklęte aparaty. Druzgocą nas, nerki są jakby zmiażdżone, a biedne plecy nie wytrzymują już wysiłku. Przedtem mogłem zmniejszyć nieco ucisk zginając się głęboko do przodu.

Ale teraz, na stromym stoku, musimy iść zakosami utrzymując z trudem równowagę.

Ból w pewnych momentach jest tak ostry, iż trudno utrzymać się na nogach.

Kurczowo chwytamy się wtedy mocno wbitego w śnieg czekana i nieludzko dysząc szukamy w tym choćby chwili ulgi.

I pomyśleć, że to, co nam tak ciąży, mogłoby przynieść największą ulgę. Mamy na plecach czysty tlen, dziewiętnaście kilogramów cennego ładunku, który w mgnieniu oka mógłby nas przenieść dwa tysiące metrów niżej. Jak proste byłoby odkręcić jeden z trzech kurków. To nieważne, że nie mamy masek, powietrze szybko nasyciłoby się drogocennym gazem. Odnotowuję w myślach, na jak cienkiej nitce może zawisnąć los ekspedycji na K 2.

Zmrok jest coraz gęstszy, coraz częściej i z coraz większym lękiem w sercu nawołujemy towarzyszy; wszystko bezskutecznie — nie odpowiadają. Nie możemy

uwierzyć, że za blokiem nie znajdziemy namiotu, ale w takim razie dlaczego Lacedelli i Compagnoni nie odpowiadają? Jesteśmy już blisko, mniej więcej pięćdziesiąt metrów.

— Achille! Lino! Dlaczego się nie odzywacie?! Stoimy w miejscu, bez tchu, po kolana w śniegu. Za kilka minut zmierzch ustąpi miejsca głębokiej nocy. Mahdi jak opętany zaczyna wyrzucać z siebie bez składne słowa, których sensu oczywiście nie rozumiem, ale i tak widzę, że jest niesamowicie zdenerwowany. Nie mogę dłużej wytrzymać tej męki. Jednym ruchem uwalniam się od ciężaru aparatu i mobilizując wszystkie siły czołgam się prosto do góry żlebem na wysokość nieco powyżej bloku.

Zmordowany, przycupnięty na śniegu, przez mgłę przesłaniającą mi z wysiłku wzrok widzę, że za gładką skałką nie ma żadnego namiotu, na wpół zawiane wiatrem ślady prowadzą ukośnie w lewo, po stromej ścianie skalno-lodowej. Tracę na moment przytomność. Wszystko się jakby we mnie załamuje, nie jestem nawet zdolny myśleć. Gdy wstałem, upłynęło już dużo czasu. Jest zupełnie ciemno. Mahdi stoi obok, jego oczy połyskują w mroku. Nie potrafię opisać sytuacji. Czuję, że mam potwornie wyschnięte gardło i instynktownie — obojętny na zimno — podnoszę garść śniegu do ust.

Oprzytomniałem wreszcie nieco, ściągam rękawiczki i zaczynam szukać po kieszeniach, aż znajduję latarkę, nie daje się jednak zapalić, może wyładowała się bateria, a może to z powodu zimna. Rzeczywiście, przypominam sobie, że przez cały czas trzymałem ją w zewnętrznej kieszeni, by mieć pod ręką, a teraz nie chce świecić.

Nie mam już żadnej wątpliwości, nasi towarzysze znajdują się u stóp czerwonych skał. Ale dlaczego to zrobili?

W jaki sposób damy teraz radę dojść po ciemku do nich po tej stromej ścianie?

Będziemy musieli wrócić do obozu VIII. Ale jak jutro rano znajdą oni aparaty tlenowe?

— Lino! Achille! Odezwijcie się! Powiedzcie, czy nas słyszycie?

Zupełna cisza przerywana tylko co chwilę przejmującymi okrzykami Mahdiego.

Przychodzi mi do głowy pewien pomysł i z trudem udaje mi się wyjaśnić to Mahdiemu. Chodzi mi o to, aby dostać się do namiotu, idąc prosto do góry żlebem, aż na wysokość muru czerwonych skał, a potem przetrawersować pod nim w lewo po długiej śnieżnej półce, która stąd wydaje się niezbyt stroma. Zaoszczędzilibyśmy sobie w ten sposób prawie sto pięćdziesiąt metrów wspinaczki po ciemku, po niezwykle niebezpiecznych płytach i płatach śniegu. Mahdi przyjmuje propozycję niemal obojętnie i zaczyna znowu wrzeszczeć. Złażę w dół, po aparaty tlenowe.

Kiedy wracam do Mahdiego, on tymczasem podszedł jakieś dwadzieścia metrów w górę i teraz wymachuje wściekle czekanem, przeklinając cały świat. Nie widzę w ciemności wyrazu jego twarzy, ale musi być przerażający. Wstrząsa mną dreszcz zgrozy, gdy uświadamiam sobie, że rozpacz jego wykracza poza granice ludzkiego rozsądku. Ogarnia mnie przerażenie na myśl o potwornych konsekwencjach jego szaleństwa. Zdejmuję znowu aparaty i wołam towarzyszy.

Nadal cisza. Mahdi stracił już zupełnie panowanie nad sobą. Schodzi, podchodzi, idzie raz w prawo, raz w lewo. Działa zupełnie bezmyślnie, w stanie podniecenia i nieświadomości. Nie czuje nawet ciężaru, który wciąż dźwiga na plecach. Chyboce się gwałtownie i za każdym razem wydaje mi się, że już, już leci w dół. Mógłbym go unieszkodliwić tylko siłą, ale jest on w swoim szaleństwie mocniejszy ode mnie. Po pewnym czasie uspokaja się nieco i kryjąc strach, udaje mi się go przekonać, by siedział spokojnie. Kto wie, ile razy osunęlibyśmy się już w dół, aż do samego podnóża K 2, gdybyśmy się nie zapadali tak głęboko w śnieg.

Sytuacja stała się tak rozpaczliwa, że nawet zejście do obozu VIII nie wchodzi w ogóle w rachubę. Już nie chodzi o to, że Lacedelli i Compagnoni nie znaleźliby jutro rano aparatów tlenowych, co byłoby mniejszym złem, ale o to, że zejście teraz do obozu VIII oznaczałoby dla nas niechybną śmierć; Mahdi stracił zmysły i na

pewno poleciałby w ciemnościach w dół, a ja za nim, gdyż wiem, że nie starczyłoby mi sił, aby go utrzymać. Jedyną i ostateczną możliwością wydaje mi się biwakować tutaj, czekając na świt. Instynktownie zaczynam rąbać czekanem śnieg, chcąc wygrzebać w stoku platforemkę wystarczająco dużą, byśmy mogli we dwójkę usiąść obok siebie. W głowie tymczasem kłębią się różne myśli i wspomnienia, ale szczególnie jedna myśl zaczyna mnie gnębić, natarczywie przywodząc straszny obraz naszego końca. Wydaje mi się w pewnym momencie, że głowa mi pęka, może tracę zmysły? Nagle słyszę swój głos: — Nie, nie chcę umrzeć, nie mogę umrzeć! Lino! Achille! Nie możecie przecież nas nie słyszeć! Pomóżcie nam! Żeby was diabli wzięli! — wołam grożąc im najgorszymi słowami.

Załamuję się zupełnie. W końcu gdy kryzys mija, mam uczucie, jak gdybym się obudził ze złego snu. Widzę, że wykopałem zupełnie możliwą platformę.

Również i Mahdi wydaje się teraz spokojniejszy. Co jakiś czas wstrząsają nim dreszcze i na wszystkie moje propozycje odpowiada płaczliwym „no, sab".

Ostrze czekana uderza w szczery lód, wobec czego przestaję już kopać.

Platforma wydaje mi się dostatecznie szeroka i kiedy siadam, stwierdzam, że dolną krawędź mam pod kolanami, a górną akurat nad głową. Będzie miała jakiś metr na 60 centymetrów. Mahdi, który siedząc nieruchomo opodal, przyglądał się moim wysiłkom, ożywił się niespodziewanym: „Yes, sab".

Aczkolwiek pogodziliśmy się już niemal z losem, to przed usadowieniem się jeszcze raz próbujemy z całych sił wołać naszych towarzyszy, choć gardła są tak zeschnięte, iż trudno wydobyć z nich głos.

I oto, nie do wiary, w głębokiej ciszy, na grani tuż pod murem skalnym zapala się światełko.

— Lino! Achille! Jesteśmy tutaj! Dlaczego dopiero teraz się odzywacie!

Lacedelli wyraźnym głosem przeprasza nas, ale w sposób raczej

niepohamowany. Znając jego charakter nie chcę brać na serio tego wybuchu.

Jednym z pierwszych i głównych efektów rozrzedzonego powietrza jest stan podenerwowania, podrażnienia, przecież, prawdę mówiąc, sam przed chwilą pofolgowałem sobie obsypując ich przekleństwami i obelgami.

— Macie tlen? — pyta głos.

— Tak — odpowiadam.

— Dobra, zostawcie i wracajcie natychmiast.

— Nie mogę, Mahdi nie da rady.

— Co takiego?

— Powiedziałem, że Mahdi nie da rady, stracił zmysły, w tej chwili wspina się po ścianie.

Podczas tej rozmowy bowiem Mahdi zerwał się błyskawicznie i bredząc, po omacku ruszył w ciemność po urwistym oblodzonym stoku, w kierunku światła latarki, nieświadom śmiertelnego niebezpieczeństwa, które na niego czyha. Światło nie tylko nic nie może mu pomóc, ale go mami.

— Nie, Mahdi! Wracaj! No good! — krzyczę. Ale Mahdi oślepiony nadzieją życia, które ukazuje mu się w postaci światełka latarki, kontynuuje swą akrobatyczną wspinaczkę. Nagle światło gaśnie. Koledzy — myślę — szykują się do przyjścia nam z pomocą, a Mahdi na czarnym stoku znowu krzyczy jak opętany: — No good Compagnoni sab! No good Lacedelli sab!

Jednym słowem, ulega znowu atakowi. Ale jego Bóg czuwa i Mahdi szczęśliwie wraca do mnie.

Na próżno czekamy na pojawienie się towarzyszy. Znowu zaczynamy wołać i błagać, ale nikt już nie pokazał się przez całą noc. Czuję, że jak ogniste piętno wdziera mi się w serce coś bolesnego i niedobrego.

Obietnicami i prośbami udaje mi się przekonać Mahdiego, by usiadł koło mnie.

Chciał za wszelką cenę wrócić do obozu VIII i dwa razy udało mi się go zatrzymać,

gdy zrywał się na nogi, by ruszyć w dół nie zważając na nic. Odwiązuję z nóg raki, by ułatwić krążenie krwi najpierw sobie, a potem Mahdiemu, który otępiały z zimna chce zaoszczędzić sobie trudu ściągania rękawic. Usta i krtań pieką jak ogień.

Przeszukując kieszenie znalazłem trzy karmelki, które są całym naszym pożywieniem. Bierzemy do ust po jednym, ale od razu musimy je wypluć, nie mamy śliny, aby ssać. Noc zapowiada się spokojna, jedynie co pewien czas uderzają podmuchy wiatru. Zaczynamy odczuwać zimno. Wprawdzie chciałbym wiedzieć, która godzina, ale wolę nie sprawdzać. Co za ulga móc nareszcie usiąść; przez cały dzień od 8 rano zatrzymaliśmy się tylko na dwie godziny w obozie VIII, przy czym nie był to odpoczynek. Teraz, kiedy możemy w końcu usiąść, udaje nam się chwilami zapomnieć o rzeczywistości, ale niestety tylko na krótko. Zdaję sobie sprawę, że na razie możemy jeszcze wszystko znieść, ponieważ mięśnie dopiero przed chwilą przestały pracować i przez pewien jeszcze czas będą promieniowały ciepłem, ale co będzie potem? Tak chciałbym o niczym nie myśleć, ale to niemożliwe.

Na niebie błyszczą miliardy gwiazd, migocących silnym blaskiem, który rzuca na śnieg przedziwny odblask. Mam wrażenie, że przed kilkoma godzinami było o wiele ciemniej. Chociaż księżyc nie świeci, wyraźnie widać wszystkie otaczające nas szczyty. W dolinach gęstnieje bezmierne morze mgieł podchodzących zwartym zwałem aż na wysokość jakichś 7500 metrów. Co za wspaniały widok — uprzytamniam sobie w rzadkich momentach odprężenia. Wszystkie najwyższe wierzchołki Karakorum w zasięgu wzroku wyłaniają się z tego mlecznego oceanu jak czarne piramidy. Oto szczyt Falchan Kangri, w głębi masyw Gasherbrum, którego najwyższym szczytem jest Hidden Peak, a nad wszystkimi tymi olbrzymami góruje K 2, Wprost nie do wiary, że jestem tu, tak wysoko. Instynktownie spoglądam do góry, ku szczytowi K 2, który jakby na urągowisko pokazuje mi ostry profil swej strasznej kaskady lodowej, przecinającej niebo. Dopiero ponad nią przypomina kształtem wierzchołek, za to niżej wygląda jak miecz Damoklesa zawieszony nad dwiema

małymi istotami ludzkimi. Jeśli oderwałaby się choćby najmniejsza kruszyna tej potwornej bryły, zostalibyśmy zmiecieni jak drobne źdźbła — bez ratunku.

Podczas gdy przenika nas na przemian to strach, to nadzieja, potworny mróz paraliżuje ciało, co chwila wstrząsają nami konwulsyjne dreszcze. Tulimy się do siebie, aby do minimum zmniejszyć powierzchnię styku z lodem. Co chwila czuję, że nagle jakaś część ciała drętwieje i wtedy walcząc z otępieniem spowodowanym zimnem usiłuję na to zareagować. Często nie wystarcza samo poruszanie ręką lub nogą ani też gwałtowne rozcieranie, wtedy walę mocno czekanem w znieczulone miejsce, aż wraca czucie. Metoda ta oprócz tego, że skutecznie pobudza krążenie krwi, odpędza majaki, jakie sprowadza niedostatek tlenu.

Niespodzianie uderza nas w twarz, jak policzek, pierwszy podmuch wiatru ze śniegiem. Potem drugi, trzeci. Niebawem jesteśmy w samym sercu nawałnicy.

Gwałtowny i dziki wicher wciska się wszędzie, przenika przez ubrania, aż do ciała, zasypuje zmrożonym puchem. Nie jesteśmy w stanie nawet jęczeć, aby ulżyć męce, z trudem osłaniamy rękami nos i usta, by się nie udusić, jesteśmy oślepieni. Jak rozbitki na wzburzonym morzu, całym jestestwem chwytamy się życia, aby utrzymać się na powierzchni. Walka staje się coraz bardziej okrutna, beznadziejna i nie zdajemy już sobie nawet sprawy, czy walczymy o życie lub czy i dlaczego wciąż jeszcze żyjemy.

Trzy razy śnieg całkiem nas już zasypał i trzy razy, czym się tylko dało, zdołaliśmy oczyścić zeń naszą platforemkę. Każdy walczył teraz na własną rękę mobilizując resztki sił. W pewnej chwili usłyszałem tuż obok wycie, nie wiatru, człowieka. Instynktownie wyciągam ramię ku znikającemu cieniowi, w samą porę, by zatrzymać osuwającego się w otchłań Mahdiego. Potem, grzebiąc w śniegu rękami, udaje mi się wydrążyć w stoku dziuplę, w którą mogę schować głowę przed wichurą i śniegiem. Zawierucha trwa dalej.

Zbliża się brzask, wiatr cichnie. Morze mgieł zasłania cały świat, aż na

wysokość kilkuset metrów poniżej nas. Niebo powoli się wypogadza, gdzieniegdzie nawet pojawiają się migocące gwiazdy. Powietrze jest nieruchome, astralnie mroźne.

Nie wiem, jak długo trwało to piekło. Wiem tylko, że ciało przestało jakby do mnie należeć, nie czuję ani stóp, ani rąk, nie mogę ustać na nogach, a całym ciałem, zwłaszcza ramionami wstrząsają nieustanne dreszcze, których nie jestem w stanie powstrzymać. I tak dobrze, że jestem jeszcze w stanie logicznie rozumować.

Nagle Mahdi, skostniały i sparaliżowany od zimna, zaczyna staczać się w dół, nie czekając na bliskie już pierwsze promienie słońca. Patrzę na to bezradny. Z udręką w sercu modlę się, aby się nie osunął. Nie wiem, co powiedzieć.

Nieoczekiwanie jakieś czterdzieści metrów niżej zatrzymuje się i długo stoi w miejscu. W końcu znowu rusza. Ze ściśniętym gardłem patrzę, jak schodzi słaniając się i co kilka kroków odpoczywając. Bogu dzięki ma już za sobą pierwsze dwieście metrów stromej ściany. Teraz może się do woli przewracać i staczać w dół, już mu nie grozi osunięcie w przepaść. Biedak. Kto wie, w jakim stanie z tego wyjdzie. Kto wie, czy rozumie, dlaczego musieliśmy tu biwakować, nie mając niczego, co w takich warunkach jest nieodzowne. Tej nocy, zanim nastało piekło, obiecałem mu, aby odwieść go od zejścia w dół, mnóstwo różnych rzeczy, między innymi także i sporą sumę rupii. Czy będzie teraz przeklinał, że został? Wczoraj wieczór drżałem o jego życie, a teraz schodzi w dół sam! Czy decyzja, którą powziąłem, była niesłuszna?

Tylko Bóg może to osądzić.

Naraz jak cudowne zjawisko przebija się przez morze mgieł słońce, zapalając czarowną grę świateł i cieni. Niebawem jego gorące promienie przywracają mi życie i powoli ustają straszliwe drgawki, które mnie wciąż męczą, ściągam rękawice, nie poznaję własnych rąk, ale pomału wraca w nich czucie i ból. Wreszcie mogę spojrzeć na zegarek — za kilka minut szósta. Kto wie, co się dzieje z tą dwójką w górze.

Moje góry widzę ich namiotu. Rozcieram wszystkie zdrętwiałe miejsca, wytrzepuję z zakamarków ubrania śnieg. Moja gęsta broda zamieniła się w

prawdziwy pancerz lodowy, którego nie mogę rozbić. Wygrzebuję ze śniegu aparaty tlenowe, potem przymocowuję do butów raki i zaczynam drogę w dół. Przedziwne, tak trudno utrzymać równowagę, a przecież schodzę bez obciążenia; co krok muszę wbijać czekan w śnieg i mocno się na nim oprzeć, by nie stoczyć się w dół. Minąłem już stromą niebezpieczną dwustumetrową ścianę. Teraz, chociaż dalej schodzę krokiem chwiejnym, łatwiej mi utrzymać równowagę. Rychło rozgrzewam się zupełnie.

Niepewnym krokiem zapuszczam się w labirynt szczelin. Słyszę jakieś wołanie w górze, oglądam się, ale nikogo nie widzę oprócz pomalowanych na różne kolory aparatów tlenowych. Schodzę dalej.

Oto uskok nad obozem VIII. Trzymaj się, Walter, tłumaczę sobie w myśli, jeszcze trochę, a znajdziesz się wśród przyjaciół, w namiocie, w cieple. O wiele łatwiej przejść teraz szczelinę, wystarczy usiąść i zjechać. Jeden sus w powietrzu i ląduję cztery metry niżej, zagrzebany w śniegu po pas. Nie bez wzruszenia dostrzegam namioty obozu, są tak niedaleko, ale jak na złość nie mogę do nich dojść; to wina odprężenia, które następuje za każdym razem, gdy bliski jest już kres wysiłków.

Kilka kroków od namiotu napotykam Isaakhana, który wyszedł nabrać śniegu do gotowania. Uspokaja mnie, że Mahdi już przyszedł i znajduje się w jego namiocie.

Odwiązuję raki i wciskam się do namiotu między Abrama i Gallotiego, który mi opowiada, jak to było.

Kilka minut przed 7 budzi nas ktoś otwierając namiot, to Mahdi z niesamowitym wyrazem twarzy pokazuje nam odmrożone stopy i race, szczególnie sczerniały mu palce u nóg. Słowa, które z trudem wydobywa — są niejasne, ale budzą głęboki niepokój. Patrzymy z Erichem w milczeniu na siebie, nie śmiąc snuć przypuszczeń (z dziennika Gallottiego). Niedługo potem pojawiam się ja. Biedny Mahdi (w szpitalu w Skardu musieli mu amputować kilka palców u rąk i nóg), widzę go oczami wyobraźni

rok temu, gdy schodzi z Nanga Parbat, dźwigając na plecach człowieka z odmrożoną stopą, Hermana Buhla, samotnego zdobywcę tego szczytu.

Opowiadam przyjaciołom w kilku słowach dramatyczny przebieg tej nocy i chyba sam w tej chwili nie zdaję sobie całkiem sprawy z przeżytego koszmaru, z którego wyszedłem zupełnie bez szwanku.

Godzina 17.30. Isaakhan podchodzi do naszego namiotu mówiąc po angielsku: — Jeden z sahibów zaraz wejdzie na szczyt.

Wysuwamy się pośpiesznie na zewnątrz, gardło ściska wzruszenie. Dwa punkciki posuwają się powoli po kopule szczytowej, która przybrała błękitnawy kolor zmierzchu.

Godzina 23. Pięć serc, pięć osób przepełnionych radością w jednym namiocie.

To Erich Abram, Pino Gallotti, Achille Compagnoni, Lino Lacedelli i ja. W owej chwili usiłuję zapomnieć o wszystkim innym poza tym.

W nocy prószy śnieg.

Południowo—zachodni filar Dru Przy wjeździe do Chamonix od strony przepięknej doliny Arve, w miarę jak droga pnie się w górę, coraz szerzej otwiera się widok na jedną z najbardziej surowych i fantastycznych scenerii alpejskich. Jest to widok na olbrzymie lodowce i lśniące bielą granie okalające Mont Blanc, na niezrównane iglice Aiguilles de Chamonix i wreszcie na doskonały w kształcie srebrny stożek Aiguille Verte, która z dala prezentuje się jak jeden wierzchołek o śnieżnych graniach i o jednej wielkiej urwistej frontowej ścianie skalnej. W miarę jednak zbliżania się do niej Aiguille zmienia oblicze. Jej śnieżne granie siadają, cofają się, by poszczycić się tym, co dotąd ukrywały. Sytuacja się odwraca: podczas gdy Aiguille zdaje się oddalać, stopniowo zbliża się i narasta olbrzymia różowa piramida skalna, od której nie można oderwać oczu. To Dru — „góra francuska par excellence", klejnot w diademie Chamonix, nieodparta pokusa dla alpinistów. Tak opisał ją Henry Bregeault, jej

gorący wielbiciel.

Trzy ściany, trzy drogi, trzy epoki w rozwoju alpinizmu — oto Dru. Chcąc w kilku słowach podać historię jej podboju, najlepiej zacząć od opisu autorytatywnego przewodnika Vallot (tom III), który tak się zaczyna: Gigantyczna piramida skalna Dru jest jednym z najwspanialszych cudów masywu Mont Blanc.

Ma ona dwa blisko siebie położone wierzchołki Grand Dru (3754 m) i Petit Dru (3733 m), który mógłby uchodzić za ramię Dru, gdyby nie rozdzielająca je szczerbina Dru (3697 m).

29 sierpnia 1879 roku J. E. Charlet-Straton, P. Payot i F. Folliguet „zapisali nową kartę w historii alpinizmu" pierwsi osiągając wierzchołek Petit Dru. Tędy prowadzi dzisiaj zwykła droga na Dru, będąca jednym z najklasyczniejszych przejść w Alpach.

31 lipca i 1 sierpnia 1935 roku P. Allain i R. Laininger po raz pierwszy pokonują 850-metrową północną ścianę Dru, rozwiązując tym samym jeden z najwspanialszych i kontrowersyjnych problemów nowoczesnego alpinizmu, zaprzeczając opinii „niemożliwe" wypowiedzianej przez Greloza i Rocha w 1932 roku, którzy zjechali z wierzchołka na linie przez całą wysokość ściany.

Zdobycie tej ściany jest ważną datą w historii alpinizmu. Po przejściu południowej grani Aiguille Noire de Peuterey oraz północnej ściany Grandes Jorasses z kolei północna ściana Dru uchodziła do 1937 roku za najtrudniejszą drogę w tym łańcuchu.

Od 1 do 5 i od 17 do 19 lipca 1952 roku czterech ludzi rekrutujących się spośród asów francuskiego alpinizmu, G. Magnone, L. Berardini, A. Dagory i M. Laine, dwoma atakami w odstępie dwunastodniowym przechodzi niesamowitą 1100metrową zachodnią ścianę Dru. Wspaniała, skrajnie trudna wspinaczka, niezwykle powietrzna, wymagająca dużego wysiłku fizycznego... Stanowi ona wielki wyczyn, jest wielkim wydarzeniem w

historii alpinizmu.

Niewiele ścian było przedmiotem tak gorących dyskusji, jak zachodnia ściana Dru. Problem jej zdobycia narzucał się zbyt natarczywie, by można było nad nim przejść do porządku dziennego. Z drugiej strony sam pomysł był tak zuchwały, iż niweczył w zarodku wszelkie nadzieje. Powstał wokół tej ściany mit niedostępności, przekonanie, iż wszelkie zamiary jej pokonania są niedorzeczne. Wiele można by na ten temat powiedzieć, ale najwymowniejszy wydaje mi się pogląd zdobywcy północnej ściany Dru, Pierre Allaina. Pisał on w swej książce, że gdy dobiegał końca jego niezwykły rekord zdobycia Dru: Na prawo wzrok błąkał się po zerwach zachodniej ściany Dru. Jest przeraźliwie przepaścista, gładka, przerywana tylko niekiedy ogromnymi przewieszkami.

Olbrzymie ścianki 50 lub 100-metrowe mają idealnie gładką płaszczyznę bez żadnych pęknięć, są uosobieniem pojęcia „niemożliwe". Tu alpinista traci swoje prawa. Tylko umocowane w skale na stałe klamry lub coś w tym rodzaju mogłoby mu pomóc, nie byłby to już jednak alpinizm, ale rzemiosło. Na tej płaszczyźnie wszystko staje się możliwe, nawet kolejka górska o torze helikoidalnym.

Ten, kto nie zna autora tych słów, mógłby je zinterpretować złośliwie; mógłby posądzić, iż płyną z chęci znalezienia wiarygodnego pretekstu, przede wszystkim wobec samego siebie, by nie porywać się na zdobycie tej ściany. Słowa te jednak wyszły spod pióra Pierre Allaina, autorytatywnego mistrza alpinizmu francuskiego, przede wszystkim jednak człowieka, który odważył się zmierzyć z największym problemem alpinistycznym tych lat, zwabiony "strzelistą, smukłą sylwetką Dru i niedostępnym obliczem jej północnej ściany. Allain nigdy nie przypuszczał, że w niewiele lat później tego rodzaju ściany będą zdobywane w sposób czysto alpinistyczny, bez użycia sztucznych ułatwień słusznie przez niego odrzuconych.

Słowa jego zawierają głęboką prawdę, którą całkowicie uznaję i na którą chciałbym położyć szczególny nacisk. Chodzi o to, że pokonywanie ścian za pomocą haków

umocowanych na stałe w skale lub innych tego rodzaju środków przestaje być alpinizmem.

Wspinaczka — tak ja ją rozumiem — w tych wypadkach gdy nie jest eksploracją i zdobyciem jakiegoś punktu geograficznego, jak na przykład w przypadku Everestu, K 2 itd. — musi być, moim zdaniem, przede wszystkim działaniem w fantastycznie pięknym krajobrazie górskim celem doznania głębokich wzruszeń i osiągnięcia, poprzez zmaganie z przyrodą, wewnętrznych wartości potrzebnych dla „ja" alpinisty.

Stąd wniosek, że środki służące do wspinaczki są warunkami, jakie alpinista w zgodzie z własnym sumieniem narzuca sobie, by osiągnąć cel. Oczywiście „środki" wspinania, które w ostatnich latach stały się przedmiotem powszechnego zainteresowania w środowisku alpinistycznym, są czymś zbyt subiektywnym, by mogły dla wszystkich alpinistów oznaczać to samo. Twierdzimy zatem, że wszystkie środki są do przyjęcia, czy też, że ich użycie jest uzasadnione, o ile nie naruszają niezbędnej równowagi między wysiłkiem fizycznym a psychicznym.

Jeśli o mnie chodzi, od pierwszych wspinaczek przestrzegałem reguł, które — ponieważ zaspokajały w pełni moje aspiracje — zaakceptowałem tak dalece, iż ukształtowały one moje sumienie alpinisty. Co dotyczy konkretnych „środków", mogłem na przykład nie stosować normalnych haków, ale posługiwać się nowoczesnymi nitami lub w ogóle najnowszymi wynalazkami technicznomechanicznymi. Wolałem jednak przyjąć taką formę alpinizmu i takie środki, które pozwalały mi zmierzyć się z każdą ścianą nie usuwając z góry cechujących ją trudności, a zatem nie pozbawiając się głębokiej radości, jaka płynie z umiejętności ich pokonywania. Krótko mówiąc wybrałem klasyczną metodę alpinizmu w odniesieniu zarówno do intencji, jak i środków, metodę, za pomocą której Comici i bracia Dimai pokonali północną ścianę Cima Grandę de Lavaredo, Heckmair z towarzyszami północną ścianę Eigeru, a zespół Cassina północną ścianę Grandes Jorasses.

Weźmy jako przykład północną ścianę Cima Grandę de Lavaredo, która dzięki swemu urzekającemu pięknu stanowi bez wątpienia łakomy kąsek alpinistyczny.

Otóż podczas gdy bez użycia haków przejście jej było w ogóle niemożliwe, to za ich pomocą można było się pokusić o jej zdobycie, oczywiście jeśli odwaga i umiejętności alpinisty stały na odpowiednim poziomie. Użycie natomiast nitów lub czegoś w tym rodzaju, co w zasadzie odpowiada klamrom wcementowanym w skałę, zmienia w sposób zasadniczy sytuację. Zatraca się niemal zupełnie element „nieznanego" jak również sam problem wspinaczki i sens słowa „niemożliwe". To tak jakby powiedzieć, że wprawdzie przejść tędy nie można, ale ostatecznie da się to zrobić, o ile ma się bardzo mocne mięśnie. Jednym słowem, narusza się ową równowagę między wysiłkiem fizycznym a psychicznym, o której wspomniałem wyżej, wysuwając na pierwszy plan możliwości fizyczne. Zabija się w ten sposób, powiedziałbym, ducha alpinizmu. Wspinaczka staje się celem samym w sobie, czymś brutalnym, czego nie ma powodu podejmować. Powiedziałbym nawet, że nie tylko efektywne wykorzystanie tych ułatwień we wspinaczce, ale samo zabranie tego rodzaju sprzętu, choćby pozostawał schowany na dnie plecaka i choćby wcale nie zamierzało się go użyć, prowadzi do obniżenia najcenniejszych walorów alpinizmu.

Sama bowiem świadomość, że można po niego w każdej chwili sięgnąć, zmienia w sposób zasadniczy psychiczną skalę wartości wspinaczki. Dotyczy to oczywiście przede wszystkim dróg czysto skalnych, na których łatwiej jest korzystać z tych sztucznych ułatwień. Celowość ich użycia na drogach lodowych lub lodowo-skalnych opada sama przez się, gdyż nastręczają one takiego rodzaju trudności, które przekreślają przydatność sztucznych ułatwień. Pokonywanie bowiem takich dróg wymaga głębokiej znajomości wysokich gór, umiejętności oceny każdego ich elementu, cechy i wreszcie, co jest równie ważne, umiejętności rozważnego postępowania. Z tego wynika (a uwaga ta dotyczy zarówno wymogów etycznych, jak i sportowych), że żadne wiercenie skały nie może zastąpić prawdziwej wiedzy

alpinistycznej. Nie ma takiego nitu, który mógłby zredukować trudności północnej ściany Matterhornu lub drogi przez Poire w masywie Mont Blanc.

Oznaczałoby to, niezależnie od wszystkiego, uchybienie tym, którzy pierwsi w sposób nieskazitelny wytyczyli te wielkie drogi i zasługują na respekt.

Kończąc tę dygresję chciałbym podkreślić, że jestem zdeklarowanym zwolennikiem udoskonalonego sprzętu technicznego w dziedzinie wspinania, gdyż przyczynia się on do rozszerzenia granic ludzkich możliwości w alpinizmie, niemniej zdaję sobie sprawę z niebezpieczeństwa postępu, gdyż może on spowodować degenerację tego pięknego sportu. To prawda, że dla pokonania skrajnych trudności zachodzi potrzeba stosowania skrajnych środków, ale kto jest w stanie określić, w jakim momencie trudności nabierają tych cech krańcowych? Co rozumie się przez skrajne środki? Dla subiektywnego sumienia alpinisty nie istnieją prawdy absolutne, wszystkie są względne. Każdy musi stworzyć sobie własny kodeks postępowania, zawsze traktując wspinaczkę oraz zastosowane środki techniczne jako warunki osiągnięcia wartości duchowych.

Zachodnia ściana Dru to jedna z tych ścian, które każdy, kto je ujrzy, pragnąłby zdobyć. Zdarza się to również i nie alpinistom, gdyż sam fakt, że patrząc na ścianę doznaje się zawrotu głowy, oznacza, iż podświadomie człowiek się z nią zmierza i w wyobraźni widzi się wysoko w jej urwisku. Dru — ostatni z wielkich nie rozwiązanych problemów alpinistycznych — stała się po wojnie przedmiotem najgorętszych marzeń i pragnień alpinistów ówczesnego pokolenia. Rzecz jasna równie i ja śniłem o tym, by zmierzyć się z jej urwiskiem, ale oblegał je taki tłum, zwłaszcza Francuzów, że wolałem z dala śledzić ich zmagania.

Lato 1952 roku przyniosło Francuzom zwycięstwo. Był to niewątpliwy sukces, mimo że (co słusznie zostało skrytykowane) dokonano przejścia w dwóch etapach.

Wraz z trzecią i ostatnią ścianą Dru upadł ostatni mit o niedostępności ścian alpejskich. I to nie dzięki użyciu klamer umocowanych w skale czy jakichś innych

ułatwień, lecz wyłącznie za pomocą zwykłych środków, tych samych, dzięki którym klasyczny alpinizm rozwiązał największe problemy. Jeśli o mnie chodzi, nigdy bym nie przypuszczał, że zwycięstwo Francuzów sprawi mi podwójną radość. Po pierwsze dlatego, że ich sukces był także sukcesem wszystkich wspinaczy, którzy mają tę samą co ja koncepcję alpinizmu, po drugie dlatego, że Francuzi aczkolwiek przeszli zachodnią ścianę Dru, bynajmniej nie rozwiązali właściwego problemu urwiska, zwróconego frontem w stronę Montenvers. Bez wątpienia szlak ich był wytyczony logicznie, ale szedł za bardzo bokiem, za blisko linii styku z północną ścianą. Stąd jeszcze silniej niż przedtem narzucał się problem przejścia południowozachodniego filaru, który w czystej linii konstrukcji, mocno zarysowany na tle zawrotnej przepaścistości zachodniej ściany, dominuje smukły i zuchwały nad całą zachodnią flanką góry.

Lato 1953 roku. Rok bogaty dla mnie w sukcesy alpinistyczne, ale także w ciężkie przeżycia, które doprowadziły mnie później do podjęcia decyzji radykalnie zmieniających tryb mego życia.

Ulegając nieodpartej potrzebie ucieczki, w piątek 31 lipca po południu, jeszcze przed końcem tygodnia pracy, wziąłem plecak i wyruszyłem w góry, byle gdzie — gdzie oczy poniosą. W ostatniej chwili postanowiłem jechać do Courmayeur.

Dotarłem tam wieczorem i bezwiednie — może pod wpływem siły przyciągania wierzchołka Mont Blanc oświetlonego promieniami księżyca, który dopiero teraz przebił się przez deszczowe chmury — skręciłem w Val Veni. Jedynym celem było znalezienie spokoju wewnętrznego. Tak w pogoni za tym zbawiennym odprężeniem spędziłem noc pod gwiazdami, w wonnym lasku, w cieniu Mont Blanc. Rano miałem uczucie, że muszę jeszcze bardziej zbliżyć się do szczytu, a więc krok za krokiem, całkowicie samotny znalazłem się po południu 1 sierpnia na szczycie Pic Eccels, w samym sercu Mont Blanc, wśród niezwykle dzikiej i sugestywnej scenerii wysokogórskiej. Do zeszłego roku znajdował się tu mały stały schron Lampugnani,

zawieszony jak orle gniazdo. Ale góra jak gdyby nie godziła się z jego obecnością; pewnej nocy wielka kamienna lawina rozbiła go jak łupinkę od orzecha. Dwóch alpinistów zginęło w tej tragicznej katastrofie.

Siedząc na resztkach desek w absolutnej ciszy, jaka panuje na tej wysokości, przeżywałem każdy moment malowniczego zachodu słońca nad Grań Paradiso, późny zmierzch i przeistaczanie się gór w widmowym świetle księżyca. W tej zaczarowanej atmosferze nocy, na wysokości czterech tysięcy metrów, niemal bezwiednie zacząłem przygotowywać się do drugiego biwaku. Następnego dnia po zejściu w dół czułem się jak nowo narodzony, pokrzepiony na duchu i gotów do zmierzenia się z najbardziej fascynującą górą, jaką kiedykolwiek ujrzałem. Tej nocy czułem, że nadszedł moment zmierzenia się z południowo-zachodnim filarem Dru. Świt 15 sierpnia 1953 roku. Mozolnie pniemy się z Maurim trójkątnym śnieżnym stożkiem pod zachodnią ścianę Dru. W absolutnej ciszy brzasku, przysadzisty z perspektywy i ciemny, nie rozświetlony jeszcze promieniami słońca, wznosi się Dru jak olbrzymi uśpiony potwór. Czujni i milczący, jakbyśmy się bali zakłócić ten pełen czaru obraz, wiążemy się liną i wkraczamy w wielką przygodę. Początek jest z miejsca ostry. Trudny, prostopadły próg, wysoki na jakieś czterdzieści metrów, wyprowadza nas do wylotu posępnego oblodzonego kuluaru, którego wygląd nie jest bynajmniej zachęcający. W tym właśnie miejscu Dru daje zwykle upust swej furii, zrzucając wszystko w dół z tego tysiącmetrowego zawrotnego urwiska. Strome ściany szczerego lodu przeplatają się z płytami gładkiego granitu noszącego ślady wielu obrywów. Ciarki przechodzą na myśl, że może nas zaskoczyć taka kamienna lawina, czym prędzej więc uciekamy w prawo po trudnych skałach.

Do mniej więcej połowy kuluaru droga nasza pokrywa się z trasą Francuzów, pozostała część to właściwy filar południowo-zachodni. Osiągnąwszy to miejsce niechętnym okiem obrzucamy pewne i kuszące „niżne tarasy" zachodniej ściany i ruszamy dalej naszym męczącym kuluarem, który kto wie dokąd nas wyprowadzi.

Wspinamy się powoli i w napiętej atmosferze przez cały ranek; wszystko idzie dobrze, ale za to wczesnym popołudniem zrywa się wściekła burza, która przykuwa nas do miejsca i oblewa potokiem wody. Zawieszeni na stromych ścianach Flammes de Pierre, z ledwo wystającymi spod płacht biwakowych głowami, czekamy na uspokojenie się żywiołu. Co za piekło! Osiągnęliśmy wielki amfiteatr, w który wpadają głębokie gardziele z Dru i z sąsiednich Flammes de Pierre, aby połączyć się nieco niżej w jedno wąskie koryto opadające aż hen na lodowiec czterystumetrową przepaścią. Posępny, zimny, zorany erozją tysięcy lat, a przede wszystkim wściekłymi lawinami amfiteatr. Dookoła oblodzone ściany, które gdzieś wysoko w górze gubią się w szarej zawrotnej piramidzie Dru, sięgającej jak gdyby w nieskończoność i zatracającej się w mgłach. Do tego niesamowitego kotła nie tylko słońce nigdy nie zajrzało, ale nawet nieba widać maleńki zaledwie skrawek. Sprawia to wrażenie, jakby człowiek uczepiony był ścian głębokiej studni, do której skąpe światło przenika tylko z góry poprzez otwór o zamazanych, nierównych krawędziach.

Jedynie na lewo od północy widać kawałeczek nieba, co jeszcze bardziej potęguje wrażenie głębi i posępności.

Nagły błysk oświetla złowieszczo góry, przerażający huk wstrząsa skałami pod nami, potem druga błyskawica, trzecia i już bez końca; towarzyszy im gęsty grad, w ciągu kilku minut zewsząd spływają szumiące potoki wody. Widok ten wywołuje przejmujące wrażenie, a jednak jest szatańsko piękny. Warto to przeżyć, choćby po to, by się przekonać, jak srogie mogą być góry. Nie sądzę, aby istniało w Alpach drugie miejsce, gdzie można znaleźć taki koncentrat groźnego piękna, jak ten amfiteatr na Dru. Grad przechodzi w ulewny deszcz, po godzinie druga burza, potem przez krótki czas sypie wielkimi płatami śnieg, w końcu i on ustaje.

Niestety jest już wieczór i przed zapadnięciem ciemności czarne i ponure zwały chmur znowu zakryły Dru aż na wysokość naszego biwaku.

Deszcz pada przez całą niemal noc i rano. Nie jest zimno, ale jesteśmy zupełnie przemoczeni. Koło południa deszcz nareszcie ustaje, chmury ustępują, a my oczywiście ruszamy do góry; przez cały ten czas w ogóle nie przyszła nam do głowy myśl wycofania się. Okrążenie amfiteatru — nie tracąc przy tym wysokości — skrajem pionowych skał jest nie lada zadaniem wymagającym najwyższej ostrożności. Musimy bowiem często trawersować cienkie lodowe płyty, niezwykle strome i odstające od skały. Jeszcze jeden szybki trawers po ostatniej lodowej gardzieli i nareszcie dobijamy do upragnionych litych skał filaru. Oddychamy z ulgą.

Znajdujemy się na wysokości około 3 100 metrów, w samym sercu naszego problemu; zostało „zaledwie" sześćset pięćdziesiąt metrów przewieszonej skały, a potem już szczyt.

Filar Dru jest naprawdę jedyny w swoim rodzaju, zarówno jeśli chodzi o kształt, jak i budowę. Skały są z czystego granitu charakterystycznego dla masywu Mont Blanc, chropowatego i z rzadka tylko popękanego, lub poprzecinanego głębokimi szczelinami. Tworzą one ogromne płyty o gładkiej powierzchni i ostrych regularnych konturach. Pierwsza część filaru, zbudowana przeważnie z jasnych skał, ślad niedawnych obrywów, oglądana jako całość nie jest zbyt pionowa, aczkolwiek przedstawia jeden nieprzerwany ciąg płyt, zacięć, okapów, krawędzi. Wszystko to jest istotnie bardzo trudne, ale często przerywane wielkimi poziomymi tarasami.

Natomiast następne czterysta metrów, odcinek środkowy, który stanowi jak gdyby klucz całego problemu i który potem nazwałem „czerwone płyty", jest wręcz niesamowity. Ściana jest niewiarygodnie gładka, lita, o kolorze czerwonawym. Jej pion jest niemal idealny, przerywany gdzieniegdzie gładkimi wybrzuszeniami, a całość zamknięta w górze murem potężnych okapów i przewieszek, o wysięgu niekiedy pięciu metrów.

Stanowczo nie mamy szczęścia, nie uszliśmy jeszcze trzydziestu metrów, gdy znowu zaczęło lać. Tak jak wczoraj pada bez przerwy całe popołudnie do późna w

nocy. Martwi nas, że zjedliśmy już prowiant przeznaczony na dwa dni, gdy tymczasem stoimy dopiero u progu prawdziwych trudności. Po raz pierwszy czujemy, że wskazany byłby odwrót. Jak na złość świt zapowiada piękny dzień, i jak tu podjąć decyzję zejścia? Obawy, które ogarnęły nas w nocy, wydają się teraz zbyt błahe — postanawiamy iść dalej.

Po trzech trudnych wyciągach liny na jednym z tarasów czeka nas doprawdy niesamowita niespodzianka: pęk starych kołków i nie napoczęta paczka suszonych fig, nie wiadomo kiedy i przez kogo pozostawionych. Nigdzie jak okiem sięgnąć żadnego innego śladu bytności ludzi; nigdzie nie widać żadnego haka w wiszących nad nami długich kominach i rysach, które wyglądają na trudny orzech do zgryzienia.

Nie wiedzieliśmy, że ktoś próbował już przed nami zdobyć filar południowo-zachodni; w każdym razie nie ma wątpliwości, że nasi nieznani poprzednicy doszli tylko do tego miejsca. Pokonujemy pierwszy dziesięciometrowy komin, który wyprowadza nas na drugi taras, nad nim co najmniej dwudziestopięciometrowe zacięcie, a potem znajdujemy się pod rysą, którą można by prawdopodobnie przejść, ale której ścianki dudnią głucho i wyglądają, jakby lada moment miały się oderwać. Przychodzi mi do głowy niefortunny pomysł, obejścia przeszkody, co wyprowadza mnie na otwartą, litą i gładką ścianę.

Dochodzimy do wygodnego, powietrznego balkonu ponad rysą, którą dopiero co obeszliśmy, nieco z boku od ostrza filaru. Ponad nami uciekają do góry pionowe płyty wielkiego żandarma, który swym kształtem widziany z Montenvere przypomina jaszczurkę wspinającą się na Dru. Popadamy w zupełną depresję.

Wracają uwielokrotnione obawy ostatniej nocy i tysiąc innych, spotęgowane zarówno zmęczeniem, które zaczyna się nam dawać we znaki, jak i przygnębiającym otoczeniem. W takich chwilach trudno ustalić, w jakim punkcie kończy się rozsądek, a zaczyna słabość, ta wewnętrzna podłość, która szuka wiarygodnej wymówki uzasadniającej decyzję wycofania się. Walka wewnętrzna w takich momentach jest

bardziej męcząca od wszelkich trudności wspinaczki. Z drugiej strony ta walka, mimo naszego entuzjazmu i doświadczenia, wypływa z istotnych przesłanek, które jutro nie pozwolą nam żałować decyzji poddania się. W głębi duszy podziwiałem Mauriego, który pierwszy zdobył się na powiedzenie: „Wracajmy".

Jeszcze jedno smutne spojrzenie na nieosiągalną „jaszczurkę", milczące pożegnanie z „czerwonymi płytami", które wydają się jeszcze bardziej odległe niż w rzeczywistości, i jeden za drugim zaczynamy zjeżdżać w próżnię. Szybko lądujemy na wygodnym tarasie u podstawy filaru. Na dzisiaj dosyć. W dół zejdziemy jutro, gdy nocny mróz skuje kamienie, które w południe toczą się i odbijają wściekle w amfiteatrze wpadając w kuluar.

W rok później, w 1954, byłem z włoską ekspedycją w Himalajach, na K 2, górze, z którą wiążą się bez wątpienia najcięższe doświadczenia w moim życiu.

