The Diagonal A2 - Mecanoo

mecanoo de diagonaal

inhoud

de diagonaal A2 positionering de diagonaal in Nederland onderdeel kenniseconomie ladderstructuur (Tordoir): diagonaal-steden en satellieten

de diagonaal van de toekomst: nieuwe infrastructuur, technologie, ruimtegebruik

2

juli 2012

mecanoo de diagonaal

geschiedenis A2 1933-1996

1954

2010

2010 3

juli 2012

mecanoo de diagonaal

A2 in media

Spektakelarchitectuur langs de A2 D

e enige manier om de vernieuwde en verbrede A2 in zijn geheel te beleven is te beginnen bij het begin. Dit betekent dat je de snelweg tussen Amsterdam en Maastricht niet moet oprijden via de Amsterdamse ringweg A10, maar via de Utrechtsebrug over de Amstel, aan het einde van de Rijnstraat. De kans is groot dat je dan even moet wachten voor een rood stoplicht bij de brug, maar is dat eenmaal gepasseerd, dan ligt de weg naar Maastricht, zonder één stoplicht, voor je.

Met geen snelweg in Nederland hebben zo veel architecten zich bemoeid als met de A2. Van oudsher zijn snelwegen het domein van zakelijke, nuchtere Rijkswaterstaatingenieurs, maar bij de vormgeving van de vernieuwing van de A2, die nu op stukken bij Vught en in Maastricht na is voltooid, werd op initiatief van Rijkswaterstaat een groot aantal architecten betrokken. Om hun ontwerpen tot een samenhangend maar toch afwisselend geheel te maken verenigden ze zich in Architectensamenwerking A2 .

Wie nu de A2 op en neer rijdt, moet vaststellen dat de vernieuwde snelweg vooral afwisselend is geworden. De terughoudende, functionalistische vormgeving van de oude snelweg heeft plaatsgemaakt voor een variatie aan architectonische vormen die vaak spectaculaire vormen aanneemt.

Van oudsher zijn snelwegen het domein van zakelijke, nuchtere ingenieurs van Rijkswaterstaat. Maar bij de vormgeving van de vernieuwing van de A2 werd een groot aantal architecten betrokken. gewone bouwwerken. Maar wie goed kijkt, ziet dat de betonconstructies mooie, abstracte sculpturen van spitse vormen zijn.

De golf in Van Aalsts geluidsscherm bij Maarssen is een prelude op de geluidsschermen bij de Utrechtse Vinex-wijk Leidsche Rijn, de spectaculairste onderdelen van de A2-architectuur. Eerst rijd je hier langs het door computerarchitect Kas Oosterhuis ontworpen scherm van metalen staven en glazen pane-

langste van Nederland – gaan onder meer een winkelcentrum en een parkeergarage schuil. Het architectuurspektakel bij Leidsche Rijn wordt afgesloten met een glazen kantoor van Ibelings van Tilburg architecten dat is opgebouwd uit scherpe, glazen driehoeken.

Tussen Utrecht en Den Bosch is het opvallendste onderdeel in de A2 de Martinus Nijhoffbrug, door Rijkswaterstaatsingenieur Cor Kuilman ontworpen in de zakelijke traditie.

len. Langzaam wordt het bolle scherm hol om vervolgens weer op te bollen tot een showroom voor dure auto’s als Ferrari’s om ten slotte weer scherm te worden. Het geheel oogt als een boa constrictor die zojuist een hertje heeft verslonden.

Is Oosterhuis’ geluidswering een scherm dat gebouw wordt, het knalrode bouwwerk van VVHK architecten dat er op aansluit is een gebouw dat geluidsscherm is. Achter de golvende façade van 800 meter – de

Leidsche Rijntunnel

4

juli 2012

Met de opening van de vierde en laatste verkeersbuis van de Leidsche Rijntunnel, in de nacht van zondag op maandag, komt een eind aan vijf jaar wegwerkzaamheden aan het traject Holendrecht-Oudenrijn. De tunnel vormt het sluitstuk van de vernieuwing en verbreding van de snelweg A2 tussen Amsterdam mecanoo en Kosten: 1,2 mildeMaastricht. diagonaal jard euro, waarvan 238 miljoen

Met een mooie, flauw de ‘vierstokkenbrug’ ijzeren, in 1934 door gen Waalbrug vervin Bommel om de brug t Bij Den Bosch hee kels UN Studio voor luidsschermen ontw uit gifgroene glazen Ook de poortconstr weg waaraan de lich hangen, hebben een f gekregen. De eerste ziet, werken ze verw ten slotte een signaa duiden op gevaar. M keer wennen ze en res tatie over de opdring snelweg ongeschikte Tussen Den Bosch is, na de Martinus N een mooi voorbeeld t wegvormgeving in d de ingenieurstraditie nationaal landschap Woud gaat, staan a twee rijen reusachti als een 20ste-eeuwse laantje’ van Meinder 1689.

