Të raportosh mbi aftësinë e kufizuar

TË RAPORTOSH MBI AFTËSINË E KUFIZUAR

Citizens Channel / Citizens Stories Manual 2019

 Ideja pas ciklit "Mundësi për të gjithë" Ideja e projektit për të mbuluar njerëzit me aftësi të kufizuara qenë për të pasur një eksperiencë në vazhdimësi më këtë komunitet dhe për të kryer një mbulim sa më afër perspektivës së tyre, duke e kthyer Citizens Channel me tepër si një urë se sa njësi e pavarur raportimi që mbulon në distancë, sipas interesave të redaksisë.

Në këtë rast mbulimi është delikat, jo thjesht se si do të ndërtohet perceptimi i njerëzve për këtë komunitet, po edhe i perceptimit që komuniteti ka për veten.

Kliko mbi tekst për të parë cikli e plotë të videodokumentarëve "Mundësi për të gjithë" në platformën Citizens Stories

 SFIDAT Së pari, vështirësia për të përçuar tek audienca faktin që pamundësia e këtij komuniteti për të kryer disa aktivitete që njerëz të tjerë munden, nuk kanë lidhje me personin, por është një shtrëngim i jashtëm që pamundëson disa funksione fizike, sensore apo të mendjes, pra si një marrëdhënie me këtë kufizim, dhe me një kufizim të veçantë, që nuk e ndikon personin në shumë funksione të tjera.

Ky komunitet njerëzish, jo vetëm, por edhe sepse privohen në disa funksione jetësore të përditshmërisë, privohen nga disa të drejta apo mundësi që kanë të bëjnë me punësimin, edukimin, shanset ekonomike, informimin për politikat publike të cilat i ndikojnë direkt ata.

2

Mos të harrojmë që ky komunitet personash, nuk arrin dot për shkak pamundësish të zhvillojë disa aftësi, po kjo nuk i ndalon që hapësira të tjera, ku nuk kanë asnjë pengesë, të mos kenë performancë shumë të mirë.

Rreziku i parë dhe më i mundshëm në raportimin për personat me aftësi të veçanta, është pikënisja e gazetarit nga perspektiva e tij personale, e cila më shumë mundësi nuk është shumë mbështetëse ndaj këtij komuniteti.

Me këtë nuk duam të themi se një gazetar që të raportojë për një minoritet të caktuar, duhet se s`bën të jetë pjesë, por ajo që Citizens Channel ka dashur të tregojë me këtë projekt, dhe në fakt dhe në shumë angazhime të tjera, është se për disa komunitete të caktuara, dhe për disa objekte të caktuara hulumtimi, kërkohet një punë specifike, një angazhim shtesë përtej rutinës ditorë të gazetarit. Ky ka qenë dhe lajtmotivi i projektit.

3

 QELLIMI: Qëllimi i këtij projekti ka qenë për të thyer disa mite popullore në lidhje me njerëzit me aftësi të kufizuara





Miti i parë : Ata janë pak

Në vitin 2012 shënohen 124.500 persona me aftësi të kufizuar që janë trajtuar me pagesën e aftësisë së kufizuar, Censusi 2011 në Shqipëri nxori në pah se 6,2% e popullsisë mbi moshën 15 vjeç, (2 084 137 persona) vuan nga një formë e aftësisë së kufizuar. Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) vlerëson se në nivel botëror, personat me aftësi të kufizuara përbëjnë 15% të popullsisë.

Në fakt, edhe nëse do të ishin pak, do ia vlente po njëlloj një përpjekje për të reformuar formatin e raportimit ndaj këtij komuniteti, por faktet shifrore na thonë që nuk janë pak, dhe bashkë me këtë komunitet, duhen përfshirë dhe familjarët, të cilën në konceptin tonë, ndikohen po njëlloj nga keq raportimi, apo raportimi i pamjaftueshëm.



Miti i dytë: "Pamundësitë e këtij  komuniteti janë çështje që kanë të bëjnë me shëndetin" Në fakt ky është pikëvështrimi mjekësor ndaj këtij komuniteti, por ka dhe dy pikëvështrime tjera që injorohen gjerësisht : pikëvështrimi social, dhe pikëvështrimi i të drejtave të njeriut.