Latem 1955 roku przeżywałem depresję, chciałem zapomnieć o wszystkim, co wiązało się z K 2, chciałem na zawsze wymazać z pamięci wspomnienie tej koszmarnej nocy i biwaku na wysokości ośmiu tysięcy metrów, które gnębiło mnie jak zmora. Upokarzała mnie myśl, że w tym sezonie alpinistycznym dokonałem bardzo nawet trudnych przejść na Barrś de Ecrins, na Ailefroide, na Meije, na Pic Coolidge prawie bez żadnego zaangażowania psychicznego, rzadko z własnej inicjatywy, a prawie zawsze z tytułu mego zawodu — przewodnika alpejskiego. Gdzie podział się entuzjazm, ideały, wola walki poprzednich lat? I pomyśleć, że góry były racją mego bytu, że obrałem ten zawód tylko dlatego, iż pozwalał mi żyć wśród moich szczytów.

Na tym nie koniec. Doszło do tego, że podjąłem drugą próbę przejścia filaru Dru, który nie posiadał dla mnie już żadnego specjalnego znaczenia, tylko dlatego, aby zakończyć i tę sprawę, zaczętą i przerwaną w połowie.

Tym razem jest nas czterech: Mauri, Oggioni, Aiazzi i ja. Już o brzasku 24 lipca 1955 roku, jeszcze na stożku śnieżnym przed zaatakowaniem Dru, uciekamy jak obłąkani w kierunku wielkiego głazu, szukając pod nim schronienia przed niezwykłą o

tej porze dnia kamienną lawiną sunącą kuluarem. Reszta dnia mija pracowicie bez większych niespodzianek. Za to wieczorem, gdy zbliżamy się do znanych już pierwszych płyt filaru, zaczyna padać deszcz. Co za pech, wydaje się, że Dru po prostu uwzięła się na nas, z trudem lokujemy się w czwórkę na platforemce znajdującej się u początku filaru. Przez całą noc pada deszcz, potem śnieg, w amfiteatrze sypią się nieustannie kamienie i okruchy lodowe, które często nas dosięgają.

I tym razem rano nikt nie mówi o powrocie. Około dziesiątej, korzystając z krótkiego przejaśnienia, postanawiamy dostać się jak najwyżej, w nie zagrożone obrywami kamieni miejsce i tam zaczekać na poprawę pogody. Po kilku wyciągach liny nowa niespodzianka: wielkimi płatami zaczyna sypać mokry śnieg; borykamy się z tak wielkimi trudnościami, iż sporo czasu mija, nim je pokonujemy. Wreszcie po dwóch godzinach wspinaczki od miejsca biwaku osiągamy znaną półkę z tajemniczymi kołkami. Wsuwamy się tu znowu do płacht biwakowych i czekamy przytuleni do siebie. Jesteśmy przemoczeni do nitki, pociesza nas jedno — nie grożą nam tu spadające kamienie. Siedzimy tak całe popołudnie, jedynym urozmaiceniem jest strzepywanie osiadającego na płachtach śniegu. Nadchodzi kolejna noc.

Zapadliśmy w drzemkę, gdy nieoczekiwanie cała góra pod nami zatrzęsła się z potężnym hukiem, który rozlega się w ciemności i w ogóle nie ustaje. Siedzimy jak sparaliżowani, niezdolni się ruszyć i pojąć, co się dzieje; w pewnej chwili wydaje nam się, że osuwamy się razem z górą. Dopiero gdy wraca spokój, możemy sobie uświadomić, co się stało, a co nazajutrz sprawdziliśmy. Otóż niedaleko nas nastąpił gigantyczny obryw skał, które wpadając w kuluar dosłownie go zorały i zniszczyły.

Dru słynie ze swoich obrywów, ale nigdy nie widziałem takiego trzęsienia ziemi.

Błogosławiona niech będzie chwila, w której postanowiliśmy schować się tutaj z dala od kuluaru.

Wciąż sypie śnieg. Świt zastaje nas już na nogach. W niezwykle ciężkich

warunkach, niekiedy o krok od tragedii zaczynają się nieprzerwane zjazdy. Kataklizm zniszczył platformę, na której spędziliśmy poprzednią noc, pobliska zaś ścianka lodowa w ogóle przestała istnieć. Wszystko, co możemy dostrzec wśród morza mgieł, jest zburzone, starte na proch; tysiące kamieni różnej wielkości, które lawina rozsiała po ścianie, trzyma się na słowo honoru i w każdej chwili może polecieć lub zostać strącone przez inne lecące z góry lawiny. Droga w dół prowadzi tylko przez kuluar, trzeba wszystko postawić na jedną kartę, nie ma innego wyjścia. Przykrość, jaką sprawia przemoczona odzież, jest niczym w porównaniu z trudnościami, jakich przysparzają nam liny, które sztywnieją, zwijają się, nie dają się ściągnąć. Ileż razy grozi nam utrata liny, ile razy dostajemy się pod ostrzał kamieni, akurat wtedy, kiedy zjeżdżamy w mglistą otchłań. Ile okruchów skalnych przelatuje obok nas ze świstem, ile rozbija się tuż nad nami, ile nas dosięga. Oggioniego trafia kamień w głowę — jeszcze najmniejsze nieszczęście, jakie mogło nas spotkać. Znajduje się kilka metrów nade mną, widzę, jak osuwa się na skałę. Kilkoma ruchami po linie wciągam się do góry, krew spływa mu strumieniem po szyi i lewym ramieniu. Jest ogłuszony, miejmy nadzieję, że to nic poważnego, ale nie można tu zostać, trzeba za wszelką cenę zjechać w dół. Zakładam mu szybko opatrunek i zjeżdżamy dalej.

O drugiej po południu, po ośmiu nie kończących się godzinach zjazdu, dobijamy wreszcie do lodowca Dru. Bezładna masa głazów i odłamków, które zalegają lodowiec na długości trzystu metrów, jest złowieszczym świadectwem rozmiaru katastrofy. Dopiero następnego dnia, zanim opuszczamy Montenvers, chmury rozstępują się na tyle, by ukazać nam Dru surową, okrutną, zmienioną nie do poznania, pod grubą białą powłoką. Jeszcze raz powtarzamy sobie zwyczajowe „wrócimy", chociaż jeśli o mnie chodzi, wcale nie jestem tego pewien.

Przed szturmem na Dru sądziłem, że nie bardzo będzie mi zależało na zwycięstwie. Niemniej ta druga z kolei porażka wtrąciła mnie w głębokie przygnębienie, co stało się przysłowiową ostatnią kroplą przepełniającą kielich

goryczy i zawodu, który zaczął się gromadzić wokół historii zdobycia K 2. Za długo już trwał mój kryzys. Od roku nie wierzyłem w nic i w nikogo, łatwo się unosiłem, byłem nerwowy, zdezorientowany, niekiedy bez żadnego widocznego powodu wpadałem w rozpacz; jednym słowem, byłem nieznośny dla siebie i innych. Często, gdy komuś wymykały się słowa, że K 2 mnie wykończyła, znosiłem w milczeniu niewypowiedziane męki.

Wreszcie nastąpił przełom. Pewnego dnia, jak szaleńczy pomysł zrodzony z psychicznej depresji, opanowała mnie myśl powrotu na Dru, tym razem samotnie, by dowieść samemu sobie, że nie jestem człowiekiem skończonym.

Mijały dni i to, co nazwałem szaleńczym pomysłem, zamieniało się pomału w promyk nadziei i wiary. Niebawem żyłem wyłącznie myślą dokonania samotnego wejścia na Dru. Widziałem siebie wiszącego na skałach, w kuluarze, na płytach „jaszczurki" i jakaś cudowna niemal pewność kazała mi wierzyć, że jest to możliwe i że dokonam tego. Nawet „czerwone płyty", jakby za sprawą czarów, przestały mi się wydawać takie straszne.

Przygotowałem wszystko jak najstaranniej, zarówno jeśli chodzi o ekwipunek, jak i opracowanie najdrobniejszych szczegółów planu działania, i w końcu ustaliłem datę wymarszu. Doszedłem do wniosku, że o mojej decyzji powinienem przynajmniej powiadomić kogoś z moich przyjaciół, ale jak to zrobić? Nawet najbliższy przyjaciel natychmiast by orzekł, że zwariowałem. Nikt nie był mi bliższy od profesora Paola Ceresy, jemu zatem postanowiłem powierzyć tajemnicę. Z góry przygotowany na negatywną reakcję z jego strony, bez żadnych wstępów powiedziałem mu, o co chodzi. Ale profesor Ceresa wcale nie okazał zdziwienia, przeciwnie, jak gdyby oczekiwał ode mnie tej wiadomości. Wypytał mnie ze zrozumieniem o wszystkie szczegóły i przekonawszy się, iż plan jest uzasadniony, postanowił osobiście odprowadzić mnie pod ścianę.

11 sierpnia jestem w Montenvers, gotów do drogi, ale przez cztery dni leje bez

przerwy deszcz.

Dopiero o drugiej w nocy 15 sierpnia mogę wreszcie wyruszyć przy słabym świetle ręcznej latarki. Profesor Ceresa wraz z drugim przyjacielem będą mi towarzyszyć do stóp Dru. Noc jest wyjątkowo ciemna i co pewien czas wieją niepokojące podmuchy sirocco. Przed brzaskiem niebo znowu się chmurzy, trochę pada, ale później pojawia się słońce i wypogadza na dobre.

O ósmej stoimy u wylotu kuluaru, który tym razem jest wyjątkowo silnie ośnieżony. Spod śniegu wyłaniają się, wciąż jeszcze wywołując przejmujące wrażenie, ślady obrywu sprzed dwudziestu dni. Szczerze mówiąc, nie bardzo wiem, jak się zabrać do wspinaczki, ale o dziesiątej wchodzę wreszcie w ścianę. Od razu trudności są ogromne, wszystko dookoła jest oblodzone i niebezpieczne, a w miejscach, na których śnieg z powodu stromizny nie utrzymał się, Skałę pokrywa cienka warstwa lodowego szkliwa, rezultat kapuśniaczka sprzed kilku godzin.

Dźwigam ogromny ciężar: siedemdziesiąt dziewięć haków (osiemdziesiąty zgubiłem po drodze), dwa młotki, piętnaście karabinków, trzy ławeczki po trzy szczeble każda, dwie liny czterdziesto metrowe (jedna nylonowa, druga jedwabna), kilkanaście pętli, sześć kołków, czekan, żywność na pięć dni, maszynkę do gotowania, bańkę ze spirytusem, sprzęt biwakowy, zmianę odzieży, apteczkę, aparat fotograficzny i wreszcie mikroskopijną krótkofalówkę w celu utrzymania łączności z przyjaciółmi.

Wszystko to wpakowałem w olbrzymi wór w kształcie walca, który sobie specjalnie w tym celu zamówiłem. Jest niemal tak wysoki jak ja, waży ponad trzydzieści kilogramów i prześmiesznie wygląda na moich plecach, nadawałby się raczej do podróży dyliżansem, niż do wspinaczki leżącej na pograniczu ludzkich możliwości.

Przywiązany jestem liną do tego ciężkiego brzemienia, które muszę co kilka metrów podciągać do siebie po skale chropowatej i bynajmniej nie opadającej w idealnym pionie. Często na skutek tarcia ciężar worka zwiększa się w dwójnasób, niekiedy znów zaklinowuje się tak mocno, że muszę zejść, aby go uwolnić. Mimo to

przez bite siedem godzin pnę się w ciężkim trudzie do góry, pokonując zaledwie sto pięćdziesiąt metrów wysokości. Potem zaczyna sypać śnieg. Muszę zrezygnować.

Już po raz trzeci grozi mi porażka, ale nie daję za wygraną; postanawiam przypuścić szturm z innej strony. Wieczorem wracam do Montenvers. Znowu się wypogadza.

Redukuję ciężar worka, rezygnując z większej części żywności i z krótkofalówki (prawdę mówiąc zabranie jej ze sobą wydawało mi się uchybieniem mojej etyce alpinisty). Nazajutrz rano w towarzystwie wspomnianych już przyjaciół wyruszam do małego schroniska Charpoua. Mam bowiem nowy plan. Chcę dojść do przełączki w grani Flammes de Pierre normalną drogą na Dru, stamtąd zjechać jakieś dwieście pięćdziesiąt metrów na drugą stronę do amfiteatru i osiągnąć początek filaru południowo-zachodniego. Ponieważ nie udało mi się z dołu, to w ten sposób spróbuję od góry.

Zamierzałem przy pomocy profesora Ceresy wynieść do wieczora cały sprzęt jak najwyżej w kierunku przełączki w grani Flammes de Pierre. Tymczasem przez dwie cenne godziny szukamy możliwości wejścia do matni lodowca Charpoua, w rezultacie zostawiamy sprzęt nisko u początku lodowca.

Godzina zmierzchu w tym zimnym i surowym krajobrazie budzi uczucie nie dającego się opisać lęku. Po raz pierwszy czuję się więźniem powziętej decyzji.

Zazdroszczę profesorowi, który odejdzie z tego piekła, zazdroszczę wszystkim ludziom, którzy nie czują konieczności przejścia przez tak ciężką próbę, aby odzyskać spokój wewnętrzny.

Wracam do schroniska. Noc jest straszna, kłębią się we mnie uczucia, jakie musi przeżywać skazaniec w ostatnich godzinach przed egzekucją. 17 sierpnia o czwartej rano rozstaję się z przyjaciółmi, zamykam za sobą skrzypiące drzwi schroniska i biegiem udaję się w stronę Dru. Gdy dochodzę do pozostawionego wczoraj wieczorem sprzętu, zaczyna świtać. Przejście przez labirynt lodowca jest sprawą skomplikowaną i zabiera mi mnóstwo czasu. Z początku dźwigam piekielnie

ciężki wór na plecach, ale rychło chcąc w trudnym terenie odzyskać swobodę ruchów, muszę wlec go za sobą na linie przez gąszcz mostków śnieżnych i seraków, na szczęście zamarzniętych. To samo powtarza się na ścianie Dru, która prowadzi na przełączkę w grani Flammes de Pierre. Obfite śniegi zamieniły ścianę w jedno strome pole śnieżne, ciągnące się prawie nieprzerwanie aż do przełączki. Na skutek utrzymującej się stale niepogody warunki tego lata są w Alpach wyjątkowo niesprzyjające. Tłumaczy to, dlaczego w tym sezonie dokonano jednego tylko wejścia na Dru normalną drogą, jak to wynika z książki wyjść w schronisku Charpoua. Ileż trzeba wysiłku, by podciągać do siebie wór, umocować go w jakiś sposób, ażeby nie osunął się nieoczekiwanie pociągając mnie za sobą, znowu go wlec do góry, powtarzając co kilka metrów te same manipulacje linami. Jednakże fakt, że jestem stale w akcji, przywraca mi spokój i pewność siebie.

O 11.30 osiągam przełączkę. Ze wzruszeniem odpowiadam na wołanie przyjaciół, którzy wyszli przed schronisko. Są jak maleńkie punkciki. Z nimi została cała moja przeszłość i słońce, którego gorącymi promieniami przez krótką jeszcze chwilę będę mógł się ogrzać. Po drugiej stronie przełączki czeka mnie surowe i odpychające nieznane. Próżnia po tej stronie jest rzeczywiście przerażająca.

Przerywają ją tylko mroźne cienie i zawrotny kontur południowo-zachodniego filaru.

Podczas półgodzinnego odpoczynku przed rozpoczęciem zjazdu przeżywam może najbardziej krytyczny moment w całej wspinaczce. Aż dotąd mogłem jeszcze w każdej chwili się wycofać, natomiast po przekroczeniu przełączki, odwrót będzie odcięty, oznaczałby bowiem co najmniej sześćsetmetrowy zjazd po niezwykle oblodzonych skałach, aż do wylotu kuluaru.

Cóż za kontrast między jedną a drugą stroną, jak silna jest pokusa powrotu!

Około południa decyduję się związać obie czterdziestometrowe liny, przełożyć je wokół bloku, umocować na jednym końcu wór, który opuszczam na całą długość liny. Ostatni okrzyk w stronę schroniska i zjeżdżam czterdzieści metrów w próżnię,

wyczyniając akrobatyczne manewry z powodu ciężaru wora umocowanego na końcu liny. Silnie ośnieżona ściana i zbyt ciężki wór stwarzają z miejsca trudności, w których wyniku niekiedy mogę opuszczać się zaledwie o dziesięć metrów na raz.

Ilekroć muszę użyć haka, choć mam ich duży zapas, jakiś głos wewnętrzny szepce mi, że będzie o ten jeden mniej do wykorzystania na filarze.

W pewnej chwili muszę wbić hak stojąc w piekielnie niewygodnej pozycji, wklinowany w ciasny komin, który w rozgrzanym popołudniowym powietrzu zamienił się w lodowaty prysznic. Ostrożnymi ruchami lewą ręką wkładam hak w pęknięcie skały, a prawą uderzam młotkiem raz, drugi, trzeci, za czwartym ostrze zsuwa się z haka miażdżąc mi koniuszek serdecznego palca. Słabo zrobiło mi się z bólu, krew trysnęła strumieniem. Kilkoma uderzeniami młotka wbijam mocno hak, asekurując się doń i dopiero teraz mogę obejrzeć palec i pomyśleć o opatrunku. Cios był tak silny, iż całkiem uciął mi koniuszek palca, kawałek paznokcia razem z ciałem. Dopiero po godzinie udaje mi się zatamować krew i po obandażowaniu palca ruszyć dalej.

Około 7 wieczór ostatni trzydziestometrowy zjazd po przewieszonej płycie i staję nareszcie na lodzie wielkiego amfiteatru, tym razem skrytego pod zaspami śniegu. Bezskutecznie usiłuję ściągnąć linę, która tak namokła, że w żaden sposób nie chce przesuwać się przez pętlę przywiązaną w górze do haka. Czas mija szybko i kiedy jestem już gotów wejść po linie do góry za pomocą węzłów „Prusika", nagle zapada ciemność. Nie pozostaje mi nic innego, jak spędzić noc w oblodzonym i ośnieżonym amfiteatrze. Wytrwale pracuję lodowym młotkiem, by przygotować jakąś możliwą platformę, pozwalającą na wyciągnięcie się; gdybym przynajmniej miał czekan, cóż kiedy go zostawiłem na przełączce z zamiarem zabrania, gdy będę wracał drogą normalną. Jestem przemoczony do nitki, bez liny i w samym sercu amfiteatru na Dru — trudno sobie wyobrazić gorszy początek. W tej sytuacji nie czuję nawet głodu. Ale a propos jedzenia, jeszcze wczoraj wieczorem musiałem wyrzucić połowę moich skąpych zapasów żywności z powodu przeklętego haka, który przebił

mi w plecaku bańkę ze spirytusem, oczywiście spirytus wylał się i diabli wzięli całe jedzenie. Zostały mi tylko dwie paczki herbatników, tuba skondensowanego mleka, cztery serki, puszka tuńczyka, puszka pasztetu, trochę cukru i suszonych owoców, flaszeczka koniaku i dwie puszki z piwem. Perspektywa niezbyt zachęcająca, zważywszy, że byłem dopiero u początku drogi; tym bardziej że zostałem bez spirytusu i nie mogłem nawet zagrzać sobie jakiegoś napoju, by ugasić pragnienie, które już mnie męczy.

Pierwszy biwak w tym smutnym i odludnym miejscu trwał wieczność. Przez całą noc nie zmrużyłem oka. Lina, która wisząc zdążyła przez noc wyschnąć, rano niemal bez trudu daje się ściągnąć. W krótkim czasie dochodzę do początku filaru i przystępuję do właściwego zadania. Pierwsze sto metrów, odmiennie niż poprzednio, wydają się silnie ośnieżone i oblodzone, śnieg wcisnął się wszędzie, w każde wklęśnięcie, najmniejsze nawet szparki wypełnione są śniegiem i lodem. Reszta natomiast filaru, która wystawiona jest przez pewną część dnia na działanie słońca, wydaje się nawet przyjemna w tych warunkach.

Trudności są znaczne; tempo powolne, wykonuję skomplikowane manewry związane z auto asekuracją i podciąganiem worka, który z każdą chwilą staje się coraz cięższy.

Wczesnym popołudniem dochodzę do znanej „półki z tajemniczymi kołkami" zakrytej zupełnie śniegiem. Idę dalej trudnymi kominami i tym razem zamiast obejść w lewo znaną zdradziecką rysę, atakuję ją w linii prostej, z rozmachem, aż osiągam platformę, skąd zawróciliśmy z drogi z Maurim w 1953 roku. Na ścianach „jaszczurki" nie ma żadnego miejsca nadającego się na biwak i dlatego choć zmrok jeszcze nie zapadł, przygotowuję się do spędzenia nocy na oczyszczonej ze śniegu platformie.

Ssąc sople lodu, by ugasić pragnienie, zaczynam drugi biwak.

W milczącym czuwaniu przeżywam raz jeszcze ostatnie dwa dni; myślę o tym, co czeka mnie jutro. Wzrok ślizga się bezwiednie od przełęczy do amfiteatru i znów

do góry, do wiszących nade mną przewieszonych skał. Słońce tego wieczoru zachodzi jakoś wolniej niż zwykle, potem zapalają się światła w Montenvers. Oto i sygnały świetlne moich przyjaciół. „Wszystko w porządku" — odpowiadam słabym światełkiem latarki. Leniwie płyną godziny nocne, a wraz z nimi tęsknoty, lęki i nadzieje, w końcu zapadam w sen.

Aby pokonać „jaszczurkę", trzeba dać z siebie wszystko. Trudności w niektórych miejscach leżą na pograniczu możliwości ludzkich. Na początku udaje mi się przejść niesamowite, przewieszone pęknięcie tylko dzięki temu, że zawierzyłem całkowicie trzem kołkom, jedynym mającym odpowiednie wymiary, których musiałem wielokrotnie użyć. Kiedy wreszcie zaledwie kilkanaście metrów dzieli mnie od grzbietu „jaszczurki", staję pod kominem, który na skutek topienia się mnóstwa śniegu, znajdującego się ponad nim, zamienił się w istną kaskadę lodową.

Asekurowany jednym tylko hakiem, który udało mi się wbić do jedynej nie oblodzonej szczelinki, zaczynam ostrożnie, delikatnie, można by rzec, rzeźbić lód; chodzi bowiem o to, aby wyrąbać maleńkie, ale mocne stopnie w lodzie pokrywającym skały komina. Sytuacja staje się krytyczna, gdy komin w pewnym miejscu zwęża się i zamyka przewieszką, aby otworzyć się dopiero metr wyżej. Tkwię przez pewien czas nieruchomo w miejscu, zastanawiając się, co robić, rozgniewany tą niespodzianką.

Przecież jest nie do pomyślenia, aby całe przedsięwzięcie miało wziąć w łeb z powodu takiej nietrwałej przeszkody, nietypowej dla tego rodzaju ściany. Lekkimi uderzeniami młotka oczyszczam niemal całkowicie z lodu szerokie pęknięcie w zwężeniu komina, wbijam w nie kołek, wpinam linę i zawieszam ławeczkę.

Mobilizując wszystkie siły staję ostrożnie w ławeczce, ale nadal nie jestem w stanie sięgnąć metr wyżej do rozszerzającego się nade mną komina. Nie mogę zostać dłużej w tej pozycji, doświadczenie uczy bowiem, że hak albo kołek Wbity w wypełnioną lodem szczelinę nie trzyma dłużej niż dwie, trzy minuty. Szybko wbijam drugi kołek, najwyżej jak się tylko da, w oczyszczone jako tako pęknięcie, powtarzam

operację zawieszania liny i ławeczki, przejścia na drugą ławeczkę i wreszcie udaje mi się wcisnąć w komin. Gdy wężowymi ruchami wślizguję się do góry po lodzie, słyszę, jak z brzękiem wyskakuje drugi kołek razem z zawieszoną na nim ławeczką.

Na „jaszczurce" mogę nareszcie ogrzać się w słońcu i odpocząć na dużym stopniu. W górze czekają mnie „czerwone płyty", gładkie i pionowe. Jak przez sen dociera do mnie niespodziane, dalekie, ale zupełnie wyraźne wołanie. Nie ma wątpliwości — to głos profesora Ceresy. Nie widzę go, ale musi na pewno znajdować się na morenie lodowca Dru. „Wszystko w porządku" — odpowiadam mu. Głos jego wzbudził we mnie falę wspomnień, smutku i świadomość, jak daleko jestem od świata ludzi. Dwa i pół dnia minęło od chwili, gdy uciekłem ze schroniska Charpoua.

Prawie nie zdawałem sobie z tego sprawy pochłonięty wspinaczką. Teraz, gdy usłyszałem głos profesora Ceresy, wydaje mi się, że upłynęła wieczność. Dziwnie zabrzmiał mi w uszach własny głos odpowiadający na wołania przyjaciela. Dopiero teraz uświadamiam sobie, że od dwóch dni jestem sam; myślę i działam w zupełnym milczeniu, w niczym nie zmąconej ciszy pierwotnej przyrody. Jest to coś tak wielkiego, niesamowitego, że napawa lękiem.

Postanawiam przed wyruszeniem dalej ugasić pragnienie poświęcając jedną z dwu puszek piwa. Jednym ciosem długiego ostrza lodowego młotka przebijam denko puszki i piwo jak fontanna tryska prosto w twarz. Na próżno staram się zatkać dziurę, aż w końcu ustaje strumień, ale kończy się też piwo. Płyn parzy okrutnie rany na dłoniach i pękniętą skórę na twarzy, jeszcze gorzej od wściekłości, która wrze we mnie.

Krótkimi wyciągami liny, aby łatwiej było podciągać wór, podchodzę bez większych trudności jakieś trzydzieści metrów do góry. Skała jest mocna, sucha, prawie ciepła, zaczynają się jednak gromadzić groźne chmury. Właśnie zacząłem trudny odcinek za pomocą haków, kiedy rozszalała się gwałtowna burza. Schodzę jak najszybciej do worka umocowanego na półce, ale niestety przemoczony już do

nitki. Woda i grad biją w ściany, błyskawice przecinają niebo, a ja, owinięty w płachtę biwakową, wpierw stoję na półce usiłując chłeptać wodę spływającą po skale, a potem kucam jak najdalej od haków w obawie, że może mnie uderzyć piorun.

Podobnie jak w „Symfonii Alpejskiej" Straussa pod wieczór wraca spokój, pojawia się słońce, ale promienie jego są już zbyt słabe, abym mógł się wysuszyć.

Mija mroźny biwak — potem znowu dzień wspinania pochłaniającego całą uwagę, ale niemal monotonnego po strasznych „czerwonych płytach". Od momentu kiedy zacząłem tę drogę, robię ciągle to samo: podchodzę krótki odcinek, wbijam hak, wpinam weń linę — na jednym końcu związany jestem ja, a na drugim wór — opuszczam się do worka (gdy jej długości nie starcza, muszę się odwiązać), po czym znowu idę do góry, wybijając ile się tylko da haków uprzednio wbitych, wreszcie ściągam do siebie wór; i znowu zaczynam od początku te same manipulacje. Za każdym niemal razem ściąganie worka nastręcza duże trudności z powodu tarcia o skałę, ale przede wszystkim dlatego, że zaklinowuje się często i muszę wówczas schodzić, aby go odczepić znowu raz, dwa lub kilka razy. W ten sposób całą drogę przebywam co najmniej trzy razy do góry i dwa razy w dół. Moje ręce od wysiłku utrzymywania worka i siebie na linie i od jej tarcia są odarte ze skóry i krwawią.

Panuje tak absolutna cisza, że wiele razy łapię się na bezwiednym wypowiadaniu na głos myśli i uwag, które przychodzą mi do głowy. Przyłapuję się nawet na rozmowach z workiem, jak gdyby był on żywą istotą, prawdziwym towarzyszem liny. Jest nim rzeczywiście, cierpliwym, wyrozumiałym, a ponadto nieocenioną pomocą w razie gdybym poleciał. Wczoraj rano bowiem, gdy improwizowałem przedziwne manipulacje linami w celu autoasekuracji, wymyśliłem metodę, w której worek odgrywa niezwykle ważną rolę. Od tego momentu nie zrobiłem ani metra do góry bez zastosowania tej metody, którą potem nazwałem „systemem Z".

Czwarty zmierzch zastaje mnie w samym centrum „czerwonych płyt", nieco

poniżej potężnej bariery okapów i przewieszek, które wydają się przekreślać wszelką możliwość przejścia. W całym ciele zaczyna mi się dawać ostro we znaki zmęczenie, najgorzej bolą ręce, jednak nade wszystko dręczy mnie niepewność, co przyniesie jutro, świadomość, że mam jeszcze przed sobą kluczowy odcinek całej drogi. Czy uda mi się rozwiązać ten problem? Jak długo jeszcze będę musiał walczyć? Czy starczy mi sił?

Na szczęście doszedłem do dużej półki, na której po oczyszczeniu mogę wreszcie się wyciągnąć. Gdy owijam się w płachtę, zapada ciemność. Nie mogę odpowiedzieć na sygnały świetlne, jakie na pewno dają mi przyjaciele w Montenvers, z powodu ostrego kantu filaru o kilka metrów ode mnie. Przyjaciele chyba się denerwują nie widząc światełka mojej latarki, ale nawet gdybym mógł się z nimi porozumieć, czy zdobyłbym się tego wieczoru na kłamstwo, że „wszystko w porządku"?

Zasypiam przy zaszywaniu za pomocą haka i szpagatu worka, który rozdarł się o skałę i wygląda, jakby miał zamiar się rozlecieć. Do rzeczywistości przywołuje mnie po kilku godzinach snu, w jaki zapadłem otępiały Ul od zmęczenia, zimno, które wchłonęło nagromadzone w moim ciele podczas wspinaczki ciepło. Dręczy mnie ponownie niepokój, co przyniesie jutro.

Zwykle świt po niespokojnej nocy i nerwowym oczekiwaniu przywraca siły i nadzieje. Tego ranka jednak sprawy inaczej się przedstawiają, gdyż nowy, poważny powód do niepokoju dołączył się do poprzednich. Chodzi o ręce. Są tak poranione i opuchnięte, iż przy najlżejszym dotknięciu sprawiają przenikliwy ból, zwłaszcza koniuszek serdecznego palca pulsuje, jakby zaczęła się w nim gangrena; to winna jest bezczynność nocy. Chcąc przywrócić rękom czucie, przynajmniej na tyle, by mogły mi służyć w czasie wspinaczki, muszę im zaaplikować gimnastykę. Boli to tak potwornie, że zaciskam z całych sił zęby, by nie krzyczeć.

Słońce jest już wysoko, gdy wreszcie ruszam w drogę. O dziesięć metrów wyżej

staję twarzą w twarz z kluczowym problemem. Jest to gładka z wszystkich stron ścianka, wklęsła w środku, a w górze przewieszona, przechodząca w rynnę; zamyka się przede mną jak absyda katedry. Najprostszym rozwiązaniem byłoby bez wątpienia sforsowanie w linii prostej wielkiego czarnego okapu z poszarpanych odpychających przewieszek o wysięgu co najmniej pięciu metrów, ale kilka niepewnych bloków wiszących w jego środku i dość problematyczna asekuracja samotnej wspinaczki odradzają stanowczo takie rozwiązanie. Gładki kilkumetrowy komin uciekający ode mnie w górę, poza którym nie widzę, co dalej, zachęca do pójścia w lewo. Wydostawszy się ponad komin, z radością dostrzegam kilka łatwych skałek, które prowadzą aż pod olbrzymią „czerwoną płytę", prostopadłą i litą o wysokości co najmniej pięćdziesięciu metrów. Widok jej jest przerażający, ale myśl, że ponad nią ściana się trochę kładzie, każe mi iść właśnie tędy. Atakuję w sposób zdecydowany, wbijając gęsto haki w wąziutką szczelinkę, która z początku wydaje się bardzo wygodna. Jednakże po mniej więcej dwudziestu metrach sytuacja ulega zmianie, nie tyle ze względu na pojawienie się małych, groźnych okapików, ile dlatego, że niespodzianie szczelinka staje się zbyt szeroka, żeby utrzymać haki, a zbyt wąska, aby wbić kołki, poza tym jest skośna, przewieszona na całej długości pozostałych trzydziestu metrów. Wiem — za pomocą nitów mógłbym pójść prosto do góry po wypolerowanej płycie granitowej, ale muszę przestrzegać reguł gry, jakie sam przyjąłem, gry, która w tej chwili wydaje się być bezlitosna i bezwzględna.

Dochodzący szum motoru odciąga moją uwagę od nowego problemu. W kilka minut później pojawia się mała awionetka. Co za nieodpowiedzialny facet ten pilot, myślę, czy warto podejmować takie ryzyko, aby pokazać turystom miejsca, gdzie o własnych siłach nie są w stanie dojść? Ale awionetka pojawia się znowu, jeszcze bliżej, tak blisko, że boję się, iż rozbije się o Dru. Zaczynam coś podejrzewać.

Znajduje to potwierdzenie, gdy awionetka wraca po raz trzeci — szukają mnie, dlatego przelatuje tak blisko ściany. Z jedną nogą w ławeczce, trzymając się ręką

haka, odchylam się jak najdalej od ściany wymachując drugą nogą, ramieniem, czapką, krótko mówiąc robię wszystko, aby przyciągnąć uwagę pilota, ale nagle wchłania mnie biała chmura. Słyszę oddalający się szum motoru. Kto wie, czy zauważyli mnie, myślę z dziwnym uczuciem w sercu, jakby ten samolocik był żywą cząstką mego ciała, która się oderwała zostawiając głęboką ranę. Już bym wolał zupełną samotność. Całe to wydarzenie wydaje mi się ostatnią próbą nawiązania łączności ze światem, do którego przestałem należeć. Kiedy i w jaki sposób wydostanę się z tej ściany? Upadam na duchu. Łudziłem się, że zostało mi jeszcze tylko trzysta metrów do końca trudności, a tu okazało się, że droga jest zamknięta, że będę musiał wrócić do wielkiej absydy, do punktu wyjścia, a tymczasem straciłem pół dnia.

Od chwili gdy zakończyłem ostatni niefortunny zjazd na linie do amfiteatru, używałem stale jednej czterdziestometrowej liny nylonowej, a druga, jedwabna leżała w rezerwie w worku. Teraz nadszedł moment użycia obu. Po uważnym bowiem obejrzeniu ściany, z dogodnego punktu, w którym się teraz znajduję, wydaje mi się, że znalazłem wyjście z sytuacji. Chodzi o osiągnięcie za pomocą długich wahadeł pęknięcia, które przerzyna na całej długości prawą stronę absydy i ciągnie się jeszcze dalej przez co najmniej czterdzieści metrów do góry, być może aż do kruchych i mniej stromych skał, do których nie udało mi się dotrzeć. Po wybiciu wszystkich haków ze szczelinki, zostawiając tylko ostatni, który siedzi najpewniej i najwyżej, rozpoczynam szereg ogromnie skomplikowanych wahadeł w prawo.

Pierwsze z nich jest niezwykle długie i kończy się w samym środku absydy, pod wielkim czarnym okapem. Zaczynam ściągać linę, ale stawia opór z powodu zbyt silnego tarcia, muszę więc wrócić i powtórzyć całą operację, robiąc tym razem dwa wahadła. Trzecie wahadło to raczej trawers w poziomej niemal linii, który wyprowadza mnie na długą i wąziutką półeczkę. Nadaremnie kilkakrotnie usiłuję wznieść się do góry po gładkiej ścianie, aby wbić hak wystarczająco wysoko, żeby

móc zrobić ostatnie wahadło. Ponieważ się to nie udaje, próbuję sforsować poziomy trawers w prawo, ale po kilku metrach staję w miejscu osłupiały. Przede mną ściana nieoczekiwanie zapada się ogromną próżnią o ścianach wydrążonych i gładkich — tworzących swego rodzaju monstrualną muszlę; gdzie spojrzę, wszędzie ściany przewieszone i lite bez żadnej szansy przejścia. Próżnia jest tak absolutna, że aż powoduje uczucie mdłości. Zdaję sobie sprawę, że nie mogę zawrócić. Nie mogę też zejść ani iść do góry. Nie mogę iść do przodu, a pęknięcie jest zaledwie jakieś dziesięć metrów ode mnie. Cóż z tego, jest zupełnie nieosiągalne. Czuję się zgubiony, do reszty wyczerpany fizycznie i psychicznie. W zupełnej bezczynności mija co najmniej godzina, nie jestem w stanie podjąć żadnej decyzji. Jestem przypięty do jednego tylko haka, na którym wisi także wór. Wobec perspektywy niechybnej śmierci zasoby sił ludzkich okazują się dużo większe, niż można przypuszczać. Stopniowo odzyskuję panowanie nad sobą i w końcu, gdy dochodzę do wniosku, że nie można poddawać się losowi i bezczynnie czekać na śmierć po pięciu dniach zaciekłej walki o życie, zapala się we mnie iskierka nadziei. Zdobywam się w końcu na odwagę stawienia czoła imponderabiliom związanym z tego rodzaju przedsięwzięciem, które przecież wziąłem w rachubę podejmując decyzję.

U wylotu długiego pęknięcia, które miałem pierwotnie osiągnąć za pomocą wahadła, wystają głazy w kształcie dłoni z rozstawionymi palcami. Przychodzi mi do głowy myśl, że mógłbym się ich uczepić, zarzucając jak lasso linę, a następnie podciągnąć. Postanowiłem spróbować. „Palce" mają jednak wygląd wielce niepewny i zdaję sobie szybko sprawę, że przez zarzucenie lassa nie utrzymam się na nich.

Zawiązuję zatem na końcu liny supły, pętelki, kółka w nadziei, że te jakby macki ośmiornicy zarzucone na skałę w końcu jakoś się zaczepią. Po kilkunastu próbach operacja wreszcie się udaje.

Sprawdzam, czy lina trzyma mocno. Dreszcz przebiega mi po plecach, gdy lina lekko się poddaje, znowu próbuję raz za razem, aż ośmiornica zaczepia o „palce".

Tym razem gdy ciągnę, lina stawia opór. Ale przecież ciągnę w kierunku poziomym, czy supły i węzły nie ześlizgną się z „palców", gdy zawisnę na nich pionowo? I czy „palce" o wyglądzie tak niepewnym nie oberwą się? Lepiej o tym nie myśleć i tak nie mam innego wyjścia. Czynię ostatnie przygotowania przed osunięciem się w próżnię.

Do drugiego końca liny umocowany jest worek. Aby móc wciągnąć go potem do góry, odpinam go z haka, do którego sam jestem asekurowany i delikatnie ustawiam na wąskiej półce. Przez kółko haka natomiast przepuszczam drugą linę aż do połowy jej długości, po czym zawiązuję sobie w pasie oba jej końce, tak że powstaje pierścień o obwodzie około dwudziestu pięciu metrów. Będzie to jedyna możliwa auto asekuracja przy tym niezwykłym skoku. Biada jednak, gdybym musiał polegać na niej: równałoby się to bowiem ponad dwudziestometrowemu upadkowi bez żadnej niemal nadziei na to, aby mały hak wytrzymał szarpnięcie. Zrobiłem wszystko, co było można, teraz nie pozostawało mi nic innego, jak zdać się na los.

Ostatni denerwujący moment wahania, ostatnie ciche błagania o ocalenie i w momencie kiedy zaczyna mnie ogarniać niepohamowany lęk, zamykam oczy, wstrzymuję oddech i osuwam się w próżnię trzymając się dłońmi liny. Przez mgnienie oka mam uczucie, że spadam w dół razem z liną. Potem szybkość lotu powoli słabnie i od razu czuję, że zaczyna mnie huśtać do tyłu — palce skalne wytrzymały. W takich chwilach myśli są szybkie jak błyskawica, a mimo to z niezwykłą wyrazistością wrzynają się w pamięć na całe życie. Jeszcze kilka sekund poddaję się kołysaniu do przodu i tyłu na tej zawrotnej huśtawce, potem zanim zacznę się w próżni obracać wokół własnej osi, podciągam się na ramionach do góry po linie. Z każdym metrem wzrasta niebezpieczeństwo, ponieważ wibracja, w którą siłą rzeczy wprawiam linę, przenosi się z coraz większą siłą i częstotliwością na chwyty. A przecież nie wiem, jak są mocne i ile mogą wytrzymać. Jest to wysiłek krańcowy, nadludzki, daję z siebie wszystko kierując się już tylko instynktem. Przeżywam jeszcze jeden moment wahania, gdy muszę puścić linę i chwycić się występów skalnych. Boję się, że

wszystko się oberwie, ale nim to pomyślałem, już całym ciałem przywieram do nierówności skały, starając się być lekkim jak piórko. Poszło. Czekam chwilę, aż minie podniecenie, i zaczynam ściągać wór. Ależ leci długo w powietrzu! Z jaką ulgą oddycham, gdy ściągając linę stwierdzam, iż przesuwa się swobodnie przez kółko haka. Teraz to mogę już naprawdę powiedzieć, że mam za sobą to „mauvais pas".

Chowam do plecaka jedwabną linę, związuję się końcem drugiej — nylonowej, do której przymocowany jest plecak, i od razu zaczynam wspinać się do góry kilkanaście metrów po niepewnych blokach, do miejsca, w którym pęknięcie staje się bardzo trudne. Wbijam tu hak, przymocowuję doń wór i stosując mój system auto asekuracji „Z" kilkakrotnie usiłuję pokonać przewieszkę, którą muszę przejść wspinając się klasycznie. W końcu udaje mi się przede wszystkim chyba dzięki przekonaniu, że będę mógł asekurować się przez wbicie haka tuż ponad nią. Pech chciał, że rysa, o której myślałem, okazała się zbyt płytka i hak w nią nie wchodzi.

Nade mną to, co wydawało się rysą, w rzeczywistości wygląda raczej na otwarty komin o pionowych, niezwykle gładkich i oślizłych ściankach. Podejmując rozpaczliwy wręcz wysiłek podciągam się jeszcze metr do góry, potem dwa, ale zamiast rys znajduję tylko twarde żyły kwarcu. Zbawcze zwężenie w głębi komina pozwala na wbicie haka dosłownie w ostatniej chwili, na łapu capu, dzięki czemu po wpięciu liny i zawieszeniu ławeczki mogę przynajmniej chwilę odpocząć, aczkolwiek nie śmiem stanąć całym ciężarem. Znowu zaczynam skręcać się i zwijać, by posunąć się jakoś do góry. Musi mi się to udać za wszelką cenę; jak przedtem wspinam się metr za metrem łudząc się na próżno, że uda mi się wreszcie wbić hak. W pewnej chwili kończy się luz liny, ale w żadnym wypadku nie mogę się w tym miejscu zatrzymać. Bez namysłu rezygnuję z systemu auto asekuracji „Z", dzięki czemu uzyskuję trzykrotną długość liny. Znowu pnę się w górę. Trzy metry wyżej lina zaklinowuje się blokując mnie nagle w miejscu. Wysiłek jest tak niesamowity, iż dyszę jak w agonii. Na szczęście dotarłem pod mały okap, gdzie skała była miękka i

krucha jak kreda, co pozwoliło mi wbić cztery czy pięć haków. Ponieważ mogą one wyskoczyć równie łatwo, jak weszły, wiążę je wszystkie pomocniczą linką, dzięki czemu uzyskuję względnie solidne oparcie. Przypominam sobie, że dzięki takiej samej operacji, w podobnym terenie skalnym, udało mi się przezwyciężyć trudny odcinek na wschodniej ścianie Grand Capucin. Po odwiązaniu liny, trzymając się delikatnie jedną ręką liny umocowanej na pęku haków, opuszczam się aż do worka, który musiałem siłą rzeczy zostawić umocowany do haka.

Po dotychczasowym doświadczeniu zdecydowanie rezygnuję z myśli wspinania się dalej wzdłuż rysy. A ponieważ znajduję się już ponad okapami absydy, postanawiam sforsować trawers w lewo i stamtąd próbować dotrzeć do popękanych połogich płyt. Jakoś mi się to w końcu udaje, ale dopiero po pokonaniu skrajnych trudności polegających przede wszystkim na konieczności wykonania małych wahadeł w lewo po absolutnie gładkich, pionowych płytach.

Po zrobieniu w ten sposób niemal pełnego koła docieram wreszcie w pobliże błogosławionych, popękanych, łatwych skał, które wydają się ciągnąć co najmniej przez jakieś pięćdziesiąt metrów, a potem... znowu okapy i przewieszki, wprawdzie bardzo popękane, ale też bardzo wywieszone. Powtarzam dopiero co przebyty trawers, ale w odwrotnym kierunku, by ściągnąć worek i wybić haki. Z początku męczą mnie te wahadła do punktu wyjścia, ale w końcu, sam nie wiem jak, udaje mi się dojść do pęczka haków. Niespodzianie wymyka mi się z rąk ławeczka, nie śmiem śledzić jej lotu, mija dobre kilka sekund, zanim słyszę, jak odbija się o ścianę. Po raz trzeci przygotowuję się do operacji wahadeł. Lina i skały popstrzone są krwią. Moje nieszczęsne dłonie są w strzępach, opuszki palców czepiają się skały żywym mięsem, nerwy są jednak tak napięte, że wcale nie czuję bólu. Gdy kończę trzecią turę wahadeł, zaczyna zapadać noc. Wspinam się pośpiesznie do góry szukając najmniejszej choćby platforemki, na której mógłbym spędzić mój piąty biwak w ścianie. Znajduję ją piętnaście metrów wyżej. Gdy schodzę wybić haki, jest już

zupełnie ciemno.

Z początku biwak zapowiada się gorzej niż poprzedniej nocy, ale nieoczekiwanie dochodzi mnie dalekie wołanie i widzę w kierunku, skąd głos dociera, wyraźnie ruszające się światełka. To szukają mnie moi przyjaciele, którzy zostali w schronisku Charpoua. Odpowiadam im, ile tchu w piersi, zapalając kawałek papieru.

Zauważyli mnie, wydaje mi się nawet, że dosłyszałem, iż zamierzają jutro wyjść mi naprzeciw (na skutek optycznego złudzenia wydawało im się, że schodzę już ze szczytu normalną drogą).

Obecność przyjaciół, choć są daleko i w praktyce w niczym nie mogą mi pomóc, wyzwala we mnie jednak jakąś nadludzką niemal siłę. Nagle wiem, że na pewno osiągnę szczyt Dru i że wrócę do tego życia, które odsuwało się ode mnie w tych dniach coraz dalej, aż stało się tak obce, jak gdyby wcale nie dotyczyło mojej osoby, lecz kogoś całkiem innego, kogoś znanego mi tylko ze słyszenia. Nic się w gruncie rzeczy nie zmieniło w ciągu tych kilku minut, nadal okropnie bolą ręce, ciągle męczy mnie pragnienie, czarny cień okapów nad głową jest tak samo groźny, jak był, a mimo to wszystko się we mnie jak gdyby odmieniło, w zupełnie inny sposób niż w ostatnich dniach widzę teraz i oceniam wydarzenia. Czuję, że dopiero teraz posiadłem właściwe kryterium oceny pozwalające zrozumieć, co tu przeżyłem. Góra, jej skały, przepaść stały się dla mnie czymś tak żywym, jak gdyby były nieświadomie częścią mego ja. Teraz natomiast, kiedy mogę spojrzeć na to wszystko z dystansu, wydaje mi się, że miałem w pewnej chwili uczucie, iż całe życie spędziłem na tej górze tylko po to, by cierpieć i iść w kierunku nieosiągalnego szczytu.