Ook bij Eindhoven dam de derde grote st geluidsschermen we Hier bestaan ze, naa van VHP architecten, pijpen die een kilom langs de snelweg vorm Na Eindhoven is

breedte A2 van rijksweg met stoplichten tot continue verbinding met maximaal 2x5 rijstroken, diagonaal door Nederland

1975

2010 5

juli 2012

mecanoo de diagonaal

geschiedenis spoor 1975: 1x/uur van Zandvoort aan Zee tot Heerlen, ‘s avonds en zondag minder vanaf Eindhoven 2012: tot 6x/uur tussen Amsterdam en Eindhoven, 2x/uur van Den Helder tot Maastricht, 06u-23u

6

juli 2012

mecanoo de diagonaal

de diagonaal dwars door nederland Rivierenland vormde belemmering in continuïteit A2.

De dwarsverbindingen van de diagonaal / regionale verbanden zijn het belangrijkst.

“De A2 is van belang in stadsregionaal verband. [...] Het stimuleren van zulke ‘schakelpunten’ levert een bijdrage aan de versterking van de internationale concurrentiepositie door middel van clustering [van gelijksoortige bedrijvigheid].

Concentratie alleen is daarvoor onvoldoende.”

Atzema, Universiteit Utrecht 2011

bron: Universiteit Utrecht 2011

7

juli 2012

mecanoo de diagonaal

samenwerkingen rondom de diagonaal (Inter)nationale en regionale samenwerkingsverbanden tussen steden aan de diagonaal en er rondom.

Veel samenwerkingen zijn oost-west georiĂŤnteerd ipv noord-zuid.

8

juli 2012

mecanoo de diagonaal

samenwerkingen rondom de diagonaal Beeld van veelheid aan initiatieven en plannen aan de diagonaal

amsterdam

utrecht

‘s hertogenbosch eindhoven

9

juli 2012

mecanoo de diagonaal

global brands aan de diagonaal Vestiging van globale ketens toont (economische) verbondeheid op nationaal en internationaal niveau.

10

juli 2012

mecanoo de diagonaal

kenniseconomie De kenniseconomie is een kringloop van idee naar productie naar markt en verkoop naar eindgebruik;

innovatie

het toevoegen van innovatie, educatie, ict en (nieuwe) doelgroepen houdt het systeem draaiende.

educatie

idee

groei toegevoegde waarde 1996-2001 t.o.v. van nationaal gemiddelde

meer dan 2% 1%-2% 0%-1% -1%-0% -2%--1% minder dan -2%

productie

gebruik

ict doelgroep

definitie gebaseerd op RPB (2004, 2005), Desicio 2008)

markt

bron: kaartbeeld uit Elsevier, economische toplocaties, Bureau Louter (2002) 11

juli 2012

mecanoo de diagonaal

schaalvergelijking de diagonaal in relatie tot stedennetwerk wereldwijd

tokyo (-osaka)

san francisco bay area

A8 stuttgart-m端nchen

de diagonaal

13 miljoen inwoners

7 miljoen inwoners

5 miljoen inwoners

4 miljoen inwoners

12

juli 2012

mecanoo de diagonaal

de diagonaal-steden en hun satellieten De 4 (5*) steden met (grootschalige) ontwikkellocaties nabij.

Tordoir benadrukt met ladder de kracht van multi-modaliteiten binnen A2 zone, samenwerken versterkt economisch perspectief van de regio’s èn de gehele diagonaal.

maastricht

groene loper * Maastricht en Groene Loper maken geen deel uit van de ladder als beschreven door Tordoir, wel van de Diagonaal bron: Tordoir, P. in S&RO, 2010 13

juli 2012

mecanoo de diagonaal

de diagonaal-steden en hun satellieten

amsterdam + zuidas

grootste ontwikkellocatie, 1 miljoen m2 vloeroppervlak in torens percentage leegstand recent gedaald van 19 tot 11%

14

juli 2012

mecanoo de diagonaal

de diagonaal-steden en hun satellieten

utrecht + leidsche rijn

daling aanbod kantoorruimte > 500m2 in 2011 (in Papendorp juist stijging 30.000m2)