Nga pikëvështrimi social, shumë privime që ky komunitet ka, eksperienca ka treguar që janë më shumë neglizhenca shoqërore se sa pamundësi reale, prandaj ky aspekt është me shumë rëndësi për mbulimin gazetaresk ; për të dalluar se ku janë pamundësitë reale, dhe ku janë barrierat sociale. Ndërsa pikëvështrimi i “Të Drejtave të Njeriut”, i jep dinjitetin e merituar këtij komuniteti, sepse niset nga disa vlera metafizike mbi qenien njerëzore, pavarësisht privimeve të caktuara.

4



Miti i tretë: "Ata performojnë  keq në vendin e punës, dhe punësimi i tyre rrit kostot" Në fakt të gjitha shifrat tregojnë të kundërtën. (Në Amerikë, shpërndarja e përqindjes së personave të punësuar sipas profesionit dhe statusit të aftësisë së kufizuar:  prodhimi, transporti dhe lëvizja e materialeve :13.9%  burimet natyrore, ndërtimi dhe mirëmbajtja: 10.3%  shitje dhe zyra: 23.1%  shërbim: 19.0%  menaxhimi, biznesi dhe operacionet financiare: 14.3%

   

Performanca e tyre është shumë e lartë, dhe shkalla e përkushtimit po ashtu, madje ka shifra që flasin për ulje të kostove për proceset e reja rekrutuese nëpër ndërmarrje të ndryshme



Miti i katërt : Rritja e aksesit nëpër institucione e politika  vendimmarrëse, u shërben vetëm atyre Në fakt nuk ka asnjë ndarje të prerë, sepse kërkesa e llogarisë ndaj institucioneve për të ofruar shërbime, qofshin dhe të veçanta, është një luftë e përditshme dhe e njerëzve në kushtet e mos privimit nga disa funksione themeltare jetësore, pra është çështje e të gjithëve.

5





DISA ÇËSHTJE ME VLERË PËR T`U MBULUAR NGA GAZETARËT: Ligjet dhe politikat :



Cilat janë ligjet që lehtësojnë jetën e njerëzve më aftësi të veçanta, sa dhe si zbatohen ato, dhe sa të ndërgjegjshëm janë institucionet, organizatat, sindikatat, bizneset, shoqëria civile për ekzistencën e këtyre ligjeve



Aksesibiliteti :



Sa të mundur e ka një njeri sot, më specifikisht komuniteti i njerëzve, me akseset e përshtatshme për të ndërtuar një jetë autonome, fizikisht por dhe aftësi në punë që i japin mundësi të realizojë një jetë pavarur ekonomikisht.

Të gjitha historitë e raportimit që evidentojnë pengesa për të realizuar këto standarde, qofshin të aksesit fizik apo të mundësive ekonomike, janë me interes të lartë mbulimi.



Paragjykimet në perceptimin publik ndaj këtij komuniteti



Mbulimi i përgjithshëm mediatik, është i mbushur me paragjykime e stigmat e stereotipe ; sa të pranishëm janë ata dhe sa dëgjohet zëri i tyre në përditshmëri, në të gjitha ambientet sociale. Sa të pranishme janë në media raste frymëzuese të integrimit dhe përfshirjes së plotë të këtij komuniteti në ritmin dhe dinamikat e përditshmërisë.



Gratë me aftësi të veçanta



Rastet frymëzuese të grave që ia dalin, kanë rëndësi të dyfishtë, për shkak të kërcënimit të dyfishtë të paragjykimeve, sa me bazë gjinore dhe privimeve për shkak të pamundësive.

6

 DISA PARIME MBI MBULIMIN NGA INSTITUCIONE AUTORITARE TË GAZETARISË POYNTER, COLUMBIA: 1. Fokusimi tek personi dhe jo ta paaftësia, apo pamundësia. Pamundësia fizike, të raportohet jo si veti, por si një ngjarje shoqëruese, si p.sh. person me shtat të shkurtër, por jo “xhuxh”, jo si diçka identifikuese, por si karakteristike e jashtme e lidhur me personin. Çdo përkufizim gjenerik, që nuk përshkruan gjendjen konkrete të rastit të raportuar, po përfundon në etiketa, është i dëmshëm për perceptimin popullor mbi komunitetin e njerëzve me aftësi të veçanta.