Po raz pierwszy czuję, że mam w garści południowo-zachodni filar Dru, że dokonał się we mnie jakiś przełom wewnętrzny. Mam ochotę płakać i śpiewać z radości.

Nadciąga brzask, zaraz zacznie się szósty dzień walki. Mobilizuję wszystkie siły przeciwko ostatniej przeszkodzie dzielącej mnie od szczytu, ale dłonie odmawiają

posłuszeństwa. W ciągu nocy nękane potwornym bólem, tak mi spuchły, że nie daję rady ani otworzyć, ani zacisnąć pięści. Próbuję je gimnastykować jak wczoraj rano, ale z bólu omal nie mdleję. Z każdej rany miast krwi sączy się ropa.

Słyszę wyraźne głosy ludzkie, potem ukazują się trzy sylwetki na przełączce na normalnej drodze. Podniecony odpowiadam na ich wołanie i pytania. Rozpoznaję tylko głos profesora Cer esy, pozostali dwaj mówią po francusku. Aczkolwiek przyjaciele dodają mi otuchy, z docierających do mnie urywków ich rozmowy wyziera wielki niepokój i troska o mój los. Sądzili, że osiągnąłem już szczyt i schodzę w dół. A więc aby ich uspokoić, zaczynam iść do góry cierpiąc śmiertelne męki z powodu rąk.

Słyszę głos profesora Ceresy, że wejdą drogą normalną na szczyt Dru i będą tam na mnie czekać z jedzeniem.

Ukośne zacięcie w lewo wyprowadza mnie niemal dokładnie na samo ostrze filaru. Wkrótce trudności piątego i szóstego stopnia ustępują miejsca trudnościom czwartego, a nawet trzeciego i drugiego stopnia, filar kładzie się i skała staje się coraz łatwiejsza, coraz szybciej idę do góry. W południe znajduję się niecałe sto metrów od szczytu. Skała jest już zupełnie łatwa i postanawiam pozbyć się wszystkiego, co tylko możliwe, by dojść jak najszybciej już z workiem na plecach.

Zamierzam także zostawić około trzydziestu haków i dwie ławeczki, które mi jeszcze zostały, ale w ostatniej chwili instynktownie wrzucam je z powrotem do worka, nie wiedząc, że zapewniam sobie w ten sposób możliwość wyjścia z ostatniej pułapki na Dru. W istocie bowiem głębokie wcięcie oddziela wierzchołek filara od szczytu Dru, który nieoczekiwanie opada co najmniej pięćdziesięciometrową przewieszoną skałką.

Jeszcze wczoraj ta niespodziewana przeszkoda mogłaby się okazać ciosem ostatecznym, dzisiaj natomiast biorę ją wściekłym szturmem, jakbym był pewny, że teraz nic już nie zdoła mnie powstrzymać od osiągnięcia szczytu. Ręce znowu mam nieczułe na ból, a haki i ławeczki weszły ponownie do akcji. Bryła granitu o wadze co najmniej stu kilogramów obrywa się nagle, gdy próbuję wbić hak, ociera się o moją

lewą nogę, ale ręce mocno wczepione w powietrzny komin nie puszczają chwytów.

Poruszany jak gdyby siłą nadprzyrodzoną, pnę się wciąż do góry, pokonując przewieszone skały nawet klasycznie.

Skały stopniowo zaczynają się kłaść, w dole ukazują się na normalnej drodze postacie przyjaciół, którzy pewni już teraz mego zwycięstwa, zatrzymują się czekając na mnie. Dokładnie o 16.37 staję na szczycie Dru. Rozglądam się szybko dookoła i z workiem na plecach, niemal biegiem zaczynam się opuszczać drogą normalną w dół.

Ostatni zjazd na linie i w dziesięć minut po zwycięstwie ściskam wzruszony profesora Ceresę i alpinistów francuskich, którzy mu towarzyszą, Luciena Berardina, pierwszego zdobywcę zachodniej ściany Dru, oraz Gerarde Gery'a. Ich szlachetny, miły gest jest jeszcze jednym dowodem, że prawdziwe braterstwo alpinistów nie zna granic.

Noc zaskakuje nas na wysokości około 3350 metrów. Nie da się uniknąć szóstego biwaku, ale co to znaczy przecierpieć jeszcze jedną noc, kiedy człowiek wie, że wygrał walkę z samym sobą.

Boże Narodzenie na Mont Blanc To, co teraz opowiem, jest relacją o wspinaczce, która niesłychanie poruszyła szeroką opinię publiczną, aczkolwiek nie ze względów ściśle alpinistycznych. Chodzi o podjętą przeze mnie wspólnie z Silvanem Gheserem próbę wejścia na Mont Blanc drogą przez Poire w pełnych warunkach zimowych, mianowicie w pierwszy dzień Bożego Narodzenia 1956 roku. Próba ta nie powiodła się wskutek złej pogody i z tego też powodu przerodziła się w tragedię. Fakt, że idąc w góry z Gheserem spotkaliśmy przypadkiem dwóch nieznajomych alpinistów, Henry'ego i Vincendona, stał się źródłem wersji mijającej się w dużej mierze z prawdą. Usiłowano łączyć w jakiś sposób śmierć Henry'ego i Vincendona, z moją wyprawą, którą wielokrotnie nazywano szaleńczą. Doszło do tego, że opinia publiczna, umiejętnie podsycana przez prasę, obróciła się ostro przeciwko mnie, reagując w sposób absolutnie

nieobiektywny. A oto jak było w rzeczywistości. Już ponad rok nosiłem się z myślą o drodze przez Poire na Mont Blanc. Byłem urzeczony tym urwiskiem ze skał i lodu, poza tym fascynowała mnie myśl dokonania tego przejścia zimą, ale za każdym razem, gdy już miałem ruszyć do ataku, psuła się pogoda i musiałem uciekać.

Wreszcie niedługo przed Bożym Narodzeniem warunki atmosferyczne wydały mi się pomyślne. Od kilku już tygodni nie sypał śnieg i dzień w dzień świeciło wspaniałe słońce. Nadszedł długo oczekiwany moment.

18 grudnia, wraz z przyjacielem Silvanem Gheserem, który miał być moim partnerem w tej wyprawie, dotarłem do biwakko na Fourche na wysokości 3680 metrów, by sprawdzić, jakie warunki panują w ścianie. Były doskonałe.

Wyznaczyliśmy datę rozpoczęcia wspinaczki na pierwszy dzień świąt. Miały to być dla mnie najpiękniejsze święta Bożego Narodzenia.

W wigilię, wracając do biwakko na Fourche, pięćdziesiąt metrów niżej, na stromym stoku spotkaliśmy dwóch schodzących w dół alpinistów. Przedstawiliśmy się nawzajem, był to Francuz uczący się na przewodnika — Jean Vincendon i Belg, student — Francois Henry. Nocowali w biwakko na Fourche zamierzając zdobyć ostrogę Brenvy, ale widząc o świcie mgły na horyzoncie zrezygnowali. Potem jednak znowu nastała wspaniała pogoda i spotkali nas. Postanowili wrócić z nami do schronu.

— Spędzimy razem noc — powiedzieli — a jutro rano wyruszymy na ostrogę.

W południe osiągamy schron. Przegryzamy coś, potem gdy Vincendon i Henry odpoczywają, ja z Gheserem wychodzimy na rekonesans aż na Colle Moore. Śnieg jest twardy i trzyma znakomicie, nie mogliśmy marzyć o lepszych warunkach. Jest już ciemno, gdy wracamy do schronu.

Henry okazał się bardzo miły, zauważył, że podczas rekonesansu odłamało mi się stylisko czekana i kategorycznie nalegał, abym się z nim zamienił. Ponieważ miał iść jako drugi, uszkodzenie czekana było dlań sprawą mniej istotną. Z naszej strony

zwróciliśmy z Gheserem uwagę na świetny ekwipunek dwójki cudzoziemców. Pod pewnymi względami był on lepszy od naszego. Mieli natomiast nieco za mało żywności, a ponieważ myśmy mieli jej za dużo, daliśmy im wszystkiego po trochu.

Nasz sprzęt biwakowy był mniej „ujednolicony" od ekwipunku Vincendona i Henry'ego, ale bardziej niż wystarczający. Ja miałem śpiwór puchowy, a oprócz tego jeszcze puchową kurtkę. Gheser natomiast miał cały kombinezon puchowy, to jest kurtkę i spodnie i dlatego wziął ze sobą lekką płachtę biwakową z podgumowanego płótna. Na nogi miał parę puchowych botków. Ponadto każdy z nas miał po dwa ciepłe nakrycia głowy, po dwie pary rękawic z wełny i futra.

Nazajutrz, aczkolwiek zbudziliśmy się o 2.30, byliśmy gotowi do wymarszu dopiero o czwartej. Było już późno. Ruszyliśmy od razu w kierunku Colle Moore. Do tego miejsca droga Vincendona i Henry'ego pokrywała się z naszą. Na przełęczy pożegnaliśmy się życząc sobie wzajemnie przyjemnych świąt. Oni poszli na ostrogę Brenvy — a my ruszyliśmy ku Poire, ku tak upragnionej drodze.

Rychło rozwiały się nasze marzenia. Słońce bowiem wzeszło, kiedy znajdowaliśmy się dopiero u początku urwistego żlebu, który o tej porze powinniśmy już mieć dawno za sobą. Stanowczo pora była zbyt późna. Ktokolwiek przeszedł jedną choćby drogę na lodowcu Brenva, wie, jakim niebezpieczeństwem jest pozwolić się zaskoczyć przez słońce w dolnej jego części i że najlepsze są godziny poprzedzające świt. Z bólem serca rezygnujemy z upragnionej drogi Poire. Aby nie wracać z pustymi rękoma, postanawiamy dokonać łatwiejszego i stosunkowo mniej niebezpiecznego przejścia ostrogi Brenvy. Myśleliśmy z początku, że może dogonimy Vincendona i Henry'ego, ale osiągnąwszy ostrogę po długim ukośnym trawersie stwierdziliśmy, że dzięki naszej dobrej kondycji wyprzedziliśmy ich spory kawałek. Vincendon i Henry szli w pewnej odległości za nami, powoli, choć nie wyglądało, żeby borykali się z trudnościami.

Był to jeden z najpiękniejszych dni, jakie pamiętam w górach. Dookoła nas

roztaczała się fantastyczna i surowa sceneria. Spod szczytowej bariery seraków pod wpływem gorących promieni słońca oberwała się nagle ogromna lawina.

Przetoczywszy się tysiącmetrową ścianą w dół, wypełniła śnieżną chmurą cały kocioł Brenvy. Nasza przezorna decyzja okazała się słuszna. Gdybyśmy się nie wycofali i poszli do góry przez Poire, najprawdopodobniej lawina ta by nas zmiotła.

Na tej drodze natomiast byliśmy bezpieczni i wszystko szło gładko. Vincendon i Henry posuwali się za nami w pewnej odległości. Często zwalnialiśmy kroku, aby mogli do nas dojść, ale na próżno. Widocznie nie byli dostatecznie zaaklimatyzowani.

Pod wieczór zbliżaliśmy się już niemal ku końcowi drogi; gdy jakieś sto metrów dzieliło nas od przełęczy Brenva, nagle załamała się gwałtownie pogoda. Niebo zasnuło się chmurami i w niecałe pół godziny nawałnica miotała nami siekąc śniegiem i lodem. Zapadła ciemność, a my wciąż znajdowaliśmy się w tym samym mniej więcej miejscu. Trzeba było pogodzić się z myślą, iż przyjdzie nam biwakować w samym gąszczu groźnego labiryntu seraków. Rozlokowaliśmy się możliwie najwygodniej. Po kilku jednak godzinach Gheser stracił czucie w nogach z powodu zimna. Zaniepokojony dałem mu śpiwór puchowy, a sam wziąłem jego płachtę biwakową. Ponadto, aby nie zamarznąć w nocy, opróżniliśmy plecaki z żywności i wsunęliśmy w nie nogi. Sen w tych warunkach był utopią. Nie zmrużyliśmy oka.

O świcie dnia 26 grudnia żywioły nadal szaleją. Jesteśmy prawie zasypani.

Stopy Ghesera są w coraz gorszym stanie. Ja natomiast szczęśliwie wyszedłem bez szwanku, dzięki szczęściu i dzięki szczególnej konstytucji, która, jak twierdzą fizjologowie, łatwo przystosowuje się do niskich temperatur. Warunki w ścianie stały się tak niebezpieczne, że zejście tą samą drogą nie wchodzi w ogóle w rachubę.

Zbocza pokryła gruba warstwa luźnego, nie związanego z podłożem śniegu.

Należało szukać ucieczki ku górze, w linii możliwie prostej, by nie strącić lawiny.

Niepokoję się o Vincendona i Henry'ego, którzy biwakowali nieco niżej od nas. Na moje wołanie słyszę płaczliwą odpowiedź. Domyślam się, iż są w tarapatach.

Również dla nich była to bardzo ciężka noc. Łączę moje dwie liny i zjeżdżam do nich, jakieś osiemdziesiąt metrów wzdłuż niemal pionowego żlebu z zielonego lodu. Potem wracam z nimi do góry aż do miejsca naszego biwaku do Ghesera. Opowiadają, że schronili się w zbawczej małej szczelinie sto metrów poniżej naszego biwaku, nieco powyżej Ilót Rocheux. U Henry'ego, podobnie jak i u Ghesera, występują początki odmrożenia lewej stopy.

Wiążemy się w czwórkę jedną liną w następującej kolejności: ja, Gheser, Henry, Vincendon. Drogę można tylko zgadywać. Kierując się wyłącznie instynktem zaczynam podchodzić trochę na ukos w prawo, a potem wprost do góry. Wczoraj wieczorem zanim rozpętało się to piekło, wydało mi się, iż widzę w tym właśnie miejscu możliwość przejścia między serakami.

Modlę się, abyśmy tylko trafili na to miejsce. Wciąż walczymy z nowymi trudnościami. Zawierucha jest tak silna, że nie sposób trzymać otwartych oczu. Na brwiach, rzęsach, powiekach osiadają igiełki lodu. Idziemy po stromych polach pokrytych puchem, to znów po ścianach szczerego lodu. Atakuję je niemal bez zastanowienia, gdyż widoczność nie przekracza zasięgu dwóch metrów. Potem zagubiliśmy się w labiryncie szczelin.

Był to pierwszy dzień po Bożym Narodzeniu. Czworo ludzi zabłąkanych wśród najgroźniejszych seraków na Mont Blanc, oślepionych mgłą i nawałnicą, wyczerpanych bezsennym biwakiem i przerażonych myślą o nadchodzącej nocy, walczy rozpaczliwie o życie. U Ghesera i Henry'ego występuje przy tym pierwsze stadium odmrożenia stóp. Błąkaliśmy się wśród niewidzialnych filarów i lodowych otchłani aż do 3 po południu. W tym momencie rozwarły się chmury i nad nami pojawiła się kopuła Mont Blanc. Wiał silny wiatr północny, mróz był nie do zniesienia.

Ale przynajmniej wiedziałem teraz, gdzie jesteśmy. Byliśmy na przełęczy między Rochers Rouges. Instynktownie szukaliśmy drogi wyjścia po stronie francuskiej.

Chamonix było w dole, blisko, wabiło, wydawało się, że można w pięć minut stoczyć

się tam w dół. Co za nieodparta pokusa. Czekało nas tam ciepło, odpoczynek.

Jednak po zejściu około stu metrów zdałem sobie sprawę, że to wszystko złudzenie.

Od doliny bowiem i ocalenia dzieliło nas strome zbocze zasłane grubą warstwą świeżego śniegu, który w każdej chwili mógł się osunąć i porwać nas ze sobą. W tych warunkach wszystkie stoki spadające z działu wodnego nie nadawały się do przejścia. Zdradliwe bowiem pokłady świeżego śniegu spoczywały na zamarzniętym podłożu; wystarczył tu jeden krok, sam ciężar ciała, by ruszyły w dół. Naradziłem się z towarzyszami. Wszyscy byli zgodni zarówno co do tego, że o zejściu w tych warunkach nie ma mowy, jak i co do tego, że jedyną możliwością ucieczki jest dla nas droga najdłuższa i najbardziej uciążliwa, a mianowicie wejście na szczyt Mont Blanc, by stamtąd zejść do schronu Vallot, gdzie przynajmniej znajdziemy osłonę od szalejących żywiołów. Jeszcze jeden biwak pod gołym niebem oznaczałby dla nas koniec.

Była to droga najdłuższa, ale też najłatwiejsza. Nie nastręczała żadnych trudności ani niebezpieczeństwa. Trzeba było po prostu iść szerokimi grzbietami omiatanymi przez wiatr, oczywiście najszybciej jak tylko można. Dlatego postanowiliśmy rozłączyć się i iść dwiema dwójkami: ja z Gheserem, Vincendon z Henryk. Przez mniej więcej godzinę szliśmy obok siebie, pochyleni pod nawałem wichury, w kierunku szczytu. Czasami nasza dwójka wyprzedzała pozostałą, potem oni dochodzili do nas, gdy zatrzymywaliśmy się, aby poprawić plecaki lub strzepnąć śnieg, który wciskał się wszędzie, i z kolei szli naprzód, przed nami. Po pewnym czasie znowu ich minęliśmy. Dlatego właśnie nie zorientowałem się, że zgubiliśmy ich. Ja z Gheserem szliśmy pierwsi. Byłem przekonany, że Vincendon z Henry'm idą ciągle naszym śladem, w odległości kilkudziesięciu metrów. Ostatni raz, gdy obróciwszy się spostrzegłem ich, wydawało mi się, że istotnie zostali daleko w tyle, ale szli dalej, systematycznie choć powoli. Znajdowali się w tych samych warunkach co my, może nawet lepszych, gdyż nogi Ghesera były jak dwa kawałki drewna, mimo

to maszerował wytrwale, nie skarżąc się. Ich ekwipunek był lepszy od naszego, żadne trudności nie czyhały po drodze. Był to tylko wyścig z czasem i wyczerpaniem.

Chodźcie! Chodźcie szybciej! — wołałem.

Stanęliśmy z Gheserem na szczycie Mont Blanc już o zmierzchu, sparaliżowani niemal z zimna. Zaczęliśmy schodzić po przeciwległym stoku prowadzącym do schronu Vallot. Było już ciemno, gdy weszliśmy do środka. Pierwszą rzeczą było ściągnięcie z nóg Ghesera butów. Dopiero wówczas zorientowałem się, jak poważny jest jego stan. Również na ręce miał kilka pęcherzyków od odmrożenia. Nie było chwili do stracenia. Zużywając pół litra spirytusu, który został nam do gotowania, masowaliśmy energicznie stopy, bez przerwy przez wiele godzin, aż wróciło w nie czucie i stały się mniej sztywne.

Przez cały czas towarzyszył nam wzrastający niepokój o Vincendona i Henry'ego. Co pewien czas wyglądałem przez drzwi, widząc za każdym razem snujące się po grani gęste mgły. W częstych chwilach przejaśnienia musieli oni jednak widzieć nasze światełko w schronie. Przy każdym porywie wiatru wydawało nam się, że słyszymy ich głosy. Czy to możliwe, że nie wytrzymali, że nie dotarli do szczytu i postanowili biwakować po tamtej stronie? Byłoby to szaleństwo. Ale teraz nie mogliśmy już nic dla nich zrobić, było za późno.

Wielu źle poinformowanych zastanawiało się później, dlaczego „zostawiłem" Vincendona i Henry'ego na szczycie Mont Blanc. Tak może myśleć tylko ten, kto nie ma pojęcia o górach. Zostawiłem w tyle za sobą tych dwóch młodych ludzi, będąc absolutnie przekonany, że pójdą po naszych śladach i lada moment zjawią się w schronie. Mieli takie same szansę jak my, a nawet większe. Dlaczego nie zjawili się?

Pytanie to gnębiło mnie przez całą noc w Vallot. Nie mogłem wówczas znaleźć odpowiedzi, tak jak nie mogłem pójść ich szukać bez narażenia na pewną śmierć nie tylko siebie, ale także i Ghesera. Do głowy nie mogła mi przyjść myśl, że Vincendon i Henry, gdy tylko zostali nieco w tyle i stracili nas z oczu, powzięli szaleńczą decyzję,

którą przypłacili życiem. Jak się bowiem dowiedziałem później, zamiast pójść za nami ulegli pokusie zejścia bezpośrednio w kierunku świateł Chamonix, które tak urzekały. Była to „łatwa" droga, którą razem, jednomyślnie odrzuciliśmy jako zbyt niebezpieczną. Mimo to postanowili pójść nią nie uprzedzając nas o tym. Dlaczego to zrobili? Nigdy się nie dowiemy. Prawdopodobnie nie byli dostatecznie przygotowani do tak poważnych wypraw alpejskich nie tyle pod względem technicznym, ile psychicznie. Jedno jest pewne, mianowicie, że zginęli z powodu powziętej przez siebie błędnej decyzji.

Rano 27 grudnia mieliśmy jeszcze nadzieję, że biwakowali gdzieś niedaleko szczytu i że wkrótce zejdą do nas. Noc była koszmarna nawet w schronie. Mój termometr wskazywał wewnątrz temperaturę minus 18 stopni. Znaleźliśmy tylko trzy czy cztery zmarznięte koce. Wyjrzałem o świcie na dwór, wiatr nieco mniej porywisty nadal toczył kłęby mgieł. Tylko od czasu do czasu, w rzadkich momentach można było dojrzeć kopułę Mont Blanc. Wołaliśmy Vincendona i Henry'ego, nie było żadnej odpowiedzi. Czekaliśmy na nich kilka godzin. Byliśmy w takim stanie, iż nie mogliśmy wejść na szczyt, aby sprawdzić, co się stało z naszymi przygodnymi towarzyszami wspinaczki. Gheser nie mógł nawet wciągnąć butów na odmrożone stopy. Jedyna droga do ocalenia prowadziła w dół. Trzeba było zejść jak najszybciej za wszelką cenę.

Naciągnąłem Gheserowi na nogi puchowe buty i owinąłem pasami z koca, który pociąłem. Do tego rodzaju onucy przymocowałem raki za pomocą zwykłych pasków i kawałków drutu, jaki szczęśliwym trafem znalazłem w schronie. Była 10, gdy wyszliśmy ze schronu. Przez moment zawładnęła i mną pokusa, by zejść prosto w dół do Chamonix. Wydawało się tak bliskie. Gdy z miejsca utonąłem w morzu świeżego i głębokiego śniegu, przypomniałem sobie o niebezpieczeństwie. Bez chwili tedy wahania obrałem kierunek na Dóme du Góuter, by dojść następnie do grani Bionassay.

W niektórych miejscach zapadaliśmy w śnieg aż po pas. Często musiałem pomagać sobie rękoma, by torować drogę i móc podnosić nogi. Mgła gęstniała coraz bardziej, aż wchłonęła nas zupełnie. Grań Bionassay, którą z trudem znaleźliśmy, była niezwykle zdradliwa. Gheser musiał zdobyć się na niemal nadludzki wysiłek.

Dopóki mógł iść o własnych siłach, musiałem torować drogę starając się przy tym zapewnić maksimum bezpieczeństwa. W tych warunkach czas wlókł się w nieskończoność.

Było już południe, znajdowaliśmy się teraz na lodowcu Dome, gdy pojawiło się gorące słońce rozświetlając nam drogę. Warstwa głębokiego świeżego śniegu zakrywała szczeliny, trzeba było zachować jak największą ostrożność. W ciągu dwóch godzin niewiele zeszliśmy w dół. Nagle o drugiej po południu przeleciał nisko nad naszymi głowami helikopter, nie dostrzegł nas jednak. Mgła bowiem znowu zasnuła wszystko.

Od godziny już krążyliśmy po lodowcu szukając bezskutecznie bezpiecznej drogi. Seraki i mostki śnieżne tworzyły jeden wielki labirynt. Wreszcie przechodząc przez któryś z kolei most czuję, że wszystko dookoła się wali, że w białym obłoku śnieżnym pochłania mnie lodowiec. Wydaje mi się, że lot nigdy się nie skończy, tak jakbym czekał na coś, co nigdy nie nastąpi. Wszystko wokół mnie staje się coraz bardziej mroczne. Wreszcie ostre szarpnięcie jakby rozrywa mi ciało. Zawisłem w próżni w ciemności szczeliny. W ręku mam wciąż czekan, jestem zawieszony na linie w lodowej studni o szerokości jakichś trzech metrów. Uprzytamniam sobie, że wiszę głową w dół, poleciałem jakieś dziesięć-dwanaście metrów. Dziesięć metrów niżej widzę delikatny mostek śnieżny w poprzek szczeliny, a pod nim czarną bezdenną otchłań. Czuję, że się duszę nie tylko ze względu na zaciśniętą wokół pasa linę, ale i plecak, który zsunął mi się na głowę. Jego pasy ściskają mi gardło, paraliżują ruch ramion. Czuję, że to już koniec. Pozostawałem w tej pozycji kilka minut, jak wisielec, który by przez pomyłkę jeszcze żył. W końcu biorę się jednak w garść.

Przytłumiony głos, który z trudem wydobywam z siebie, dociera wreszcie do Ghesera. Mimo bólu, jaki mu sprawiają odmrożone stopy, zdołał zahamować mój upadek i wytrzymać szarpnięcie liny, między innymi dzięki silnemu jej tarciu o śnieg podczas mego kilkunastometrowego lotu. Lina w istocie wyżłobiła głęboki ślad w śnieżnej wardze szczeliny, co podziałało jak hamulec. Krzyczę, żeby mnie jeszcze trochę opuścił w dół. Gheser powoli popuszcza linę, aż opadam jak ładunek manewrowany przez dźwig ną śnieżny mostek. Ostrożnie próbuję stanąć na nogi uważając, by mostek się nie zawalił. Nareszcie jestem znowu człowiekiem, a nie pakunkiem, ale człowiekiem, który ugrzązł na głębokości jakichś dwudziestu metrów w szczelinie.

Zastanawiałem się, co robić. Ośmiomilimetrowa linka pomocnicza, dzięki której mógłbym się wydostać stąd, znajduje się w plecaku i oczywiście nie mogę dostarczyć jej Gheserowi. Nie mogę także stracić plecaka, bo zginę z zimna i głodu. Lina, którą jestem związany z towarzyszem i która wstrzymała mój upadek, coraz głębiej wrzyna się w krawędź szczeliny pod ciężarem mego ciała. Po zastanowieniu się znajduję wreszcie wyjście. Zdejmuję plecak, ustawiam go na mostku, drżąc ze strachu, aby się nie zapadł. Do jednego końca linki pomocniczej przymocowuję plecak, drugim jej końcem wiążę się w pasie; w ten sposób, jeśli uda mi się wydostać ze szczeliny, będę mógł wyciągnąć cenny ładunek.

Wołam do Ghesera, aby napiął sztywno linę, którą jesteśmy związani, i mobilizując wszystkie siły, gołymi rękami podciągam się kilkanaście metrów do góry po linie, aż do jedynego miejsca, gdzie szczelina zwęża się i gdzie wreszcie mogę, zupełnie już wyczerpany, zatrzymać się w szerokim rozkroku, naciskając zaopatrzonymi w raki nogami na ścianki. W tej męczącej pozycji udaje mi się wyrąbać czekanem dwa stopnie w lodzie w każdej ściance i uzyskać w ten sposób pewniejsze oparcie dla nóg.

Dokładny opis technicznych manewrów, dzięki którym udało mi się w końcu

wydostać ze szczeliny, byłby i długi, i zbyt nużący. Po prostu improwizowałem przeróżne pozycje akrobatyczne, dzięki którym zdołałem pokonać zbity, wystający nawis z mocno wklinowaną weń liną. Pamiętam, że gdy dotarłem pod tę wielką, wysuniętą krawędź, bezskutecznie usiłowałem ją zburzyć za pomocą czekana. W końcu zdenerwowany kazałem Gheserowi zrzucić pętlę, przewinąłem ją sobie pod pachy, ale nie mogłem zrobić węzła.

— Trzymaj mocno! — krzyknąłem do Ghesera. — Błagam cię, trzymaj! — i zawisłem w próżni, wciągając się na pętli. Jednym koziołkiem wylądowałem ponad nawisem. Czułem się jak nowo narodzony. Biada, jeśliby Gheser nie wytrzymał mego ciężaru. A przecież to w ogóle nadzwyczajne, że zdobył się na taki wysiłek.

Była już 7 wieczór, gdy dzięki lince, do której przywiązałem plecak, wyciągnąłem go z głębi szczeliny. Dziesięć minut później, nim zapadła noc, szliśmy w kierunku jednego z seraków z zamiarem biwakowania pod gołym niebem. Dręczył nas niepokój — miała to być przecież już trzecia noc w tak potwornie ciężkich warunkach. Nasze obawy spełniły się zresztą, . noc bowiem była niezwykle zimna zarówno na początku, gdy sypał śnieg, jak i później, kiedy na nowo się rozpogodziło.

Gheser zaczął się również uskarżać na odmrożenie rąk. Oddałem mu parę rękawic i kaptur. Nic więcej nie mogłem dla niego zrobić. Już na pierwszym biwaku, trzy dni temu, kiedy zorientowałem się, że skostniały mu nogi, zamieniłem się z nim śpiworem, aby mógł trzymać nogi w cieple. Tamtej nocy okryłem się zwykłą podgumowaną płachtą, teraz przed świtem czułem, że i moje nogi również kostnieją z zimna i że tracę w nich czucie. Byłby to koniec dla nas obu. W przypływie rozpaczy, podobnie jak tamtej nocy, kilka lat temu, w przededniu zdobycia K 2, chwyciłem czekan i jego trzonkiem zacząłem gwałtownie walić po nogach, aż ostry ból oznajmił, iż krew zaczęła znowu w nich krążyć.

Nowy dzień, 28 grudnia, przyniósł nam piękne słońce, ale nie było ono w stanie ożywić nas, byliśmy jak zupełnie wyładowane baterie. Mimo wszystko musimy ruszyć

z miejsca. Znowu opatruję nogi Ghesera i w drogę. Na domiar wszystkiego dostałem teraz urazu na punkcie szczelin, widzę je nawet tam, gdzie ich nie ma. Aby zmniejszyć niebezpieczeństwo, często czołgam się na czworakach. Idę do przodu na całą długość liny, która łączy mnie z Gheserem, torując głęboki ślad na śniegu. Po czym ciągnę często tym śladem Ghesera, leżącego na plecach i trzymającego bolące nogi w powietrzu. Męczymy się tak i cierpimy cały dzień, aż do schroniska Gonnella.

Tu nareszcie znajdujemy stertę koców. Sienniki na pryczach są suche. Za to zapasy żywności równe prawie zeru. Kawał suchego chleba, kawałek kiełbasy, bułka.

Straciliśmy resztę jedzenia zaraz pierwszej nocy, kiedy wypróżniliśmy zawartość plecaków, aby móc się nimi nakryć, a rano nie byliśmy w stanie znaleźć większej części naszych zapasów.

Dochodząc do schroniska zauważyliśmy na leżącym poniżej lodowcu Miage małe punkciki posuwające się do góry. Domyślamy się, że przyjaciele śpieszą nam na pomoc. Tymczasem zapada noc. Widzimy na lodowcu oddalające się światełka.

Wracają już do Courmayeur. Czy zrezygnowali z akcji ratunkowej? Wycieńczeni rzucamy się na pryczę nie chcąc o niczym myśleć. Leżymy tak bez przerwy trzynaście godzin.

Mija cały następny dzień, a pomoc nie nadchodzi. Widzimy, jak punkciki podchodzą nieco wyżej niż wczoraj, po czym znowu się cofają. Czyżby przejście było niemożliwe z powodu śniegu?

Jestem zajęty przez cały dzień. Tyle rzeczy trzeba zrobić. Wygarnąć śnieg z pieca, rozłupać czekanem belkę pozostawioną, być może, dla naprawy dachu, rozpalić ogień, wysuszyć ubranie, roztopić śnieg na ciepłą wodę, która jest naszym jedynym pożywieniem. Gheser unieruchomiony na pryczy, z niezdolnymi do niczego rękami i nogami, wymaga opieki jak chory. Byłem bardzo zaniepokojony stanem jego odmrożonych kończyn, ale nie dawałem tego po sobie poznać. Myślałem nawet,

żeby go zostawić samego na chwilę i zejść w dół naprzeciw przyjaciołom. Sam dałbym jakoś radę. W najgorszym wypadku zjechałbym na linie, ale czy mogłem zostawić mego towarzysza w tych warunkach? Zdałem sobie sprawę, że bardziej przydam mu się tutaj.

Ranek 30 grudnia przynosi nowe zmartwienie — sypie śnieg. Wychodzę na dwór, zaczynam głośno wołać. Niespodzianie dochodzi odpowiedź. Mgły nagle się rozwierają i trzysta metrów poniżej schronu widzę cztery podchodzące do góry sylwetki. Ogarnia nas ogromna fala radości. Pół godziny później na skalistej grani w pobliżu schronu pojawia się mój przyjaciel Gigi Panei. Jednym susem doskakuje do mnie wzburzony. Ze wzruszeniem spoglądam na podchodzących za nim pozostałych kolegów, przewodników Cesare Geya, Albino Pennara i Sergio Viotto. Będę zawsze pamiętał, z jaką wdzięcznością ściskałem ich i z jaką radością oni uściskali mnie.

Od razu spytałem ich, czy wiedzą, co się stało z Vincendonem i Henry'm.

Powiedzieli, że widziano ich z helikoptera żywych pod przełęczą Brenva w pobliżu Grand Plateau. Wiadomość ta uradowała mnie, ale jednocześnie zaskoczyła. Nie rozumiałem, w jaki sposób mogli się tam znaleźć. Zastanowiwszy się zrozumiałem, jaki popełnili błąd, dlaczego zniknęli zamiast pójść za nami. Ale dopiero po powrocie do Courmayeur dowiedziałem się, że helikopter francuski wysłany na ich poszukiwanie rozbił się przy lądowaniu na Plateau i że pilot wyszedł z opresji za cenę poważnego odmrożenia. Obaj alpiniści zmarli natomiast z zimna, tam w górze, wśród szczątków helikoptera, po ośmiu, a może i więcej dniach straszliwej agonii.

Ale owego dnia w schronisku Connella myślałem, że zostali uratowani tak jak my, i z sercem przepełnionym radością z powodu tego szczęśliwego zakończenia rzuciłem się na zawartość plecaków moich przyjaciół. Do dziś nie mogę się nadziwić, ile ja wtedy zjadłem. Byłem tak głodny, że zamilkł rozsądek, połykałem na przemian kiełbasę, gorące mleko, ser, słodkie herbatniki. Jadłem wszystko, co mi popadło pod rękę, i gadałem, gadałem. Tyle rzeczy mieliśmy sobie do powiedzenia.

W godzinę później w wirujących dookoła płatkach śniegu ruszyliśmy w dół. Mój towarzysz schodził podtrzymywany linami przez przyjaciół, ja szedłem z przodu lub z tyłu o własnych siłach. Obraz ten zamyka długą dramatyczną odyseję. I pomyśleć, że miały to być najpiękniejsze święta Bożego Narodzenia w moim życiu.

Jak tyle razy przedtem, tak i tym razem wyruszyłem po skrupulatnych przygotowaniach, zawsze ożywiony tym samym duchem, przestrzegając tych samych zasad ostrożności, opierając się na całym nagromadzonym doświadczeniu alpinisty i przewodnika.

Jednym słowem, byłem tym samym człowiekiem, co na K 2 czy na Dru, z tą jedynie różnicą, że aczkolwiek wyszedłem z towarzyszem cało z tej równie niesamowitej, co niemożliwej do przewidzenia sytuacji, potraktowano mnie ni mniej, ni więcej tylko jak niedoświadczonego i lekkomyślnego turystę, który nie zdając sobie z tego sprawy, własną brawurą spowodował masę kłopotów. To naprawdę nie do wiary upokarzające, z jakim brakiem zrozumienia i lekkomyślnością komentowano tę pechową wyprawę. Prawie nikt nie pomyślał, aby informacji o przebiegu wydarzeń zasięgnąć z pierwszej ręki, wielu natomiast bez żadnych skrupułów krytykowało i ferowało wyroki na łamach prasy i w telewizji. Znaleźli się nawet ludzie, uważani za kompetentnych w sprawach alpinizmu, którzy ośmielili się stawiać sprawę na płaszczyźnie moralnej zastanawiając się, czy w ogóle warto pokonywać zimą tę flankę Mont Blanc. A cóż można powiedzieć o uwagach poczynionych przez tych, dla których góry są niczym innym, jak zwykłym punktem geograficznym i którzy a priori piętnują alpinizm jako coś „całkowicie nieprzydatnego dla sprawy cywilizacji i postępu"? Owe święta Bożego Narodzenia na Mont Blanc były dla mnie ciężkim pod każdym względem doświadczeniem, ale w ostatecznym rachunku i ono okazało się pożyteczne, bo pomogło mi lepiej poznać ludzi. Moje sukcesy alpinistyczne w następnych latach, udział w akcjach ratunkowych, często niebezpiecznych, w których zawsze chętnie uczestniczyłem, przyniosły mi wiele satysfakcji moralnej; tym bardziej

że znalazły uznanie w oczach tych samych, którzy przedtem mieszali mnie z błotem.

Stanowiło to oczywiście pewne zadośćuczynienie. Kilku wrogów pozostało jednak, a okazali się nimi w ostatecznym rachunku tylko ci, którzy nie są w stanie ze względu na swą gnuśność przebaczyć nam — ludziom czynu — przywilejów, z jakich korzystamy.

Wielki Filar Narożny (Grand Pillier d'Angle) Ktoś uznał, że jest to ostatni do rozwiązania problem na Mont Blanc, ktoś inny, że jest to w ogóle direttissima na wierzchołek. Nie wydaje mi się, aby tak jedno, jak i drugie odpowiadało prawdzie. Jednak było to piękne, wspaniałe pierwsze wejście tą drogą na szczyt Mont Blanc. Dla mnie ma to szczególne znaczenie, jako że nie udało mi się jeszcze doprowadzić do końca żadnej wielkiej wspinaczki bez przeróżnego rodzaju trudności. Tym razem i ja mogłem wreszcie powiedzieć, że wszystko poszło gładko... że właściwie nie ma o czym opowiadać.

Od wielu lat planowaliśmy z Toni Gobbim dokonać przejścia jakiejś pięknej drogi, ale kilka dni temu, kiedy wreszcie wyruszyliśmy z mocnym postanowieniem przejścia wschodniej ściany Grand Capucin, pogoda uległa pogorszeniu, zanim zdążyliśmy wejść w ścianę. Tak nasze plany znowu się rozwiały. Bardzo mi zależało na powtórzeniu tej mojej drogi z Gobbim. To on przecież wskazał mi ją po raz pierwszy, lecz nie mógł wówczas wziąć udziału w wyprawie. Poza tym ciekaw byłem, jakie wrażenie odniosę powtarzając ją teraz, gęsto — jak słyszałem — nabitą hakami.

Nad górami zapanowała ponownie piękna pogoda. Trzeciego już z rzędu słonecznego ranka, gdy stałem na balkonie z widokiem na Mont Blanc i dumałem nad doskonałymi warunkami panującymi w górze, przyszła mi do głowy myśl stosowna do chwili. Jeśli moi klienci nie mają ochoty się wspinać, to przecież nie powód, żebym nie szedł w góry. Od razu przystąpiłem do działania.

Niebawem jestem w sklepie Gobbiego, czekam, aż pożegna jakiegoś klienta,

potem biorę go na bok, pytam prosto z mostu: — Idziemy na Pilier d'Angle?

Spojrzał na mnie takim wzrokiem, że gdybym go nie znał, uciekłbym co sił w nogach błagając o przebaczenie.

— Kiedy? — pyta.

— Od razu — odpowiadam. Mija kilka sekund, po czym tonem człowieka zadowolonego, a jednocześnie zrezygnowanego mówi wreszcie: — No, to idziemy. — Chętnie bym go uściskał.

W trzy godziny później jesteśmy już w drodze, klucząc wśród szczelin lodowca Gigante, który wyraźnie nie chce tego gorącego popołudnia przepuścić nas bezkarnie. Zapadamy się aż dwa razy po pierś na zdradzieckich mostkach śnieżnych, z przepaścią pod nogami. Po pięciu i pół godzinach takiego cwałowania, po przejściu przełęczy Fourche i Moore — oczywiście z podejściem do góry i zejściem po stromych oblodzonych zboczach — dobijamy do podstawy naszego filaru. Wygląda, jakby zrzucił z siebie wszystkie luźne głazy, tak gęsto podziurawione jest pole śnieżne u jego podnóża. Jest już prawie wieczór. Rozbijamy namiocik na jedynym kawałku śniegu, który ocalał od bombardowania.

O 6.30 rano jesteśmy gotowi do szturmu. Jest 1 dzień sierpnia 1957 roku.

Początek zapowiadającego się pięknie miesiąca. Z dołu potężny Pilier d'Angle wygląda jak bardzo szeroka tysiącmetrowej wysokości nieforemna ściana odstająca od reszty masywu Mont Blanc. Robimy krótki rekonesans na lodowcu w lewo, potem w prawo, w końcu postanawiamy zaatakować ścianę w samym jej środku, by następnie osiągnąć i przejść regularne pęknięcie przecinające ogromną ścianę na długości co najmniej pięciuset metrów. Jest to logiczny i naturalny szlak, który podsuwa sama góra.

Z początku wspinamy się po łatwych, kruchych skałach upstrzonych śniegiem.

Wysiłek jednak jest duży z powodu wściekle ciężkiego worka i piekącego bezlitośnie

słońca w nieruchomym powietrzu. Po upływie paru godzin dochodzimy do długiego pęknięcia, które z bliska okazuje się ciągiem szerokich kominów, poprzegradzanych co pewien czas trudnymi zwężeniami lub zaklinowanymi blokami nie budzącymi ani odrobiny zaufania.

— Jak budowla, w której wystarczy ruszyć jedną cegłę, aby cała się zawaliła — zauważył Gobbi.

Zaczyna się długa, trudna, akrobatyczna wspinaczka. Niekiedy posuwamy się do góry, posługując się hakami i ławeczkami, ale najczęściej klasyczną wspinaczką.

Zmierzch zaskakuje nas na wygodnej platformie, na wysokości około trzystu metrów od podstawy filaru. Noc jest cicha, niezbyt zimna, a nawet urozmaicona przez odkrycie koło północy komety zawieszonej między Aiguille Verte a Grandes Jorasses.

Z pierwszymi promieniami słońca zaczynamy znowu się wspinać, po tym samym co poprzednio pęknięciu, napotykając te same co przedtem trudności.

Jedyną nowością jest straszliwe pragnienie, które udaje nam się jako tako ugasić soplami lodu. Wczesnym popołudniem, po pokonaniu ostatniej trudnej przewieszki, dobijamy do końca pięciuset metrowego pęknięcia o mniej lub bardziej mocnej skale i niespodzianie lądujemy na niezwykle stromej ściance lodowej, z której tylko tu i ówdzie wystają skałki. Dwadzieścia metrów prawie poziomego trawersu tym „mauvais pas" wprowadza nas w samo serce północnej flanki Pilier d'Angle, jednej z najbardziej surowych i trudnych, „mieszanych" lodowo-skalnych ścian alpejskich, jaką kiedykolwiek widziałem.

Droga, którą wytyczyliśmy, łączy w istocie rzeczy trzy różnego rodzaju wspinaczki, wszystkie w najwyższej skali trudności. Różnica wysokości od podstawy filaru do wierzchołka Mont Blanc wynosi około tysiąca pięciuset metrów, z czego pierwsze sześćset to lita skała, następne czterysta to ściana lodowo-skalna, a pozostałe pięćset metrów to tylko lód. Trafny i wymowny wydaje mi się sporządzony

przez Gobbiego opis tych północnych zerw filaru: Od strony wschodniej przechodzimy na północną; zostawiamy za sobą słońce, ciepło, kwietne poduszeczki wyzierające ze szczelin skalnych, pion, litą skałę i wkraczamy w królestwo lodowo-skalne. Cóż to takiego? Jest to teren charakterystyczny dla północnych ścian, nie cały skalisty i nie cały lodowy, nie ma tu trudności szóstego stopnia, ale ma się ochotą za każdym krokiem wbijać haki, ponieważ mało tu dobrych chwytów dla rąk, stopnie usuwają się spod stóp, możliwości zaś asekurowania towarzysza na linie — żadne. Lód szlifuje granit, aż staje się jak lustro, poleruje go do połysku, a tam gdzie nie udało mu się jeszcze tego dzieła dokonać, wciska się lśniącą zielenią w każde wgłębienie, szczelinkę i w każdą nierówność. Człowiek uczepiony jest tej ściany bez życia, wrogiej, odpychającej, o zimnych cieniach i przymglonym świetle. Chciałoby się jak najszybciej piąć do góry i uciec od tego koszmaru, a tu trzeba stawiać każdy krok ostrożnie, delikatnie, rozważnie. Klasyczne przejście, „na którym drżą nogi": 20 metrów spiętrzonych tafli, które mogłyby służyć za dach szałasu „strasznego człowieka śnieżnego". Musimy wspiąć się po nich do góry, polecając duszą Bogu.

Przed nocą udaje się nam wydostać z tego najtrudniejszego i najniebezpieczniejszego miejsca — tego zdradliwego terenu lodowo-skalnego — i dojść do wyraźnej grzędy skalnej, gdzie znajdujemy dobrą platformę na biwak.

Nareszcie hak wchodzi mocno w skałę i mogę się oprzeć o ścianę. W tej wygodnej pozycji asekuruję towarzysza, który do mnie dochodzi wchłaniając oczami surowe piękno frontowej ściany Brenvy. Nagle, jakby mi się w głowie zakręciło, czuję, że cała góra się rusza i dopiero po kilku chwilach zdaję sobie sprawę, że to tylko osuwa się górna część muru seraków, na które patrzyłem, zmiatając całą prawą połać ściany Brenvy. Góra drży przez kilka minut pod nogami, a Gobbi wyłania się jak gdyby z białej chmury bawełny. Brenva również i dzisiaj potwierdziła swoją opinię.

Także i druga noc mija bez kłopotów, choć jest zimno i dmie silny wiatr

nadmuchujący nasz mały namiocik jak uwiązany balon. Mimo wszystko Gobbi ze stoickim spokojem ćmi swoją fajkę, na szczęście wystawiając głowę na zewnątrz. Świt 3 sierpnia, znowu słońce, znowu wymarsz. Idziemy kawałek łatwą krawędzią, w wielu miejscach silnie ośnieżoną, następnie pokonujemy nieco trudną ostatnią płytę, za którą ciągnie się pozioma grańka, początkowo bardzo ostra, za nią czeka nas ostatnie sto metrów piętrzących się skał w samym sercu północnej ściany.