15

juli 2012

mecanoo de diagonaal

de diagonaal-steden en hun satellieten

‘s hertogenbosch + avenue2 34 ha, 300.000-400.000 m2 kantoorruimte, 2000 woningen; ontwikkeling ligt stil

16

juli 2012

mecanoo de diagonaal

de diagonaal-steden en hun satellieten

eindhoven + flight forum 65 ha, stijging aanbod kantoorruimte > 500m2 tot 143.000 m2 in 2011, stijging transactie volume 134%

17

juli 2012

mecanoo de diagonaal

de diagonaal-steden en hun satellieten

maastricht + groene loper nog niet gerealiseerd, 18.000-30.000 m2 commerciĂŤle ruimte

18

juli 2012

mecanoo de diagonaal

auto-reistijdbereik Het bereik per auto vanuit de stad ‘s Hertogenbosch en de satelliet Avenue2 is vergeleken, met relatieve vervorming van Nederland.

Iedere cirkel geeft15 minuten weer.

Rood is de 45min-grens.

Vanuit Avenue2 (direct gelegen aan uitvalswegen) is de bereikbaarheid wat groter.

‘s hertogenbosch

avenue2

19

juli 2012

mecanoo de diagonaal

OV-reistijdbereik Het bereik per trein vanuit de stad ‘s Hertogenbosch en de satelliet Avenue2 is vergeleken, met relatieve vervorming van Nederland.

‘s hertogenbosch

Het noordelijk landsdeel ligt ver buiten treinbereik, de diagonaal-steden liggen juist dichterbij.

avenue2

De satelliet bereiken duurt aanzienlijk langer per OV! 20

juli 2012

mecanoo de diagonaal

de diagonaal van de toekomst

21

juli 2012

mecanoo de diagonaal

de diagonaal van de toekomst

amsterdam

schiphol

veenweide

plassen

utrecht

waal

maas

‘s hertogenbosch

groene woud

22

juli 2012

eindhoven

mecanoo de diagonaal

airport

peel

maastricht

heuvelland

de diagonaal van de toekomst elementen

23

juli 2012

mecanoo de diagonaal

internationaal

Schiphol krijgt extra aanvliegroutes via Eindhoven- en Maastricht-Aachen airport

24

juli 2012

mecanoo de diagonaal

internationaal 3 luchthavens aan de diagonaal ; de kleine vliegvelden met low-costairlines en regionale functie vullen Schiphol aan

25

juli 2012

mecanoo de diagonaal

internationaal nabijheid luchthavens in internationale kenniseconomie

nederland

moskou

londen

6 (7) luchthavens

4 luchthavens

5 luchthavens

4 miljoen inwoners

11 miljoen inwoners

8 miljoen inwoners

26

juli 2012

mecanoo de diagonaal

internationaal stockholm

“economische motoren” in Europa NL-diagonaal heeft strategische positie. øresund

De cirkels geven indicatie van hiërarchie in economische kerngebieden. manchesterliverpool

berlijn

randstad londen

ruhrgebied vlaamse ruit

parijs wenen

lyon

milaan

rome bron: interpretatie cijfers Eurostat Urban Audit

27

juli 2012

mecanoo de diagonaal

internationaal verbindingen de diagonaal in Noordwest-Europa de diagonaal is opgespannen tussen internationale snelweg-, rails- en luchtvaart-routes.

bremen

londen

luik

frankfurt

parijs

28

juli 2012

mecanoo de diagonaal

HOV-verbinding

29

juli 2012

mecanoo de diagonaal

HOV-verbinding Tokaido Shinkansen trein: Tokyo- Osaka: 500 km in 2,5 uur Zeer hoogwaardig OV maakt afstand relatief. nagoya

Tokyo is hart van verbinding en ontwikkeling

tokyo

kyoto osaka

30

juli 2012

mecanoo de diagonaal

HOV-verbinding

de diagonaal metro

31

juli 2012

mecanoo de diagonaal

hi-tech-transport

electric cars, superbus, powerboats, new zeppelin

32

juli 2012

mecanoo de diagonaal

de diagonaal als onderdeel van wegennet NL De intensiteit van het snelwegennetwerk toont onderbreking in de diagonaal [A2] naar het zuiden.

bron: Rijkswaterstaat / ANWB, 2012

33

juli 2012

mecanoo de diagonaal

de diagonaal gedeeltelijk gebruikt De intensiteit op de diagonaal is gefragmenteerd. Meeste verkeersbeweging tussen 2 steden, minste over de volledige lengte van het tracĂŠ A2.