Eufemizmi i tepërt me dëshirën për t`u treguar sa më i butë e mirëkuptues, nuk konfirmohet në asnjë manual, që është zgjedhja më e mirë.

2. Këshillohet që fokusi të jetë tek aftësitë që personi ka, jo medoemos te paaftësitë, përveçse atëherë kur është e paevitueshme, madje nëse nuk është e nevojshme dhe nuk ka lidhje me kontekstin e ngjarjes së raportuar, mund të mos përmendet fare kufizimi.

3. Gjuha emocionale që prodhon dëshpërim, është mirë të evitohet 4. Personat me aftësi të veçanta, është mirë të portretizohen si aktivë, duke vënë në pah atë pjesë të jetës së tyre që frymëzon, pa krijuar heronj të rremë që mund të rrisin pritshmërinë artificialisht.

5. Komunitet është mirë që të shprehet në vetë të parë, dhe gazetari duhet ta nxisë këtë, sepse kjo e afron më tepër me publikun dhe e bën më të besueshme historinë e raportuar. Një nga parimet më popullore në komunitet është : “nothing about us, without us.” Gazetarët është mirë ta dinë këtë.

6. Raportimi i këtyre kufizimeve si të lidhura më sëmundje, dhe duke krijuar perceptimin e një individi me probleme shëndetësore, për shkak se pamundësia fizike lidhet me një sëmundje, nuk këshillohet në asnjë rast.

Ka shumë raste që vijnë nga dëmtime direkte fizike dhe që nuk kanë qenë për asnjë moment të sëmurë. Përjashtim bëjnë rastet, kur sëmundja dhe pamundësia fizike, sensoriale apo që lidhet me mendjen, bashkekzistojnë.

7

7. Personat që njihen si me kufizime intelektuale, apo me sëmundje mendore, janë grupet më pak të raportuara, Qendra Poynter na sinjalizon që një vëmendje e veçantë nga ana e gazetarëve duhet dhe për këtë komunitet.

8. Për çdo individ që do të intervistojmë nga komuniteti i njerëzve me aftësi të veçanta, duhet t`i krijojmë të gjitha kushtet psikologjike dhe logjistike që ata të ndihen sa më komodë. Nëse do të duhet një ndihmës, qoftë përkthyes apo të një natyre tjetër, komunikimi gjithsesi është mirë që të ruhet direkt me pjesëtarin e komunitetit, dhe jo të trajtohet si një person i tretë spektator.

8

Burimet e përdorura: https://www.cjr.org/first_person/journalistsdisability.php?fbclid=IwAR0VAbNpP0Hjit_2UD-4TMAM9ZK4Ovwg41wqDSWsgW-Ci7Q_u2aV--p6LM https://keralamediaacademy.org/wp-content/uploads/2015/02/Handbook-ofJournalism-Studies.pdf https://www.ilo.org/skills/pubs/WCMS_127002/lang--en/index.htm https://www.ndrn.org/images/Documents/Advocacy/Amicus_Activity/Guideli nes_for_Reporting_and_Writing_about_People_with_Disabilities.pdf https://www.poynter.org/reporting-editing/2015/6-tips-for-covering-peoplewith-disabilities/

Burime të shtuara konsultative: https://ncdj.org/resources/reporters/using-data/ https://www.nami.org/ https://www.ada.gov/ https://www.statedata.info/

Sugjerime tituj librash: https://www.springer.com/de/book/9781137603432 https://www.palgrave.com/kr/book/9781137598936

*Ky material u realizua me mbështetjen financiare të Programit të Granteve të Vogla të Komisionit për Demokraci të Ambasadës së SH.B.A.-së në Tiranë. Opinionet, gjetjet, konkluzionet dhe rekomandimet e shprehura janë te autor-it/ve dhe nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht ato të Departamentit të Shtetit.