Po dwóch dniach intensywnej wspinaczki z prawdziwą ulgą oddaję teraz prowadzenie Gobbiemu. Wreszcie punktualnie o dziesiątej stajemy na wierzchołku Pilier d'Angle. Teraz pozostaje nam tylko dojść do znanej lodowej grani Peuterey, która aczkolwiek stroma i wspaniała, na pewno nie zdoła nam zagrodzić drogi do szczytu Mont Blanc. Długa i koronkowa grań szczytowa Pilier d'Angle zabiera nam jeszcze dobre dwie godziny wspinaczki do góry i w dół po trudnych, ośnieżonych ściankach i urwistych lodowych rynnach, w których Gobbi z anielską wprost cierpliwością kuje stopnie. Na początku pierwszych nawisów na grani Peuterey przychodzi znowu moja kolej na prowadzenie. (Postanowiliśmy wziąć ze sobą tylko moje raki, by jak najbardziej zmniejszyć ciężar). Jest jednak piekielnie gorąco, śnieg mokry, a nawisy niebezpieczne, tak że gdy tylko nadarza się po temu okazja, uciekamy stromym zboczem na skałki, by na nich bezpiecznie czekać, aż wieczorne zimno zetnie cienką warstwę śniegu, leżącą na szczerym lodzie.

Popołudnie mija spokojnie. Z zainteresowaniem obserwujemy dwóch alpinistów, którzy powoli idą do góry i nagle pojawiają się na „szypułce" Poire, a w chwilę potem zatrzymują się prawdopodobnie z tych samych powodów co my.

Około 16.30 słońce chowa się za grań Mont Blanc i od razu chwyta mróz.

Ruszamy z miejsca. Na grani coraz napotykamy stare ślady, które próbuję rozbijać czekanem, aby wygodniej było iść. Ale szybko z tego rezygnuję, bo Gobbi, choć nie ma raków, daje sobie świetnie radę. Jesteśmy w doskonałej formie, idziemy szybko do góry. Stajemy na szczycie Mont Blanc di Courmayeur o 18.10. Dosięga nas tu

silny mroźny wiatr, który szybko zmusza do ucieczki. Podchodząc do głównego szczytu Mont Blanc wspominamy najpiękniejsze chwile tej naszej drogi i innych poprzednich wypraw. Jesteśmy szczęśliwi.

— Trzy lata temu — powiedział Gobbi — weszliśmy stąd na szczyt w dwadzieścia minut.

Tym razem stanęliśmy tam w dwanaście minut, a o zmierzchu byliśmy już w schronisku Grandes Mulets. Szczęście dodało nam skrzydeł.

La Poire (Gruszka) Wrzesień jest zwykle miesiącem idealnym do pięknych wspinaczek w masywie Mont Blanc. Pogoda utrzymuje się długo, warunki w górach są bardzo dobre. Ale może dlatego, że mało osób wie o tym, pusto jest na Mont Blanc w tym okresie, wobec czego i przewodnicy alpejscy muszą uważać sezon za zamknięty. Nie należy jednak zapominać, że przewodnik jest nade wszystko alpinistą, że często jego pasja i ambicje są co najmniej równe ambicjom tych, których prowadzi wśród szczytów i lodowców. We wrześniu zatem zaczyna się dla przewodnika prawdziwy sezon alpinistyczny, który trwa aż do początku następnego lata.

Jest 10 września 1957 roku. Od kilku dni utrzymuje się piękna pogoda, a warunki w górach są doskonałe. Księżycowe noce jasne są niemal jak dzień. Trudno marzyć o lepszych warunkach do przejścia niewdzięcznej, napawającej lękiem, a jednocześnie najbardziej przeze mnie w ostatnich dwóch latach upragnionej drogi przez Poire, która prowadzi ścianą Brenvy na szczyt Mont Blanc. Równie ważkie powody do przejścia tej drogi ma Marcello Bareux, który rok temu przeżył jedną z największych tragedii alpejskich w samym sercu tej ściany. Zginęło wówczas trzech alpinistów porwanych lawiną lodową, a wśród nich wuj Marcella, wielki przewodnik Arturo Ottoz. Ocalał tylko Marcello. Sprawiał wówczas wrażenie człowieka złamanego na zawsze. Tylko czas mógł go uleczyć. Minął rok i Marcello poczuł nieodpartą konieczność powrotu do tej ściany. Dowiedziawszy się o moich

zamiarach, wyraził chęć zostania moim towarzyszem liny na Poire.

Wyruszamy. Jest już ciemno, gdy o 19.30 dobijamy do biwakko na przełęczy La Fourche. Ku naszemu zdumieniu, zważywszy porę roku, zastajemy to małe blaszane pudełko zapchane alpinistami. Rozpoznajemy naszego kolegę Francuza Pierre Juliena, który wyjaśnia przyczyny tego niezwykłego tłoku. Są to najlepsi uczniowie Ecole Nationale d'Alpinisme, którzy mają za zadanie egzaminacyjne przejść w kilku zespołach drogę Major. W tych warunkach po skromnej kolacji kładziemy się na krótki spoczynek zwinięci w kłębek między nogami Davaille'a i Bernaux, którzy przyszli nieco wcześniej od nas.

Trochę powodowani przezornością, a trochę, by przerwać to mało wygodne i denerwujące oczekiwanie, wychodzimy z La Fourche już o 22.30. W godzinę później przy świetle księżyca dochodzimy do Colle Moore, tej bramy wiodącej do piekielnego królestwa Brenvy. Od tego punktu zaczynają się prawdziwe wielkie trudności cechujące wszystkie drogi prowadzące przez tę ścianę.

Dojście do właściwej podstawy Poire nie nastręcza większych trudności technicznych, mimo że trzeba przekroczyć strome żleby, wypełnione czarnym lodem.

Natomiast najważniejszą umiejętnością jest tu dokładna znajomość lodowej struktury tego typu gór, ocena przeróżnych zachodzących w nich zjawisk, zmiennych w zależności od pory roku, dnia, a co za tym idzie od stanu lodu, śniegu i warunków atmosferycznych. Alpinista, nawet gdy uzna warunki w ścianie za zadowalające, nawet gdy przedsięweźmie wszystkie środki ostrożności, to i tak w głębi duszy zdaje sobie sprawę z ogromnego niebezpieczeństwa, jakie nań czyha w każdej chwili na tym siedemset-metrowym urwisku. Jest to uczucie niezwykle emocjonujące, będące prawdziwą próbą woli i odwagi.

Po ścianie Brenvy toczą się tak potężne i przerażające lawiny lodowe, iż chmury wzbijane przez nie sięgają niekiedy czterystu metrów wysokości i pięciuset metrów szerokości. Żadna skała, nawet najbardziej przewieszona, nie jest w stanie

osłonić przed tą furią. I choć z Bareux znamy te kataklizmy, choć wiele razy obserwowaliśmy je z daleka, mimo to przy każdym napotkanym występie skalnym łudzimy się, że znajdziemy pod nim osłonę, i za każdym razem zatrzymujemy się, by złapać oddech, zanim puścimy się znowu biegiem przez kolejny oblodzony żleb.

Mieliśmy zamiar związać się na Colle Moore, ponieważ nie było to jednak absolutnie konieczne, nie pamiętaliśmy o tym. Byliśmy przecież obaj przewodnikami i lepiej nam się szło bez liny. Czuliśmy się bardziej swobodni i pewni.

Szybciej, niż przewidywaliśmy, stanęliśmy u brzegu wielkiego centralnego kuluaru, najgroźniejszego ze wszystkich, tego właśnie, w którym Bareux przeżył ów tragiczny wypadek. Zatrzymuje się na krótki odpoczynek. Wiem, że w tym miejscu nastąpi szczytowy moment kryzysu u mego towarzysza, jednocześnie jestem pewien, że odnajdzie on spokój tylko wówczas, gdy osiągnie drugi brzeg żlebu. Nie mam pojęcia, jak się zachowa. Nagle bez słowa rzuca się biegiem w przepaścisty kuluar. Przez ułamek sekundy ogarnia mnie paniczny strach, biegnę za nim co tchu.

Słysząc jednak łkanie, nie śmiem się do niego odezwać. Nie pozostaje mi nic innego, jak iść jego śladem. Bareux musi sam przezwyciężyć swój kryzys. W tym stanie niesłychanego wzburzenia rozpoczął on powietrzną ewolucję i jakby miał skrzydła u nóg, biegnie na urwistej ścianie, biorąc wszystkie przeszkody. Lód jest miejscami tak twardy, że nie mogą się weń wczepić nawet przednie zęby raków, które ślizgają się po szklistej powierzchni z przeraźliwym zgrzytem, krzesząc iskry w zetknięciu z kamykami. W głębi duszy, mimo bezgranicznego zaufania do mego towarzysza, pragnę tylko jednego — aby jak najszybciej skończył się ten koszmar.

Gdy zbliżamy się do pierwszej skalnej krawędzi Poire, biała tarcza księżyca chowa się za czarny kontur Pilier d'Angle, zostawiając nas w cieniu. Zapalamy lampki. Znajdujemy się wciąż w skrajnie niebezpiecznym terenie, ale może dlatego, iż czujemy bliskość drugiego brzegu kuluaru, posuwamy się spokojniej, często jeden obok drugiego.

W pewnym momencie obierając linię najlogiczniejszą, w lewo, osiągamy ostrze skalnej ostrogi znajdującej się pod Poire, przez którą najprawdopodobniej musiały przetoczyć się lawiny. Idziemy nią aż do końca, potem pniemy się w górę, po trudnych skałach, dalej stromym oblodzonym kominem i wreszcie możemy się zatrzymać pod osłoną bezpiecznej ściany Poire. Jest dokładnie godzina 0.30, wydaje się nam wprost nie do wiary, że dojście od Colle Moore do podstawy Poire, na wysokość 3900 metrów, zabrało nam tylko godzinę.

Oczywiście, zamierzaliśmy przejść ten odcinek szybko i czekać tu na świt. Ale co mamy robić teraz mając jeszcze przed sobą pięć godzin nocy? Opatulamy się we wszystko, co mamy, potem przegryzamy coś i wreszcie nie wiedząc, co zrobić z czasem, usiłujemy się zdrzemnąć. Nie mamy jednak sprzętu biwakowego i zaczynamy szybko marznąć. Postanawiamy wobec tego ruszyć z miejsca i pomału zacząć się wspinać do góry przy świetle lampek, tym razem już związani.

Coraz wyraźniej dochodzi nas brzęk czekanów sporej grupy Ecole Nationale, która wyruszyła dużo później od nas. Spoglądaliśmy często w ich kierunku, gdzie świecił jeszcze księżyc, nie udało się nam jednak dostrzec nikogo. Możemy się tylko domyślać, gdzie mogą się znajdować. W pewnej chwili w głębokiej ciszy wydaje się nam, że powinni być za żebrem drogi Major, na trawersie strasznego głównego kuluaru. Później jednak, gdy znowu wyraźnie słychać ich głosy, stwierdzamy, że są mniej więcej na naszej wysokości, uczepieni jak mrówki delikatnej pierwszej grani śnieżnej.

Powoli, krokiem niemal ociężałym, trzymając się środka ściany pniemy się do góry po płytach i zacięciach o litej skale. Słabe światło lampek wyprowadza nas w pole, pod płyty niemożliwe do przejścia. Zmieniamy wówczas kierunek i w ten sposób, lawirując to tu, to tam, do góry i w dół, osiągamy wysokość wykorzystując z największym pożytkiem długie godziny nocne.

Nieoczekiwanie lądujemy na wielkim śnieżnym tarasie, który powinien się

znajdować około osiemdziesięciu metrów poniżej „ogonka" Poire. Zbłądziliśmy.

Powinniśmy byli obejść z prawej gładką grzędę tzw. „Rideau", jakieś czterdzieści metrów niżej. Ten przykry wypadek skłania nas do pójścia łatwym, ale niebezpiecznym wariantem Greloz-Rocha, który prowadzi zupełnie w lewo, skrajem wielkiej bariery seraków. Rychło jednak rezygnujemy z tego ze względu na ogromne niebezpieczeństwo. (Czego jeszcze pożałujemy). Jest godzina 4.30. Za niecałe pół godziny zacznie szarzeć. Dochodzimy do wniosku, że warto zaczekać na świt, by móc lepiej ocenić, czy słusznie będzie zejść te czterdzieści metrów dzielące nas od właściwej drogi, czy też sforsować przejście w prawo, po trudnej „Rideau", ale... co się dzieje? Z nieba zniknęły wszystkie gwiazdy, wszystko dookoła stało się zamglone, matowe. Czy to możliwe, czyżby nadciągnęła niepogoda? Nie tracimy ani chwili i przy świetle lampek zaczynamy na ślepo akrobatyczny trawers w prawo. Z miejsca jest on trudny, eksponowany, w nadzwyczaj kruchym terenie. Dzień już wstaje, gdy Bareux dochodzi do mnie, już za „Rideau", które mamy nareszcie za sobą. Pogoda jednak szybko się psuje. W niedługim czasie otula nas gęsta mgła.

Przed szóstą, gdy od wierzchołka Poire dzieli nas zaledwie pięćdziesiąt metrów, w powietrzu zaczynają krążyć pierwsze płatki śniegu.

Od razu tracę głowę i nie jestem w stanie podjąć decyzji. Dochodzą mnie podniecone głosy Francuzów, którzy ukazują się wreszcie na trzeciej śnieżnej grani Major, a niektórzy z nich już na końcowym odcinku drogi. Szczęśliwcy — myślę, patrząc instynktownie w dół, w stronę potwornego oblodzonego kuluaru, szukając możliwości ucieczki. Nie ma mowy. Jedyna droga ratunku prowadzi do góry. Musimy za wszelką cenę pokonać te trudne pięćdziesiąt metrów, zanim uniemożliwi nam to śnieg.

Niestety, jest już za późno. Gdy próbuję się wspinać, skała okazuje się śliska i zdradliwa. Wirujący dookoła śnieg przylepia się do wszystkiego. Z trudem dochodzę w klasycznej wspinaczce do platformy, wbijam pierwszy hak, ściągam do siebie

Bareux i asekurowany przez niego usiłuję wspinać się do góry klasycznie, niewyraźnym zacięciem. Kilka metrów wyżej muszę pomóc sobie czekanem, aby oczyścić ze śniegu pęknięcie, w które mogę wbić drugi hak dla auto asekuracji.

Wszystko idzie dobrze, aż do momentu, gdy nagle osuwa mi się uzbrojona w raki noga. Szybkim ruchem ciała usiłuję odzyskać równowagę, wtedy niespodziewanie wymyka mi się z rąk czekan, który jakby naumyślnie leci prosto na czekan Marcella oparty o ścianę. Niechybnie zostalibyśmy obaj bez czekanów, gdyby Marcello nie zdołał chwycić swojego błyskawicznie w powietrzu. Jestem tak wściekły z powodu tego nowego niepowodzenia, że muszę zejść do mego towarzysza, aby ulżyć sobie odpowiednią wiązanką przekleństw.

Tymczasem poziomymi falami pada coraz gęściej mokry śnieg oblepiając wszystko. Tam gdzie przedtem mogłem przejść klasycznie, teraz muszę wbijać co najmniej trzy haki. Następują godziny udręki. Od tej chwili nie mogę posunąć się nawet metra ku górze, jeśli przedtem grzebiąc rozpaczliwie w śniegu nie znajdę najmniejszej choćby szczelinki, w którą mogę wbić te kilka haków, które mamy.

Wszystko zakrawa na drwinę. Obaj jesteśmy przewodnikami po masywie Mont Blanc, jesteśmy na ścianie, którą znamy jak własne pięć palców i właśnie dlatego, że znamy każdą jej nierówność, każde niebezpieczeństwo, wyczekiwaliśmy najodpowiedniejszego momentu do wspinaczki. Żadnemu z naszych poprzedników na tej drodze nie było chyba dane znaleźć się o godzinie piątej rano w odległości zaledwie pięćdziesięciu metrów od „ogonka" La Poire. Ale stąd właśnie wynikają wszystkie nasze kłopoty, gdyż na skutek nagłej zmiany pogody zostajemy uwięzieni w samym sercu ściany, bez możliwości odwrotu. Jesteśmy przemoczeni do nitki, bez sprzętu biwakowego, mamy niewiele haków, tylko jeden czekan i wiemy, że jedyny nasz ratunek to piąć się za wszelką cenę do góry. Jak jednak znaleźć drogę w warunkach, gdy na całej ścianie nie widać żadnego załamania ani żadnej nierówności? Śnieg szczelnie wypełnił wszystkie wgłębienia, zasypując nas

ustawicznie oślepiającymi tumanami. Ze wszystkich stron rozlega się przeraźliwe huczenie; w szarudze obserwujemy z trwogą wielkie strumienie śniegu, sunące w niemal regularnych odstępach czasu z góry, spod muru seraków Poire, strumienie, które nas o mało ze sobą nie porywają. Zespołom francuskim, które gdy załamała się pogoda, miały już za sobą największe trudności drogi Major, udało się uciec ze ściany i ujść lawinom. Natomiast ostatnia dwójka, Davaille i Bernaux, którzy znajdowali się o pół godziny drogi w tyle, zniknęli na zawsze. Prawdopodobnie musieli zatrzymać się tak jak my na ostatniej trudnej turni skalnej, której nie sposób było przejść na skutek szybko rosnącej grubej warstwy śniegu. Być może porwała ich lawina, gdy osiągnęli wreszcie łatwe zbocze; może właśnie jedna z tych, które obserwowaliśmy.

Ostatnim wręcz nieprzytomnym ruchem akrobatycznym, rzężąc z wysiłku, z ramionami i twarzą zatopionymi w zaspę mokrego, lepkiego śniegu przewracam się wreszcie jak tonący na „ogonek" Poire. Jestem u kresu sił. Miejsce to nie jest wcale mniej ponure niż inne, ale myśl, iż pokonałem niemożliwe pięćdziesiąt metrów ściany, uspokaja mnie. Która też może być godzina? Czy jest jeszcze rano, czy późne popołudnie? Nie mamy pojęcia i nie chce nam się sprawdzać. Wymagałoby to bowiem szukania zegarków po różnych kieszeniach mokrego i sztywnego z zimna ubrania.

Z trudem pokonujemy krótką grańkę skalną Poire uważając, aby nie osunąć się wraz ze śniegiem, który zewsząd płynie w dół. Dochodzimy do początku stromego śnieżnego stoku, który dzieli nas od znajdującej się w górze skalnej ostrogi „Belle Etoile". I tu sytuacja staje się jeszcze niebezpieczniejsza, niż była do tej pory. Przed zmianą pogody twardy śnieg przylegał do oblodzonego stoku, po którym można było szybko iść do góry za pomocą raków. Teraz natomiast na stoku leży ponad półmetrowa warstwa mokrego, zdradliwego śniegu, który każdej chwili może się ześliznąć po gładkim i stromym podłożu. Nie mamy innego wyjścia, musimy

ryzykować. Zmieniając się w prowadzeniu przy każdym wyciągu liny, obieramy kierunek prosto na skały, wytyczając możliwie najbardziej równy szlak, aby uniknąć spowodowania lawiny.

Przez krótki odcinek, posługując się jednym czekanem, udaje nam się rozgarniać śnieg i rąbać pewne stopnie w mocnym, zmarzniętym podłożu. W miarę jednak jak wspinamy się w górę, warstwa śniegu staje się coraz grubsza i niebezpieczniejsza, aż musimy tego zaniechać. Teraz zachowując maksymalną ostrożność należy ugniatać śnieg, wpierw rękami, następnie kolanami i w końcu niezmiernie delikatnie stopami, tak aby móc zrobić jeden krok do góry. Za każdym razem, gdy śnieg pod nogami ustępuje, trwoga ściska serce, wydaje się, że nadeszła ostatnia nasza godzina.

Dzięki Bogu! Udaje nam się dojść do skalnej ostrogi. Mocno wbite haki dają większą gwarancję bezpieczeństwa podczas długiego trawersu w lewo, do stóp skalistej ściany, aż do punktu, w którym staje się ona przystępna. Od tego miejsca posuwamy się do góry prawie skrajem lodowego stoku, grzebiąc się w głębokim śniegu w poszukiwaniu jakichś skalnych chwytów. W normalnych warunkach idzie się tu po łatwych stopniach skalnych. Teraz oblicze ściany zmieniło się nie do poznania. Śnieg sypie bez przerwy; niekiedy oślepia nas wiatr, wzbijając w powietrze kłęby śnieżnego pyłu. Zewsząd obrywają się lawiny i toczą się, zwłaszcza w wąskiej gardzieli na lewo od nas, która teraz lśni zielonym lodem od tego nieustannego bombardowania. Jedna z większych lawin przesuwa się w odległości niecałych dwóch metrów od nas. Jej podmuch uderza tak gwałtownie, że o mało nie osuwamy się razem z nią. Natomiast mniejsze lawiny, które toczą się przed i po tych wielkich, przyprawiają nas o zawrót głowy. Chwilami wydaje się, że ta masa śniegu stoi w miejscu, a my wirujemy w oszałamiającym tempie.

Posuwając się ciągle skrajem przypuszczalnej krawędzi ostrogi skalnej, dochodzimy do jej końca i tu ponieważ nie ma już żadnej skały, w którą można

byłoby wbić hak dla asekuracji, znowu idziemy prosto do góry, pod wielką szczytową barierę seraków, wierząc w naszą szczęśliwą gwiazdę. Zapada noc, zanim dochodzimy do seraków. Nie mając innego wyjścia wyrąbujemy czekanem w szczerym lodzie platforemkę na tyle wygodną, by można było na niej usiąść.

Bez specjalnych przygotowań i komentarzy, skończywszy wyrównywanie platformy, siadamy skuleni na plecakach i zaczyna się to, co od początku zapowiadało się jako straszny, długi, wyczerpujący biwak. Nie mamy na sobie suchej nitki, a śnieg pada dalej nieubłaganie i w krótkim czasie zasypuje nas. Wiele myśli przewija się przez głowę, ale żadna nie zatrzymuje się dłużej. Ogarnia mnie smutek.

Jakże dalece moje przewidywania rozminęły się z rzeczywistością, gdy zaatakowałem tę piekielną drogę. Najpierw łudziłem się, że zdołamy stanąć na szczycie Mont Blanc we wczesnych godzinach rannych, potem przyszedł śnieg, wilgotne zimnisko, potworne trudności, lawiny, a teraz biwak pod jednym z najgroźniejszych na tej ścianie murów seraków, w miejscu, w którym w normalnych warunkach nie zatrzymałbym się nawet na sekundę. A jednak jesteśmy tutaj obolali, zrozpaczeni, ale żywi. Co będzie jutro?

Mleczna szarość zapowiada nowy świt, który wydaje nam się jeszcze bardziej ponury od minionej nocy. Choć tak gorąco go wyczekiwaliśmy, nie możemy zebrać sił, by stąd odejść. Od stóp do głowy wstrząsają nami nieustannie kurczowe dreszcze, których nie jesteśmy w stanie opanować, a które mogą przyprawić nas o utratę równowagi. Wreszcie około dziesiątej udaje nam się ruszyć z miejsca. Prawie wszędzie dookoła szczery lód, wymowny dowód, że w ciągu nocy całe strome zbocze zrzuciło z siebie śnieżny całun. Nadal sypie gęsty śnieg, którego kłęby wirują w powietrzu pod silnymi uderzeniami wiatru. Śnieg sypie już od dwudziestu ośmiu godzin i przez cały ten czas lawiny ani na sekundę nie przestają sunąć w dół.

Właściwa droga okrąża wielką barierę seraków po lewej stronie, ale jak można zapuścić się w tę zieloną lodową rynnę, która ciągnie się wzdłuż muru lodu?

Zmiotłoby nas z miejsca jak źdźbła. Lepiej już spróbować sforsować mur lodu. Mamy tylko cztery haki lodowe z dziesięciu, które w ogóle zabraliśmy z sobą, a przy tym są one mocno sfatygowane, ponieważ nie mając innego wyjścia musieliśmy ich użyć na skałach Poire. W warunkach normalnych najwięcej pomaga technika. Natomiast w sytuacjach wyjątkowych najważniejszy jest hart ducha. Za pomocą tych czterech haków, wielokrotnie wbijanych i wybijanych, po dwóch, a może i nawet trzech godzinach męki udało mi się sforsować ukośnie w prawo mur i w końcu wydostać się ponad niego. Śnieżne zbocza dzielące nas od szczytu kładą się stopniowo; kończą się trudności, niemniej utrzymuje się nadal groźba lawin. Z wielkim trudem przebijamy drogę przez śnieg, w niektórych miejscach tak wysoki, iż mógłby nas całych skryć.

Znanym już systemem — ugniatając śnieg rękami, biodrami, kolanami i w końcu stopami — torujemy ślad, a ściśle mówiąc rodzaj tunelu. Po każdych jednak trzydziestu—czterdziestu metrach musimy zmieniać się w prowadzeniu, by odetchnąć. W pewnym momencie przestaje sypać śnieg, dmie wściekły wiatr, tu i tam rozwierają się chmury przepuszczając promień słońca. Jest mniej więcej godzina 16. Gdy zbliżamy się do dymiącej jak wulkan grani, temperatura zaczyna gwałtownie spadać. Po krótkiej chwili odzież nasza sztywnieje z zimna, zaczyna skrzypieć, ustaje nawet odgłos chlupania wody w butach, który od dwudziestu czterech godzin towarzyszył każdemu ruchowi. Mróz skuwa wszystko. Musimy się śpieszyć, uciec stąd, zanim zimno unieruchomi nas na zawsze.

Gdy osiągamy grań niedaleko szczytu Mont Blanc, siła wiatru jest tak wielka, że nie możemy ustać na nogach. (Dowiedzieliśmy się później, że w Chamonix zmierzono w tym samym czasie siłę wiatru dmącego na tej grani i że wynosiła ona 130 km/godz.). Wchodzimy na szczyt na czworakach, czepiając się grani nie tylko rakami, ale także jeden czekanem, a drugi lodowym hakiem. Nie czujemy bólu ani zimna kąsającego ręce i nogi, po prostu nic już w nich nie czujemy, tak jakby nam je

amputowano. Jesteśmy przeświadczeni, że stracimy nieodwołalnie kończyny, mimo to pocieszamy się myślą, że żyjemy i będziemy żyć. Nie wyobrażałem sobie, że można wpaść w taki stan rezygnacji. Schodzimy tak szybko, jak tylko jest to możliwe granią Bosses, dochodzimy do schroniska Vallot, ale nie zatrzymujemy się w nim, przeciwnie, przyśpieszamy kroku w głębokim kopnym śniegu, po stronie Chamonix.

Wiemy, że gdybyśmy pozostali w schronisku Yallot, nie wyszlibyśmy już zeń nigdy.

Dlatego zbiegamy w dół, skaczemy, aby tylko nie zamarznąć, aby krew zaczęła mocno krążyć w nogach i rękach, aby jak najszybciej stracić na wysokości. Jesteśmy jednak zbyt przemarznięci, zbyt obolali, chwytają nas kurczowe bóle w nogach, zmuszają do zwolnienia tempa. W miarę jak schodzimy coraz niżej, ustaje lodowaty wicher. Odzyskujemy pomału czucie w rękach, natomiast nogi pozostają dalej jak kawały drewna.

Tu i tam zaczynają się pojawiać na lodowcu stare ślady, za którymi idziemy, ale gdy dochodzimy do końca wielkiego plateau na wysokości około 3100 metrów, okazuje się, że załamał się jedyny mostek nad szczeliną przecinającą poprzecznie cały lodowiec. Zawracamy po własnych śladach, potem robimy długie półkole w prawo, aż znajdujemy przejście przez szczelinę. Oto i schronisko Grands Mulets.

Wymieniamy pytające spojrzenia i postanawiamy iść dalej aż do Plan des Aiguilles.

W momencie gdy ruszamy już w tym kierunku, dochodzi nas ze schroniska wołanie w języku włoskim. Przez moment jeszcze się wahamy, ale licząc na pomoc ze strony rodaków, zbliżamy się zdecydowanym krokiem ku schronisku. Nim zdążyliśmy wejść do środka, już przecinamy nożem zmarznięte paski od raków, aby uwolnić nogi od tych kleszczy. Buty są jak z żelaza. Cała operacja okazuje się trudniejsza do przeprowadzenia, niż sądziliśmy, stopy bowiem są zlepione jak cementem ze skarpetami, te z kolei z butami, a wszystko razem jest niby jeden kawał lodu.

Cała prawie noc schodzi nam, przy braterskiej pomocy rodaków, na masowaniu, nacieraniu rąk i stóp białych jak wosk. Pomału wraca w nie życie,

zaczynają puchnąć, gdzieniegdzie pokazują się ciemne plamy. Nazajutrz dzięki uprzejmości pilota zabieramy się do Chamonix helikopterem, który dostarcza materiałów budowlanych dla nowego schroniska. Jeszcze tego samego ranka leżymy naprzeciw siebie w śnieżnobiałej pościeli, w szpitalu w Chamonix Tak zakończyło się pierwsze włoskie przejście drogi przez La Poire, drogi, która przy każdej próbie szturmu odpowiadała mi „nie".

Na szczęście lekarstwa podziałały szybko i skutecznie, a nasz system krwionośny okazał się doskonały, tak że odnieśliśmy tylko odmrożenia drugiego stopnia, ja małego palca prawej, a Bareux dużego palca lewej stopy.

Kordyliery Patagońskie Najdalej wysunięty cypel kontynentu Południowej Ameryki sięga niemal kręgu podbiegunowego Antarktydy, w miejscu gdzie stykają się dwa oceany. Obszar ten nazywa się Patagonia, zaś Kordyliery Patagońskie są ostatnim łańcuchem Andów, które ciągną się prawie 9 tysięcy kilometrów, wzdłuż całego kontynentu.

Przyzwyczailiśmy się do myśli, że każdy zakątek ziemi jest dobrze znany geografom i opisany na mapach. A jednak jest jeszcze wiele wyjątków. Jednym z nich są właśnie Kordyliery Patagońskie. Duże ich połacie pozostały dziewicze, nie tknięte stopą człowieka, a na mapach opisane w sposób aproksymatywny. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest całkowite niemal oblodzenie tych obszarów.

Rzeczywiście, Kordyliery Patagońskie różnią się od łańcuchów Kordylierów na północy niezwykłym stopniem oblodzenia, który spotkać można poza strefą polarną jedynie w Grenlandii i na Alasce. Od Fiordu Bakera, gdzie zaczyna się ta niezwykła pokrywa lodowa, aż po Seno Union, gdzie się kończy, odległość wynosi 440 kilometrów, szerokość zaś tego ogromnego obszaru lodowego waha się od 50 do 90 kilometrów; ogólna powierzchnia wynosi ponad 30 tysięcy kilometrów kwadratowych.

Nosi on nieco przesadną nazwę „Hielo Continental" (kontynent lodowy).

Na wschodzie, wzdłuż Hielo Continental, leżą przepiękne jeziora, a za nimi aż

hen po wybrzeże atlantyckie ciągną się pustynne, odludne pampasy. Na zachodzie przyroda jest jeszcze dziksza, prawdziwy labirynt kanałów, wysp i fiordów, które gubią się w Oceanie Spokojnym. W żadnej innej części kuli ziemskiej nie ma na tej szerokości geograficznej lodowców o tak wielkich wymiarach, spływających aż do morza majestatycznymi ścianami, z których odrywają się góry lodowe. Przypomina to wszystko strefę polarną. Na półkuli północnej dopiero na 58 równoleżniku w Alasce lub 68 w Norwegii spotkać można lodowce sięgające aż do brzegu morskiego, tam jednak mają one mniejsze wymiary. Tutaj natomiast spotykamy je już na 47 równoleżniku, niedaleko Zatoki Penas. Na wschód, w kierunku pampasów, to samo zjawisko zalodzenia zaobserwować można na wielkich jeziorach leżących u stóp Kordylierów, na wysokości niekiedy zaledwie dwustu metrów npm. Te krajobrazy pełne ostrych kontrastów mają w sobie coś z bajki. W wielu miejscach między białymi lodospadami a wielkimi jeziorami rośnie gęsta dziewicza roślinność, pokrywając całkowicie pierwsze grzbiety. Stada krzykliwych papużek przerywają ciszę w tym królestwie fok i pingwinów.

Wierzchołki Kordylierów Patagońskich rzadko kiedy przekraczają wysokość trzech tysięcy metrów, ale warunki klimatyczne są takie, że tysiąc metrów wysokości tutaj równa się trzem tysiącom metrów wysokości w naszych Alpach Zachodnich.

Przyczyną niezwykłego zalodzenia tej wyżyny są prądy powietrzne, które na południu od 39 równoleżnika występują w postaci nieustannych, niezwykle silnych wiatrów zachodnich. Prądy te, nasycone wilgocią nad Oceanem Spokojnym, uderzają w mur Kordylierów i pnąc się do góry 1WN3NI1N0D 013IH po ich zboczach ochładzają się, gęstnieją w parę wodną, która zamienia się w śnieg. Do obfitych opadów atmosferycznych, które zawsze idą w parze z wiatrami i bardzo gwałtowanymi burzami, dochodzi jeszcze ciągła mgła i niezwykle niska temperatura latem.

Nad górami Hielo Continental szaleją przerażające burze. Uderzenia wiatru niosącego ze sobą śnieg i igiełki lodu osiągają niesamowitą szybkość dwustu

kilometrów na godzinę, kształtując trwałe formacje śnieżno-lodowe nawet pod osłoną dachów i okapów o niesamowitym wprost wysięgu. Białoniebieskawy lód pokrywający tu skały osiąga czasami grubość wielu metrów, przybierając fantastyczne, a jednocześnie przerażające kształty. Wszystko się piętrzy i wydaje się trzymać tylko cudem.

Cały ten obszar, aczkolwiek leży na szerokości geograficznej stref zamieszkanych, był jeszcze parę lat temu ziemią prawie nie znaną, jakby się znajdował poza kręgiem polarnym. Jeszcze dzisiaj, jak już powiedziałem, kryje w swoim wnętrzu rozległe tereny nie zbadane. Setki wierzchołków i masywów ozdobionych fantazyjnymi lodowymi czapami jest otoczone tajemnicą, nieznane, ukryte w chmurnym i niespokojnym niebie.

Nad Hielo Continental niebo jest zupełnie czyste tylko wówczas, gdy dmie lekki wiatr południowy. Wówczas powoli rozpraszają się opary, zapada cisza, słupek barometru idzie w górę. Są to dni nieprawdopodobnie piękne, niemal przezroczyste, ale zdarzają się w ciągu roku niezmiernie rzadko.

Tyle wiedziałem przed wyprawą w Kordyliery Patagońskie. Informacje te zawdzięczałem człowiekowi, który bardziej niż ktokolwiek inny związany jest z historią tych terenów i który poświęcił czterdzieści pięć lat życia wszechstronnym studiom nad nimi — ojcu salezjaninowi Alberto de Agostiniemu, znakomitemu pionierowi, eksploratorowi i badaczowi Patagonii, niedawno zmarłemu. Jestem mu głęboko wdzięczny, gdyż dzięki jego cennym dziełom mogłem przygotować się psychicznie do poznania tego fascynującego zakątka ziemi.

Cerro Torre Głównym celem naszej ekspedycji był dziewiczy szczyt Cerro Torre (3128 metrów), który znajduje się na wschodnim krańcu Hielo Continental, na 49 równoleżniku. Pierwotnie mieliśmy zamiar zbadać możliwości dostępu od strony wschodniej, to jest od pampasów, ponieważ jest ona przeważnie skalista, stosunkowo osłonięta od wiatru, a ponadto o wiele łatwiejsza i bliższa. Drugi

natomiast wariant polegał na zbadaniu nie znanej jeszcze strony zachodniej, w nadziei, że uda nam się znaleźć jakiś słaby punkt i przypuścić atak na górę.

Organizator wyprawy przewidział na tę ewentualność zrzucenie z samolotu ekwipunku na Hielo Continental, co by nam zaoszczędziło wielu trudności związanych z transportem sprzętu na drugą stronę góry.

Promotorem i organizatorem wyprawy był pan Folco Doro Altan, Włoch z pochodzenia, zamieszkały w Argentynie. Gdy przyjąłem propozycję wzięcia udziału w ekspedycji, pozostawił mi wolną rękę, jeśli chodzi o stronę alpinistyczną. Ponieważ miałem dobrać sobie towarzysza, bez namysłu zwróciłem się do Carla Mauriego, z którym przeszliśmy wiele trudnych dróg w Alpach. Ekspedycja składała się zatem z sześciu andystów i dwóch alpinistów: organizator Folco Doro Altan, inżynier Vittorio Doro Altan, doktor Oracio Solari, architekt Ector Edmundo Forte, doktor Miguel Angel Garcia, przewodnik andyjski Renę Eggmann, w końcu Carlo Mauri i ja.

4 stycznia 1958 roku inżynier Vittorio Doro Altan, brat organizatora, Carlo Mauri i ja wyruszyliśmy — o kilka dni wcześniej od pozostałych członków ekspedycji — z Buenos Aires celem przeprowadzenia rekonesansu po wschodniej stronie Cerro Torre. Po trzech dniach od chwili gdy mały samolocik z Santa Cruz wysadził nas w szerokiej dolinie, w której znajduje się jezioro Viedma — ujrzeliśmy naszą górę. Były to dni bardzo interesujące i warto by było szerzej o nich opowiedzieć. Posuwaliśmy się raz pieszo, raz konno po szerokiej równinie, gdzie często mogliśmy z bardzo bliska podziwiać strusie i guanako, charakterystyczne dla krajobrazu tych stron, jak również wielkie stada bydła, które jest tu głównym bogactwem. Zadziwiające są rozmiary majątków ziemskich w Patagonii, które zwą się tu „estancias". Taka estancia o powierzchni 400 kilometrów kwadratowych jako pastwisko dla 30 tysięcy sztuk owiec jest rzeczą raczej normalną. Właściciele tych estancias są niebywale gościnni i uprzejmi, a w domach ich, wydawałoby się zagubionych na tych pustych ogromnych terenach, odciętych od świata przez rwące rzeki nie spięte mostami,

znaleźć można wszelkie wygody, od najbardziej wyszukanych dań do gorącej kąpieli i najnowszego modelu samochodu.

Rzeki w Kordylierach Patagońskich spina niewiele mostów wiszących i nadają się one wyłącznie do ruchu pieszego. Przeprawa przez rzeki odbywa się zwykle promem, wpław konno lub na wielkich wozach, co pozostawia niezatarte wrażenie.

Bardzo często widzi się tu kondory, olbrzymy o ponad dwumetrowej rozpiętości skrzydeł, które w poszukiwaniu ofiary płyną elegancko w powietrzu, zataczając szerokie koła. W tej wędrówce dnem doliny Fitz-Roy do stóp Torre widzieliśmy także szkielety dwóch koni, zagryzionych niedawno przez pumę, co ponoć zdarza się bardzo często w tych stronach.

Wreszcie 9 stycznia nasza góra po raz pierwszy uchyliła swego chmurnego płaszcza i dane nam było obejrzeć ją w całej okazałości, choć tylko przelotnie.

Znajdowaliśmy się jednak zbyt daleko, by móc wypatrzyć drogę. Torre Cerro przedstawiła nam się jako gigantyczna, niesamowita niemal 1500-metrowa iglica, zbudowana z czerwonego granitu. Zapatrzeni w nią znaleźliśmy się w gęstwinie leśnej w pobliżu laguny Torre. Tak wielki był kontrast między otaczającą nas przyrodą a tym, co przed nami wyrastało, że przerażeniem napełniała myśl o wejściu tam na górę. Nie mniej odpychająco wyglądał pobliski Cerro Fitz-Roy, wspaniałe osiągnięcie alpinizmu francuskiego w 1952 roku.

Rozbiliśmy nasz obóz bazę obok chaty peona, u stóp masywu Fitz-Roy. Już pierwszego dnia zaczęły się kłopoty. Pozostali uczestnicy ekspedycji z powodu różnych trudności opóźnili o cztery dni swój przyjazd, dołączając do nas dopiero 13 zamiast, jak było ustalone, 9 stycznia. Tymczasem wyprzedziła nas w marszu do podnóża Cerro Torre od strony wschodniej ekspedycja z Trydentu, która opuściła Włochy z tym samym co my zamiarem. Niestety, nie udało nam się dojść z nią do jakiegoś rozsądnego porozumienia na temat współpracy. Wobec tego, aby uniknąć dalszych komplikacji, nasza wyprawa postanowiła spróbować szczęścia po

przeciwnej stronie góry. Na domiar wszystkiego zaraz potem nadeszła przykra wiadomość, że z powodu nieprzewidzianych trudności finansowych nie dojdzie do skutku plan zrzucenia z samolotu sprzętu i żywności na Hielo Continental. Zmieniało to całkowicie sytuację. Niepowodzenie wyprawy wydało się nam sprawą przesądzoną. Byliśmy przecież dopiero u podnóża Kordylierów. Wszystkich ogarnęło przygnębienie. Zdołaliśmy się jednak opanować wyłącznie dzięki entuzjazmowi i hartowi ducha wszystkich członków ekspedycji. Dogodniej byłoby, biorąc pod uwagę okoliczności, poprzestać na jednej z pobliskich gór, niezwykle pięknych, nie nastręczających poważniejszych trudności. Ale ten, kto dotarł tak jak my aż tutaj, mając przed oczyma i w sercu Torre Cerro, nie mógłby się zadowolić takim rozwiązaniem. Dlatego postanowiliśmy, mimo wszystko, podjąć próbę wejścia na Torre Cerro, w pełni świadomi tego, co nas czeka.

Zachodnia strona Torre znajdowała się jakieś sześćdziesiąt kilometrów marszu od miejsca naszego pobytu. Przy pokonaniu tej odległości nie ominęły nas różnego rodzaju przeszkody. Rzadko kiedy można było transportować materiał na końskich grzbietach, najczęściej odbywało się to na ludzkich barkach. Zła pogoda prześladowała nas nieubłaganie przez cały prawie czas, tak że niewiele dni mogliśmy w pełni wykorzystać.

Aby się przedostać na drugą stronę góry, musieliśmy po przeprawieniu się konno wpław przez rwącą rzekę przejść całą długą dolinę Tunel. Przyroda była tu surowa, ale przede wszystkim uderzała szarość zwęglonych lasów podpalanych przez Indian. W głębi tej wspaniałej dzikiej doliny rozbiliśmy naszą bazę na wysokości 580 metrów. Następnie dotarliśmy do Passo del Viento, kota 1530 metrów i tu ustawiliśmy namiot pierwszego obozu. Drugi obóz złożony z dwóch namiocików założyliśmy na wysokości 1350 metrów już na skraju wielkiego Hielo Contiental.

Wreszcie 25 stycznia, po piętnastu dniach trudu, rozbiliśmy dwa namiociki trzeciego obozu na wysokości 1700 metrów na skalnym żebrze, które stanowi podstawę Torre.

Jeszcze tego samego dnia udało nam się po raz pierwszy obejrzeć naszą górę od zachodu. Idealnie prostopadłe urwisko jest od tej strony nieco niższe niż od wschodniej, ale za to niesamowicie oblodzone, nieustannie bombardowane przez bardzo silne wiatry dmące od Oceanu Spokojnego. Torre Cerro sprawia przejmujące wrażenie, jak żadna inna ze znanych mi gór, ze względu na strzelistość kształtów, swoje wymiary, a przede wszystkim, ze względu na ogólne warunki, prawie zawsze na granicy niemożliwego.

Jak przewidywaliśmy, jedyna możliwa droga prowadziła przez siodła między Torre Cerro a Cerro Adele, a stamtąd piramidą szczytową. Ale samo wejście na siodło po tysiącmetrowym stromym lodowo-skalnym urwisku nastręczało bardzo poważne trudności. Nie mieliśmy jednak możliwości wyboru. Tego dnia zaczął się właściwy szturm na Torre.

Zajęliśmy z Maurim na dobre trzeci obóz, który miał stać się punktem wyjścia do ataku na szczyt. Znowu nastały niezmiernie ciężkie dni. Towarzysze nasi dokonywali cudów na trasie czterdziestu kilometrów dzielących nasz obóz od bazy, aby zaopatrzyć nas w nieodzowny sprzęt i żywność, mimo to niewiele mogło do nas dotrzeć. Niepogoda niweczyła każdą naszą inicjatywę, przesłaniając niemal zawsze ciężkimi chmurami wszystko, co znajdowało się ponad nami. Huk lawin przerywał dzikie wycie wichury, która w pewnych chwilach jak gdyby chciała wyszarpać nasze maleńkie ciepłe namiociki. Atmosfera była niezwykle przygnębiająca, serce często targała trwoga, a jednocześnie nadzieja. Walka Torre została wypowiedziana i obecnie wysiłki całej ekspedycji skupione były na jednej myśli — o zdobyciu szczytu.

Mimo utrzymującej się niepogody udało nam się z Maurim podejść trzykrotnie na wysokość 2300 metrów i założyć pięćset metrów liny poręczowej. 1 lutego nastała nareszcie piękna pogoda i mogliśmy wyruszyć do szturmu na szczyt. Wyszliśmy w czwórkę: Mauri, ja oraz Folco Doro i Renś Eggmann, którzy mieli nam towarzyszyć tak wysoko, jak tylko się da.

Noc była wspaniała, księżyc w pełni wysoko na niebie rozjaśniał nam drogę.

Ciężkie worki zmuszały do podchodzenia powoli, z największą ostrożnością. Raki świetnie trzymały na stromym zmarzniętym zboczu śnieżnym. Załadowaliśmy w worki niemal wszystko, cośmy mieli: żywność na dwa dni, trzydzieści haków lodowych, trzydzieści haków skalnych, dwadzieścia pięć karabinków, ławeczki, młotki, czekany, około pięciuset metrów liny, cały ekwipunek osobisty, aparaty fotograficzne i filmowe oraz namiocik, w którym mieli czekać na nasz powrót Doro i Eggmann, tam gdzie zostaną.

O 6.45 doszliśmy do końca założonej wcześniej liny poręczowej i wspinaliśmy się dalej do góry po urwistym stoku, zakładając w najtrudniejszych miejscach nowe poręczówki, aby zabezpieczyć sobie drogę powrotną. Byliśmy w doskonałym nastroju i Torre wydawała nam się nie tak znów niedostępna — może była to wina perspektywy. Szliśmy teraz w groźnym, przerażającym terenie, ale tak wielki był nasz entuzjazm, że nie zdając sobie z tego sprawy, już teraz, w drodze na przełęcz, pokonywaliśmy trudności lodowo-skalne dorównujące niektórym najwyższej skali trudnościom alpejskim.

O 12.30 stanęliśmy na przełęczy zdruzgotani nieubłaganą rzeczywistością.

Byliśmy pierwszymi ludźmi, którym dane było ujrzeć Torre Cerro od tej strony. Z miejsca uzmysłowiliśmy sobie, że w warunkach, w jakich znajdowaliśmy się, nawet przy największych z naszej strony wysiłkach nigdy nie dojdziemy do szczytu. Góra z tego miejsca wyglądała zupełnie inaczej niż oglądana z profilu. Nie ulegało wątpliwości, że nie da się pokonać tego rodzaju trudności szturmem w jeden dzień, ale tylko w systematycznej akcji, etapami, zakładając na przełęczy obóz szturmowy.