34

juli 2012

mecanoo de diagonaal

hi-tech-transport

reservering hi-tech-transport tracĂŠ A2

35

juli 2012

mecanoo de diagonaal

nieuwe economie kenniseconomie

alpha, beta, gamma profielen in nieuwe landschap

36

juli 2012

mecanoo de diagonaal

spelers kenniseconomie de kenniseconomie wordt getypeerd door 3 profielen persona’s, de spelers die samen de kenniseconomie maken

a = creatieve metropolitaan b= experimenterende specialist g = organiserende (sociaal)econoom bron: RPB (2004, 2005), Desicio (2008)

37

juli 2012

mecanoo de diagonaal

urban life styles Weergave van leefpatroon van persona’s in de kenniseconomie, verspreiding van activiteit en intensiteit over stad.

ommeland

buiten

recreëren

buitenwijk

wonen

cultuurcentrum

stadshart

recreëren

wonen

recreëren

Alex

Babette

Gijs

38

juli 2012

mecanoo de diagonaal

zakencentrum

werken

werken

urban life style in de diagonaal leefpatroon persona’s bijeen in de diagonaal, uitwisseling activiteiten tussen mensen en steden

Alex

Babette

Gijs

39

juli 2012

mecanoo de diagonaal

het nieuwe werken

flexplekken en nieuwe functies oude (fabrieks-)gebouwen

40

juli 2012

mecanoo de diagonaal

het nieuwe werken zzp’ers Het percentage ZZP ‘ers van de beroepsbevolking (6,2 miljoen in NL, 12% is ZZP’er) Opvallend zijn Eindhoven (meer geïnstitutionaliseerd?) en Maastricht (ver weg, doorslag keuze woonplaats?).

zzp’ers 41

juli 2012

mecanoo de diagonaal

het nieuwe werken zzp ‘ers + werkplek: actueel artikel Parool 28 april 2012

flexwerken: NS advertentie in metro 8/9 mei 2012

42

juli 2012

mecanoo de diagonaal

innovatie bij leegstand

toepassing nieuwe technieken, zoals PlantLab, in leegstaande kantoren 43

juli 2012

mecanoo de diagonaal

innovatie bij leegstand leegstaande kantoren in vierkante meters en percentage (van alle kantoorruimte in de stad) Grote leegstand vraagt om nieuwe vormen van ruimteinvulling ipv nieuwbouwlocaties.

“In Nederland nu 7 miljoen m2 leegstaande kantoorruimte, waarvan 3 miljoen kansloos “ “Ontwikkel Nationaal Sloopfonds” Stroïnk, Volkskrant 07-06-2012

leegstand 44

juli 2012

mecanoo de diagonaal

verbinding satellieten

45

juli 2012

mecanoo de diagonaal

verbinding stad-satelliet dwarsverbinding (laddersport) tussen stadshart en ontwikkellocatie, te bereiken met innovatief transport

46

juli 2012

mecanoo de diagonaal

verbinding satelliet-satelliet ?

47

juli 2012

mecanoo de diagonaal

concentratie

concentreer ontwikkeling; stadscentrum verdient voorkeur

48

juli 2012

mecanoo de diagonaal

concentratie

49

juli 2012

mecanoo de diagonaal

krachtig landschap

landschappen vrijwaren van (bouw-)ontwikkeling, krachtige buffer tussen de diagonaal-steden

50

juli 2012

mecanoo de diagonaal

krachtig landschap

de diagonaal als doorsnede van nederland De bodemkaart toont diversiteit van grondsoorten (en dus landschappen) in de diagonaal, vier landschapstypen zijn te onderscheiden tussen de steden. veenweide

rivierengebied

brabants zandplateau

heuvelland

51

juli 2012

mecanoo de diagonaal

consumptie (recreatie)

buitengebied direct bereikbaar, biedt natuur en cultuur voor fietsers, skaters, wandelaars

52

juli 2012

mecanoo de diagonaal

consumptie (social) network: ruimtegebruik toepassing app’s verandert ruimtegebruik in de stad bijv. restaurantkeuze op basis van app ipv zichtlocatie

voorheen

2012

53

juli 2012

mecanoo de diagonaal

virtuele/digitale uitwisseling:de diagonaal city-social network

54

juli 2012

mecanoo de diagonaal

amsterdam

schiphol

veenweide

plassen

utrecht

waal

maas

‘s hertogenbosch

groene woud

55

juli 2012

eindhoven

mecanoo de diagonaal

airport

peel

maastricht

heuvelland

opgaves de Diagonaal is (inter)nationaal succesvol: a) verbinding Amsterdam-Eindhoven, b) uitwisseling alpha-beta-gamma kenniswerkers, c) concentratie stedelijke activiteiten, d) afwisseling groene tussengebieden, lucht & ruimte voor het landschap voor succesvolle satellieten: verbinding stad-satelliet, en/of satelliet-satelliet