Taki też był nasz pierwotny plan, który uwzględniał zrzut ładunku z samolotu.

Dziwna, do dziś niezrozumiała dla mnie była nasza reakcja na to nagłe przejście od pewności zwycięstwa do poczucia klęski. Niemal automatycznie, bez słowa, związaliśmy się studwudziestometrową liną i ruszyliśmy do góry w kierunku

szczytu. Ciężko, z ogromnym wysiłkiem trzeba było kuć stopnie w lodzie, tak stromym, iż w niektórych miejscach odchylał się od pionu. Musieliśmy wówczas uciekać się do techniki hakowej i centymetr po centymetrze zdobywać wysokość.

Doro i Eggmann, dwa niewielkie punkty na przełęczy, rąbali jamę w lodzie, w której mieli rozbić namiot osłonięty od wiatru. Sądzę, że nikt z naszej czwórki nie zastanawiał się nad tym, co robi i po co; każdy w tej chwili dawał z siebie maksimum wysiłku, choć wiedział, że nie zda się to na nic. Oprzytomnieliśmy o 16.30, kiedy wołanie z przełęczy ostrzegło nas, że skończyła się lina. Zeszliśmy na przełęcz.

Nasze samopoczucie polepszyło się nieco dopiero wówczas, gdy przyrzekliśmy sobie, że tu kiedyś wrócimy dysponując odpowiednimi środkami. Poznaliśmy dobrze, we wszystkich szczegółach naszą górę i oczami wyobraźni widzieliśmy siebie z powrotem na „przełęczy nadziei" — jak ją ochrzciliśmy — wspinających się po rozpiętej przez nas linie poręczowej ku mitycznemu szczytowi.

Słońce chowało się za horyzont, trzeba było schodzić z „przełęczy nadziei".

Marzenie jednak o Torre jest i pozostanie wciąż żywe, aż do chwili, gdy znajdziemy się znowu tam, gdzie przyroda stapia się z fantazją.

Cerro Moreno Zrezygnowawszy z marzenia o Torre Cerro, dnia 3 lutego o godzinie trzeciej w nocy wyruszyliśmy do ataku na najwyższą górę Kordylierów Patagońskich Astralnych do tej pory nie zbadaną — Cerro Mariano Moreno o wysokości 3500 metrów. Problem jej zdobycia polegał nie tyle na trudnościach technicznych, ile na niezwykłym oblodzeniu ogromnej powierzchni tej góry, co wraz z czynnikiem odległości i nieznanego broniło do niej dostępu.

Majestatyczny masyw Cerro Moreno zajmuje, z grubsza biorąc, powierzchnię tysiąca pięciuset kilometrów kwadratowych i wyrasta dokładnie w samym środku Hielo Continental, w miejscu, gdzie Argentyna graniczy z Chile. Patrząc nań z Passo del Viento, nie ośmielilibyśmy się nigdy powziąć myśli o zdobyciu tego szczytu, między innymi dlatego, że nie mieliśmy potrzebnych po temu nart. Ale potem, jak to

się zwykle dzieje, po miesięcznym blisko pobycie w tych polarnych warunkach oswoiliśmy się również i z Moreno.

Owego dnia, 3 lutego rano, wygrzewając się w ciepłych promieniach słońca w obozie trzecim i odpoczywając po trudach wczorajszej wspinaczki na Torre 2erro, błysnęła nam wszystkim jedna myśl. Ktoś z nas •zucił uwagę na temat dobrej pogody i tu nagle okazało się, że wszyscy w cichości ducha marzyliśmy zaatakowaniu Cerro Moreno. Pogoda zapowiadała :ię piękna, śnieg osiadł pod wpływem działania słońca i stwardniał w nocnym mrozie na tyle, że powinien utrzymać ciężar ciała bez pomocy nart. A poza tym mieliśmy pełnię księżyca, co umożliwiało posuwanie się nocą i pokonywanie odległości na mniejszych wysokościach przed odwilżą dzienną.

Słowem, warunki nie mogły być lepsze i jeszcze tego samego dnia po południu z nowym entuzjazmem zaczęliśmy się szykować do drogi. Nie ukrywaliśmy przed sobą, że czeka nas ciężka próba. Wiedzieliśmy, że z chwilą gdy wyruszymy, niezależnie od tego, czy osiągniemy cel czy nie, wszystko razem nie może trwać dłużej niż trzydzieści pięć godzin: jedna noc, by dojść do podnóża góry, cały dzień wspinaczki na szczyt, druga noc, by wrócić do jednego z naszych obozów. Wszelkie opóźnienie stanowiłoby krańcowe niebezpieczeństwo, oznaczałoby bowiem powrót podczas odwilży, na małej wysokości, w głębokim roztopionym śniegu, w warunkach, w których bez nart nie byłoby to możliwe. Wyczerpalibyśmy żywność i siły albo jeszcze przedtem przyszłaby niepogoda — tak czy siak byłby to nasz koniec. Innego rozwiązania nie było, ponieważ tak jak w wypadku Torre Cerro nie mogliśmy liczyć na żadne siły wspierające, a ponadto mieliśmy bardzo ograniczone zapasy żywności.

Wbiliśmy sobie zatem dobrze do głowy ten trzydziestopięciogodzinny limit czasu i czekaliśmy na odpowiedni moment.

Punkt 22, gdy wyjrzał księżyc, zaczęliśmy schodzić po stromych skałach, które prowadziły z obozu trzeciego na lodowiec, a stamtąd, obierając kierunek prosto na Moreno, rozpoczęliśmy nasz długi marsz przez Hielo Continental.

Z początku nie było zbyt zimno i skorupa śnieżna łamała się jeszcze pod naszym ciężarem, ale później, koło północy, zerwał się mroźny wiatr, który hulał po tej rozległej pustyni. Śnieg, zgodnie z naszymi przewidywaniami stwardniał, co bardzo ułatwiło posuwanie się naprzód.

Z marszu tego wyniosłem wrażenie, jakiego nigdy dotychczas nie doznałem.

Wydawało mi się, że przeżywam, skoncentrowany w kilku godzinach, wyczyn pierwszych zdobywców biegunów. Te zalodzone przestrzenie, wymykające się wszelkim ludzkim kryteriom, wydawały się bezkresne. Zacierało się tu poczucie rzeczywistości. Wszystko na tym tle wydawało się śmiesznie maleńkie. Na wprost jakieś dwadzieścia kilka kilometrów dzieliło nas od Moreno, na północy natomiast wszystko zlewało się z horyzontem. Księżyc rzucał tak rozproszone światło, iż odnosiło się wrażenie, że trwa długa noc polarna.

O świcie, zaraz po piątej, stanęliśmy nareszcie u stóp Moreno — góra była olbrzymia. Wprawdzie jej niebotyczny wierzchołek przesłaniało wielkie oblodzone żebro, ale mimo to wrażenie dwóch tysięcy metrów różnicy było niezwykle silne.

Postanowiliśmy zaatakować strome oblodzone żebro, które powinno było wyprowadzić nas ponad poprzecinany szczelinami lawiniasty teren.

Przymocowaliśmy raki do butów i ruszyliśmy związani w dwie dwójki, ja z Doro, a Mauri z Eggmannem. O 6.15 zatrzymaliśmy się ponownie na cienkiej grani śnieżnej, wielce zaniepokojeni. Od kilku godzin gromadziła się stopniowo na niebie lekka mgła, przesuwając się powoli z południa na północ. Daleko nad wierzchołkiem Cerro Murallon wisiała już wielka groźna chmura. Postanowiliśmy przyśpieszyć kroku i już o 7.20 osiągnęliśmy plateau ponad oblodzonym żebrem. Stąd, zostawiając część rzeczy, by zmniejszyć ciężar plecaków, ruszyliśmy prawie biegiem do góry. Około ósmej mgły zaczęły zasłaniać również i szczyt Moreno. Nie ulegało wątpliwości, że prześladował nas pech. Nie mogliśmy się jednak pogodzić z drugą porażką na przestrzeni dwóch zaledwie dni. Zanim mgła pochłonęła resztę naszej góry, wbiliśmy

sobie dobrze w głowę dalszą drogę z szeregiem punktów odniesienia, po czym kontynuowaliśmy mozolną wspinaczkę. Szliśmy do góry długim jednostajnym stokiem, który miał nas wyprowadzić aż pod grań szczytową.

Około 9.30 mgły, wiatr i śnieżyca kłębiły się wokół nas, sprowadzając widoczność do zera. Wola osiągnięcia szczytu była jednak silniejsza od tych przeciwności losu. Zapadaliśmy się niekiedy aż do połowy łydek w śnieg, mimo to wiatr był tak silny, iż momentalnie zacierał nasze ślady. Mogliśmy się orientować tylko według kierunku wiatru oraz pozycji słońca, którego tarcza pojawiała się przelotnie. Biada, jeśli mielibyśmy zbłądzić. Wiedzieliśmy, że po lewej stronie opada w dół stromy, gęsto poprzecinany szczelinami stok, a po prawej urwisko usiane serakami. Czas mijał szybko. W miarę zdobywania wysokości potęgował się dręczący nas niepokój, co będzie w drodze powrotnej.

Wreszcie około 11.30 zaczęło się dziać coś, co zmieniło tę niesamowitą sytuację. Zostaliśmy niespodzianie uderzeni z lewa przez silny, porywisty wicher.

Tylko dzięki temu, dzięki tej zmianie kierunku wichury zorientowaliśmy się, że osiągnęliśmy grań szczytową. Biła w nas zawierucha „z drugiej strony", od „białej plamy na mapie" oznaczonej jako teren nie zbadany. Zamieć oślepiała nas.

Słanialiśmy się ze zmęczenia, mimo to, czując bliskość szczytu, znaleźliśmy siły, ażeby iść dalej zmieniając kierunek drogi w prawo.

O 12.30 mgły rozstąpiły się na krótko, lecz tylko ku górze. Naszym oczom ukazał się pofałdowany wierzchołek. Niedługo potem stanęliśmy na nim, otoczeni ze wszystkich stron mglistą pustką, pokryci cienką warstwą lodu, ale w sercu płonęła ogromna radość: żaden człowiek nie dotarł tu przed nami — do miejsca, dokąd myśmy doszli na przekór przyrodzie i szalejącym żywiołom.

Jeśli chcieliśmy uniknąć katastrofy przy schodzeniu, nie mogliśmy tracić czasu ani na odpoczynek, ani na to, by czekać na chwilę rozjaśnienia, pozwalającą obejrzeć nieznany krajobraz. Prześladował nas nieubłagany termin trzydziestu pięciu

godzin. Podobnie jak podczas podejścia, tak i schodząc orientowaliśmy się według kierunku wiatru. Na wysokości około 2800 metrów pozostawiliśmy za sobą zamieć.

Słabe promienie zachodzącego słońca towarzyszyły nam aż do podnóża góry. Była godzina 19. Skończyła nam się żywność i już w ciągu dnia musieliśmy walczyć z okrutnym głodem. Ruszyliśmy też od razu w drogę powrotną przez Hielo Continental, przyciągani jak mirażem zapasami żywności znajdującej się w obozie drugim.

Z tego widmowego marszu wyniosłem tylko jedno przyjemne wspomnienie — zachodu słońca, które chowało się za łańcuch górski poza Hielo Continental. Cała gama intensywnych zmiennych kolorów mieniła się na niebie od Cordon Marconi po Cordon Adela. W centrum obok złocistej kopuły Fitz-Roya wychylała się wielka ognista tarcza księżyca na fioletowym tle nieba. Po tym bajkowym zmierzchu wszystko stało się jeszcze bardziej szare i ponure. Temperatura utrzymywała się powyżej zera, grzęźliśmy w mokrym, lepkim śniegu po kolana, co decydowało o powolnym tempie marszu. Coraz silniej męczył nas głód, pragnienie, senność.

Ponadto zabrnęliśmy z powodu złej widoczności w teren pełen szczelin.

Zmarnowaliśmy całą godzinę na wydostanie się z tego labiryntu.

Przedziwne rzeczy działy się w czasie tego forsownego marszu. W pewnym momencie poczułem, że napina się za mną lina łącząca mnie z towarzyszem. Po Dóme du Gouter widziany z grani Bionnassay myślałem, że Doro wpadł w jakąś lodową szczelinę. Odwróciłem się, automatycznie asekurując go. To, co ujrzałem, było zwykłe i jednocześnie niezwykłe. Otóż mój towarzysz liny leżał na śniegu, śpiąc ciężkim, głębokim snem. Jeszcze nigdy w moim alpinistycznym doświadczeniu nie zanotowałem podobnego wypadku.

Maszerowaliśmy w świetle księżyca oszołomieni ogromem lodowca. Kiedy kolana uginały się pod nami, wówczas obieraliśmy pierwszy lepszy punkt na wprost, na przykład zaspę śnieżną na gładkiej równinie i mówiliśmy sobie, że musimy dojść doń za wszelką cenę. Ale im był bliżej, tym bardziej wydawał się oddalać, uciekając

przed nami. Był to skutek nocnych majaków. W pewnym momencie rozpoznałem na śniegu szeroką, wielką plamę koloru czekoladowego. W tym miejscu poprzedniej nocy wyrzuciłem w przystępie złości puszkę kakao, która przedziurawiła się w plecaku i zapaskudziła rzeczy. Byliśmy tak wykończeni, że rzuciliśmy się na ten kakaowy śnieg zlizując go żarłocznie.

O godzinie 3.30 dotarliśmy do obozu drugiego. Ale i tu, na domiar nieszczęścia, nie znaleźliśmy żadnych zapasów żywności, które już zlikwidowano. Osiągnęliśmy jednak stan, w którym marzyliśmy tylko o spaniu. W trzydziestogodzinnym nieprzerwanym marszu wygraliśmy wyścig z czasem, pokonaliśmy ponad 70 kilometrów lodowca i ściany, zdobyliśmy Cerro Moreno. Wyprawa uwieńczona została sukcesem.

Cordon Adela Byliśmy tak zmęczeni wyprawą na Cerro Moreno, iż spaliśmy owego dnia ciężkim snem aż do późnego popołudnia. Żaden z przyjaciół nie przyszedł do obozu z żywnością. Sytuacja była alarmująca, ponieważ przy naszym wyczerpaniu dotarcie do obozu bazy stanowiło nowy problem. Mimo to szykowaliśmy się jednak do wyjścia, gdy z dołu nadeszła czwórka towarzyszy — których nie spodziewaliśmy się już — obładowanych różnymi wspaniałościami. Nareszcie jakieś przyjemne wydarzenie, pomyślne dla losu wyprawy. Mieliśmy teraz dostateczne zapasy żywności, by móc przedłużyć pobyt w obozie drugim o dalsze cztery dni. Jeśli chcieliśmy dobrze wykorzystać ten cenny czas, powinniśmy bez wahania podjąć próbę zdobycia bliskiego Cerro Adela. Tak też uczyniliśmy.

Cordon Adela jest wspaniałym łańcuchem zalodzonych gór ciągnących się na południe od Cerro Torre. Stanowi wielką barierę oddzielającą lodowcowy rejon Hielo Continental od pustynnych pampasów patagońskich wokół jeziora Viedma.

Najwyższym punktem jest dziewiczy Cerro Adela, od którego bierze nazwę cały ten łańcuch i którego wysokość wynosi 2960 metrów. Opada on jednym rzutem na Hielo Continental około 1600-metrowym urwiskiem lodowo-skalnym.

Następnego dnia, 6 lutego, pogoda była wstrętna, mimo to mogliśmy po południu przeprowadzić pierwszy rekonesans na lodowcu i na dwóch przełęczach, na północny zachód od turni Rio Tunel.

Natomiast 7 po burzliwej, niespokojnej nocy nastał przepiękny świt. Nie zwlekając postanowiliśmy z Maurim wyruszyć tylko we dwójkę. Tym razem nie groził nam głód, gdyż wzięliśmy ze sobą dwa worki pełne jedzenia. Mróz był siarczysty, co gwarantowało doskonały stan śniegu. Około siódmej, w godzinę po wymarszu, stanęliśmy u stóp wielkiej zachodniej bariery Adela. Od tej strony, od Hielo Continental, nie ma żadnej łatwej drogi do góry, nie mówiąc już o wielkim niebezpieczeństwie lawin. Trzeba działać bardzo szybko i znaleźć się jak najwyżej, zanim nastąpi odwilż. Tak więc ruszyliśmy prosto do góry stromym żlebem w kierunku zachód—południe—zachód. Na początku wszystko było jeszcze twarde i zmarznięte, ale już po godzinie zaczęły wokół nas sunąć w dół pierwsze seraki.

Byliśmy tego dnia w wyjątkowej formie. Pamiętam, że wspinaliśmy się po stromych przepaścistych oblodzonych ściankach na samych przednich zębach raków. Co pewien czas zbaczaliśmy raz w prawo, raz w lewo, żeby fotografować lub filmować, a wszystko spokojnie, z pewnością siebie. Nie odmówiliśmy sobie nawet kilku cudownych odpoczynków, by wysączyć z manierki wyśmienicie przyrządzoną kawę z mlekiem. Po pokonaniu co najmniej pięciuset metrów związaliśmy się liną, ale pamiętam, że uczyniliśmy to przede wszystkim z respektu dla ściany. Dwie godziny po wymarszu mieliśmy już w dole pod sobą trudny dziewięćsetmetrowy żleb, w którym huczały teraz lawiny.

Podczas gdy teren stawał się coraz łatwiejszy, temperatura coraz bardziej spadała, a niebo zaciągnęło się białymi pierzastymi chmurami zwiastującymi znowu niepogodę.

O godzinie 10.50 zatrzepotały w silnym mroźnym wietrze szczytowym nasze flagi. Wpatrzeni w Torre Cerro i w Fitz-Roya, oszołomieni pięknem widoku,

pozostaliśmy pół godziny na szczycie, śniąc na jawie. A potem przyszła nam do głowy wspaniała myśl: dlaczego nie mielibyśmy, mając tyle czasu przed sobą, przejść granią kilka wierzchołków Cordon Adela? Przystąpiliśmy natychmiast do dzieła. Weszliśmy na dziewiczy wierzchołek Cerro Nato (2860 metrów), a następnie zaczęliśmy opuszczać się w dół, wprost na przełęcz dzielącą ten szczyt od wierzchołka Cerro Doblado. Byliśmy już prawie w połowie drogi, gdy niespodziewanie ukazały się poniżej nas dwie sylwetki posuwające się w naszym kierunku, byli to członkowie ekspedycji z Trydentu, którzy z drugiej strony podchodzili na szczyt Adeli.

Skorzystaliśmy z okazji, aby w miejscu osłoniętym od wiatru razem coś przegryźć i pogwarzyć. Było to nasze pierwsze osobiste spotkanie z nimi w Patagonii, wiele też mieliśmy sobie do powiedzenia. Pożegnaliśmy się o 12.30 i obie grupy poszły swoją drogą. Pół godziny później, niemal nieoczekiwanie, znaleźliśmy się na szczycie Cerro Doblado (2809 metrów), po czym jak gdyby mechanicznie zaczęliśmy schodzić powietrzną granią na drugą stronę. Cerro Doblado został już zdobyty w 1937 roku przez włoską wyprawę, którą kierował hrabia Aldo Bonacosa. Wejścia na szczyt dokonano od strony pampasów aż do siodła w grani, będącej działem wód, a dalej granią, którą teraz schodziliśmy.

Stanowiliśmy idealnie zgraną dwójkę, pokonywaliśmy szybko i pewnie wszystkie trudności, rzadko kiedy kując stopnie. U końca grani, niedaleko siodełka między Cerro Doblado a kota 2675 metrów, drogę przeciął nam niespodzianie skalny co najmniej pięćdziesięciometrowy uskok. Bardzo by nam się tu przydał jakikolwiek hak do zjazdu, ale nie mieliśmy żadnego, wobec czego poszukaliśmy innego wyjścia z sytuacji. Zeszliśmy stromym stokiem nieco w dół, następnie w pionowej ściance wykuliśmy czekanem w lodzie mały grzybek, przewinęliśmy wokół niego linę i opuściliśmy się piętnaście metrów w dół, rozwiązując w ten sposób problem uskoku.

Zabraliśmy ze sobą tylko linę, czekany i raki — tak jak alpiniści starej daty; w ostatecznym rachunku nie tylko za pomocą sztucznych ułatwień człowiek może

pokonywać największe nawet trudności, jakie nastręczają te lodowe granie, ale również dzięki innym wartościom, które często bardziej się liczą.

Delikatne mgły gęstniały powoli spowijając nas od czasu do czasu mleczną watą. Doszliśmy do przełęczy i stąd dalej stokiem ku kocie 2675 metrów.

Osiągnęliśmy ją o godzinie 15 i nie zatrzymując się dłużej rozpoczęliśmy zejście po drugiej stronie. Przed nami były jeszcze tylko dwa wierzchołki wspaniałego Cerro Grandę. Wiedzieliśmy, że główny wierzchołek został kilka dni temu zdobyty przez wyprawę z Trydentu, ale ponieważ mieliśmy jeszcze trochę czasu, nic nie stało na przeszkodzie, abyśmy również i my nań weszli. Krótki odpoczynek i niedługo później wspinaliśmy się już po oblodzonych urwiskach nowego szczytu. Mauri szedł raz pierwszy, raz drugi z kolei; byliśmy zespołem o świetnie zsynchronizowanych ruchach, dzięki czemu szybko posuwaliśmy się do góry. Zaraz po 16 wbijając głęboko czekany w śnieg, by wicher nas nie porwał, stanęliśmy na pierwszym wierzchołku Cerro Grandę (2804 metry). Czas już teraz naglił, czekało nas skomplikowane zejście, ale czy mogliśmy zrezygnować z drugiego nie tkniętego jeszcze nogą ludzką wierzchołka Cerro Grandę? Korzystając z krótkotrwałego przejaśnienia, obniżyliśmy się na przełęcz, między jednym a drugim wierzchołkiem i po pokonaniu prawie pionowego kantu lodowego, kilku krótkich oblodzonych progów, ścianek i grani — w piekielnym wietrze, z którym zresztą oswoiliśmy się już — także drugi wierzchołek Cerro Grandę (2790 metrów) był nasz. Nazwaliśmy go „Cerro Luca" imieniem synka Mauriego.

Była godzina 17.30, gdy zaczęliśmy schodzić na przełęcz, a stamtąd prosto w dół północną ścianą. Coraz gęstsze mgły opóźniały nasz marsz, wiele też było po drodze miejsc nie budzących zbytniego zaufania. Akrobatycznymi saltami w powietrzu musieliśmy pokonywać niewysokie progi lodowe. Po godzinie byliśmy już na plateau pod ścianą Cerro Grandę, którego wierzchołki tonęły w chmurach.

Przydałoby się coś zjeść, ale z obawy przed mgłami, które pełzły coraz niżej,

kontynuowaliśmy zejście po nie zbadanym jeszcze lodowcu dzielącym nas od Hielo Continental.

Poruszanie się po lodowcu nie było rzeczą łatwą ze względu na labirynt szczelin i coraz gorszą widoczność. Potem zaczął sypać z przerwami śnieg. Po przekroczeniu wielkiej, głębokiej szczeliny, posuwając się okrakiem po cienkim powietrznym ostrzu lodowym, znaleźliśmy się niespodzianie w obliczu wielkiej, groźnej kaskady. Jedynym wyjściem z sytuacji był akrobatyczny zjazd na linie mniej więcej jakieś dwadzieścia metrów w dół, po przełożeniu jej wokół wystającego zęba lodowego. Nigdy nie zapomnę tego wrażenia, opuszczaliśmy się tak uwieszeni w zupełnej próżni, mając pod nogami mroźną bezdenną studnię.

Długim trawersem w lewo okrążyliśmy kolejną barierę seraków, a potem nieznane skończyło się, sypał systematycznie śnieg. Wściekła wichura obsypywała nas lodowatym wciskającym się wszędzie śniegiem, ale teraz nic już nie było w stanie wywrzeć na nas wrażenia. Ciałem byliśmy tutaj, duchem natomiast pozostaliśmy w górze, wśród szczytów, nieba i barw, jakie rzadko kiedy było dane nam ujrzeć.

Około 21, gdy zapadała noc, dwie białe postacie zbliżały się od strony Hielo Continental ku obozowi numer dwa. Tak zakończyła się nasza piękna przygoda.

Zdobycie Gasherbrum IV Po zdobyciu K 2 przez alpinistów włoskich w 1954 roku 30 kwietnia 1958 roku odpłynęła z Genui na pokładzie motorowca „Victoria" druga włoska ekspedycja himalajska. Wraz z ośmioma członkami wyprawy popłynęło na wschód siedem i pół tony bagażu oraz flaga narodowa. Ekspedycja składała się oficjalnie z sześciu alpinistów, lekarza i fotoreportera: Riccardo Cassin — kierownik ekspedycji, Toni Gobbi — jego zastępca, Fosco Maraini fotoreporter, Donato Żeni — lekarz, Carlo Mauri, Beppe De Francesch, Giuseppe Oberto i ja. Mogę chyba bez przesady powiedzieć, że atmosferę panującą wśród nas można przyrównać tylko do ducha,

jaki ożywiał pierwszych odkrywców oceanów arktycznych i biegunów. Byliśmy opętani fanatyzmem, gotowi na wszystko, byle osiągnąć wytyczony cel.

Zostawiliśmy za sobą bliskich, troski dnia powszedniego, aby zdobyć w sercu Azji, na dachu świata, majestatyczną górę, jakby postawioną przez Boga na wyzwanie ludziom. Od tej chwili nasz cel życiowy nosił miano Gasherbrum IV (wysokość 7980 metrów), co oznacza „świetlana góra" lub „góra światła".

Wpłynęliśmy do Karaczi 12 maja, a 13 wieczorem cała wyprawa w komplecie jechała koleją przez równinę pakistańską w kierunku Rawalpindi, nowej stolicy tego kraju i ostatniego miasta u podnóża Himalajów. Stąd wreszcie jednym pełnym emocji lotem przemknęliśmy się wśród prawie pięciotysięcznych przełęczy przez pierwsze pięćsetkilometrowe pasmo gór, lądując w Skardu, w górnej części doliny Indu. W Skardu, które jest strategiczną bazą pakistańską w Kaszmirze i stolicą Baltistanu, wynajęliśmy 480 tragarzy, którzy niezbędni byli do transportu materiału. 30 maja o świcie długa karawana wyruszyła w kierunku niedostępnych dzikich dolin. Po mniej więcej 250 kilometrach marszu, z czego siedemdziesiąt po lodowcu, dotarliśmy w osiemnaście dni do podnóża Gasherbrum IV. Po drodze, tej samej, którą raz już przebyłem w wyprawie na K 2, nie bez wzruszenia rozpoznawałem zapamiętane zakątki i twarze, odkrywając ze zdumieniem nowe cechy i szczegóły. Baltistan jest krainą, gdzie kontrasty i odległości są niezmierzone, a elementy surowości i łagodności stapiają się w harmonijną całość, gdzie klimat jest umiarkowany, ludzie dobrzy, prości, pogodni żyją skromnie znając tylko pracę i modlitwę. Są w nieświadomości swej szczęśliwi, żyją bowiem z dala od wszelkich form cywilizacji. W dolinach tych odnalazłem prawdziwe Szangri La, przeniesioną w rzeczywistość powieść „Zagubiony horyzont" Hiltona.

Jest to prawdziwy rezerwat, który nie zna ani podstępu, ani podłości, mały raj ukryty wśród najwyższych gór świata.

Poza Askole, ostatnią wioską, leżącą na wysokości 3050 metrów, nie ma już

śladu życia ludzkiego. Od podnóża Gasherbrum IV dzieliło nas jeszcze sto dwadzieścia kilometrów uciążliwego marszu. Po drodze za to czekały nas widoki na niektóre z najpiękniejszych i najwyższych gór tej ziemi: na K 2, na Broad Peak, Hidden Peak, Czogolisa, Masherbrum i na naszą „świetlaną górę". Dnia 17 czerwca rozbiliśmy nasz obóz główny na morenie lodowca księcia Abruzzów, na wysokości około 5150 metrów. Minęło dokładnie czterdzieści osiem dni od wyjazdu z Włoch.

Odprawiliśmy tragarzy, zatrzymując tylko sześciu, którzy mieli nam pomagać w przerzuceniu bagażu do góry. Od tego momentu zaczęła się druga i decydująca faza naszej cudownej przygody.

Niełatwo jest oddać w skąpych słowach trud, wyrzeczenia, przeciwności i niebezpieczeństwa, jakie towarzyszyły nam w ciągu pięćdziesięciu długich dni, aż do chwili, gdy stanęliśmy na szczycie. Do trudności technicznych, które zgodnie z naszymi przewidywaniami okazały się krańcowe, doszły klimatyczne, potem nastąpił kryzys w zaopatrzeniu i w końcu rozpętały się żywioły — monsun. Zdobywanie Gasherbrum IV przekształciło się w batalię ponad ludzkie siły.

Aby osiągnąć skalną grań, która prowadzi od koty 7100 metrów do szczytu, trzeba było pokonać dwa tysiące metrów różnicy wysokości wzdłuż śnieżnego dziesięciokilometrowego kotła, gdzie mury seraków przeplatały się często z polami śnieżnymi, na których zapadaliśmy się po pas. W tych warunkach, które utrudniał jeszcze ciężar worków na plecach i efekty rozrzedzonego powietrza, każdy krok okupiony był potwornym wysiłkiem. Promienie ultrafioletowe rozjarzały śnieg, a odblask ranił twarz i mącił wzrok nawet przez bardzo ciemne szkła okularów.

Niesamowite skoki temperatury odbierały nam siły, różnica między temperaturą dnia a nocy dochodziła do 65 stopni. Namioty pod gorącymi promieniami słońca zamieniały się w piece, natomiast na zewnątrz nie można było wytrzymać oślepiającego światła. Dzień za dniem w trudzie, mozole i nadziei posuwaliśmy się powoli do góry. Trudności jednak nie malały, lecz rosły. Rozbiliśmy trzy obozy w tym

lodowcowym kotle i pokonaliśmy potężny mur lodowy wieńczący siedem-setmetrową barierę — nazwaliśmy ją „seraki Włochów" — która stanowiła pierwszy wielki problem alpinistyczny. Jej pokonanie zajęło nam pełne czterdzieści osiem godzin ciężkiej pracy. Musieliśmy również spędzić tu noc pod nieustanną groźbą oberwania się tysięcy ton wiszących niemal na włosku brył lodu, wielkich jak wieże katedry. W regularnych odstępach czasu — co trzydzieści-czterdzieści minut — seraki, wśród których wspinaliśmy się, drżały od przerażających wstrząsów, jakby cała góra miała zawalić się nam na głowę. Z duszą na ramieniu zdołaliśmy rozpiąć na hakach sto pięćdziesiąt metrów liny poręczowej, zapewniając w ten sposób szybkie i bezpieczne przejście przez ten groźny labirynt. Nieco wyżej, na wysokości około 6900 metrów, założyliśmy czwarty obóz, i można powiedzieć, że od tego momentu zaczęła się nowa seria kłopotów.

Nagle, jakby ręką uciął, przestano zaopatrywać nas z dołu. Sytuacja stała się dramatyczna, zwłaszcza dla mnie i Mauriego, gdyż pokonując teraz ostatnie tysiąc metrów prowadzącej na szczyt skalnej grani, musieliśmy walczyć nie tylko z trudnościami wspinaczki i skutkami rozrzedzonego powietrza, ale także z głodem.

Były to ciężkie dni. Poganiani głodem podjęliśmy pierwszą przedwczesną próbę ataku na szczyt, która nie powiodła się wobec ogromu trudności już na początku grani; w ciągu sześciu godzin uzyskaliśmy nie więcej niż pięćdziesiąt metrów wysokości. Potem przyszło sześć pełnych grozy dni, kiedy prawie bez jedzenia zdołaliśmy ubezpieczyć za pomocą nielicznych haków i niewielu lin, które nam pozostały, zaledwie mniej więcej trzysta metrów tej strasznej grani.

14 lipca ruszyliśmy do drugiego szturmu na szczyt, z którego tym razem musieliśmy zrezygnować mniej więcej na wysokości 7750 metrów. Nazajutrz nad całym pasmem górskim rozszalała się niepogoda. Był to już monsun. Przez dwa dni siedzieliśmy z Maurim uwięzieni w obozie V, na wysokości 7200 metrów razem z Beppe de Franceschem i Zenim, którzy podeszli z dołu. Co oznacza monsun w

Himalajach, mówi dziennik, który prowadziłem podczas tej wyprawy: 16 lipca. Po strasznej huraganowej nocy nastąpił jeszcze gorszy dzień. O świcie namioty były zupełnie skryte w zaspach śniegu nawianego przez wiatr. Śnieg tak mocno przygniótł ścianki namiotu, że leżymy jeden na drugim. Wiele razy dziennie musimy wychodzić z namiotu, aby strzepać z niego śnieg i umocnić linki za pomocą haków, czekanów i wszystkiego, co mamy pod ręką, ażeby wiatr ich nie powyrywał. Znajdujemy się na samym ostrzu grani nie mając żadnej osłony. Ścianki namiotów łopocą nieustannie, przypominając salwy z karabinu maszynowego w ogniu walki, powodując taki przeciąg wewnątrz, iż kostniejemy od zimna, ponadto co chwila gaśnie drogocenny płomień palnika.

Przez cały dzień wymieniliśmy z Maurim tylko kilka naprawdę niezbędnych słów, ale na naszych twarzach maluje się ta sama troska, to samo cierpienie.

Prześledziliśmy w myślach dzień po dniu wszystkie pokonane trudności, cały trud, wyrzeczenia i przeciwności losu, które opóźniły wspinaczkę, i teraz na myśl, że unieruchomieni zostaliśmy tutaj, niemal tuż pod szczytem, żal ściska serce. Boli nas wszystko, gardło, nos; jesteśmy zdenerwowani, wybuchowi, mamy wszystkiego dosyć. Wieczorem czujemy się bardziej zmęczeni i wyczerpani niż po dniu ciężkiego wysiłku fizycznego...

17 lipca. Trzeci dzień bez chwili przerwy szaleje nawałnica. Noc była okropna.

Od wczoraj prześladuje nas myśl, że to monsun, że zostaniemy tutaj odcięci. Nie mamy już jedzenia; dzisiaj musimy za wszelką cenę próbować zejść w dół, zanim będzie za późno. Może już jest za późno. Znajdujemy się na grani, powyżej siedmiu tysięcy metrów. Sami. Od obozu głównego dzieli nas dziesięć kilometrów strasznego lodowca. Od wczoraj prześladuje nas wspomnienie tragicznego losu ekspedycji niemieckiej na Nanga Parbat w 1934 roku, kiedy zginęli zaskoczeni przez monsun wszyscy alpiniści, którzy znajdowali się w najwyższych obozach. Jesteśmy w takich samych warunkach. Dręczy nas ta zmora. Wczesnym popołudniem, chociaż

zawierucha wcale się nie uspokoiła, decydujemy się zejść. Widoczność równa się zeru...

19 lipca cała ekspedycja dotarła do obozu-bazy. Od pięciu dni bezustannie padał śnieg, powietrze było parne, często zza kurtyny chmur dochodził nas huk lawin.

Przez kilka dni smutek porażki ciąży nad wszystkimi, ale wiara bierze w końcu górę nad rozpętanymi przez przyrodę żywiołami. Postanawiamy, że nie wrócimy do Włoch pokonani. Gdy tylko nieco poprawi się pogoda, przedyskutujemy problem zaopatrzenia i opracujemy plan działania, tak aby nie powtórzyły się kłopoty z transportem. Błądzenie jest rzeczą ludzką. W porę zaradziliśmy złu i wyprawa mogła znowu ruszyć do góry.

Tym razem nie brakowało żywności i sprzętu, jak również zespołu wspierającego; dzięki czemu 3 sierpnia Mauri i ja oraz Gobbi i de Francesch ustawiliśmy jeszcze jeden obóz, szósty, niestety — z powodu późnej pory — na wysokości około 7550 metrów, a nie jak planowaliśmy 7750 metrów, na „stożku śnieżnym". W obozie tym zostaliśmy tylko we dwójkę z Maurim, aby nazajutrz przypuścić ostatni szturm. Jednak ten punkt wyjścia leżał jeszcze za nisko i doszedłszy do tzw. „czarnej wieży", kota około 7830 metrów, musieliśmy znowu zawrócić. Tego dnia jednak zawiesiliśmy na grani jakieś trzysta metrów liny poręczowej, która oddała nieocenione usługi. Nazajutrz Gobbi, de Francesch i Żeni, który się do nich przyłączył, podeszli ponownie z obozu piątego do nas z ostatnim ładunkiem, po czym zeszli, aby czekać na nasz zwycięski powrót.

6 sierpnia — dzień zdobycia Gasherbrum. Pobudka o 2.30, wymarsz o piątej.

Wysoko snująca się mgła monsunowa nadciąga nad Gasherbrum IV z zachodu, nie zapowiadając nic dobrego. Jesteśmy w świetnej formie, tempo jest bardzo szybkie, co okaże się naszym zbawieniem. Już o szóstej, w godzinę po wyjściu z obozu, stoimy na „stożku śnieżnym", do którego dojście zajmowało nam do tej pory co

najmniej cztery godziny. O 7.30 jesteśmy na „czarnej wieży". Rozwieszone przedwczoraj liny poręczowe okazały się w tym miejscu szczególnie pomocne.

Dochodzimy do cienkiej jak ostrze noża, poziomej grani — bierzemy ją okrakiem, łamiąc w kilku miejscach kruche ostrze. O 9.10, jakby za sprawą cudu, otwiera się przed nami mała upragniona przełączka, która zdecydowanym wcięciem oddziela ciemny granit dopiero co przebytego terenu od jasno lśniącego białego marmuru, poprzedzającego piramidę szczytową. Żądza odkrycia, co nas tam czeka, jest tak silna, że idziemy dalej bez odpoczynku. Skały i śnieg stapiają się w oślepiającą biel, niebo jest czarne, jak rzadko kiedy. W górę, coraz wyżej, pokonujemy stromy kant, krótkie ścianki, pola niepewnego śniegu i około dziesięciometrowej wysokości marmurową rysę, która nastręcza trudności czwartego stopnia, nie uwzględniając wysokości. Nazwaliśmy ten odcinek „białym kominem".

Potem skały stały się mniej strome, lepiej urzeźbione i łatwiejsze, aż wreszcie o 10.30 dotarliśmy do kopuły szczytowej.

Widok, jaki ujrzeliśmy przechyliwszy się na drugą stronę, był imponujący, urzekająco piękny. Po dwumiesięcznej przerwie zobaczyliśmy znowu lodowiec Baltoro, po raz pierwszy w całej okazałości. Wydawało się, że płynie pięćdziesięciometrowa rzeka lodu. A jakie malutkie były teraz wysokie szczyty, z którymi poznaliśmy się w drodze do naszego Gasherbrum IV. Obawa przed tym, co nas jeszcze czeka, pcha nas do góry i nie pozwala napawać się tymi niepowtarzalnymi widokami. Właściwy wierzchołek wydaje nam się odległy o co najmniej trzysta metrów, a wejście nań bardzo problematyczne. Poprzedza go powietrzny i lśniący kociołek, który nazwaliśmy „świetlnym". Na niebie gęstnieją chmury monsunowe i w coraz częstszych odstępach czasu uderzają w nas mroźne podmuchy wiatru. Trzeba się śpieszyć. Stopniowo zbliżamy się do wierzchołka, który ukazuje nam się w formie pięciu urwistych turni, wyraźnie oddzielonych jedna od drugiej, wyrastających z jednej podstawy. Nie możemy rozróżnić, która z nich jest

najwyższa, a tymczasem krążymy wokół podstawy w nadziei znalezienia jakiegoś słabego punktu. Mimo że finezyjnym trawersem obeszliśmy całą zachodnią stronę wierzchołka, nad nami nadal ciąży problem ostatnich pięćdziesięciu metrów gładkiej i prawie pionowej ściany. Pod nogami opada cała „świetlna ściana", 2500-metrowe urwisko. Przez moment ogarnia nas zwątpienie, gdyż wydaje się, że i tym razem będziemy musieli zawrócić. Wzbiera w nas bunt i zaczynamy wspinać się prosto do góry. • Ściana jest gładka, lita, a jednocześnie krucha, tak samo jak cienka warstwa śniegu pokrywająca ją gdzieniegdzie. Często trzeba wbijać haki dla asekuracji i za każdym razem wybijać, aby nie zostać w ogóle bez nich. Wszystko jest zdradliwe i niebezpieczne: skała, śnieg, wbite haki, a także okrutne zimno w dłoniach, gdy zdejmujemy rękawice w szczególnie trudnych miejscach. Chcielibyśmy zdjąć raki, ale nie możemy tego uczynić z powodu mrozu — boimy się, że w razie potrzeby nie zdołamy założyć ich z powrotem. Trudności techniczne są mniej więcej piątego stopnia, do tego wysokość, mróz i nadciągający huragan sprawiają, że tempo jest ślimacze. Walczymy wręcz rozpaczliwie, ale dokładnie o 12.30 flagi Włoch, Pakistanu i CAI (Club Alpino Italiano) łopocą na szczycie. Stoimy na najwyższym punkcie Gasherbrum IV, 7890 metrów wysokości. Duchem są tu z nami wszyscy członkowie ekspedycji i razem z nami przeżywają tę radosną chwilę. Ściskamy się wzruszeni.

Szczyt ma formę stromej, krótkiej grani skalnej, oczyszczonej od śniegu po stronie zachodniej na skutek silnych wiatrów, na jakie jest wystawiona; poza tym jest tak wąska, iż ledwo można na niej stać. Od strony wschodniej natomiast do skalnej grani przylepiony jest poziomo wielki nawis śnieżny całkowicie zawieszony w próżni.

Chcielibyśmy coś zjeść, ale to, co najbardziej by nam smakowało, zamarzło na kamień.

Spędzamy na szczycie prawie godzinę, tyle tylko, aby zdążyć sfotografować w chwilach przejaśnień budzącą grozę panoramę. Ta prosta czynność staje się wreszcie niemożliwa, gdyż kończy się nam film. Założenie nowego filmu do aparatu

gołymi rękami w tych warunkach jest przeżyciem, którego nie życzę nikomu. Przy zakładaniu nowej rolki, pęka z zimna jeden film kolorowy, potem drugi, trzeci.

Wreszcie, kiedy ręce nam już zupełnie zdrętwiały, udaje mi się wkręcić bez oporu opatrznościowy film biało-czarny, który miałem schowany w plecaku, i dzięki niemu mogę uzupełnić cenną dokumentację.

Z trwogą w sercu rozpoczynamy drogę powrotną i wracamy na mały występ przed szczytem, skąd za pomocą haków, w trzech zjazdach, opuszczamy się do „świetlnego kociołka". Schodzimy w tempie przypominającym ucieczkę. Ale zejście staje się wkrótce niemal tak uciążliwe, jak droga na szczyt. Tuż pod kopułą szczytową wchłaniają nas mgły. Jeszcze jeden zjazd w „białym kominie", dalej w szybkim tempie po ostrych graniach, stromych turniczkach, po „czarnej wieży" potem zaczyna sypać śnieg, bije w nas zawierucha. O 18.10, w chwili gdy dobijamy do obozu, szaleje już burza, tak jak gdyby żywioły chciały się na nas zemścić.

Wczołgujemy się do namiotu, myślimy tylko o jednym: pić, pić. Przemarzliśmy do tego stopnia, że nic nie jest w stanie nas rozgrzać. Jest to zimno związane z odprężeniem po odniesieniu zwycięstwa, ale jednocześnie spowodowane dręczącym niepokojem. W jaki sposób zejdziemy w dół, jeśli śnieg nie przestanie sypać?

Po strasznej, bezsennej nocy o siódmej schodzimy już w dół. Każda wykorzystana minuta to jedna przeszkoda mniej. Trwający od wczoraj huragan wciąż przybiera na sile, cała góra tonie w śniegu, potworne lawiny suną jedna za drugą, gwałtowny wiatr, pędzący przed sobą kłęby mroźnego pyłu, zatyka nos, oślepia i osadza wszędzie sopelki lodu.

W tym białym piekle dopiero koło południa spotykamy towarzyszy, którzy wyszli nam jakieś pięćdziesiąt metrów naprzeciw. Najpierw w szumie wiatru usłyszeliśmy ich wołania. Odpowiedzieliśmy wrzeszcząc z całych sił. Wreszcie zobaczyliśmy ich. Ściskamy się. Zaraz potem De Francesch oślepiony zadymką znika nam nagle z oczu lecąc głową w dół, w przepaść, w tunelu świeżego puchu. Wstrzymuję oddech.

Widać go w dole, mały punkt toczący się po zboczu. Znowu znika, pojawia się jeszcze niżej, nieruchomieje. Nie, rusza się. Żyje. Jest co najmniej dwieście metrów niżej od nas, ale żyje, posuwa się w kierunku obozu piątego w miękkim śniegu, któremu zawdzięcza życie.

Schodzimy do obozu czwartego, gdzie spotykamy resztę kolegów, dalej w dół, do trzeciego, drugiego i wreszcie w trzy dni po zdobyciu szczytu, cały czas smagani wichurą, docieramy do obozu głównego.

Czerwony Filar Brouillard (Pilastro Rosso di Brouillard) Nigdy nie podjąłbym decyzji przejścia Pilastro Rosso di Brouillard, gdybym wiedział, że zgotuje mi tragiczny niemal los. Z drugiej strony nie pragnąłbym tego dokonać, gdyby filar nie był tak piękny, romantyczny i tajemniczy. Może się to wydawać dziwne, ale właśnie między tymi skrajnymi stwierdzeniami zawarta jest istota alpinizmu. Stąd zrodziła się myśl zrealizowania jednej z najtrudniejszych i najpiękniejszych wspinaczek w masywie Mont Blanc.

Szlak, który prowadzi do szturmu na filar, jest jednym z najbardziej uciążliwych, jakie znam, co tłumaczy, dlaczego problem ten, tak pociągający, pozostał nie rozwiązany.

Z dna doliny Veni pnie się do góry po skalnych, gładkich żebrach dawnych lodowców wąska perć tak powietrzna, że nadaje się raczej dla kozic niż ludzi. U końca drogi, po trzech godzinach uciążliwego marszu, czeka schronisko Gamba, maleńkie, lecz gościnne, zbudowane pięćdziesiąt lat temu przez przewodników z Courmayeur, aby alpiniści mieli się gdzie ogrzać i pokrzepić, zanim zapuszczą się w dziki kocioł Mont Blanc. Od schroniska Gamba do stóp filaru di Brouillard jest siedem godzin marszu w większej części po chaotycznym, postrzępionym lodowcu Brouillard. Trudności i niebezpieczeństwa są tak liczne, tak wielkie, że przejść tędy jako tako bezpiecznie można tylko nocą. Ze wschodem słońca bowiem lodowiec zamienia się w potworną pułapkę, która może zamknąć się w każdej chwili i z której

trudno ujść cało. Śnieg przestaje utrzymywać ciężar ciała i zapada się pod nogami, utrudniając posuwanie się naprzód i potęgując zmęczenie. Tysiące szczelin, ukrytych pod śnieżnymi mostkami, czyha na tego, kto postawi na nich nogę. Nie wolno zrobić kroku, zanim przedtem wbijając czekan głęboko w śnieg nie zbada się dookoła terenu. Mimo całej ostrożności można tu zawsze wpaść w bezdenną szczelinę.

Nie mniej straszna jest groźba oberwania się seraków, wielkich jak dzwonnice, którymi usiany jest cały lodowiec Brouillard, oraz spadających kamieni, które pod działaniem promieni słońca, gdy topnieje lód wiążący je ze ścianą, lecą aż hen na lodowiec. Jeśli przychodzi jeszcze niepogoda z opadami śniegu i widocznością równą prawie zeru, jak to się często zdarza, wówczas nawet ten, kto zna teren na pamięć, niewiele ma szans na wydostanie się cało.

Jednym słowem, samo dojście do podstawy filaru na wysokość około 3800 metrów można uważać za trudną wspinaczkę kryjącą w sobie niebezpieczeństwa i niespodzianki właściwe dla wysokich gór.

27 czerwca 1959, dzień wymarszu na filar Brouillard, był ciepły, jak to bywa wczesnym latem, kiedy nisko na zboczach Mont Blanc leżą jeszcze wielkie płaty śniegu, poprzetykane zielonymi, ubarwionymi kwieciem łąkami. W wysokich górach wiosna to najpiękniejsza, na równi z malowniczą jesienią, pora roku. Wybraliśmy z Oggionim, moim towarzyszem liny, tę właśnie porę, w której dzień jest najdłuższy, przede wszystkim dlatego, że głęboki śnieg, który pokrywa jeszcze zdradliwy lodowiec Brouillard ułatwia przejście przez niebezpieczne szczeliny. Z wielu towarzyszy, jakich miałem w mojej karierze alpinistycznej, najbardziej przywiązany jestem do Oggioniego. Mamy jednakowy stosunek do gór, co stanowi również o przyjaźni w codziennym życiu. Można powiedzieć, że razem zaczynaliśmy chodzić po górach i razem hartowaliśmy się na pierwszych wielkich drogach. Dokładnie dziesięć lat temu tego samego dnia robiliśmy w Dolomitach, w grupie Brenta, pierwsze powtórzenie chyba najtrudniejszej w owym czasie drogi w tej grupie, a

mianowicie na południowo-zachodniej ścianie Croz dell Alttissimo, tysiącmetrowego urwiska, w skali trudności — górna szóstka. Przypominam sobie, z jaką ogromną radością stanęliśmy wówczas na szczycie, zdobytym ciężkim trudem w ciągu dwu i pół dnia, z dwoma biwakami w ścianie. Mieliśmy wtedy dopiero po dziewiętnaście lat i tamtego lata odnieśliśmy wiele dalszych sukcesów w Dolomitach, w Alpach Centralnych, w masywie Mont Blanc, takich jak trzecie przejście bardzo trudnej zachodniej ściany Aiguille Noire de Peuterey i pierwsze włoskie, do tej pory jedyne, przejście oblodzonej północnej ściany Grandes Jorasses.

Pogrążeni w rozmowie podchodzimy powoli ścieżką prowadzącą do schroniska Gamba. Nie widać żadnych śladów, co każe przypuszczać, że będziemy pierwszymi w tym roku gośćmi w schronisku. Od dna doliny nie spotkaliśmy żywej duszy, a przecież wcale nie czujemy się osamotnieni. Wielka góra, po której mozolnie podchodzimy, dyszy życiem, może jeszcze intensywniej niż latem. Słychać wesoły, niekiedy głośny szum potoków i wodospadów, szelest wiatru, świergotanie ptaków, daleki gwizd świstaków, melodyjne brzęczenie tysięcy owadów zwabionych wonią kwiatów. Często zapach ten miesza się z przyjemnym aromatem wilgotnej jeszcze ziemi, a niekiedy przepojony jest wonią uschniętej trawy. Nad nami krążą ciekawskie wrony, zbliżając się do nas kraczą i odlatują. Ponad wronami ścigają się i piętrzą białe chmurki tworząc wokół konturu gór fantastyczne kształty. Kamień spadający niespodzianie z góry zwraca naszą uwagę na przyjemną niespodziankę — dwie wspaniałe kozice długimi, eleganckimi susami przemykają kilkanaście metrów ponad nami i zatrzymują się na pobliskiej krawędzi skalnej; ich nieruchome zgrabne sylwetki rysują się wspaniale na tle nieba. Nasze przybycie do schroniska stanowi zaskoczenie dla wielkiego świstaka zajętego kopaniem nory w tyle chałupki. Ucieka co sił, wydając charakterystyczny świst, ale ze strachu wpada nam prosto pod nogi.

Pozostałe kilka godzin światła dziennego mija szybko na ostatnich przygotowaniach. W przejrzystym świetle wieczornym nasz filar, który króluje nad

całym kotłem Brouillard, wydaje się bliższy, a jednocześnie groźniejszy. Po barwnym zachodzie słońca, gdy ostatnie jego promienie zaszły również na dalekich szczytach Grivoli, Grań Paradiso — na jasnym jeszcze niebie zaczynają migotać pierwsze gwiazdy. Nisko w dolinach panuje już głęboki mrok. Tam gdzie przed chwilą jeszcze było widać dalekie wioski, teraz zapaliły się światła, rozdzierając tu i ówdzie ciemność. W górach jest to godzina snucia intymnych, odległych wspomnień zabarwionych niepokojem o jutro, o wspinaczkę, która nas czeka. Z pobliskiego lodowca dochodzi nas jeszcze głośne echo spóźnionego seraka lecącego w dół, o którego losie przesądziło gorące słońce. Wszystko cichnie. Zostajemy naprawdę sami z naszymi myślami i obawami. Zamykamy skrzypiące drzwi schroniska i zwijamy się na pryczach w oczekiwaniu godziny wymarszu.

O północy denerwujące czekanie przerywa wreszcie brzęczenie mego budzika ręcznego. Nie zmrużyliśmy z Oggionim oka. Wraz z zapachem gorącej herbaty, gotującej się na małej maszynce spirytusowej, wraca pogoda ducha i pewność siebie. W godzinę później, po śniadaniu spożytym przy świetle dwóch świeczek, jesteśmy gotowi do drogi. Pogoda jest wspaniała, a sierp księżyca, który wzeszedł niedawno, oświetla całą górę. Aczkolwiek wieje zimny wiaterek, śnieg co pewien czas zapada się jeszcze pod nami, ale wkrótce skuje go mróz.

Po godzinie marszu pozostawiamy za sobą bezpieczną śnieżną morenę i wkraczamy na zdradliwy lodowiec Brouillard. Wszystko tu wydaje się skostniałe z zimna. Idziemy pewnym krokiem, wspinając się stromym żlebem lodowym, który znajduje się w tyle za wielkimi skalnymi ścianami opadającymi z grani Innominaty.

Ale spokój trwa krótko. Zaledwie znaleźliśmy się w zacienionym terenie, kiedy chcieliśmy zapalić lampki czołowe, następuje, można by rzec, koniec świata. Ponad nami w srebrnej poświacie, w której zacierają się kontury i odległość, widzę sunący w naszym kierunku cień wielki jak góra. Jest to bryła tak ogromna, że kamieniejemy.

Trwa to nie dłużej niż mgnienie oka, aż uświadamiamy sobie, że to oberwał się wielki

serak. Wrzeszcząc jak szaleni rzucamy się do ucieczki w lewo po stromym stoku, kierując się instynktem. Potykamy się i przewracamy, znowu podrywamy do ucieczki, dysząc ciężko, aż dopadamy cudownym wręcz zrządzeniem losu występu lodowego, pod którym możemy się skulić. W tym samym momencie obok nas, tam skąd uciekliśmy, przetacza się prawdziwy kataklizm.

Gdy w kilka minut później wraca spokój, nogi uginają się pod nami ze strachu.

Osypani jesteśmy lodowym pyłem i biała jest nie tylko nasza odzież, ale — sądzę — również twarze. Pod nami bielą się złowieszczo w cieniu bloki lodowe wielkości samochodu, które zsunęły się z góry. Reakcja na niebezpieczeństwo, któremu umknęliśmy, jest tak silna, że mało brakuje, a zawrócilibyśmy do domu. Po pewnym czasie jednak, jak to zwykle bywa w takich sytuacjach, kryzys mija i po opatrzeniu lekkich skaleczeń odniesionych podczas ucieczki zaczynamy znowu podchodzić ostrożnie do góry, tym razem z zapalonymi już lampkami czołowymi.

Brzask zastaje nas w samym środku lodowca na szukaniu drogi wśród gęstwiny szerokich szczelin. Wreszcie po długim kluczeniu w tym labiryncie zaczynamy już zbliżać się do jego końca, gdy niespodzianie zatrzymujemy się na brzegu lodowca, obrywającym się niesamowitą szczeliną. Istnieje jedna tylko możliwość przejścia — przez wąski ukośny mostek, który delikatnie zarysowanym co najmniej czterometrowym łukiem nad przepaścią łączy obie krawędzie tej potwornej szczeliny.

Jest jednak tak lekki i niepewny, iż wydaje się zapadać pod naszym wzrokiem, a co dopiero ciałem. Na próżno szukamy innego wyjścia z sytuacji, w końcu decydujemy się zaryzykować przejście przez mostek, zawierzając wyłącznie konsystencji śniegu.

Stosując najbardziej przemyślne sposoby asekuracji, z duszą na ramieniu, pełznąc na czworakach, a nawet wstrzymując oddech, aby ciało było jak najlżejsze, wpierw jeden, a potem drugi przedostajemy się przez to „mauvais pas". Teraz łatwiej już posuwać się naprzód — ale z powodu tych kilku metrów, które dopiero co pokonaliśmy, wydaje nam się, że jesteśmy już tak daleko od punktu wyjścia, iż

bylibyśmy gotowi przejść filar, choćby tylko dlatego, aby nie wracać tą samą drogą.

Jeszcze zanim pokazało się słońce, dotarliśmy do wylotu wielkiego lodowego kuluaru, który opada z przełęczy Emile Rey. Potem pokonujemy jego trudną szczelinę brzeżną i podchodzimy ukośnie w prawo do góry po oblodzonym stoku, aż do niewielkich, łatwych i ośnieżonych skalnych żlebów, do których nie dociera słońce.

Zaraz potem, z chwilą gdy zaczyna grzać słońce, ze świstem zaczynają się sypać po oblodzonym stoku kamienie i bryły lodu, ale dla nas nie są już groźne. Jeszcze godzinka łatwego, choć uciążliwego z powodu potęgującego się upału podejścia i nareszcie jesteśmy u stóp naszego „czerwonego olbrzyma". Jest punkt ósma. Przez cały czas, odkąd zaczęło szarzeć, przyglądaliśmy się filarowi chcąc odkryć miejsce, w którym można byłoby go zaatakować. Teraz, gdyśmy doń doszli, odległości uwielokrotniły się i pierwszy odcinek, który oceniliśmy poprzednio jako siedmioośmiometrową rysę, okazał się stromą rynną, co najmniej dwudziestometrową, wyłożoną szczerym lodem. Jej przejście zabiera nam dobre dwie godziny cierpliwej, żmudnej pracy. W końcu znajdujemy się u progu wspaniałej ściany z litego granitu, która dzięki swemu urozmaiconemu urzeźbieniu daje satysfakcję godną najklasyczniejszej wspinaczki skalnej. Szlak wiedzie dokładnie środkiem filaru; wspinamy się przeważnie klasycznie, tylko tu i tam wbijamy hak, może nie tyle ze względu na trudności techniczne, ile dla ułatwienia i większej pewności z uwagi na bardzo ciężkie plecaki. Ściana przez cały czas jest bliska pionu, tylko niekiedy obrywa się pięcio-dziesięcio metrowym progiem i wówczas, gdy braknie chwytów dla rąk i stopni dla nóg, uciekamy się do techniki podciągowej i metr za metrem forsujemy przejście. Od dziesiątej rano do szóstej wieczór trwały te ćwiczenia, raz zajmujące, raz monotonne, to znów wymagające niezwykłego napięcia nerwowego i wysiłku fizycznego — zależnie od nasilenia trudności.

Przez cały ten czas poza pochłaniającą całą uwagę wspinaczką nie zdarzyło się nic szczególnego. Niewiele też ze sobą rozmawialiśmy, tyle tylko, ile było niezbędne.

Jesteśmy z Oggionim tak idealnie zgrani, że jeden widzi we wspinaczce drugiego jakby siebie w zwierciadle, często też zmieniamy się w prowadzeniu. Od czasu do czasu spoglądam w dół w stronę Courmayeur, szukając wzrokiem mego domku, ale grań Innominaty przesłania widok. Krótko mówiąc, byliśmy tak pochłonięci wspinaczką, że wcale nie zauważyliśmy nadciągających gęstych mgieł, które zupełnie niespodzianie około szóstej po południu okrążyły nas. Znajdujemy się na niewielkiej platformie na wysokości około 4100 metrów. Ponad nami góruje jeszcze jakieś sto pięćdziesiąt metrów czerwonej ściany, którą wieńczy wierzchołek czerwonego filaru. W głębi duszy czujemy już przedsmak zwycięstwa, mamy jeszcze dwie godziny światła do dyspozycji, ale postanawiamy urządzić biwak tutaj. Jeszcze przed zmrokiem ubezpieczamy spory kawałek ściany, rozpinając mniej więcej w pół godziny trzydzieści metrów liny na hakach. Pozostaje nam tylko przygotować sobie biwak. Mgła jest coraz gęstsza. Oggioni wyrównuje czekanem lód pokrywający platformę, aby móc przycupnąć, to samo robię ja, dwa metry nad nim, wbijamy kilka haków, przywiązujemy się do nich, aby w nocy nie poturlać się w dół, popijamy ciepły płyn z roztopionego na maszynce śniegu, zwijamy się w kłębek w naszych podgumowanych płachtach, aby jak najdłużej utrzymać cenne kalorie.

Po intensywnej całodziennej wspinaczce pierwsze godziny odpoczynku są bez wątpienia najefektywniejsze. Na skutek bowiem zmęczenia i ciepła, wydzielanego ze spracowanych mięśni, śpi się w najgorszych Warunkach, nawet gdy jest się uwieszonym na hakach.

Ale raz zbudziwszy się nie można już zasnąć, zaczynają się godziny męki, zimna, niepokoju, denerwującego wyczekiwania świtu.

Była to jedna z najdramatyczniejszych nocy, jakie przeżyłem. W pewnej chwili, jeszcze na pół przytomny ze snu, czuję, że tonę w miękkim łóżku. Ostre kamienie, które wieczorem kłuły w plecy, teraz zniknęły, a na ich miejscu czuję miękką ścianę z waty, o którą mogę się wygodnie oprzeć. To dziwne, myślę, odczuwam tę miękkość

również z przodu, z boku i zewsząd dookoła, czyżbym śnił? Czy może tak zdrętwiałem z zimna, że straciłem czucie? Podrywam się nagle na straszną myśl, która przemknęła mi przez głowę, jednym ruchem rozpinam zamek błyskawiczny, wysuwam na zewnątrz głowę. Faktycznie, jesteśmy zagrzebani w śniegu, który sypie gęsto. Budzę Oggioniego dzikim wrzaskiem. Wpadamy obaj w panikę.

Dopadł nas najgorszy wróg w górach, a zwłaszcza na Czerwonym Filarze Brouillard. Zrządzeniem losu okrutna pułapka zamknęła się właśnie w najkrytyczniejszym momencie całej wspinaczki. Znajdujemy się teraz tak wysoko w górze, w miejscu tak eksponowanym, że ryzyko przymusowego zejścia w dół nie jest wcale mniejsze od ryzyka forsowania drogi w górę. Nad nami zaledwie sto pięćdziesiąt metrów ściany, ale potem ku szczytowi Mont Blanc wiedzie jedna z najdłuższych i najzdradliwszych oblodzonych grani na dużej wysokości. Próba przejścia jej w tych warunkach oznaczałaby śmierć przez zamarznięcie, jeśli przedtem nie osunęlibyśmy się w ogóle z lawiną lub nawisem śnieżnym. Pod nami zaś opada trzystumetrowe przewieszone urwisko, a co gorsza u jego stóp, na wysokości prawie czterech tysięcy metrów, czekają strome zerwy lodowe, bombardowane lawinami, a jeszcze niżej znajduje się poszarpany lodowiec Brouillard, z którego nie sposób się wydostać przy złej widoczności. Sądzę, że tylko człowiek skazany na śmierć mógłby zrozumieć tragedię, jaką przeżywaliśmy owej nocy. Od chwili gdy uświadomiliśmy sobie sytuację około północy, przeżyłem wielokrotnie w myśli całe życie, ale w sposób tak rozpaczliwy, że najdroższe dla mnie wspomnienia przeplatały się ze strasznymi obrazami tego, co może się z nami stać jutro. Widziałem siebie to uwieszonego na linie nad otchłanią, na ścianach smaganych zawieruchą, to sunącego z lawiną, to w głębi szczeliny, to znów zabłąkanego w labiryncie seraków, bez nadziei na ocalenie. Ileż razy w ciągu nocy musieliśmy rękami oczyszczać platforemkę ze śniegu, którą w krótkim czasie znowu zasypywała coraz gwałtowniejsza zamieć. Ileż razy z trudem powstrzymywałem się

od krzyku grozy.

Nastaje mleczny świt, ale zawierucha szaleje dalej omotując nas coraz mocniej szarą watą. Skuleni w płachtach, czekamy dalej nie wiadomo na co, niezdolni podjąć decyzji, myśląc może, że nie ma co śpieszyć się do śmierci. Czas płynie wolno, a my wsłuchujemy się w gwizd wiatru, uderzenia zlodowaciałego śniegu o nasze płachty, w głuchy szum lawin sunących teraz po całej ścianie, która tonie w świeżym śniegu.

Jedna obrywa się ze stromej ściany nad nami, a spadając usiłuje porwać nas z sobą.

Cienka płachta nie chroni już przed mroźnym pyłem, który wciska się wszędzie.

Jesteśmy przemoczeni i skostniali z zimna. Słabe ciepło naszego ciała stopiło śnieg wokół nas i wilgoć przenika wszystko. Znajdujemy się w dziwnej sytuacji; nie pogodziliśmy się bynajmniej z losem, że zostaniemy tu na zawsze, a jednocześnie nie jesteśmy w stanie nic zrobić. Gdybyśmy przynajmniej usłyszeli, choćby z daleka, jakiś ludzki głos, jakiś znak życia — pewien jestem, że tylko to mogłoby nam przywrócić energię — ale dokoła zupełna pustka. Mijają godziny. W pewnej chwili stwierdzam, iż rozważam sytuację z obojętnością, jakby wcale nie dotyczyła mnie. To samo dzieje się z Oggionim i dopiero teraz, przerażeni tą apatią, zrywamy się z miejsca i postanawiamy zejść w dół za wszelką cenę. Dziwne, jak nagle, kiedy wydawałoby się, że góry już mają człowieka wchłonąć na zawsze, właśnie one same dodają mu siły do ucieczki. Wydaje mi się jednak, że wyjść z kryzysu pomogła nam wyłącznie owa wewnętrzna siła, która płynie z wszechstronnego doświadczenia nagromadzonego w długich latach uprawiania alpinizmu.

Wstrząsani spazmatycznymi dreszczami, wrzucamy byle jak rzeczy do plecaków. Nim skończyliśmy pakowanie, mroźny wiatr niosący płatki śniegu zamienił naszą mokrusieńką odzież w prawdziwy pancerz lodowy. Nie wiem, jak będziemy mogli się poruszać, a co dopiero wykonywać akrobatyczne operacje związane ze zjazdami. Podczas gdy Oggioni wybija młotkiem wszystkie cenne haki, do których byliśmy przywiązani w czasie biwaku, ja wspinam się do góry po tych trzydziestu

metrach rozpiętej wczoraj liny. Do licha, gdybym ją przynajmniej przepuścił przez karabinki złożoną we dwoje, a nie przymocował do haków, to aby ją wyciągnąć, wystarczyłoby pociągnąć za jeden koniec. Zdjęcie liny kosztuje tyle wysiłku, że kilkakrotnie omal nie odpadam od ściany, lina wisząca pionowo jest oblodzona, śliska, tak samo zresztą jak skały, i to wszędzie, pod największymi przewieszkami.

Nogi, choć uzbrojone w raki, osuwają się często po oblodzonej skale, po której muszę się wspinać, trzymając dłońmi liny. W tej pozycji chwilowa choćby utrata równowagi grozi wypuszczeniem liny z rąk, w których zresztą z zimna straciłem zupełnie czucie. W końcu doprowadzam operację do końca i nieco po dziesiątej rozpoczynamy pierwszy z nie kończących się zjazdów. Za każdym razem, na każdym stanowisku, zaczyna się czterdziestometrowy zjazd w próżnię, po niepewnych płytach z granitu, wypolerowanych przez lód jak marmur. Na szczęście również i w tej katastrofalnej sytuacji jesteśmy zgrani i za każdym zjazdem podczas gdy jeden ściąga liny, drugi grzebie w śniegu szukając pęknięcia, w które można by wbić jeden czy dwa haki potrzebne do następnego zjazdu.

Zamieć szaleje jeszcze przez kilka godzin, potem koło 13 ustaje, jakby ręką uciął. Chmury rozwierają się gdzieniegdzie, oczom naszym ukazują się góry; są zmienione nie do poznania. Skałę widać tylko w tych miejscach, gdzie jest przewieszona, reszta jest nieprawdopodobnie biała. Kontynuując niesamowite zjazdy, oczy mamy najczęściej obrócone na znajdujący się w dole grzbiet tarki, jaką wydaje się stąd lodowiec Brouillard. Jesteśmy jeszcze bardzo daleko, a w słabym świetle między jedną falą mgły a drugą coś tam widać, ale wszystko bardzo niewyraźne i spłaszczone, gdyż rzeźba lodowca z naszego miejsca traci zupełnie plastyczność. W tej sytuacji jako ostatnią deskę ratunku usiłujemy zapamiętać jak najwięcej punktów odniesienia, wbijając w pamięć najdrobniejsze nawet szczegóły, które mogą ułatwić orientację, z chwilą gdy znajdziemy się w tym labiryncie.

Ostatni zjazd i stajemy u stóp filaru, na urwistym stoku lodowym, który zmiotła

już lawina. Czekanami wykuwamy drogę w zielonym lodzie w kierunku bezpiecznego pstrokatego skalistego żebra. Oggioniemu spada czapka z głowy i odbijając się kilka razy o lodowe śliskie płyty znika sto metrów niżej w szczelinie. Podczas gdy schodzimy żebrem tonąc po pas w śniegu, tu i tam przeziera przelotny promień słońca.

Powietrze szybko się ociepla, staje się parno, śnieg jest ciężki i lepki jak gips, nawet ubranie jest mniej sztywne. Konsekwencje tej nieoczekiwanej odwilży, która nastała po tak obfitych opadach śniegu, są przerażające. Góra jakby za dotknięciem czarodziejskiej różdżki wydaje się ruszać, zrzucać z siebie zimną szatę, wszystko dookoła grzmi, sunie z hukiem. Na szczęście znajdujemy się w tym momencie w bezpiecznym miejscu, ale na widok ściany, z której uciekliśmy, włosy stają dęba.

Dziesiątki, setki metrów kwadratowych skały uwalniają się nagłym wstrząsem od grubej skorupy lodowej, która spada, odbija się i roztrzaskuje o skały, unosząc ze sobą wszystko, co napotyka po drodze. Potem zlewa się razem i rozbija na zielonym progu lodowym, który dopiero co zostawiliśmy za sobą i który zamienił się teraz w zbiorczy kanał „dla całej ściany.

W niecałą godzinę sytuacja znowu ulega zmianie, i to na gorsze. Chmury zwierają się groźnie, zaczyna na nowo sypać śnieg, wpierw wielkimi płatkami, potem gęstą krupą, wreszcie ponownie zrywa się wściekły wiatr, który siecze po twarzy i oślepia lodowymi kryształkami. Widoczność spada z powrotem do zera. Ubrania znowu sztywnieją. Posuwamy się niemal po omacku po łatwej skale. W pewnym momencie zatrzymujemy się na wąskim siodełku; czujemy instynktownie, że dotarliśmy do końca żebra, i zawierzając intuicji idziemy na prawo w kierunku skał, by zacząć stamtąd nową serię zjazdów. Szczerze mówiąc nic nie widzimy, ale wiemy, że pod nami w tym kierunku opada w dół przez jakieś dwieście metrów szereg skalnych żlebów, które stanowią bramę wiodącą do lodowca. Wprawdzie nie zjeżdża się tutaj po skale przewieszonej jak na filarze, ale zjazdy są pod pewnymi względami

bardziej skomplikowane, gdyż grzęźniemy w świeżym puchu i narażeni jesteśmy ciągle na niebezpieczeństwo lawin. Nawet nie ma co próbować grzebać w śniegu w poszukiwaniu szczelin celem wbicia haków, ponieważ (abstrahując od tego, że zostały nam tylko trzy) skała w żlebach jest krucha i luźne głazy spaja tylko lód i śnieg. Nie pozostaje nam nic innego, jak odgrzebywać ze śniegu jakiś skalny blok, by przekładać wokół niego linę i zjeżdżać. Dwieście metrów niżej, gdy kończą się skały, czeka nas wielki stok lodowy, który powinniśmy przetrawersować do jedynego miejsca, gdzie można przejść szczelinę brzeżną. Ale nie bierzemy nawet pod uwagę możliwości pójścia tamtędy, z miejsca bowiem zmiotłaby nas lawina. Mamy natomiast zamiar forsować inne przejście, mniej niebezpieczne. Pójdziemy w lewo do szerokiego żlebu opadającego spod bariery seraków wiszącej nad górnym lodowcem Brouillard. Żlebem tym zejdziemy jak najszybciej w dół. U jego wylotu szczelina brzeżna nie powinna nam sprawić większej niespodzianki, ponieważ piętrzące się masy lodu, które stoczyły się z góry, powinny były utworzyć naturalny most. Jeśli szczęście nam dopisze, unikniemy lawiny w ciągu tych kilku minut potrzebnych na przejście tamtędy. Będzie to niewątpliwie najlepsze wyjście z sytuacji.

Związawszy razem dwie czterdziestometrowe liny i poświęciwszy jeden z ostatnich haków, które nam zostały, zaczynamy zjazd w tym strasznym miejscu. Na pierwszy ogień idzie Oggioni, po dokładnym uzgodnieniu szczegółów całej operacji, aby nie tracić niepotrzebnie ani jednej sekundy. Z ogromną szybkością przebija głęboki ślad w grubej warstwie śniegu, ja zaś popuszczam linę, która wpięta w hak pozwala mi go dobrze asekurować. Uzgodniliśmy bowiem, że on zjeżdżając będzie starał się zrobić dobry tor, abym mógł jak najszybciej zbiec jego śladem. Jeśliby zaś na nieszczęście osunęła się spod jego stóp lawina lub oberwały z góry bryły lodu, mógłby zawisnąć na linie i za pomocą wahadła szukać bezpiecznego miejsca. Na szczęście nic podobnego się nie zdarzyło. Stało się natomiast coś innego, co stworzyło dość niebezpieczną dla nas sytuację. 80-metrowa lina kończy się w

momencie, kiedy Oggioni znajduje się dopiero w połowie groźnego żlebu, ale klamka zapadła i by nie tracić czasu, odpinam linę z karabinka, zostawiam hak i rzucam się pędem w dół torem zrobionym przez Oggioniego, krzycząc nań, żeby uciekał ile sił.

Wśród tumanów śniegu widzę ciemną plamę, sylwetkę Oggioniego, który konwulsyjnymi ruchami sunie w dół w głębokim śniegu, aby jak najszybciej stracić na wysokości. Obraz ten wrył mi się głęboko w pamięć, ale wówczas w tych strasznych chwilach myślałem tylko o tym, aby czym prędzej znaleźć się na dole.

Nagle Oggioni zatrzymuje się, macha ramionami, jakby chciał mi coś wskazać.

Od razu domyślam się, o co chodzi. Oggioni znalazł się na górnej krawędzi szczeliny brzeżnej, która okazała się wysoka i zryta, a teraz musi skoczyć nie widząc, gdzie wyląduje. Zbiegam jak najszybciej i zrzucam mu linę, którą go będę asekurował.

Widzę, jak kuca, po czym powoli znika mi z oczu, lina przesuwa się jakiś metr, potem nagłe szarpnięcie i z daleka dochodzi wołanie: „Popuszczaj powoli". Lina przesuwa się opornie jeszcze kilka metrów, wrzynając mi się w plecy, potem znowu luźno, wobec czego przepuszczam ją szybko w dłoniach. W pewnej chwili wydaje mi się, że widzę głowę Oggioniego w tym samym miejscu, w którym zniknął mi z oczu. Szybko jednak uprzytamniam sobie, że ta mała ciemna plamka to nie jego głowa, tylko cała sylwetka, że już jest po drugiej stronie szczeliny biegnie co sił w nogach w dół. Mnie natomiast w tej jednostajnej szarudze panującej dookoła wydaje się, że biegnie wcale nie w dół, ale do góry. Lina skończyła się i ruszam jego śladem. Niebawem i ja ląduję na krawędzi szczeliny brzeżnej. Ledwie zdążyłem zauważyć, że mam przed sobą wysoki mur, gdy wystartowałem do skoku w powietrze. Lot jak gdyby trwał całą wieczność, aż nagle poczułem, że kolana wciskają mi się w klatkę piersiową od uderzenia o stok i że staczam się w dół obijając się o bryły lodu, które spadły w tym samym co ja momencie. Jeszcze szaleńczy bieg wśród głębokich kolein wyżłobionych przez lawiny i wreszcie spotykamy się dysząc ciężko, ale cali i zdrowi w bezpiecznym terenie. Aczkolwiek śnieg sypie ciągle, zawierucha uspokoiła się,

może dlatego, że jesteśmy już nisko i w miejscu osłoniętym od wiatru. Również widoczność poprawiła się, choć nie na tyle, byśmy mogli rozróżniać kształty i oceniać odległość. „Jest 17.30, jeszcze trochę i zrobi się ciemno" — popędzamy siebie, ale teraz gdy znaleźliśmy się u progu labiryntu, nie mamy pojęcia, w którą zwrócić się stronę. Wiemy tylko, że znajdujemy się daleko od szlaku, którym szliśmy wczoraj rano. Nie mamy zatem żadnej możliwości odnalezienia znanego mostku śnieżnego, zakładając, że jeszcze w ogóle istnieje. Na węch, aby nie stać w miejscu, zaczynamy iść dnem wielkiego kuluaru, który otwiera się na lewo za wysoką barierą seraków.

Korzystając z wielkich kolumn lodu, które niedawno pospadały i leżały ukośnie na szerokich szczelinach, pokonujemy te pierwsze przeszkody, ale wkrótce zaczynamy po pas grzęznąć w miękkim puchu.

Jeszcze trochę i będzie ciemno — powtarzamy ciągle — ale jak wydostać się z tej pułapki? Gdzie możemy biwakować? A w jaki sposób przetrzymamy noc, przemoknięci do nitki i zziębnięci?

Zbyt długo trwałoby szczegółowe opowiadanie o tym, co się działo od tej chwili.

Nie byłbym zresztą nawet w stanie odtworzyć tego, cośmy przeżyli. Każdy metr drogi musieliśmy odgrzebywać rękami, tak głęboki był śnieg, a wielokrotnie była to praca syzyfowa, ze względu na nieoczekiwane przeszkody, które tarasowały drogę.

Musieliśmy wówczas wracać po własnych śladach i próbować torować drogę w innym kierunku, aż udało się ominąć przeszkodę. Szliśmy w górę i w dół, w prawo i w lewo, przez seraki, mostki, zapadając się w zaspy, szczeliny, jamy, przez cały prawie czas pełznąc lub tocząc się w głębokim puchu, nic nie widząc i nie wiedząc, dokąd w końcu dobrniemy. Tylko intuicja kazała nam kierować się w lewo, w słabej nadziei, że dotrzemy do skalnego siodła na wysokości 3438 metrów w południowej grani Innominaty. Było ono w tym piekle jedyną szansą ucieczki. Jakby cudownym zrządzeniem losu nasze nadzieje spełniły się przed zapadnięciem nocy. Miałem ochotę całować skałę, gdy upewniliśmy się, że naprawdę znajdujemy się na tej

wymarzonej przełęczy. Tłumaczyłem sobie, że teraz niestraszna mi nawet myśl biwakowania tutaj, jutro bowiem droga stąd w dół nie będzie niebezpieczna. Była to tylko chwilowa euforia, gdyż w rzeczywistości w ogóle się tu nie zatrzymaliśmy i na łeb, na szyję zaczęliśmy zbiegać w dół po łatwych ośnieżonych skałach, wykorzystując ostatnie światło dnia.

Niebawem dopadła nas ciemność, ale zdecydowaliśmy się maszerować aż do skutku i schodząc po omacku stwierdzamy, że w miarę utraty wysokości maleje grubość pokrywy śnieżnej. Jesteśmy jednak pod wrażeniem faktu, że na wysokości mniej więcej trzech tysięcy metrów musimy torować sobie drogę w półmetrowej warstwie świeżego śniegu, który wciąż sypie.

Ostatnia niespodzianka czeka nas u wylotu żlebu, który obrywa się wysokim progiem. W ciemności ostrożnie wbijam w skałę ostatni hak, jaki nam został, po czym niezwykle ostrożnie zaczynam zjeżdżać trzymając się tylko rękami czterdziestometrowej liny, złożonej we dwoje, nogami szukając oparcia na skale.

Dwadzieścia metrów liny się skończyło, a pod nogami mam dalej pustkę i w mroku nie mogę zorientować się, ile jeszcze pozostało progu. Wracam do stanowiska zjazdowego. Wiążemy ze sobą dwie liny i tym razem po czterdziestometrowym zjeździe stajemy wreszcie na lodowcu Chatelet.

Wreszcie koniec niebezpieczeństwa. Łatwe moreny dzielące nas jeszcze od schroniska Gamba są pod grubą powłoką śniegu tak jednostajnie szare w ciemnościach nocy, że z trudem znajdujemy schronisko. Jest godzina 22, gdy zapalamy świeczkę. Wyglądamy niesamowicie. Odczuwamy ostry ból spowodowany zaczynającą znowu krążyć krwią w sinych z zimna kończynach.

W nocy nie udaje nam się zmrużyć oka. Jesteśmy przemoczeni, wstrząsają nami dreszcze, choć nakryliśmy się stertą koców. Niebezpieczeństwo, któremu uszliśmy, przeżyte cierpienia nie pozwalają nam uwolnić się od ciężaru koszmarnych wspomnień.

Brzask zastaje nas już w drodze do domu. Schodząc milcząco gęsiego na dno doliny przypominamy sobie góry sprzed dwóch dni, skąpane w słońcu, pełne kwiatów, ptaków, woni i tylu innych cudownych rzeczy, wraz z nadzieją na zwycięstwo. Dziś wszystko wygląda inaczej. Miękki, spokojnie sypiący śnieg towarzyszy nam aż do połowy drogi, potem w momencie nieoczekiwanego przejaśnienia ukazuje nam się w dole cała dolina Veni. Śnieg leży do wysokości 1800 metrów aż na łąkach doliny; gęsty deszcz ściga nas do samego Courmayeur.

Po tym wszystkim cóż mogłoby nas skłonić do powrotu na filar Brouillard? Jeśli mam być szczery, to właśnie ze względu na to, cośmy tam przeżyli, jeszcze silniej czuliśmy potrzebę powrotu i pokonania tej ściany.

3 lipca, po trzech dniach pięknej pogody, jesteśmy pod wieczór z powrotem w schronisku Gamba, które znowu jest suche i przytulne. O zachodzie słońca tak silne wrażenie wywołuje na nas fioletowy nieboskłon, że czym prędzej wracamy do domu.

Po poprzednim doświadczeniu zamierzamy wyruszyć tylko przy całkowicie pewnej pogodzie. Jak na złość nazajutrz świeci cudowne słońce. Pod wieczór jesteśmy znowu w Gamba. Zachód słońca jest tym razem piękny, mimo to dręczy nas niepokój, gdyż jest za ciepło, co nie wróży nic dobrego. Niemniej postanawiamy zostać. Budzik dzwoni o 22.30, o północy jesteśmy gotowi do wyjścia. Tym razem księżyc nie oświetla nam drogi, wobec czego od razu zapalamy lampki czołowe. Los już widocznie tak chce, że coś musi nas ciągle niepokoić. Jest za ciepło, co niezależnie od obawy przed pogorszeniem się pogody oznacza mozolne brnięcie w miękkim śniegu. Czas mija szybko i o świcie znajdujemy się niżej niż poprzednim razem, a mimo to śmiertelnie zmęczeni. Niedaleko siodła, na wysokości 3438 metrów, na widok chmurki nad Aiguille Noire de Peuterey ogarnia nas takie zniechęcenie, iż mamy ochotę zawrócić, ale trwa to tylko chwilę. Po raz trzeci wkraczamy na sławetny lodowiec Brouillard. Głęboki śnieg, który spadł przed kilkoma dniami, wprawdzie osiadł już, ale wciąż jeszcze się zapada. Nasze stare ślady

wydają się być wytyczone przez pijaka. Korzystamy z nich oczywiście skwapliwie, ale trudno oprzeć się wspomnieniom o tych dramatycznych chwilach.

Około 8, gdy podchodzimy do znanej oblodzonej dwudziestometrowej rynny u podnóża filaru, nagły łoskot przyciąga nasz wzrok do góry. Wielki lodowy stalaktyt wiszący jakieś sto metrów nad nami oberwał się pod wpływem ciepła i leci prosto na nas. Instynktownie płaszcząc się, przywieramy całym ciałem do ściany. Rozlega się suchy trzask, w ślad za nim inne, bardziej głuche i ledwo zdążam ukryć głowę w ramionach przed gradem odłamków lodu. Większego pecha ma Oggioni, gdyż jeden z nich uderza go w twarz, w nasadę nosa. Na razie nie mogę mu pomóc, gdyż przede wszystkim musimy stąd uciekać. Broczącego krwią i oszołomionego od uderzenia prowadzę do góry, aż wydostajemy się ponad trudne oblodzone płyty i tu mogę wreszcie opatrzyć skaleczenie. Facet tak twardy jak Oggioni nie poddaje się łatwo. Po tym incydencie wszystko idzie gładko.

O 13.30 jesteśmy już na platforemce, gdzie biwakowaliśmy poprzednim razem.

Krótki posiłek i znowu wspinamy się ku wierzchołkowi filara. Radość z pięknej wspinaczki i wspaniałej pogody pomaga nam zdobywać szybko wysokość mimo trudności piątego i szóstego stopnia.

Zamierzaliśmy założyć biwak blisko wierzchołka filaru, lecz osiągamy go o 18.30. Piękny wyczyn, do którego warto by jeszcze dorzucić dzisiaj niezbyt odległy Picco Luigi Amedeo, zostawiając sobie na jutro grań Brouillard, wieńcząc wspinaczkę wschodem słońca na szczycie Mont Blanc. Ale nie należy przesadzać i lekceważyć tak groźnej ściany, jaką jest filar. Nie myśląc zatem o trzech godzinach światła, które nam jeszcze pozostały, idziemy poszarpaną granią filaru, fotografując na prawo i lewo, potem zjeżdżamy na siodło między wierzchołkiem filaru a Picco Luigi Amedeo, gdzie ponad godzinę kujemy czekanami w lodzie jak skazańcy, by przygotować sobie wygodną platformę.

Jak zwykle pierwsze godziny odpoczynku są stosunkowo przyjemne, między

innymi także z powodu radości z odniesionego sukcesu. Mimo to nie mogę zasnąć.

W miarę upływu czasu chwyta coraz większy mróz. Nęka mnie natrętna myśl, że pogoda może nam jeszcze spłatać złośliwego figla.

Z początku było to tylko niedobre przeczucie, później gdy zapada głęboka noc, uwagę moją zwraca fakt, że rozgwieżdżone niebo świeci zbyt silnym blaskiem, a to bez wątpienia jest zapowiedzią niepogody. Kilka godzin potem, rzeczywiście, przeczucia spełniają się, • gdy na niebie pojawiają się leciutkie, prawie niedostrzegalne mgiełki. Jestem tak tym przejęty, iż chcę podzielić się z Oggionim niepokojącą nowiną. Ale mój towarzysz zbudzony z głębokiego snu, nie wysunąwszy nawet głowy z płachty, mruczy tylko w odpowiedzi „naprawdę?" i znowu śpi jak suseł.

Czas mija, a mgła jest coraz gęstsza, matowa, teraz nie ma już żadnych wątpliwości.

Zastanawiam się nad tym, w jaki sposób możemy się stąd najszybciej wydostać, a jednocześnie ogarnia mnie głębokie rozgoryczenie na myśl, ile cennego czasu byśmy wygrali idąc wczoraj wieczorem dalej. Ale kto mógł przewidzieć, iż nastąpi tak radykalna zmiana pogody? Nie wiem, czy prześladuje nas na tej drodze jakiś pech, czy też kpi ona sobie z nas. Dochodzę do wniosku, że jeśli mamy znaleźć na tyle wyraźne ślady, by nas zaprowadziły do schroniska Vallot, to zamieć nie może nas zaskoczyć wcześniej niż o godzinę drogi od szczytu Mont Blanc. Z miejsca gdzie się znajdujemy, na szczyt jest jakieś sześć godzin drogi w normalnych warunkach, a zatem sytuacja nie stanie się groźna wówczas, jeśli ruszymy stąd o szóstej, a zamieć dopadnie nas dopiero w południe. Jest to jednak mało prawdopodobne, na ogół bowiem przy tego rodzaju objawach zmiana pogody następuje kilka godzin po świcie.

Nie pozostaje nam zatem nic innego, jak działać szybko, przygotować się do wymarszu z pierwszym brzaskiem, a potem biegiem, modląc się do Boga, aby miał nas w swej opiece.

Spoglądam na zegarek — godzina 2.30. Za godzinę będzie już widno, musimy się śpieszyć. Budzę Oggioniego i tłumaczę mu, jaki mam piań działania. On znowu

zaczyna chrapać. Wściekły, mam ochotę nawymyślać mu od głupców. Później, gdy grzaliśmy gorącą herbatę, mówi mi z uśmieszkiem, że świetnie spał: — Nie dlatego, że sobie nic nie robiłem ze zmiany pogody, ale dlatego, że tyś się tym martwił, wobec czego nie miało sensu, żebym jeszcze ja się przejmował i tak by to nic nie pomogło.

Roześmieliśmy się, ale to była ostatnia niefrasobliwa chwila.

O 5.10 jesteśmy gotowi do drogi, opatuleni we wszystko, co mamy, a mimo to szczękamy zębami. Pierwsza kilkunastometrowa płyta nastręcza nam tyle trudności, jakby była szóstego stopnia, gdyż zmarznięci i otępieni, musimy wbijać haki tam, gdzie wczoraj byśmy przeszli bez kłopotów. Potem gimnastyka po łatwych skałach rozgrzewa nas tak dalece, że nawet obojętnie znosimy zimne wietrzysko, które się zerwało.

Na wschodzie nad górami Vallisu jedna za drugą rozdzierają niebo błyskawice.

Tam właśnie rozszalała się burza, która jak potworny polip na niebie, wydaliwszy z siebie masę czarnego atramentu, rzuca się teraz wściekle pokazując co chwila czerwonawe macki. Gdy burza nadciąga od strony Monte Rosa — twierdzą starzy przewodnicy — jest gwałtowna, ale trwa krótko.

Wysoka szara zasłona, która ją poprzedza, zakrywa teraz cały horyzont od zachodu, zlewając się z górami Delfinatu. Nie ma się co łudzić, że nastąpi zmiana na lepsze. Trzeba jak najszybciej uciekać.

Na Picco Luigi Amedeo, na którym stajemy około ósmej, dosięga nas znowu lodowaty wiatr. Burza przybliżyła się, szaleje teraz bardziej na północ, gdzieś nad Genewą. Białe chmury na tle wpadającego w fiolet nieba przemykają nad wierzchołkiem Mont Blanc i powoli pełzną w dół po zboczach. Na ostrych turniach grani Brouillard, na którą teraz weszliśmy, dmie tak silny wicher, iż nie słyszymy własnego głosu. Sądzę, że i tak nie bylibyśmy w stanie rozmawiać, gdyż szczęki z zimna są jak przygwożdżone. Grań jest silnie jeszcze ośnieżona, niebezpieczne nawisy zmuszają do szczególnej ostrożności, co znacznie opóźnia tempo. Niebawem

doganiają nas chmury. Około godziny 10.30, gdy kończymy już skalisty odcinek tej długiej grani, uderza nas niespodzianie nawałnica. Jesteśmy zrozpaczeni. Biegiem bierzemy ostatnie trzydzieści metrów łatwej skały, a potem nagle rozlegają się w powietrzu dziwne dźwięki. Co się dzieje, pojmujemy dopiero wówczas, gdy po całym ciele przebiegają kłujące mrówki. Pioruny! — krzyczymy, co sił rzucając czekany, i opuszczamy się na czworakach w dół po łatwych skałach, po których dopiero co wspinaliśmy się. Jesteśmy tak przerażeni i zdezorientowani, że prawie nie zdajemy sobie sprawy z tego, co robimy. Instynkt każe nam wyciągnąć z plecaka płachty biwakowe z podgumowanego płótna i wsunąć się w nie. Zaczyna grzmieć. Jesteśmy w paskudnej sytuacji. Znajdujemy się na jednej z najtrudniejszych grani w masywie Mont Blanc, kilka godzin drogi od szczytu, na wysokości 4600 metrów, osaczeni przez burzę i pioruny. Nie możemy iść naprzód ani zostać na miejscu. Schowawszy do plecaków płachty biwakowe, wracamy do naszych czekanów, nie mamy jednak odwagi ich dotknąć, gdyż wciąż wibrują naładowane elektrycznością. Czekamy na chwilę ciszy i podnosimy je bojaźliwie. Ruszamy znowu do góry, po niepewnych nawisach, wśród tumanów śniegu. W pewnym momencie dochodzę do wniosku, że posuwanie się dalej granią jest zbyt niebezpieczne, wobec czego korzystając z przelotnego przerzedzenia się chmur trawersujemy urwisty, południowo-zachodni stok Mont Blanc. Bogu dzięki, śnieg nie zdążył jeszcze zamienić tego zbocza w niebezpieczną pułapkę i mimo słabej widoczności, zawierzając instynktowi, idziemy dość pewnym krokiem. Prześladuje nas jednak pech.