voor succesvolle steden: toevoeging programma/faciliteiten aan OV met goede frequentie (maximaal 6x/u) (relatie kwaliteit-kwantiteit)

voor succesvolle landschappen: besef dat combinatie van water, natuur, recreatie en voedselproductie essentieel is voor Nederlandse steden bestuurlijke samenwerking + visie daar noodzakelijk (RO en economie) 56

juli 2012

mecanoo de diagonaal

57

juli 2012

mecanoo de diagonaal

columns “Resilient Cities houden rekening met verschillende economische tijden. Ze scheppen ruimte voor het onvoorspelbare en zijn gericht op basisbehoeften als huisvesting, energie, water en voedsel.” (Het Financieele Dagblad, 30 april 2011) “Overheid, stedenbouwers en architecten hebben een extreme focus op de steden. Het platteland is voor hen een op zichzelf staande opgave, die los staat van de stad. De hedendaagse opgave voor de toekomst is te onderzoeken hoe stad en land, burger en voedsel weer met elkaar verbonden kunnen worden. Met een lokaal, regionaal, nationaal en internationaal perspectief. Forward to Basics.” (Het Financieele Dagblad, 30 april 2011) “De universiteit als katalysator voor stadsontwikkeling. Nu wil de regering dat de technische universiteit een belangrijke en innovatieve rol speelt in de ontwikkeling van de Russische kenniseconomie met als doel een belangrijke speler te blijven in het internationale academische veld. […] Internationale kennisontwikkeling vraagt om tempo maken!” (Het Financieele Dagblad, 9 mei 2011) “Menselijk kapitaal en kennis zijn essentieel om deel te kunnen nemen aan de technologische vooruitgang en om een concurrentievoorsprong te bereiken en te behouden binnen de globaliserende wereld. Kenniseconomie concentreert zich in de steden. Steden trekken hoogopgeleide mensen aan die voordeel halen uit een stimulerende omgeving en uit hun face to face-contacten. […] Productie is in principe onafhankelijk van locatie en tijd. De kwaliteit van de locatie, vooral de woon-werk kwaliteit, is bepalend voor de toekomst van de kenniseconomie.” (Het Financieele Dagblad, 21 maart 2011) “Is dat niet een emotionele waarde die als economische vestigingsfactor telt en die Nederland ook moet benutten in de strategie voor de toekomst?

Be good and tell it! Branding, dat is iets wat we van de Amerikaanse universiteiten kunnen leren en is essentieel voor het slagen van de Nederlandse kenniseconomie.” (Het Financieele Dagblad, 21 maart 2011) “In de eenentwintigste eeuw zal het verlangen naar mobiliteit — synoniem voor het verlangen naar vrijheid — onverminderd doorgaan. […] Nederland is bij uitstek geschikt voor al deze [elektrische] vervoermiddelen. Dat komt door de korte afstanden, vlakke wegen en een goede stroomvoorziening.”

(Het Financieele Dagblad, 23 augustus 2010)

Amsterdam, Utrecht, Rotterdam, Delft, Den Haag en Leiden liggen aan Holland Avenue, het rondje Randstad, op afstanden variërend van een kwartier tot maximaal een uur van elkaar. Goed bereikbaar met de trein als metrolijn. Deze steden lijken elkaar te bevechten alsof ze nog in de tijd van de Grieken leven, kortzichtig en niet meer van deze tijd! […] Benoem unieke kwaliteiten en laat ze complementair zijn aan elkaar. (Het Financieele Dagblad, 15 februari 2010)

“Nederland moet goed zijn aangesloten op het Europese netwerk van hogesnelheidstreinen, het comfortabele en duurzame vervoermiddel van de toekomst. Nu lijkt Amsterdam slechts een eindbestemming en is het te weinig onderdeel van een netwerk, waarin ook de Scandinavische en Baltische staten opgenomen moeten worden.” (Het Financieele Dagblad, 15 februari 2010) “Nederland is in 1980 – ruim 100 jaar later [dan de VS, red.] – begonnen met het voorbereiden van een stelsel van Nationale Parken. We hebben er nu 20. Het merendeel is klein en in totaal is het slechts 3% van onze ruimte. […] Ze moeten groter en meer. Ze horen een belangrijk onderdeel te vormen van de ruimtelijke kwaliteit van ons land.” (Het Financieele Dagblad, 31 augustus 2006)

58

juli 2012

mecanoo de diagonaal