W pół godziny później, jeszcze na tym urwistym zboczu, zaczyna siec gęsty grad, który odbijając się falami od stoku, zwaliłby nas z nóg, gdybyśmy nie trzymali się głęboko wbitych w śnieg czekanów. W tych warunkach nie ma mowy o kontynuowaniu trawersu. Kierujemy się zatem prosto ku wierzchołkowi Mont Blanc de Courmayeur. Zanim zdążyliśmy wejść nań, dosięga nas trzecia fala gradu, potem zamienia się on w śnieg, dmie silny wicher i po krótkiej chwili musimy znowu rzucić

czekany, które jak gdyby oszalały. Powietrze coraz silniej naładowane elektrycznością groźnie syczy przy pomrukach grzmotów. Oprócz swędzenia całego ciała, jak to zwykle bywa w takich okolicznościach, jakaś niewidzialna ręka ciągnie nas za włosy wystające spod czapki. Makabra. Tu i tam skrzą się błękitnym światłem iskry, zlewając z błyskiem piorunów, które przebijają się przez szarą warstwę chmur.

Jesteśmy po prostu jak sterroryzowani. Kulimy się zrezygnowani w śniegu, który nas zasypuje. Przed oczyma widzę przyjaciół, którzy zginęli od uderzenia pioruna w górach, widzę w wyobraźni nawet wyraz ich twarzy w momencie śmierci. Czuję się im tak bliski, że w pewnej chwili zaczynam się martwić o to, na kogo spadnie zadanie szukania moich zwłok. Patrzę na nogi, dotykam ramion Oggioniego i myślę, że w każdej chwili możemy ulec zwęgleniu. Jak marnym pyłkiem czuje się człowiek w takich momentach, jak łatwo jest zginąć nie mając nawet możliwości obrony. Żadna technika, żadna siła woli nie pomoże, gdy szaleją żywioły. Uwagi te mogą się dziś wydawać niezbyt mądre i głębokie, ale podczas tamtego koszmaru najbardziej przerażające było to, że nasuwały się one w sposób tak naturalny, oznaczający właściwie pogodzenie się z losem.

W przerwach między kłębami śniegu i oślepiającymi błyskawicami dostrzegamy bliskie już skały Mont Blanc de Courmayeur. Myślimy, że o wiele gorzej byłoby, gdyby burza zaskoczyła nas tam w górze, wśród tych skał zawierających żelazo.

Niewielka to pociecha, gdyż znajdujemy się zaledwie kilkadziesiąt metrów niżej, pod granią. Gdy burza nieco przycicha, ośmielamy się ruszyć z miejsca i nie mając żadnego innego punktu odniesienia, musimy zbliżyć się do skał. Chcielibyśmy jak najszybciej się od nich oddalić w kierunku szczytu Mont Blanc, na który musimy wejść, aby dostać się do schroniska Vallot po drugiej stronie, ale jak się zorientować w tych warunkach? Poza granią na wielkiej ścianie Brenvy wiszą nad przepaścią gigantyczne, niekiedy ponad dwudziestometrowe nawisy j śnieżne. Jak tu iść na ślepo? Sama grań przedstawia się jako jeden ciąg grzbietów, uskoków, które

prowadzą na mylne plateau poniżej piramidy szczytowej Mont Blanc. Co za ironia!

Przy normalnej widoczności w czterdzieści minut bylibyśmy na szczycie idąc łatwym terenem. Gdybyśmy przynajmniej mieli kompas! Co prawda jego strzałka w tej burzy na pewno by oszalała, ale nie mielibyśmy powodu do robienia sobie wyrzutów.

Powoli z największą ostrożnością posuwamy się w kierunku, w którym — jak nam się wydaje — powinien znajdować się szczyt. Po krótkim czasie, gdy znikają za nami ostatnie skały Tourette, które służyły za punkt orientacyjny, czujemy, że zabłądziliśmy. Dlaczego nie przejaśni się choć na sekundę, na tyle, abyśmy mogli się zorientować, gdzie jesteśmy? Czas mija i nie przynosi żadnej zmiany. Mroźny wicher niosący ze sobą śnieg przemienił nas w zlodowaciałe świece. Jego wycie jest tak głośne, że zlewa się z hukiem grzmotów. Oswoiliśmy już się niemal z piorunami, za każdym razem, gdy czujemy zbliżające się niebezpieczeństwo, rzucamy czekany na ziemię, by znowu je podnieść i znowu rzucić i tak przez cały czas. Gdy nie zdążymy w porę ich rzucić, wówczas paraliż unieruchamia ramię i połowę ciała. Niekiedy, gdy chcemy rzucić czekan na ziemię, zostaje nam w ręku, jakby był przylepiony.

Zobojętnieliśmy już na wszystko. To dziwne, że możemy jeszcze walczyć, ale zachowujemy się tak, jakby to nie o nas chodziło.

Posuwamy się zygzakami, ostrożnie, niekiedy nawet na czworakach, gdy wydaje nam się, że dostrzegamy w zamieci jakiś dziwny cień. Czasami znowu wielka zaspa wydaje się szczeliną czy uskokiem i odwrotnie — wielki uskok Brenvy zdaje się być zwykłą rynną. Poza tym śnieg jest tak głęboki i miękki, że torując w nim drogę bardzo powoli, w nierównym tempie, chwilami nie zdajemy sobie sprawy, czy idziemy pod górę czy też w dół. Dziwne, po tylu godzinach marszu mamy uczucie, iż wciąż znajdujemy się na plateau, które poprzedza stromą partię szczytową.

No dobrze, ale gdzie jest w takim razie szczyt? W pewnej chwili uderza nas z przodu gwałtowniejszy mroźny wicher, siekąc w twarz drobnymi szpilkami lodowymi.

Zaraz potem wydaje mi się, że widzę bliziutko białą kuropatwę skalną, przykucniętą

na śniegu. Zatrzymuję się jak wryty, a ona ucieka szybko, muskając lekko śnieg, po czym wraca, znowu ucieka w tym samym kierunku, by ponownie wrócić. Od kiedy to — zastanawiam się — pojawiły się na Mont Blanc kuropatwy? Chyba jakaś mara, myślę sceptycznie, zbliżając się do tego dziwnego zjawiska. Już zaczynam podejrzewać, że dzieje się ze mną coś niedobrego, gdy... wrzeszczę z radości.

Jesteśmy na szczycie Mont Blanc, oto jego charakterystyczne fałdy, oto zatarte i stwardniałe od mrozu ślady stóp. Co za idiota ze mnie, jak mogłem wziąć ślady butów za kuropatwę? Rzekomo fruwający ptak to pył śnieżny, kotłujący się w powietrzu; wicher zaś zbijający nas z nóg to wietrzysko północno-wschodnie szalejące dziko na szczycie.

— Jesteśmy na szczycie! — krzyczę do Oggioniego, który z niedowierzaniem podchodzi do mnie. Ściskamy się radośnie. Oggioni po raz pierwszy osiągnął najwyższy punkt Mont Blanc, 4810 metrów i łatwo można zrozumieć jego zaskoczenie. Jest godzina 15.30. Pięć godzin zajęło nam pokonanie odcinka, który normalnie przechodzi się w dwie. Nie należy marnować czasu, czeka nas jeszcze wiele niewiadomych. Zresztą i tak nie moglibyśmy zostać tu dłużej ze względu na kąsający mróz. Orientując się według kierunku wiatru zaczynamy schodzić granią Bosses, normalną drogą prowadzącą do schroniska Vallot. Na pierwszym jej odcinku, wolnym od śniegu, wyraźne ślady wskazują drogę, ale dziesięć minut później w pobliżu Tournette, gdzie szlak znowu się komplikuje, jesteśmy wydani na pastwę losu, zapadając się w niebezpieczne zaspy śnieżne. Po dwóch godzinach błądzenia w warunkach podobnych do tych, jakie panowały po tamtej stronie Mont Blanc, z tą różnicą, że stopniowo oddalały się błyskawice i grzmoty, docieramy nieoczekiwanie do schroniska Vallot. Dwa razy podeszliśmy doń blisko i dwa razy oddaliliśmy się myśląc, że to serak.

Chciałbym tu wznieść hymn dziękczynny na cześć tego zwykłego a błogosławionego pudełka stalowego, na wysokości 4400 metrów, które jest deską

ratunku i któremu tylu nieszczęsnych alpinistów zawdzięcza życie. I tym razem możemy jak zmartwychwstali schronić się w jego trzeszczące, ale solidne ściany, zagrzebać się pod stertą wysłużonych, ale ciepłych koców i czekać, aż Mont Blanc wyładuje wszystek swój gniew.

O zachodzie słońca północny wiatr przepędza nagle burzę. Mont Blanc oświetlona ostatnimi promieniami słońca wygląda jak wielki stożek z mieniącego się kryształu. Piękniejszy, groźniejszy, prawie przezroczysty w gwiezdnym wietrze, od którego grań dymi się pióropuszami. Teraz możemy rzeczywiście uznać, że odnieśliśmy zwycięstwo. Jutro przed wschodem słońca zaczniemy schodzić w dół.

Z nosem spłaszczonym o szybę Oggioni podziwia swój szczyt, na którym stanął wcześniej, niż go zobaczył. Zapada noc, owijamy się kocami i tak jak już wiele, wiele razy przedtem, z sercem przepełnionym radością życia, wsłuchujemy się w wycie wiatru.

W Sam na drodze Major Została jedna jeszcze wielka droga na Mont Blanc w ścianie Brenvy, której nie znałem. Wprawdzie kilkakrotnie podejmowałem próby przejścia jej, ale za każdym razem daremnie. Jeśli nawet z początku wszystko szło gładko, zawsze musiało się coś zdarzyć, co nakazywało odwrót. Jednym razem było to nagłe ocieplenie, drugim, doszedłszy aż do rozstaju dróg na Sentinelle Rouge, postanowiliśmy pójść tą krótszą i bezpieczniejszą drogą ze względu na kłębiące się dziwnie chmury na zachodzie, trzecim wreszcie, aczkolwiek pogoda i warunki w górach dopisywały, w biwakko na La Fourche towarzysza mego złapały tak ostre bóle żołądka, że musieliśmy wrócić w dół. W ten sposób trzy razy przeżywałem na próżno mękę oczekiwania godziny ataku na drogę Major.

Z uwagi na mający się ku końcowi sezon sądziłem, że nie trafi się już okazja pójścia na tę drogę z klientem. Jeśli mam z tego powodu również i w tym roku zrezygnować z upragnionej drogi Major — powiedziałem sobie — to wolę pójść sam.

Najprawdopodobniej skończyłoby się tylko na zamiarach, gdyby nie cudowne zrządzenie losu, które wydarzyło się 12 września 1959 roku.

Cały ranek czekałem na dwóch przyjaciół, z którymi od dawna planowaliśmy jakieś piękne „pierwsze" wejścia w masywie Mont Blanc, gratulując sobie pięknej pogody utrzymującej się już od czterech dni, co było niezmiernie rzadkim zjawiskiem w tym sezonie. W południe zadzwonił telefon, moi przyjaciele nie mogli przyjechać.

Byłem wściekły.

Później spotkałem Mauriego, który przyjechał do Courmayeur z przyjacielem na jakąś krótką wspinaczkę. Od razu zapominając o swoim towarzyszu pyta: — Pójdziemy na Poire?

— A dlaczego nie na Major? — odpowiadam mu machinalnie. Przypomniawszy sobie jednak, że Poire jest dla niego ambitniejszym celem, którego z takich czy innych powodów nie zdołał do tej pory dopiąć, zaraz się poprawiam: — Co byś powiedział na to, abyśmy poszli razem na Colle Moore? Stamtąd ja pójdę sam na Major, a ty sam na Poire, potem możemy razem zejść ze szczytu Mont Blanc drogą normalną.

Niezdecydowanie maluje się na twarzy Mauriego, ale tylko przez chwilę, po czym z radością akceptuje propozycję. Decyzja została powzięta. Zaraz po śniadaniu podejdziemy do biwakko na La Fourche, skąd w nocy wyruszymy na wspinaczkę.

O 18.30 siedzimy na eksponowanych płytach przy schronie obserwując uważnie szczegóły jednej i drugiej drogi. W schronie jest tłoczno i musimy gotować kolację na dworze. Cóż, jest sobota, jedyny właściwie dzień w tygodniu, kiedy w biwakko u schyłku sezonu bywają alpiniści. Nikt z nich nie wejdzie nam w paradę, gdyż przed spoczynkiem dowiedzieliśmy się, że dwie dwójki Francuzów idą na Mont Maudit, zespół włoski na ostrogę Brenvy, a trzeci zespół — francuski — na Mont Blanc przez Sentinelle Rouge.

Sierp księżyca wcześnie się kryje i o północy, gdy dzwoni budzik, panują

egipskie ciemności. O 1.30 zaczynamy schodzić w dół lodowcem Brenvy. Idą z nami obaj Francuzi, których celem jest Sentinelle Rouge. Towarzystwo ich nie przeszkadza nam, a nawet sprawia przyjemność, gdyż odciąga uwagę od walki, jaką każdy z nas w głębi duszy toczy od wczoraj. Noc jest spokojna, niezbyt mroźna.

Dręczy nas niepokój, słowa padają coraz rzadziej, każdy pogrążony jest w myślach.

Nagle cztery lampki czołowe zlewają się w jeden punkt oświetlający złowieszczo wielki obryw lodowy, który toczy się kuluarem Brenvy w kierunku oblodzonego plateau, gdzie się znajdujemy. Na razie nie grozi nam niebezpieczeństwo, ale lękiem napawa fakt, że nie ma mrozu, czego dowodem jest właśnie ta lawina.

Wspinając się na przednich zębach raków, pokonujemy stromy lodowy stok górnego Colle Moore, na którym stajemy o 2.30, stamtąd, klucząc po omacku w poszarpanym terenie, po pół godzinie jesteśmy na rozstaju dróg. Nadszedł zatem oczekiwany przez cały czas z trwogą moment psychicznie najtrudniejszy w całej tej wyprawie. Postanawiamy zrobić krótki odpoczynek, między innymi po to, aby zmienić baterie w lampkach i sprawdzić temperaturę, która wreszcie zaczyna się chyba obniżać. Mój maleńki termometr wskazuje 3 stopnie poniżej zera. Wziąwszy pod uwagę godzinę, jest to temperatura idealna, zabezpieczająca przed lawinami. Niebo jest rozgwieżdżone i czyste, nic zatem nie mogłoby usprawiedliwiać jakiejś słabości z naszej strony. By przerwać ten magiczny krąg, który przykuwa nas do miejsca, choć już dobre kilka minut jesteśmy gotowi do dalszej drogi, mówię do Mauriego, jakby chodziło o coś zupełnie zwykłego: — Teraz musimy się pożegnać, Carlo, ty przetrawersujesz ten kuluar, a ja pójdę nim do góry.

Mauri waha się moment.

— Czy naprawdę muszę iść? — Te kilka słów zdradza stan jego duszy. Zapada głęboka cisza, przez chwilę patrzymy sobie w milczeniu w oczy i obaj jednocześnie wyciągamy dłonie. Mocny uścisk jest bardziej wymowny od wszelkich słów.

— Do zobaczenia na szczycie, Carlo.

— Na górze, Walter.

— Szczęśliwej drogi, panowie! — obaj Francuzi, którzy doszli tu zaraz za nami i przez cały czas nie pisnęli słowa, teraz gdy każdy idzie w swoją stronę, odprowadzają nas wzrokiem.

Po tym trudnym momencie rozstania podchodzę do góry jednostajnym krokiem, przy świetle mej latarki, po stromych oblodzonych zboczach ciągnących się pod monolitową bryłą Sentinelle Rouge. Ten teren znam jeszcze dobrze, dopiero w górze, za Sentinelle, czeka mnie nieznane. Światełko Mauriego, oddalające się coraz bardziej, teraz zupełnie skryło się za czarnym grzbietem. Jakieś sto metrów poniżej migocą ukradkiem światełka Francuzów, którzy podchodzą do góry. Od czasu do czasu dochodzi przyjemny dla ucha brzęk ich czekanów uderzających o skały.

Nigdy jeszcze nie znalazłem się sam na sam z ogromną „mieszaną" ścianą lodowo-skalną. Co za cudowne uczucie. Mam wrażenie, że jestem wolny jak nigdy w myślach i w działaniu, nie muszę kłopotać się o towarzysza, który idzie za mną, wcale też nie odczuwam braku asekuracji.

Prawie że nie zauważywszy tego osiągnąłem i okrążyłem podstawę Sentinelle Rouge i zaraz potem światełko lampki rozświetliło słabo kontury wielkiego kuluaru.

Widok ten przerywa brutalnie mój monolog, zadaje kłam myślom. Ten kolosalny żleb, który oddziela grzędę drogi przez Sentinelle od grzędy drogi przez Major, zawsze wywierał na mnie przejmujące wrażenie i teraz gdy mam go przetrawersować, oblatuje mnie zwykły strach. W wyobraźni widzę gigantycznych rozmiarów lawiny, które z hukiem eksplodują białymi tumanami śniegu na tych właśnie ścianach kuluaru, gdzie muszę przejść. Oczyma wyobraźni dostrzegam wielkiego Ottoza, na którego może w tym właśnie miejscu, gdzie pada światło mojej lampki, runęła lawina i porwała wraz z towarzyszami. Obrazy te odbierają mi wszelką wolę, nie mogę na nic się zdecydować. Ale po krótkiej chwili rzucam się biegiem przez zdradliwą gardziel w

kierunku drugiego jej brzegu.

Biegnę jak oszalały, nie myśląc i nie patrząc, co się dzieje nade mną w górze, nie pozwalając sobie na moment przerwy, nie kując stopni nawet wówczas, gdy twardy śnieg ustępuje miejsca szczeremu lodowi, nie zważając na niezwykłą spadzistość głównego „rowu" i na zgrzytanie raków, których przednie zęby ryjąc w skalistym gruncie krzeszą iskry i lada moment mogą się złamać. W niecałe dwie minuty pokonuję biegiem pięćdziesiąt metrów poziomego trawersu, walę się po drugiej stronie, tuż przy skałach w śnieg dysząc ciężko. Nareszcie mogę złapać oddech.

Dopiero teraz mogę powiedzieć, że jestem naprawdę na drodze Major. Jest godzina 4.30. Panuje jeszcze głęboka ciemność, a przejmujące cienie dookoła podkreślają jeszcze silniej mój wewnętrzny niepokój. Trzymając się skałek wspinam się prosto do góry, po urwistym stoku, ale niebawem gruba warstwa puchu topnieje coraz bardziej, aż staje się tak cienka, że ledwo zakrywa stromą powierzchnię twardego lodu. Jest to niezwykle przykra niespodzianka, która zmusza do żmudnego, wyczerpującego kucia stopni. Odnoszę wrażenie, że można obejść przeszkodę po skałach z lewej strony. Wracam więc po własnych śladach w dół i zabieram się do skalnej krawędzi, której pionowe upstrzone śniegiem płyty dają mi porządną nauczkę. W końcu dostaję się na ostrze ostrogi, nie mogę jednak skręcić w lewo, ponieważ na całej wysokości, przynajmniej tak daleko, jak sięga światło mojej lampki, przecina ją mur przewieszek. Co za pech! Nie pozostaje mi nic innego, jak zawrócić i przygotować się do kucia co najmniej setki stopni. Tymczasem światełka Francuzów, którzy przez cały czas byli daleko w dole, pojawiają się teraz na mojej wysokości po drugiej stronie kuluaru i rychło mijają mnie, pozostawiając w tyle zmagającego się z twardym lodem.

Nie wiem, co się dzieje z Maurim, staram się wyobrazić go sobie na skałach Poire. O pierwszym brzasku znajduję się wciąż na tym przeklętym lustrze lodowym,

na którym muszę wyrąbywać każdy krok. Jednostajny rytm tej mozolnej i nużącej pracy nagle ustaje, gdy przypadkiem podnosząc głowę do góry spostrzegam na horyzoncie długie, ciemne chmury i wielkie kłęby chmur pierzastych, pędzące od zachodu nad granią Mont Blanc. Może to stanowić zapowiedź tylko jednego: niepogody. Co robić? Wycofać się czy iść do góry? Doświadczyłem niestety na własnej skórze, co oznacza niepogoda na tego rodzaju ścianie, ale na myśl o tym, że aby zejść w dół muszę znowu, pomijając wszystko inne, przetrawersować kuluar, bez namysłu postanawiam pchać się dalej do góry i od razu przyśpieszam tempo.

Francuzi rozumują chyba tak samo jak ja, choć mniej mają ode mnie powodów do obawy, i idą do góry, kując stopnie na wielkim stoku Sentinelle.

O 5.45 docieram wreszcie do „pierwszej grańki śnieżnej" i wychylając się na drugą stronę szukam wzrokiem Mauriego. Nie wierzę oczom, gdy dostrzegam go u stóp „ogonka" Poire już powyżej połowy ściany.

Z nieprawdopodobną wprost szybkością pokonał trudne partie skalne. Sprawia mi to wielką przyjemność, ale jednocześnie — muszą wyznać — że mi jakoś przykro.

Uśmiecham się na myśl, że przy podejściu, aby dodać mu otuchy, tłumaczyłem, iż nie powinien się zniechęcać widząc mnie wyżej, ponieważ największe trudności czekają mnie dopiero w górze, przy końcu drogi. Może i on teraz się uśmiecha.

Usiłuję sobie wyobrazić radość Mauriego. Dzisiaj jest jego wielki dzień, dzień spotkania ze szczytem Mont Blanc. Wejście po raz pierwszy na szczyt Mont Blanc drogą przez Poire, i to samemu, jest zaszczytem, którego on jeden może dostąpić.

Pokonanie „środkowego uskoku" nie kryje w sobie szczególnych niespodzianek oprócz wspaniałego wschodu słońca mieniącego się bogactwem kolorów, który mogę podziwiać dzięki nieoczekiwanej stopniowej poprawie pogody. Cóż, czasami zdarzają się cuda. Na „drugiej grani śnieżnej" czuję, że jestem w samym sercu drogi Major, i bez przesady mogę powiedzieć, że jest wspaniała. Ogarnia mnie głębokie wrażenie, że znajduję się naprawdę na wielkiej ścianie, surowej, ale żywej, o pięknym

urzeźbieniu, pełnej światła i barw. Czuję się nieopisanie szczęśliwy, że żyję i walczę; chciałbym obwieścić to wszystkim głośnym okrzykiem. Niewątpliwie jest to jedna z tych cennych chwil, kiedy istota alpinizmu wydaje się tak jasna, oczywista, że powinna być dla każdego zrozumiała.

Kując stopnie w zielonkawym stoku lodowym prowadzącym do „trzeciej grani śnieżnej", mogę obserwować i fotografować ewolucje Mauriego, który jak mały punkt porusza się na stoku pod wierzchołkiem „Belle Etoile", a po drugiej stronie doskonale zsynchronizowane ruchy zespołu francuskiego, który zbliża się do „krętego grzbietu" Sentinelle. Jest to, być może, pierwszy wypadek, aby jednocześnie dokonano wejścia na trzy bożyszcza Brenvy, na „tryptyk", jak nazwał je ich zdobywca Graham Brown. Mnie wydaje się, że to ja wspinam się po wszystkich trzech drogach jednocześnie, gdyż w każdym z alpinistów posuwających się równolegle ze mną do góry widzę siebie i wraz z nim powtórnie przeżywam uczucia i wrażenia, jakich doznałem na tych drogach.

Pokonawszy dość łatwo skalistą wysepkę, która znajduje się za trzecią granią śnieżną, po lekkim posiłku w ciepłych promieniach słońca przystępuję do żmudnego kucia stopni w lodowej ścianie, poniżej ostatniego skalnego uskoku, najtrudniejszego.

Potem mogę schować na jakiś czas czekan i zacząć wspinać się przykrą rysą skalną po północnej stronie ostatniego uskoku. Aczkolwiek z opisu drogi wiedziałem, że jest to trudny odcinek, w praktyce okazał się jeszcze bardziej skomplikowany. W pewnym momencie czuję, że tracę równowagę z powodu ciężaru plecaka i rąk zgrabiałych z zimna. Muszę się cofnąć. Nie mam zamiaru ryzykować. Wyciągam zatem z plecaka linę, wiążę się nią w pasie, ale w zasięgu ramienia nie mogę znaleźć żadnego pęknięcia w skale, żeby wbić hak. Decyduję się więc poradzić sobie w inny sposób i by uzyskać większą swobodę ruchu, zdejmuję plecak i przymocowuję go do liny, do której sam jestem przywiązany. Tym razem operacja udaje się i z góry holuję plecak.

Odwiązuję linę, chowam do worka, który zarzucam znowu na ramiona, ale gdy

dochodzę do trudnego piętnastometrowego komina, czeka mnie jeszcze jedna przykra niespodzianka. Skała oprócz tego, że niesamowicie zmarznięta, jest całkowicie pokryta cienką warstwą lodowego szkliwa zakrywającego skąpe chwyty i stopnie. Cierpliwie i wytrwale oczyszczam z lodu nierówności i w końcu udaje mi się pokonać również tę ostatnią trudność przede wszystkim dzięki uzbrojonym w raki nogom, które mocno trzymają się lodu.

Gdy wychodzę na grań ponad ostatni uskok skalny, jestem tak skostniały z zimna, że przez kilka minut muszę ogrzewać się w słońcu, zanim mogę ruszyć dalej.

Przechodzę ostatni grzbiet śnieżny i dotarłszy do ostatniej płyty skalnej aż siadam z wrażenia. Długo i ze zwątpieniem obserwuję to, co wisi nade mną — ostatnią barierę seraków. Nie wiem dlaczego, ale wyobrażałem sobie, że jest bardziej postrzępiona, bardziej dostępna, a tu, gdy wydawało się, że jestem już blisko wierzchołka, drogę zagrodził mi prawdziwy zwarty mur lodowy wysoki na jakieś dwadzieścia metrów i w wielu miejscach przewieszony. Nie mam ochoty pogodzić się z losem, tym bardziej że mur ten nie nastręczał moim poprzednikom na tej drodze tego rodzaju trudności.

Jedni znaleźli wygodną rysę, inni łatwy kominek, a jeszcze inni mogli wejść prosto do góry. Teraz — nic z tych rzeczy. Przede mną stoi upragniony mur, którego pion przerywa tylko pochyłe wklęśnięcie podparte co najmniej ośmiometrową przewieszką o dużym wysięgu. Mam wszystkiego cztery haki lodowe i trzy skalne, myślę, że to stanowczo za mało, by sforsować trudności tego rzędu. Tymczasem zastanawiając się, co robić, postanawiam coś przekąsić.

Nie mogę oderwać wzroku od tego muru, aż w końcu wydaje mi się, że znalazłem rozwiązanie. Koło dziewiątej, gdy szykuję się do dalszej wspinaczki, asekuruję się czterdziestometrowej długości liną do mocno wbitego w ostatnie skały haka, po czym wykorzystując nierówności lodu, idę ukośnie w prawo w otwartą ścianę, aż dochodzę do płytkiej rynny, biegnącej na lewo ponad ośmiometrową przewieszką i w ten sposób osiągam wreszcie wklęśnięcie. Cała operacja nie jest

bynajmniej łatwa, ale za pomocą wyrąbanych dobrych stopni i chwytów oraz odpowiednio wykorzystanych czterech haków lodowych udaje mi się rozwiązać ten misterny problem. Długość liny, której oba końce związałem w pasie, celem auto asekuracji, pozwala mi ledwo-ledwo pokonać mur. Następnie odwiązując jeden koniec wyciągam linę z haków, przywiązuję się do mocno wbitego w lodowe pęknięcie czekana i ostrożnie opuszczam się w dół po murze lodowym, aby wybić haki. Niestety udaje mi się odzyskać tylko dwa, dwa pozostałe wolę raczej zostawić, gdyż ryzyko jest zbyt wielkie. Cała operacja trwała półtorej godziny.

Obchodząc ostatni niebezpieczny serak po niepewnych mostkach śnieżnych, myślę o Maurim, którego nie widziałem już od czterech godzin. Ale niebawem idąc do góry po ostatnim polu śnieżnym przed szczytem dostrzegam ślady zbliżające się z lewa, idę nimi do góry i o godzinie dwunastej na szczycie Mont Blanc ściskamy się ze wzruszenia, przypieczętowując z Maurim nasz największy wyczyn tego sezonu.

Niedługo potem przyłączają się do nas Francuzi, którzy szli drogą przez Sentinelle.

W trzy godziny później podczas zejścia dopada nas gwałtowna zamieć, która na szczęście nie może nam już zrobić nic złego.

Andy Peruwiańskie (Rondoy Nord) Weszliśmy na szczyt Rondoy Nord podczas gwałtownej burzy śnieżnej, po czterdziestu ośmiu godzinach wspinaczki i dwóch biwakach w ścianie. Była godzina 15.10 dnia 6 czerwca 1961 roku. Walczyliśmy, ile nam sił starczyło; w pewnej chwili wydawało nam się, że wszystko nie zda się na nic, że skończy się tak jak dla innych ekspedycji, które przed nami próbowały zdobyć tę górę. Rondoy Nord jest górą lodową o wysokości 5820 metrów w Kordylierach Huayhuash, w Andach Peruwiańskich. W promieniu czterdziestu kilometrów nie ma żadnego osiedla; spotkać tu można tylko jakiegoś samotnego pasterza. Andy Peruwiańskie pod względem piękności i majestatu zajmują po Himalajach drugie miejsce w hierarchii gór. Dla nas, czwórki alpinistów, członków ekspedycji z Monzy — choć

przyzwyczajonych do wszelkiego rodzaju wspinaczek w całym świecie, było to jedno z dramatyczniejszych doświadczeń.

Ujrzeliśmy tę górę po raz pierwszy 24 maja o świcie. Maszerowaliśmy już pięć dni od wioski Chiąuian siedmioosobową karawaną: Bruno Ferrario, ja, Andrea Oggioni, Giancarlo Frigieri i trzech tragarzy. Za nami szło siedemnaście mułów i koni, transportujących tysiąc kilogramów materiału — namiotów, wiatrówek, lin, haków, karabinków, czekanów, żywności itp. Lał deszcz, sypał śnieg i szlak był jednym wielkim morzem błota, w którym zwierzęta grzęzły niekiedy po pierś. Dookoła rosły agawy, kaktusy, liany i pachnące kwiaty tropikalne. Potem cała ta roślinność ustąpiła miejsca „pajunal", trawie niskiej i rzadkiej, która zielonymi i żółtymi plamami zdobiła doliny. Główny obóz rozbiliśmy na wysokości 4200 metrów u skraju dzikiej i opuszczonej laguny Mitukocha. Noc zapadła szybko, przesłaniając panoramę.

Dopiero rano, kiedy się przejaśniło, pokazały się w półkolu nad nami wyrastające nad tym kotłem cztery kolosy: Nevado Jirishanca, Rondoy, Minashanca i Paria-Nord. Rondoy jest najtrudniejszy w całym łańcuchu Kordylierów. Jest to bryła lodu i skały, w kształcie piramidy o śnieżnych, ostrych i poszarpanych graniach.

Długo przez lornetę obserwowaliśmy tę piramidę lodową w formie piszczałek organowych, która przez wiele dni miała być naszą udręką.

Na widok ściany wyrastającej nad nami, uciekającej prosto do góry zawrotnym ośmiuset metrowym urwiskiem, ciarki przechodziły nam po plecach, choć wierzyliśmy, iż nigdy nie przyjdzie nam atakować od tej strony. A jednak los sprowadził nas właśnie na tę niesamowitą ścianę, po której toczyły się nieustannie lawiny lodowe.

Początkowo mieliśmy zamiar skierować się ku grani z prawej strony, ale poważną przeszkodą okazał się broniący do niej dostępu pionowy około pięćdziesięciometrowy mur. Zdecydowaliśmy się zatem, na grań z lewej strony. 25 maja ja, Oggioni i dwóch tragarzy po związaniu się zaatakowaliśmy gęsto

poprzecinany szczelinami lodowiec, który poprzedza właściwą piramidę Rondoya.

Zadaniem naszym było wytyczenie względnie bezpiecznego i szybkiego szlaku.

Siedem godzin zajęło nam ubezpieczenie za pomocą haków i lin poręczowych kluczowego odcinka lodowca o różnicy wysokości około dwustu metrów oraz długości około tysiąca pięciuset metrów, będącego jednym ciągiem szczelin i lodowych iglic o chwiejnej równowadze. Gdy dotarliśmy do końca, otworzył się przed nami kocioł śnieżny ciągnący się aż do stóp ściany Rondoya.

Następne dziesięć dni poświęciliśmy na urządzenie obozu na tym plateau, na wysokości około 5100 metrów, i na wejście na dwa okoliczne wierzchołki. Cerro Paria-Nord, dziewiczy, głównie skalny szczyt wysokości 5172 metrów oraz Nevado Ninashanca, 5637 metrów wysokości. Na pierwszy weszliśmy w trójkę: Oggioni, Ferrario i ja, 27 maja po całym dniu wspinaczki, bardzo utrudnionej na skutek obfitego opadu śniegu. Na drugi szczyt weszliśmy całą czwórką, dwoma zespołami, 31 maja. Choć były to piękne osiągnięcia alpinistyczne, potraktowaliśmy je jednak przede wszystkim jako wspinaczki aklimatyzacyjne i kondycyjne, jako przygotowanie do osiągnięcia bardziej ambitnego celu.

Nadszedł koniec maja i aczkolwiek byliśmy gotowi do ataku, nie sprzyjająca pogoda trzymała nas uwięzionych w namiotach obozu głównego. Padał deszcz i śnieg, na szczycie zatem musiała przez cały czas szaleć zamieć. Chociaż zdecydowani byliśmy zdobyć Rondoy za wszelką cenę, w pewnej chwili zaczęliśmy już popadać w zwątpienie. Rozbicie szeregu małych obozów, według systemu, jaki się zwykle stosuje w tego rodzaju ekspedycjach, zajęłoby trzykrotnie więcej czasu, niż planowaliśmy. Po naradzie w głównym namiocie oświetlonym lampkami gazowymi postanowiliśmy, iż nie wrócimy do Włoch, dopóki nie odniesiemy zwycięstwa.

Zdawaliśmy sobie sprawę, że ze względu na pogodę można zastosować tylko jeden system, mianowicie atak bez żadnych przerw, bez żadnych pośrednich

obozów. Ustaliliśmy, że wyruszymy, gdy tylko poprawi się nieco pogoda. Ja z Oggionim jako dwójka szturmowa, Ferrario i Frigieri jako grupa posiłkowa w górnym obozie, utrzymując — gdy będzie można — łączność za pomocą głosu.

4 czerwca niebo nieoczekiwanie się wypogodziło. Podeszliśmy wszyscy do górnego obozu, każdy obładowany ciężarem około dwudziestu kilogramów. Nie było czasu do stracenia. Tego samego wieczoru o 23.25 pożegnaliśmy się z towarzyszami; zaczęła się wielka przygoda. Liczyliśmy bardzo na światło księżyca w pełni, ale deszcze i śnieg opóźniły dzień wymarszu i księżyc, teraz już w ostatniej fazie, pojawił się dopiero około drugiej w nocy. Nieprzeniknione ciemności panowały, kiedy wyszliśmy z dwóch małych namiotów. Mieliśmy dwie lampki kieszonkowe, a w pamięci utrwalony obraz góry, który pomagał nam więcej od małej latarki. Śnieg był miękki, ciągle zapadaliśmy się aż po kolana. W worku mieliśmy trochę żywności (herbatniki, czekolada, cukier, termos z gorącą herbatą, witaminy), sto dwadzieścia metrów liny nylonowej, karabinki, haki lodowe i skalne. W godzinę stanęliśmy u stóp naszej oblodzonej ściany. Tu nie zapadaliśmy się już wprawdzie w śniegu, ale z miejsca zaczęły się trudności. Termometr wskazywał 10 stopni mrozu.

Oblodzony stok był niezwykle stromy, na pewnych odcinkach miał ponad 60 stopni nachylenia. Odpychał nas w przepaść. Szliśmy nie stosując żadnego ubezpieczenia, zawierzając wyłącznie naszym umiejętnościom technicznym.

Stracilibyśmy za dużo cennego czasu wbijając haki. Cała noc zeszła nam na kuciu stopni i na akrobatycznych popisach na tych piszczałkach organowych.

Porozumiewaliśmy się półsłówkami: — Co widzisz? — Mogę iść? — Ściągaj! — Uważaj, kruchy lód.

Osiągnęliśmy grań, ale kiedy wyjrzało słońce, uzmysłowiliśmy sobie, że nigdy tędy nie dojdziemy na szczyt. Grań uciekała bowiem do góry jedną cienką linią powietrznych, niepewnych nawisów, które nigdy nie utrzymałyby ciężaru naszego ciała. Próżnia przyprawiała o zawrót głowy; wychylając się nie widzieliśmy ściany,

tylko od razu lodowiec w dole.

Dwieście metrów różnicy poziomu dzieliło nas od szczytu. Widzieliśmy go, a przynajmniej wydawało nam się, że go dostrzegamy za tymi śnieżnymi grzybami, ale osiągnąć go nie mogliśmy. Bez słowa, z sercem przepełnionym smutkiem zaczęliśmy schodzić z powrotem po tej samej ścianie, która zamieniła się teraz w niebezpieczną pułapkę z powodu lawin, jakie mogły w każdej chwili oberwać się pod wpływem działania słońca. Rozgoryczeni nie jedliśmy nic; do obozu głównego wróciliśmy około południa. Wsunęliśmy się do śpiworów. Ferrario i Frigieri, którzy wyszli nam naprzeciw szczęśliwi sądząc, że zdobyliśmy szczyt, nakarmili nas gorącą zupą, serkami, mięsem baranim, herbatą i sokami owocowymi. Byliśmy ogromnie podnieceni, drzemaliśmy aż do 21. Nie mogło się skończyć w ten sposób. Jeśli mieliśmy wejść na szczyt, nie pozostawało nam nic innego, jak zmierzyć się z osiemset-metrową ścianą i jej lodowymi przewieszkami.

Pod wieczór padał grad, ale przelotny. Ponownie się rozpogodziło, zaczął dąć silny wiatr, który ściął śnieg. Idziemy! Przyjaciele przygotowali nam coś gorącego do picia. Zjedliśmy i o 22 rozpoczęliśmy marsz po lodowcu, przez który już raz przebrnęliśmy poprzedniej nocy. Aby zmniejszyć ciężar worka, zostawiliśmy płachtę biwakową i wiele innych potrzebnych rzeczy. Zanim osiągnęliśmy podnóże ściany, z głębi doliny podpełzły gęste mgły sprowadzając widoczność prawie do zera; niewiele pomogły nawet zapalone latarki. Byliśmy jednak nastawieni optymistycznie.

Rozumowaliśmy: „jest bardzo zimno, mgły się rozwieją, potem wyjdzie księżyc i wszystko będzie tak jak wczoraj w nocy". Zaatakowaliśmy ścianę prosto do góry.

Mijały godziny, ale mgła nie ustępowała. Wspinaliśmy się na ślepo. Stok był stromy i jednostajny, musieliśmy kuć stopnie czekanem i poruszać się bardzo ostrożnie, nie używając haków, by przyśpieszyć tempo. Kluczowy problem czekał nas dużo wyżej.

Zakładaliśmy, że w centrum trudności znajdziemy się przed świtem, ale o 2.20 zaczął prószyć śnieg. Płatki sypały gęsto, ale my wciąż byliśmy dobrej myśli.

Sądziliśmy, że śnieżyca szybko minie, i wspinaliśmy się dalej. Po pół godzinie warstwa świeżego śniegu na ścianie zaczęła stawać się niebezpieczna. Nawet niewielka deska śnieżna sunąca z góry, w miejscu gdzieśmy się znajdowali, byłaby już sporą lawiną, porwałaby nas ze sobą. Ogarnął nas strach. Zejść — niebezpieczeństwo było takie samo. Orientując się, że znajdujemy się w swego rodzaju kociołku, postanowiliśmy go szybko wytrawersować i uciec. Bez słowa i pomocy światła latarki zaczęliśmy kuć stopnie w linii poziomej, w nadziei, iż zdołamy ujść niebezpieczeństwa. Trawers trwał tylko kilka minut, ale nam wydawały się one wiecznością. Czuliśmy, że serca pękają nam od wysiłku fizycznego i od udręki. Kiedy sądziliśmy, że nie grożą nam już lawiny, zaczął nas dręczyć niepokój, że spod wielkiej bariery seraków zagradzającej całą ścianę mogą oberwać się bryły lodu. Świecąc latarkami dookoła, zauważyliśmy w górze nad nami ciemne plamy.

Były to skałki, ale jakiego żebra? Szliśmy na oślep. W każdym razie jakoś dotarliśmy do nich i grzebiąc czekanem zdołaliśmy wykopać obok nich małą jamę, w której mogliśmy się skulić, osłonięci od wszelkich lawin. W tej niewygodnej pozycji doczekaliśmy świtu. Znajdowaliśmy się na wysokości 5500 metrów; nic nie było widać ani nad, ani pod nami. Czekaliśmy, aż zacznie szarzeć, by zorientować się, którędy łatwiej będzie zejść. Świt przyniósł jednak poprawę pogody, przestał sypać śnieg, mgły się rozwiały, a słońce świeciło na dobre. Doszliśmy wobec tego do wniosku, że „było to przejściowe pogorszenie pogody", i zamiast schodzić poszliśmy do góry. Byliśmy w tym czasie dokładnie w środku ściany, u początku lodowoskalnych przewieszek, dzięki którym Rondoy uzyskał opinię góry niedostępnej.

Szczytu nie było widać, gdyż przesłaniały go ogromne wystające bryły lodu.

Zjedliśmy kilka suszonych śliwek i zaatakowaliśmy najszersze żebro skalne. Skała była niesamowicie krucha, chwyty się łamały, haki wchodziły ledwo-ledwo i wszystkie siedziały na słowo honoru. Ale lepszej drogi nie było. Gdy skończyły się skały, sforsowaliśmy, bijąc gęsto haki, lodową przewieszkę; i ona była niezwykle krucha —

udało nam się przejść tylko dzięki naszemu doświadczeniu. Ściana nad nami przybrała nowy wygląd. Wielkie jak kolumny świątyni stalaktyty wisiały groźnie nad nami. Koronki z lodu przypominały paszczę wieloryba — koszmarny widok. Musieliśmy szukać drogi klucząc wśród tych konstrukcji i uważając, aby nie złamać żadnej i nie spuścić na siebie wielu ton lodu. Wspinaliśmy się tak bez przerwy, aż dotarliśmy do groty, która naszym zdaniem powinna była znajdować się niedaleko szczytu, na ostrzu lewej grani. Byliśmy w pułapce.

Przyszedł nam do głowy jednak pewien pomysł, który zaczęliśmy realizować.

Weszliśmy do groty i zaczęli przebijać poziomo tunel w szczerym lodzie, aż nagle o godzinie 13.30 wybiliśmy otwór na drugą flankę góry. Korytarz miał pięć metrów i jego wykucie zajęło nam półtorej godziny ciężkiej pracy.

Szczyt wznosił się nad nami w odległości zaledwie jakichś trzydziestu metrów.

Stok jednak był niesamowicie stromy, prawie pionowy i zupełnie oblodzony. Pogoda pogorszyła się, od dłuższej już chwili sypał znowu śnieg. Widoczność była słaba.

Czuliśmy jednak bliskość szczytu i nic nie było już w stanie nas zatrzymać.

Zrezygnowaliśmy z zamiaru zjedzenia czegoś i zaczęliśmy się piąć do góry, metr za metrem, po krótkim odcinku ściany, który nas dzielił jeszcze od wierzchołka.

Dłońmi usuwaliśmy górną warstwę świeżego śniegu, następnie czekanem łamaliśmy kruchą powierzchnię zmrożonego śniegu trafiając na dziury, tak jakby ściana była gąbczasta. Musieliśmy napełniać dziury śniegiem ubijając go pięściami, by stwardniał na tyle, ażeby mógł utrzymać ciężar ciała. Te trzydzieści metrów w praktyce okazało się osiemdziesięcioma metrami, nasze złudzenie wywołane było niesamowitą przepaścistością ściany. Pracowaliśmy tak przez cztery godziny w gwałtownej burzy, oślepiani zamiecią. Było 5 stopni poniżej zera, ale na skutek ciepła naszego ciała i stałego kontaktu ze śniegiem ubrania nasze najpierw zamokły, a następnie zesztywniały z zimna jak twardy pancerz. Gdybyśmy nie wiedzieli, że szczyt jest tuż i zaraz nań wejdziemy, oszalelibyśmy.

Euforia bliskiego już zwycięstwa i myśl, że będziemy mogli wrócić do groty, dodała nam sił. O 17.10 dnia 6 czerwca uczepiliśmy się szczytu, najpierw rękami, a dopiero po wywindowaniu się stanęliśmy na nim. Posunąłem się do przodu i w kłębach śniegu nieoczekiwanie spostrzegłem przed sobą pustkę — stałem na skraju końcowego nawisu. Cofnąłem się szybko, krzycząc do Oggioniego, aby uważał.

Nawis mógł się w każdej chwili oberwać. Popatrzyliśmy na siebie, uścisnęli dłonie i z duszą na ramieniu, w zamieci, zaczęliśmy od razu schodzić.

Zdążyliśmy wrócić do groty w samą porę, nim zapadła noc. Zaczął się dwunastogodzinny biwak. Byliśmy przemarznięci do szpiku kości, bez śpiworu puchowego, przerażeni sypiącym ciągle śniegiem, który jutro przemieni nasze zejście w niebezpieczną pułapkę. Skostniali od uderzeń wichru, zjedliśmy trochę suszonego mięsa, kilka śliwek i wypiliśmy każdy po puszce skondensowanego mleka.

Wsunęliśmy nogi w plecak i opierając się jeden o drugiego czekaliśmy świtu.

Milczeliśmy, każdy myślał o niebezpieczeństwie, jakie czekało nas jutro. Tak jak na K 2 była to koszmarna noc, jedna z najgorszych w moim życiu. Przed świtem przestał padać śnieg i na niebie pojawiły się gwiazdy. Poniżej szczytów wisiał zwał chmur.

Ciepłe promienie słońca przywróciły nam życie, ruszyliśmy do góry na szczyt, by zrobić kilka fotografii. Droga była już znana i o 7.30 po raz drugi stanęliśmy na wierzchołku. Zrobiliśmy kolorowe zdjęcia. Pogoda była piękna. Ferrario i Frigieri osiemset metrów w dole zobaczyli dwa czarne punkciki na szczycie, na tle błękitnego nieba. Wołali nas, ale myśmy ich nie słyszeli.

Myśleliśmy tylko o tym, aby jak najszybciej zejść i umknąć lawinom, które zaczynały już się osuwać, spadając z łoskotem na lodowiec.

Centralny Filar Freney Jest to najtragiczniejsze wydarzenie w moim życiu. Straciłem najdroższego przyjaciela, partnera wypraw górskich Andreę Oggioniego, z którym już dwa lata przedtem próbowałem przejść straszliwy Filar Centralny, niepokonany, o skali

trudności szóstego stopnia na najwyższej wysokości w Europie, prowadzący w „prostej linii" na Mont Blanc. Straciłem także trzech przygodnych przyjaciół, trzech czołowych przedstawicieli współczesnego alpinizmu francuskiego. Jestem tu, w moim mieszkaniu w Courmayeur, sam na sam ze wspomnieniami, jakbym na nowo przeżywał ten koszmar.

Od dziewięciu lat czekałem na to wejście. W niedzielę 7 lipca 1961 roku, gdy wyruszyłem z Andreą Oggionim i Robertem Gallienim, warunki atmosferyczne były doskonałe. Również i my byliśmy w świetnej kondycji. Odczuwaliśmy niepokój, jak zawsze w tego rodzaju wyprawach, ale byliśmy bardzo dobrze przygotowani i to nas uspokajało.

O 17.30 wjechaliśmy kolejką do schroniska Torino, nie zamierzaliśmy jednak zatrzymać się w nim dłużej. Po posiłku zaraz ruszyliśmy dalej. Była godzina 20, zapowiadała się dobra pogoda, chociaż w Valle Blanche snuły się opary.

Osiągnęliśmy schronisko na Colle de la Fourche, pierwszy etap naszego podejścia pod filar przez kuluar wiodący na przełęcz de Peuterey. Wybrałem tę drogę, a nie inną po wieloletnim studiowaniu tego problemu. Na Fourche znajduje się stałe biwakko, pudełko z blachy stalowej zawieszone nad przepaścią na stalowych linach.

Może pomieścić sześciu alpinistów. Zamierzaliśmy odpocząć trochę, ale wszedłszy do środka zobaczyliśmy cztery osoby leżące na pryczach. Rozpoznałem Roberta Guillaume i momentalnie zrozumiałem, jakie mieli zamiary — i oni chcieli wejść na filar.

Zaskoczony Guillaume pyta mnie: — Nie jesteś w Peru?

— Wróciłem w zeszłym tygodniu — odpowiadam. — Czyżbyście szli na filar?

— Jaki filar? — pyta z kolei Guillaume.

Na Mont Blanc jest tylko jeden filar. Rozmawiamy o wszystkim i o niczym, by uniknąć kłopotliwego milczenia. Wszyscy jesteśmy zaskoczeni, przykro nam, że

obraliśmy ten sam cel. Po naradzeniu się z moimi towarzyszami zwracam się do Guillaume'a: — Ponieważ przyszliście pierwsi z zamiarem wejścia na filar, my pójdziemy na inną wspinaczkę.

Guillaume i Mazeaud odpowiadają na to: — Nie, to byłoby niesprawiedliwe, abyś zrezygnował z filaru, który pierwszy „wynalazłeś". Chodźmy razem.

Nasz ekwipunek nie pozostawiał nic do życzenia. Przygotowaliśmy go specjalnie na tę wyprawę, uwzględniając ewentualność pozostania w ścianie kilka dni przy temperaturze nawet 30 stopni poniżej zera. Ekwipunek Francuzów niemal że równa się naszemu, brakuje im tylko namiociku, zamiast tego mają płachtę z plastyku, którą można się nakryć w razie niepogody.

Jest godzina 22.30. Po ustaleniu, jak podzielić sprzęt, postanawiam wyruszyć o północy. Francuzi chcieliby wyjść godzinę później, ale przystają na moją propozycję.

Ustalamy zespoły: ja idę pierwszy, Gallieni w środku, Oggioni ostatni. Naszym zadaniem jest utorowanie drogi przez Colle Moore i przez sześćset-metrową lodową ścianę, która prowadzi na przełęcz de Peuterey. Za nami szli Francuzi: pierwszy Mazeaud, następnie Antoine Vieille, Robert Guillaume i Pierre Kohlman.

Mróz wyklucza niebezpieczeństwo lawin, śnieg jest twardy, niebo rozgwieżdżone. Zjeżdżamy z Colle de la Fourche przy świetle czołowych lampek.

Musimy przejść jeszcze dwie najtrudniejsze w masywie Mont Blanc przełęcze, wraz z ich kotłami lodowymi, gdzie w ciągu dnia toczą się straszliwe lawiny. Jest to teren groźny, przerażający, przez który przejść można tylko w nocy, gdy mróz ścina śnieg.

Jesteśmy w górnej części lodowca Brenva, przekraczamy go, przechodząc przez Colle Moore, które oddziela dwie jego odnogi. Jest poniedziałek godzina 2.30.

Jeszcze pięćset metrów niezwykle stromego stoku dzieli nas od przełęczy de Peuterey, skąd zaczyna się nasz potężny Filar Centralny. Już samo dojście do podstawy filaru jest nie lada wyczynem. Trzeba tu rozwijać niebywałą szybkość, jeśli

bowiem kogoś zaskoczy słońce w tym oblodzonym kuluarze, grozi mu niechybnie lawina kamienna. Idziemy bardzo szybko; słońce dogania nas, gdy jesteśmy już wysoko, zaledwie dwadzieścia metrów od przełęczy. W dole, pod nami, toczą się przerażające lawiny kamienne i lodowe. Jesteśmy na przełęczy Peuterey, która w praktyce stanowi podstawę filaru. Nastrój jest świetny, wszyscy są spokojni.

Znajdujemy się w lodowym kociołku na wysokości czterech tysięcy metrów, który oddziela lodowiec Freney od lodowca Brenva, dwa najstraszliwsze lodowce Mont Blanc. Nikt przed nami nigdy jeszcze nie dotarł do tego miejsca tą drogą.

Zatrzymujemy się, odpoczywamy, fotografujemy, kontrolujemy sprzęt. Słońce grzeje.

Wyruszając postanowiliśmy, że podczas gdy my, Włosi, pójdziemy zabrać trochę sprzętu, który wynieśliśmy dwa lata temu do Skał Grubera, Francuzi zaczną od razu się wspinać według naszych wskazówek. Aby dojść do pierwszych skał filaru, trzeba pokonać dwie ogromne szczeliny brzeżne i dwie bardzo strome, wiszące nad nimi ścianki lodowe. Francuzi oddalają się związani po dwóch, przechodzą słabe mostki śnieżne. Pierwszy idzie Mazeaud. Podczas gdy Gallieni odpoczywa na przełęczy, schodzimy z Oggionim w kierunku Skał Grubera.

Odnajdujemy plecak, który zostawiliśmy dwa lata temu, zabieramy haki i ruszamy po śladach Francuzów. Zajęło nam to wszystko jakieś trzy godziny. Śnieg z powodu ciepła stał się już zdradliwy, zaczęły się też sypać kamienie.

Francuzi kują stopnie czekanami w lodowej ścianie, wbijają haki i zaczynają się wspinać. Wyglądają jak niewielkie plamki uczepione skał filaru i dopiero teraz uświadamiamy sobie, jak gigantycznych rozmiarów jest wszystko, co nas otacza.

Czwórka posuwa się powoli, ale systematycznie do góry. Co pewien czas przelatują obok nich kamienie lub deski śnieżne. Dochodzimy do nich późnym popołudniem, wybijając po drodze wszystkie haki. Wspinamy się w ten sposób aż do dziewiątej wieczór. Pogoda jest wspaniała. Temperatura spada poniżej zera, niebo jest pogodne, co gwarantuje utrzymanie się dobrej pogody. Osiągnęliśmy punkt, do

którego doszliśmy z Oggionim dwa lata temu. W dwadzieścia cztery godziny od wyjścia ze schroniska Torino pokonaliśmy dwie piąte filaru, tego pionowego ośmiuset metrowego urwiska. Urządzamy się, każdy zespół osobno, na platformie o wymiarach dwa metry na osiemdziesiąt centymetrów. Siedzimy skuleni, przywiązani trzema linami do haków. Pod nami trzystumetrowa przepaść. Topiąc lód gotujemy trochę herbaty. Potem zamykamy się w namiociku. Jego koniec, w którym trzymamy nogi, wystaje nad przepaścią.

Mija pierwsza noc, mroźna, lecz pogodna, po ponad dwudziestoczterogodzinnym nieprzerwanym marszu. O 3.30 we wtorek zaczyna świtać. Ogromny słup ognia między Cervino a Monte Rosa zapowiada wschód słońca. Trudno uwierzyć, że o tej porze jest najzimniej. Gotujemy sobie herbatę, będzie to ostatni gorący posiłek przez następne osiem dni. Wołają nas Francuzi, proponują, bym szedł pierwszy. Zgadzam się i w godzinę później wyruszamy w następującej kolejności: Bonatti, Gallieni, Oggioni jako pierwszy zespół, Kohlman i Mazeaud jako drugi, Guillaume i Vieille jako trzeci.

Wspinamy się szybko i już około południa zamiast, jak przewidywaliśmy, o godzinie 15 dochodzimy do podnóża ostatniej turni przed wierzchołkiem.

Zauważyliśmy snujące się nad nami mgły, ale nie przejmowaliśmy się tym zbytnio ze względu na wysokość, jaką już uzyskaliśmy. Sądziliśmy, że osiągniemy szczyt, zanim rozpęta się burza. Tymczasem nawałnica dopada nas w chwili, kiedy Mazeaud i Kohlman rozpoczynają atak na ostatnią turnię. Pozostało nam do pokonania tylko osiemdziesiąt metrów litej przewieszonej skały do wierzchołka filara i na grań prowadzącą do szczytu Mont Blanc.

Skupiamy się wszyscy na niewielkich półeczkach, jakie były w tym miejscu.

Dookoła rozszalała się gwałtowna burza śnieżna. Grzmoty i pioruny biją blisko, powietrze naładowane jest elektrycznością, wiatr siecze w twarz igiełkami śniegu, które oślepiają. Znajdujemy się na wysokości ponad 4500 metrów na tym filarze,

będącym piorunochronem Mont Blanc. My, to jest trzej Włosi, urządzamy się na małej półeczce, Francuzi zaś organizują biwak podzieleni na dwie grupki, gdy nagle nieoczekiwanie Kohlmana uderza piorun. Od ciosu ognia Kohlman traci równowagę.

Mazeaud jednym susem łapie go i przytrzymuje. Kohlman przez parę minut jest prawie sparaliżowany. Szukamy koraminy i Mazeaud wlewa mu ją do ust. Wreszcie Kohlman przychodzi do siebie i możemy przygotować się do czekania.

Sytuacja przedstawia się w tym momencie, w szalejącej nadal nawałnicy, następująco: na jednej półeczce siedzimy ja, Oggioni i Gallieni; na drugiej obok nas Vieille, Guillaume i Mazeuad, na trzeciej nieco większej i trochę niżej — Kohlman, sam jeden, aby mógł się wyciągnąć. Nie wiedzieliśmy o tym, ale być może wtedy właśnie zaczął się jego kryzys psychiczny.

Do wierzchołka Mont Blanc mieliśmy nie więcej niż dwanaście godzin drogi. Za szczytem, wraz ze zdobyciem filaru, czekało nas schronisko Vallot i łatwe zejście do Chamonix. Wystarczyłoby na zrealizowanie tego marzenia pół dnia możliwej pogody.

Jednak do szczytu nie doszliśmy nigdy.

Zaczyna się zmierzchać, burza jest coraz gwałtowniejsza. Zamknięci w namiociku śledzimy jej przebieg, orientując się według grzmotów. Gdy oddalają się, nabieramy otuchy, gdy rozlegają się bliżej, mamy wrażenie, że koncentrują się nad naszymi głowami i chwyta nas lęk. Poprzez mleczne ścianki namiotu oślepiają nas pioruny. Jesteśmy pełni życia, a jednocześnie zupełnie bezradni wobec tego wściekłego wybuchu żywiołów. Do tych samych haków, do których my jesteśmy przywiązani, umocowany jest cały sprzęt. Haki, raki, czekany stanowią dodatkową przynętę dla piorunów. Chcielibyśmy je odsunąć jak najdalej od nas, ale w jaki sposób będziemy mogli pójść wówczas do góry lub zejść? Nikt nic nie mówi. Każdy skupia się w sobie.

Gdy tak po raz nie wiadomo który rozważamy, że wydani jesteśmy na los przypadku, czujemy, jakby jakaś niesamowita siła próbowała wyrwać nam nogi.

Uderzył w nas wszystkich piorun. Wrzeszczymy dziko. Żyjemy, ale teraz zdajemy sobie sprawę, że piorun może nas w każdej chwili zabić. Nawołujemy się, by sprawdzić, czy wszyscy żyją. Nastaje przeraźliwa chwila ciszy. Wiemy, że poprzedza ona nowe wyładowanie atmosferyczne, które niechybnie skoncentruje się na nas.

Kilka chwil potem znowu bije w nas piorun z jeszcze większą mocą, odrywając niemal że od ściany. Słyszę wśród zdenerwowanych okrzyków zupełnie wyraźny głos: „musimy uciekać!" Nie wiem, kto to powiedział, czy Oggioni, czy Gallieni. Słowa te są wyrazem zupełnego załamania. Czuję, że jesteśmy zgubieni. Chyba wszyscy tak myślą. Przed oczyma staje całe życie, drogie mi twarze i rzeczy, których na pewno już nie zobaczę. Choć pogodziłem się z losem, przykro mi, że nie zrobiłem w życiu wszystkiego, co zamierzałem. Myśli takie są szybkie jak mgnienie oka, a mimo to jasne i nieprawdopodobnie długie.

Nie do wiary, burza jak gdyby się oddala. Słychać tylko, jak o ścianki namiotu siecze zmrożony śnieg. Zostajemy tak bez ruchu, apatyczni, nawet nie patrzymy, co się dzieje na dworze. Jest już ciemno. Nikt nic nie mówi, nie jemy, zobojętnieliśmy na wszystko. Śnieg, który znowu sypie — to przecież równie poważne niebezpieczeństwo — przynosi jak gdyby ulgę. Wyszliśmy cało z burzy, żyjemy.

Jeszcze nigdy nie przeżyłem podobnej burzy w ścianie. Największe nawet doświadczenie i sprawność techniczna nie mogą w takich wypadkach pomóc.

W namiocie nie ma czym oddychać. Rozcinamy kawałek płótna, by łapczywie chłonąć powietrze. Namiocik nasz zasypany jest śniegiem, ciepło naszego ciała ogrzewa powietrze. Boję się spojrzeć na zegarek, by nie stwierdzić, jak wolno płynie czas. Nie rozmawiamy. Słyszymy tylko jęki wywołane bądź niewygodną pozycją, bądź zimnem, bądź też uczuciem duszenia się. Nie wiemy, co się dzieje z Francuzami, ale co pewien czas z ich biwaku dochodzą podobne jęki. Mija noc i szarzejąca jasność zapowiada świt. Dopiero wówczas wysuwamy się z namiotu.

Uderza nas ogromna ilość śniegu, który spadł w nocy. Francuzi obok nas są prawie

całkiem zasypani. Kohlman na największej półce już wstał i wygląda jak czarna plama na rozżarzonym tle horyzontu, który wydaje się zapowiadać piękny dzień.

Jesteśmy uszczęśliwieni. Ogromna ilość świeżego śniegu i straszny mróz są zapowiedzią dobrej pogody. Po krótkiej chwili wyszliśmy wszyscy z naszych legowisk, gotowi do pokonania ostatniego etapu. Robię kilka fotografii, zwijamy namiocik. Ale podczas gdy go chowamy, nieoczekiwanie — jeszcze teraz nie wiem, skąd wzięły się te chmury — znowu uderza w nas nawałnica. Silny wiatr wzbija w powietrze tumany świeżego śniegu i trudno się zorientować, czy to nowe opady, czy tylko dzieło wiatru.

Znowu włazimy do namiotu. To samo robią Francuzi. Tym razem przenieśliśmy się niżej na platformę, którą zajmował Kohlman i która jest nieco większa, możemy tam w trójkę — to jest ja, Oggioni i Gallieni — usadowić się nieco wygodniej.

Kohlman podchodzi trzy czy cztery metry do góry i zajmuje miejsce, gdzie przedtem myśmy siedzieli. Zabiera ze sobą swój sprzęt biwakowy; puchowy śpiwór, w który opatulony jest jak mumia, a na wierzch zarzuca płachtę z plastyku. Przywiązuje się do haka i przygotowuje do czekania.

Podczas przejaśnienia przedtem spostrzegłem, że śnieg leży bardzo nisko. Nie mogliśmy uwierzyć, aby po tak obfitych opadach miała jeszcze raz wrócić zawierucha. Francuzi pytają, co zamierzam robić, odpowiadam, że mam zamiar czekać, w nadziei, iż uda się wejść na szczyt, gdyż jest to najkrótsza droga do ocalenia. Mamy pod dostatkiem sprzętu i żywności, możemy czekać. O tej porze roku niepogoda nie może trwać długo, a myśl o zejściu tak niebezpieczną i skomplikowaną drogą w czasie nawałnicy jest przerażająca, tym bardziej jeśli się zważy, że w pół dnia możemy wydostać się na górę.

Mazeaud wraz z towarzyszami przywiązani są do haka w odległości jakichś sześciu, siedmiu metrów ode mnie. Kohlman jest tuż obok nich. Mazeaud, który cieszy się największym mirem wśród swoich towarzyszy, proponuje mi, abyśmy

wyruszyli we dwójkę, gdy tylko pogoda na to pozwoli. Naszym zadaniem byłoby zawieszenie liny poręczowej na ostatnich osiemdziesięciu metrach przewieszonej skały, by mogła po niej wejść pozostała piątka. Tak też postanawiamy uczynić, ale przejaśnienie nigdy nie przyjdzie. Jemy trochę szynki, mięsa i dżemu, do picia nie ma nic, ponieważ nie sposób z powodu wichury zapalić maszynki i stopić śniegu potrzebnego na herbatę. Śnieg sypie bez przerwy, godziny płyną jednostajnie. Usiłuję przypomnieć sobie inne podobne do tej chwile, kiedy niepogoda uwięziła mnie w ścianie. Pamiętam, że nigdy nawałnica nie trwała dłużej jak dzień lub dwa, i dlatego tłumaczę sobie: jeden dzień już minął, zamieć nie może zatem trwać dłużej niż jeszcze dwadzieścia cztery godziny. Chodzi o przetrzymanie jeszcze jednego dnia, potem będziemy w końcu mogli ruszyć dalej.

Siedzenie w okropnie niewygodnej pozycji, skuleni, jeden oparty o plecy drugiego, na przestrzeni, na której z trudem mogłaby pomieścić się jedna osoba, staje się nie do zniesienia. Nie można podnieść głowy, nie można się obrócić.

Kręgosłup niemal pęka od stałego nachylenia. W tych warunkach łatwo stracić panowanie nad nerwami. Są chwile, kiedy chciałoby się zedrzeć z siebie powłokę, która nas więzi, ale biada nam, gdybyśmy tak postąpili. Zaczynamy rozmawiać, mówimy o wszystkim, wspomnienia, plany, nadzieje, rzeczy przyjemne i przykre, aby tylko zabić czas i nie myśleć.

Oggioni mówi: — Pamiętasz w Peru, obiecywaliśmy sobie, że nadejdzie dzień, kiedy pójdziemy na filar?

Mówi te słowa z ironią, ponieważ sądziliśmy wówczas, że w naszych górach wszystko byłoby mniej problematyczne, a teraz znajdujemy się w tych samych warunkach, co na Rondoyu, który musieliśmy pokonywać w czasie szalejącej burzy, przez dwa dni i dwie noce, bez żadnej możliwości ucieczki. Galłieni wierzy w

witaminy. Rozdaje wszystkim pastylki, zwłaszcza witaminę C i A. Przekazuje również Francuzom za pomocą prymitywnego wyciągu, który skonstruowaliśmy z lin.

Przesyłamy im również żywność, jako że trochę im brakuje.

Musimy zrobić siusiu. Z namiotu wyjść nie można. Proponujemy Gallieniemu, ażeby poświęcił swój hełm z plastyku, który jest bez podszewki, i używamy go po kolei. Rzecz jest potwornie trudna: musimy się zwijać, trzymać jeden drugiego, by nie osunąć się w przepaść. Cała operacja trwa aż pół godziny, nogi balansują w próżni, przeszkadza nam odzież.

Kiedy wszystko się skończyło, jest już wieczór. Środa. Pada coraz gęstszy śnieg. Pytam Gallieniego, który siedzi najbliżej wyjścia namiotu, z której strony wieje wiatr, odpowiada: Ciągle z zachodu.

Oznacza to burzę. Mazeaud żywotny i przedsiębiorczy woła: — Jak tylko się rozjaśni, pójdziemy do góry. Jeśli uważasz, że lepiej spróbować na lewo, to oczywiście pójdziemy tamtędy.

Oggioni, który nie zna francuskiego, pyta mnie, co Mazeaud powiedział — tłumaczę — zgadza się z nami. Cieszy się, że spróbujemy znaleźć wyjście. Mazeaud pyta mnie jeszcze: — Czy uważasz, że można próbować pójść do góry, nawet jeśli pogoda nie będzie specjalnie dobra?

Mazeaud wie, że z wierzchołka Mont Blanc potrafię znaleźć zejście w każdą pogodę, jak to już bywało przy innych okazjach. Odpowiadam mu, że tak, ale że trzeba jeszcze przeczekać tę noc, ponieważ w głębi duszy jestem pewny, że burza do rana ustanie.

Nasz oddech zamienia się w namiocie w wodnistą parę, jesteśmy wszyscy przemoczeni do kości. Boję się, co się z nami stanie, kiedy chwyci ostry mróz poprzedzający wypogodzenie się. Mam nadzieję, że jakoś to zniesiemy. Przed wyruszeniem do góry ogrzejemy się kilka godzin w słońcu.

O spaniu nie ma mowy. Noc zaskakuje nas niemal znienacka. Jesteśmy

podenerwowani. Gallieni zaczyna opowiadać o swoich dzieciach. Ja jestem myślami trzy tysiące metrów niżej w dole, w mieszkaniu, z moimi bliskimi. Oggioni opowiada o Portofino, nigdy tam nie był: — My alpiniści jesteśmy jednak idioci... tyle jest pięknych rzeczy w świecie, a my pakujemy się w takie sytuacje...

Gallieni mówi: — Pomyśleć, że mam w Milano Marittima przytulne mieszkanie, nad spokojnym morzem, wchodzisz do ciepłej wody i nie musisz nawet fatygować się pływaniem, bo woda jest płytka. Możesz tak brodzić przez wiele, wiele kilometrów.

Oggioni ukrywa niepokój, żartując. Pozornie jest najspokojniejszy z nas, jestem jednak pewien, że on jeden oprócz mnie zdaje sobie dokładnie sprawę, w jak rozpaczliwej jesteśmy sytuacji.

Mija noc ze środy na czwartek. Rano wsuwa się do naszego namiotu Mazeaud, ponieważ plastykowa płachta okrywająca ich rozerwała się pod naporem wiatru.

Skręcając się i zwijając, jakoś się mieścimy. Mija dzień, usiłujemy podtrzymać się na duchu tłumacząc sobie, że jutro — w piątek — będzie pięknie, chociaż nie bardzo w to wierzymy. W głębi duszy zastanawiam się już nad tym, w jaki sposób najbezpieczniej będzie zjechać w dół tą samą drogą, którą przyszliśmy. Wiem już, że na wierzchołek filaru się nie dostaniemy. Nie mówię o tym towarzyszom, by ich nie dobić.

Mazeaud opowiada mi o wejściu moim filarem na Dru, którego dokonał w ubiegłym tygodniu. Zadowoleni jesteśmy, że poznaliśmy się i obiecujemy spotkać się któregoś dnia w Courmayeur lub w Chamonix, by razem wspominać chwile, które teraz przeżywamy. Męczy nas okropnie pragnienie, usiłujemy je ugasić jedząc śnieg.

Robimy kulki, które stale ssiemy. Widzimy w wyobraźni kurek od wodociągu, który można odkręcić i z którego leje się tyle wody, iłe dusza zapragnie. Zakrawa to na paradoks, że wśród tak ogromnej ilości śniegu człowiek może cierpieć z powodu pragnienia. Zimny śnieg pali i rani usta.

Tak mija czwartek i nadchodzi noc. Mnie z Oggionim najbardziej dokucza przez

te ciągnące się w nieskończoność godziny ciemności brak powietrza, gdyż siedzimy najbardziej w tyle. Tylko jemu zdradzam mój zamiar zejścia w dół za wszelką cenę.

Zgadza się, ale jest przerażony. Mija kolejna noc — z czwartku na piątek.

Nastawiłem mój ręczny budzik na 3.30. Gdy dzwoni, wołam do wszystkich: — Trzeba za wszelką cenę schodzić. Nie możemy dłużej tutaj zostać, zrobi się zbyt późno, zabraknie nam sił.

Wstaje świt, burza szaleje bez przerwy już od sześćdziesięciu godzin. Nic nie widać. Chmury i śnieg stapiają się i tworzą jeden nieprzenikniony mur. Likwidujemy wszystko i zostawiamy trochę sprzętu. Ja nie mam czekana, gdyż jeden z towarzyszy przypadkiem strącił go pierwszego dnia. Zaczynamy zjeżdżać. Postanowiliśmy, że ja będę zjeżdżał pierwszy, przygotowując trasę dla pozostałych. Za mną będą zjeżdżać: Mazeaud, którego zadaniem będzie pomaganie innym, potem reszta i jako ostatni Oggioni, który będzie ściągał liny.

Punktualnie o godzinie szóstej zjeżdżam w szarą i kotłującą się próżnię, prawie na ślepo, nie wiedząc, dokąd dotrę. Mam uczucie, iż znajduję się na wzburzonym morzu. Wiry śnieżne przyprawiają o zawrót głowy. Muszę uważać na każdy szczegół i starać się rozpoznać każdy załom skalny, by znaleźć kierunek. Zjazd trwa bardzo długo, a jeszcze dłużej muszę czekać, aż mi ześlą z góry sprzęt do następnego zjazdu. Niekiedy tłoczymy się w czwórkę lub w piątkę zawieszeni na jednym haku nad przepaścią. Mniej więcej w połowie filaru kończy mi się lina, a ja nie jestem w stanie zatrzymać się. Ledwie udaje mi się dać towarzyszom do zrozumienia, że potrzebna mi jest druga lina, aby przywiązać ją do tej, na której zjeżdżam. Nie ma się zupełnie czego chwycić. Śnieg gromadzi się wszędzie, nawet pod przewieszkami.

Wiążę obie liny gołymi rękami i zjeżdżam dalej w pustkę.

Razem sto dwadzieścia metrów liny, po której ześlizguję się jak pająk.

Teraz nie mogę się już z nikim porozumieć. Wiszę w powietrzu szukając jakiegoś punktu oparcia i nie znajduję go. Jestem zdenerwowany nie tylko dlatego,

że nie wiem, gdzie będę mógł zakończyć zjazd, ale również dlatego, że ogromna przewieszka odbiera mi możliwość porozumienia się z towarzyszami, którzy w górze czekają na mój sygnał. Za pomocą akrobatycznych wahadeł w absolutnej próżni dobijam wreszcie do występu skalnego. Wołam, usiłując przekrzyczeć wichurę, w nadziei, iż towarzysze domyśla się, że mogą zacząć zjeżdżać. W pewnej chwili widzę, że lina leci do góry, myślę, że któryś z nich rozpoczął zjazd. Potem niespodzianie lina oddala się i znika z mego pola widzenia. Zostaję sam na występie skalnym, przywiązany pętlą do haka, w samym sercu filaru, bez żadnych środków pozwalających kontynuować zjazd, dręczony wątpliwościami, że jeśli towarzysze opuszczą się w innym kierunku, mogą mnie nie znaleźć. Nie pozostaje mi nic innego, jak krzyczeć, ile tchu w piersi licząc, że mnie usłyszą i odnajdą. Sporo czasu mija w tym stanie udręki. Wreszcie ciemna plama pojawia się blisko mnie. To Mazeaud, który zorientował się, gdzie jestem.

Zjazdy trwają dalej. Zbliżamy się coraz bardziej do podstawy filaru. Jesteśmy skostniali z zimna. Po głuchych odgłosach lecących lawin orientuję się, że jestem u końca filaru, ale jest już późne popołudnie. Nie ma innego wyjścia, musimy przygotować biwak na przełęczy de Peuterey, u podstawy filaru. Warstwa śniegu na przełęczy jest niezwykle gruba, niekiedy sięgająca piersi. Wysyłam do przodu Mazeauda, a potem pozostałych. Ja zostaję, by wskazać im kierunek. W pewnej chwili cała grupa jakby tonie w morzu śniegu. Dochodzę do nich. Przejmuję prowadzenie, kierując się instynktownie ku miejscu, gdzie wydaje mi się, że będzie można biwakować. Wprawdzie go nie widzę, ale mam je utrwalone w pamięci. Za mną idzie Oggioni, zastanawiamy się, czy nie lepiej będzie schronić sivj raczej w szczelinie niż zbudować igloo, biorąc pod uwagę sypkość śniegu. Nie chodzi o nas, ponieważ mamy namiot, lecz o czterech Francuzów. Decydujemy się na szczelinę i mówimy o tym Francuzom, którzy przyjmują naszą radę.

Przed zapadnięciem zmroku z piątku na sobotę, po dwunastu godzinach

zjazdu, jesteśmy wszyscy gotowi do biwaku. Najgorzej czuje się Kohlman. Zabieramy go do naszego namiotu. Guillaume na resztce gazu przygotowuje mu gorącą herbatę. Dmie nieustannie wicher tocząc kłęby śniegu. Jest to najgorsza noc ze wszystkich.

Dzielimy pozostałe zapasy żywności: suszone śliwki, czekoladę, cukier i trochę zmrożonego już mięsa. Oggioni nie chce mięsa, woli dżem. Wszyscy pozostali natomiast żują mięso. Kohlman pokazuje mi palce u rąk. Wydaje mi się, iż dobrze mu zrobi rozmasowanie spirytusem do gotowania, który został prawie nie ruszony.

Podaję mu manierkę ze spirytusem, podnosi ją do ust i zaczyna pić. To coś nienormalnego, ale może sądził, że to likier — myślę. Wyrywam mu manierkę, z której udało mu się jednak przełknąć kilka łyków. Czyżby to był początek szaleństwa?

Panują nieprzeniknione ciemności. Nastało piekło. Wszyscy jęczą, trzęsą się z zimna, wiatr wyje, śnieg pada coraz gęstszy. Ciągle musimy strzepywać śnieg z namiotu, gdyż przygniótłby nas jego ciężar. Usiłuję zapalić maszynkę spirytusową, ale nic z tego nie wychodzi z powodu braku powietrza. I tak jak do tej pory musimy zadowolić się śniegiem, by ugasić pragnienie. Jesteśmy u kresu sił, ale nikt nic nie mówi. Oggioni mówi mi: — Złóżmy obietnicę, że jeśli uda nam się wyjść z tego cało, zapomnimy w ogóle, iż istnieje filar.

Odpowiadam, że dobrze.

Noc wlecze się w nieskończoność w atmosferze rozpaczy. O tej samej godzinie co poprzedniej nocy, 3.30 w sobotę rano, na dźwięk mego zegarka wstajemy z tego niewygodnego legowiska. Chcemy zyskać na czasie i wydostać się z tej koszmarnej sytuacji. W nocy znowu spadło sześćdziesiąt centymetrów świeżego śniegu.

Wyruszamy w szalejącej śnieżycy. Wszyscy zdaje się znieśli dobrze straszny biwak.

Teraz nie muszę naradzać się z towarzyszami. Wszyscy mi zawierzyli — czuję ciężar odpowiedzialności. Muszę wyprowadzić wszystkich cało przez jedyną możliwą drogę,

przez niezwykle niebezpieczne Skały Griibera. Musimy dojść do schroniska Gamba przed wieczorem, w przeciwnym wypadku czeka nas wszystkich śmierć.

Przed wyruszeniem Guillaume daje zastrzyk z koraminy Kohlmanowi. Ja tymczasem zaczynam w śniegu torować tunel w kierunku drogi zejścia. Tuż za mną idą Gallieni i Oggioni. Jesteśmy związani jedną liną w następującej kolejności: ja, Oggioni, Gallieni, Mazeaud, Kohlman, Vieille, Guillaume. Na śnieżnej ścianie przed Skałami Grubera leży przerażająco gruba warstwa świeżego śniegu, która w każdej chwili może osunąć się lawiną. Wołam na towarzyszy, aby śpieszyli z dojściem do mnie w bezpieczne miejsce, ażeby w wypadku gdyby miała mnie porwać lawina w czasie przekraczania żlebu, mogli mnie utrzymać na linie. Udaje mi się. Wołam na pozostałych, aby przechodzili, ale kiedy przychodzi kolej na Vieille'a, nie daje rady.

Pada i podnosi się ciągle, wykazując oznaki całkowitego wyczerpania. Guillaume jest przy nim i popycha go, zdejmuje mu plecak, który zostawia na stoku, Vieille jednak pozostaje głuchy na nasze nalegania, które stają się coraz bardziej natarczywe.

Ja tymczasem zabrałem się do przygotowania pierwszego z bardzo długich zjazdów ze Skał Grubera. Niebo rozpogodziło się na moment. Słyszę, że towarzysze przynaglają Vieille'a, który nie przeszedł jeszcze żlebu. Wołam na nich, aby się śpieszyli, gdyż trzeba zjeżdżać, jeśli nie chcemy wszyscy zginąć tutaj. Opuszczam się niżej i czekam na Kohlmana, który zjechał jako następny. Potem mija pół godziny.

Nie pojmując, co się dzieje, podciągam się kilka metrów po linie, aby sprawdzić, co jest przyczyną tej zwłoki. Gallieni mówi, że Vieille jest tak wyczerpany, iż nie da rady o własnych siłach przekroczyć żlebu. Pyta mnie, czy nie uważam za wskazane spuścić go na linie wahadłem po śniegu, by zaoszczędzić mu wysiłku. Odpowiadam — dobrze i ponaglając do pośpiechu dodaję, iż w tym tempie nie tylko nie dojdziemy do schroniska Gamba, ale nawet do końca Skał Griibera.

Opuszczam się w dół do Kohlmana. Z podniesionych głosów moich towarzyszy domyślam się, że przygotowują się do transportu Vieille'a. Czekam, żeby ktoś zaczął

zjeżdżać. Tymczasem mija znowu pół godziny i nie tylko nikt się nie zjawia, ale głosy zaczynają pomału cichnąć. Nie rozumiem, co się dzieje. Czy to możliwe myślę, aby każdy zjazd zabierał tyle czasu? Znowu podciągam się po linie kilka metrów do góry, skąd mogę widzieć towarzyszy, pytam: — Dlaczego nie zjeżdżacie?

Jakiś głos, może to był Gallieni, a potem Mazeaud odpowiada: — Yieille jest umierający.

Kamienieję. Widzę całą grupę przyjaciół skupionych vokół ciała Vieille'a, który wygląda jak ciemny bezwładny przedmiot na białym śniegu. Leży na skałach zwinięty w nasz namiocik, który ma go chronić przed crukami.

Wracam do Kohlmana nie mówiąc mu o niczym. Jnowu mija jakiś czas, może dwadzieścia minut. Teraz uż wiem, że Vieille umarł. Nie słychać żadnych głosów oprócz szumu wiatru. Zaczyna na nowo sypać nieg. Ta agonia nie zakłócona żadnym głosem ludzkim jest straszna. Ponownie podciągam się po linie do ;óry i widzę, że towarzysze zajęci są teraz przymocowywaniem ciała Vieille'a do haka wraz z plecakiem Sallieniego, pełnym niepotrzebnych nam już rzeczy, ftkt się nie skarży.

Jest godzina dziesiąta. Wracam do Cohlmana i mówię mu, by zebrał siły, a potem, gdy jeżdżą Mazeaud, dajemy mu do zrozumienia, co się tało. Głęboko wstrząśnięty płacze.

Zaczynamy znowu zjeżdżać. Korzystając z okazji, gdy cała szóstka znalazła się razem uwiązana do jednego haka, mówię towarzyszom, że musimy się bardzo spieszyć, jeśli nie chcemy skończyć jak Vieille. Oggiod jak zawsze jest moją prawą ręką, idzie ostatni, niesie plecak, tak jak ja, Mazeaud i Guillaume. Maeaud najsilniejszy i cieszący się największym autorytetem wśród Francuzów ma za zadanie ponaglanie towarzyszy.

Mija niecała godzina, gdy dochodzą nas jakieś głosy. Zjechałem w dół i przez sekundę myślałem, że to głosy moich towarzyszy w górze. Szybko jednak przekonuję

się, że ktoś nas szuka na dole, na lodowcu odpowiadam krzykiem i mówię towarzyszom, żeby wszyscy krzyczeli razem, by można było nas usłyszeć, i nawoływań dochodzących z dołu domyślam się, że chcą nam coś powiedzieć, ale wiatr unosi głos. Z kolei jestem pewien, że ci w dole nie zrozumieli, że ich pytam, gdzie są i czy nas słyszą. Zjeżdżamy dalej nieco podniesieni na duchu. Kiedy docieramy do końca skał Griibera koło godziny 15.30, obliczam, że od wczoraj rano, gdy rozpoczęliśmy odwrót, zrobiliśmy do tego miejsca co najmniej pięćdziesiąt zjazdów.

Chwilowe przejaśnienie ukazuje nam całą powierzchnię poszarpanego lodowca Freney. Ile śniegu spadło! Nie widać żadnych śladów. To znaczy, że nie przeszła tędy żadna ekipa ratunkowa. Skąd zatem wzięły się głosy? Nie widzimy nikogo.

Popadamy znowu w czarną rozpacz, może to już nasz koniec. Byliśmy przekonani, że głosy dochodziły od podstawy Skał Griibera i to nam dodało sił do pokonania straszliwych trudności tego niezwykle niebezpiecznego odcinka. Teraz stoimy u podstaw Skał Griibera sami, mając przed sobą jeszcze drogę pełną niespodzianek aż do schroniska Gamba.

Zaczyna się powolne, wyczerpujące zejście po lodowcu. Nie chcemy poddać się losowi. Śnieg jest w dalszym ciągu potwornie głęboki. Nie przypominam sobie, żeby nawet w czasie wspinaczek zimowych było go tyle. Zostawiamy za sobą nie ślady, ale prawdziwy tunel. Na szczęście chmury idą w górę i stopniowo poprawia się widoczność. Dzięki temu mogę pewniej wejść w labirynt szczelin prowadzący ku przełęczy Innominata, która jest ostatnią trudną przeszkodą na drodze do ocalenia.

Jednak głęboki śnieg tak utrudnia posuwanie się naprzód, iż przestajemy wierzyć, że uda nam się jeszcze za dnia dojść do podnóża przełęczy. Czuję, że jestem u kresu sił z powodu zmęczenia, wyczerpania i zimna, ale nie wolno mi się załamać.

Odstępy między nami stają się coraz większe, Oggioni słania się co kilka kroków, wycieńczony wysiłkiem. Nie ma już plecaka, oddał go Galłieniemu, czasami

idzie ostatni, czasami przedostatni. Zataczamy się bezładnie po lodowcu, pijani zmęczeniem. Jesteśmy z sobą związani, ale posuwamy się naprzód nie zważając na nic. Zdaję sobie sprawę, że w tych warunkach z trudem zdołamy dotrzeć za dnia do stóp przełęczy Innominata. Gallieni wydaje się jeszcze w najlepszej formie.

Postanawiam odłączyć się wraz z nim od grupy i jak najszybciej pójść do przodu, aby ubezpieczyć oblodzony żleb Innominaty, w przeciwnym bowiem razie towarzysze nigdy nie dadzą rady wejść na przełęcz, a drogę musimy ubezpieczyć przed zmrokiem.

Towarzysze idą naszymi śladami; atakuję ogromne trudności lodowe żlebu wiodącego na przełęcz Innominaty. Guillaume pozostał w tyle. Za pół godziny będzie już zupełnie ciemno, a ja wciąż jeszcze walczę z trudnościami, by wydostać się na przełęcz. Związani jesteśmy wszyscy w jeden zespół, ja, Gallieni, Oggioni, Mazeaud i Kohlman. Jedyną naszą szansą jest dotarcie do jakiejś ekipy ratunkowej, dopóki starcza nam sił. Tylko taka ekipa może próbować ocalić tego, kto został w tyle.

Staję na przełęczy w zupełnej ciemności. Jest sobota wieczór godzina 21, jesteśmy już w ścianie sześć dni. Zaczyna znowu sypać śnieg, od zachodu błyska, nadciąga burza. Nie mam żadnej możliwości wbicia jakiegoś haka, by wpiąć weń linę, utrzymującą moich czterech towarzyszy. Asekuruję przez plecy. Błagam towarzyszy, aby się śpieszyli. Tymczasem cała operacja trwa nieskończenie długo.

Polecenia mieszają się z jękami, skargami bólu i rozpaczy. Oggioni idący za Gallienim nie jest w stanie trzymać się skały. Gallieni usiłuje mu pomóc, jak może, trzymany liną, którą przełożoną mam przez plecy. Dwaj Francuzi znajdują się w dole, krzyczą i szaleją.

To już chaos. Mija trzy godziny i wciąż jesteśmy w tym samym miejscu. Nie mogę się ruszyć.

Co pewien czas lina szarpie tak mocno, że o mało nie strąca mnie w przepaść.

Z bólu spowodowanego uciskiem liny i zimnem odchodzę prawie od zmysłów. Jeśli

załamię się, to będzie koniec wszystkich. W ciągu tych trzech godzin Oggioni nie był w stanie ruszyć się z miejsca, wszelkie zachęty nie odnoszą skutku. Odpowiada od czasu do czasu jękiem, jest jak gdyby w transie. Zawieszony na karabinku wpiętym w hak, powinien odczepić karabinek i pozwolić się podciągnąć do góry. Nie starcza mu jednak sił na to, może jest już tak wyczerpany, że nie może logicznie myśleć.

Chciałbym opuścić się aż do niego, ale to niemożliwe. Muszę trzymać mocno przełożoną przez plecy linę, którą asekuruję jego i Gallieniego. W końcu, nie mając innego wyjścia, Gallieni po sprawdzeniu, że Oggioni jest dobrze umocowany do haka, odwiązuje się od liny, która łączy go z Oggionim i Francuzami, aby jak najszybciej dojść do mnie. Chcemy czym prędzej zjechać w dół i zorganizować akcję ratunkową. Oggioni związany jest liną z silnym Mazeaudem. Krzyczymy do niego, by czekał i uważał na towarzyszy, że szybko przyślemy pomoc.

W pewnym momencie widzimy, że Kohlman odwiązawszy się, wspina się po ciemku do góry po linie wiszącej na oblodzonej ścianie. Idzie ku nam i mija, pchany siłą rozpaczy graniczącej z obłędem, Mazeauda, Oggioniego i Gallieniego. Gallieni łapie go i przywiązuje do liny. Po chwili jesteśmy wszyscy trzej na przełęczy Innominata. Kohlman mówi, że jest głodny i że chce mu się pić, a potem pyta, gdzie jest schronisko Gamba. Stracił zupełnie zmysły, ale nie możemy go zostawić.

Wiążemy go w środku. Opuszczam pierwszego Gallieniego, potem Kohlmana, który zaniechał wszelkich środków ostrożności. Stok jest niezwykle urwisty, trudny, oblodzony. Pierwsze pięćdziesiąt metrów spuszczamy się po linie poręczowej pozostawionej prawdopodobnie przez ekipę ratunkową, która szukała dwóch Szwajcarów na Picco Gugliermina. Potem posługujemy się naszym sprzętem. Ale Kohlman staje się coraz niebezpieczniejszy. Zjeżdża po ścianie na plecach, wisząc całym ciężarem na linie, nie próbując nawet posługiwać się rakami. Gdy kończy się lina, dalej na niej wisi i muszę go podtrzymywać dokonując cudów akrobatyki, by dojść do niego. Kiedy wreszcie chwyta się czegoś i lina jest luźna, nagłe szarpnięcie

sygnalizuje, iż znowu na niej zawisnął, grożąc strąceniem nas wszystkich w przepaść. Nie pomagają ani błagania, ani groźby. Mówi bez składu i ładu, gestykulując — oszalał. Myśleliśmy, że uda nam się zjechać w dół w godzinę. Z Kohlmanem w tym stanie trwało to trzy.

Zjechaliśmy na dół. Aby dojść do schroniska Gamba, musimy teraz przejść śnieżne pola nie nastręczające żadnych trudności ani niebezpieczeństwa oprócz głębokiego śniegu. Wraca nadzieja — myślimy tylko o tym, by jak najszybciej dojść do schroniska. Nagle zdarza się coś nieoczekiwanego. Gallieni gubi rękawiczkę, schyla się po nią chowając jednocześnie rękę do wiatrówki, by ją ogrzać. Kohlman, któremu się zdawało, że Gallieni chce wyciągnąć rewolwer, rzuca się na niego, popycha i stacza po stoku. Gallieniemu udaje się od niego uwolnić, ja usiłuję przytrzymać ich liną. Kohlman rzuca się wtedy na mnie, odskakuję, on pada na ziemię, przewraca, skręca, majaczy — zwariował. Znowu się podnosi, usiłuje rzucić się na nas; trzymamy go z daleka, obezwładnionego ciągnąc za liny, każdy w swoją stronę. Jesteśmy wszyscy trzej związani i nikt się nie może uwolnić. Nie możemy go ciągnąć ze sobą do schroniska, a nie mamy ani chwili do stracenia.

Aby się rozwiązać, musimy rozsupłać zamrożone węzły. Nie mamy noża, a przecież musimy uwolnić się od biednego kolegi. Siedzi on uważnie każdy nasz ruch, gotów znowu rzucić się na nas. Wpierw jeden, potem drugi, trzymając linę naciągniętą w zębach, usiłujemy ściągnąć je przez biodra, spuszczając spodnie aż do pachwiny, udaje nam się to bez zwrócenia uwagi Kohlmana. Krzyczę do Gallieniego „uciekaj!" i biegniemy staczając się po śniegu: Wiemy jedno, że zdążymy na czas do schroniska, by sprowadzić pomoc i że Kohlman nie może spaść w dół, tam gdzie został. Niestety, pomoc nadeszła w chwili,, gdy oddawał ostatnie tchnienie.

Schodzimy w ten sposób prawie czterysta metrów do schroniska Gamba.

Panują nieprzeniknione ciemności. Udaje mi się dotrzeć doń tylko dlatego, że znam tę okolicę jak własną kieszeń. Gallieni, mój klient, idzie w ślad za mną. Kręcimy się

wokół schroniska, bijąc pięściami w okna. Znajdujemy drzwi, tymczasem w środku słychać kroki i jakaś ręka odsuwa zasuwę. Drzwi się otwierają, widzimy wnętrze słabo oświetlone małym płomyczkiem lampki. Pełno śpiących ludzi. Przeskakuję przez kilku nie rozpoznając nikogo. Nagle ktoś się zrywa i woła: — Walter, to ty? — I wtedy wszyscy się wokół nas tłoczą, ściskają, wołam: — Śpieszcie się, jeden jest niedaleko stąd, pozostali w żlebie na Innominacie!

Idźcie szybko!

Jest trzecia rano, niedziela, nawałnica nie ustaje ani na chwilę, wyciągam się na stole, w środku izby. Zdejmują nam z nóg zamarznięte raki, rozbierają, naciągają suchą odzież, dają pić coś gorącego. Zapadam w głębokie odrętwienie. Budzę się po trzech godzinach.

Odnaleziono ciała moich towarzyszy, wszystkich oprócz Vieille'a. Mówią mi, że Oggioni nie żyje. Ogarnia mnie nieopisany ból. Kochany Mazeaud, jedyny, którego znaleziono żywego, obejmuje mnie i płacze razem ze mną.

Walter Bonatti Moje góry - 175 -